ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY EKONOMICZNO - SPOŁECZNEJ W OSTROŁĘCE __________________________

1/2015(16) __________________________

http://www.wses-zeszyty.pl/ http://www.sj-ostroleka.com/

OSTROŁĘKA 2015

RADA PROGRAMOWA Prof. zw. dr hab. dr H.C. Antoni Mickiewicz - Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ - Uniwersytet Łódzki, prof. James W. Dunn - Pensylwania State University USA, dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ Uniwersytet Łódzki, dr hab. Paweł Mickiewicz prof. SWSPIZ – Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, dr hab. Wojciech Popławski prof. WSB – Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, prof. EnriqueViaña Remis - University of Castilla-La Mancha Hiszpania, dr hab. Wojciech Wiszniewski prof. PW - Politechnika Warszawska, dr Kazimierz K. Parszewski prof. WSES - Wyższa Szkoła Ekonomiczno - Społeczna w Ostrołęce, dr hab. Piotr Bórawski, prof. WSES- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce, dr Agnieszka Brelik – Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, dr hab. Mariola Grzybowska– Brzezińska prof. WSES - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce, dr Manfred Müller Siegmundsburger HausWerraquelle GmbH Niemcy, dr Radosław Szulc Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr VolodymyrTernovsky, associate professor - Tavriya State Agrotechnological University, Ukraina, dr hab. Elżbieta Jadwiga Szymańska, prof. SGGW- Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, dr Agnieszka Sapa – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

KOMITET REDAKCYJNY dr inż. Ireneusz Żuchowski (redaktor naczelny), mgr Kazimierz Krzysztof Bloch (sekretarz), dr Agnieszka Sompolska-Rzechula(redaktor statystyczny), mgr Alina Brulińska(redaktor językowy), Jeffrey Taylor (redaktor językowy – język angielski), dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ (redaktor tematyczny), dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ (redaktor tematyczny), mgr Aleksandra Nowak (redaktor tematyczny)

WYDAWCA/PUBLISHER WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO – SPOŁECZNA W OSTROŁĘCE HIGH ECONOMIC – SOCJAL SCHOOL IN OSTROŁĘKA 07 – 401 Ostrołęka, ul. Kołobrzeska 15, tel./fax. 0 – 29 769 10 34 www.wses.edu.pl

Punkty Informacji Europejskiej w Ostrołęce Europe Direct

Publikacja wydana ze wsparciem finansowym Komisji Europejskiej w ramach projektu Europe Direct

© Copyright by Wyższa Szkoła Ekonomiczno – Społeczna w Ostrołęce Ostrołęka 2015 ISSN 2391 - 9167 Zeszyty Naukowe – nr 1/2015(16) Od 2014 r. (od nr 1/2014(12)) Zeszyty Naukowe Wyższa Szkoła EkonomicznoSpołeczna w Ostrołęce zmieniają nazwę na Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Społecznej w Ostrołęce, są wydawane online i są kontynuacją poprzednich Zeszytów wydawanych pod numerem ISSN 1897 – 7391. Częstotliwość ukazywania Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły EkonomicznoSpołecznej w Ostrołęce – kwartalna

Spis treści

str.

DZIAŁ 1. POLSKA OBYWATELSKA I SAMORZĄDOWA 8 1. JACEK WOŹNIAK

9

INTERNETOWA REKRUTACJA SPOŁECZNOŚCIOWA I JEJ ROZPOWSZECHNIENIE

2. RENATA BURCHART, ADAM TADEUSZ ULATOWSKI

24

ZARZĄDZANIE PODATKIEM VAT NA PRZYKŁADZIE FIRMY HANDLOWEJ

DZIAŁ 2. POLSKA WIEDZY I INNOWACYJNOŚCI 3. BARTOSZ MICKIEWICZ

34 35

WYBRANE ASPEKTY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI NA OBSZARACH WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO – WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

4. MAREK RAWSKI

47

STRATEGIE MARKETINGOWE PRZEDSIĘBIORSTW HANDLOWYCH – WYNIKI BADAŃ

DZIAŁ 3. POLSKA-UNIA EUROPEJSKA-SĄSIEDZTWO 5. WALDEMAR KOZŁOWSKI, DAWID GOŁĘBIEWSKI

59 60

WYCENA EFEKTÓW MODERNIZACJI DROGI KRAJOWEJ S16

6. JOANNA GRYMUZA

86

WYKORZYSTANIE CZYNNIKÓW PRODUKCJI W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJĄCYCH SIĘ W CHOWIE BYDŁA MLECZNEGO

RECENZJE, KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE 7. ANDRZEJ SĘK, MAŁGORZATA POPIAŁO

102 103

POLEMIKA DO ARTYKUŁU KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO — KIERUNKI JEJ DZIAŁANIA I ROLA W KSZTAŁTOWANIU WIZERUNKU BEZPIECZNEGO POWIATU OPUBLIKOWANEGO W NR. 1 „KWARTALNIKA KADRY KIEROWNICZEJ POLICJI »POLICJA«” Z 2013 R.

Contens

p.

CHAPTER 1. CITIZEN SHIP AND LOCAL GOVERNMENT IN POLAND

8

1. JACEK WOŹNIAK

9

ON-LINE RECRUITMENT AND ITS’ SCOPE

2. RENATA BURCHART, ADAM TADEUSZ ULATOWSKI

24

MANAGEMENT OF VAT FOR EXAMPLE ON THE TRADING COMPANY

CHAPTER 2. KNOWLEDGE AND INNOVATION IN POLAND 3. BARTOSZ MICKIEWICZ

34 35

CHOSEN ASPECTS OF DEVELOPMENT OF ENTREPRENEURSHIP IN RURAL AREAS OF THE ZACHODNIOPOMORSKIEPROVINCE - OWN RESEARCH RESULTS

4. MAREK RAWSKI

47

STRATEGIES OF MARKETING TRADE ENTERPRISES – SURVEY RESULTS

CHAPTER 3. POLAND-THE EUROPEAN UNION-NEIGHBOURHOOD 59 5. WALDEMAR KOZŁOWSKI, DAWID GOŁĘBIEWSKI 60 VALUATION EFFECTS OF MODERNIZATION NATIONAL ROAD S16

6. JOANNA GRYMUZA

86

THE USE OF PRODUCTION FACTORS ON FARMS SPECIALIZING IN DAIRY CATTLE

REVIEWS, ANNOUNCEMENTS AND RESEARCH REPORTS 7. ANDRZEJ SĘK, MAŁGORZATA POPIAŁO

102 103

POLEMICS TO THE ARTICLE COMMITTEE OF THE SAFETY AND THE — PUBLIC ORDER DIRECTIONS OF FOR HER ACTING AND THE ROLE IN THE FORMING OF THE IMAGE OF THE SAFE DISTRICT PUBLISHED IN NO. 1 "OF QUARTERLY OF THE SENIOR STAFF OF » POLICE « POLICE" FROM 2013

DZIAŁ I

POLSKA OBYWATELSKA I SAMORZĄDOWA

CHAPTER I CITIZEN SHIP AND LOCALGOVERNMENT IN POLAND

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 9-23

Dr hab. Jacek Woźniak prof. WSFIZ Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie Katedra Zarządzania Zasobami Ludzkimi

INTERNETOWA REKRUTACJA SPOŁECZNOŚCIOWA I JEJ ROZPOWSZECHNIENIE

Strona

Rekrutacja z wykorzystaniem internetu jest coraz szerzej wykorzystywanym narzędziem kadrowym. Jak z każdym nowym narzędziem, a szczególnie takim, którego stosowanie wydaje się świadczyć o nowoczesności, wiąże się z nią szereg mitów, pojawiających się zarówno w literaturze branżowej, jak i naukowej. Celem tego tekstu jest przedstawienie rekrutacji społecznościowej, która stanowi jedno z novum rekrutacji internetowej. Oba te pojęcia są często nieprecyzyjnie używane w literaturze, co może sprzyjać nieintuicyjnym wynikom badań publikowanym w literaturze branżowej i akademickiej, dotyczących ich rozpowszechnienia. Stąd drugie zadanie tego tekstu – zaprezentowanie opinii, jakie w raportach branżowych oraz w literaturze akademickiej w Polsce formułuje się co do jej zasięgu oraz skonfrontowanie tych opinii z wnioskami, jakie można wysnuć z danych statystycznych z badań opartych o reprezentatywne próby. Tekst zorganizowany jest następująco. W części pierwszej scharakteryzowana zostanie e-rekrutacja. Przedyskutowana zostanie jej definicja oraz przedstawione zostaną jej podstawowe narzędzia i rodzaje. Pozostała część tekstu prezentuje różne dane dotyczące jej rozpowszechnienia. Część empiryczna opiera się na wynikach badań o różnym charakterze. Drugi podrozdział prezentuje opinie, jakie w raportach branżowych i literaturze akademickiej można znaleźć na temat jej zasięgu w polskim (i – dla porównania – amerykańskim) życiu gospodarczym. Tak zakreślony obraz, którym Polska niewiele się różni pod względem wykorzystania e-rekrutacji od USA, zostanie skonfrontowany z wynikami dwóch badań opartych na próbach o wyjaśnionej reprezentatywności – badań GUS nad wykorzystaniem technologii informacyjnych w polskich przedsiębiorstwach oraz obserwacji 300 stron

9

Wprowadzenie

internetowych największych polskich przedsiębiorstw. Podsumowanie prezentuje hipotezy dotyczące powodów, dla których obraz z literatury popularnej i recenzowanej odbiega drastycznie od danych prezentowanych w części trzeciej. Rekrutacja internetowa – zasięg i definiowanie

2

Strona

Listwan (red.), Zarządzanie kadrami, Beck, Warszawa, 2010, s. 120. Ibidem 3M. Wawer, P. Muryjas, E-rekrutacja w realizacji strategii e-biznesu w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług", 2011, 112-118 4 J. Woźniak, Model zarządzania efektywnością procesu szkoleniowego. Olsztyn: OWSIiZ 2009. 1T.

10

Terminy rekrutacja internetowa oraz rekrutacja społecznościowa w zasadzie nie posiadają precyzyjnych definicji w polskiej literaturze akademickiej. Podkreśla się co prawda, że „pozyskiwanie kandydatów do pracy przez internet, [czyli] tzw. erekrutacja” jest najdynamiczniej rozwijającą się formą rekrutacji1, ale traktuje się to wyjaśnienie jako oczywiste. Należy wskazać, że w podręczniku pod redakcją T. Listwana faktycznie nie mówi się o rekrutacji internetowej czy społecznościowej jako o nowych metodach rekrutacji, ale jedynie wskazuje się na nową formę (sposób dotarcia do potencjalnych kandydatów) – rekrutowania2. Jednak już Wawer i Muryjas (2011) nie mają wątpliwości, że idzie o metodę rekrutacji opartą na „na powszechnym dostępie do sieci i nieograniczonej liczby kandydatów znajdujących się na globalnym rynku pracy i polegającą na zamieszczeniu ogłoszeń o wolnych stanowiskach pracy, przekazywanie informacji o tych stanowiskach oraz o pracodawcy, a także wymianę korespondencji między pracodawcami a kandydatami3. Jednak silna zmienność narzędzi, jakie dostarczają technologie z grupy ICT zarządzaniu, utrudnia ścisła definicję rekrutacji internetowej jako powtarzalnego ciągu kroków poprawnego postępowania (czyli metody w rozumieniu Kotarbińskiego) i samo odwołanie się do wykorzystywania tych narzędzi technologicznych jest niewątpliwie niewystarczające. Tak jak e-learningu nie stanowi rozesłanie zaproszeń na szkolenie za pomocą poczty elektronicznej, a e-handlu – odpowiadanie mailem na reklamacje4, tak e-rekrutacji nie stanowi wysłanie maila z zaproszeniem na rozmowę czy informacji o odrzuceniu aplikacji. Naturalnym warunkiem uznania działania rekrutacyjnego za e-rekrutację jest realizacja jakiejś jego „ważnej części” rekrutacyjnej przez internet. Precyzyjne ujęcie, co to jest „realizacja ważnej części rekrutacji w oparciu o technologie z grupy ICT” jest dalekie od ścisłości, a i formułowane w literaturze światowej definicje nie są ostre, np. erekrutację można definiować jako „sposób wdrożenia strategii, polityk i praktyk

[rekrutacyjnych] w organizacji, przez świadome i ukierunkowane wsparcie wykorzystujące kanały komunikacyjne bazujące na technologii Web”5. Choć definicja taka akcentuje wykorzystanie internetu nie do peryferyjnych działań z danego obszaru zarządzania personelem, ale do kwestii kluczowych, to pomija fakt, że wykorzystanie technologii z grupy ICT w praktyce zmienia realizowane procesy, o ile technologie te nie są jedynie wykorzystywane jako szybsze i tańsze narzędzie komunikowania się i gromadzenia danych, ale wraz z całym swoim potencjałem zarządczym6. W rezultacie takiej zmiany nawet „tradycyjne” ogłoszenia o wolnym stanowisku pracy na stronie internetowej firmy oddziałują inaczej niż w prasie. Dzieje się tak gdyż nie tylko zawierają większą ilość i różnorodność zamieszczanej informacji o firmie, jej kulturze, celach, ludziach i sposobach działania, ale też ze względu na używane środki przekazu (filmy, gry, świadectwa osobiste – testimonials). Wywołują więc odmienne działania potencjalnego kandydata, które często realizują inne bezpośrednie cele. Bogactwo przekazu pozwala zwiększyć atrakcyjność oferty pracy, co wynika z badań przeprowadzonych dla klasycznej rekrutacji – więcej informacji, bogatszy sposób ich przekazania oraz wyższa indywidualizacja zwiększa atrakcyjność oferty pracy w oczach kandydatów7. Należy jednak pamiętać, że we współczesnej rekrutacji z użyciem internetu nie idzie bowiem jedynie o pozyskanie właściwej osoby do obsadzenia konkretnego stanowiska w zaplanowanym terminie, ale też o kształtowanie marki firmy jako pracodawcy i producenta, co w przyszłości pomoże pozyskiwać tanio nowych pracowników. Można podejrzewać, że częściowym powodem niejasności związanych z celami rekrutacji internetowej jest podobieństwo jej wczesnych faz historycznych do tradycyjnego publikowania ogłoszeń w mediach. Podobnie jak to jest w rekrutacji tradycyjnej, początkowo najpopularniejszym sposobem docierania z informacją rekrutacyjną do potencjalnych kandydatów było zamieszczanie ogłoszenia o wolnej posadzie. Obecnie do tego celu wykorzystywana jest przede wszystkim strona internetowa danej firmy. W XX wieku, gdy ruch w Internecie nie był zbyt duży (a słabe łącza wykluczały umieszczanie bogatych mediów na stronach),

Strona

A. Girard, B. Fallery, Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal Contemporary Management Research",4(2):, 2010, p. 1. 6 J. Woźniak, Grywalizacja w zarządzaniu ludźmi, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 2(103), 2015, 1134. S. Strohmeier, Research in e-HRM: Review and implications; ,,Human Resource Management Review", 17, 2010. 7 P. Yüce, S. Highhouse, Effects of Attribute Set Size and Pay Ambiguity on Reactions to ‘‘help wanted’’ Advertisements, ,,Journal of Organizational Behavior", 19, 1998, : 337–352.

11

5

służyły do tego przede wszystkim strony wortali, jak nazywano wyspecjalizowane „gazetki z ogłoszeniami łączącymi pracobiorców i pracodawców”, czyli portale internetowe prowadzone przez firmy doradztwa personalnego zamieszczające ogłoszenia obu stron i umożliwiające łatwe ich przeszukiwanie. Gdy klasyfikuje się rozwój narzędzi e-rekrutacji tę fazę w ich rozwoju historycznego (a obecnie – grupę narzędzi i metodyk postępowania) określa się jako e-rekrutację Web 1.08, aby podkreślić że bazuje ona na jednostronnej komunikacji, a więc wykorzystuje możliwości technologii w sposób najbardziej prymitywny. Dla ICT charakterystyczna jest bowiem nie tylko możliwość szybkiego i taniego dostarczenia informacji, nawet do globalnej puli kandydatów, ale możliwość dialogu pomiędzy użytkownikami sieci9. Tę możliwość dialogu najpełniej wydają się reprezentować portale społecznościowe, w których cała zawartość powstaje jako zapis interakcji pomiędzy użytkownikami (a nie dzięki twórcy portalu, który określa jedynie jego regulamin i dba o jego przestrzeganie). Z perspektywy zarządczej możliwości jakie stwarzają media społecznościowe, a więc narzędzia komunikowania wykorzystywane w takich portalach, są ogromne. Nie tylko można – poprzez analizę treści tworzonej przez konkretną osobę czy jej dotyczącą – ocenić walory potencjalnego kandydata, ale też można zweryfikować część jego kompetencji poprzez analizę jego osiągnięć, czy to pozyskanych poprzez obserwację sieci, czy też wywołanych poprzez rekrutera. Co więcej, dialog w sieci daje dostęp do przekazu informacji o firmie i jej potrzebach kadrowych, a dzięki kreowanemu przez nią wizerunkowi firmy jako pracodawcy – do zachęcenia kandydatów do zgłoszenia swojej oferty. Klasyfikuje się czasem narzędzia e-rekrutacji wyższych poziomów10, rozróżniając rekrutację Web 2.0, jako opartą o jednostronną komunikację w której firma przeszukuje wytwory internautów, Web 3.0 bazującą na komunikacji dwustronnej, kreującej wizerunek firmy, aż wreszcie Web 4.0 bazującej na crowdsourcingu, czyli uzyskiwaniu poleceń osób do pracy od

Strona

A. Girard, B. Fallery, 2010. Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal Contemporary Management Research", 4(2), 2010, 1–14. J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40. 9 P. Levinson, Nowe media, Wyd. WAM, Kraków 2010. 10 M. Jeffery, Rekrutacja 4.0, czyli spojrzenie w przyszłość, w: Rekrutacja 2012; http://hrstandard.pl/raport-rekrutacja-2012/ (dostęp 01.07.2012). J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40.

12

8

Strona

Stosuje się też termin rekrutacja przyjacielska czy rekrutacja poprzez przyjaciół firmy (Friends of the Firm’ Referral) (Sullivan 2014). 12 J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40. 13 ibidem 11

13

internautów, dzięki zamieszczeniu informacji rekrutacyjnej wraz z ofertą nagrody dla osoby polecającej11. Choć ścisłe rozdzielenie tych typów rekrutacji jest możliwe, a w literaturze toczą się spory czy taki podział jest najwłaściwszy12, to zasadne wydaje się mówić o rekrutacji społecznościowej realizowanej w Internecie, na oznaczenie wszelkich wyższych niż pierwszy poziomów e-rekrutacji. Przez rekrutację społecznościową rozumie się wtedy wykorzystywanie społeczności w otoczeniu firmy dla celów rekrutacyjnych, czy to poprzez uzyskiwanie poleceń (identyfikacji kandydata) od członków tych społeczności, jak w e-rekrutacji Web 4,0, czy też poprzez analizę wytworów tych społeczności (interakcji), w celu identyfikacji takich osób. Zwykle rekrutacja społecznościowa toczy się z wykorzystaniem ICT (ale – co się obecnie toczy bez takiego wykorzystania?), jednak pojęciowo stanowi byt odmienny i wyrasta również z innego narzędzia kadrowego, tj. z programów poleceń pracowniczych. Podobnie jak w tradycyjnych programach, które nagradzały obecnych pracowników za skłonienie adekwatnego kandydata do zgłoszenia swojej kandydatury na wakujące stanowisko pracy, tak i w rekrutacji społecznościowej wynagradza się polecających. Różnica polega na wykorzystywaniu crowdsourcingu, a więc nieokreślonej co do swoich granic społeczności (a raczej tłumu) internautów. Pokazano13, że warunkiem skuteczności takiej rekrutacji jest pozytywny wizerunek firmy (a co najmniej – jako pracodawcy), więc działania employer brandingowe są wcześniejszym logicznie krokiem do stosowania rekrutacji społecznościowej. Takie wyodrębnienie rekrutacji społecznościowej, a więc zaklasyfikowanie do niej wszelkich działań rekrutacyjnych mający za podstawę pozyskiwanie kandydatów dzięki wytworom i działaniom toczącym się w społecznościach poza firmą (w otoczeniu organizacji), pozwala w tym obszarze rozdzielać rekrutację społecznościową prowadzoną z wykorzystaniem technologii z grupy ICT, oraz taką, która używa tych technologii nieistotnie, bądź wcale. Programy Poleceń Pracowniczych należeć będą do tej pierwszej grupy działań rekrutacyjnych, podobnie jak udział w targach pracy na wyższej uczelni z warsztatami na temat kreatywności czy rozwoju danej branży, gdyż oba te tradycyjne narzędzia dążą – długofalowo – do pozyskania dobrych kandydatów dzięki dialogowi, jaki toczy się w otoczeniu firmy, a nie poprzez bezpośrednie informowanie o wakacie. Nawet jeśli klasyfikowanie tych tradycyjnych działań rekrutacyjnych w obszar rekrutacji społecznościowej może

wydawać się niekonieczne, to społecznościowa rekrutacja internetowa, a więc pobudzanie zainteresowania ofertami pracy w danej branży, a pośrednio – w danej firmie, poprzez działania związane z ocieplaniem ich wizerunku dzięki zwiększeniu wiedzy o charakterze takiej pracy w otoczeniu firmy (np. poprzez gry komputerowe pozwalające doświadczyć wyzwań charakterystycznych dla roli pracowniczej czy poprzez konkursy bazujące na wiedzy o branży czy pomysłowości – patrz przykłady Woźniak 2014, 2015), dostarczają nowych sposobów osiągania tradycyjnych celów rekrutacji, czyli zrealizowania funkcji motywacyjnej, preselekcyjnej i (częściowo) informacyjnej14. Zasięg rekrutacji internetowej Zasięg szeroko rozumianej rekrutacji internetowej jest rozmaicie szacowany, w zależności od branży, kraju, rodzaju stanowiska na które rekrutacja jest prowadzona, czy rodzaju organizacji. Łatwo napotkać dane z rynku amerykańskiego mówiące o jej szerokim rozpowszechnieniu już na koniec pierwszej dekady XXI wieku15. Przykładowo o szerokim posługiwaniu się tymi narzędziami mówią teksty naukowe, wskazujące że ¾ dużych organizacji w USA według badań z roku 2010 wykorzystuje e-rekruację16, a w administracji – wszystkie rządy stanowe w USA już w 200917. Jeszcze bardziej optymistyczne wnioski wynikają z raportów branżowych. Prezentują one dane empiryczne, pochodzących z badań na dużych próbach, które sugerują powszechne wykorzystywanie przez przedsiębiorstwa w USA metod erekrutacji od Web.1.0 do Web.3.0. Przykładowo – dane publikowane przez firmę Bullhorn wskazują, że już w 2011 roku respondenci z wszystkich krajów anglojęzycznych (USA, Wlk.Brytania, Kanada, Australia) deklarują, że zamieszczają ogłoszenia rekrutacyjne na portalu LinkedIN (po ok.85%, reszta świata – 75%), na Facebooku (po ok.25%, reszta świata 17%) oraz Twitterze (po ok. 50%, reszta świata A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi. PWE, Warszawa 2007. J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 15 W celu zachowania porównywalności analizy tekstów dotyczyć będą przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku. 16D. L. Stone,K. L. Lukaszewski, E.-F. Stone-Romero, T. L. Johnson, Factors Affecting the Effectiveness and Acceptance of Electronic Selection Systems, ,,Human Resource Management Review", 23, 2013, 50–70. 17S. Selden, J. Ornestein, Government E-Recruiting Web Sites:The influence of e-recruitment content and usability on recruiting and hiring outcomes in US state governments, ,,International Journal of Selection and Assessment", Volume 19, Issue 1, March 2011. pages 31–40.

Strona

14

14

28%18) Jedynie 9% pracodawców w USA deklaruje, że nie używa mediów społecznościowych w rekrutacji19. Te dane, bazujące na badaniach opartych o kilkutysięczne próby z zachowaniem dążenia do reprezentatywności, znajdują odbicie i w popularnych opiniach, jakie można znaleźć w internecie, np. 92% pracodawców amerykańskich wykorzystuje do rekrutacji media społecznościowe (HR Advisor 2015), czy cytowanej danej, że 57% poszukujących pracy oczekuje, że potencjalny pracodawca będzie się z nimi komunikować za pośrednictwem mediów społecznościowych20. Może nieco zaskakiwać, że niewiele niższy poziom wykorzystywania e-rekrutacji przedstawiany jest w tym czasie w polskich raportach branżowych. Powodem takich opinii może być fakt, że już wtedy polscy internauci deklarują powszechne wykorzystywanie e-rekrutacji (jako kandydaci). W 2010 roku niemal 100% respondentów deklarowało wykorzystywanie stron www i portali z ofertami pracy, jako miejsca poszukiwania ofert oraz przypisywało im najwyższą skuteczność w uzyskaniu pracy (na poziomie poleceń osobistych, tj. ponad 2/3 wybierało je jako skuteczne) (raport z badań dla Agory na próbie 1200 osób21. Konieczność wykorzystywania do komunikacji z potencjalnymi kandydatami mediów społecznościowych wydawała się również i w Polsce 2011 roku oczywista – o czym świadczyć może fakt, że raporty branżowe pokazywały dane, z powołaniem się na Diagnozę Społeczną, że wiosną 2011 roku niemal połowa badanych z nich zdaje się korzystać. Pisano bowiem, że nadal istotnie mniej osób deklarowało korzystanie z Facebooka niż z nk.pl (odpowiednio: 34% i 57,5% internautów). Podkreślano, że 70 tysięcy polskich firm i marek jest obecnych na Facebooku, a połowa z 7,5 miliona internautów aktywnie angażuje się w działania firm w mediach społecznościowych22. W 2011 roku aż 46% badanych przez portal pracuj.pl reprezentantów działów kadr wskazywało, że weryfikacja informacji zawartych w cv w oparciu o informacje, które znaleźć można o kandydacie w sieci, ma największe szanse na upowszechnienie się w praktyce rekrutacyjnej firm w ciągu najbliższych 2 lat23. BullhornReach 2012 dostępnych na stronie www.bullhorn.com (31.09.2012). Jobvite, (dostępne 20.07.2015) http://web.jobvite.com/rs/jobvite/images/Jobvite%202010%20Social%20Recruiting%20Report_2.pdf 20 J. McClure, Why social media matters for your business 2011 (dostępnena: slideshare 1.01.2013). 21 J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 22 Social media 2012, s. 13. 23Dla porównania, według danych amerykańskich publikowanych w latach 2006-2008 około 20-25% badanych pracodawców deklarowało użycie portali społecznościowych do weryfikacji danych o kandydacie, zaś 40% deklarowało że takie użycie wdrożą prawdopodobnie w następnym roku (patrz odniesienia bibliograficzne w Woźniak 2013). 18

Strona

15

19

Strona

Badanie przeprowadzono w połowie 2011 roku, wśród klientów serwisu pracuj.pl, z których 510 odpowiedziało na przesłany link. Jest to więc przypadkowa grupa osób pracujących w działach HR i mająca już doświadczenia w rekrutacji internetowej, stąd te wyniki są skrzywione nie tylko ze względu na niekontrolowany profil odpowiadających, ale też charakter samej populacji, lepiej zorientowanej w rekrutacji internetowej (raczej pionierów w wykorzystaniu nowych technologii niż typowego rekrutera). 24 J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 25 K. Runiewicz-Wardyn, Towards building e-learning environment in Poland, WAiP, Warszawa 2008.

