Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – OL PAN, 2012, VIII/2, 69-79

MOĩLIWOĝCI EDUKACJI W PRZESTRZENI OGRODOWEJ Iwona Poáucha, Magdalena Kruba Katedra Architektury Krajobrazu i Agroturystyki, Uniwersytet WarmiĔsko-Mazurski w Olsztynie Department of Landscape Architecture and Agritourism, University of Warmia and Mazury in Olsztyn ul. PrawocheĔskiego 17, 10-727 Olsztyn, tel./fax (+48) 89 523 35 29, e-mail: [email protected], [email protected]

Streszczenie. W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące projektowania ogrodów edukacyjnych na przykáadzie szkoáy podstawowej i przedszkola. MyĞlą przewodnią koncepcji zagospodarowania ogrodu sensoryczno-edukacyjnego byáo stworzenie miejsca przyjaznego dzieciom i dostosowanego do potrzeb róĪnych grup wiekowych. Zaprojektowane zaáoĪenie tworzy jedną caáoĞü kompozycyjną, mimo Īe obejmuje teren dwóch placówek. Ich powiązanie wynika z bliskiego sąsiedztwa obiektów oraz zbliĪonych form edukacyjnych, poniewaĪ uczĊszczają do nich dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. W aranĪowanej przestrzeni zaproponowano wyspy poáączone mostami, pomiĊdzy którymi przepáywają rzeki. W wydzielonych zielenią wnĊtrzach zaplanowano róĪnorodne urządzenia, które pozwalają realizowaü tematykĊ sensoryczną i edukacyjną. UwzglĊdniono wiele czynników ksztaátujących dzieciĊcą ĞwiadomoĞü ekologiczną oraz zabawy wspomagające rozwój dzieci. Na ich potrzeby opracowano urozmaicony program uĪytkowy. Realizacja zaprezentowanej koncepcji oĪywi przestrzeĔ ogrodową wokóá placówek i pozwoli na zwiĊkszenie atrakcyjnoĞci oferty dydaktycznej. Otoczenie przyrodnicze i elementy jego zagospodarowania bĊdą wszechstronnie stymulowaü rozwój dzieci uczĊszczających do przedszkola i szkoáy. Sáowa kluczowe: ogród edukacyjny, ogród sensoryczny, rozwój dzieci, zdrowie czáowieka

PRZYRODA W PROCESIE NAUCZANIA Idea wypoczynku dzieci i máodzieĪy w przestrzeni przyrodniczej zostaáa spopularyzowana dziĊki ogrodom jordanowskim. Pierwszy z nich zostaá zaáoĪony przez Henryka Jordana w 1889 r. w Krakowie i miaá powierzchniĊ 9 ha. Ogrody dzieciĊce sáuĪyáy gáównie rozwojowi poprzez zabawĊ i podejmowanie aktywnoĞü sportowej, a takĪe krzewieniu myĞli patriotycznej [Majdecki 2009]. Najbardziej wyczulone na walory przyrody są maáe dzieci, które spontanicznie odkrywają otaczające ich Ğrodowisko. Dlatego naleĪy pracowaü z nimi juĪ od najmáodszych lat i pogáĊbiaü ich zainteresowanie zjawiskami przyrodniczymi. Zgodne obcowanie dziecka z naturą jest konieczne do jego prawidáowego roz-

