Dział tematyczny

OBRAZ ZIEMI

1

Poziom wymagań / ocena konieczny / dopuszczający Uczeo poprawnie:

2 wyjaśnia znaczenie terminów związanych z geografią jako dziedziną nauk oraz mapą wymienia cele badao geografii i źródła informacji geograficznych wymienia sfery Ziemi wymienia rodzaje skal i porównuje skale tego samego rodzaju wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną wymienia rodzaje odwzorowao klasycznych dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach wymienia sposoby prezentacji geograficznej odczytuje podstawowe informacje ze szkicu terenu, mapy topograficznej, samochodowej, hipsometrycznej i tematycznej potrafi orientowad mapę w terenie przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania

podstawowy / dostateczny Uczeo spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz poprawnie: 3

rozszerzający / dobry Uczeo spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz poprawnie: 4

dopełniający / bardzo dobry Uczeo spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz poprawnie: 5

wykraczający / celujący Uczeo spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz poprawnie: 6

określa przedmiot badao geografii oraz innych nauk o Ziemi klasyfikuje nauki geograficzne wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej podaje różnice między mapą a planem oraz wymienia funkcje mapy klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria wymienia rodzaje siatek kartograficznych i zniekształceo oraz opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach i popiera przykładami z atlasu odczytuje dane statystyczne z wykresów, diagramów i tabel statystycznych interpretuje podstawowe informacje geograficzne odczytane na podst. planów i map (topograficznych, hipsometrycznych, tematycznych) przelicza i porównuje różne rodzaje skale oblicza odległośd rzeczywistą na podstawie skali mapy oraz wysokośd względną opracowuje plan badao wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu pozyskiwania informacji geograficznych

wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych określa przedmiot badao poszczególnych działów geografii wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej wyjaśnia zasady generalizacji mapy rozpoznaje poszczególne rodzaje map oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości zna kryteria podziału odwzorowao kartograficznych i rozpoznaje najczęściej stosowane siatki kartograficzne dobiera właściwą metodę kartograficzną do zaprezentowania zjawiska na mapie oblicza odległośd i powierzchnię na podstawie skali mapy oblicza średnie nachylenie terenu opisuje cechy środowiska przyrodniczego i społecznogospodarczego na podstawie różnych rodzajów map kreśli profil hipsometryczny korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych do gromadzenia i przetwarzania informacji geografiicznych, w tym zebranych na podst. badao terenowych

podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej ocenia wiarygodnośd i przydatnośd źródeł wiedzy geograficznej analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji oblicza odległośd w terenie, uwzględniając kąt nachylenia wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowao kartograficznych wymienia zastosowanie poszczególnych siatek kartograficznych w praktyce wyjaśnia metodę interpolacji polowej stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych środowiska geografiicznego formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej, wykresu, diagramu, schematu wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia formułuje zależności przyczynowoskutkowe, funkcjonalne i czasowe między elementami środowiska geograficznego na podstawie map tematycznych wykorzystuje technologie informacyjno-komunikacyjne do prezentacji informacji geograficznych, w tym zebranych na podst. badao terenowych

omawia sposób funkcjonowania systemu nawigacji satelitarnej GPS omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych wykorzystuje skalę do rozwiązywania zadao matematyczno-geograficzn. kreśli plan najbliższej okolicy rozpoznaje odwzorowania kartograficzne zastosowane na mapach i dobiera odpowiednie odwzorowanie do treści mapy wykonuje prostą interpolację przedstawia dane liczbowe za pomocą różnych rodzajów wykresów i diagramów przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru planuje trasę wycieczki na podst. mapy turystycznej dokonuje weryfikacji i prognozuje zależności przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i czasowe między elementami środowiska geograficznego na podstawie map tematycznych i badao w terenie

