Mniszek lekarski Taraxacum officinale

Patrz, jak ku słońcu twojemu swe skronie Zwraca ten żółty kwiat mleczu, wzgardzony Gość naszych ścieżyn; jak słonecznej płonie Dumy odbiciem, jak gdyby w złocony Przybrał się klejnot królewskiej korony, A przecież, wiosno! pośród twoich dzieci Jest jako żebrak. Jan Kasprowicz

Chwast, który przywraca zdrowie Od zawsze nazywamy go mleczem. Ale ma on jeszcze i inne nazwy: dmuchawiec, męska starość, brodawnik mleczowaty, mlecznica, pąpawa. Jednak poprawna nazwa botaniczna brzmi: mniszek lekarski. To chyba najbardziej pożyteczny chwast na świecie. Uczeni prowadzący nad nim badania kliniczne zgodnie orzekli, że to roślina o nadzwyczajnej mocy, przed którą wielka przyszłość w medycynie. Mniszek lekarski to roślina wieloletnia. Wczesną wiosną, kiedy tylko zrobi się trochę cieplej i mocniej przygrzeje słońce, rozkwita uroczo na łąkach, pastwiskach, przychaciach, rumowiskach, miedzach, trawnikach, w sadach, ogrodach, parkach. Tworzy przy tym przepiękny „dywan” kwiatowy. Kwiatostanem u mniszka jest koszyczek, a w nim złocistożółte kwiaty języczkowate. Koszyczki te wyrastają na pędach o wysokości 5-35 cm i przypominają aż do złudzenia jakby jeden kwiat. Wprost uwielbiają je oblatywać pszczoły, ponieważ dostarczają im nie tylko wartościowego pyłku, ale i nektaru. To właśnie z nich pszczoły wytwarzają ceniony w dietetyce i medycynie miód mniszkowy

102

Wiosenna apteka Pana Boga

– majowy. Mniszek tworzy silną rozetę ciemnozielonych, podługowatych, wcinanych brzegiem liści. Cała roślina wypełniona jest sokiem mlecznym, który ciemnieje na powietrzu. Gdy majowy lub czerwcowy wiatr zdmuchnie z przekwitniętej łodyżki tej rośliny małe, puszyste „spadochroniki” z nasionami, pozostaje coś, co przypomina miniaturkę łysej głowy mnicha. Stąd jego nazwa. Wartość leczniczą posiada cała roślina mniszka: ziele, czyli część nadziemna, liście, koszyczki kwiatowe lub same płatki (kwiaty języczkowate) oraz korzenie. Ziele i liście zbiera się wczesną wiosną, gdy kwiaty są jeszcze w pąkach. Koszyczki kwiatowe bądź same płatki zrywamy zawsze w pełni rozkwitu roślin (w słoneczny dzień – kiedy są otwarte kwiatostany). Korzenie natomiast wykopujemy zwykle w jesieni albo wczesną wiosną. Co zawierają te surowce lecznicze? Przede wszystkim bogactwo przeróżnych soli mineralnych, np. potas (szczególnie dużo – do 4,5% w liściach), żelazo, miedź, molibden, cynk, krzem, magnez, a także witaminy: C oraz z grupy B. Bardzo wartościowy w mniszku jest poza tym kwas foliowy (folacyna) – bierze udział m.in. w procesie krwiotworzenia. Wiele cennych właściwości leczniczych roślina ta zyskuje również za sprawą zawartych w niej laktonów (nazwa pochodzi od łacińskiego słowa lac – mleko), dawniej w literaturze fachowej nazywane taraksacyną. Mniszek lekarski zawiera jeszcze flawonoidy (m.in. kwercetynę), karotenoidy (głównie w kwiatach), polifenolokwasy (np. kwasy: chlorogenowy, cykoriowy, kawowy, kaftarowy), trójterpeny (np. taraksasterol, tarakserol, α- i β-amarynę), żywice, woski, kumaryny, gumy, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, węglowodan – inulinę (do 40% w korzeniach pozyskiwanych jesienią), fitosterole (m.in. β-sitosterol, stigmasterol), nieco olejku lotnego oraz bliżej nieokreślone związki gorzkie. Posiada też w swym składzie substancję o nazwie kwas cerotynowy, który – jak wykazały badania – działa bakteriostatycznie na prątki gruźlicy płuc. Aktywne enzymy zawarte w tej roślinie wpływają na organizm ogólnie biostymulująco (podobnie jak aloes czy żeń-szeń).