70

I. Poáucha, M. Kruba

woju psychicznego: kreuje wyobraĨniĊ, rozwija kreatywnoĞü, poprawia pamiĊü, potĊguje ciekawoĞü Ğwiata, motywuje do nauki, zwiĊksza pewnoĞü siebie, áagodzi poziom i objawy stresu, wpáywa na relacje z rówieĞnikami, a co istotne – uczy szacunku dla Īywych stworzeĔ [Nowak 2005]. Aktualnie coraz wiĊkszym zainteresowaniem cieszą siĊ realizowane na ĞwieĪym powietrzu programy ogrodnicze, które okazaáy siĊ skutecznym sposobem pobudzania ĞwiadomoĞci i postaw ekologicznych. Dowiedziono, Īe z przebywanie w ogrodzie przynosi wiele korzyĞci, zwáaszcza zdrowotnych, ale równie waĪne są: pobudzanie sprawnoĞci ruchowej, wyczulenie na kolory czy zapachy, potĊgowanie ciekawoĞci czy rozwój zmysáu obserwacji. Pozytywne oddziaáywanie potĊgują walory wychowawcze pracy w ogrodzie, która sprzyja ksztaátowaniu postaw proekologicznych, uczy dziaáania grupowego, planowania, realizacji zadaĔ zgodnie z harmonogramem, odpowiedzialnoĞci za podjĊte zadania, systematycznoĞci. CzynnoĞci ogrodnicze wymagają brania odpowiedzialnoĞci za wáasne decyzje i powierzone zadania (np. Ĩle lub niedokáadnie wykonane zadanie moĪe powodowaü uschniĊcie roĞlin), szacowania szans i zagroĪeĔ, podejmowania decyzji. Zakres korzyĞci wynikających z uwzglĊdnienia w procesie dydaktycznym zadaĔ o tematyce przyrodniczej, wskazuje na potrzebĊ urządzania ogrodów przy placówkach oĞwiatowych [Szkolne ogrody... 2012]. CEL I METODYKA BADAē Celem niniejszego artykuáu byáo zaprezentowanie koncepcji projektowej na terenie przynaleĪącym do dwóch placówek edukacyjnych, a mianowicie do szkoáy i przedszkola. Wybrane placówki posiadają odrĊbne dziaáki, ale z uwagi na ich wspóápracĊ w realizacji celów edukacyjnych, wskazane byáo przestrzenne, kompozycyjne i funkcjonalne poáączenie tych terenów. Obiekty badaĔ znajdują siĊ w PasáĊku, który jest miastem usytuowanym na terenie powiatu elbląskiego, w województwie warmiĔsko-mazurskim. àączna powierzchnia terenu opracowania wynosiáa 0,86 ha. Zasadniczymi zaáoĪeniami przyjĊtymi w pracach projektowych byáy: – nadanie funkcji sensorycznej i edukacyjnej aranĪowanym terenom zieleni; – uwzglĊdnienie urządzeĔ, sáuĪących realizacji zajĊü dydaktycznych o tematyce przyrodniczej; – stworzenie moĪliwoĞci organizacji atrakcyjnych zabaw i wykonywania doĞwiadczeĔ w ogrodzie; – oddziaáywanie na zmysáy projektowanej zieleni, nawierzchni i maáej architektury; – kreacja przestrzeni ogrodowej, przyjaznej dzieciom i máodzieĪy, w której bĊdzie moĪliwa nauka poprzez zabawĊ. Wykonano záoĪone badania, w tym lustracjĊ terenu powiązaną z inwentaryzacją dendrologiczną, maáej architektury i nawierzchni, a takĪe waloryzacjĊ, analizĊ krajobrazową i sondaĪ wĞród pracowników placówek edukacyjnych,

