074-78 HAMULCE

1-12-03

17:05

Page 74

Testy tuning

Ostre hamowanie! PORÓWNANIE SERYJNEGO UK¸ADU HAMULCOWEGO ORAZ SPORTOWYCH TARCZ I KLOCKÓW FIRMY EBC BRAKES

Uk∏ad hamulcowy jest zespo∏em elementów majàcych na celu zmniejszenie pr´dkoÊci pojazdu oraz jego ca∏kowite zatrzymanie. Jak ogromne znaczenie odgrywa w bezpieczeƒstwie osób podró˝ujàcych samochodem nie nale˝y chyba nikogo przekonywaç. Czy mo˝na w jakiÊ sposób poprawiç skutecznoÊç uk∏adu hamulcowego? Jakich zasad nale˝y przestrzegaç, aby zapewniç sprawnà i efektywnà prac´ tego podzespo∏u?

K

a˝dy uk∏ad hamulcowy sk∏ada si´ z kilkunastu wspó∏pracujàcych z sobà elementów, poczynajàc od zacisków, tarcz i klocków, poprzez przewody hamulcowe, pomp´, wspomaganie pompy, na peda∏ach skoƒczywszy. Gdy choç jeden z nich zaczyna szwankowaç, odbiç si´ to mo˝e na skutecznoÊci pracy ca∏ego uk∏adu. Zamontowanie elementów majàcych skróciç drog´ hamowania jest dzia∏aniem wp∏ywajàcym na bezpieczeƒstwo podró˝ujàcych samochodem, jak i innych u˝ytkowników dróg. O ile osób zainteresowanych poprawà osiàgów silnika, czy te˝ zawieszenia, odstraszaç mo˝e pewien dyskomfort po dokonaniu cz´Êci zmian, o tyle modyfikacja uk∏adu hamulcowego zainteresowaç powinna wi´kszoÊç u˝ytkowników pojazdów – w szczególnoÊci tych tuningowanych pod kàtem wi´kszych osiàgów. KorzyÊci, jakie p∏ynà z zastosowania elementów wydajniejszych od seryjnych odpowiedników, sà adekwatne do poniesionych naƒ wydatków. Jakie rozwiàzanie jest proste, a zarazem atrakcyjne dla potencjalnego klienta? Najlepiej sprawdziç to w praktyce... TARCZE I KLOCKI Lista zmian, jakich mo˝na dokonaç, aby usprawniç efektywnoÊç uk∏adu hamulcowe-

12/03-01/04 auto h i - f i & t u n i n g

74

go, jest d∏uga. Inne tarcze hamulcowe, klocki, przewody w stalowym oplocie, wi´ksze zaciski z kilkoma t∏oczkami, wydajniejsza pompa hamulcowa, etc. W tym wzgl´dzie, jak w wi´kszoÊci tuningowych zagadnieƒ, ka˝dy amator krótszej drogi hamowania ograniczony jest wy∏àcznie zasobnoÊcià portfela, co w wi´kszoÊci przypadków podcina skrzyd∏a naszym marzeniom. Jednak podstawowym krokiem, który powinien byç postawiony nie tylko przez mi∏oÊników tuningu, jest wymiana tarcz hamulcowych oraz klocków. W wi´kszoÊci seryjnych samochodów montowane sà lite bàdê te˝ wentylowane tarcze o g∏adkiej powierzchni styku z klockiem. Tarcze stosowane w tuningu majà na powierzchni ró˝norodnego kszta∏tu naci´cia oraz w du˝ej liczbie przypadków wywiercone otwory. S∏u˝à one do usuwania z miejsca kontaktu tarczy z klockiem wszelkich zanieczyszczeƒ, zapewnienia równej powierzchni przylegania klocka do tarczy oraz lepszego odprowadzania ciep∏a do otoczenia. Klocki hamulcowe, nazywane tuningowymi lub sportowymi, charakteryzujà si´ g∏ównie wi´kszym wspó∏czynnikiem tarcia. Przypominajàc sobie lekcje fizyki, drogà dedukcji wywnioskowaç mo˝na, i˝ im wi´kszy