16

Jedynym trendem, który był częściej wskazywany przez badanych, było prowadzenie pierwszych etapów rekrutacji przez internet (62%), czego trudno nie interpretować jako dość powszechnego wykorzystywania e-rekrutacji wyższych poziomów. Pojawiały się co prawda też dane sugerujące, że działalność na portalach społecznościowych jest wśród pracodawców raczej spontanicznym działaniem prowadzonym przez pracowników działów HR, niż rutynową procedurą rekrutacyjną, np. wśród badanych polskich pracodawców 77% deklaruje, że nie prowadziło dotychczas żadnych działań na Facebooku, a jedynie 17% prowadziło tam działania wizerunkowe, publikując profil firmy jako pracodawcy. Akcje rekrutacyjne z użyciem Facebooka prowadziło 5% pracodawców, choć nie wiadomo, czy wybierając taką odpowiedź, respondenci mają na myśli zbieranie informacji o kandydatach, czy jedynie promowanie oferty rekrutacyjnej, czy stażowej w portalu. Tylko 2% odpowiadających deklaruje pozyskiwanie kandydatów dzięki reklamie kontekstowej24. Można więc było domniemywać, że faktyczny zasięg współczesnej e-rekrutacji w Polsce 2011 roku był niższy, niż optymistyczne opinie i wymowa raportów branżowych. Podstawową przesłanką dla większego sceptycyzmu w tym zakresie jest niski dostęp do sieci, który wyklucza ponad 1/3 Polaków z korzystania z rekrutacji prowadzonych w Internecie. Trzeba jednak podkreślić, że znaczące wykluczenie internetowe dotyczyło w 2012 jedynie grupy w wieku 60+ (aż 80% Polaków w tej grupie wiekowej nie korzysta z Internetu). W pozostałych grupach wiekowych poziom wykluczenia internetowego jest dość podobny i wynosi nieco poniżej 1/3 każdej z nich. Dość powszechna jest przecież też opinia, że Polska nie należy do liderów w zakresie rozpowszechnienia nowych technologii25. Jednak część badań, publikowanych w literaturze akademickiej podążała za optymistycznym obrazem zawartym w raportach branżowych i przynosiła podobne do nich wyniki. Przykładowo, Wawer i Muryjas piszą, że w 2010 roku przeprowadzili badanie wśród pracodawców na Lubelszczyźnie (która według potocznego oglądu nie należy do liderów nowych technologii) w celu określenia stopienia wykorzystania przez nich firmowych stron internetowych, portali rekrutacyjnych, jak również serwisów

społecznościowych i blogów względem tradycyjnych metod rekrutacji26. Badanie zostało przeprowadzone na bliżej nieokreślonej grupie 105 właścicieli oraz pracowników z działów personalnych firm zlokalizowanych na terenie Lubelszczzny i pokazały, że na własnej stronie internetowej ogłoszenia o wakacie umieszcza standardowo 56% respondentów, a na portalach rekrutacyjnych 49% firm, zaś na portalach społecznościowych aż 27%. Bez podania źródeł oraz zasięgu opinii, autorzy ci pisali: „obecnie 56% pracodawców zawsze umieszcza ogłoszenia na własnej stronie internetowej, a 49% na portalach rekrutacyjnych, podczas gdy na wykorzystanie do tego celu prasy decyduje się obecnie tylko 24% pracodawców". Podobnie optymistyczny obraz rozpowszechnienia rekrutacji społecznościowej w Polsce może mieć czytelnik tekstu: „w 2011 r. 80% pracodawców wykorzystywało media społecznościowe i sieci społecznościowe dla celów rekrutacji. Największą skutecznością w tym zakresie wśród portali społecznościowych wykazał się LinkedIn(94,5%). Dla porównania Facebook osiągnął 24,2%, a Twitter – 15,9%”27. Autorki prawdopodobnie powołują się na dane InternetStandard dotyczące USA, ale nie jest to zaznaczone w tekście, który opisuje funkcjonowanie e-rekrutacji w Polsce. Również w innym recenzowanym naukowo tekście pojawia się stwierdzenie, sugerujące znaczne wykorzystywanie rekrutacji społecznościowej przez polskie przedsiębiorstwa. „Rezultaty uzyskane w badaniu wskazują, że ponad 80% firm korzysta z portali społecznościowych jako narzędzi wspierających procesy rekrutacyjne lub/i budowania wizerunku pracodawcy”28, pomimo, że podaje się też (w innym akapicie), że wynik ten dotyczy badania przypadkowych 72 pracodawców. Ten przypadkowy wybór kilku tekstów z Google Scholar nie służy podważeniu rzetelności ich autorów, ale ma na celu wskazanie na oczekiwanie polskiej społeczności badaczy Internetu co do zaawansowania technologicznego

Strona

M. Wawer, P. Muryjas, E-rekrutacja w realizacji strategii e-biznesu w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług", 2011, 112-118 27J. Palonka, T. Porębska-Miąc, Rekrutacja w mediach społecznościowych (SocialRecruiting), (w:) Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji, (red.) R. Knosala, Oficyna Wydawnicza PTZP, 10. Opole 2014, dostępne na: http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCEQFjAA&url=http% 3A%2F%2Fwww.ptzp.org.pl%2Ffiles%2Fkonferencje%2Fkzz%2Fartyk_pdf_2014%2FT2%2Ft2_978. pdf&ei=LnBMVcHUHIP4yQOtYDgCA&usg=AFQjCNEJaMUQ4rdi4AOOp8wAcsY73HVzcw&sig2=hCn9V4PEfCB0_yC0IhVbaQ &bvm=bv.92885102,d.bGQ (1.05.2015). 28Wawer M., Rzemieniak M. 2012. Budowanie wizerunku pracodawcy w mediach społecznościowych w rekrutacji pracowników, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania", Finansów i Marketingu 712/26, 2013, 353-368.

17

26

polskich przedsiębiorstw. Jest ono naturalne, skoro ICT jest najszerzej wykorzystywane przez polskie przedsiębiorstwa w rekrutacji29, a przedsiębiorstwa w Europie Wschodniej przewodzą zastosowaniu ICT do obszaru zarządzania personelem w Europie30. Wyniki badań nad rozpowszechnieniem technologii ICT w rekrutacji w polskich przedsiębiorstwach Należy wyraźnie zaznaczyć, że takim opiniom sprzyjało rozpowszechnienie dostępu do Internetu wśród polskich przedsiębiorstw, który przestał już być ograniczeniem w stosowaniu narzędzi rekrutacji internetowej – wg danych GUS z 2011 roku ponad 95% z nich już go posiadało (a w grupie dużych i bardzo dużych co do zatrudnienia – 99%31). Jednak własną stronę internetową, a więc narzędzie bez którego e-rekrutacja co do swoich możliwości nie różni się zasadniczo od dawania ogłoszenia w mediach, posiada w 2014 jedynie 65% polskich przedsiębiorstw, a co więcej ten wskaźnik nie zmienił się od roku 201032. Badanie GUS oparte jest na warstwowo reprezentatywnej próbie 19 000 przedsiębiorstw (18% wszystkich firm w Polsce zatrudniających więcej niż 10 pracowników). Nieco lepsza jest oczywiście dostępność do tego narzędzia e-rekrutacji w firmach dużych niż małych – w 2014 roku 85% średnich a tylko 61% małych posiadało własną stronę internetową (odpowiednio w 2011 roku: 83%; 60%). Jedynie w firmach największych dostępność własnej strony internetowej jest powszechna 91% z badanych przez GUS firm tej wielkości miało ją w 2014 roku (w 2011 – 91%). Jak widać zasięg dostępu do tego narzędzia utrzymuje się dość stabilnie na względnie niskim poziomie, co nie przesądza jego wykorzystania. W tym samym badaniu opisany jest również sposób jego wykorzystania – dominuje oferta produktowa (prezentowanie katalogu towarów – ok.60% badanych). Do celów rekrutacyjnych stronę wykorzystuje w roku 2014 jedynie 16% badanych firm, poprzez informowanie za pośrednictwem własnej strony internetowej o wolnych stanowiskach pracy i przesyłanie dokumentów aplikacyjnych on-line. Tutaj widać Zając, Technologie informacyjne i komunikacyjne a zarządzanie personelem, raport z badań „Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie” finansowanych przez EFS, Wyd. MGG Conference, Warszawa 2012. 30 S. Strohmeier, Research in e-HRM: Review and implications; Human Resource Management Review, 2010, 17. 31GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych 2010-2014. GUS: Warszawa 2014. 32 Tamże s. 63.

Strona

18

29J.

Wołodźko, Ocena wpływu wybranych wartości osobistych jako czynników zwiększających atrakcyjność organizacji w procesie rekrutacji internetowej. Niepublikowana praca magisterska, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie 2014.

19

J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40.

Strona

znaczne różnice ze względu na wielkość przedsiębiorstwa, pomiędzy dużymi i małymi organizacjami – 63% dużych firm publikuje on-line na swojej stronie informacje o wakatach, 30% firm średnich i jedynie 12% małych. Takie różnice można by uznać za (pozornie) racjonalną, gdyż warunkiem skuteczności działań rekrutacyjnych na własnej stronie, jest znaczna liczba wizyt na niej. Jednak podstawowym sposobem użycia strony internetowej w e-rekrutacji nie jest publikowanie na niej, jako na jedynym nośniku, ogłoszenia rekrutacyjnego, ale możliwość skierowania na nią ruchu z innych stron i zagospodarowanie tego ruchu poprzez komunikowanie o bogatych mediach, np. grach, filmach blogach. A więc może optymistyczne opinie co do powszechności wykorzystywania e-rekrutacji społecznościowej wynikają z kontaktów z dużymi polskimi przedsiębiorstwami? W celu weryfikacji tego przypuszczenia przeprowadzono obserwację stron 300 największych polskich przedsiębiorstw z listy „500” publikowanej w tygodniku Polityka (2012). W maju 2013 jedynie 49% z badanych 300 stron pozwalało na przeprowadzenie automatycznej preselekcji wśród aplikacji, gdyż wymagało wprowadzenia danych kandydata do przygotowanego programu (dodatkowych 44% prosiło o zgłaszanie aplikacji za pomocą email). W praktyce oznacza to, że połowa największych polskich przedsiębiorstw nie posiada kompetencji merytorycznych do prowadzenie e-rekrutacji wyższych poziomów. Taką opinie potwierdza też prostota wykorzystywanych środków perswazji – jedynie 15% stron zawierało osobiste świadectwa od pracowników (testimonials), a więc najprostsze narzędzie employer brandingu. Minimalnie też wykorzystywano możliwości indywidualizacji i personalizacji kontaktu – choć informację o prezesie zawierało około 1/3 stron (fotografię prezesa 28%, a jego nazwisko – 37%), to kontakt do osoby prowadzącej rekrutację jedynie 13%33. Te dane pokazują, że wykorzystanie narzędzi rekrutacji internetowej również w największych polskich przedsiębiorstwach jest dalekie o powszechności i wydaje się potwierdzać tezę o braku kompetencji wśród działów personalnych dotyczącej narzędzi e-rekrutacji, jako o bezpośredniej przyczynie niskiego jej wykorzystywania34. Sugerują one jednocześnie, że opisane powyżej opinie o powszechności e-rekrutacji w Polsce w roku 2011 należy zweryfikować. Dotyczy to szczególnie danych o rekrutacyjnym wykorzystywaniu mediów społecznościowych 33K.

34

w postaci innej niż poszukiwanie w sieci za pomocą wyszukiwarki Google informacji o konkretnej, zidentyfikowanej wcześniej jako kandydat, osobie. Świadczy za tym fakt, że w roku 2014 jedynie 19% firm z badania GUS deklaruje, że wykorzystuje media społecznościowe do jakichkolwiek celów (40% spośród dużych, 25% spośród średnich i 17% spośród małych). Tutaj wzrost względem roku 2013 jest znaczny: odpowiednio o 10%, 5% i 2%. Należy więc przypuszczać, że w roku 2011 dominował tradycyjny sposób realizowania rekrutacji, choć wykorzystujący komunikację internetową, tzn. ogłaszanie oferty pracy na stronach wortali. Takie przekonanie potwierdzać może fakt, że dane z większości raportów pochodzą z prób uzyskiwanych spośród użytkowników takich portali, a i same portale publikowały dane świadczące o stałym i dynamicznym wzroście zainteresowania z korzystania z ich usług. O napędzaniu poprzez modę i mimetyczne skłonności pracowników działów kadr użycie e-rekrutacji może świadczyć fakt, że. najczęściej publikowane ogłoszenia na portalach rekrutacyjnych dotyczą pracowników bez wyższego wykształcenia (ok.600 tysięcy ogłoszeń w roku 2011 dotyczyło rekrutacji kasjerów, sprzedawców i kierowców)35, a jeśli analizuje się ogłoszenia w portalach pod względem stanowisk, których dotyczą rekrutacje, to najczęściej poszukiwani są pracownicy na stanowiska kierowców i do prostych prac budowlanych36. Działo się tak pomimo iż tylko w grupie osób z wyższym wykształceniem w roku 2011 dostęp do Internetu był niemal pełen. W grupie ze średnim był mniejszy (ok.85%), jeszcze mniejszy – zawodowym (46%), zaś skokowo mniejszy – podstawowym (23%)37. Podsumowanie E-rekrutacja stanowi najważniejszy obszar, na którym realizowane są praktyki stosowania narzędzi internetowych w obszarze funkcji personalnej 38. Tekst powyższy analizuje rozwój metod e-rekrutacji oraz opinii o stanie tego rozwoju w Polsce na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku. Zając, Technologie informacyjne i komunikacyjne a zarządzanie personelem, raport z badań „Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie” finansowanych przez EFS, Wyd. MGG Conference, Warszawa 2012. 36 Ibidem 37J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. S. 2010. Research in e-HRM: Review and implications; ,,Human Resource Management Review", 17. Woźniak J. 2013. Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa.

Strona

38Strohmeier

20

35J.

Wskazano, że szybki rozwój narzędzi ICT powoduje, że nie tylko wzrastają oczekiwania wobec ich zastosowań w obszarze zadań personalnych, ale też utrudnione jest wykorzystanie dostępnych możliwości technicznych z uwagi na poziom kompetencji pracowników działów kadr. Na podstawie dyskusji dotyczących stosowania w rekrutacji internetowej narzędzi charakterystycznych dla wyższych typów e-rekrutacji, które zbiorowo zaliczono do narzędzi rekrutacji społecznościowej, wprowadzono precyzyjne rozróżnienie e-rekrutacji i rekrutacji społecznościowej. Scharakteryzowano krótko możliwości jakie internetowa rekrutacja społecznościowa przynosi przedsiębiorstwom i zaprezentowano opinie co do rozpowszechnienia jej metod w 2011 roku w Polsce. Poprzez porównanie z danymi dotyczącymi analogicznego rozpowszechnienia tych narzędzi w USA stwierdzono, że prezentowane opinie wydają się być nadmiernie optymistyczne. Tę opinię potwierdzono za pomocą danych GUS oraz badania opartego na obserwacji 300 stron największych polskich przedsiębiorstw. W rezultacie przedstawione analizy danych opartych na próbach o zrozumiałej reprezentatywności wydają się dostarczać kolejnego argumentu za tezą autora39, że powodem słabego zaawansowania e-rekrutacji w Polsce jest niski poziom kompetencji działów HR, który wydaje się towarzyszyć (wynikać?) z obecnej łatwości polskiego rynku pracy. Można więc sądzić, że jednym z powodów dla zbyt optymistycznych opinii, jakie zawierają teksty opisujące rozpowszechnienie erekrutacji w Polsce na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku, może być niejasność na czym ona polega wśród respondentów – dla pracowników HR rekrutacja internetowa zdaje się sprowadzać się do wykorzystania portali do zamieszczenia tam ogłoszenia o wakacie, a nie na nowym podejściu do procesów rekrutacyjnych, jakie umożliwia ICT.

Strona

Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 1(96), 2014, s. 27-40. 39J.

21

Bibliografia: 1. Girard A., Fallery B., Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal Contemporary Management Research", 4(2), 2010, 1–14. 2. GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych 2010-2014. GUS: Warszawa 2014. 3. HR Advisor, How Small Businesses Can Win the Recruiting Battle 2015, dostępnenahttp://forms.madisonlogic.com/FormConfirmation.aspx?pub=256&pgr=496&src=3067 &cmp=15656&ast=47584&frm=2511&pd=27585338-7221-3-57-267-0 (1.05.2015).

22 Strona

4. Internet Standard (2012) Socialmedia 2012 dostępny na: http://www.internetstandard.pl/news/379568/Internet.Standard.prezentuje.raport.Social.Media.2012 .html (1.01.2013). 5. Jeffery M., Rekrutacja 4.0, czyli spojrzenie w przyszłość, w: Rekrutacja 2012; http://hrstandard.pl/raport-rekrutacja-2012/ (dostęp 01.07.2012). 6. Jobvite, (dostępne 20.07.2015). http://web.jobvite.com/rs/jobvite/images/Jobvite%202010%20Social%20Recruiting%20Report_2.p df 7. Levinson P., Nowe media, Wyd. WAM, Kraków 2010. 8. Listwan T. (red.)., Zarządzanie kadrami, Beck, Warszawa 2010. 9. McClure J., Why social media matters for your business 2011 (dostępnena: slideshare 1.01.2013). 10. Palonka J., Porębska-Miąc T., Rekrutacja w mediach społecznościowych (SocialRecruiting), (w:) Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji, (red.) R. Knosala, Oficyna Wydawnicza PTZP, 10. Opole 2014, dostępne na: http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCEQFjAA&url=ht tp%3A%2F%2Fwww.ptzp.org.pl%2Ffiles%2Fkonferencje%2Fkzz%2Fartyk_pdf_2014%2FT2%2 Ft2_978.pdf&ei=LnBMVcHUHIP4yQOtYDgCA&usg=AFQjCNEJaMUQ4rdi4AOOp8wAcsY73HVzcw&sig2=hCn9V4PEfCB0_yC0IhVb aQ&bvm=bv.92885102,d.bGQ (1.05.2015). 11. Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, PWE, Warszawa 2007. 12. Runiewicz-Wardyn K., Towards building e-learning environment in Poland, WaiP, Warszawa 2008. 13. Selden S., Ornestein J., Government E-Recruiting Web Sites:The influence of e-recruitment content and usability on recruiting and hiring outcomes in US state governments, ,,International Journal of Selection and Assessment", Volume 19, Issue 1, March 2011. pages 31–40. 14. Social media 2012, s. 13. 15. Stone D.L., Lukaszewski K.L., Stone-Romero E.-F., Johnson T.L., Factors Affecting the Effectiveness and Acceptance of Electronic Selection Systems, ,,Human Resource Management Review", 23, 2013, 50–70. 16. Strohmeier, S., and Kabst, R., Organisational adoption of e-HRM in Europe: An empirical exploration of major adoption factors, ,, Journal of Managerial Psychology", 24(6), 2009, 482-501. 17. Strohmeier S.,Research in e-HRM: Review and implications; ,,Human Resource Management Review", 2010, 17. 18. Sullivan J., ‘Friends of the Firm’ Referrals – Expand Referals to Non-Employees 2014. Retrieved from http://www.ere.net/2014/02/10/friends-of-the-firm-referrals-expand-referrals-to-nonemployees/ (1.04.2015). 19. Yüce P., Highhouse S., Effects of Attribute Set Size and Pay Ambiguity on Reactions to ‘‘help wanted’’ Advertisements, ,,Journal of Organizational Behavior", 19, 1998, 337–352. 20. Wawer M., Muryjas P., E-rekrutacja w realizacji strategii e-biznesu w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. EkonomiczneProblemyUsług", 2011, s. 112-118 21. Wawer M., Rzemieniak M., Budowanie wizerunku pracodawcy w mediach społecznościowych w rekrutacji pracowników, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania", Finansów i Marketingu 712/26, 2012, 353-368. 22. Wołodźko K., Ocena wpływu wybranych wartości osobistych jako czynników zwiększających atrakcyjność organizacji w procesie rekrutacji internetowej. Niepublikowana praca magisterska, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie 2014. 23. Woźniak J., Model zarządzania efektywnością procesu szkoleniowego. Olsztyn: OWSIiZ, 2009.

24. Woźniak J., Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 25. Woźniak J., Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40. 26. Woźniak J., Grywalizacja w zarządzaniu ludźmi. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi,2(103), 2015, 1134. 27. Woźniak J., (w druku).E-commerce w Polsce i na Ukrainie, 2015, e-mentor. 28. Zając J., Technologie informacyjne i komunikacyjne a zarządzanie personelem, raport z badań „Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie” finansowanych przez EFS, Wyd. MGG Conference, Warszawa 2012. ON-LINE RECRUITMENT AND ITS’ SCOPE Summary Recruitment via the Internet is the fastest growing method of acquiring candidates. However, the variability of its tools, and frequently excessive expectations that surround the use of ICT methods in management means that there are many myths associated with it. The text sets out strict definitions of social recruitment and social recruitment using the internet. For example, industry reports, and selected academic publications shows how wide the range is assigned to this type of e-recruitment in Polish literature. These reviews are confronted with the results of the CSO on representative samples and analysis of the content of web pages 300 largest Polish enterprises. Key words: e-recruitment, employer branding, crowdsourcing, ITC in HR

Streszczenie Rekrutacja z wykorzystaniem internetu jest najszybciej rozwijającą się metodą pozyskiwania kandydatów. Jednak zmienność jej narzędzi oraz często nadmierne oczekiwania, jakie budzi wykorzystanie metod teleinformatycznych w zarządzaniu powoduje, że pojawiają się liczne mity z nią związane. Tekst prezentuje ścisłe definicje rekrutacji społecznościowej oraz rekrutacji społecznościowej z wykorzystaniem Internetu. Na przykładzie raportów branżowych oraz wybranych publikacji akademickich pokazuje jak szeroki zasięg jest przypisywany temu rodzajowi e-rekrutacji w polskim piśmiennictwie. Opinie te konfrontowane są z wynikami badań GUS na próbach reprezentatywnych oraz analizą zawartości 300 stron internetowych największych polskich przedsiębiorstw.

Strona

23

Słowa kluczowe: e-rekrutacja, employerbranding, crowdsourcing, metody ITC w zarządzaniu ludźmi

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 24-33

dr Renata Burchart mgr Adam Tadeusz Ulatowski Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Wydział Nauk Ekonomicznych

ZRZĄDZANIE PODATKIEM VAT NA PRZYKŁADZIE FIRMY HANDLOWEJ Wstęp

41

Strona

I. Olechowicz i in., VAT w działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2010, s. 16. K. Zasiewska, VAT. Podstawowe zasady i ujęcie w rachunkowości, Wolters Kluwers Polska, Warszawa 2013, s. 11. 42 http://poradnik.wfirma.pl/-podatek-vat-jest-w-polsce-od-1993-roku-i-zastapil-podatek-obrotowy (10.02.2015) 40

24

Formuła podatkowa VAT-u (ang. - Value AddedTax), została stworzona i zaprezentowana przez niemieckiego przedsiębiorcę Carla Friedricha von Siemensa w 1920 roku, a wykorzystana po raz pierwszy we Francji w roku 1954, czyli dopiero po 34 latach40. W Polsce podatek od towarów i usług został wprowadzony 5 lipca 1993 roku Ustawą z dnia 8 stycznia 1993 roku o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Do dzisiaj wprowadzono go w około 140 państwach na całym świecie41. W Polsce zastąpił on podatek obrotowy, który obejmował jedynie dobra konsumpcyjne i wynosił 20% od towarów i 5% od usług42. Podstawowymi przesłankami do jego wprowadzenia były: upodobnienie systemu podatkowego do standardów europejskich w kontekście planowanej integracji, konieczność zreformowania nieprzystającego do warunków gospodarki rynkowej opodatkowania obrotu, większe wpływy do budżetu jak też uproszczenie procesu egzekwowania podatku. Podstawą prawną podatku VAT jest obecnie Ustawa z 11 marca 2004 roku od podatku od towarów i usług, która weszła w życie 1 maja 2004 roku, w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Bardzo istotne dla polskich podatników są wspólnotowe dyrektywy dotyczące podatków od towarów i usług. Nowe uregulowania w zakresie VAT dostosowano do postanowień dyrektyw Unii

Europejskiej, głównie dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 roku w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej43. W Polsce stawka podstawowa podatku VAT wynosi obecnie 23%. Nie istnieje jednak konkretna lista towarów i usług objętych tą stawką. Stosuje się ją dla wszystkich dóbr, które nie zostały objęte stawkami obniżonymi44. Podatek VAT jest jednym z najważniejszych źródeł wpływów do budżetu państwa. W Polsce dochody z podatku VAT stanowią prawie 40% wszystkich przychodów podatkowych. Jest on wielofazową formą opodatkowania obrotu45. Do jego płacenia zobowiązani są wszyscy uczestnicy tego obrotu, począwszy od poszczególnych etapów cyklu produkcyjnego aż do końcowych faz związanych z dystrybucją.

Strona

K. Zasiewska, VAT. Podstawowe zasady i ujęcie w rachunkowości, Wolters Kluwers Polska, Warszawa 2013, s. 12. 44 Tamże, s. 27. 45 I. Olechowicz i in., VAT w działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2010, s. 16. 43

25

Założenia metodyczne badań Podmiotem badań jest firma handlowa, zajmujące się prowadzeniem sklepu na terenie Olsztyna. Założona została w roku 2002 przez dwie osoby fizyczne, jako spółka jawna o nazwie CEFAL. Głównym celem jej działania jest dystrybucja towarów przydatnych do uprawiania takich hobby jak: wędkarstwo, survival czy myślistwo. Przykładowymi towarami, jakimi handluje firma „CEFAL” są: wędki, kołowrotki, pudełka, torby wędkarskie, spławiki, haczyki, noże, silniki do łodzi, echosondy i wiele innych. Przez ponad dziesięcioletni okres swojej działalności firma zdobyła renomę i uznanie klientów. Aktualnie jest uważana za największy i najlepiej zaopatrzony sklep tego typu w województwie. Przedmiotem badań jest sposób zarządzania podatkiem VAT w przedsiębiorstwie handlowym „CEFAL”. Okres badań objął 4 lata od 2010 do 2013 roku. W pracy zweryfikowano następującą hipotezę badawczą:Zarządzanie podatkiem VAT w firmach w branży sezonowej ma znaczący wpływ na ich płynność finansową, sprawne funkcjonowanie oraz umacnianie ich pozycji na rynku. Do metod badawczych wykorzystanych w pracy należą: 1. Metoda monograficzna - polega na badaniu indywidualnego przypadku (w pracy jest nim przedsiębiorstwo handlowe). Monografia różni się od zwykłego opisu,

koncentracją na określonym problemie oraz analitycznym charakterem46. 2. Metoda analizy dokumentów - polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem hipotezy badawczej47. Jest oparta na badaniu i selekcji dokumentów, które zostały wytworzone przez przedsiębiorstwo podlegające badaniu. Dokumentacja jest ważnym i konkretnym materiałem, pozwalającym na szczegółową analizę faktów danej jednostki. Techniką wykorzystaną do przygotowania artykułu był wywiad bezpośredni z właścicielami firmy oraz analiza treściowa dokumentów. Narzędziem badawczym, wykorzystanym na potrzeby analizy był arkusz obserwacji.

K. Kwaśniewska, Jak pisać prace dyplomowe, CeDeWu, Bydgoszcz 2010, s. 25.

47

Tamże, s. 26.

Strona

46

26

Wyniki badań Zarządzanie podatkiem VAT w przedsiębiorstwie handlowym opiera się przede wszystkim na takim planowaniu zaopatrzenia, umożliwiającym przesunięcie terminu płatności zobowiązań z tytułu podatku od towarów i usług na dogodne dla firmy miesiące. Tego typu działania stosuje wiele firm, w których występują duże wahania sprzedaży, wynikające z sezonowości branży, w której działają. Jedną z takich branż jest wędkarstwo. Właściciele podmiotu badawczego przy planowaniu zakupów kierowali się i kierują głównie rocznym cyklem sprzedaży w ich branży. Na obroty firm działających w tej gałęzi handlu wpływają: 1. pory roku, 2. okresy wakacyjne i urlopowe, 3. okresy ochronne ryb, 4. okresy świąteczne. Od początku istnienia firmy jej właściciele starali się zarządzać podatkiem od towarów i usług ale dopiero po czterech latach od rozpoczęcia działalności udało się opracować system pozwalający na skuteczne planowanie zakupów pod tym względem. Na obroty w sklepie najsilniej wpływa pierwszy czynnik, czyli pory roku. Wynika to głównie z upodobań wędkarzy do uprawiania swojego hobby w okresie wiosennym, letnim, oraz na początku okresu jesiennego. Późna jesień i zima jest czasem, podczas którego wędkują tylko najbardziej zapaleni łowcy. Kolejny czynnik to okres wakacyjny i urlopowy, czyli wydłużenie czasu wolnego u wędkarzy i turystów. Ma on największy wpływ na zwiększenie obrotów w

27 Strona

branży wędkarskiej. Następnym czynnikiem wpływającym na sezonowość branży są okresy ochronne ryb. Nie mają one tak kluczowego znaczenia, jednak można dostrzec ich wypływ na zwiększenie obrotów w sklepach wędkarskich. Przykładem może być koniec sezonu ochronnego na szczupaka, przypadający na 30 kwietnia każdego roku. W dniu następnym na łowy rusza wielu wędkarzy. Łączy się to dodatkowo z okresem „długiego weekendu majowego”. W związku z tym w ostatnim dniu kwietnia sklepy wędkarskie mają często rekordowe obroty roczne. W badanym podmiocie był to obrót w przedziale między 12 000 zł a 18 000 zł, w analizowanych latach. Ostatnim z czynników oddziałujących na miesięczne wahania sprzedaży są okresy świąteczne. Są to najczęściej krótkie momenty, zwiększające obroty badanego przedsiębiorstwa. Jednym z nich jest wspomniany wcześniej okres 1 - 3 maja, kiedy to wielu wędkarzy planuje dni wolne, aby wydłużyć „majowy weekend”. Kolejnym świętem mającym wpływ na funkcjonowanie branży wędkarskiej jest Boże Ciało. Przypada ono zawsze we czwartek, przez co tworzy kolejną możliwość przedłużenia weekendu. Intensywność sprzedaży przed tymi wydłużonymi weekendami dotyczy jednak kilku dni, które nie wpływają znacząco na wahania obrotów miesięcznych. Inaczej sytuacja wygląda przed świętami Bożego Narodzenia, kiedy to wzrost sprzedaży jest widoczny już od 15 grudnia i trwa aż do Wigilii. Jak wynika z danych tabeli 1 w badanej firmie widoczna jest sezonowość obrotów miesięcznych w każdym z badanych lat. Najniższa sprzedaż odnotowana jest w miesiącach zimowych: styczeń, luty, marzec, październik i listopad. W miesiącach tych struktura sprzedaży mieściła się w granicach od 2,84% rocznej sprzedaży (styczeń 2012 rok) do 6,16% rocznej sprzedaży (luty 2010 rok oraz październik 2013 rok). Najwyższa sprzedaż dotyczyła miesięcy letnich i wakacyjnych: maj, czerwiec, lipiec i sierpień. W miesiącach tych struktura sprzedaży mieściła się w granicach od 9,76% rocznej sprzedaży (czerwiec 2012 rok) do 15,2% rocznej sprzedaży (maj 2012 rok). Inaczej kształtowały się wartości zakupów dokonywanych przez badany podmiot w analizowanych latach. Większe zakupy zaczynały się już w od lutego i były kontynuowane w marcu, kwietniu i maju, wahały się od 6,16% zakupów rocznych (luty 2010 rok) do 15,46% zakupów rocznych (marzec 2011 rok). W każdym z analizowanych lat stopniowy spadek zakupów zaczynał się od czerwca. Od wrześniu do końca każdego roku widoczny był już znaczący spadek zakupów, nawet do 1,84% rocznych zakupów (grudzień 2013 rok).