MOĩLIWOĝCI EDUKACJI W PRZESTRZENI OGRODOWEJ

71

rodziców oraz uczniów i dzieci w wieku przedszkolnym [Bogdanowski 1976, àobocki 2008, Senetra i CieĞlak 2004, Wejchert 1974]. W badaniach uwzglĊdniono wytyczne dotyczące urządzania placów zabaw, zawarte w normach PN-EN 1176-1:2009 oraz PN-EN 1177:2009. Rezultatem podjĊtych prac jest oryginalna koncepcja aranĪacji przestrzeni ogrodowej, stymulującej zmysáy uĪytkowników i umoĪliwiającej poznanie otoczenia przyrodniczego poprzez zabawĊ. „OGRODY ZMYSàÓW” I ROZWIĄZANIA WSPOMAGAJĄCE ROZWÓJ DZIECI Ogrody sensoryczne o znaczeniu edukacyjnym mają za zadanie nie tylko rozwijaü ludzkie zmysáy, ale mają równieĪ uczyü poprzez doznania i zabawĊ. Powinny uáatwiaü poznawanie dziaáalnoĞci siá natury oraz praw fizyki, np. grawitacji, tarcia i równowagi. Takie ogrody mogą wspieraü i ksztaátowaü naukĊ barwy, kierunku, obserwacji, a przede wszystkim uczą doĞwiadczaü przyrodĊ. Szczególnie pomocne w ogrodach sensorycznych są przedmioty codziennego uĪytku, a takĪe owoce, warzywa, „okazy” przyrodnicze, tj. kamienie, muszle, szyszki, ĪoáĊdzie, kasztany, piasek, Īwir, gaáĊzie, trawa, zboĪe, kora drzew, ptasie pióra i wiele innych. Praca z wykorzystaniem naturalnych materiaáów ma szereg zalet. Zabawa materiaáami sypkimi daje dziecku ogromną radoĞü, poprawia motorykĊ dáoni, usprawnia koordynacjĊ wzrokowo-ruchową. Otaczająca rzeczywistoĞü, uformowana przez dorosáego czáowieka, moĪe wywoáaü przeraĪenie u dzieci, dlatego obcując z przyrodą i tworząc w materiaáach naturalnych o nieuksztaátowanej formie, rozáadowują one napiĊcie i wyciszają siĊ emocjonalnie. Zabawa tego rodzaju uczy koncentracji na wykonywanej czynnoĞci, daje dziecku poczucie wpáywu na otoczenie i moĪliwoĞü obserwowania efektów swoich dziaáaĔ [Szymichowska 2011]. OGÓLNY OPIS PROJEKTU Koncepcja projektowa zakáada podzielenie terenu na funkcjonalne czĊĞci i ich powiązanie dogodną komunikacją we wspólną caáoĞü. Wykreowana przestrzeĔ ma byü przede wszystkim miejscem przyjaznym dzieciom. Teren w otoczeniu przedszkola i szkoáy bĊdzie sáuĪyá ich wszechstronnemu rozwojowi – począwszy od funkcji spoáecznej, poprzez zabawową i sensoryczną, a skoĔczywszy na edukacyjnej. Stworzenie miejsc do siedzenia przed wejĞciem do budynków i w czĊĞci ogrodowej daje moĪliwoĞü odpoczynku, jak równieĪ ksztaátowania relacji pomiĊdzy dzieümi, jak i rodzicami. W aranĪacji zwrócono uwagĊ, aby otoczenie byáo peáne barw, faktur i atrakcji. Urządzenia bĊdą komponowaáy siĊ z caáą ideą koncepcji zarówno kolorystycznie, jak i pod wzglĊdem formy.

72

I. Poáucha, M. Kruba

Zasadnicza czĊĞü ogrodu zostaáa podzielona na przytulne wnĊtrza, dziĊki zastosowaniu zielonych Ğcian. W tych przestrzeniach znajdą siĊ sezonowe instalacje, jak i urządzenia caáoroczne. Za zgodą dyrektorów placówek zaprojektowano „magiczne” przejĞcie pomiĊdzy placówkami, które utworzą dwie drabinki krzyĪakowe. Przedszkolaki i uczniowie bĊdą mieli szereg moĪliwoĞci spĊdzania czasu w ogrodzie w przerwach miĊdzy zajĊciami lub po lekcjach, jak i podczas zajĊü tematycznych z opiekunami. Nie zapomniano równieĪ o wolnej, zielonej przestrzeni, którą podopieczni bĊdą mogli wykorzystaü wedáug wáasnej inwencji lub skorzystaü z przygotowanych „Programów zabaw”. Podczas projektowania zwrócono uwagĊ, aby aranĪowany teren byá dostĊpny dla osób niepeánosprawnych. ĝcieĪki mają 2 m szerokoĞci, co umoĪliwia nie tylko swobodne poruszanie, ale teĪ uáatwia przemieszczanie siĊ pomiĊdzy urządzeniami do zabaw. Przy rozmieszczaniu elementów maáej architektury pamiĊtano o tym, aby nie kolidowaáy one z komunikacją, nie utrudniaáy innych zabaw i przede wszystkim byáy bezpieczne dla dzieci. W tym celu wokóá wszystkim urządzeĔ przewidziano bezpieczną strefĊ, tj. zachowano niezbĊdne odlegáoĞci pomiĊdzy poszczególnymi elementami wyposaĪenia, pozostawiając wokóá nich wolną przestrzeĔ, zalecaną przez producenta urządzeĔ i zgodną z obowiązującymi normami [PN-EN 1176-1:2009]. Strefa ta zazwyczaj obejmuje powierzchniĊ najmniej 1,5 m wokóá urządzenia o wysokoĞci do 1,5 m. W jej obrĊbie, ze wzglĊdu na ryzyko upadku, nie wolno umieszczaü innych elementów wyposaĪenia oraz sadziü drzew i krzewów. Zadbano równieĪ o bezpieczną nawierzchniĊ [PN-EN 1177:2009 ]. Zagospodarowanie terenu przy przedszkolu i szkole podstawowej zaprojektowano w taki sposób, aby pobudzaáo rozwój, umoĪliwiaáo dziaáalnoĞü wychowawczą oraz nauczanie, a takĪe sprzyjaáo aktywnoĞci wychowanków w zabawie i ich wszechstronnemu rozwojowi. Ukáad kompozycyjny uwzglĊdnia te moĪliwoĞci, które wczeĞniej byáy niewykorzystane. Ogród zostaá zaplanowany tak, aby moĪna byáo organizowaü w nim happeningi ekologiczne oraz festyny dla dzieci i ich rodzin. STREFY FUNKCJONALNE Gáówna idea koncepcji projektowej polega na stworzeniu wysp o tematyce sensorycznej i edukacyjnej, które są poáączone mostami, natomiast pomiĊdzy wyspami przepáywają zaaranĪowane rzeki. PRZEDSZKOLE Na caáym terenie zaproponowano kompozycje roĞlinne, wytyczające zaprojektowane wyspy, które są podzielone na poszczególne kategorie:

MOĩLIWOĝCI EDUKACJI W PRZESTRZENI OGRODOWEJ

73

– wyspa piaskowa – zostaáa zaplanowana w miejscu istniejących piaskownic, powiĊkszona o przestrzeĔ wypeánioną luĨnym piaskiem. Piaskownice wzbogacono o wyciągarkĊ do piasku z podestem oraz miejsca do siedzenia na krawĊdzi urządzeĔ. Dodatkowo zaplanowano tu tablice do pisania kredą oraz labirynty zbudowane z prĊcików. Wyspa jest przeznaczona zarówno dla starszych przedszkolaków, jak i tych najmáodszych. – wyspa zabaw – jest to jedna z najwiĊkszych wysp zaprojektowanych na terenie przedszkola, to wáaĞnie w jej obrĊbie znajduje siĊ przestrzeĔ przeznaczona na dowolne zabawy i zajĊcia zaproponowane w „Programie zabaw wspomagającym rozwój dzieci”; – wyspa barw – utworzy ją koáo podzielone na 8 kwater, które bĊdą obsadzone bylinami. Kwatery charakteryzują siĊ tym, Īe stanowią jednolite plamy kolorystyczne: Īóáte, niebieskie, róĪowe, czerwone, fioletowe, pomaraĔczowe, biaáe i zielone. W centralnym punkcie znajduje siĊ strzaáka do wskazywania koloru oraz przestrzeĔ, przeznaczona do gromadzenia siĊ dzieci. ZewnĊtrzną czĊĞü utworzą drewniane áawki, pomalowane na kolor przypisany do danej kwatery. Dodatkowo na ĞcieĪce, otaczającej koáo barw, znajdą siĊ cyfry, umieszczone horyzontalnie na tartanowej nawierzchni. Zadaniem tej wyspy jest wspomaganie dzieci w nauce barw i cyfr oraz organizacja zabaw tematycznych; – wyspa kamienna – wyposaĪona bĊdzie w „kule kamienne”, „kule sensoryczne” i „kolorowe wyspy”. PrzestrzeĔ ta ma rozwijaü zmysá równowagi, umiejĊtnoĞü szacowania odlegáoĞci i wspóápracy; – wyspa ekologiczna – znajdzie siĊ na niej „ekologiczna szkoáa”. BĊdą tu naturalne domki dla ptaków i owadów, wykonane z bali drewnianych, gaáĊzi, starych cegieá, a takĪe domki dla gryzoni. W celu wzbogacenia i powiązania z wyspą ogrodzenia, na jego odcinku przylegającym do tej strefy, zaproponowano tablice edukacyjne. Zobrazowano i opisano na nich cechy wybranych gatunków drzew, w tym ich pokroju, liĞci, owoców. Na wyspie bĊdą równieĪ drewniane áukowato wygiĊte bale przeznaczone do siedzenia, stworzono teĪ moĪliwoĞü ustawienia przenoĞnej tablicy; – rzeka bosych stóp – szeroka ĞcieĪka, podzielona na kwatery wypeánione róĪnego rodzaju materiaáami, takimi jak: Īwir, piasek, metal, trawa, szyszki, muszle, buczyna, trawa, kasztany. Rzeka jest przeznaczona do spacerów bosymi stopami, co potĊguje odbiór doznaĔ, a w związku z tym wpáywa na korekcjĊ stóp; – rzeka luster – jest to przestrzeĔ, w której bĊdą ustawione lustra. Zaplanowano tutaj 5 luster, rozmieszczonych na krzyĪ, co uáatwi komunikacjĊ. Lustra bĊdą róĪnej wysokoĞci, od najniĪszego do najwyĪszego przy ogrodzeniu; – mosty – na terenie przedszkola zaprojektowano jeden most, bĊdący áącznikiem pomiĊdzy rzeką luster i rzeką bosych stóp.