Mniszek lekarski

Daje ulgę w chorobach wątroby i broni przed nowotworami Mniszek lekarski zasłynął w medycynie z dobroczynnego działania na wątrobę: wpływa żółciopędnie, żółciotwórczo, odtruwa jej miąższ, stabilizuje pracę komórek wątrobowych, leczy stan zapalny woreczka żółciowego i dróg żółciowych, zapobiega też skutecznie zastojowi żółci w woreczku żółciowym (co jest powodem niestrawności i odkładania się w nim kamieni żółciowych). Często też preparaty z mniszka zaleca się ludziom po przebytej żółtaczce i u których stwierdzono kamicę żółciową. Leczy niestrawność, usuwa uczucie przejedzenia, pełność w żołądku (wzmaga wydzielanie soku żołądkowego), pomaga w zatruciach pokarmowych. Pobudza też sam proces przemiany materii w organizmie i oczyszcza go zarówno ze szkodliwych metabolitów, jak i toksyn. Jest bardzo polecany w kuracjach odchudzających. Likwiduje zaparcia i ma korzystny wpływ na pracę jelit. Świeżo wyciśnięty sok z całych roślin mniszka stanowi od lat prawdziwe dobrodziejstwo dla osób wyniszczonych długimi chorobami (np. infekcyjnymi, przewlekłymi), leczonych antybiotykami, po zabiegach chirurgicznych, działa bowiem ogólnie regenerująco i biostymulująco na organizm. Sok ten okazuje się także nieoceniony w leczeniu i zapobieganiu anemii, co należy zawdzięczać zawartym w mniszku lekarskim: kwasowi foliowemu, miedzi, żelazu – o sprawdzonych właściwościach krwiotwórczych. Dawniej w medycynie ludowej sok z mniszka powszechnie podawano przy białaczce lub zagrożeniu nią. Roślina ta przydaje się również ludziom często popadającym w różne infekcje z przeziębienia i grypy, gdyż pobudza tworzenie się w organizmie interferonu – związku broniącego przed wirusami. O stosowaniu leków z mniszka warto przypominać chorym na cukrzycę i tym, którzy znajdują się w grupie dużego ryzyka jej wystąpienia (np. z powodu obciążenia genetycznego). Leki te obniżają poziom cukru we krwi, wpływają ochronnie na nerki, zapobiegają tworzeniu się zakrzepów i jak donoszą najnowsze badania kliniczne, chronią przed neuropatią cukrzycową. Mniszek aktywizuje poza tym pracę nerek (działa moczopędnie) i usuwa z nich złogi w postaci piasku (zapobiega także odkładaniu się kamieni nerkowych) i wpływa przeciwzapalnie zarówno na nerki, pęcherz, jak i drogi moczowe. Łagodzi bóle reumatyczne i artretyczne, bo pomaga sprawnie pozbyć się kwasu moczowego, który odkła-

103

104

Wiosenna apteka Pana Boga

dając się w stawach wywołuje stan zapalny i ból. Mniszek ma też zdolność obniżania poziomu cholesterolu we krwi (zwłaszcza zdradliwej frakcji LDL). Wykazuje korzystny wpływ na cerę: poprawia jej koloryt, leczy trądzik, wypryski skórne. Świeżo wyciśnięty sok z tej rośliny bądź surówki i sałatki z dodatkiem jej młodych liści zdecydowanie oddalają wiosenne wyczerpanie oraz stanowią wczesną wiosną tanie i cenne źródło witaminy C, a także niezbędnych minerałów (potas!). Syrop z koszyczków kwiatowych lub samych płatków (kwiatów języczkowatych) mniszka zaleca się chętnie w uporczywym, suchym kaszlu, uczuciu „suchości” w gardle, zapaleniu oskrzeli, zaleganiu w nich flegmy oraz jako środek powlekający i regenerujący przesuszone oraz uszkodzone przez infekcje błony śluzowe dróg oddechowych. Dawniej mniszkiem leczono też choroby oczu, a jego sokiem mlecznym likwidowano (stopniowo) kurzajki i brodawki (podobnie jak sokiem z glistnika jaskółczego ziela). Zupełną rewelacją są ostatnie wyniki badań klinicznych przeprowadzonych w Japonii. Wynika z nich, że mniszek lekarski stanowi nadzieję dla chorych na nowotwory. Jego dobra skuteczność w leczeniu i zapobieganiu niektórym nowotworom związana jest z obecnością w tej roślinie związków o nazwach: taraksasterol i tarakserol. Mniszek zaliczono również do roślin o potwierdzonym działaniu antyoksydacyjnym (neutralizującym wolne rodniki – głównego sprawcę nowotworów, zbyt szybkiego starzenia się itd.) Odwary i napary z tej rośliny często wykorzystuje się w kąpielach ziołowych, np. przy trądziku, stanach zapalnych skóry oraz polecanych dla otyłych. Dodatkowo mniszek posiada zdolność sprawnego regenerowania skóry (przyspiesza bliznowacenie). I jeszcze rada dla osób mających kłopoty z przewlekłą i zaawansowaną nadkwaśnością żołądka. Otóż stosowanie leków z mniszka poprzez zwiększanie wydzielania kwasu solnego w żołądku może u nich wywołać nasilenie zgagi i kwaśnego odbijania.