28 Strona

Tabela 1. Wartość i struktura zakupów i sprzedaży netto w firmie „CEFAL” w latach 2010-2013, w ujęciu miesięcznym Table 1. The value and structure of purchases and net sales in the company "CEFAL" in 20102013, on a monthly basis Lata-Years 2010 2011 Miesiące Sprzedaż Zakupy Sprzedaż Zakupy Months Sale Purchase Sale Purchase N % N % N % N % I 54343 5,75 42252 5,32 40520 5,45 38014 4,66 II 28554 3,02 48913 6,16 28057 2,92 61430 7,54 III 48359 5,11 122793 15,46 49200 5,38 94434 11,59 IV 106241 11,24 111929 14,09 89039 11,53 103436 12,69 V 119609 12,65 88918 11,2 138561 12,64 79775 9,79 VI 126248 13,35 84873 10,69 127197 12,98 83756 10,28 VII 115227 12,19 79238 9,98 138879 11,65 74704 9,17 VIII 121066 12,80 78060 9,83 116486 12,5 91699 11,25 IX 80890 8,56 43313 5,45 96557 8,72 62837 7,71 X 46147 4,88 33251 4,19 69665 5,11 55457 6,80 XI 37641 3,98 20270 2,55 35781 4,26 54225 6,65 XII 61201 6,47 40399 5,09 49132 6,86 15247 1,87 945526 100 794209 100 979074 100 815014 100 Suma Sum Lata-Years 2012 2013 Miesiące Sprzedaż Zakupy Sprzedaż Zakupy Months Sale Purchase Sale Purchase N % N % N % N % I 27684 2,84 13826 1,67 45928 5,20 30962 1,69 II 47065 4,82 102473 12,38 36280 4,11 108994 12,56 III 51347 5,26 106980 12,93 45603 5,16 68 405 13,11 IV 117010 11,99 103182 12,47 83755 9,48 123456 12,65 V 148273 15,20 124316 15,02 129271 14,64 92175 15,24 VI 95185 9,76 77419 9,39 119706 13,55 77750 9,49 VII 113924 11,68 77875 9,41 102335 11,59 66976 9,55 VIII 112881 11,57 59910 7,24 112016 12,68 62111 7,34 IX 91891 9,45 50901 6,15 73396 8,31 46065 6,24 X 56314 5,77 51721 6,25 54425 6,16 33300 6,34 XI 59279 6,08 32219 3,89 37107 4,20 29337 3,95 XII 54664 5,60 26578 3,21 43373 4,91 15027 1,84 975517 100 827400 100 883195 100 754558 100 Suma Sum Źródło: Opracowanie własne na podstawie deklaracji VAT-7 za lata 2010-2013 w firmie „CEFAL”

Strona

W latach 2010 – 2013 firma dokonywała zakupów na potrzeby swojej działalności, utrzymując stan remanentowy na koniec roku na poziomie: 151 000 zł w 2010 roku, 164 000 zł w 2011 roku, 148 000 zł w 2012 roku i 129 000 zł w 2013 roku. Średnie wahania tych wartości mieściły się w granicach około 16 000 zł. Taka struktura zakupów dokonywanych przez właścicieli firmy „CEFAL” wynikała między innymi z zarządzania podatkiem od wartości od towarów i usług. Poza tym duży wpływ na takie decyzje związane z zakupami miała atrakcyjność ofert cenowych proponowanych przez firmy zaopatrujące badane przedsiębiorstwo, dotyczące zamówień przedsezonowych. W ramach takich ofert kupujący przy wysokiej wartości zamówienia, otrzymywał wysoki rabat na całość bądź część zamówień. Dodatkowo, przy takich zamówieniach, kontrahent wydłuża okres terminu zapłaty od 60 do 90 dni. Takie warunki ułatwiają firmom z branży wędkarskiej zarządzanie podatkiem od towarów i usług, gdyż pozwalają na większe zakupy w miesiącach zimowych bez obawy o utratę płynności finansowej czy ponoszenie dodatkowych kosztów, związanych z odsetkami za niezapłacone w terminie faktury. Dodatkowym pozytywnym aspektem jest możliwość zakupienia towarów na początku roku na zapas, co powoduje szybkie uzupełnienie brakujących towarów w późniejszych miesiącach roku. Większość towarów w badanej firmie pochodzi z Dalekiego Wschodu oraz ze Stanów Zjednoczonych, a hurtownie importujące te towary utrzymują niewielkie stany magazynowe, co często oznacza kilkumiesięczne opóźnienia w dostawach. Dlatego też zapasy robione już w pierwszych miesiącach roku skutecznie przyczyniają się do tego, że w miesiącach zwiększonych obrotów nie ma sytuacji oczekiwania na brakujące towary. Badane przedsiębiorstwo rozlicza się ze swoich zobowiązań z tytułu podatku od towarów i usług za pośrednictwem metody memoriałowej. Oznacza to, że co miesiąc właściciele składają deklaracje oraz dokonują wpłat na konto urzędu skarbowego zawierającą wszystkie informacje o zakupach i sprzedaży w danym miesiącu na podstawie posiadanych faktur, a nie terminie ich zapłaty, dzięki temu wydłużone terminy płatności nie wpływają na powstanie obowiązku podatkowego. W systemie rozliczeń podatku VAT wyróżnione są: podatek należny i podatek naliczony. Podatek należny jest podatkiem, który obciąża sprzedaż towarów i usług. Podatek naliczony jest podatkiem zapłaconym przy zakupie towarów i usług. W okresach rozliczeniowych obliczana jest różnica kwot podatku należnego i naliczonego. W przypadku, gdy większa jest wartość podatku należnego, podatnik jest zobowiązany przekazać różnicę kwoty VAT do urzędu skarbowego.

29

Source: Own calculations based on VAT-7 for the years 2010-2013 in the company " CEFAL" .

30 Strona

Tabela 2. Wartość zobowiązań z tytułu podatku VAT w firmie „CEFAL” w zł, w latach 2010-2013, w ujęciu miesięcznym Table 2. The value of liabilities due to VAT in the company "CEFAL" in PLN, in 2010-2013, on a monthly basis Lata-Years 2010 2011 Miesiące VAT VAT do VAT VAT do VAT VAT Months naliczony zapłaty naliczony zapłaty należny należny VAT VAT VAT VAT VAT due VAT due included payable included payable I 8238 10654 2416 9212 8594 618 II 10253 5679 0 6362 14130 0 III 25781 10350 0 11236 20832 0 IV 22608 22267 0 19832 22773 0 V 18084 24514 0 30676 17324 0 VI 16450 25272 0 27387 17583 2845 VII 15245 22752 2413 29816 15379 14437 VIII 15479 24344 8865 24804 19163 5641 IX 8953 16863 7910 21221 13530 7691 X 6896 9848 2952 15704 12301 3403 XI 4321 8178 3857 8164 12422 0 XII 8636 13179 4543 11284 3455 3571 160944 193900 32956 177486 215698 38212 Suma-Sum Lata-Years 2012 2013 Miesiące VAT VAT do VAT VAT do VAT VAT Months naliczony zapłaty naliczony zapłaty należny należny VAT VAT VAT VAT VAT due VAT due included payable included payable I 2827 6313 3486 6995 416 3421 II 23480 10637 0 24101 8178 0 III 23758 11700 0 15733 10384 0 IV 22579 26037 0 27230 18691 0 V 27530 32582 0 20231 28169 0 VI 16409 20424 0 16002 25747 0 VII 16254 24378 0 14260 21862 0 VIII 12201 24021 7567 12606 24108 6976 IX 10851 20264 9413 9837 16131 6294 X 11698 12768 1070 7462 12293 4831 XI 7344 13560 6216 6754 8448 1694 XII 6102 12492 6390 3446 9950 6504 181034 215176 34142 164657 194377 29720 Suma-Sum Źródło: Opracowane na podstawie deklaracji VAT-7 za lata 2010-2013 w firmy „CEFAL”.

Source: Own calculations based on VAT-7 for the years 2010-2013 in the company " CEFAL" .

W przypadku, gdy większa jest wartość podatku naliczonego, podatnik otrzymuje zwrot różnicy kwoty VAT z urzędu skarbowego lub obniża o nią podatek należny od swojej sprzedaży w następnym miesiącu. Podatnik rozliczający się z podatku VAT obowiązany jest składać deklaracje podatkowe (VAT-7) dla podatku od towarów i usług za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym powstał obowiązek podatkowy48. Zarządzanie podatkiem od towarów i usług w firmie handlowej dotyczy takiego zaplanowania nabywania towarów, aby pozwoliły one na przesuwanie zobowiązań z tytułu VAT na takie miesiące w roku kiedy nie będą one nadmiernym obciążeniem finansowym dla przedsiębiorstwa. Firma będąca podmiotem badań dokonywała w miesiącach zimowych dużo wyższych zakupów niż potrzebowała, chcąc przesunąć zobowiązania z tytułu VAT na miesiące, kiedy obroty są na stosunkowo wysokim poziomie. Jak wynika z danych tabeli 2 w miesiącach od lutego do czerwca w badanych latach49 zobowiązanie firmy „CEFAL” wobec urzędu skarbowego z tytułu VAT-u wynosiło 0 zł, co w praktyce oznaczało przeniesienie nadpłat VAT-u na kolejne miesiące. Dzięki takiej sytuacji pomimo, że w firmie już w maju kwota VATu naliczonego była niższa niż VAT-u należnego to zobowiązania z tego tytułu wynosiły przez kolejne dwa miesiące 0 zł. W następnych miesiącach zobowiązania firmy z tytułu VAT-u wzrastały. Nie było to jednak dla firmy nadmierne obciążenie, ponieważ obroty w miesiącach letnich były na tyle wysokie, że mogła ona na bieżąco regulować swoje zobowiązania. Jednocześnie większość faktur za zakupy była już opłacona, gdyż ich terminy zapłaty przypadały na okres od maja do czerwca w badanych latach.

48

http://www.odr.pl/ekonomika/podatki-w-rolnictwie/1402-istota-i-funkcjonowanie-podatku-vat (10.02.2015) 49 Oprócz roku 2011, kiedy to okres ten dotyczył miesięcy do lutego do maja.

Strona

31

Podsumowanie Planując skuteczne zarządzanie podatkiem VAT właściciele badanej firmy uznali, że najlepiej będzie przesunąć zobowiązania z tytułu podatku na miesiące, kiedy obroty będą na tyle duże, aby bez problemów można było je regulować. Efektem takiego działania było zwiększenie zakupów w pierwszych miesiącach roku, kiedy sprzedaż była jeszcze stosunkowo niska. Pomocne były oferty otrzymywane przez firmę „CEFAL” od kontrahentów oferujących tak zwane zamówienia

przedsezonowe na preferencyjnych warunkach. Jednym z elementów takiej oferty było wydłużenie terminu płatności za zamówiony towar. Taka sytuacja pozwoliła właścicielom na dokonanie dużych zakupów, nadpłacając podatek od towarów i usług, a jednocześnie nie narażając się na konieczność szybkiego uregulowania płatności, co mogłoby spowodować utratę płynności finansowej firmy. Wysokie wartości zakupionych towarów spowodowały, że w badanej firmie zobowiązania z tytułu podatku od towarów i usług powstawały dopiero w miesiącach letnich, kiedy to obroty były wysokie. Pozwoliło to również uniknąć kumulacji z zobowiązaniami firmy z tytułu opłat za faktury, wystawiane przez kontrahentów na początku roku. Do czerwca każdego roku prawie 80% z nich była już uregulowana. Przyczyną takiego postępowania jest wyraźnie widoczna sezonowość branży, w jakiej działa badana firma. Właściciele konsekwentnie i z pozytywnym skutkiem realizowali i realizują co roku rozkładanie zakupów zapasów w sposób, który pozwala skutecznie zarządzać podatkiem VAT. Reasumując, należy stwierdzić, że w firmach w branży sezonowej istnieją instrumenty, wykorzystanie których może znacząco wpływać na skuteczne zarządzanie podatkiem VAT, co przekłada się na utrzymanie płynności finansowej oraz umacnianie pozycji firmy na rynku. Bibliografia: 1. Deklaracje VAT-7 firmy „CEFAL” za lata 2010-2013. 2. http://poradnik.wfirma.pl/-podatek-vat-jest-w-polsce-od-1993-roku-i-zastapil-podatek-obrotowy 3. http://www.odr.pl/ekonomika/podatki-w-rolnictwie/1402-istota-i-funkcjonowanie-podatku-vat 4. Kwaśniewska K., Jak pisać prace dyplomowe, CeDeWu, Bydgoszcz 2010. 5. Olechowicz I. i in., VAT w działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2010. 6. Ulatowski A. T., Zarządzanie podatkiem VAT oraz oddziaływanie zmian w podatku VAT na przedsiębiorstwo handlowe w latach 2010 – 2013, Praca magisterska, Wydział Nauk Ekonomicznych UWM, Katedra Rachunkowości, Olsztyn 2014. 7. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 z późn. zm. 8. Zasiewska K., VAT. Podstawowe zasady i ujęcie w rachunkowości, Wolters Kluwers Polska, Warszawa 2013.

Strona

Summary The article presents the management of VAT in the trading company, in which revenues are seasonal. In order not to lose liquidity in the summer months the owners of the company have developed a way to spread the VAT obligations evenly across all months, increasing inventory in stock in winter’s

32

MANAGEMENT OF VAT FOR EXAMPLE ON THE TRADING COMPANY

months, but at the same time using the discounts, extended payment terms, and taking into account the long term orders. As a result, such a way of managing VAT significantly reduces the risk of the company and causing strengthening its market position. Keywords: VAT management, seasonality of the industry and VAT liabilities, VAT due, the input VAT. Streszczenie W artykule zaprezentowano sposób zarządzania podatkiem VAT w firmie handlowej, w której przychody mają charakter sezonowy. Aby nie stracić płynności finansowej w miesiącach letnich, właściciele firmy opracowali sposób na rozłożenie zobowiązań dotyczących podatku VAT równomiernie na wszystkie miesiące, zwiększając zapasy w magazynie w miesiącach zimowych, ale jednocześnie korzystając z upustów, wydłużonych terminów płatności oraz uwzględniając długi termin realizacji zamówień. W rezultacie taki sposób zarządzania VAT-em znacznie zmniejsza ryzyko działalności firmy i powodując umacnianie się jej pozycji na rynku.

Strona

33

Słowa kluczowe:zarządzanie podatkiem VAT, sezonowość branży a zobowiązania z tytułu VAT, VAT należny, VAT naliczony.

DZIAŁ II

POLSKA WIEDZY I INNOWACYJNOŚCI

Strona

KNOWLEDGE AND INNOVATION IN POLAND

34

CHAPTER II

Bartosz Mickiewicz ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 35-46

dr hab. inż. Bartosz Mickiewicz prof. ZUT Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie WYBRANE ASPEKTY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI NA OBSZARACH WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO – WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

Strona

Przedsiębiorczość jest przedmiotem zainteresowania wielu polityk publicznych, w tym polityki regionalnej, polityki konkurencyjności, polityki rynku pracy, czy polityki rozwoju obszarów wiejskich. Podejmowane w ramach tych polityk działania mogą być ukierunkowane na kształtowanie postaw przedsiębiorczych, rozumianych jako pewna postawa życiowa, a przez to pozostająca pod wpływem środowiska rodzinnego, szkolnego oraz innych członków lokalnych społeczności ─ i jako taka będąca elementem instytucji nieformalnych. Część programów pomocy koncentruje się jednak na uruchomieniu instrumentów wsparcia (instrumenty finansowe i pozafinansowe) mających na celu tworzenie podmiotów gospodarczych i ich dalszy rozwój w kolejnych fazach życia przedsiębiorstwa. Inny zatem jest zestaw instrumentów sprzyjających budowie postaw przedsiębiorczych, a odmienne są instrumenty pomocy adresowane do przedsiębiorców wchodzących i działających już na rynku. W przypadku tworzenia przedsiębiorstw na obszarach wiejskich, ze względu na specyfikę i odmienne warunki społeczno-ekonomiczne od tych panujących w mieście, wspieranie przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy, wymaga szczególnego doboru instrumentów pomocy. Rola państwa w kształtowaniu sprzyjających warunków zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich jest szczególna. Zaangażowanie państwa jest potrzebne w celu tworzenia warunków brzegowych zachęcających do aktywności gospodarczej, i to nie tylko na wsi, aby minimalizować

35

Wstęp

negatywne skutki niekontrolowanego przebiegu procesów społecznogospodarczych50. Można obserwować znaczne zróżnicowanie aktualnego stanu rozwoju przedsiębiorczości pozarolniczej między obszarami miejskimi a wiejskimi. Powodem tego stanu rzeczy jest m.in. niższa atrakcyjność obszarów wiejskich. Kapitał inwestycyjny napływa bowiem do tych obszarów, które uznaje się ogólnie za bardziej atrakcyjne (np. położone w pobliżu głównych centrów rozwoju), a najczęściej są to regiony i miasta o najwyższym poziomie rozwoju. Coraz częściej jednak przedsiębiorcy lokalizują swoje podmioty gospodarcze na terenach wiejskich, przede wszystkim ze względu na dużo niższe ceny gruntów niż w miastach. Powoduje to koncentrację różnych działalności, a przede wszystkim działalności usługowej w gminach podmiejskich51. Z badań prowadzonych przez Wilkina52 wynika, że polskie społeczeństwo charakteryzuje się dużą przedsiębiorczością. Ta przedsiębiorczość na obszarach wiejskich przejawia się m.in. poprzez działalność rolniczą, ale ponad 60 proc. mieszkańców wsi nie ma nic wspólnego z rolnictwem. Jedną z możliwych blokad dla rozwoju obszarów wiejskich może być transfer wiedzy na wieś. Rozwój przedsiębiorczości w tych miejscach jego zdaniem wymaga zaangażowania wszystkich resortów i wielu instytucji. Obecnie 2/3 przedsiębiorstw w Polsce to firmy bardzo małe, oparte na samozatrudnieniu. Wraz z mikroprzedsiębiorstwami, które zatrudniają do 10 osób, dostarczają najwięcej miejsc pracy. Rekomendowaną pozarolniczą formą działalności gospodarczej na obszarach wiejskich może być np. agroturystyka, czy różnego rodzaju usługi. Konieczne jest także znalezienie sposobu, aby do rozdrobnionych przedsiębiorców na obszarach wiejskich trafić z wiedzą. Niestety ciągle ludność wiejska jest gorzej wykształcona, to trzeba też uwzględnić w kształceniu umiejętności, które przydają się później w działalności przedsiębiorczej, należy uczyć ludzi promowania własnej działalności oraz korzystania z nowoczesnych urządzeń telekomunikacyjnych i informatycznych53.

Nurzyńska, Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich. Uwarunkowania, bariery, instrumenty wsparcia, (w:) Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich, www.ksow.pl, Warszawa 2013. 51 A. Hałasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju, (w:) Raport, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa 2013. 52 J. Wilkin, Debata: polska wieś mniej rolnicza, trzeba rozwijać tam przedsiębiorczość, (w:) Gazeta Wyborcza: http://wyborcza.pl/1,91446,17555283,Debata__polska_wies_ mniej_ rolnicza__trzeba_rozwijac.html#ixzz3WhJ6O5DG, 2015. 53 J. Wilkin, Debata: polska wieś mniej rolnicza, trzeba rozwijać tam przedsiębiorczość, (w:) Gazeta Wyborcza: http://wyborcza.pl/1,91446,17555283,Debata__polska_wies_ mniej_ rolnicza__trzeba_rozwijac.html#ixzz3WhJ6O5DG, 2015.

Strona

36

50I.

Celem badań było poznanie dynamiki rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w województwie zachodniopomorskim. Szczególny nacisk położona na ukazanie opinii przedsiębiorców na temat: – głównych problemów związanych z rozwojem przedsiębiorczości i występujących na obszarach wiejskich województwa zachodniopomorskiego – szans i możliwości rozwoju przedsiębiorczości w regionie, – identyfikacji istniejących barier. Podstawowym założeniem było, że tempo rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich województwa zachodniopomorskiego napotyka na szereg barier natury formalno-prawnej, intelektualnej, infrastrukturalnej, finansowej, środowiskowej, w tym mentalnej. Identyfikacja tych barier i ich eliminowanie wpływa na społeczno-gospodarczy rozwój obszarów wiejskich województwa zachodniopomorskiego. Badania zostały wykonane w 2015. W badaniach wykorzystano metodę ankiety z zastosowaniem kwestionariusza wywiadu. Badania zostały przeprowadzone na grupie losowo wybranych 120 przedsiębiorców działających na terenie województwa zachodniopomorskiego. Wszyscy oni prowadzili firmy na obszarach wiejskich województwa.

A. Hadryś-Nowak, Kobiety w przedsiębiorstwach rodzinnych - przegląd literatury, (w:) Przedsiębiorczość i Zarządzanie, Tom XV, Zeszyt 7, Społeczna Akademia Nauk, Łódź 2014. 54

Strona

37

Wyniki badań Mimo, że według Hadryś-Nowak54, w Polsce następuje systematyczny wzrost aktywności zawodowej kobiet, kobiety stanowią obecnie mniejszość ogółu przedsiębiorców wiejskich. Wynika to zapewne z faktu, że kobiety, zgodnie z tradycyjnym podziałem ról społeczno-zawodowych na wsi, pełnią obowiązki osoby uczestniczącej (pomagającej) w prowadzeniu gospodarstwa (firmy). Przeprowadzone badania wykazały, że przewaga liczebności mężczyzn (71,3%) przedsiębiorców nad kobietami (28,7%) wyniosła prawie 42%. Jak wynika z przeprowadzonych badań, największa grupa respondentów plasowała się w przedziale wiekowym między 36-45 lat (52,0%). Kolejną grupę stanowili respondenci w przedziale wiekowym 26-35 lat (18,0%). Najmniej liczni byli ankietowani w wieku powyżej 55 lat – 13,3%. Ta tendencja jest zjawiskiem korzystnym, sprzyjającym rozszerzaniu się przedsiębiorczości i świadczącym o szybkim usamodzielnianiu się młodych przedsiębiorców (rys. 1).

over 55 years

up to 25 years

46-55 12,0%

26-35 18,0%

36-45 52,0%

Strona

Wykształcenie, jest czynnikiem w dużej mierze warunkującym rozwój przedsiębiorczości wiejskiej. Największa liczba respondentów posiadała wykształcenie średnie (52,0%). Stosunkowo duży odsetek przedsiębiorców (9,3%) posiadał wykształcenie podstawowe. Jest to zjawisko niepokojące, jednak mające odniesienie do sytuacji w całym kraju. Znacznie lepsza sytuacja wystąpiła w przypadku respondentów z wykształceniem wyższym. Wartość ponad 8%, blisko trzykrotnie przekraczała, bowiem średnią w Polsce. Większość respondentów (88,0%) prowadziła firmy jednoosobowe. Było to głównie spowodowane łatwością założenia takiego przedsiębiorstwa. Niewielki odsetek stanowili współwłaściciele spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (8,7%) oraz spółek cywilnych (3,3%). Rolnicy najczęściej preferowali działalność handlową (44,7%), oraz usługową (40,7%). Pozostałe sektory to głownie produkcja i w niewielkim zakresie przetwórstwo. W grupie respondentów zajmujących się handlem, przeważający procent stanowiły sklepy spożywcze i spożywczo-przemysłowe. Pozostałe działalności to głownie stacje paliwowe, autohandel oraz gastronomia. W sektorze usług, największy odsetek stanowiły zakłady mechaniczne. Rzadziej notowano przedsięwzięcia związane z prowadzeniem zakładów gastronomicznych,

38

Rysunek 1. Struktura wieku przedsiębiorców Figure 1. Structure of entrepreneurs’ age Źródło: badania własne Source: own studies

krawieckich, zajmujące się wycinką drzewa, usługami budowlanymi oraz transportowymi. Firmy prowadzone przez respondentów objęte badaniami, charakteryzowały się niskim poziomem zatrudnienia. Było to spowodowane niewielkim, posiadanym kapitałem oraz dużym udziałem w zatrudnieniu członków rodziny (firmy te stanowiły 40% wszystkich badanych). Blisko połowa przedsiębiorstw, zatrudniała pracowników najemnych (tab. 1). Średnie zatrudnienie wynosiło 4 osoby, przy rozpiętości od 1 do 6 osób. Tabela 1. Strukturazatrudnienia Table 1. Structure of employment Wyszczególnienie - Specification Pracowniknajemny – Hired worker Uczeń lub pomocnik – Pupil orassistant Członekrodziny - Family member Inny - Other Źródło: badania własne Source: own studies

n 76 7 95 17

% 50,7 4,7 63,3 11,3

Strona

39

W okresie prowadzenia badań zmiana w poziomie zatrudnienia wystąpiła jedynie, w nielicznych przedsiębiorstwach. Większość z tych firm zwiększyła liczbę pracowników, co spowodowane było rozwojem oraz chęcią zwiększenia wydajności. Tylko 14% firm zmniejszyło liczbę zatrudnionych. Do grupy tej należały przedsiębiorstwa małe, upadające lub zawieszające działalność. W każdym kierunku działalności przedsiębiorczej, niezbędnym czynnikiem do prawidłowego funkcjonowania są inwestycje. Ciągła poprawa stanu działalności zapewniała rozwój oraz zwiększenie produkcji i sprostanie konkurencji. Nieustannie zmieniające się wymagania przysparzały wielu problemów, ale służyły utrzymaniu, a nawet poprawie pozycji na rynku. Większość przedsiębiorstw inwestował w sprzęt, zakup towaru oraz maszyn (rys. 2). W badanych gminach wystąpiły również firmy zgłaszające brak środków finansowych lub też możliwości inwestycji. Do grupy tej należały również przedsiębiorstwa, których wyposażenie pozwalało im na prawidłowe funkcjonowanie, posiadające stałych odbiorców zadowolonych z otrzymywanych usług.

43,3%

24,0%

6,0%

6,0%

zakup koni - purchase of horses

zakup ziemi - purchase of land

11,3%

części - parts

11,3%

zwiększenie produkcji increase of production

zakup maszyn - purchase of machines

towar - stuff

10,7%

sprzęt - equipment

50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Rys. 2. Inwestycje w badanych przedsiębiorstwach Fig. 2 Investments in analysed enterprises Źródło: badania własne Source: own studies

Strona

40

Podstawowym motywem stworzenia firmy były względy finansowe (88,0%) oraz chęć samozatrudnienia oraz zatrudnienia członków najbliższej rodziny (84,7%). Pozostałe czynniki wiązały się z nierentownością produkcji rolniczej (76,0%) oraz sugestią i namową rodziny (rys. 3). Tylko niewielki odsetek respondentów zdecydował się na podjęcie działalności przedsiębiorczej, chcąc zainwestować posiadany kapitał.

88,0%

84,7% 76,0%

12,7%

10,7%

przykład w sąsiedztwie example of neighbours

posiadany kapitał - own possesed capital

sugestia rodziny - family suggestion

nierentowność rolnictwa unrentability of agriculture

samozatrudnienie selfemplyment

27,3%

dodatkowy dochód additional income

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Rys. 3. Motywy uruchomienia działalności Fig. 3 Motives of activity start Źródło: badania własne Source: own income

Strona

41

Ponad 52% przedsiębiorców obawiała się spadku popytu na ich asortyment. Istotny problem stanowi dla nich w ponad 45% narastająca konkurencja, przede wszystkim dużych sieci handlowych. Ważną barierą był dla ankietowanych brak odpowiedniego zaplecza finansowego, pozwalającego na inwestycje (rys. 4). Jedynie, prawie co piąty respondent stwierdził, ze nie dostrzega żadnych barier w swojej działalności (rys. 4).