wspó∏czynnik tarcia, tym wi´ksza si∏a hamowania zostaje wyzwolona. Warto wiedzieç i zdawaç sobie spraw´ z faktu, ˝e podany obok zestaw legitymowaç si´ b´dzie, z teoretycznego punktu widzenia, krótszà ˝ywotnoÊcià. O ile? Na to pytanie nie jest w stanie nikt odpowiedzieç. Tempo zu˝ywania elementów ciernych uk∏adu hamulcowego zale˝y od wielu czynników: sposobu jazdy, opóênienia momentu hamowania, cz´stotliwoÊci oraz si∏y, z jakà wytracana jest pr´dkoÊç pojazdu, rodzaju terenu, po którym porusza si´ samochód, etc. TEST Aby przekonaç si´, na ile wiarygodne sà teoretyczne dywagacje na temat poprawy skutecznoÊci hamowania, postanowiliÊmy sprawdziç je w rzeczywistoÊci. Jaki rodzaj testu by∏by jednak najbardziej wiarygodny? Badanie drogi hamowania? Nie do koƒca, gdy˝ istotnà rol´, mogàcà doÊç mocno zniekszta∏ciç wyniki, jest w tym przypadku czynnik ludzki. Mówiàc proÊciej, ka˝dorazowe naciÊni´cie na peda∏ hamulca by∏oby przeprowadzone z innà si∏à. Drugim problemem by∏oby zapewnienie identycznych warunków testu podczas porównania seryjnych

074-78 HAMULCE

1-12-03

17:05

Page 75

Testy tuning i sportowych komponentów. Co prawda po pomiarach seryjnych elementów mo˝na zamontowaç komponenty sportowe, jednak mija si´ to z celem. Oczywiste jest, ˝e bezpoÊrednio po zamontowaniu nowych tarcz i klocków, muszà si´ one dopasowaç podczas jazdy. Nowo zamontowane hamulce nie b´dà reprezentowaç swoich pe∏nych mo˝liwoÊci. PostanowiliÊmy wi´c w zupe∏noÊci zaufaç elektronice pomiarowej. Jako pierwszy przeprowadzany by∏ pomiar skutecznoÊci hamulców na znanym ze stacji diagnostycznych przyrzàdzie do badania si∏y hamowania. Najistotniejszym parametrem, cechujàcym w tym przypadku skutecznoÊç hamulców, by∏a maksymalna si∏a hamowania przy sta∏ej wartoÊci nacisku na peda∏ hamulca. Aby w pe∏ni zobrazowaç efekt zmian, przeprowadzony zosta∏ drugi pomiar – za pomocà opóênieniomierza. Przyrzàd ten pozwala na badanie wartoÊci opóênienia równie˝ przy konkretnej wartoÊci nacisku na peda∏ hamulca. Do testu zosta∏ wybrany samochód marki Alfa Romeo z silnikiem 2.0TS, wyposa˝ony w ABS. Jako elementy porównawcze u˝yte zosta∏y fabryczne tarcze hamulcowe i klocki dedykowane przez producenta. Do porównania wybrano produkty firmy EBC Brakes. Nawiercane i nacinane tarcze hamulcowe pochodzi∏y z serii Turbo Groove, natomiast klocki – z podstawowej linii Green Stuff. Sprz´t pomiarowy oraz samochód udost´pni∏ Polmozbyt Katowice, który równie˝ s∏u˝y∏ pomocà w trakcie realizacji testu. Jako pierwszy zamontowany zosta∏ zestaw seryjnych elementów. Po pokonaniu dystansu oko∏o trzech tysi´cy kilometrów nadszed∏ czas na pomiary. WartoÊç uzyskana w wyniku badania si∏y hamowania mieÊci∏a si´ w górnej wartoÊci norm fabrycznych. Pomiar opóênienia przeprowadzono kilkakrotnie dla trzech ró˝nych wartoÊci nacisku si∏y na peda∏. Jako miejsce pomiaru pos∏u˝y∏ odcinek o nawierzchni betonowej. BezpoÊrednio po pomiarach seryjne elementy zosta∏y zdemontowane, a ich miejsce zaj´∏y produkty firmy EBC Brakes. W tym przypadku równie˝ obowiàzywa∏ dystans przeznaczony na dotarcie wspó∏pracujàcych z sobà klocków i tarcz. Po trzech tysiàcach kilometrów pomiary zosta∏y powtórzone. Konieczne jest zaznaczenie faktu, i˝ przed rozpocz´ciem testu ca∏y uk∏ad hamulcowy zosta∏ poddany szczegó∏owym ogl´dzinom, a samochód w ca∏oÊci przeszed∏ badanie kontrolne. Wyniki testu porównawczego prezentujemy w tabelach.