Mniszek lekarski

Przepisy na domowe lekarstwa Zioła likwidujące otyłość Składniki: Po ½ szklanki rozkruszonego ziela mniszka lekarskiego, skrzypu polnego i sproszkowanych kłączy perzu, po 5 łyżek liści brzozy, owoców (nasion) kminku (rozkruszonych) i morszczynu. Przygotowanie: Wszystkie komponenty dobrze wymieszać i umieścić w suchym pojemniku. Stosowanie: 1 łyżkę uzyskanej mieszanki ziołowej wsypać do szklanki, zalać do pełna wrzątkiem, parzyć pod spodeczkiem 20 minut, pić po odcedzeniu jeszcze ciepły napar po śniadaniu i po obiedzie. Pożytek dla zdrowia: Mieszanka według tej receptury zdecydowanie aktywizuje proces przemiany materii w organizmie i ułatwia spalanie zbędnej tkanki tłuszczowej. Wpływa moczopędnie i pomaga pozbyć się złogów wody (nagromadzonej także w tkance tłuszczowej), które wywołują obrzęki nóg, rąk, twarzy oraz ogólną ociężałość. Pomaga usunąć z organizmu zbędne metabolity (m.in. kwas moczowy). Wpływa odtruwająco na wątrobę i trzustkę. Przeciwdziała zaparciom i wzdęciom (zasługa kminku). Sprawia, że po schudnięciu nie pozostają na skórze rozstępy, co zawdzięczać należy skrzypowi polnemu, zasobnemu w krzem. Dodatkowo łagodzi bóle reumatyczne i artretyczne.

Sok z mniszka dla osłabionych Przygotowanie: Wykopać wczesną wiosną sporo roślin mniszka wraz z korzeniami. Dokładnie je wypłukać pod bieżącą wodą, odrzucić

105

106

Wiosenna apteka Pana Boga

drobne korzonki, przepuścić przez maszynkę do mięsa (albo sokowirówkę) i wycisnąć z nich sok. Świeżo wyciśnięty sok z mniszka lekarskiego można krótko przechowywać w lodówce. Aby go zakonserwować, do 5 szklanek takiego soku należy dodać 1 szklankę spirytusu. Sok zawsze przechowuje się w szczelnych butelkach z ciemnego szkła w chłodnym miejscu. Stosowanie: Przez pierwsze 5 dni sok pije się po 1-2 łyżeczki przed śniadaniem i po kolacji. Następnie dawkę zwiększamy do 2-3 łyżeczek (też rano i wieczorem) przez 11 dni. Później sok zażywa się po 1 łyżce 3 razy w ciągu dnia po posiłkach. Sok rozcieńczamy ½ szklanki wody. Czas trwania kuracji: około 5-6 tygodni, następnie około 3 tygodni przerwy i rozpoczynamy ją od nowa. Pożytek dla zdrowia: Taki sok odtruwa i regeneruje miąższ wątroby i trzustki. Zapobiega zastojowi żółci w woreczku żółciowym i ułatwia jej przepływ do dwunastnicy. Działa żółciotwórczo i żółciopędnie. Skutecznie oczyszcza organizm ze szkodliwych produktów procesu przemiany materii (np. kwasu moczowego). Usuwa niestrawność, uczucie przejedzenia i wzdęcia. Z wielkim powodzeniem leczy anemię i trądzik. Skraca czas trwania wiosennego przesilenia. Dostarcza organizmowi wielu cennych witamin, soli mineralnych i enzymów. Sprzyja procesowi odchudzania.