52,7% 45,3%

12,0%

zła koniunktura - bad situation

17,3%

brak barier - no barriers

10,7%

własne błędy - own mistakes

brak kapitału - lack of capital

konkurencja competitiveness

28,0%

spadek cen - decrease of prices

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Strona

Wśród badanych przedsiębiorstw większość zaliczała się do firm rozwijających się, dobrze wykorzystujących swoje nakłady oraz umiejętnie poprawiających swoją pozycję na rynku. Równo 70% przedsiębiorców potwierdziło zwiększenie obrotów średnio o 18% w ciągu roku. W przypadku, co piątej firmy zanotowano jednak zmniejszenie obrotów (24,7%). W grupie tej znalazły się przedsiębiorstwa upadające, które nie potrafiły sprostać wymaganiom rynku. Na badanym terenie zanotowano również firmy o ugruntowanej pozycji na rynku o obrotach pozostających na stałym poziomie (5,3%). Firmy, których obrót się zwiększył, a była to zdecydowana większość (70%), charakteryzowała tendencja do zdobywania nowych rynków zbytu. Problemem bardzo ważnym i coraz częściej poruszanym jest niemożność finansowania działalności przedsiębiorczej jedynie w oparciu o własne środki. Zarówno przedsiębiorstwa rozwijające się jak i te o ugruntowanej pozycji rynkowej, zmuszone są do korzystania z kapitału pochodzącego z zewnętrz. Do źródeł pozyskiwania środków finansowych należały kredyty bankowe oraz pożyczki. Świadczy to o coraz większym zaufaniu przedsiębiorców oraz o zmniejszającej się obawie dotyczącej spłat odsetek. Dodatkowo istotny jest fakt, że przedsiębiorcy niekorzystający z kredytów nie robili tego z obawy przed odsetkami, ale ze względu na posiadany własny kapitał lub z braku takiej potrzeby. Szczegółowedanezostałyprzedstawionenarysunku 5.

42

Rys. 4. Bariery w prowadzeniu firmy Fig. 4 Barriers of firm’s management Źródło: badania własne Source: own studies

61,3%

54,0% 35,3%

34,0%

pomoc rodziny family support

pożyczki - loans

nie ma potrzeby no need

środki własne own means

9,3%

kredyt - credit

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Rys. 5. Środki finansowania działalności Fig. 5. Means for activity financing Źródło: badania własne Source: own studies

Strona

Podsumowanie i wnioski Przedsiębiorczość i tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich to szansa na zatrudnienie i wykorzystanie niezagospodarowanego potencjału zasobu pracy na obszarach wiejskich. Nieakceptowalną alternatywą jest dalsza migracja młodych ludzi ze wsi, nie widzących dla siebie szans na godne życie, drenaż lokalnego rynku z wykwalifikowanej siły roboczej, a w efekcie pauperyzacja mieszkańców i dalsza marginalizacja terenów wiejskich. Podjęcie działań zewnętrznych, celem unowocześnienia istniejącego zasobu endogennego (np. przyciągnięcie zewnętrznego inwestora) może być szansą dla wielu obszarów wiejskich. Wymaga to jednak silnego zaangażowania lokalnych władz samorządowych szczebla gminnego i regionalnego,

43

W badaniach zwrócono uwagę na czynniki, które zdaniem respondentów, mogły poprawić ogólną sytuację prowadzonego przez nich przedsięwzięcia. W ocenie zastosowano skalę punktową od 1 do 5 (gdzie 5 oznaczał czynnik najważniejszy). Dla ankietowanych przedsiębiorców największe znaczenie miała niska cena (4,34 pkt.), dobra lokalizacja (3,36), zaufanie klientów (3,25), wysoka jakość produktów i usług (3,21), dobra baza maszynowa i lokalowa (2,67). do czynników o najmniejszym znaczeniu zaliczono: reklamę i marketing (1,38), współpracę z dostawcami (1,9), potencjał finansowy i materiałowy oraz dobrzy fachowcy (2.), bogaty asortyment (2,11) oraz tradycję funkcjonowania (2,29). Spośród czynników wpływających negatywnie na przedsięwzięcie, nie zanotowano takiego, który wpływałby istotnie.

44 Strona

ale także uruchomienia zintegrowanego podejścia terytorialnego do rozwoju i postrzegania problemów obszarów wiejskich w szerszym wymiarze. Przedsiębiorczość pozarolnicza na obszarach wiejskich stanowi podstawę ożywienia gospodarczego oraz odgrywa coraz większą rolę w rozwoju społecznogospodarczym, szczególnie regionów o niskim poziomie zurbanizowania i dużym rozdrobnieniu rolnictwa. Rozwój przedsiębiorczości w tych regionach jest czynnikiem stymulującym tworzenie nowych miejsc pracy, szczególnie w odniesieniu do osób nieznajdujących pełnego zatrudnienia w swoich gospodarstwach. Przeprowadzone badania pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków: 1. Przewaga liczebności mężczyzn przedsiębiorców nad kobietami wynosi około 42%. Największa grupa przedsiębiorców wiejskich, plasowała się w przedziale wiekowym między 36-45 lat, zaś najmniej liczni byli ankietowani w wieku powyżej 55 lat. Wykształcenie, jest czynnikiem w dużej mierze warunkującym rozwój przedsiębiorczości wiejskiej. W badanej populacji, największa liczba respondentów posiadała wykształcenie średnie. Uwagę zwraca stosunek liczby ankietowanych z wykształceniem wyższym do respondentów z wykształceniem podstawowym. W tym pierwszym przypadku wartość około 9%, trzykrotnie przekracza średnią dla Polski. Jednak niepokój budzi fakt, że więcej, aniżeli co dziesiąty właściciel przedsiębiorstwa, posiadał wykształcenie zaledwie podstawowe. 2. Głównym czynnikiem, który skłonił respondentów do rozpoczęcia działalności gospodarczej była chęć pozyskania dodatkowych lub alternatywnych dochodów. Istotną rolę odegrała możliwość samozatrudnienia, jak również zatrudnienia najbliższej rodziny. Pozostałe powody wiązały się z nierentownością produkcji rolniczej oraz namową rodziny. 3. Zdecydowana większość respondentów prowadziła firmy jednoosobowe. Było to głównie spowodowane łatwością założenia takiego przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach objętych badaniami zanotowano niski poziom zatrudnienia osób z zewnątrz. Wynikało to w głównej mierze z ograniczeń finansowych oraz z dużego udziału w zatrudnieniu członków rodziny. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że okresie od rozpoczęcia do zakończenia badań, większość firm zwiększyła zatrudnienie. W większości, przedsiębiorstwa wiejskie charakteryzowały się niewielkimi nakładami pracy oraz środków, co było powodem niskiej produktywności. 4. Analizując początki rozwijania działalności, stwierdzono trzy podstawowe źródła finansowania. Przede wszystkim były to środki własne, pochodzące z oszczędności, pomoc rodziny oraz kredyt bankowy. Z racji na niewielki udział spółek, rzadko spotykano środki pochodzące od współudziałowców. Inaczej przedstawiała się sytuacja, jeżeli chodzi o finansowanie przedsięwzięcia w trakcie jego

funkcjonowania. Tutaj na pierwszym miejscu wykorzystywane były środki pochodzące z kredytów i pożyczek bankowych. Zagadnienie finansowania działalności przedsiębiorczej wiąże się nierozerwalnie z kwestią inwestycji. Większość z firm objętych badaniami inwestował w sprzęt, zakup towaru oraz maszyn. Wiązał się z fakt, że większość przedsiębiorstw zadeklarowała, co najmniej średnie wyposażenie techniczne. 5. Podstawową obawą respondentów był spadek popytu na ich produkty i usługi. Na pozostałych miejscach właściciele przedsiębiorstw wymienili obawę przed konkurencją oraz brak odpowiedniego zaplecza finansowego, pozwalającego na inwestycje. Respondenci wskazywali również na niską jakość produktów i usług, wysokie ceny, brak działań marketingowych, brak inwestycji itd. 6. W badaniach zwrócono uwagę na czynniki, które zdaniem respondentów, mogły poprawić ogólną sytuację prowadzonego przez nich przedsięwzięcia. Dla ankietowanych przedsiębiorców największe znaczenie miała niska cena, dobra lokalizacja, zaufanie klientów i wysoka jakość oferowanych produktów lub usług. Bibliografia 1.

2.

3.

4. 5.

Hadryś-Nowak A. Kobiety w przedsiębiorstwach rodzinnych - przegląd literatury, (w:) Przedsiębiorczość i Zarządzanie, Tom XV, Zeszyt 7, Społeczna Akademia Nauk, Łódź 2014. Hałasiewicz A. Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju, (w:) Raport, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa 2013. Mickiewicz B. Strategie lokalnego rozwoju obszarów wiejskich szansą na szybszy rozwój przedsiębiorczości na obszarze Polski północno-wschodniej, (w:) Organizacionno-pravovye aspekty innovacionnogorazvitiâ APK: sborniknaučnyhtrudov. Vyp. 11 Gorki-Szczecin2014. Nurzyńska I. Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich. Uwarunkowania, bariery, instrumenty wsparcia, (w:) Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich, www.ksow.pl, Warszawa 2013. Wilkin J. Debata: polska wieś mniej rolnicza, trzeba rozwijać tam przedsiębiorczość, (w:) Gazeta Wyborcza: http://wyborcza.pl/1,91446,17555283,Debata__polska_wies_mniej_rolnicza__trzeba_rozwija c.html#ixzz3WhJ6O5DG, 2015.

This article presents the opinions of entrepreneurs from rural areas of West Pomeranian Province about the internal and external conditions of their business. The study was carried out in West Pomerania province in 2015. It was found that the main factor that led respondents

Strona

Summary

45

CHOSEN ASPECTS OF DEVELOPMENT OF ENTREPRENEURSHIP IN RURAL AREAS OF THE ZACHODNIOPOMORSKIEPROVINCE - OWN RESEARCH RESULTS

to start a business was to obtain additional or alternative income. Important role played by the possibility of self-employment as well as employment of own family. Other reasons were related to the unprofitability of agricultural production and the instigation of the family. Keywords: entrepreneurship, rural areas, alternative income, development barriers Streszczenie

W artykule przedstawiono opinie przedsiębiorców z obszarów wiejskich województwa zachodniopomorskiego dotyczące uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych prowadzonej przez nich działalności. Badania wykonano na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2015 r. Stwierdzono, że Głównym czynnikiem, który skłonił respondentów do rozpoczęcia działalności gospodarczej była chęć pozyskania dodatkowych lub alternatywnych dochodów. Istotną rolę odegrała możliwość samozatrudnienia, jak również zatrudnienia najbliższej rodziny. Pozostałe powody wiązały się z nierentownością produkcji rolniczej oraz namową rodziny.

Strona

46

Słowa kluczowe: przedsiębiorczość, obszary wiejskie, alternatywny dochód, bariery rozwoju

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 47-57

dr MarekRawski Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Marketingu STRATEGIE MARKETINGOWE PRZEDSIĘBIORSTW HANDLOWYCH – WYNIKI BADAŃ Wprowadzenie Celem publikacji jest ukazanie, jakie jest zróżnicowanie strategii marketingowych (ściślej: strategii nakierowanych na klientów) wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa handlowe prowadzące działalność na polskim rynku, a także wskazanie różnic częstotliwości stosowania zidentyfikowanych strategii w przekroju wybranych cech przedsiębiorstw oraz cech obsługiwanego przez przedsiębiorstwa rynku oraz w przekroju wielkości przedsiębiorstwa. Bazę informacyjną formułowanych tez stanowi fragment wyników badań własnych przeprowadzonych przez pracowników Katedry Marketingu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, w roku 2013 nt. zakresu i uwarunkowań wykorzystania marketingu przez przedsiębiorstwa. Autor „odpowiadał” za rozpoznanie stosowanych strategii marketingowych. Badanie miało przebieg dwufazowy i wieloetapowy. Posłużono się hybrydową metodą rekrutacji respondentów (przedsiębiorstw i ich przedstawicieli), łączącą rekrutację telefoniczną i internetowe zaproszenia do udziału w badaniu. Dane pierwotne pozyskano metodą badań ankietowych, wykorzystując technikę ankiety internetowej. Oddzielnie badano przedsiębiorstwa małe oraz średnie i duże. Próby badawcze dobrana losowo spośród przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie Polski55. Przebadano 442 przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 50 pracowników, wśród których 26.0% prowadziło działalność handlową. Przebadano 418 przedsiębiorstw zatrudniających mniej niż 50 osób, wśród których działalność handlową prowadziło 26.8%. Typowe badane przedsiębiorstwo handlowe, tak małe, jak i duże56: ocenia swój stopień przystosowania do współczesnej gospodarki Szczegółowe założenia badawcze, sposób doboru próby badawczej oraz techniczną stronę przebiegu badania przedstawiono w K. Kapera, M. Kuziak, R. Niestrój, Założenia, przebieg badań i ocena zebranego materiału, w: Niestrój R., Hadrian P. (red.), Marketing polskich przedsiębiorstw w 25-leciu gospodarki rynkowej, Kraków, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014, s. 21-28. 56 W dalszej części tekstu przedsiębiorstwa zatrudniające do 50 pracowników są nazwane „małe”, przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 50 pracowników są nazwane „duże”.

Strona

47

55

rynkowej jako przeciętny; prowadzi działalność na rynku, na którym wymagania klientów zmieniają się istotnie ale powoli; ocenia konkurencję na rynku jako silną; działa na rynku dojrzałym; należy na rynku do grupy czołowych firm; o dominującym krajowym kapitale i nadzorze właścicielskim; ocenia swoją kondycję finansową jako korzystną; prowadzi działalność na rynku krajowym; na rynku, na którym wyróżnia się kilka grup klientów o specyficznych wymaganiach. Typowe badane przedsiębiorstwo duże zatrudnia od pięćdziesięciu do stu pracowników, przedsiębiorstwo małe od dziesięciu do pięćdziesięciu pracowników.

Strona

Zob. M. Rawski, Próba interpretacji pojęcia „strategia marketingowa”.„Przegląd Organizacji”, nr 3, TNOiK, 2003. 58 Zob. R. Niestrój,Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 154-156. 57

48

Strategie podziału rynku i ich zróżnicowanie Strategia marketingowa rozumiana jest jako zbiór reguł i zasad tworzących ramy dla operacyjnych działań przedsiębiorstwa w zakresie kształtowania stosunków z otoczeniem bliższym jako całością i poszczególnymi jego elementami. Tak rozumiana strategia to ciąg komponentów, tworzący układ hierarchicznie uporządkowany57. Rozważania zostaną ograniczone tylko do komponentu nakierowanego na klientów, zwanego w dalszej części opracowania strategią nakierowaną na klientów. Strategia oddziaływania na klientów wymagają określenia58: - ogólnego charakteru wartości oferowanych klientom (korzyści jakościowo – cenowych), tj. strategii stymulacji rynku, - stopnia zawłaszczenia rynku i stopnia zróżnicowania działań marketingowych, tj. strategii podziału rynku. Wszystkie możliwe strategie stymulacji rynku tworzą continuum, którego krańcami są warianty charakterystyczne - nazwane: strategia preferencji i strategia cena-ilość. Strategie znajdujące się pomiędzy skrajnymi strategiami, to strategie mieszane, powstałe przez połączenie w odpowiedniej proporcji cech i własności obu skrajnych strategii. Mogą to być strategie mieszane, bazujące na strategii preferencji, a zawierające różną „domieszkę” cech strategii cena-ilość, względnie strategie mieszane bazujące na strategii cena-ilość, a zawierające różną „domieszkę” cech strategii preferencji. Strategia podziału rynku dotyczy określenia stopnia zróżnicowania działań marketingowych oraz zakresu „pokrycia” rynku ofertą przedsiębiorstwa. W ujęciu modelowym można wyróżnić cztery opcje strategiczne:

- marketing niezróżnicowany to opcja strategiczna polegająca na oddziaływaniu jednym programem operacyjnym marketingu na wszystkich klientów. Produkty dostosowuje się do potrzeb przeciętnego klienta i pragnie się je sprzedawać każdemu, kto zechce je kupić (pełne pokrycie rynku), - marketing skoncentrowany to opcja strategiczna polegająca na oddziaływaniu jednym programem operacyjnym marketingu na określony zbiór klientów. Oferta jest kierowana i dostosowywana do jednego, celowo wybranego segmentu, - marketing zróżnicowany to opcja strategiczna polegająca na oddziaływaniu różnymi programami operacyjnymi marketingu (każdy program nakierowany na inny segment) i uruchomieniu wszystkich programów (obsługa wszystkich segmentów). Oferta jest adresowana do wszystkich segmentów rynku, zróżnicowana odpowiednio do potrzeb i preferencji każdego segmentu, - marketing selektywny to opcja strategiczna polegającą na oddziaływaniu różnymi programami operacyjnymi marketingu i uruchomieniu programów dla wybranych segmentów, stwarzających firmie szanse osiągnięcia sukcesu rynkowego59. Dane zamieszczone w tabeli 1 ukazują częstotliwość stosowania poszczególnych strategii podziału rynku przez przedsiębiorstwa handlowe małe i duże.

Strona

Szczegółową charakterystykę strategii stymulacji rynku i strategii podziału rynku można znaleźć w M. Rawski, Charakterystyka strategii ukierunkowanej na klientów, w: Zarządzanie marketingiem. Trendy, strategie, instrumenty, Czubała A., Wiktor J.W., (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014, s. 156-172. 59

49

Tabela 1. Podejście przedsiębiorstw handlowych małych i dużych do obsługiwanego rynku (dane w %) Table 1 The approach of small and large businesses to a supported market (in%) Strategia podziału rynku Małe Duże Strategy of market division Small Big Marketing niezróżnicowany 19.6 21.2 Non differentiated marketing Marketing selektywny 37.5 41.0 Selective marketing Marketing zróżnicowany 30.4 29.8 Diferentiated marketing Marketing skoncentrowany 12.5 8.0 Concentrated marketing Razem - Total 100.0 100.0 Źródło: opracowanie własne

Strona

Analizując dane zamieszczone w tabeli 1 między innymi można zauważyć, że dla obu kategorii przedsiębiorstw zdecydowanie dominuje marketing selektywny, częściej stosowany przez przedsiębiorstwa duże (o ponad 4 p.p.). Ten wysokie wskaźnik może informować o tym, że wdrażanie w życie przez przedsiębiorstwa zasad marketingu, tak przez nabywanie stosowanego doświadczenia, ale także wymuszone ze strony coraz bardziej złożonego i turbulentnego otoczenia przedsiębiorstwa doprowadziły do zaobserwowanego stanu. Rezygnacja z obsługi wszystkich segmentów prawdopodobnie wynika z jednej strony z faktu, że pewne segmenty nie okazały się atrakcyjne dla przedsiębiorstw, z drugiej - nawet atrakcyjny segment nie może być „anektowany” przez przedsiębiorstwo, jeśli potencjał marketingowy firmy jest mało wartościowy. Dla obu kategorii przedsiębiorstw najrzadziej stosowany jest marketing skoncentrowany, chociaż z różną częstotliwością. Relatywnie niewielki odsetek przedsiębiorstw (co trzynaste duże, co ósme małe) kieruje swoją ofertę do jednego, celowo wyodrębnionego segmentu rynku, który najbardziej odpowiada ich możliwościom i aspiracjom. Pozwala to sformułować tezę, że szczególnie małe przedsiębiorstwa dążą do uzyskania przewagi konkurencyjnej poprzez specjalizację, która pozwala osiągnąć korzyści wynikające z doświadczenia. Zapewnia to niższy koszt i korzystniejsze warunki zakupu, pozwala stworzyć wyrazisty wizerunek przedsiębiorstwa, uzyskać wyższą marżę jednostkową od lojalnych klientów i osiągnąć wyższą stopę rentowności kapitału. Niewielkie różnice występują w częstotliwości stosowania przez małe i duże przedsiębiorstwa marketingu niezróżnicowanego. Prawie co piąte przedsiębiorstwo obu kategorii deklaruje dostosowanie szeroko rozumianych warunków sprzedaży do potrzeb przeciętnego klienta. Traktowanie klientów identycznie, może oznaczać postrzeganie rynku jako homogenicznego. Następuje koncentracja nie na odmienności potrzeb klientów co do warunków zakupu, ale na cechach wspólnych i działanie na rzecz „wszystkich” (reprezentowanych przez sylwetkę typowego klienta), a nie na rzecz „kogoś”. Można domniemywać, że przedsiębiorstwa rzeczywiście postrzegają swój rynek jako zbiór względnie jednorodnych klientów (jeden segment). Stosowanie tej strategii może także wynikać z cech programu asortymentowego, a także słabości potencjału marketingowego, o czym świadczą zróżnicowania wyboru strategii w przekroju cech przedsiębiorstw. Marketing zróżnicowany jest wykorzystywany z podobną częstotliwością przez przedsiębiorstwa małe i duże. Co trzecie przedsiębiorstwo obu kategorii deklaruje stosowanie strategii marketingu zróżnicowanego z pełnym pokryciem rynku, a więc kierowanie swojej oferty do wszystkich segmentów rynku, różnicując je odpowiednio

50

Source: own elaboration

Strona

51

do potrzeb i preferencji każdego segmentu. To podobieństwo częstotliwości stosowania tej strategii przez przedsiębiorstwa obu kategorii nie jest czytelne. Uwzględniając teoretyczne warunki stosowania tej strategii można stwierdzić, że jest to typowa strategia dla przedsiębiorstw dużych, o ugruntowanej pozycji rynkowej, o znacznych zasobach, działających na dużych obszarach, zrozumiałe byłoby istotnie częstsze stosowanie tej strategii przez przedsiębiorstwa duże. Względnie wysoki wskaźnik stosowania tej strategii przez małe przedsiębiorstwa może wynikać z faktu, że te przedsiębiorstwa traktują swój rynek bardzo wąsko (tak w ujęciu podmiotowym, jak i przestrzennym). Podział tak rozumianego rynku pozwala wyodrębnić niewielkie segmenty, nie różniące się zbyt istotnie między sobą i dlatego mogą być wszystkie obsługiwane. Obserwuje się niewielkie zróżnicowanie częstotliwości stosowania poszczególnych strategii podziału rynku w przekroju cech przedsiębiorstw i obsługiwanych przez nich rynków. W tabeli 2 zestawiono statystycznie istotne odchylenia częstotliwości wyboru poszczególnych strategii podziału rynku (w stosunku do łącznych wyborów) w przekroju wybranych cech obsługiwanegoprzez przedsiębiorstwa rynku.

Marketing skoncentrowany Concentrated marketing M D +6

-

-4 0

+18

+15 -7 -3

+18

-

-2

-

+23

-8 -4 +3 +6

0 +3 +5 -5

-

0 -3

52

Nabywcy finalni-Finallybuyer: głównie konsumenci +16 +15 -23 -9 -5 indywidualniPrimarilyindividualconsumers - głównie przedsiębiorstwa- Mainlybusinesses -11 -9 +17 +4 -2 +3 - głównie jednostki budżetowe - Mostlybudgetaryunits 0 0 +22 +9 +10 -4 Stopieńzróżnicowaniapotrzebklientów -The degree of variation customer needs: - brak większego zróżnicowania- No morediversity +8 +25 -19 -16 -3 -15 - kilkagrupklientów- Several groups of customers -4 -7 +16 +12 -4 -3 - klienciwymagającyindywidualnegopodejścia-6 -4 +6 +10 Customers that require an individual approach Zmienność rynku- Market volatility: - zmiany szybkie - Fast changes +9 -7 - zmianyistotne ale powolne - significant but slow -9 +6 +5 changes - zmiany mało istotne lub żadne - Changes in minor or +9 -11 -22 no Zasięgdziałalnościfirmy - The range of the company: - lokalny - local +26 +59 -23 -29 +6 0 - regionalny - regional -6 +5 -3 -17 +13 +9 - krajowy - national -6 -11 +11 +6 -8 - międzynarodowy - international -6 -5 +3 +10 -3 Kondycja finansowa - Financial situation: - bardzo korzystna - veryprofitable +14 -20 +41 - korzystna - profitable -8 +14 -9 - przeciętna - average +4 -16 +11 - trudna - difficult +31 -10 -19 Uwaga: M – małe przedsiębiorstwa; D – duże przedsiębiorstwa; istotność badano testem chikwadrat na poziomie 0.05; - brak istotnych odchyleń; 0 - brak wskazań. Note: M - small businesses; D - large enterprises; significance were tested by chi-square at the level of 0.05; - No significant deviations; 0 - No indications. Źródło: opracowanie własne Source: own elaboration

Strona

Tabela 2. Istotne statystycznie odchylenia wskazań znaczenia poszczególnych strategii podziału rynku (od wskazań łącznych) dla małych i dużych przedsiębiorstw w przekroju cech obsługiwanych przez nie rynków (dane w p.p.) Table 2. Significant deviations indications of the importance of individual strategies of market partitioning (from the indications of the total) for small and large enterprises in section features not supported by markets (in percentage points Wyszczególnienie Marketing Marketing Marketing niezróżnicowany selektywny zróżnicowany Specification Non diferentiated Selective Diferentiated marketing marketing marketing M D M D M D

Strona

Stosowane strategie stymulacji rynku i ich zróżnicowanie W tabeli 3 zestawiono dane ukazujące częstotliwość stosowania poszczególnych opcji strategii stymulacji rynku dla małych i dużych przedsiębiorstw. Analizując dane zamieszczone w tabeli 3 można między innymi stwierdzić, że zdecydowanie dominują (dla obu kategorii przedsiębiorstw) strategie oferujące

53

Analizując dane zamieszczone w tabeli 2, między innymi warto zwrócić uwagę na następujące fakty. Przedsiębiorstwa obu kategorii prowadzące działalność na rynku, na którym brak większego zróżnicowania potrzeb klientów częściej wykorzystują marketing niezróżnicowany (zdecydowanie częściej przedsiębiorstwa duże) a rzadziej selektywny (z podobną częstotliwością). Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku, na którym wyróżnia się kilka grup klientów o specyficznych wymaganiach, zdecydowanie częściej (chociaż z różną częstotliwością) wykorzystują marketing selektywny, a rzadziej marketing niezróżnicowany. Ta sytuacja ukazuje racjonalność zachowań firm. Przedsiębiorstwa obsługujące głównie klientów indywidualnych zdecydowanie częściej, tak duże, jak i małe (z podobną częstotliwością) stosują marketing niezróżnicowany, a rzadziej marketing selektywny (zdecydowanie rzadziej przedsiębiorstwa małe. Przedsiębiorstwa tak duże, jak i małe prowadzące działalność na rynku lokalnym częściej stosują marketing niezróżnicowany (zdecydowanie częściej przedsiębiorstwa duże), a rzadziej marketing selektywny (także częściej przedsiębiorstwa duże). Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku regionalnym częściej stosują marketing zróżnicowany. Znamienne jest, że stosowanie poszczególnych strategii podziału rynku różnicują pewne cechy firm tylko w przypadku przedsiębiorstw dużych. Przedsiębiorstwa małe, biorąc pod uwagę ich ograniczony potencjał materialny i ludzki, są ograniczone w swoich wyborach i „skazane” wręcz na taki sam sposób działania. Wybory strategii podziału rynku przedsiębiorstw dużych różnicuje kondycja finansowa firmy. Gdy swoją sytuację finansową przedsiębiorstwa oceniają jako trudną, częściej stosują marketing niezróżnicowany, a rzadziej marketing selektywny i marketing zróżnicowany. W przypadku oceny swojej sytuacji finansowej jako korzystnej, przedsiębiorstwa rzadziej stosują marketing niezróżnicowany i zróżnicowany, a częściej marketing selektywny. Gdy przedsiębiorstwa oceniają swoją sytuację finansową jako bardzo korzystną, częściej stosują marketing zróżnicowany, a rzadziej marketing niezróżnicowany i selektywny. Przedsiębiorstwa oceniające swoją sytuację jako przeciętną, rzadziej stosują marketing selektywny , a częściej marketing zróżnicowany.

klientom korzyści jakościowe, generalnie z jednakową częstotliwością (ponad 80% wskazań). Strategie oferujące klientom głównie korzyści cenowe, generalnie są stosowane rzadko, przy czym, częściej przez Tabela 3. Częstotliwość wyboru poszczególnych strategii stymulacji rynku dla małych i dużych przedsiębiorstw (dane w %) Table 3. Frequency of choice of the individual market stimulation strategies for small and large enterprises (in%) Kategoria przedsiębiorstwa - Enterprise category Opcje strategiczne Małe Duże Strategic option Small Big Strategia preferencji - The strategypreferences

66.1

66.2

Strategia mieszana bazująca na strategii preferencji Mixed strategybased on the strategy of preferences

16.1

14.4

Strategia mieszana bazująca na strategii cena-ilość Mixed strategybased on the price-quantitystrategy

0.9

6.5

4.4

9.3

12.5 100.0

3.6 100.0

Strategia cena-ilość-Price-quantity strategy Trudno powiedzieć - Hard to say Razem - Total Źródło: opracowanie własne

Strona

przedsiębiorstwa duże (ponad 16%), rzadziej przez małe przedsiębiorstwa (ponad 5%). Odsetek przedsiębiorstw nie wskazujących żadnej opcji strategicznej jest zróżnicowany. Taka opcję wybrało średnio co ósme małe przedsiębiorstwo i co dwudzieste ósme duże przedsiębiorstwo. Szczególnie duży wskaźnik wśród małych przedsiębiorstw nie wskazania stosowanej strategii stymulacji rynku może wynikać z faktu, że te przedsiębiorstwa świadomie nie stosują stałych zasad tworzenia korzyści dla klientów, są elastyczne i dostosowują się do bieżącej sytuacji na rynku, w szczególności do rozpoznanych oczekiwań klientów i intensywności konkurencji. Obserwuje się charakterystyczne zróżnicowanie częstotliwości stosowania poszczególnych strategii stymulacji rynku w przekroju cech przedsiębiorstw i obsługiwanych przez nich rynków. W tabeli 4 zestawiono statystycznie istotne odchylenia częstotliwości wyboru poszczególnych strategii stymulacji rynku (w stosunku do łącznych wyborów) w przekroju wybranych cech przedsiębiorstw i obsługiwanego przez nie rynku. Analizując dane zamieszczone w tab. 4 warto zwrócić uwagę na następujące fakty. Obie kategorie przedsiębiorstw postrzegając konkurencję jako silną częściej (z