Zestaw sk∏adajàcy si´ z tarczy hamulcowej Turbo Groove oraz klocków Green Stuff w pe∏nej okaza∏oÊci.

Podczas monta˝u nie napotkano ˝adnych trudnoÊci.

Sportowe odpowiedniki seryjnych elementów spe∏ni∏y pok∏adane w nich nadzieje.

12/03-01/04 auto h i - f i & t u n i n g

75

074-78 HAMULCE

1-12-03

17:05

Page 76

Testy tuning WNIOSKI Fabryczne tarcze hamulcowe i klocki zapewnia∏y w pe∏ni bezpieczne u˝ytkowanie samochodu. Po naciÊni´ciu peda∏u hamulca pojazd utrzymywa∏ kurs bez wzgl´du na si∏´ nacisku na peda∏ i intensywnoÊç hamowania. Po kilkunastu gwa∏townych hamowaniach zaczyna∏o byç lekko odczuwalne zjawisko pogorszenia skutecznoÊci hamowania. Zamontowane

Do testów wykorzystany zosta∏ opóênieniomierz AMX 520.

Pomiar si∏y hamowania przeprowadzony zosta∏ na stacji diagnostycznej.

12/03-01/04 auto h i - f i & t u n i n g

76

komponenty EBC Brakes pozwoli∏y w wyniku testu odnotowaç wi´kszà si∏´ hamowania. Równie wa˝ne by∏y subiektywne wra˝enia z u˝ytkowania zmodyfikowanego uk∏adu hamulcowego. Po pierwsze zauwa˝alna by∏a cichsza praca w momencie naciÊni´cia peda∏u hamulca. Ustàpi∏o równie˝ subtelne dr˝enie kierownicy podczas gwa∏townego hamowania, które pojawia∏o si´ w przypadku seryjnych elementów. Dozowanie si∏y nacisku na peda∏ i wywo∏ywanie tym samym reakcji w postaci intensywnoÊci hamowania by∏o równie˝ bardziej perfekcyjne ze wzgl´du na wi´kszà czu∏oÊç uk∏adu hamulcowego. Wniosek wynikajàcy z u˝ytkowania samochodu na „sportowych” elementach nasuwa si´ sam. Cena zakupu przek∏ada si´ bezpoÊrednio na wi´ksze bezpieczeƒstwo, wynikajàce z krótszej drogi hamowania, oraz komfort u˝ytkowania bardziej przyjaznego dla kierowcy uk∏adu hamulcowego. Warto podkreÊliç jeszcze raz fakt, i˝ wi´ksza skutecznoÊç hamulców, nie wykorzystywana na co dzieƒ, to podniesiony poziom bezpieczeƒstwa w sytuacjach awaryjnych.

074-78 HAMULCE

1-12-03

17:05

Page 77

Testy tuning POMIAR MAKSYMALNEJ SI¸Y HAMOWANIA Maksymalna si∏a hamowania Lewe ko∏o Prawe ko∏o Seria EBC Brakes

2,80 kN 3,53 kN

Ró˝nica

Nacisk na peda∏ hamulca

3% 1%

245 N 245 N

2,89 kN 3,55 kN

Maksymalna si∏a hamowania mo˝liwa jest do okreÊlenia podczas badania skutecznoÊci uk∏adu hamulcowego. Jej wartoÊç pojawia si´ na chwil´ przed doprowadzeniem do zablokowania kó∏.