Winko z mniszka na oczyszczenie organizmu Składniki: 250 koszyczków kwiatowych mniszka, 3 l przegotowanej wody, 1 kg cukru, 20 g drożdży winnych Przygotowanie: W pogodny dzień nazbierać około 250 koszyczków kwiatowych mniszka lekarskiego bez ogonków. Ponieważ w kwiatach lubią „przesiadywać” różne małe chrząszcze, należy je ułożyć na godzinę na białym papierze (biel papieru zwabi owady). Jeśli koszyczki kwiatowe są już czyste, bo np. zbiera-

Mniszek lekarski

liśmy je po deszczu w godzinach przedpołudniowych (zaraz po rozkwitnięciu), nie musimy ich myć. Sypiemy je do sporego słoja i zalewamy ok. 3 l przegotowanej wody, w której wcześniej rozpuściliśmy 1 kg cukru. Do słoja trzeba też wrzucić ok. 20 g drożdży winnych. Słój trzymamy w ciepłym miejscu 2 tygodnie (należy go koniecznie zaopatrzyć w rurkę). Gdy już wszystkie koszyczki opadną na dno, winko zlewamy znad utworzonego osadu do czystych, szczelnych butelek z ciemnego szkła. Przechowujemy je zawsze w chłodzie. Stosowanie: Winko mniszkowe zażywa się po 1 małym kieliszku raz dziennie po jedzeniu, np. po obiedzie lub po kolacji. Pożytek dla zdrowia: Jest bardzo pomocne w niestrawności, objawach przejedzenia, „ciężkości” w żołądku. Pobudza proces przemiany materii i pozbywa organizm szkodliwych metabolitów. Przydaje się w odchudzaniu. Odtruwa wątrobę, likwiduje szkody spowodowane kuracją antybiotykową. Usuwa obrzęki nóg, rąk i twarzy wywołane gromadzeniem się w organizmie złogów wody. Usprawnia pracę nerek. Działa ogólnie wzmacniająco i obniża poziom cholesterolu we krwi.

Miodowy syrop z kwiatów mniszka lekarskiego Składniki: Około 400 kwiatów (koszyczków kwiatowych) mniszka lekarskiego, 1 litr wody, 1 cytryna, 1 kg cukru. Przygotowanie: Należy nazrywać w pełni kwitnienia i koniecznie w słoneczny dzień kwiatów mniszka lekarskiego. Płuczemy je i zalewamy 1 litrem wody w emaliowanym garnku, następnie gotujemy wolno pod przykryciem około 15 minut, dodając na końcu pokrojoną w plastry cytrynę (wraz z dobrze umytą skórką). Garnek odstawiamy na 12 godzin. Po odcedzeniu i wyciśnięciu przez gazę resztek koszyczków kwiatowych mniszka do płynu dodajemy cukier i jeszcze raz wolno gotujemy dla odparowania do mniej więcej 2 godzin (bez przykrycia).

107

108

Wiosenna apteka Pana Boga

Z podanych ilości składników uzyskuje się zwykle 2 szklanki syropu, który przypomina miód. Gorący syrop zlewamy do szczelnego słoika i dla dobrego przechowywania krótko pasteryzujemy. Stosowanie: Po 1 łyżce syropu mniszkowego 2-3 razy w ciągu dnia (można go dodawać do herbatek ziołowych i owocowych bądź ciepłego przegotowanego mleka). Pożytek dla zdrowia: Syrop z mniszka lekarskiego wpływa wykrztuśnie (rozrzedza wydzielinę zalegającą w oskrzelach). Zmniejsza ataki suchego kaszlu ze skąpą wydzieliną i jest pomocny w zapaleniu oskrzeli. Powleka błony śluzowe dróg oddechowych i pozwala je szybciej zregenerować po infekcjach. Wykazuje działanie łagodnie rozgrzewające. Przydatny w leczeniu chrypki, przeziębienia i grypy. Skutecznie zapobiega też infekcjom typowym dla zimy (aktywizuje wytwarzanie interferonu – substancji broniącej organizm przed wirusami).

Zioła dla cierpiących na cukrzycę Składniki: Po 1 szklance rozkruszonego ziela mniszka lekarskiego i ziela rutwicy lekarskiej, po ½ szklanki rozdrobnionych strąków fasoli i kłączy perzu oraz ¼ szklanki liści pokrzywy. Przygotowanie: Wszystkie składniki starannie wymieszać, wsypać do suchego pojemnika, przechowywać z daleka od wilgoci. Stosowanie: 1 łyżkę suszu ziołowego zalać 1 szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 20 minut, po odcedzeniu pić jeszcze ciepły napar 3 razy dziennie 20-30 minut po posiłku.