54

Source: own elaboration

podobną intensywnością) wykorzystują strategie preferencji, a postrzegające konkurencję jako słabą rzadziej (z różną częstotliwością) wskazują strategię preferencji. Przedsiębiorstwa duże postrzegające konkurencję jako słabą częściej nie wskazują żadnej strategii. Żadne z małych i dużych przedsiębiorstw działających na rynku o słabej konkurencji nie stosuje strategii cena-ilość. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku, na którym dominuje jedna firma, tak małe, jak i duże rzadziej stosują (choć z różną częstotliwością) strategię preferencji, a częściej (z różną intensywnością) nie wskazują żadnej strategii. Przedsiębiorstwa będące w bardzo dobrej kondycji finansowej, tak małe, jak i duże zdecydowanie częściej (z różną intensywnością) stosują strategię preferencji. Żadne małe przedsiębiorstwo nie stosuje strategii cena-ilość, a żadne przedsiębiorstwo duże nie wskazuje opcji o trudności określenia stosowanej strategii. Przedsiębiorstwa będące w korzystnej Tabela. 4. Istotne statystycznie odchylenia wskazań znaczenia poszczególnych strategii stymulacji rynku (od wskazań łącznych) dla małych i dużych przedsiębiorstw w przekroju cech przedsiębiorstw i obsługiwanych przez nie rynków (dane w p.p.). Table. 4. Significant deviations indicated the importance of individual policies market stimulation (from the indications of the total) for small and large enterprises in cross characteristics of enterprises and supported by markets (in percentage points) Rodzaj strategii stymulacji rynku - Type of market stimulationstrategies

Stopień przystosowania do współczesnej gospodarki rynkowej The degree of adaptation to the modern market economy: - w pełni zadawalający- Fullysatisfactory - wyższy od przeciętnegoHigherthanaverage - przeciętnynatlebranży Against the industry average - niedostateczny - insufficient Stopieńzróżnicowaniapotrzebklientów -The degree of variation customer needs: brak większego zróżnicowania- No morediversity

Strategia preferencji The strategypre ferences

Strategia bazująca na strategii preferencji Strategybased on the strategy of preferences

Strategia bazująca na strategii cenailość Strategybased on the pricequantity strategy M D

M

D

M

D

-

-3 +16

-

+5 -8

-2 -

-

-

-

+3

-

-

-

-

-18

-

+4

Strategia cena-ilość Pricequantitystr ategy

Trudno powiedzie ć - Hard to say

M

D

M

D

-2 -2

-

-2

-

-4

-

-

-

-

-

-2

+12

-

+6

-

+3

-

+7

-

-

-

+2

-

+3

-

+12

-

+3

-

-

-

-3

-

-5

55

Specification

Strona

Wyszczególnienie

-5

-6 -

-

+8

-

+9

+18

-2

-

-

-5

-

+12

-

-5

-

-5

-

+6 +7 -8

-2 +2 -

-3 +23

+7 -5 +2 -

0 -2 +6 -

56

-

Strona

- kilkagrupklientów - Several groups of customers +10 -2 -2 klienciwymagającyindywidualnegopodejściaCustomers that require an individual approach Zmienność rynku- Market volatility: - zmiany szybkie - Fast changes +3 +6 -2 - zmianyistotne ale powolne - significant but +3 -3 +2 slow changes - zmiany mało istotne lub żadne - Changes in -8 0 +4 minor or no Konkurencyjnastrukturarynku The competitive structure of the market:: - dominujejedna firma - Is dominated by one -42 -12 +28 -2 0 +5 +7 0 company - liczysiękilkadużych firm - Counts several +4 -2 +2 +2 -2 large companies - rynekrozproszony - Fragmented market +3 -3 +5 Nabywcy finalni-Finallybuyer: głównie konsumenci -12 +6 +3 +3 indywidualniPrimarilyindividualconsumers - głównie przedsiębiorstwa- Mainlybusinesses +9 -2 -2 głównie jednostki budżetowe Mostlybudgetaryunits -15 -5 0 -2 Zasięgdziałalnościfirmy - The range of the company: - lokalny - local +20 -11 +2 - regionalny - regional -27 +4 +8 +7 - krajowy - national +2 +3 -4 - międzynarodowy - international +31 0 0 -7 Intensywnośćkonkurencji - Intensity of competition: - silna- strong +4 +4 +2 -2 -2 - umiarkowana - Moderate -6 +3 -2 -3 +2 +5 - słaba- poor -9 -19 +18 -5 0 +9 0 0 Kondycja finansowa - Financial situation: - bardzo korzystna - veryprofitable +9 +15 0 +4 0 0 0 -3 - korzystna - profitable +15 +11 -9 -6 -2 -2 - przeciętna - average -8 -9 +2 +3 +2 +3 - trudna - difficult -15 -25 +15 +17 0 +8 +4 Uwaga: istotność badano testem chi-kwadrat na poziomie 0.05; - brak istotnych odchyleń; 0 – brak wskazań; M – małe przedsiębiorstwa; D – duże przedsiębiorstwa. Note: The significance were tested by chi-square at the level of 0.05; - No significant deviations; 0 - No indications; M - small businesses; D - large enterprises. Źródło: opracowanie własne

Source: own elaboration

STRATEGIES OF MARKETING TRADE ENTERPRISES – SURVEY RESULTS

Strona

Bibliografia 1. Girard A., Fallery B., Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal Contemporary Management Research", 4(2), 2010, 1–14. 2. Kapera K, Kuziak M., Niestrój R., Założenia, przebieg badań i ocena zebranego matreiału, w: Niestrój R., Hadrian P. (red.), Marketing polskich przedsiębiorstw w 25-leciu gospodarki rynkowej, Kraków, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014. 3. Niestrój R., Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. 4. Rawski M., Charakterystyka strategii ukierunkowanej na klientów, w: Zarządzanie marketingiem. Trendy, strategie, instrumenty, Czubała A., Wiktor J.W., (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014. 5. Rawski M., Próba interpretacji pojęcia „strategia marketingowa”.„PrzeglądOrganizacji”, nr 3, TNOiK, 2003.

57

sytuacji finansowej, tak małe, jak i duże, z podobną częstotliwością częściej stosują strategię preferencji. Przedsiębiorstwa będące w przeciętnej kondycji finansowej obu kategorii częściej stosują strategię preferencji z jednakową częstotliwością, a będące w trudnej kondycji finansowej, też rzadziej stosują tą strategię, ale zdecydowanie rzadziej firmy duże. Zmienność rynku różnicuje wybory strategii stymulacji rynku tylko małych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa działające na rynku o zmianach wymagań klientów mało istotnych lub żadnych, rzadziej stosują strategię preferencji i częściej nie wskazują żadnej strategii. Wskazania strategii stymulacji rynku tylko przedsiębiorstw dużych różnicują: ocena stopnia przystosowania firmy do współczesnej gospodarki rynkowej, obsługiwana kategoria klientów, stopień zróżnicowania potrzeb klientów i zasięg działania firmy. Przedsiębiorstwa obsługujące głównie konsumentów indywidualnych rzadziej stosują strategię preferencji i rzadziej przedsiębiorstwa obsługujące głównie jednostki budżetowe (te przedsiębiorstwa częściej nie wskazują żadnej strategii). Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku, na którym brak większego zróżnicowania potrzeb klientów rzadziej stosują strategię preferencji i częściej nie wskazują żadnej strategii. Przedsiębiorstwa rzadziej stosują strategię preferencji prowadzące działalność na rynku lokalnym i regionalnym, a częściej na rynku międzynarodowym. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku regionalnym częściej stosują strategię cena-ilość. Przedsiębiorstwa oceniające swoje przystosowanie do współczesnej gospodarki jako niedostateczne, zdecydowanie rzadziej stosują strategię preferencji, a częściej strategię cena-ilość.

Summary The publication contains selected of the research on the marketing strategies used by trades companies opereating of the Polish market. The basis for the formulated theses are the results of a survey conducted by the Department of Marketing at the University of Economics in 2013, on a sample of small and medium-sized and large enterprises. The dominant strategy of market selection are selective marketing. The dominant strategy of market simulation are strategy of high-quality. The author also stresses a significant variation of the strategies used, depending on specific characteristics of a market a given company operates on and features of that company. Keywords:strategia, rynek, przedsiębiorstwa usługowe Streszczenie Publikacja prezentuje wybrane wyniki badania, dotyczące stosowanych strategii podziału rynku i stymulacji rynku przez przedsiębiorstwa usługowe, prowadzące działalność na polskim rynku. Bazą dla formułowanych tez są wyniki badania przeprowadzonego przez Katedrę Marketingu Uniwersytetu Ekonomicznego, na ogólnopolskie próbie małych oraz średnich i dużych przedsiębiorstw w roku 2013. Bez względu na kategorię przedsiębiorstw dominuje marketing selektywny. Zdecydowanie dominuje strategia preferencji dla obu kategorii przedsiębiorstw. Obserwuje się charakterystyczne zróżnicowanie częstotliwości stosowania poszczególnych strategii podziału rynku w przekroju cech przedsiębiorstw i obsługiwanych rynków.

Strona

58

Słowakluczowe:strategy, market, services enterprises

DZIAŁ III POLSKA – UNIA EUROPEJSKA SĄSIEDZTWO CHAPTER III

Strona

59

POLAND - THE EUROPEAN UNIONNEIGHBOURHOOD

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 60-85

dr Waldemar Kozłowski mgr Dawid Gołębiewski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Nauk Ekonomicznych WYCENA EFEKTÓW MODERNIZACJI DROGI KRAJOWEJ S16

Transport w UE. Eurostat 2013r rozwoju transportu do 2020r. GDDKiA Warszawa 2011r. 62 K.T. Geurs, B.Van Wee, Accessibility Evaluation of Land-use and Transport Strategies: Review and Resarch Directions, „Journal of Transport Geography”, nr 12, 2004, s. 130-131. 61Strategia

Strona

60

60

Infrastruktura transportu drogowego stanowi jeden z najważniejszych systemów technicznych mających bezpośredni i pośredni wpływ na rozwój gospodarczy kraju, regionu czy gminy. Ilość i jakość infrastruktury drogowej umożliwia szybki i sprawny obrót towarowo-osobowy. Dlatego istotną a zarazem strategiczną kwestią dla całej gospodarki jest rozwój i modernizacja infrastruktury drogowej. Podstawową miarą określającą względny wpływ infrastruktury drogowej na wzrost gospodarczy, są wskaźniki przestrzenne nasycenia w infrastrukturę drogową i kolejową. Szacuje się iż gęstość sieci drogowej w 15 najbogatszych krajów europy zachodniej, ma wpływ na około 75-85% wytwarzanego przez te kraje PKB (licząc wykonywaną na niej pracę przewozową lub wartość świadczonych usług przewozowych)60. W Polsce infrastruktura drogowa jest jednym ze słabiej rozwiniętych podsystemów polskiej gospodarki. Jest ona niedostatecznie rozwinięta w stosunku do intensywności produkcji i wymiany oraz możliwości przemieszczania się towarów i osób. Dodatkowym negatywnym czynnikiem jest niska jakość utwardzonej sieci drogowej złożonej w 82% z dróg powiatowych i gminnych, a jedynie 6,9% z dróg krajowych, w 11% dróg wojewódzkich i zaledwie 0,4% autostrad i dróg ekspresowych61. Ilość i jakość dróg jest jednym z istotniejszych elementów mających wpływ na dostępność transportową danego regionu, miasta czy obszaru, która określa korzystność lokalizacji w stosunku do innych obszarów62. Wzrost dostępności dróg może powodować wiele interakcji. Przykładowo, modernizacja już istniejącej

infrastruktury transportowej danego regionu może generować większe potoki ruchu i ma istotny wpływ na rozwój obszarów sąsiadujących z modernizowanymi odcinkami sieci transportowej. Dostępność jest także jedną z głównych składowych, warunkujących atrakcyjność inwestycyjną danego regionu63. Celem artykułu jest ocena korzyści ekonomiczno-społecznych z modernizacji drogi krajowej S16. Podstawową metodą zastosowaną w opracowaniu jest metoda analizy. Analiza potencjału społeczno-gospodarczego korytarza drogowego S 16

Strona

G. Sierpiński, Miary dostępności transportowej miast i regionów, ,,Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Seria: TRANSPORT" Nr 66,2010, s. 13-15. 64 „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025”, Urząd Marszałkowski w Olsztynie 2013r. 63

61

Korytarz drogowy S16 ma szczególne znaczenie w rozwoju społecznogospodarczym i jest istotnym elementem warunkującym potencjał rozwojowy powiatów wzdłuż których przebiega, co zostało dostrzeżone i uwzględnione w Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego do roku 202564. W powyżej cytowanym dokumencie zakłada się ważne dla rozwoju województwa znaczenie dróg nr 7 i 16 oraz 52 gmin skupionych w promieniu 15 km od korytarza drogowego, co określono mianem „Tygrysa warmińsko-mazurskiego” i będącego zarazem jednym z dziewięciu obszarów strategicznej interwencji województwa warmińsko-mazurskiego (rys. 1). Interwencja ta ma na celu zwiększenie dynamizacji procesów rozwojowych oraz doprowadzenie do wzmocnienia konkurencji regionu na szczeblu krajowym i międzynarodowym (Strategia rozwoju … 2013).

ESPON In Progress, Preliminary results by autumn 2003 dotyczący analizy potencjału gospodarczo-społecznego poszczególnych regionów UE. 65Raport

Strona

Obszar „Tygrysa warmińsko-mazurskiego” jest znacząco zróżnicowany pod względem konkurencyjności, gdyż znajdują się w jego zasięgu gminy o dużym potencjale konkurencyjnym jak i te zaliczane do najsłabiej rozwiniętych w Polsce65. Do atutów badanego obszaru wzdłuż korytarza drogowego S16, można zaliczyć:  duże ośrodki miejskie,  relatywnie wysoką jakość życia (migracja niższa od średniej wojewódzkiej),  dynamiczny rynek pracy,  dynamiczne zmiany na rynku mieszkaniowym,  poprawiającą się dostępność komunikacyjna,  znacząco rozwinięte funkcje turystyczne,  relatywnie wysoka zamożność (m.in. wysokie dochody własne gmin),  rozwinięte usługi rynkowe w licznych ośrodkach,  stosunkowo wysoką koncentrację organizacji społecznych,  wysoką atrakcyjność inwestycyjną i konkurencyjność w skali województwa,

62

Rysunek 1. Zasięg terytorialny Tygrysa warmińsko-mazurskiego Figure 1. The territorial scopethe Tiger Warmia-Mazury Źródło:Strategia rozwoju … (2013) Source: Development strategy...(2013)

66

http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Tygrys_warmi%C5%84sko-mazurski z dnia 30.04.2015 r.

Strona

znaczącą w skali kraju liczbę obiektów zabytkowych, skuteczność w pozyskiwaniu funduszy unijnych, relatywnie wysoką jakość promocji gospodarczej gmin poprzez strony internetowe. Do słabych stron obszaru „Tygrysa warmińsko-mazurskiego” należy zaliczyć:  presję konkurencyjną ze strony innych obszarów w zakresie pozyskiwania inwestorów,  relatywnie wysoki udział obszarów chronionych w powierzchni gmin,  bardzo duże zróżnicowanie wewnątrz OSI dostępności komunikacyjnej do Olsztyna i do Warszawy,  trudności z realizacją inwestycji modernizacyjnych, szczególnie na drodze nr 16,  mniejsze niż warmińsko-mazurskie zainteresowanie województw pomorskiego i mazowieckiego realizacją inwestycji na drodze nr 766. Korytarz drogowy nr 16 ma długość 395 km pomiędzy Dolną Grupą (droga krajowa nr 91) w województwie kujawsko-pomorskim i granicą państwa z Litwą w Ogrodnikach w województwie podlaskim. Droga krajowa nr 16 biegnie przez miejscowości Grudziądz, Łasin, Kisielice, Iława, Ostróda, Olsztyn, Barczewo, Biskupiec, Mrągowo, Mikołajki, Orzysz, Ełk, Augustów i stanowi zarazem główny szlak komunikacyjny na Mazurach. Największą liczbę osób w wieku produkcyjnym odnotowano w powiecie olsztyńskim 80807 osób w 2013 r., co stanowiło 65,97% ogółu ludności zamieszkującej ten powiat (tabela 1). Największy wzrost ludności w wieku produkcyjnym w stosunku do roku 2005 nastąpił w powiecie olsztyńskim (7500 osób) i ełckim (4113 osób) zaś najmniejszy w powiecie mrągowskim – 1074 osoby i ostródzkim – 1443 osoby (tabela 1). W kontekście osób w wieku przedprodukcyjnym w 2013 roku największą liczbę osób posiadają powiaty olsztyński (24212 osób) i ostródzki (20927 osób) co stanowi odpowiednio 19,77 i 20,70% ogółu ludności w tych powiatach. W porównaniu do roku 2005 największy spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w powiatach ostródzkim – 3577 osób i piskim – 2990 osób (tabela 1). We wszystkich badanych powiatach odnotowano znaczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym z czego największy w powiatach olsztyńskim - 3755 osób

63

  

i ostródzkim - 3406 osób i zarazem jest tam najwięcej osób z tej grupy wiekowej (odpowiednio 17462 i 17287 osób). Największy udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie osób zamieszkujących dany powiat odnotowano w powiecie ostródzkim i piskim gdzie wynosi on odpowiednio 16,20 i 15,86%. Tabela 1. Struktura ludności na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 20052013 Table 1.The structure ofthe populationin the study arearoad corridorS16in the years2005 to 2013

Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki District ostródzki Powiat ełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski Powiat olsztyński District olsztyński Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki District ostródzki Powiat ełcki

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

21843

21267

20839

20488

20135

20155

19828 19577 19281

24504

23819

23165

22623

22137

22263

21789 21402 20927

20469

19870

19294

18907

18489

18716

18468 18232 18091

14350

13831

13397

12889

12439

12399

12036 11670 11360

11542

11181

10891

10568

10344

10347

10088

26346

25733

25326

56919

57236

57516

57792

57981

59930

59941 59883 59604

67070

67206

67332

67330

67339

69711

69465 69021 68513

54029

54744

55385

56023

56604

58082

58188 58311 58142

35462

35809

35895

36170

36284

37596

37564 37458 37287

32314

32485

32686

32938

32990

33919

33802 33647 33388

73307

74276

75253

76389 77337 79683 w wieku poprodukcyjnym in after production age

80258 80775 80807

11245

11443

11731

12032

12326

12818

13278 13741 14249

13881 10248

14129 10406

14393 10628

14705 10927

15030 11145

15569 11659

16131 16755 17287 12182 12742 13244

24997 24669 24826 w wieku produkcyjnym in productive age

9938

9675

24635 24301 24214

64

Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki District ostródzki Powiat ełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski Powiat olsztyński District olsztyński

Ludność w wiekuprzedprodukcyjnym Population at the age before production

Strona

Jednostka terytorialna Subdivision

District ełcki Powiat piski District piski 7768 7923 8116 8247 8370 8555 Powiat mrągowski District mrągowski 6287 6380 6550 6678 6835 7176 Powiat olsztyński District olsztyński 13707 13839 14064 14436 14760 15367 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Bank Danych Lokalnych 2014 Source: own study based on data fromthe Local Data Bank 2014

8754

8959

9172

7459

7728

8006

15961 16634 17462

Dominującymi sektorami gospodarki na badanym obszarze są: rolnictwo, przemysł i budownictwo oraz handel (tabela 2). Tabela 2. Liczba zatrudnionych w dominujących sektorach gospodarki na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 2005-2013 Table 2.Number of employees inthe dominantsectorson the study arearoad corridorS16in the years2005 to 2013

Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

5947

5937

5950

6077

5911

5480

5472

5525

5538

4426

4402

4487

4458

4415

4528

4503

4535

4584

3186

3169

3130

3111

3063

3393

3390

3381

3384

3028

2997

2965

3040

2934

2785

2813

2803

2791

2421

2423

2421

2469

2495

3028

3022

2996

2988

5513

5714

5727

5786 5814 5605 5608 Przemysł i budownictwo industry and construction

5609

5613

1006 5 8144

10380 8202

10745 8882

10685 8462

11072 8189

11469 8218

10756 7628

11007 8218

11043 8645

65

Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki District ostródzki Powiat ełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski Powiat olsztyński District olsztyński

Działy gospodarki rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sectors of economy agriculture, forestry, hunting and fishing

Strona

Jednostka terytorialna Subdivision

6603

6920

6935

5964

6020

6062

6006

6071

2382

2486

2579

2427

2312

2449

2382

2141

2184

3868

3929

4005

3039

3290

3150

3651

3203

3120

8599

8829

9044

8684 8328 8846 Handel oraz usługi Trade and services

8455

8551

8350

Powiat iławski District iławski 8446 8714 8540 9262 Powiat ostródzki District ostródzki 9238 9411 9587 9781 Powiat ełcki District ełcki 8983 8929 9017 9391 Powiat piski District piski 4251 4532 4502 4385 Powiat mrągowski District mrągowski 4951 4985 4979 5103 Powiat olsztyński District olsztyński 7819 8162 7860 8689 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL Source: own study based on data fromBDL2014

8891

8888

8910

8848

8714

9473

9927

9514

9365

9943

9479

9301

9504

9244

9290

4676

4954

4646

5297

4838

5047

4937

4673

4867

4966

8171 2014

8270

8264

8790

9245

Najwięcej zatrudnionych w sektorze rolnictwa jest w powiatach olsztyńskim (5613 osób) i iławskim (5538 osób). Najmniej zatrudnionych w sektorze rolnictwa jest w powiecie piskim (2791 osób). Między rokiem 2005 a 2013 nastąpił w całym sektorze rolnym wzrost zatrudnienia o 1,54%. Największy spadek był w powiecie piskim 7,83% zaś największy wzrost odnotowano w powiecie mrągowskim o 23,42% w stosunku do roku 2005.

66

6338

Strona

District ostródzki Powiatełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski Powiat olsztyński District olsztyński

W odniesieniu do przemysłu i budownictwa największą liczbę zatrudnionych w tym dziale dostrzec można w powiecie iławskim – 11072 osoby i stanowi to 43,72% ogółu zatrudnionych w powiecie. Najmniej uprzemysłowionym z badanych powiatów jest powiat piski, gdzie zatrudnionych w przemyśle i budownictwie jest 2184 osób i zarazem jest to najmniejszy na tle innych powiatów udział wynoszący 22,26% w 2013 roku i jest to spadek w porównaniu do roku 2005 o 2,40 punktu procentowego, zaś największy spadek udziału zatrudnionych w przemyśle i budownictwie w stosunku do roku 2005 nastąpił w powiecie mrągowskim – 6,24 punków procentowych. W handlu oraz usługach najwięcej zatrudnionych w 2013 roku jest w powiatach ostródzkim (9943 osoby) i ełckim (9290 osób) co stanowi odpowiednio 43,77 i 49,59% udział zatrudnionych w danych powiatach ogółem. Największy wzrost udziału zatrudnionych w handlu i usługach w porównaniu do roku 2005 nastąpił w powiecie piskim – 5,30 punków procentowych i olsztyńskim – 4,18 punktów procentowych. Kolejną analizowaną kwestią społeczną jest bezrobocie na analizowanym obszarze. W odniesieniu do danych dotyczących stopy bezrobocia rejestrowanego, można dostrzec jej znaczący spadek we wszystkich badanych powiatach (tabela 3). Największa zarejestrowana stopa bezrobocia jest obecnie w powiecie piskim i wynosi 29,8% i jest to spadek w odniesieniu do 2005r. o 9,1 punków procentowych. Najniższym poziomem stopy bezrobocia w całym badanym okresie odznacza się powiat iławski, który ostatecznie w 2014 roku osiągnął jej poziom równy 9,0% i był to największy spadek stopy bezrobocia w odniesieniu do 2005 roku wynoszący 14,6 punktów procentowych (tabela 3). Tabela 3. Stopa bezrobocia na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 20052014 Table 3.Unemployment rate in the study area road corridor S16 in the years 2005 to 2014

2005

2006

2007

Rok Year 2008 2009 2010

2011

2012 2013 2014

20,1

12,8

9,8

11,4

11,3

12,7 13,2

12,2

9,0

31,6

28,0

22,1

18,9

24,2

21,5

22,3 23,8

24,3

20,5

28,2

25,8

21,4

19,6

24,4

24,7

24,9 26,9

26,0

22,9

38,9

32,7

28,8

27,3

31,7

31,5

33,3 30,9

33,6

29,8

29,1

25,4

22,4

19,9

22,4

22,0

21,6 23,3

22,9

19,9

67

23,6

Strona

Jednostka terytorialna Subdivision Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki District ostródzki Powiat ełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski

Powiat olsztyński District olsztyński 27,7 23,8 18,8 15,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014 Source: own study based on data from BDL2014

20,7

20,3

21,0 22,0

22,8

20,2

W kwestii liczby podmiotów gospodarki narodowej wg PKD 2007, której to dotyczą dane zamieszczone w tabeli 4 można stwierdzić, że najwięcej podmiotów ukierunkowanych na rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo jest zarejestrowanych w powiecie olsztyńskim i stanowiło to 5,26% wszystkich podmiotów działających na terenie tego powiatu w 2013 roku. Najmniej takich podmiotów jest w powiecie ełckim i tam stanowiły one w 2013 roku 2,80% ogółu podmiotów. W odniesieniu do przemysłu i budownictwa oraz pozostałej działalności największą liczbę podmiotów w 2013 roku posiadał powiat olsztyński (odpowiednio 2430 i 7485), zaś najmniejszą powiat piski (odpowiednio 830 i 3043). Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarki narodowej według PKD 2007 na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 2009-2013 Table 4.Number of entitiesof the national economybyPKD 2007in the study areaS16road corridorin 2009-2013

Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki

342

375

386

406

405

412

433

474

464

474

185

194

187

178

186

321

334

292

296

304

230

235

231

212

212

512

533

532 528 przemysł i budownictwo industry and construction

550

1524

1633

1583

1616

1672

1763

1847

1843

1867

1866

68

Powiat iławski District iławski Powiat ostródzki District ostródzki Powiat ełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski Powiat olsztyński District olsztyński

Podmioty gospodarki narodowej rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Entitiesof the national economy agriculture, forestry, hunting and fishing 2009 2010 2011 2012 2013

Strona

Jednostka terytorialna Subdivision

District ostródzki Powiat ełcki District ełcki Powiat piski District piski Powiat mrągowski District mrągowski Powiat olsztyński District olsztyński

1260

1265

1260

1287

1383

787

820

823

839

830

955

1001

985

1003

982

2084

2218

2252 pozostała działalność other activities

2328

2430

4807

4922

5863

5883

5043

5084

3003

3043

3472

3535

7261

7485

Powiat iławski District iławski 4489 4735 4622 Powiat ostródzki District ostródzki 5624 5770 5753 Powiatełcki District ełcki 5088 5023 4928 Powiat piski District piski 2888 2941 2923 Powiat mrągowski District mrągowski 3354 3443 3379 Powiat olsztyński District olsztyński 6395 6866 6951 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014 Source: own study based on data fromBDL2014

Strona

69

Największy przyrost produkcji sprzedanej w przeliczeniu na jednego mieszkańca nastąpił w powiecie ostródzkim i wyniósł 326,21% w porównaniu do roku 2005, co wartościowo wyniosło 53315 złotych na osobę. Równie wysoki wzrost w odniesieniu do roku 2005 odnotowano w powiecie olsztyńskim, gdzie wyniósł on 103,35% i wartościowo ukształtował się na poziomie 23082 złotych na osobę. Jedyny spadek wartości produkcji sprzedanej przemysłu odnotowano w powiecie ełckim – 13,78% , co wartościowo przełożyło się na kwotę 11634 złotego na osobę. Szczegółowe dane przedstawia rysunek 2.

Rysunek 2. Produkcja sprzedana przemysłu na jednego mieszkańca na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 2005-2013 Figure 2.Sold production of industryper capitain the study arearoad corridorS16in the years2005 to 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014 Source: own study based on data from BDL 2014

Strona

70

W kontekście mierzenia dobrobytu mieszkańców województwa warmińskomazurskiego należy stwierdzić, że w porównaniu do roku bazowego osiągnął on największy przyrost w podregionie elbląskim (wzrost o 56,20%) i wartościowo w 2013 roku osiągnął poziom 28598 złotych na osobę. Najwyższy poziom PKB na 1 mieszkańca odnotowano w podregionie olsztyńskim (33780 zł na osobę) przy najmniejszej dynamice wzrostu wynoszącej 50,28% w odniesieniu do początku badanego okresu. We wszystkich podregionach dostrzec można postępującą tendencję wzrostową odnośnie miernika jakim jest PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca co świadczy o rosnącym poziomie życia na terenie Warmii i Mazur (Rys. 3).