74

I. Poáucha, M. Kruba

SZKOàA Na terenie przyszkolnym zaproponowano nastĊpujące strefy funkcjonalne: – wyspa smaku – zostaáa zaprojektowana w miejscu istniejących drzew i krzewów owocowych, uzupeániono je o dodatkowe odmiany roĞlin; – rzeka luster – jest to przestrzeĔ, wypeániona lustrami znieksztaácającymi, które umoĪliwią dzieciom naukĊ koncentracji i logicznego myĞlenia oraz zachĊcą do Ğmiechu; – wyspa sprawnoĞci – znajdą siĊ na niej elementy wolnostojące, przeznaczone do wyczynów sprawnoĞciowych, jak: slalom, równowaĪnia áamana, kóáka akrobatyczne;

Rys. 1. Schemat funkcjonalny ogrodu sensoryczno-edukacyjnego. ħródáo: opracowanie wáasne Fig. 1. The functional scheme of sensory and educational garden Source: own based study

MOĩLIWOĝCI EDUKACJI W PRZESTRZENI OGRODOWEJ

75

– wyspa doĞwiadczeĔ – peáni funkcjĊ edukacyjną, dzieci bĊdą mogáy korzystaü tutaj ze stacji metrologicznej i wiatromierza oraz obserwowaü horyzontalny zegar sáoneczny; – wyspa sportu – jest to swoista „siáownia na ĞwieĪym powietrzu”, czyli przestrzeĔ wypeániona przyrządami do üwiczeĔ plenerowych, zaproponowany zestaw rozwija sprawnoĞü fizyczną dzieci oraz uczy pracy w grupie; – wyspa talerzy – wydzielona dwoma pasami roĞlinnoĞci, bĊdzie wyposaĪona w talerze sprĊĪynowe, doskonaáe do ksztaátowania zmysáu równowagi; – rzeka wspinaczki – są to dwie Ğcianki do wspinaczki, które bĊdą ustawione obok siebie; – most – jest áącznikiem pomiĊdzy budynkiem z tarasem a pozostaáą czĊĞcią ogrodu. Zaproponowany podziaá funkcjonalny terenu umoĪliwi podopiecznym obu placówek rozwój polisensoryczny, poprawĊ kondycji zdrowotnej oraz zdobywanie wiedzy przyrodniczej. RównoczeĞnie na ich samopoczucie wpáyną roĞliny, które celowo dobrano ze wzglĊdu na ich funkcje zarówno dekoracyjne, jak i terapeutyczne. NiezaleĪnie od formy zajĊü w zaaranĪowanej przestrzeni ogrodowej, aktywnej czy biernej, nasycone róĪnorodnymi bodĨcami otoczenie bĊdzie korzystnie wpáywaü na zdrowie fizyczne i psychiczne uĪytkowników oraz sprzyjaü wszelkiego rodzaju relacjom spoáecznym. PROJEKT TECHNICZNY ZIELENI Ukáad kompozycyjny zieleni jest swobodny, zastosowano w nim páynne faliste linie, które dzielą teren na mniejsze „sale”. Rozmieszczenie roĞlin nie jest przypadkowe, stanowią one przedáuĪenie linii kompozycyjnej. W zaprojektowanym ogrodzie wykorzystano áącznie 34 gatunki roĞlin zieleni kompozycyjnej i zieleĔ bylinową, uĪytą w kole barw i logo przedszkola. Tabela 1. Przykáady roĞlin oddziaáujących na zmysáy Table 1. Examples of plants affecting the senses Wzrok