ATMOSFERA

ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

1

2

3

wyjaśnia znaczenie terminów dotyczących Wszechświata i jego budowy oraz kształtu, ruchów Ziemi i ich następstw wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny podaje różnice między planetą a gwiazdą przedstawia poglądy na kształt Ziemi podaje ważniejsze wymiary Ziemi posługuje się definicjami szerokości i długości geograficznej określa podstawowe cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi wymienia następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi zna daty rozpoczęcia astronomicznych pór roku określa granice stref oświetlenia Ziemi wymienia rodzaje czasów wyjaśnia istotę czasu słonecznego i jego zróżnicowanie na Ziemi wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty

przedstawia teorie powstania Wszechświata i wymienia jego główne elementy definiuje rok świetlny opisuje budowę Układu Słonecznego podaje główne cechy planet wewnętrznych i zewnętrznych przedstawia poglądy na kształt Ziemi i określa kształty nadawane współcześnie zna wymiary Ziemi jako elipsoidy obrotowej wymienia dowody na kulistośd Ziemi odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów omawia na podstawie schematu obieg Ziemi dookoła Słooca omawia wysokośd górowania Słooca w pierwszych dniach astronomicznych pór roku określa granice stref oświetlenia Ziemi, wskazuje je na mapie oraz podaje główne cechy i przyrodnicze konsekwencje ich występowania wymienia różnicę między kalendarzem juliaoskim a gregoriaoskim rozróżnia dobę gwiazdową i słoneczną oraz prędkośd kątową i liniową omawia czas słoneczny, strefowy i urzędowy oblicza czas słoneczny

wyjaśnia znaczenie terminów dotyczących atmosfery i jej budowy, pogody i klimatu oraz zjawisk atmosferycznych określa skład chemiczny atmosfery wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery wymienia źródła ciepła na Ziemi omawia na podst. mapy ogólny

wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery omawia bilans promieniowania i wymienia jego składowe na podst. schematu przedstawia bilans cieplny Ziemi oraz wskazuje na mapie obszary

4

5

opisuje budowę Drogi Mlecznej wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów Ziemi odróżnia elipsoidę od geoidy oblicza rozciągłośd południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia Ziemi oraz czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileo wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej omawia na podstawie schematu zadmienie Słooca i zadmienie Księżyca opisuje różnice między astronomiicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku oblicza wysokośd górowania Słooca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych określa lata zwykłe i przestępne na podstawie podanych dat wymienia dowody ruchu obrotowego oblicza długośd geograficzną danego miejsca na podstawie czasu słonecznego określa różnice czasu strefowego oraz czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych wyjaśnia pochodzenie atmosfery Ziemi i porównuje cechy jej warstw omawia procesy wymiany ciepła określa cechy pola magnetycznego Ziemi porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku na półkuli północnej i południowej

opisuje cechy budowy Wszechświata oraz określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie nazywa i rozróżnia jednostki odległości stosowane przy określaniu wymiarów w kosmosie prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego opisuje etapy powstawania Ziemi oblicza obwód Ziemi metodą Eratostenesa wymienia przykłady zastosowao współrzędnych geograficznych w praktyce wyjaśnia przyczynę zadmienia Słooca i zadmienia Księżyca oblicza szerokośd geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słooca w dniach równonocny i przesileo opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego wyjaśnia zjawisko faz Księżyca przelicza czas słoneczny na czas uniwersalny i strefowy wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na Ziemi

określa wpływ badao kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących Ziemi i innych ciał niebieskich formułuje zależności zachodzące między Słoocem a planetami Układu Słonecznego wyjaśnia i opisuje metody pomiarów geodezyjnych wykazuje zależnośd między widomym ruchem Słooca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym Ziemi opisuje zjawisko precesji osi Ziemi opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie i działalnośd człowieka opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego na życie i działalnośd człowieka opisuje przykłady wpływu różnic czasu strefowego na życie i działalnośd człowieka

6

ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi wyjaśnia znaczenie magnetosfery wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej charakteryzuje warstwy atmosfery omawia wpływ zachmurzenia na temperaturę powietrza

opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne Ziemi wyjaśnia wpływ aerozoli znajdujących się w atmosferze na wielkośd promieniowania bezpośredniego i rozproszonego

ATMOSFERA

1

2

3

4

5

6

rozkład rocznej temperatury powietrza na Ziemi i wymienia czynniki, które na to wpływają wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do jego pomiaru wyjaśnia ciśnienie normalne wyróżnia podstawowe układy baryczne określa główne cechy pasatów i monsunów oraz wskazuje na mapie obszary ich występowania wymienia wiatry lokalne i obszary ich powstawania rozróżnia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych odczytuje z mapy rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych wymienia elementy pogody i klimatu, czynniki klimatotwórcze oraz strefy klimatyczne nazywa niebezpieczne zjawiska meteorologiczne i wskazuje na mapie obszary ich występowania określa globalne zmiany zachodzące w atmosferze