Rysunek 3. Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca w podregionach województwa warmińsko-mazurskiego w latach 2005-2012 Figure 3.Gross domestic productper capitainsub-regionsof Warmia andMazuryin 2005-2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014 Source: own study based on data from BDL 2014

Strona

Analiza popytu na korytarz drogowy S 16 W 2010 roku łączny przejazd samochodowy na drodze S16 w zasięgu województwa warmińsko-mazurskiego wyniósł 113527 pojazdów na dobę (tabela 5) i był wyższy o 57,43% niż porównywalny ogólny przejazd samochodowy odnotowany w 2000 roku. Ze wszystkich rozpatrywanych grup pojazdów największy udział w średnim dobowym ruchu pojazdów posiadają samochody osobowe i mikrobusy – 77,54% i jest to o 4,46 punktu procentowego więcej niż w roku 2000. Odnotować można także sukcesywny spadek udziału samochodów

71

Analizując zasoby ekonomiczno-społeczne na badanym obszarze drogi krajowej nr 16 należy stwierdzić, iż obszar ten dysponuje dużym potencjałem społecznym w postaci siły roboczej oraz instytucji otoczenia biznesu. W ramach podjętej interwencji w obszarze modernizacji drogi krajowej S16 oczekuje się, iż w powiatach leżących wzdłuż badanego korytarza wywołane zostaną efekty ekonomiczno-społeczne takie jak: dynamizacja procesów gospodarczych, rozwój współpracy sieciowej, w tym również w zakresie innowacyjności, wzrost atrakcyjności inwestycyjnej i jakości życia oraz wzrost kooperacji krajowej jak i międzynarodowej.

dostawczych, samochodów ciężarowych bez przyczepy, których to udział spadłz odpowiednio 11,00 i 5,75% do 8,81 i 3,70% co jednak nie przekłada się znacząco na ich ilość na drodze krajowej nr 16 – w stosunku do roku 2000 nastąpił wzrost poruszających się po drodze samochodów dostawczych o 26,15% oraz samochodów ciężarowych bez przyczepy o 1,28%. Więcej porusza się po drodze krajowej nr 16 pojazdów ciężarowych z przyczepami – wzrost ten w 2010 roku stosunku do roku 2000 wyniósł 67,94% co może świadczyć o rosnącym zapotrzebowaniu na ładunki o dużym tonażu zarówno w przedsiębiorstwach na terenie województwa jak i poza nim. Mimo największego wzrostu w odniesieniu do bazowego okresu, który wyniósł 144,05% motocykle mają jednak jeden z najmniejszych zaraz po ciągnikach rolniczych (0,18%) udział w ogólnym dobowym ruchu pojazdów równy 0,72% (tabela 5). Tabela 5. Średni dobowy ruch pojazdów na drodze krajowej S16 na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego Table 5.The average dailytrafficon the national roadS16in the area ofWarmia andMazury

Motocykle Motorcycles Samochody osobowe i mikrobusy Passenger cars and vans

2000

2005

2010

72111

107608

113527

336

519

820

78950

88027

10280

10005

5801

4201

9948

8891

1904

1381

206

202

52698 Lekkie samochody ciężarowe (dostawcze) Light trucks (vans) 7931 Samochody ciężarowe bez przyczepy Trucks without trailer 4148 Samochody ciężarowe z przyczepami Trucks with trailers 5294 Autobusy Buses 1467 Ciągniki rolnicze Tractors 237 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA 2011 Source: own study based on data from GDDKiA 2011

Strona

Przejazdy samochodowe ogółem Total carrides

72

Rok / Year

Średni dobowy ruch pojazdów The average dailytraffic

W tabeli 6 zamieszczono wskaźniki wzrostu ruchu dla kolejnych lat poczynając od roku 2011 następującego po roku bazowym względem, którego określany będzie przyszły poziom natężenia ruchu danych grup pojazdów. Wskaźniki te zostały opracowane w oparciu o przygotowaną przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad metodologię prognozowania przyszłego ruchu na drogach z użyciem wskaźnika wzrostu PKB danej kategorii pojazdów dla określonego regionu. W metodologii tej przyjęto, że wskaźniki wzrostu ruchu autobusów są niezależne od PKB i określono dla nich skumulowany wzrost ruchu w okresie 2008-2040 na równy 1,15. Dla uproszczenia ze względu na bardzo mały udział ruchu autobusowego na obszarach zamiejskich można stosować wartość tego wskaźnika równą 1,0.

1,030 1,019 1,025 1,027 1,028 1,023 1,024 1,023 1,022 1,022 1,022 1,021 1,020 1,019 1,018 1,018 1,018

1,011 1,007 1,009 1,010 1,010 1,010 1,010 1,010 1,009 1,009 1,009 1,009 1,008 1,008 1,008 1,008 1,008

1,012 1,007 1,010 1,011 1,011 1,010 1,011 1,010 1,009 1,009 1,009 1,009 1,009 1,008 1,008 1,008 1,008

1,035 1,022 1,030 1,032 1,033 1,029 1,030 1,029 1,027 1,027 1,027 1,026 1,025 1,024 1,023 1,023 1,023

Strona

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027

73

Tabela 6. Roczne wskaźniki wzrostu ruchu na drogach w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2011-2040 Table6. Annualgrowth ratesof trafficon the roadsin the Warmia andMazuryfor the years20112040 Samochody ciężarowe bez Samochody ciężarowe z Samochod Samochody Rok przyczep i naczep przyczepami i naczepami y osobowe dostawcze Year Trucks without trailers and Trucks with trailers and semiCars ans semi-trailers trailers

2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040

1,018 1,018 1,018 1,018 1,018 1,018 1,016 1,016 1,015 1,015 1,015 1,014 1,014

1,008 1,008 1,008 1,007 1,007 1,007 1,007 1,007 1,006 1,006 1,006 1,006 1,006

1,008 1,008 1,008 1,008 1,008 1,008 1,007 1,007 1,007 1,007 1,007 1,006 1,006

1,023 1,023 1,023 1,022 1,022 1,022 1,020 1,020 1,019 1,019 1,019 1,018 1,017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA 2013 Source: own study based on data from GDDKiA 2013

Do obliczenia zamieszczonych w powyższej tabeli rocznych wskaźników wzrostu ruchu na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego wykorzystano oszacowany wskaźnik wzrostu PKB w regionach elbląskim, ełckim i olsztyńskim. Poza wskaźnikiem wzrostu PKB do obliczeń potrzebny jest współczynnik elastyczności, który to trzeba przemnożyć przez odpowiedni wskaźnik wzrostu PKB wg wzoru zamieszczonego poniżej.

𝑅𝑊𝑅 = 1 +

(𝑊𝑒 ∗ 𝑊𝑃𝐾𝐵 ) 100

Strona

74

gdzie: RWR – roczny wskaźnik wzrostu ruchu dla pojazdów z danej kategorii, We – wskaźnik elastyczności dla pojazdów danej kategorii, WPKB – wskaźnik rocznego wzrostu PKB dla określonego regionu.

Strona

Na podstawie przeprowadzonych obliczeń, (Rys. 4) można stwierdzić, że wzrost ruchu dla samochodów osobowych na drogach województwa warmińskomazurskiego i w tym także drogi krajowej nr 16 w roku 2015 wyniesie 1,135, czyli wzrost ten wyniesie 13,50% w stosunku do roku 2010. Skumulowany wskaźnik wzrostu ruchu w ostatnim roku prognozy, czyli w roku 2040 dla samochodów osobowych wyniesie 1,798 (wzrost w stosunku do roku 2010 o 79,80%) i jest to jeden z najwyższych wskaźników dla badanej kategorii pojazdów. Najwyższe wartości

75

Rys. 4. Skumulowane wartości wskaźnika wzrostu ruchu dla różnych grup pojazdów w odniesieniu 2010 roku w województwie warmińsko-mazurskim Fig. 4.The cumulative value of the growth rate of traffic for different groups of vehicles in respect of 2010 in the Warmia-Mazury Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA 2013 Source: own study based on data from GDDKiA 2013

skumulowanego wskaźnika wzrostu ruchu uzyskuje się w przypadku pojazdów ciężarowych z przyczepami lub naczepami. W 2015 roku wzrost ruchu pojazdów z tej grupy w odniesieniu do roku bazowego wyniesie 16,30% (wartość wskaźnika to 1,163), a w 2040 roku – 106,20% (wskaźnik równy 2,062) co sugeruje, że zapotrzebowanie na tą grupę pojazdów bardzo dynamicznie rośnie w dużej mierze dzięki zapotrzebowaniu na usługi związane z transportem dóbr. Na zbliżonym do siebie poziomie jest tempo wzrostu ruchu samochodów dostawczych i samochodów ciężarowych bez przyczep i naczep wynoszący dla 2015 i 2014 odpowiednio 4,80 i 26,80% oraz 5,10 i 28,70%.

Strona

Tabela 7. Analiza korzyści z tytułu oszczędności czasu i zużycia paliwa przy zmodernizowanej trasie S 16 Augustów-Grudziądz Table 7.Analysis ofbenefits fromsaving time andfuel consumption atthe upgradedroadS 16Augustow-Grudziadz Lp. Nazwa korzyści Beneficjenci Miernik Szacunkowa Lp. Namebenefits Beneficiaries naturalny wartość korzyści Meter natural The estimated value of benefits 1. Skrócenie czasu przejazdu Przewoźnicy, Oszczędność na trasach : odbiorcy Poj. Osobowe: czasu Shorteningjourney times końcowi, Personal vehicles: onroutes: Przedsiębiorstwa Savetime - 37 960 000 zł/ rok - 37 960 000 zł/ Carriers, end year I Kraje bałtyckie The Baltic States users, - 2 godz. 2 Tallin- Berlin companys Poj. Ciężarowe hours Ryga - Berlin -Heavy Goods Wilno-Berlin - 2 godz. 2 Vehicles -43 380 000 zł/ rok hours Przejście graniczne -43380000zł/ year Budzisko.

76

Wycena efektów modernizacji drogi krajowej S 16 Przy wycenie korzyści związanych z modernizacją budowy drogi nr 16 wykorzystano metodologię Polskiego Instytutu Dróg i Mostów. Przy założeniu iż droga krajowa S 16 na odcinku Augustów - Grudziądz zostanie zmodernizowana, umożliwiając tym samym średni przejazd pojazdu prędkością min. 90km/godz. Dodatkową korzyścią przy modernizacji drogi krajowej nr 16 jest również możliwość przejęcia ładunków z przejść granicznych Budzisko i Gołdap. Korzyści bezpośrednie wynikające z modernizacji drogi krajowej nr 16 w zakresie oszczędności czasu i zużycia paliwa przedstawia tabela 7.

- 2 godz. 2

- 1,3 godz. 1,3

2.

II Obwódkaliningradzki District Kaliningrad Gołdap-Berlin - osobowe- 650 -650passenger vehicles - ciężarowe 350 - -Trucks350 Spadek zużycia paliwa skrócenie długości przejazdu na trasach : The decrease infuel consumption- shortening thelength of the journeyon the routes I Kraje bałtyckie The BalticStates Tallin- Berlin Ryga - Berlin Wilno-Berlin Przejście graniczne Budzisko. Budziskobordercrossing Średnio-dobowy przejazd pojazdów na granicy68 : Medium-daily passage of vehiclesat the border: - osobowe- 2600 poj. - 2,600passenger vehicles - ciężarowe 4500 poj.

hours

Przewoźnicy, odbiorcy końcowi, Przedsiębiorstwa

Skrócenie długości trasy przejazdu o 100 km =

Carriers, end users, companys

Shortening the length of the route by 100 km = - ciężarowe – spadek zużycia paliwa o 35 Litrów - Trucks decrease fuel consumption by 35 l

Poj. Osobowe Personalvehicles -6 168 500 zł/ rok -6 168 500 zł/year Poj. Ciężarowe Heavy Goods Vehicles - 2 193 100 zł/rok -2193100 zł/year

mniejsze koszty zużycia paliwa dla ciężarówek o około - 208 778 300 zł/rok lower fuel costs for truck about - 208 778 300 zł / year

mniejsze koszty zużycia paliwa dla samochodów osobowych o około - 36 536 500 zł/rok lower fuel costs for cars about - 36 536 500 zł /

Dane na podstawie GDDKiA Pomiar natężenia ruchu na 2013. Tendencja wzrostowa około 10% rocznie. 68 Dane na podstawie GDDKiA Pomiar natężenia ruchu na 2013. Tendencja wzrostowa około 10% rocznie. 67

77

hours

Strona

Budziskobordercrossing Średnio-dobowy przejazd pojazdów na granicy67 : Medium-daily passage of vehiclesat the border: - osobowe- 2600 poj. - 2,600passenger vehicles - ciężarowe 4500 poj. -4500trucks.

-4500trucks. II Obwódkaliningradzki District Kaliningrad Gołdap-Berlin - osobowe- 650 -650passenger vehicles - ciężarowe 350 - -Trucks350

- osobowe spadek zużycia paliwa o7 litrów - Cars reduction in fuel consumption liters o7

year dla ciężarówek - 30 155 125 zł/ rok for trucks - 30 155 125 zł / year dla sam. osobowych - 9 134 125 zł/rok

Suma korzyścirocznie The sum ofbenefitsevery year

for cars - 9 134 125 zł / year 372 114 690 zł/ rocznie 372 114 690 zł/ year

Strona

Analizując korzyści wynikające z oszczędności czasu i zmniejszenia zużycia paliwa wynika, iż roczne oszczędności podmiotów gospodarczych i osób wynikające ze zmiany korytarza drogowego osiągną 372 114 690 zł. Przy założeniu iż koszt budowy/ modernizacji drogi krajowej wynosi średnio 5 mln zł/km to oszczędności z tytułu czasu i eksploatacji pojazdów z pierwszego roku pokryłyby koszt budowy/ modernizacji 75 km drogi. W związku powyższym same oszczędności uzyskane z modernizowanej drogi krajowej nr 16 z tytułu czasu i kosztów eksploatacji w pierwszym roku wyniosły by 1 % PKB województwa warmińsko-mazurskiego. Kolejną korzyścią z tytułu modernizacji drogi nr 16 to spadek kosztów wypadków drogowych. W Polsce koszty te szacuje się nawet na ok. 30 mld zł rocznie co stanowi 1,9 % PKB. Wypadki stanowią znaczący problem społeczno-ekonomiczny z powodu masowości tego zjawiska i tragicznych, traumatycznych jego konsekwencji. Drogi krajowe zarządzane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) w województwie warmińsko-mazurskim mają ok 1327 tys. km. Długość drogi krajowej nr 16 wynosi 395 km co stanowi 30 % wszystkich

78

Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki PIDiM 2014r Source: own study based on the methodology PIDiM 2014

dróg krajowych w województwie. Droga należy do jednej z najniebezpieczniejszych obecnie dróg w województwie (40 % wszystkich wypadków i kolizji drogowych). Wysokie ryzyko charakteryzuje 47,5 % dróg krajowych w województwie warmińsko-mazurskim. Szczególnie niebezpieczny jest odcinek drogi krajowej nr 16 Mrągowo-Orzysz. W roku 2012 na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zaistniało 1610 wypadków drogowych, w wyniku których 145 osób poniosło śmierć, a 2070 doznało obrażeń ciała. Ponadto, do Jednostek Policji zgłoszono 14940 kolizji drogowych tj. zdarzeń, w wyniku których powstały jedynie szkody materialne. Koszty wypadków drogowych na obecnej drodze nr 16 przedstawia tabela nr 8. Tabela 8. Wycena kosztów wypadków drogowych na krajowej S 16 Table 8. Valuation ofthe cost ofroad accidentson the nationalS 16 Lp. Nazwa kosztu Ilość Lp. Name of cost Quantity 1 2 3 4

Wypadek drogowy Road accident Ofiara śmiertelna Fatality Ranni w wypadkach Injuredin accidents Kolizje drogowe Trafficcollisions Suma The sum

644 58 828 5976

Wartość kosztu zł The value of cost PLN 33 317 275 86 761 504 24 698 080 34 257 420 179 034 279

Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki wyceny kosztów wypadków drogowych FRIL 2014r. Source: own study based onthe methodology for assessingthe cost ofroad accidents FRIL2014

Obecnie koszty wypadków drogowych na krajowej ’16” wynoszą 179 034 279 zł co stanowi 0,5% PKB województwa warmińsko-mazurskiego. Modernizacja drogi na najbardziej niebezpiecznych odcinkach (np. Mrągowo- Orzysz, Ostróda-Kisielice) obniży w.w. rodzaj kosztu o około 70 % tj. o kwotę 105 352 940 zł, co z kolei spowoduje wzrost PKB województwa o około 0,3%. Oprócz korzyści w wymiarze bezpośrednim modernizacja drogi nr „16”, przyniesie wiele korzyści o charakterze pośrednim do których zaliczyć można (Tabela 9).

Opis Description

Wycena efektów Valuation effects

Strona

Efekt Effect

79

Tabela 9. Prognozowane pośrednie efekty ekonomiczno-społeczne modernizacji drogi S 16 Table 9.Estimated indirect effects of economic and socia lmodernization of the road S 16

Moving companies around the modernized corridor by road entrance road No.16 in the trans-European road connections TIN Asystem

- powstanie nowych miejsc pracy w firmach powstałych po modernizacji typu: stacje benzynowe, restauracje, hotele, bazy logistyczne itp. Creation of new jobsin companies formed after upgrading type: gas stations,restaurants, hotels,logistic bases, etc. Powstanie firm: - usługowych jak: stacje benzynowe, restauracje, hotele - produkcyjnych - logistycznych The creation ofcompanies: -Serviceslikegas stations,restaurants, hotels, production, logistics

Napływ inwestorów zagranicznych z uwagi na wejście drogi nr 16 w transeuropejski system połączeń drogowych TINA The influx offoreign investorsdue to the entrance road No.16 inthe trans-European road connections TINA system

Zainteresowanie inwestorów inwestycjami w branże drzewną, spożywczą, a przede wszystkim logistyczną

Powstrzymanie odpływu ludności z województwa

- tereny wokół zmodernizowanej drogi staną się atrakcyjnym miejscem osiedlania się ludności z uwagi na nowe miejsca pracy

Halting population from the region

Investors' interestin investing inwoodindustries, the foodand above alllogistics

Obniżenie wydatków na cele socjalne The reduction in social spending Wzrostpopytu Konsumpcyjnego The increase inconsumer demand

Wzrostzatrudnienia . The increase in employment. Wzrost cen nieruchomości przemysłowych w takich gminach jak: Biskupiec, Mrągowo, Orzysz, Mikołajki, Ostróda, Iława, Kisielice The rise in prices of industrial real estate in such municipalities as: Biskupiec, Mragowo, Orzysz, Mikolajki, Ostroda, Iława, Kisielice Wzrost zatrudnienia oraz napływ kapitału The increase in employment capitalinflows Rozwój nowego sektora gospodarczego: logistyki Development of a new economic sector: logistics

Wzrost cen działek budowlanych , popytu konsumpcyjnego

80

Przemieszczanie się firm wokół zmodernizowanego korytarza drogowegowejście drogi nr 16 w transeuropejski system połączeń drogowych TINA

- zatrudnienie przy budowie drogi Employmentin the construction of roads

Strona

Wzrost zatrudnienia/ spadek bezrobocia Employment growth/decline in unemployment

transport

- reducingthe cost of travel to work, school -increased mobility for residents -relieve the city center traffic from Olsztyn, Elk

Spadek kosztów dojazdu z mniejszych miejscowości do aglomeracji miejskich The decrease in the cost of travel from small townstourban areas

Spadek gazów - dane z Sanepidu odnośnie kosztów emisji CO2 i SO2

Zmniejszenieilości spalinCO2, SO2

- zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych w miastach

Reducing the amount of exhaust-CO2, SO2

-Reduce the amountof greenhouse gases incities

Spadek ilości wypadków z udziałem zwierząt leśnych Decrease in the number of accidents involving forest animals

- budowa ekoduktów- przejść dla zwierząt - Construction of wild life crossing

The decrease in the number of

Uporządkowanie przestrzeni- tereny niezagospodarowane

- wykorzystanie terenów niezagospodarowanych zarówno po względem rolnym jak i leśnym - stworzenie lokalizacji dla inwestycji komercyjnych - use of greenfield sites both in terms of agriculture andf orestry - creating alocation for commercial investments

Wzrost cen nieużytków, nieruchomości rolnych i budowlanych.

Organizingspaceundevelopedareas

Zmniejszenia dysproporcji gospodarczych regionu. Reduce economic disparities in the region.

- poprawa klimatu inwestycyjnego - poprawa jakości życia w gminach leżących w bliskości korytarza drogowego nr 16

The decreaseof gas -data from the sanitary authorities regarding the costs of CO2 and SO2 Spadek ilości wypadków z udziałem zwierząt

Rise in prices wasteland, agricultural and construction ..

Wzrost PKB/ per capita Wzrost liczby inwestycji komercyjnych Wzrost zadowolenia społecznego

81

Improving accessibility

Rise pricesof building plots, consumer demand

Strona

Poprawa dostępności komunikacyjnej

-the area aroundthe upgradedroadwill becomean attractive place tosettle inpopulationdue tonew jobs - obniżenie kosztów dojazdu do pracy, szkoły - wzrost mobilności mieszkańców - odciążenie centrum miast z ruchu pojazdów: Olsztyn , Ełk

Wzrost ilosći turystów - The improvement of investment climate - Improving the quality of life in the communities lying in close proximity to road corridor

The increase inGDP/per capita The increase in the number of commercial investments The increase social satisfaction Increase in the number of tourists

Źródło: opracowanie własne Source: own elaboration

Strona

Podsumowanie Modernizacja drogi krajowej nr 16 na odcinku leżącym w województwie warmińsko-mazurskim przyczyni się do szybszego zniwelowania dysproporcji między naszym regionem a innymi dobrze rozwiniętymi regionami naszego kraju. Rozbudowa drogi wpłynie na wzrost bezpieczeństwa, a poprawa komfortu i szybkości jazdy spowoduje wzrost turystycznej i gospodarczej atrakcyjności regionu. Przedsiębiorcy i turyści będą szybciej, oraz bezpieczniej przemieszczać się po Warmii i Mazurach, a krajowi i zagraniczni przewoźnicy nową „szesnastką” ominą zatłoczone miasta zmniejszając czas przejazdu i zwiększając swoje zyski. Pośrednio przebudowa drogi krajowej nr 16 może przyczynić się do powstania nowych miejsc pracy i pozyskania przez biedniejsze gminy szansy na pozyskanie nowych inwestorów, a Region poprawi w sposób znaczący swoje znaczenie w przestrzeni europejskiej jako obszar atrakcyjny z punktu widzenia uzyskania bezpośrednich połączeń z korytarzami transeuropejskich dróg kołowych. Modernizacja drogi przyniesie województwu warmińsko- mazurskiemu wymierne korzyści w zakresie wzrostu PKB (tabela 10), które możemy wyrazić za pomocą korzyści bezpośrednich takich jak: czas, koszty eksploatacji i wartość wypadków drogowych, oraz korzyści pośrednich których wymierne korzyści gospodarczo-społeczne pojawią się po kilku latach od inwetsycji, do których zaliczyć można: wzrost cen nieruchomosći, wzrost zatrudnienia, zmiany w strukturze gospodarczej podmiotów, rozwój sektora logistycznego w województwie

82

Większa część korzyści pośrednich osiągnięta zostanie w postaci efektu kuli śnieżnej wraz z modernizacją poszczególnych odcinków drogowych i może być uzyskana po kilku latach od modernizacji drogi. Dlatego też zachodzi konieczność systemowego a zarazem ciągłego monitoringu i pomiaru poszczególnych korzyści uzyskiwanych z remontu drogi. Co według szacunkowych prognoz może zwiększyć dynamikę wzrostu PKB od 2 do 5 % rocznie.

(wykreowanie nowej istotnej branży).Szacowany wzrost PKB po pmodernizacji drogi nr 16 zawiera tabela nr 10. Tabela 10.Wartość PKB po modernizacji drogi krajowej nr 16 Table10.Value of GDP on the modernization ofthe national road No.16 Lp. Zmienna Wzrost wartosci Lp. Variable PKB w skali roku The increase inthe value ofGDPper annum 1. Korzyści z tytułu oszczędności czasu i 1% kosztów eksploatacji Benefit from the savings in time and cost of ownership 2. Korzyści z tytułu spadku ilości wypadków 0,3 % drogowych Benefit from ther eduction in the number of road accidents 4. Korzyści pośrednie które pojawią się Średnio 2 % sukcesywnie po oddaniu kolejnych rocznie odcinków korytarza drogowego nr 16 An average of 2% Indirect benefits that will occur gradually after per year putting another road corridor stretches 16 Suma The sum

Wartościowo wzrost roczny PKB GDP annual growth in value 431 000 000 zł/ rocznie 431 000 000 PLN/ year 129 300 000 zł/rocznie 129 300 000 PLN/year 862 000 000 zł/ rocznie 862 000 000 PLN/ year 1 422 300 000 zł/ rocznie 1 422 300 000 PLN/ year

Strona

Podsumowując korzyści wynikajace z modernizacji drogi nr 16 w odniesieniu do wilekości PKB można stwierdzić, iż z korzyści wymiernych (bezpośrednich) wartość PKB byłaby wyższa o około 1,3 % a biorąc pod uwagę korzyści pośrednie PKB wzrosło by o dodatkowe 2%- efekt mnożnikowy. Korzyści roczne w wartosciach nominalnych można oszacować na poziomie 1 422 300 000 zł/rocznie. Dla przykładu budowa południowej nitki obwodnicy Olsztyna będize kosztowała podatników około 900 000 000 zł. Dlatego też konieczne wydaje się zdynamizowanie działań w zakresie modernizacji drogi krajowej S16 , co leży w interesie wielu grup beneficjentów instytucjonalnych jak miasta, gminy, jak również przedsiębiorstw i ludności mieszkających na obszarach leżących blisko analizowanego korytarza.

83

Źródło: opracownaie własne Source: ownelaboration

Bibliografia: 1. Geurs K.T., Van Wee B., Accessibility Evaluation of Land-use and Transport Strategies: Review and Resarch Directions, „Journal of Transport Geography”, nr 12. 2004 2. Kozłowski W.,A model valuation of economic and social effects: a case study of the Olsztyn ring road construction,ActaScientarumPolonorumOeconomianr 13(2) 2014 3. Sierpiński G.,Miary dostępności transportowej miast i regionów, ,,Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Seria: TRANSPORT" Nr 66 .2010 Akty prawne i raporty: 1. Bank Danych Lokalnych 2014. 2. Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej 2013r 3. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Warszawa 2014r. 4. GUS 2014 Transport drogowy w Polsce w latach 2005 – 2013 Warszawa 2005r. 5. Eurostat -Transport w UE 2013r 6. Państwowy Instytut Dróg i Mostów 2014r 7. Raport ESPON In Progress, Preliminary results by autumn 2003 dotyczący analizy potencjału gospodarczo-społecznego poszczególnych regionów UE. 8. Strategia rozwoju transportu do 2020r. GDDKiA Warszawa 2011r. 9. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025, Urząd Marszałkowski w Olsztynie 2013r. Strony internetowe: 1. http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Tygrys_warmi%C5%84sko-mazurski z dnia 30.04.2015 r. VALUATION EFFECTS OF MODERNIZATION NATIONAL ROAD S16 Summary Road transport infrastructure is one of the most important technical systems that have direct and indirect impact on the economic development of the country, region or municipality. Road S16 corridor is of particular importance in socio-economic development of the Warmia-Mazury. It is an essential element for the development of the potential of districts along which runs. Modernization the national road S16 will contribute to faster compensate for disparities between our region and other welldeveloped regions of our country. The most important effects modernization the national road are: GDP growth of Warmia and Mazury, improve safety, savings in fuel and time, will boost tourist and economic attractiveness of the region. It is one of the key investment priorities for the next programming periods of transport infrastructure development in the Warmia-Mazury.

Strona

Streszczenie Infrastruktura transportu drogowego stanowi jeden z najważniejszych systemów technicznych mających bezpośredni i pośredni wpływ na rozwój gospodarczy kraju, regionu czy gminy. Korytarz drogowy S16 ma szczególne znaczenie w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa warmińskomazurskiego. Jest istotnym elementem warunkującym rozwój potencjału powiatów wzdłuż których

84

Keywords: transport, road infrastructure, the direct and indirect effects

przebiega. Modernizacja drogi krajowej S16 przyczyni się do szybszego zniwelowania dysproporcji między naszym regionem a innymi dobrze rozwiniętymi regionami naszego kraju. Do najważniejszych efektów modernizacji drogi krajowej zaliczyć można: wzrost PKB województwa warmińskomazurskiego, poprawę bezpieczeństwa, oszczędności w zużyciu paliwa i czasu, spowoduje wzrost turystycznej i gospodarczej atrakcyjności regionu. Stanowi jeden z kluczowych priorytetów inwestycyjnych dla kolejnych okresów programowania rozwoju infrastruktury transportowej w województwie warmińsko-mazurskim.