pĊcherznica kalinolistna

piĊciornik krzewiasty

dąbrówka rozáogowa

krzewuszka cudowna

WĊch

lilak drobnolistny

goĨdzik kropkowany

páomyk szydlasty

jarząb pospolity

Smak

borówka wysoka

Īurawina wielkoowocowa

lebioda pospolita

leszczyna poáudniowa

Dotyk

szarotka alpejska

berberys thunberga

runianka japoĔska

rojnik górski

Sáuch

kostrzewa popielata

kalina hordowina

Īurawka ogrodowa

áąka kwietna

ħródáo: opracowanie wáasne Source: own based study

76

I. Poáucha, M. Kruba

Gáównym kryterium decydującym o doborze zarówno krzewów, jak i bylin, byáo oddziaáywanie roĞlin na zmysáy: wzroku, wĊchu, smaku, dotyku i sáuchu (tab. 1). RoĞliny dobrano równieĪ pod kątem wymagaĔ klimatycznych, glebowych i sáonecznych. Dobierając roĞlinnoĞü zwrócono uwagĊ, aby byáa bezpiecz-

Rys. 2. Koncepcja projektowa ogrodu sensoryczno-edukacyjnego. ħródáo: opracowanie wáasne Fig. 2. The design concept of sensory and educational garden. Source: own based study

MOĩLIWOĝCI EDUKACJI W PRZESTRZENI OGRODOWEJ

77

na dla dzieci. Nie stosowano gatunków roĞlin z trującymi owocami czy liĞümi, celowo wybrano kilka nasadzeĔ posiadających kolce lub ciernie, które mogą wzbudzaü zainteresowanie dzieci i stymulowaü zmysá dotyku. Krzewy zakomponowano w taki sposób, aby nawiązywaáy do zaáoĪeĔ koncepcji, dzieląc przestrzenie na mniejsze lub wytyczaáy poszczególne wyspy. W czĊĞci wejĞciowej do budynku przedszkola zaproponowano uáoĪenie logo placówki z roĞlin bylinowych. Walory estetyczne oraz funkcje zdrowotne i edukacyjne ma w szczególnoĞci roĞlinnoĞü w strefie, którą nazwano wyspa barw (rys. 2). Byliny zaproponowane w tej strefie, które utworzą „koáo barw”, jak równieĪ logo przedszkola przed wejĞciem zestawiono kolorystycznie i zwrócono uwagĊ, aby poszczególne gatunki roĞlin pobudzaáy zmysáy. PROJEKTOWANE NAWIERZCHNIE W koncepcji zaproponowano wykorzystanie syntetycznej nawierzchni tartanowej w kolorze czerwonym, zapewniającej dzieciom bezpieczeĔstwo podczas zabawy. Pozostawiono istniejące nawierzchnie (kostka betonowa) w takich miejscach, jak parkingi, tarasy oraz chodniki stanowiące ciągi komunikacji pieszej do budynków. Powiązano je z nowymi nawierzchniami tak, aby spójnie i harmonijnie komponowaáy siĊ z roĞlinnoĞcią i zaproponowaną maáą architekturą (rys. 2). W niektórych miejscach zmodyfikowano je poprzez wprowadzenie namalowanych na powierzchni wzorów (rys. 3). W ten sposób zostaáy wzbogacone miejsca, w których zaprojektowano gry planszowe (dla szkoáy – „scrabble”, dla przedszkola – „gra w klasy”). PROPONOWANE ELEMENTY MAàEJ ARCHITEKTURY Zadaniem maáej architektury w ogrodzie sensoryczno-edukacyjnym jest dostarczenie uĪytkownikom, obok zieleni i nawierzchni, róĪnorodnych bodĨców oraz moĪliwoĞci nauki i zabawy. JednoczeĞnie ma ona uáatwiü nauczycielom i pracownikom dydaktycznym realizacjĊ zajĊü edukacyjnych. CzĊĞü elementów bĊdzie ruchoma, w sezonie ustawiana w wyznaczonych miejscach przy placówkach. W zaproponowanej koncepcji zastosowano áącznie 29 róĪnorodnych instalacji i urządzeĔ (pobranych z katalogów Moje bambino 2010, Radosna szkoáa... 2011–2012, Novum... 2012). W ogólnym zarysie są to grupy elementów maáej architektury, które sáuĪą: – doskonaleniu sprawnoĞci ruchowej, np. slalom, kóáka akrobatyczne, porĊcze, równowaĪnia na sprĊĪynach; – organizacji zabaw, np. póákule sensoryczne, lustra znieksztaácające; – odpoczynkowi i relaksowi, gáównie áawki, które na tarasie wejĞciowym do przedszkola zaprojektowano w formie czerwonych póákoli, wykonanych z po-

78

I. Poáucha, M. Kruba

malowanego drewna, a áawki na tarasie szkolnym, znajdującym siĊ w czĊĞci ogrodowej, zaprojektowano w formie fali (rys. 3); – zdobywaniu wiedzy o przyrodzie, np. wiatromierz czy stacja pogody; – wykonywaniu doĞwiadczeĔ w ogrodzie, np. warzywnik; – utrzymaniu czystoĞci wokóá placówek, jak kosze na Ğmieci.