o dodatnim i ujemnym saldzie bilansu promieniowania opisuje na podstawie wykresów i map zróżnicowanie temperatury powietrza w troposferze omawia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza oblicza średnią dobową temperaturę powietrza omawia krążenie powietrza w niżowym i wyżowym ośrodku barycznym na półkuli północnej i południowej wskazuje strefy podwyższonego i obniżonego ciśnienia na kuli ziemskiej wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów i monsunów oraz bryzy wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy i określa jej cechy przedstawia miary wilgotności powietrza wymienia procesy związane ze zmianą stanu skupienia wody krążącej w atmosferze wymienia czynniki wpływające na rozkład opadów na Ziemi określa cechy mas powietrza i ich rozmieszczenie na kuli ziemskiej odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego odczytuje informacje z mapy synoptycznej określa wpływ czynników klimatotwórczych na przebieg stref klimatycznych wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne świata odczytuje z klimatogramów wartośd temperatury powietrza i opadów wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym opisuje ekstremalne zjawiska atmosferyczne, w tym budowę cyklonu tropikalnego omawia przyczyny globalnych zmian w atmosferze

wyjaśnia wpływ poszczególnych czynników na kształtowanie temperatury powietrza i nasłonecznienia wybranych obszarów charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na Ziemi oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza wyjaśnia na podstawie schematu przyczyny powstawania ośrodków barycznych opisuje ruch powietrza w poszczególnych komórkach cyrkulacyjnych podaje przyczyny cykliczności zmian cyrkulacji monsunowej wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory oraz określa ich cechy wyjaśnia mechanizm powstawania chmur i rozróżnia ich typy genetyczne wymienia etapy powstawania opadu atmosferycznego opisuje typy genetyczne opadów atmosferycznych

wykazuje związek między strefami termicznymi a strefami oświetlenia Ziemi oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego wymienia rodzaje skal pomiaru temperatury powietrza i porównuje temperaturę powietrza w różnych skalach omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na Ziemi charakteryzuje na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze oblicza zmiany temperatury powietrza po przejściu wiatru fenowego przedstawia występowanie na Ziemi poszczególnych wiatrów lokalnych wyjaśnia różnicę między mgłą radiacyjną a mgłą adwekcyjną opisuje zjawisko okluzji przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych przewiduje pogodę na podstawie danych synoptycznych przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych uzasadnia zasięg występowania stref klimatycznych i typów klimatu na Ziemi opisuje piętrowośd klimatyczną w górach podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych buduje łaocuch przyczynowoskutkowy globalnych zmian klimatu

opisuje przykłady wpływu temperatury powietrza na życie i działalnośd człowieka wyjaśnia zjawisko inwersji termicznej opisuje klin wyżowy i zatokę niżową dostrzega wpływ ruchu powietrza atmosferycznego, w tym pasatów i monsunów na przebieg pogody, kształtowanie klimatu i działalnośd gospodarczą człowieka wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne wyjaśnia powstawanie cienia opadowego i podaje przykłady jego występowania przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych wykazuje na przykładach wpływ pogody na życie i działalnośd gospodarczą człowieka porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu wykazuje związek między działalnością człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym) proponuje działania ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu oraz ekstremalne zjawiska i anomalia pogodowe

omawia rozmieszczenie opadów atmosferycznych na Ziemi analizuje przebieg zjawisk atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i chłodnego

omawia zasady badao meteorologicznych i budowę ogródka meteorologicznego rozpoznaje typ klimatu na podstawie klimatogramu wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady opisuje cechy klimatów lokalnych wyjaśnia przyczyny powstawania ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych na Ziemi określa skutki globalnych zmian klimatu

HYDROSFERA

1

2

3

4

5

6

wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów związanych z cyklem hydrologicznym, morzem i jego ruchami, rzeką i jej ustrojami, jeziorem, lodowcem i lądolodem oraz wodami podziemnymi wymienia składniki bilansu wodnego określa zasoby wodne wszechoceanu i dokonuje jego podziału wymienia rodzaje prądów morskich, pływów morskich i fal podaje przykłady występowania prądów ciepłych i zimnych, fal tsunami oraz najwyższych pływów wymienia rodzaje rzek i wskazuje najdłuższe rzeki na mapie świata wymienia rodzaje ustrojów rzecznych wymienia kryteria klasyfikacji jezior wymienia najgłębsze i największe jeziora na świecie oraz wskazuje je na mapie dokonuje podziału jezior ze względu na genezę misy jeziornej wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów wymienia typy lodowców górskich i wskazuje przykłady ich występowania na mapie klasyfikuje wody podziemne według różnych kryteriów wymienia na podstawie schematu poszczególne poziomy wód podziemnych