Strona

85

Słowa kluczowe: transport, infrastruktura drogowa, efekty bezpośrednie i pośrednie

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015 (16), 86-101

mgr inż. Joanna Grymuza Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie WYKORZYSTANIE CZYNNIKÓW PRODUKCJI W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJĄCYCH SIĘ W CHOWIE BYDŁA MLECZNEGO

Strona

Rolnictwo jest ważnym działem gospodarki narodowej. Produkcja rolnicza jest procesem, który ma na celu wytwarzanie produktów. Proces produkcji w gospodarstwach jest możliwy dzięki wykorzystaniu czynników produkcji, czyli środków niezbędnych do prowadzenia procesu produkcyjnego. Są nimi ziemia, kapitał i praca. Czynniki wytwórcze można podzielić na materialne i niematerialne. Do pierwszej grupy zaliczamy ziemię oraz jej zasoby naturalne, jak i kapitał. Niematerialnymi czynnikami są praca, czyli siła robocza i wiedza, a co za tym idzie doświadczenie i umiejętność zarządzania. Czynniki wytwórcze oraz ich wartość pozwalają ocenić jaka technologia produkcji będzie najkorzystniejsza dla danego gospodarstwa. W zależności od tego jakie czynniki przeważają w danej produkcji może być ona pracochłonna, gdzie zużywa się więcej pracy lub kapitałochłonna, kiedy kapitał odgrywa większą rolę. Czynniki produkcji podlegają ciągłym zmianom, w zakresie ceny oraz wykorzystania w gospodarstwach rolniczych. Ważne jest aby gospodarstwo rolne potrafiło efektywnie wykorzystać zasoby będące w jego dyspozycji. Zasoby często mogą być niewystarczające, ale można je wykorzystać na wiele sposobów. Chów bydła mlecznego jest jednym z podstawowych działów rolnictwa w Polsce. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej i wprowadzeniu zasad Wspólnej Polityki Rolnej rolnicy musieli dostosować swoje gospodarstwa do stawianych im wymagań. Wraz z wejściem w struktury UE wprowadzono system dopłat bezpośrednich do produkcji rolniczej, które pomogły rolnikom zmodernizować swoje gospodarstwa. Jednocześnie hodowcy bydła mlecznego zostali zobowiązani do przestrzegania wyznaczonych limitów kwot produkcyjnych. Polskie gospodarstwa mleczarskie, aby prężnie funkcjonować na współczesnym rynku powinny być odpowiednio wyposażone w czynniki produkcji, czyli kapitał, ziemię i pracę. Głównym składnikiem potencjału konkurencyjnego jest ziemia. Badania przeprowadzone przez Bórawskiego i Lewczuka (2008) dowodzą, że wzrostowi

86

Wstęp

powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych towarzyszyła poprawa wyników ekonomicznych. Wyniki ekonomiczne liczone na 1 ha UR uległy znacznej poprawie w badanym okresie w większości grup gospodarstw.69W rozwoju gospodarstw rolnych ważne jest również poprawianie efektywności w zgodzie ze środowiskiem, a wiec w trosce o zrównoważony rozwój70. Cel i metoda badań Głównym celem badań było poznanie wyposażenia gospodarstw w czynniki produkcji (pracę, ziemię i kapitał) oraz określenie poziomu ich wykorzystania w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła mlecznego. W ramach celu głównego badań realizowane będą następujące cele szczegółowe: 1. Ocena i porównanie zasobów ziemi w gospodarstwach posiadających pogłowie bydła mlecznego. 2. Określenie szacunkowej ilości i wartości środków trwałych w gospodarstwach objętych badaniami. 3. Określenie zasobów siły roboczej w gospodarstwach ukierunkowanych na chów bydła mlecznego. Badania niezbędne do opracowania poruszanego tematu przeprowadzono wśród 30 respondentów ukierunkowanych na chów bydła mlecznego. Badania przeprowadzono w 7 powiatach województwa mazowieckiego od lipca do września 2013 roku. Kryterium zakwalifikowania gospodarstwa do badań były następujące warunki:  prowadzenie działalności (produkcji mleka) na terenie województwa mazowieckiego w 2013 roku;  posiadanie co najmniej 5 krów mlecznych w stadzie;  wyrażenie przez rolnika chęci do współpracy. Ponieważ celem badań było poznanie wyposażenia gospodarstw w czynniki produkcji oraz określenie poziomu ich wykorzystania w gospodarstwach

Strona

Bórawski, A. Lewczuk, Zróżnicowanie wyników ekonomicznych indywidualnych gospodarstw rolnych w zależności od potencjału konkurencyjnego a zwłaszcza ziemi, ,,Roczniki Naukowe SERiA" t. X, z. 3,2008, s. 47-53. 70 P. Bórawski, A. Pawlewicz, Efektywność ekonomiczna indywidualnych gospodarstw rolnych w aspekcie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie województwa warmińskomazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu", Wrocław, 2006, s. 91.

87

69P.

ukierunkowanych na chów bydła mlecznego najodpowiedniejszą metodą do ich zrealizowania była metoda sondażu diagnostycznego oraz analiza dokumentów źródłowych. Podstawową techniką badań był obszerny wywiad, którym posłużono się do dokonania rozpoznania i diagnozy gospodarstw posiadających bydło mleczne. Zastosowano go głównie w postaci rozmowy kierowanej w oparciu o listę pytań i zagadnień, które służyły do uzyskania potrzebnych informacji. Część danych do badań pochodziło z kwestionariusza ankiety wypełnionej przez rolników. Ponadto informacje te zostały uzupełnione o wiadomości uzyskane z literatury. Wykorzystano również dane publikowane i udostępniane przez GUS, ARR i ARiMR. Wiodącym, podstawowym narzędziem badawczym w realizowanych empirycznych dociekaniach był kwestionariusz wywiadu oraz kwestionariusz ankiety, w którym umieszczono zarówno pytania zamknięte, jak i otwarte. Kwestionariusz został opracowany w Katedrze Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska. W kwestionariuszu zamieszczono pytania dotyczące opinii respondenta oraz pytania o fakty dotyczące problemów badawczych. Do opracowania zgromadzonych danych źródłowych wykorzystano metodę opisową porównawczą, natomiast do zaprezentowania uzyskanych wyników metodę tabelaryczną i graficzną.

Strona

88

Wyniki badań Badania zostały przeprowadzone na grupie 30 respondentów posiadających gospodarstwa specjalizujące się w chowie bydła mlecznego. Powierzchnia UR w badanych gospodarstwach rolnych była zróżnicowana. Najmniejsze gospodarstwo rolne miało powierzchnię 12,5 ha, a największe 131,15 ha. Grupy obszarowe gospodarstw mleczarskich przedstawia wykres 1. Największy odsetek rolników uczestniczących w wywiadzie posiadało gospodarstwa o powierzchni 10 do 20 ha (40% ankietowanych). Gospodarstwa znajdujące się w przedziale 20-30 ha i 40-50 ha posiadało 20% badanych rolników. Ankietowani gospodarujący na areale od 30 do 40 ha stanowili 16,6% respondentów. Gospodarstwa największe obszarowo (powyżej 50 ha) posiadało 23,3% badanych hodowców bydła mlecznego.

45

40

40 35 30 23,3

25 20

16,6

15

10

10

10 5 0 do 20

20-30

30-40

40-50

>50

Powierzchnia gospodarstwa (ha) - Farm area (ha)

Wykres 1. Odsetek gospodarstw według grup obszarowych gospodarstw mleczarskich (%) Figure 1. Farms contribution according to area groups of dairy farms (%) Źródło: opracowanie własne Source: own study

Strona

Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2011r. 2011. GUS. Warszawa. ss.183. 72 Średnie ceny gruntów wg GUS. http://www.arimr.gov.pl/dla-beneficjenta/srednie-ceny-gruntow-wggus.html (dostęp 9.01.2012r.). 71

89

Według danych GUS w 2011 r. średnia powierzchnia ogólna gospodarstw rolnych wynosiła 7,88 ha, przy czymśrednia powierzchnia w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych powyżej1ha wynosiła 10,40ha, natomiast średnia powierzchnia gospodarstwa rolnegoo powierzchni ogólnej do 1 ha wynosiła 0,88ha71. Z danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynika, że w 2011 roku średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju wynosiła 10,36 ha, zaś w województwie mazowieckim 8,52ha72.Porównując wyniki badań do danych uzyskanych z GUS i ARiMR można stwierdzić, że średnia powierzchnia gospodarstw w całej badanej próbie wynosząca 37,13 ha była ponad 3 razy większa niż średnia w kraju oraz ponad 4 krotnie większa niż średnia w województwie mazowieckim. Badane gospodarstwa rolne charakteryzowały się średnią powierzchnią użytków rolnych wynoszącą 33,24 ha. W Polsce w 2011 roku przeciętna powierzchnia użytków rolnych ogółem przypadająca na 1 gospodarstwo rolne wynosiła 7,05 ha, w tym powierzchnia użytków rolnych 1 gospodarstwa posiadającego więcej niż 1ha użytków rolnych wyniosła 9,02 ha1. Uzyskana z badań średnia powierzchnia UR

znacznie różni się od danych GUS. W gospodarstwach mleczarskich średnia powierzchnia użytków rolnych jest ponad 3 krotnie większa. Wyniki badań wskazują, że analizowane gospodarstwa ukierunkowane na chów bydła mlecznego były obszarowo większe niż średnie gospodarstwa w województwie mazowieckim podawane w statystykach GUS i ARiMR. W centralnej i północnej części województwa mazowieckiego przeważają gleby o najniższej przydatności rolniczej (V-VI klasa).Gleby należące do klasy I i II położone są m.in. na Wysoczyźnie Ciechanowskiej i Płockiej. W zachodniej i środkowej części województwa znajdują się gleby o średniej przydatności rolniczej (klasa IV)73. Zasoby ziemi własnej w badanych gospodarstwach przedstawiono w tabeli 1. W gospodarstwach posiadających bydło mleczne zasoby ziemi wynosiły ogółem 938,83ha użytków rolnych. Najwięcej gleb należało do klasy V – średnio 13,49 ha oraz IVa – 10,61ha (tab. 1). Tabela 1. Zasoby ziemi własnej Table 1. The resources of own land

I

Suma Sum 0

II

3

3

3

3

III a

38,40

7,68

2

15

III b

68,85

5,29

1

17

IV a

196,13

11,53

1,5

60

IV b

244,10

10,61

2,5

30

V

323,95

13,49

1

70

VI

64,40

4,29

938,83

-

1 -

10 -

Razem-Total Źródło: opracowanie własne Source: own study

Max Max 0

Nieco mniej gleb znajdowało się w klasie IV a i IV b, odpowiednio przeciętnie 11,53 i 10,61ha. Badane gospodarstwa miały mało gleb należących do klasy III a (ok. Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2007-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. Warszawa. 2006. http://www.bip.radziejowice.pl/upload/projektWPGOwoj.mazowieckie.pdf (dostęp 5.01.2012r.). 73

90

Powierzchnia (ha) Area (ha) Średnia Min Average Min 0 0

Strona

Klasy gleb Land class

7,68 ha), III b (ok. 5,29 ha) i VI (ok. 4,29 ha). Powierzchnia użytków rolnych należących do klasy II była najmniejsza i wynosiła średnio 3 ha. Ziemię należącą do tej klasy posiadało wyłącznie jedno badane gospodarstwo rolne. Badania wskazują, że analizowane gospodarstwa mleczarskie posiadały gleby średniej i słabej jakości, dlatego wymagały one nawożenia. Większość polskich gleb jest uboga w próchnicę oraz związki korzystnie wpływające na rozwój roślin. Rolnicy w celu poprawienia struktury gleby muszą stosować nawożenie sztuczne i organiczne. Według R. RYŚ-JUREK (2010) duży wpływ na sposób wykorzystania zasobów oraz czynników produkcji miała wielkość ekonomiczna gospodarstwa. Zarówno w Polsce, jak i w UE obserwowano, że zwiększone zapotrzebowanie na kapitał, pracę, ziemię występuje wraz ze wzrostem wielkości ekonomicznej gospodarstwa (ESU) 74. Autorka wskazuje, że w zależności od ESU zmieniały się relacje między tymi czynnikami. Z badań wynika, że większe gospodarstwa miały też niższe techniczne uzbrojenie ziemi, a wyższe uzbrojenie pracy i uzbrojenie pracy w ziemię. Z badań prowadzonych przez A. ZIEMIŃSKĄ (2011) wynika, że w Polsce rolnictwo posiada duże zasoby czynników produkcji, natomiast ich wielkości powinny ulec zmianie w celu poprawy wydajności procesu produkcyjnego75. Badania autorki wskazują na fakt, że struktura obszarowa gospodarstw rolnych wpływa na zmiany relacji zasobów pracy do zasobów ziemi. Specyfika czynnika ziemia w produkcji rolnej i ukształtowana struktura agrarna sprawia, że relacja ta może poprawić się na skutek ,,szybszego tempa spadku zasobów pracy niż zasobów ziemi’’. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyczyniło się do znacznego zmniejszenialiczby gospodarstw ukierunkowanych na produkcję mleka oraz wzrostu koncentracji produkcji mleka. Odbiorcy mleka nakładają na producentów tego surowca duże wymagania jakościowe, którym część rolników nie jest w stanie sprostać76. W pracy opisano majątek trwały, do którego zalicza się m.in. inwentarz żywy, budynki, grunty, środki transportu i urządzenia techniczne77.Poznanie struktury majątku oraz jego zmian umożliwia przeprowadzenie analizy finansowej R. Ryś-Jurek, Gospodarowanie zasobami i czynnikami produkcji w gospodarstwach rolnych według wielkości ekonomicznej w Polsce i UE w 2007 roku, ,,Roczniki Naukowe SERiA". T.XII. z.3. 2010, s.336-242. 75 A. Ziemińska, Zmiany relacji czynników produkcji w polskim rolnictwie, ,,Roczniki Naukowe SERiA" T.XIII. z.3, 2011, s.361-365. 76 H. Czakowska, R. Sass, Wpływ wielkości stada i mleczności krów na koszty produkcji mleka w gospodarstwach utrzymujących bydło mleczne, ,,Roczniki Ekonomiczne KPSW w Bydgoszczy" nr 1, 2011, 185-202. 77 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT). (Dz.U. 1999 nr 112 poz. 1317).

Strona

91

74

przedsiębiorstw, pomiar płynności, rentowności oraz ocenę gospodarowania. Szczegółowa analiza bilansu majątkowego w okresie kilku lat pozwala ocenić trendy rozwojowe przedsiębiorstwa, kierunki zmian w poszczególnych składnikach oraz przesunięcia, jakie nastąpiły w środkach gospodarczych i źródłach ich pokrycia78. Szacunkowa wartość środków trwałych została przestawiona w tabeli 2. Z przeprowadzonych badań wynika, że największą średnią wartość z wyszczególnionych środków trwałych w gospodarstwach miała ziemia. Wartość ziemi w badanych gospodarstwach wynosiła średnio ok. 715,1 tys. zł, co stanowiło 32% wszystkich wymienionych elementów majątku trwałego. Tabela 2. Szacunkowa aktualna wartość i struktura środków trwałych w objętych badaniami gospodarstwach Table 2 Estimated current value and structure of fixed assets covered by the study farms Wyszczególnienie Wartość (tys. zł) % Specification Value (Thousand PLN) Ziemia - Land 715,1 32 Budynki mieszkalne – Residential buildings 395,1 18 Budynki gospodarcze – Farm buildings 375,5 17 Inne budynki – Other buildings 198,8 9 Ciągniki i maszyny – Tractors and 384,3 17 machinery Stado zwierząt podstawowe – Basic animals 157,2 7 herd Źródło: opracowanie własne Source: own study

Strona

P. Bórawski:Ocena składników bilansu majątkowego przedsiębiorstw na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe SGGW Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej" 64, Warszawa, 2008, s. 215-225. 78

92

Przeciętna wartość budynków mieszkalnych wynosiła 395,1 tys. zł. Średnia wartość ciągników i maszyn w gospodarstwach nastawionych na produkcję mleka wynosiła 384,3 tys. zł, natomiast przeciętna wartość budynków gospodarczych 375,5 tys. zł. Stado podstawowe zwierząt (utrzymywane w gospodarstwie dłużej niż rok do rozrodu i produkcji, matki, samice, itp.) miało najmniejszą wartość w porównaniu do innych środków trwałych. Wyniki badań przeprowadzonych w gospodarstwach mleczarskich wskazują, że rolnicy posiadający większy areał gruntów rolnych byli również dużo lepiej uzbrojeni w pozostałe techniczne środki trwałe, m.in.: budynki, stado podstawowe oraz ciągniki i maszyny.

Tabela 3 przedstawia strukturę zwierząt w gospodarstwach produkujących mleko, z której wynika, że najliczniejszą grupę zwierząt były krowy mleczne. Gospodarstwa posiadały średnio 27,8 sztuk krów, co stanowi 35% bydła. Drugą grupę pod względem liczby sztuk zajmowały odpowiednio cielęta - średnio 16,3 sztuki (21% w strukturze bydła) i bydło opasowe - 14,8 sztuk (20%). Jałówki w gospodarstwach mleczarskich stanowiły 19% całkowitej liczby utrzymywanego bydła i jest ich przeciętnie 16,3 sztuk. Inne zwierzęta utrzymywane w gospodarstwach mleczarskich to trzoda chlewna (133,5 sztuk) (tab. 3). Ze względu na grupy bydła najmniejszy procentowy udział przypada na buhaje - 4,3 sztuki (5% w strukturze bydła). Tabela 3. Liczba i struktura zwierząt w gospodarstwach mlecznych Table 3 Number and structure of animals in dairy farms

Krowy mleczne – Milk cows 27,8 Buhaje - Bulls 4,3 Opasy – Obese bulls 16 Jałówki - Heifers 14,8 Cielęta - Calves 16,3 Inne* - Other 133,5 *trzoda chlewna, lochy, prosięta, tuczniki, knury *pigs, sows, piglets, pigs, boars Źródło: opracowanie własne Source: own study

% 35 5 20 19 21 -

Przeciętna wydajność mleka od krowy w badanych gospodarstwach mleczarskich wynosiła 6 140 litrów. Najwyższa wydajność to 10 000 kg/krowę, a najniższa 3 400 kg/krowę. Jak podaje Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka wydajność mleczna krów w Polsce w roku 2010 z populacji ogólnej wynosiła 4 810 kg/szt., zaś w ocenianej 6 980 kg/szt. Wydajność mleczna krów wzrasta, lecz ciągle jest ona na niskim poziomie w porównaniu z innymi krajami79. Ceny za litr mleka w gospodarstwach rolników uczestniczących w wywiadzie oscylowały w granicach od 1,00 zł do 1,45 zł (tab. 4). Na rynku rolnym w 2010 roku ceny mleka wahały się w granicach 1,00-1,10zł. W czerwcu 2011r. za litr mleka płacono rolnikom przeciętnie 1,19zł, czyli o 16,9% więcej niż rok 79

Rynek mleka. 2011. IERiGŻ-PIB w Warszawie.

93

Średnia liczba (sztuk) Average number (hades)

Strona

Rodzaj zwierząt Kind of animals

wcześniej. W grudniu 2011 r. ceny mleka w województwie mazowieckim wynosiły średnio 1,32zł (najniższe w woj. lubuskim 0,98zł, najwyższe w woj. podlaskim 1,43zł)80. Stwierdzono, że większa część hodowców ukierunkowana była wyłącznie na chów bydła mlecznego. Jednakże 13% rolników posiadało pogłowie innych zwierząt, głównie trzody chlewnej. Trzech właścicieli gospodarstw prowadziło taką produkcję w celach zarobkowych (na sprzedaż), dla 1 rolnika był to chów na potrzeby własne. W agrobiznesie czynnik praca nie jest jednorodny. Wyróżnia się dwa jego wymiary, z czego pierwszy to ,, liczba osób zdolnych do pracy pomnożona przez czas pracy’’, dająca łączną podaż pracy, czyli zatrudnienie. Drugi, współcześnie ważniejszy wymiar, stanowi to co nazywamy kapitałem ludzkim, czyli ucieleśnione w ludziach umiejętności i wiedza. Pierwszy wymiar, rozpatrywanego czynnika pracy, ma charakter ilościowy, drugi natomiast ma charakter jakościowy81. Z badań przeprowadzonych przez Bórawskiego (2010) wynika, że gospodarstwa prowadzone przez rolników z wykształceniem wyższym były najbardziej efektywne. Ponadto w gospodarstwach tych odnotowano największą powierzchnię użytków rolnych. Najniższą efektywność ekonomiczną osiągnęły gospodarstwa prowadzone przez rolników posiadających wykształcenie podstawowe82. W badanych gospodarstwach liczba osób w rodzinie wynosiła średnio 5 osób (w tym min. 2 osoby, a max. 9 osób w rodzinie), przy maksymalnym zatrudnieniu 4 osób, a minimalnym 1 osoby. W gospodarstwach mleczarskich zatrudnionych było 43% domowników (tab. 4). Resztę stanowiły dzieci (30%), renciści (14%) oraz osoby zatrudnione poza gospodarstwem (13%). Jak podaje GUS w swoim (rodzinnym) gospodarstwie rolnym pracowało głównie lub wyłącznie 2216 tys. osób, co stanowi 39,4% ludności w wieku 15 lat i więcej mieszkającej z użytkownikami gospodarstw rolnych83.

Strona

produktów rolnych w grudniu 2011 r. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1335_PLK_HTML.htm (dostęp 5.01.2012r.). 81 A. Woś, Agrobiznes makroekonomika. Wyd. KeyText. Warszawa. T.1., 1996, ss.334. 82 P. Bórawski, Wykształcenie rolników a sytuacja ekonomiczna gospodarstw posiadających alternatywne dochody, ,,Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego" Tom X, z. XXV, 2010, s.5-11. 83Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS. Warszawa. ss.92.

94

80Ceny

Tabela 4. Liczba osób w rodzinie respondentów Table 4 Number of persons in respondents’ family Wyszczególnienie Specification Liczbaosób w rodzinie – Number of people in the family Liczba osób zatrudnionych w gospodarstwie – Number of people employed in a farm Poza gospodarstwem – Outside farm Renciści - Pensioners Dzieci - Children Źródło: opracowanie własne Source: own study

Liczba osób Number of persons

%

150

100

64

43

20 21 45

13 14 30

Rolnikom zadano pytanie dotycząc zasobów siły roboczej własnej w gospodarstwie. Okazało się, że 70% respondentów uważa, że zasoby siły roboczej w ich gospodarstwach są na odpowiednim poziomie. W przypadku 30% rolników zasoby te są niewystarczające (tab. 5). Najczęściej na tą odpowiedź wskazywali rolnicy posiadający większy areał gospodarstwa. Żaden z respondentów nie stwierdził, że zasoby siły roboczej w jego gospodarstwie są zbyt duże. Tabela 5. Zasoby siły roboczej własnej w gospodarstwie Table 5 Resources of labor on the farm Liczba odpowiedzi Wyszczególnienie - Specification Number of answers Zbyt duże – Too big 0 Niewystarczające – Not sufficient 9 Na odpowiednim poziomie – On 21 appropriate level Źródło: opracowanie własne Source: own study

% 0 30 70

Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS. Warszawa. ss.92.

Strona

84

95

Praca w gospodarstwach rolnych obszarowo większych wymaga większego zaangażowania osób tam pracujących, dla których praca w gospodarstwie staje się pracą wyłączną. Dodatkowo praca w takich gospodarstwach wspomagana jest zatrudnianiem pracowników najemnych84.

Ważnym zagadnieniem było poznanie w badanych gospodarstwach uzyskiwanych przychodów (tab. 6) w ciągu roku na produkcję rolniczą. Gospodarstwa charakteryzowały się zróżnicowanymi przychodami osiąganymi w ciągu roku. Średni przychód gospodarstwa w ciągu roku wynosił 306,5 tys. zł. Największy odsetek przychodów stanowiły sprzedaż innej produkcji (w tym mleka) 38,2% oraz kredyty, pożyczki, dotacje długoterminowe (powyżej 1 roku) – 24,7%. Sprzedaż produkcji zwierzęcej szacowano na 113,2 tys. zł, co daje 22,3% zysków. Dopłaty i sprzedaż produkcji roślinnej stanowiły po 6,5% przychodów. Reszta przychodów pochodziła ze sprzedaży maszyn i złomu, świadczonych usług i pracy pozarolniczej (tab. 6). Tabela 6. Przychody brutto uzyskiwane w ciągu roku Table 6 Gross revenue generated during the year

6,5 22,3 38,2 0,1

3 550

0,7

2 167

0,4

3 000

0,6

125 000

24,7

33 013 306 575 507 062,1

6,5 100

%

Rozchody związane z produkcją w gospodarstwach ukierunkowanych na produkcję mleka możemy podzielić na materialne i niematerialne oraz inwestycje. Rozchody ogółem w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła mlecznego wynosiły średnio 187,5 tys. zł rocznie. Struktura wydatków pokazuje, że inwestycje zajmowały ok. 50% wszystkich wydatków w badanych gospodarstwach. Rozchody materialne stanowiły 35,9%, a niematerialne 16,6% ogólnych rozchodów.

96

Sprzedaż produkcji roślinnej – Sale of plant production Sprzedaż produkcji zwierzęcej – Sale of animals production Sprzedaż innej produkcji – Sale of other production Sprzedaż maszyn, złomu – Sale of machinery Zatrudnienie poza gospodarstwem i inne – Employment outside agriculture Usługi mechanizacyjne kombajnem, traktorem i inne – Mechanization services, combie, traktor and other Usługi warsztatowe – Workshop services Kredyty pożyczki, dotacje długoterminowe – Credit, loans, long-term grants Dopłaty bezpośrednie – Direct payments Przychody ogółem – Total ravenues Przychody (suma) – Ravenues (sum) Źródło: opracowanie własne Source: own study

Wartość średnia (zł) Average value (PLN) 32 795,5 113 214 193 683,1 633,3

Strona

Rodzaj przychodów Kind of ravenues

Strona

97

Wyniki badań wskazują, że zakup pasz treściwych i koncentratów stanowił 20% wszystkich rozchodów materialnych ponoszonych na produkcję w ciągu roku. W drugiej kolejności były stanowiące po 10,5% wydatków środki zużyte na zakup nawozów NPK (azotowych, fosforowych i potasowych) oraz zakup cieląt, jałówek i innych zwierząt. Istotny odsetek rozchodów zajmował również zakup oleju napędowego – 9,3% (tab. 7). Usługi mechanizacyjne kombajnami z zewnątrz stanowiły 4,1% wydatków materialnych. Inne rozchody ważne w gospodarstwach to zakup nawozów wapniowych (3,8%), zakup siana, słomy i innych (3,5%), leki i usługi weterynaryjne (3,5%), opłaty za energię elektryczną (3,5%), wydatki ponoszone na zakup materiałów do napraw budynków (3,0%), związane z usługami konserwacyjnobudowlanymi (2,6%) oraz inne (2,5%). Rolnicy na zakup nasion lub sadzeniaków przeznaczali średnio 2,4% całkowitego budżetu. Mniejsze znaczenie w ogólnych rozchodach materiałowych miał zakup materiałów eksploatacyjnych (2,1%), wydatki poniesione na usługi mechanizacyjne agregatami ciągnikowymi (2,0%), zakup środków ochrony roślin (1,8%), rozchody na benzynę (1,7%), części wymienne, inne materiały do naprawy środków technicznych oraz usługi warsztatowe (odpowiednio po 1,6%) oraz usługi transportowe samochodami z zewnątrz (1,5%). Opłaty związane z zakupem paliw stałych (najczęściej węgla) stanowiły 1,3% rozchodów, natomiast opłaty telefoniczne, radiowe i telewizyjne ok.1,1%. Najmniejszy odsetek w strukturze rozchodów materialnych zajmowały koszty poniesione na zakup olei i smarów oraz opłaty za wodę (po 0.9%), wydatki na zakup gazu (0,8%), środków czystościowych (0,7%) oraz farb i lakierów (0,4%). Z badań wynika, że respondenci w ciągu ostatniego roku nie inwestowali w zakup ziemi. Rozchody na inwestycje w 57,9% zużyte były na materiały do inwestycji budowlanych – średnio 155 tys. zł. Rolnicy inwestowali również w zakup maszyn (40% wydatków inwestycyjnych). Z przeprowadzonych badań wynika, że wydatki niematerialne w produkcji rolniczej stanowiły najmniejszy odsetek (16,6%) wszystkich rozchodów. Spłaty kredytów krótkoterminowych i długoterminowych zajmowały odpowiednio 21,4 i 58,3% wszystkich rozchodów niematerialnych.