Rys. 3. Wybrane wizualizacje propozycji zagospodarowania placówek edukacyjnych. ħródáo: opracowanie wáasne Fig. 3. Some visualizations of proposed development of preschool and primary school. Source: own based study

Oprócz urządzeĔ przeznaczonych do nauki i zabawy, przy placówkach zaplanowano elementy dekoracyjne, np. donicĊ z krzewami na parkingu przy przedszkolu. WNIOSKI 1. Obcowanie dziecka z przyrodą jest niezbĊdne do jego prawidáowego funkcjonowania, a zieleĔ przy placówkach edukacyjnych stwarza moĪliwoĞci poznawcze, jak równieĪ wpáywa na wszechstronny rozwój psychiczny i fizyczny dzieci. 2. Konieczne jest popularyzowanie idei ogrodów sensoryczno-edukacyjnych przy przedszkolach i szkoáach, poniewaĪ nauka poprzez zabawĊ moĪe byü z powodzeniem realizowana w ich otoczeniu.

MOĩLIWOĝCI EDUKACJI W PRZESTRZENI OGRODOWEJ

79

3. Zaprezentowana koncepcja jest przykáadem moĪliwoĞci oĪywienia przestrzeni ogrodowej wokóá placówek edukacyjnych i pozwala na zwiĊkszenie atrakcyjnoĞci ich oferty dydaktycznej. PIĝMIENNICTWO Bogdanowski J., 1976. Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu. Kom. Urbanistyki i Architektury. PAN, Kraków. àobocki M., 2008. Metody i techniki badaĔ pedagogicznych. Kraków, Ofic. Wyd. Impuls. Majdecki L., 2009. Historia ogrodów. T. II. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Moje bambino. 2010. Katalog szkolny. Novum, pomoce edukacyjne. 2012. Katalog urządzeĔ do zabaw. Nowak J., 2005. Wpáyw roĞlin na zdrowie czáowieka. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. PN-EN 1177:2009. Nawierzchnie placów zabaw amortyzujące upadki. z sierpnia 2002 r. Polski Komitet Normalizacyjny. PN-EN 1176-1:2009, WyposaĪenie placów zabaw i nawierzchnie. cz. 1–7 oraz cz. 10 i 11 z sierpnia 2002 r., Polski Komitet Normalizacyjny. Radosna szkoáa – nowa szkoáa. 2011/2012. Katalog szkolny. Senetra A., CieĞlak I., 2004, Kartograficzne aspekty oceny i waloryzacji przestrzeni., Wyd. UW-M, s. 7–10, Olsztyn. Szkolne ogrody – zielone pracownie, http://www.ogrody.edu.pl/index.php?strona=poradnik03 [dostĊp 10.09.2011]. Szymichowska K., 2011. Stymulacja wielozmysáowa jako metoda zajĊü edukacyjnych. Specjalistyczny serwis edukacyjny, http://awans.szkola.net [dostĊp 20.08.2011]. Wejchert K., 1974. Elementy kompozycji urbanistycznej. Arkady, Warszawa.

THE POSSIBILITIES OF EDUCATION IN THE GARDEN SPACE Abstract. The paper presents issues of the design of educational gardens on the example of primary and nursery schools. The leading idea of the concept of sensory and educational garden development was based on the creation of child-friendly place and tailored to the needs of groups at different age. Designed area creates a unit of composition, although includes two objects. Their relationship is apparent from the close proximity of buildings and similar forms of education, because of their children attend to preschool and primary school. In the arranged space islands connected by bridges, between which the rivers flow, were proposed. The green interiors with a variety of devices were planned. They allow to carry out sensory and educational themes. Elements influencing children's environmental awareness and fun for the development of children were taken into account. The user program for their needs was developed. Implementation of the presented concept of garden enliven the space around the objects and the attractiveness of teaching will increase. The natural environment and elements of its development will comprehensively stimulate the growth of children attend to preschool and primary school. Key words: educational garden, growth of children, human health, sensory garden