analizuje zasoby wodne w przyrodzie na podst. wykresu i danych liczbowych wymienia elementy składowe cyklu hydrologicznego określa typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie omawia fizyczne i chemiczne właściwości wody morskiej opisuje na podst. mapy regionalne zróżnicowanie bilansu wodnego określa przyczyny występowania poszczególnych ruchów wody morskiej opisuje na podstawie mapy rozkład prądów morskich na świecie omawia na podstawie schematu system rzeczny wraz z dorzeczem odróżnia rzekę stałą od okresowej i epizodycznej opisuje sposoby zasilania rzek w poszczególnych ustrojach wymienia czynniki warunkujące powstawanie jezior klasyfikuje dane jeziora wg pochodzenia misy jeziornej i żyzności oraz wskazuje je na mapie wymienia funkcje sztucznych zbiorników wyjaśnia warunki powstawania lądolodów i lodowców górskich omawia przebieg granicy wiecznego śniegu omawia budowę lodowca górskiego wyjaśnia zjawisko i skutki cielenia się lodowca opisuje poszczególne poziomy wód podziemnych wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie wód artezyjskich i subarutezyjskich oraz wskazuje na mapie obszary ich występowania

wyjaśnia wpływ energii słonecznej i siły ciężkości na obieg wody w przyrodzie analizuje schemat cyklu hydrologiicznego wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wody morskiej opisuje zróżnicowanie termiki przypowierzchniowych wód oceanicznych objaśnia mechanizm powstawania i układu poszczególnych rodzajów ruchu wody morskiej wymienia skutki występowania poszczególnych ruchów wody morskiej wymienia przyczyny oraz omawia na podstawie schematu mechanizm powstawania sejszy analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem rzek na Ziemi charakteryzuje ustroje rzeczne klasyfikuje rzeki do odpowiedniego typu ustroju na podstawie wielkości przepływu charakteryzuje typy genetyczne jezior oraz wskazuje ich przykłady na mapie opisuje etapy zarastania jezior (sukcesji) oraz warunki powstawania i występowania bagien i torfowisk opisuje cechy i ruch lądolodów charakteryzuje poszczególne typy lodowców górskich i podaje przykłady ich występowania wyjaśnia typy ruchu lodowca górskiego wyjaśnia pochodzenie wód podziemnych wymienia i opisuje rodzaje źródeł omawia warunki powstawania, zasadę działania i występowanie gejzerów

określa cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych omawia rolę retencji w cyklu hydrologicznym przedstawia bilans wodny i jego zróżnicowanie w poszczególnych strefach klimatycznych porównuje pionowy rozkład temperatury i zasolenia wybranych mórz wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości wody morskiej podaje przyczyny i skutki oraz ob.szary występowania zjawiska EL Niño objaśnia mechanizm powstawania upwellingu i downwellingu charakteryzuje wpływ poszczególnych ruchów wody morskiej na warunki klimatyczne i gospodarkę oraz środowisko życia wybrzeży omawia rozmieszczenie wód powierzchniowych na Ziemi wyjaśnia przyczyny i skutki powodzi wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem jezior na Ziemi czyta plany batymetryczne wybranych jezior wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów analizuje przekrój przez strefę wieloletniej zmarzliny klasyfikuje typy lodowców górskich ze względu na wielkośd i warunki orograficzne ich powstawania wyjaśnia warunki powstania wybranych typów źródeł dokonuje podziału wód mineralnych i je omawia

omawia teorię powstania hydrosfery wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu przyrodniczego Ziemi uzasadnia koniecznośd ochrony wód morskich ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania zasobów oceanów przedstawia wpływ upwellingu i downwellingu na środowisko życia wybrzeży ocenia wpływ różnych czynników na reżim rzeczny wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior wyjaśnia wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalnośd człowieka i zagospodarowanie obszarów ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współcześnie zlodzonych wykazuje znaczenie wód podziemnych w życiu i gospodarce człowieka, w tym wód artezyjskich i wód mineralnych opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach

WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE

1

2

3

4

5

6

wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów związanych z budową wnętrza Ziemi, minerałami i skałami, historią geologiczną Ziemi oraz procesami endogenicznymi wymienia główne pierwiastki i minerały budujące skorupę ziemską wymienia na podstawie schematu warstwy wnętrza Ziemi, w tym skorupy ziemskiej rozpoznaje najpospolitsze skały występujące w skorupie ziemskiej wymienia przykłady skamieniałości przewodnich wymienia nazwy ery i czas ich trwania oraz główne orogenezy wskazuje na mapie świata przebieg granic płyt litosfery i podaje nazwy głównych płyt rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji płyt wymienia na podstawie schematu typy intruzji magmatycznych wskazuje na mapie największe wulkany na świecie wymienia rodzaje trzęsieo ziemi i skale je opisujące wskazuje na mapie obszary występowania trzęsieo ziemi dokonuje podziału gór ze względu na ich genezę i podaje przykłady łaocuchów górskich wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami obniżającymi i ruchami wznoszącymi

opisuje zmiany temperatury i ciśnienia wraz ze wzrostem głębokości wyjaśnia na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi, w tym, wyróżnia powierzchnie nieciągłości dokonuje podziału skał, wyjaśnia ich genezę i podaje przykłady podaje przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi wymienia cele badao i nauki geologii historycznej odróżnia wiek względny od wieku bezwzględnego wymienia główne jednostki podziału dziejów Ziemi rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu wydarzeo wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera oraz teorii tektoniki płyt litosfery wyjaśnia przyczyny i sposób poruszania się płyt w strefach kolizji, subdukcji i spredingu charakteryzuje przebieg i występowanie zjawisk plutonicznych wyjaśnia przyczyny zjawisk wulkanicznych, określa typy lawy opisuje budowę wulkanu i wymienia produkty erupcji wulkanicznych podaje przykłady obszarów wulkanicznych na świecie dokonuje podziału trzęsieo ziemi ze względu na genezę wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne wymienia i wskazuje na mapie obszary fałdowao kaledooskich, hercyoskich i alpejskich porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w różnych orogenezach podaje podobieostwa i różnice między ruchami epejrogenicznymi a izostatycznymi

opisuje wybrane metody badao wnętrza Ziemi wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia geotermicznego na Ziemi wskazuje różnice między budową skorupy kontynentalnej i oceanicznej opisuje warunki powstawania minerałów określa właściwości wybranych skał i wymienia obszary ich występowania charakteryzuje typy złóż i rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie opisuje metody określania wieku względnego i bezwzględnego wymienia eony, ery, okresy i epoki w dziejach Ziemi oraz porównuje długośd trwania poszczególnych er rozpoznaje okres geologiczny na podst. skamieniałości przewo-dnich opisuje główne zmiany klimatu, wędrówki kontynentów, procesy górotwórcze, transgresje i regresje mórz, zlodowacenia oraz rozwój świata organicznego w dziejach Ziemi wymienia procesy zachodzące na różnych granicach płyt i podaje przykłady płyt charakteryzuje przebieg zjawisk wulkanicznych klasyfikuje typy wulkanów według różnych kryteriów wyjaśnia przyczyny trzęsieo ziemi i rozmieszczenia stref sejsmicznych opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych oraz omawia ich budowę i podaje przykłady opisuje budowę pozostałych struktur tektonicznych opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych

oblicza temperaturę wnętrza Ziemi, znając stopieo geotermiczny opisuje właściwości fizyczne wnętrza Ziemi przedstawia gospodarcze wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów Ziemi odtwarza na podstawie odsłonięcia geologicznego w terenie historię geologiczną danego miejsca opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach Ziemi opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceoskich pokryw lodowych na Ziemi wymienia dowody dryfu kontynentów wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu wykazuje zależnośd między budową wulkanu a przebiegiem jego erupcji opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych wykazuje zależnośd między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami Ziemi opisuje katastrofy wywołane wybuchami wulkanów i trzęsieniami ziemi charakteryzuje najwyższe łaocuchy górskie poszczególnych kontynentów wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie podstawowych struktur tektonicznych podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych i izostatycznych ocenia zmiany środowiska w holocenie wywołane działalnością człowieka

opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza Ziemi wyjaśnia przyczynę stosowania metody radiowęglowej do datowania młodych utworów opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku prognozuje zmiany w rozmieszczeniu płyt w przyszłości geologicznej wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery podaje przykłady wykorzystania energii wnętrza Ziemi w gospodarce wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsieo ziemi ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów przedstawia występowanie poszczególnych struktur tektonicznych na Ziemi omawia znaczenie gospodarcze ruchów epejrogenicznych i izostatycznych