Tabela 7. Rozchody materialne związane z produkcją rolniczą Table 7. Material expenditures related to agricultural production Wartość średnia (zł) Wyszczególnienie Average value Specification (PLN) Zakup nasion– Seed purchase 4 794 Zakup zwierząt – Purchase of animals 21 250 Zakup pasz - Purchase of fodders 40 629 Zakup, siana, słomy – Purchase of hay and straw 7 050 Nawozy - Fertilizers 29 159 Środki ochrony roślin – Plant protection means 3 696 Leki i usługi weterynaryjne -Veterinary treatment and 7 040 medicine Środki czystościowe – Cleaning means 1 447 Paliwa stałe (węgiel, drewno) – Solid fuels (coal, wood) 2 746 Gaz (np. butle gazowe, lub samochodowy) – Gas 1 599 (bottlened or car) Etylina - Fuel 3 530 Olej napędowy - Diesel 18 983 Oleje smarowe, smary – Lubrificating oils, greases 1 810 Opłaty (woda, energia, inne) – Charges (water, energy, 11076 etc.) Części wymienne, materiały na napraw, farby, itp. – 17 959 Spareparts, materials for repairs, paints. etc. Usługi - Services 24 532 Inne nakłady – Other outlays

% 2,4 10,5 20,0 3,5 14,3 1,8 3,5 0,7 1,3 0,8 1,7 9,3 0,9 5,5 8,7 11,8

5 000

2,5

Razem rozchody materialne – Total material expenditures

128 862

-

Rozchody (suma) – Expenditures (Sum)

202 302

100

Strona

Podsumowanie i wnioski Reasumując badania dotyczące wykorzystania czynników produkcji w gospodarstwach ukierunkowanych na chów bydła mlecznego w województwie mazowieckim można sformułować następujące podsumowanie i wnioski: 1. Z przeprowadzonych badań wynika, że powierzchnia badanych gospodarstw wynosiła średnio 37,13ha i była większa od średniej powierzchni gospodarstw w województwie mazowieckim. Użytki rolne stanowiły średnio 33,24ha. Stwierdzono, że gospodarstwa uczestniczące w wywiadzie były wyposażone w gleby średniej jakości. Należały głównie do klasy V oraz IV a i IV b. Grunty orne

98

Źródło: opracowanie własne Source: own study

99 Strona

stanowiły 61%, łąki i pastwiska 38,9%, natomiast sady 0,1% użytków rolnych. W badanych gospodarstwach uprawiano najczęściej zboża. W strukturze zasiewów gospodarstw mleczarskich dominowała kukurydza (32%) oraz pszenżyto (24%). Otrzymane wyniki badań wskazują, że struktura upraw była uzależniona od kierunku produkcji oraz od jakości gleb w badanych gospodarstwach. 2. Przeprowadzone badania dowodzą, że wraz z liczbą krów w stadzie wzrastała też wydajność mleczna krów. W gospodarstwach utrzymujących od 5 do 20 krów średnia wydajność mleczna krów wynosiła ok. 5 000 kg/krowę. Rolnicy posiadający stado bydła powyżej 50 sztuk osiągali wyższą wydajność mleczną krów ok. 9 600 kg/sztukę. Z badań własnych wynika, że obsada krów mlecznych i średnia wydajność mleka od krowy zwiększała się proporcjonalnie wraz ze wzrostem średniej powierzchni użytków rolnych. Jest to zrozumiałe, ponieważ rolnicy posiadający większy areał gospodarstwa utrzymują najczęściej również dużą liczbę krów w stadzie. 3. Z badań wynika, że gospodarstwa ukierunkowane na chów bydła mlecznego były dobrze wyposażone w środki trwałe. Średnia obsada krów mlecznych w badanych gospodarstwach wynosiła 27,8 sztuk. Wydajność mleczna krów wynosiła około 5 000 kg/krowę. Pozostałe bydło stanowiło 65% całkowitej obsady zwierząt, czyli odpowiednio ok. 51,4 sztuk bydła. Z badań własnych wynika, że gospodarstwa nastawione na produkcję mleka wymagały większych nakładów w techniczne środki produkcji. Największą średnią wartość w badanych gospodarstwach miała ziemia. Stwierdzono, że czynnik ten cieszy się dużym popytem, dlatego jego cena gruntów ciągle wzrasta. Pozostałe środki trwałe ze względu na ich przeciętną wartość w badanych gospodarstwach to budynki mieszkalne, ciągniki i maszyny oraz budynki inwentarskie. Badania własne dowodzą, że gospodarstwa produkujące mleko wymagają większych nakładów w środki trwałe. Dobre techniczne wyposażenie gospodarstw przyczynia się do wzrostu efektywności produkcji. 4. Badania wskazują, że średnia wartość uzyskanych przychodów w badanych gospodarstwach wynosiła 306 tys. zł. Najwyższe przychody uzyskiwano ze sprzedaży mleka. Rozchody poniesione w ciągu roku na produkcję w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła mlecznego wynosiły średnio 187,5 tys. zł rocznie. Stwierdzono, że inwestycje zajmowały ok. 50% wszystkich wydatków w badanych gospodarstwach. Rozchody materialne stanowiły 35,9 %, a niematerialne 16,6% ogólnych rozchodów. Zaobserwowano, że osiąganie przez rolników zadowalających dochodów jest skorelowane z wielkością gospodarstwa. Z badań własnych wynika, że dochód rolników wzrastał wraz z powierzchnią gospodarstwa.

Bibliografia 1. Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2007-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. Warszawa. 2006. http://www.bip.radziejowice.pl/upload/projektWPGOwoj.mazowieckie.pdf (dostęp 5.01.2012r.). 2. Bórawski P., Lewczuk A., Zróżnicowanie wyników ekonomicznych indywidualnych gospodarstw rolnych w zależności od potencjału konkurencyjnego a zwłaszcza ziemi, ,,Roczniki Naukowe SERiA" t. X, z. 3, 2008, s. 47-53. 3. Bórawski P., Pawlewicz A., Efektywność ekonomiczna indywidualnych gospodarstw rolnych w aspekcie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie województwa warmińskomazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu", Wrocław, 2006, s. 91. 4. Bórawski P., Wykształcenie rolników a sytuacja ekonomiczna gospodarstw posiadających alternatywne dochody, ,,Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie Problemy Rolnictwa Światowego" Tom X, z. XXV, 2010, 2010, s.5-11. 5. Bórawski P., Ocena składników bilansu majątkowego przedsiębiorstw na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej" 64, Warszawa, 2008, s. 215-225. 6. Ceny produktów rolnych w grudniu 2011 r. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1335_PLK_HTML.htm (dostęp 5.01.2012r.). 7. Czakowska H. Sass R., Wpływ wielkości stada i mleczności krów na koszty produkcji mleka w gospodarstwach utrzymujących bydło mleczne, ,,Roczniki Ekonomiczne KPSW w Bydgoszczy", nr 1, 2011, 185-202. 8. Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS. Warszawa. ss.92. 9. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT). (Dz.U. 1999 nr 112 poz. 1317). 10. Rynek mleka. 2011. IERiGŻ-PIB w Warszawie. 11. Ryś-Jurek R., Gospodarowanie zasobami i czynnikami produkcji w gospodarstwach rolnych według wielkości ekonomicznej w Polsce i UE w 2007 roku, ,,Roczniki Naukowe SERiA" T.XII. z.3. 2010, s.336-242. 12. Średnie ceny gruntów wg GUS. http://www.arimr.gov.pl/dla-beneficjenta/srednie-ceny-gruntowwg-gus.html (dostęp 9.01.2012r.). 13. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2011r. 2011. GUS. Warszawa. ss.183. 14. Woś A., Agrobiznes makroekonomika. Wyd. KeyText. Warszawa. T.1. 1996, ss.334. 15. Ziemińska A. 2011. Zmiany relacji czynników produkcji w polskim rolnictwie, ,,Roczniki Naukowe SERiA" T.XIII. z.3, 2011, s.361-365.

The main objective of the study was to recognize farm equipment in production factors (workforce, land and capital) and to determine their level of utilization in dairy farms. The research necessary to develop the subject was conducted among 30 respondents focused on dairy cattle breeding.

Strona

Summary

100

THE USE OF PRODUCTION FACTORS ON FARMS SPECIALIZING IN DAIRY CATTLE

The basic technique of research was an extensive interview, which was used to make the diagnosis of holdings with dairy cattle. It was used mainly in the form of guided conversations based on a list of questions and issues that were used to obtain the necessary information. Part of the research came from questionnaires completed by farmers. Average size of tested farms was 37.13 ha and was higher than the average area of farms in the province of Mazovia. The research has shown that with the increase of number of cows in the herd also increased milk yield of cows. The survey proved that average milk yield per cow increased proportionally with the increase of the average area of agricultural land. Holding focus on dairy cattle were well equipped in fixed assets. Keywords - words: production factors, land, capital, workforce

Streszczenie Głównym celem badania było poznanie wyposażenia w czynników produkcji (pracę, ziemi i kapitał) oraz określenie ich stopnia wykorzystania w gospodarstwach mlecznych. Badania niezbędne do opracowania tematu zostało przeprowadzone wśród 30 respondentów zajmujących się chowem bydła mlecznego. Podstawową techniką badań był obszerny wywiad, który był używany do diagnozy gospodarstw posiadających bydło mleczne. Był on używany głównie w formie prowadzonych rozmów na podstawie listy pytań i problemów, które były wykorzystywane w celu uzyskania niezbędnych informacji. Część badań pochodziła z ankiet wypełnionych przez rolników. Wielkość badanych gospodarstw wynosił średnio 37,13 ha i była wyższa od średniej powierzchni gospodarstw w województwie mazowieckim. Badania wykazały, że przy wzroście ilość krów w stadzie zwiększała się także produkcja mleka od krowy. Z badań wynika, że średnia wydajność mleka od jednej krowy zwiększała się proporcjonalnie do wzrostu średniej powierzchni użytków rolnych. Gospodarstwa zajmujace się chowem bydła mlecznego były dobrze wyposażone w środki trwałe.

Strona

101

Słowa kluczowe: czynniki produkcji, ziemia, kapitał, praca

RECENZJE, KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE

Strona

102

REVIEWS, ANNOUNCEMENTS AND RESEARCH REPORTS

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 103-112

dr Andrzej Sęk Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach Małgorzata Popiało Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie

Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 595 z późn. zm. 85

Strona

W nr. 1 z 2013 r. kwartalnika „Policja” ukazał się artykuł Jarosława Podziewskiego pt. Komisja bezpieczeństwa i porządku publicznego — kierunki jej działania i rola w kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu. Pewne tezy zaprezentowane przez autora wymagają komentarza, sądzimy bowiem, że Samorząd powiatowy jest ponadgminną jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. Do jego zadań należy m.in. ochrona bezpieczeństwa społeczności lokalnych. Punktem wyjścia do rozważań nad realizacją przez powiat zadań z zakresu bezpieczeństwa powinny być zadania wymienione w art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym85. Szkoda, że autor wspomnianego artykułu nie wspomniał, iż przedmiotowe zadania stanowią element zawartego w przytaczanym przepisie prawnym katalogu zadań. Ograniczył się jedynie do wskazania, że powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Wybiórczo potraktował wskazania art. 15, akcentując, że do zadań powiatowych należy jedynie zapewnienie mieszkańcom powiatu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Zupełną pomyłką było natomiast przyporządkowanie w pkt 2 art. 4 ustawy formuły zadania wskazującego, iż „do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań

103

POLEMIKA DO ARTYKUŁU KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO — KIERUNKI JEJ DZIAŁANIA I ROLA W KSZTAŁTOWANIU WIZERUNKU BEZPIECZNEGO POWIATU OPUBLIKOWANEGO W NR. 1 „KWARTALNIKA KADRY KIEROWNICZEJ POLICJI »POLICJA«” Z 2013 R.

104

4 pkt 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy — Prawo bankowe, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy — Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, DzU nr 100, poz. 1084 (akt jednorazowy). 86Art.

Strona

i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży”. Treść taka jest bowiem zawarta w art. 4 ust. 2 wspomnianej ustawy. Przeanalizowawszy strukturę zadań samorządu powiatowego, trudno jest się zgodzić z poglądem autora prezentowanym w tej kwestii. Przyjąwszy nawet publikator przedmiotowej ustawy wskazany w tekście artykułu (DzU z 2001 r., nr 142, poz. 1592 z późn. zm.), należy stwierdzić, że w owym brzmieniu sprawa zadań tej jednostki samorządowej pozostawała w sprzeczności z układem proponowanym przez autora publikacji. Autor trafnie ocenił, że ustawodawca nie wskazał zarówno szczególnego podmiotu ani też sposobu wykonywania zadań dotyczących bezpieczeństwa obywateli. Trzeba podzielić jego pogląd, że dopiero w trakcie stosowania prawa wynikła potrzeba uzupełnienia przepisów tejże ustawy w zakresie dotyczącym powołania komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego do realizacji tychże zadań. Szkoda tylko, że przy omawianiu ważnego fragmentu publikacji elementu, autor nie podał daty nowelizacji ustawy, co — w naszym przekonaniu — byłoby całkowitym dopełnieniem podawanych informacji. Jak się wydaje, część czytelników będzie zmuszona poszukiwać daty zmiany ustawy o samorządzie powiatowym, która wprowadziła do tekstu ustawy wzmiankę nt. komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego. Gwoli uzupełnienia należy podać, że nowelizacja obejmująca swoim zakresem przedmiotowym wspominaną komisję, nastąpiła 27 lipca 2001 r. w ustawie o zmianie ustawy o Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy — Prawo bankowe, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy — Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną86. Ograniczenie wywodu autora do powołania komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego należy uznać za nieuzasadnione. Ustawodawca, nowelizując ustawę o samorządzie powiatowym, nie ograniczył się do dodania art. 38a wprowadzającego przedmiotową komisję, ale łącznie dodał aż trzy nowe przepisy prawne. Zarówno wspomniany wyżej przepis, jak i pozostałe dwa, mianowicie art. art. 38b i 38c, regulują pracę komisji i dały jej przedstawicielom nowe uprawnienia. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 38b, przewodniczący komisji, w celu wykonania zadań komisji, ma prawo żądać od policji oraz innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także od powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, dokumentów i informacji o ich pracy, z wyjątkiem akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów

87

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm.

105 Strona

operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowo-śledczych oraz akt w indywidualnych sprawach administracyjnych. Komisja zaś podczas wykonywania swoich zadań może współpracować z samorządami gmin z terenu powiatu, a także ze stowarzyszeniami, fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami. Ważne z punktu widzenia działalności niniejszej komisji jest określenie źródeł finansowania przedmiotowej działalności. Otóż te kwestie reguluje kolejny nowy wprowadzony przepis prawny — art. 38c. Zgodnie z jego brzmieniem, koszty działania komisji pokrywa się ze środków własnych budżetu powiatu. Zadaniem rady powiatu jest w tym obszarze określenie zasad zwrotu członkom komisji i osobom powołanym do udziału w jej pracach wydatków rzeczywiście poniesionych w związku z tymi czynnościami. Ustawodawca wskazał również, że obsługę administracyjno-biurową komisji zapewnia starostwo. Dobrze należy ocenić odniesienie w publikacji J. Podziewskiego zadań komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego do konkretu, mianowicie do próby analizy zadań powiatowego programu zapobiegania przestępczości w ujęciu zagrożeń występujących na terytorium ponadgminnej jednostki samorządu terytorialnego. Autor publikacji trafnie podkreślił, że ustawodawca, wyposażając niniejszą komisję w odpowiednie narzędzia, podniósł znaczenie problematyki bezpieczeństwa. Na uwagę zasługuje również podniesienie kwestii współpracy powiatu z podmiotami na równi odpowiedzialnymi za utrzymanie różnych i zbliżonych rodzajowo płaszczyzn bezpieczeństwa. Trzeba tu bez wątpienia wymienić policję, powiatowe służby, inspekcje i straże oraz jednostki organizacyjne powiatu, wykonujące zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Do walorów tej analizowanej publikacji należy również zaliczyć wyodrębnienie powiatowej administracji zespolonej i przyporządkowanie jej konkretnej jednostki redakcyjnej ustawy. Jest to niezwykle ważne, autor albowiem, akcentując podstawy prawne, odnosi się wprost do konstytucyjnej zasady prawa określonej w art. 7 Konstytucji najwyższego aktu prawnego87. Zgodnie z wspomnianym przepisem, organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. W tym miejscu pozwalamy sobie na pewien komentarz, który — jak się wydaje — jest istotny z punktu widzenia praworządnej działalności organów RP. Dla bardziej wyrazistego przestawienia problemu warto przytoczyć pogląd niekwestionowanego autorytetu w dziedzinie prawa konstytucyjnego, prof. Wiesława Skrzydły, który zagadnienia praworządności działania organów

W. Skrzydło, Komentarz do art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stan prawny na dzień 1 marca 2013 r. Lex dla samorządu terytorialnego. 88

106 Strona

publicznych interpretuje w sposób następujący: „Problem prawnych podstaw działania państwa ma ogromne znaczenie, a dotyczy to wszystkich organów władzy publicznej. Jest to istotna kwestia, dotycząca także gwarancji swobód obywatelskich, ochrony jednostki przed omnipotencją państwa i jego aparatu. W państwie demokratycznym, w którym rządzi prawo, organy władzy publicznej mogą powstać tylko na podstawie prawa, a normy prawne muszą określać ich kompetencje, zadania i tryb postępowania, wyznaczając tym samym granice ich aktywności. Organy te mogą działać tylko w tych granicach. O ile jednostka ma swobodę działania zgodnie z zasadą, że co nie jest wyraźnie zabronione przez prawo, jest dozwolone, to organy władzy publicznej mogą działać tylko tam i o tyle, o ile prawo je do tego upoważnia, przy czym obywatel może zawsze domagać się podania podstawy prawnej, na jakiej organ podjął konkretną działalność. Jest to zgodne z wymogami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego. Kontrolę przestrzegania tych zasad sprawują organy działające w trybie nadzoru, sądy, a także Trybunał Konstytucyjny”88. Trudno w związku z tym zgodzić się z tezą autora publikacji artykułu, że „dopiero w trakcje stosowania prawa pojawiła się potrzeba regulacji polegającej na dopełnieniu przepisu art. 35 pkt 2 mówiącego o tym, że to starosta jest zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży”. O ile można zgodzić się z twierdzeniem o zwierzchnictwie starosty nad wskazanymi wyżej służbami, o tyle sama wykładnia obowiązujących przepisów ustawy o samorządzie powiatowym i przyporządkowanie ich właściwym jednostkom redakcyjnym aktu prawnego musi budzić zdecydowany sprzeciw. Analizując strukturę treści ustawy powiatowej zarówno w jej pierwotnym brzmieniu (tj. DzU z 1998 r. nr 91, poz. 578), jak wersji aktualnej, (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 595 z późn. zm.), nie można bezpośrednio wskazać „art. 35 pkt 2”. Podana przez autora konstrukcja owego przepisu nigdy nie istniała. Na potwierdzenie tej tezy trzeba podać zarówno pierwotną budowę art. 35, jak i jego wersję znowelizowaną, mianowicie: „1. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu. 2. Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży. 3. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży:

Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, DzU nr 91 poz. 578. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r. r. poz. 595 z późn zm. 89 90

107 Strona

1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, 2) zatwierdza programy ich działania, 3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu, 4) w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek, 5) zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli”89. Jak widać, przywoływany przepis prawny zbudowany jest z trzech ustępów, z których trzeci składał się z pięciu punktów. Budowa formalna tego artykułu nie zmieniła się również w aktualnym publikatorze, tj.: „1. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu. 2. Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży. 3. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży: 1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej; 2) zatwierdza programy ich działania; 3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu; 4) w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek; 5) zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli”90. Analiza porównawcza treści identycznie zbudowanego art. 35 ustawy powiatowej wykazuje pewne różnice, tak jak choćby w ust 3 pkt 1: „Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży, powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej”. W tym fragmencie rozważania autora artykułu należy uznać za zgodne z aktualnie obowiązującą ustawą powiatową. Trzeba zauważyć, iż trafny jest poglądu, że starosta jest zwierzchnikiem tych służb w zakresie ustalonym w art. 35 ust. 3. Oznacza to, że zgodnie z wolą ustawodawcy nie jest on ich zwierzchnikiem służbowym, gdyż pracownicy wymienionych służb, inspekcji i straży nie są pracownikami samorządowymi. Jednostki organizacyjne (pomocnicze) tych

Strona

Zob. S. Dolata, Funkcjonowanie samorządu terytorialnego. Stan i perspektywy, t. 1, Opole 1998, s. 61–62. Zob. także: C. Martysz, Komentarz do art. 35 ustawy o samorządzie powiatowym. Lex dla samorządu terytorialnego. 92 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy, tekst jedn. DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm., art. 22, § 1: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca — do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”. 91

108

podmiotów nie wchodzą także w skład starostwa powiatowego ani nie są jednostkami organizacyjnymi powiatu. Pozostałą cześć nadzoru nad tymi służbami, w tym funkcję organów odwoławczych, sprawują nadrzędne organy tych służb zespolone z wojewodą. Wykazanie zatem, że organy powiatowych służb, inspekcji i straży są organami administracji rządowej, ma podstawowe znaczenie dla określenia ich pozycji w postępowaniu administracyjnym. Wykonując swoje ustawowe kompetencje, organy te (odmiennie niż na szczeblu wojewódzkim) działają zawsze w imieniu własnym (a nie w imieniu starosty) i nie istnieją prawne możliwości przejęcia ich kompetencji przez starostę. O ile zatem starosta jest odpowiedzialny w sensie politycznym za skutki działań tych organów, o tyle w zakresie postępowania administracyjnego organy te odpowiadają wyłącznie wobec odpowiednich organów wyższego stopnia. Warto zatem odnotować wyrażony w literaturze pogląd, że taki dualizm pozycji prawnej powiatowych służb, inspekcji i straży nawiązuje do znanej we wcześniejszych rozwiązaniach ustrojowych koncepcji podwójnego podporządkowania91. Starosta jest zatem kierownikiem urzędu (starostwa) oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu, a także zwierzchnikiem kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. W przypadku wyodrębnienia w starostwie komórek organizacyjnych (biur) zajmujących się obsługą rady powiatu i jej organów wewnętrznych pracownicy biura rady są także pracownikami starostwa podporządkowanymi (na ogólnych zasadach) staroście. Zwierzchność służbowa, o której mowa w przepisach ustawy o samorządzie powiatowym, oznacza tu kierownictwo pracodawcy w rozumieniu art. 22 § 1 kodeksu pracy92. Kierownictwo pracodawcy polega na organizacyjnym podporządkowaniu pracownika pracodawcy (przełożonemu), z czym wiąże się wymóg osobistego świadczenia przez niego pracy i jego dyspozycyjność. Niewątpliwym walorem analizowanego przez nas artykułu jest również wywód skupiający się na przewodniczącym komisji bezpieczeństwa publicznego oraz jego zadaniach. Chociaż autor wspomniał ogólnie o udziale policji w działaniach czynnościach podejmowanych przez komisję, to jednak należy uściślić,

94

Strona

Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tekst jedn. DzU z 2011 r., nr 287, poz. 1687 z późn. zm. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, tekst jedn. DzU z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm. 95 W. Kotowski, Komentarz do art. 10 ustawy o Policji. Lex dla samorządu terytorialnego, Stan prawny na 1 stycznia 2012 r. 96 J. Podziewski, Komisja Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego — kierunki jej działania i rola w kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu, „Policja” 2013, nr 1, s. 54. 93

109

że jest to nawiązanie do art. 10 ustawy o Policji93 i art. 21 ustawy o ochronie przeciwpożarowej94 zobowiązujących nie tylko organy Policji, ale i inne organy służb, inspekcji i straży, do dostarczania na wniosek przewodniczącego komisji żądanych informacji dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Ograniczenie w tej sprawie zawiera część końcowa omawianego przepisu i dotyczy akt operacyjnych tych organów, akt personalnych oraz dokumentów związanych z prowadzonymi postępowaniami administracyjnym. Przepis ten umożliwia także współpracę komisji z organami gmin położonych na terenie powiatu, a także z rozlegle pojętymi organizacjami pozarządowymi. Treść tego przepisu budzi jednak wątpliwości co do zasad tego współdziałania, kosztów z nim związanych, a także jego skuteczności. Jak trafnie zauważył Wojciech Kotowski, związki policji z władzą lokalną mają charakter sprawozdawczej zależności w postaci obowiązku składania jej przez policję rocznych sprawozdań. Jest to sprawozdawczość planowana (statyczna). Drugą kategorią jest sprawozdawczość dynamiczna, która nie ma charakteru planowego, lecz wynika z konieczności dokonania analizy stanu zagrożenia bezpieczeństwa. Jej odmianą jest zależność nadzwyczajna, polegająca na obowiązku przywrócenia porządku na żądanie miejscowych władz95. Istotna jest także następująca konstatacja J. Podziewskiego: „ciekawym rozwiązaniem zawartym w przepisie art. 38a pkt 2, 3 jest to, że prezydent miasta na prawach powiatu i starosta powiatu graniczącego z takim miastem mogą utworzyć wspólną komisję, a wówczas to obaj jej współprzewodniczą”96. Jest to zamierzone przedsięwzięcie zmierzające do zwiększenia bezpieczeństwa i porządku publicznego, ograniczenia wydatków inwestycyjnych, modernizacyjnych lub remontowych oraz zakupu niezbędnych towarów i usług. Trzeba zdawać sobie sprawę, że wspólna komisja nie może być utworzona ad hoc. Ustawodawca wyraźnie podkreślił, że oczywiście jest to możliwe, ale w wyniku porozumienia między jednym i drugim organem jednostki samorządu terytorialnego. O ile treść wywodu autora publikacji jest do przyjęcia, o tyle już przyporządkowanie treści prawnych do określonej jednostki redakcyjnej ustawy jest niewłaściwe. Przypomnijmy: chodzi tu o strukturę art. 38a. Autor wskazał przyjęcie konstrukcji art. 38a, składającego się jedynie z

Strona

Bibliografia 1. Art. 4 pkt 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy — Prawo bankowe, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy — Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, DzU nr 100, poz. 1084 (akt jednorazowy). 2. Dolata S., Funkcjonowanie samorządu terytorialnego. Stan i perspektywy, t. 1, Opole 1998, s. 61– 62. Zob. także: C. Martysz, Komentarz do art. 35 ustawy o samorządzie powiatowym. Lex dla samorządu terytorialnego. 3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm. 4. Kotowski W., Komentarz do art. 10 ustawy o Policji. Lex dla samorządu terytorialnego, Stan prawny na 1 stycznia 2012 r. 5. Podziewski J., Komisja Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego — kierunki jej działania i rola w kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu, „Policja” 2013, nr 1, s. 54.

110

punktów, co w ocenie merytoryczno-prawnej jest błędem. Przywoływany przepis ustawy powiatowej składa się bowiem nie tylko z punktów, lecz także z ustępów. Z zaprezentowanym poglądem można zaś się zgodzić jedynie częściowo. Art. 38a ust. 2 pkt 2 i 3 regulują kwestie odmienne od poglądów autora. Zgodnie z brzmieniem analizowanej ustawy wskazane elementy cytowanego przepisu mają następującej brzmienie: „opiniowanie pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli” i „przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli”. Dopiero treść art. 38a ust. 3 ściśle przystaje do poglądu przedstawionego przez autora niniejszej publikacji, mianowicie: „Prezydent miasta na prawach powiatu i starosta powiatu graniczącego z takim miastem mogą utworzyć, w drodze porozumienia, wspólną komisję dla miasta na prawach powiatu oraz powiatu graniczącego z takim miastem. W takim przypadku prezydent miasta i starosta współprzewodniczą komisji”. W dalszej części artykułu autor oparł swój wywód na danych opracowanego w 2008 r. przez MSWiA raportu badań 378 powiatów. Zarówno prezentowane dane, jak i komentarz do nich nie powinny budzić wątpliwości. W podsumowaniu do prezentowanego artykułu autor słusznie zauważył, że wiele nowych uregulowań prawnych ułatwiło współpracę policji z samorządem. Podsumowując, należy uznać, że mimo nieścisłości, autor dokonał w zasadzie właściwej ekspozycji informacji zarówno autorskich, jak i tych pochodzących z opracowań innych podmiotów. Wziąwszy pod uwagę całość, trzeba stwierdzić, że artykuł jest ciekawy i może być pomocny nie tylko dla samorządowców, lecz także czytelników niezwiązanych z działalnością samorządów.

Skrzydło W., Komentarz do art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stan prawny na dzień 1 marca 2013 r. Lex dla samorządu terytorialnego. 7. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, tekst jedn. DzU z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm. 8. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy, tekst jedn. DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm., art. 22, § 1: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca — do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”. 9. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, DzU nr 91 poz. 578. 10. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r. r. poz. 595 z późn zm. 11. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 595 z późn. zm. 12. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tekst jedn. DzU z 2011 r., nr 287, poz. 1687 z późn. zm. 6.

POLEMICS TO THE ARTICLE COMMITTEE OF THE SAFETY AND THE — PUBLIC ORDER DIRECTIONS OF FOR HER ACTING AND THE ROLE IN THE FORMING OF THE IMAGE OF THE SAFE DISTRICT PUBLISHED IN NO. 1 "OF QUARTERLY OF THE SENIOR STAFF OF » POLICE « POLICE" FROM 2013 Summary This publication constitutes the evaluation of the article printed in the Quarterly of the senior staff of Police "Police" titled "Committee of the safety and the — public order directions of for her acting and the role in the forming of the image of the safe district". His Author made an attempt of analysis of functioning of the poviat self-government in the context of the realization by this self-government unit of tasks in the local safety.

Słowa kluczowe: samorząd powiatowy, starosta, komisja, bezpieczeństwo i porządek publiczny

Strona

Streszczenie Niniejsza publikacja stanowi ocenę artykułu opublikowanego w Kwartalniku Kadry Kierowniczej Policji „Policja” zatytułowanego „Komisja bezpieczeństwa i porządku publicznego — kierunki jej działania i rola w kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu”. Jego Autor podjął próbę analizy funkcjonowania samorządu powiatowego w kontekście realizacji przez tę jednostkę samorządową zadań w zakresie bezpieczeństwa lokalnego. Chociaż poczyniony przez Autora wywód rozstrzyga wiele kwestii i odnosi się do konkretu, to jednak występują w omyłki, które negatywnie rzutują na cząstkowe wątki tego opracowania. Stąd też w ocenie Autorów artykułu „Polemiki” należało ocenić trafności podnoszonych tez, ich weryfikacji i następnie zaproponowanie treści wywodzących się z archiwalnie i aktualnie brzmiących postanowień ustawy o samorządzie powiatowym.

111

Keywords: the poviat self-government, the district administrator, the committee, the safety and the public order

Strona

112