Przy sta∏ej wartoÊci nacisku na peda∏ hamulca roboczego zauwa˝alna jest wyraênie wi´ksza wartoÊç maksymalnej si∏y hamowania zestawu firmy EBC w porównaniu do seryjnych elementów.

Jakie odzwierciedlenie b´dzie mia∏ ten fakt w praktycznym zastosowaniu? Przy mniejszej sile nacisku na peda∏ si∏a hamowania b´dzie wi´ksza ni˝ dotychczas przy seryjnych klockach i tarczach. Pozwoli to na lepsze „wyczucie” peda∏u hamulca i bardziej precyzyjne dawkowanie si∏y nacisku. Przy maksymalnym wykorzystaniu mo˝liwoÊci uk∏adu hamulcowego, dzi´ki wi´kszej sile na ko∏ach, skróceniu ulegnie droga, jakà musi przebyç samochód do ca∏kowitego zatrzymania.

POMIAR WARTOÂCI OPÓèNIENIA

Seria EBC Brakes

Hamowanie ∏agodne Max a (m/s2) Max F (N) 6,3 140-160 6,8 140-160

Hamowanie gwa∏towne Max a (m/s2) Max F (N) 8,1 210-230 8,8 210-230

Hamowanie awaryjne Max a (m/s2) Max F (N) 8,9 350-370 9,6 350 - 370

Max a – Opóênienie maksymalne (m/s2); Max F - si∏a nacisku na peda∏ (N)

Pomiar wartoÊci opóênienia przeprowadzony zosta∏ za pomocà opóênieniomierza. Podczas pomiarów uwzgl´dnione zosta∏y trzy przedzia∏y si∏y nacisku na peda∏ hamulca. W praktyce niemo˝liwe do zrealizowania jest ka˝dorazowe hamowanie z tà samà si∏à. W zwiàzku z tym ustalony zosta∏

przedzia∏ wartoÊci, w których zawiera∏ si´ pomiar. Dla ka˝dej z trzech symulowanych prób – ∏agodne hamowanie, gwa∏towne i awaryjne na granicy poÊlizgu – zosta∏o przeprowadzonych pi´ç pomiarów. Wyniki ka˝dej z nich zosta∏y nast´pnie zsumowane i podzielone przez pi´ç – iloÊç

pomiarów. Otrzymany wynik zosta∏ zaokràglony do dziesi´tnej cz´Êci. Poddajàc analizie wyniki umieszczone w tabelach, zaobserwowaç mo˝na zale˝noÊç pomi´dzy si∏à hamowania a wartoÊcià opóênienia. Maksymalna si∏a hamowania jest ni˝sza w przypadku seryjnych elementów w porównaniu do elementów tuningowych, co ma odbicie równie˝ w badaniu opóênienia. Jest to potwierdzenie teorii skrócenia drogi hamowania w wyniku zastosowania sportowych tarcz i klocków hamulcowych. Przy tej samej sile nacisku na peda∏ wyzwalana jest wi´ksza si∏a hamowania, która wywo∏uje wi´ksze opóênienie, b´dàce odzwierciedleniem krótszego czasu, a tym samym i drogi potrzebnej do zatrzymania pojazdu.

074-78 HAMULCE

1-12-03

17:05

Page 78

Testy tuning O CZYM WARTO PAMI¢TAå: Aby d∏ugo cieszyç si´ z bezawaryjnej i skutecznej pracy uk∏adu hamulcowego, nale˝y przestrzegaç kilku podstawowych zasad: – stosowaç podzespo∏y wy∏àcznie najwy˝szej jakoÊci renomowanych firm; – pami´taç o okresowej kontroli stanu elementów ciernych; – nie zapominaç, ˝e skutecznoÊç uk∏adu hamulcowego zale˝y nie tylko od jego stanu technicznego, ale równie˝ od stopnia zu˝ycia opon i ∏o˝ysk, stanu zu˝ycia zawieszenia, luzów w uk∏adzie kierowniczym i zawieszeniu; – p∏yn hamulcowy powinien byç stosowany wy∏àcznie najwy˝szej jakoÊci oraz wymieniany wed∏ug za∏o˝eƒ producenta; – podczas deszczowej pogody nale˝y omijaç ka∏u˝e. Przejazd przez wod´ z rozgrzanymi tarczami mo˝e êle si´ dla nich skoƒczyç. Odkszta∏cenia czy te˝ p´kni´cia sà w tym przypadku czymÊ normalnym. Przestrzeganie tych podstawowych zasad sprawi, ˝e b´dziemy mogli cieszyç si´ z bezawaryjnej pracy uk∏adu hamulcowego przez d∏ugi czas. A gdy jeszcze pokusimy si´ dodatkowo o zmian´ komponentów na bardziej efektywne, sportowe, podczas badania diagnostycznego okazaç si´ mo˝e, ˝e nasze hamulce legitymujà si´ ponadstuprocentowà skutecznoÊcià. Oby tylko nigdy nie pojawi∏a si´ koniecznoÊç zweryfikowania tego faktu na drodze, podczas realnego niebezpieczeƒstwa. Czego sobie i Paƒstwu ˝ycz´... Andrzej G´siarz

Przyk∏adowy wykres obrazujàcy ∏agodne hamowanie. Krzywa opóênienia narasta ∏agodnie do osiàgni´cia maksymalnej wartoÊci. Czas procesu hamowania wynosi oko∏o 2.6 sekundy.

Test zosta∏ przeprowadzony przy wspó∏pracy ze stacjà diagnostycznà firmy:

POLMOZBYT KATOWICE Tarcze hamulcowe oraz klocki hamulcowe dostarczy∏a firma:

EBC POLSKA Przyk∏adowy wykres obrazujàcy gwa∏towne hamowanie. Wyraênie zauwa˝alna jest ingerencja ABS-u (schodkowy przebieg krzywej opóênienia).

WYKRESY POMIARU WARTOÂCI OPÓèNIENIA Czarna linia przedstawia narastanie wartoÊci opóênienia. W momencie rozpocz´cia procesu hamowania krzywa roÊnie, dà˝y do maksimum, a nast´pnie stromo spada – wykres ten przedstawia proces hamowania od momentu naciÊni´cia na peda∏ a˝ do unieruchomienia samochodu. Cz´Êç schodkowa oznacza moment uaktywnienia si´ ABS-u. Linia czerwona prezentuje si∏´ nacisku na peda∏ – wzniosy i spadki wynikajà z niedoskona∏oÊci ludzkiej stopy. Gdyby si∏a by∏a dozowana z jednakowà wartoÊcià, to wykres by∏by poziomie biegnàcà linià w okreÊlonym przedziale. Wznios wykresu przedstawia zwi´kszanie si´ si∏y nacisku, natomiast za∏amania to dr˝enie stopy naciskajàcej peda∏ podczas hamowania. OÊ pozioma prezentuje czas trwania procesu hamowania, oÊ pionowa – wartoÊç opóênienia, linie zielone – przedzia∏ zawierajàcy si´ pomi´dzy maksymalnymi wartoÊciami si∏y i opóênienia, natomiast przerywane niebieskie – wartoÊci odpowiadajàce przedzia∏owi czasu od momentu nacisku na peda∏ hamulca do momentu zatrzymania pojazdu.

12/03-01/04 auto h i - f i & t u n i n g

78

Przyk∏adowy wykres obrazujàcy awaryjne hamowanie, na granicy przyczepnoÊci. Krzywa opóênienia narasta gwa∏townie do momentu zerwania przyczepnoÊci kó∏, po czym zauwa˝alna jest ingerencja ABS-u. Po odzyskaniu przyczepnoÊci kó∏ do pod∏o˝a, w wyniku ciàg∏ego nacisku na peda∏ nast´puje kolejny wznios krzywej, tym razem do osiàgni´cia maksymalnej wartoÊci.