İZMİR’DE TEMİZ ÜRETİM UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ

Mevzuat ve Teşviklerin Değerlendirilmesi Ferda Ulutaş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

23.03.2012 İzmir

İZMİR’DE TEMİZ ÜRETİM UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ

Mevzuat Değerlendirilmesi

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) KAPSAM – Ülkemiz Mevzuatında Eko-verimlilik (Temiz Üretim) - Çevre ve Enerji Mevzuatı - AB Uyum Plan ve Stratejileri - Diğer Yasal Belgeler

– Avrupa Birliği (AB) Çevre Mevzuatında Eko-verimlilik (Temiz Üretim) – Türk ve Avrupa Birliği (AB) Mevzuatlarının Ekoverimlilik (Temiz Üretim) Çerçevesinde Karşılaştırılması

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)

• Eko-verimlilik (temiz üretim) yaklaşımını işaret eden • Eko-verimlilik (temiz üretim) süreçlerini destekleyen yöntem, veri, prensip ve yaklaşımları içeren

düzenlemeler ve ilgili bölümleri…

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı • Çevre Kanunu • Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği • Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği • Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik • Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği • Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği • Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği • Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği • Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği • Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği • Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı • Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği • Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik • Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik • Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik • Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanılması Tebliği • Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği • Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik • Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik • Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik • Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı • Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik • Bazı Akaryakıt Türlerindeki Kükürt Oranının Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik • Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği • Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği • Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği • Sera Gazı Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil İşlemleri Tebliği • Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik • Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği • Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik • Çevre Denetimi Yönetmeliği • Çevre Düzeni Planlarının Yapılması Esaslarına Dair Yönetmelik

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Çevre Kanunu: • Sürdürülebilir çevre, sürdürülebilir kalkınma • Yenilenebilir enerji kaynaklarının ve temiz teknolojilerin teşviki • Atığın kaynağında azaltılması, geri kazanılması • Kirliliğin önlenmesi • Kirliliğin önlenmesi faaliyetlerine teşvik

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Su Kirliliği ile ilgili Yönetmelikler:

• Kirliliği kaynağında önleyecek teknoloji ile üretim yapılması • Kirliliğe engel olunabilmesi için temiz üretim teknolojilerine başvurulması

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Atık Yönetimi ile ilgili Yönetmelikler: • • • • • • • • • • • • •

Temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması Çevreye zarar vermeyecek ürün tasarımı Atık üretiminin azaltılması, geri dönüşümü, tekrar kullanımı Hammadde/ enerji olarak geri kazanılması Kaynağında ayrı toplanması Atıkların tanımlanması En az atık üreten teknolojinin seçilmesi Atık değerlendirme/ geri kazanmaya yönelik eğitim (yerel yönet.) Uzun ömürlü ürün (akü-pil) üretimi Ürünlerde tehlikeli kimyasal kullanımının azaltılması Ürün üreten, piyasaya süren için yükümlülükler (ambalaj) Atıkların geri kazanılması amaçlı atık toplama sistemleri Ürünlerde geri dönüştürülmüş malzeme kullanımı

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Kimyasal Maddeler ile ilgili Yönetmelikler: • Etiketleme, güvenlik bilgi formları (alıcının bilgilendirilmesi) • Bazı tehlikeli kimyasalların üretiminin ve üretimde kullanımının sınırlandırılması • Kimyasal envanteri • Elektrikli/elektronik eşyalarda bazı tehlikeli kimyasalların kullanımının sınırlandırılması (atık geri kazanım süreçlerinin iyileştirilmesi) • Ozon tabakasına zarar veren kimyasalların üretim, kullanım, ithalatı, geri kazanılması, vb. ile ilgili düzenlemeler

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Hava Emisyonları ile ilgili Yönetmelikler: • • • • • • •

Yakıtlarda kükürt oranının azaltılması Mevcut en iyi tekniklerin kullanılması NOx emisyonunun kaynağında azaltılması Isı kayıplarının azaltılması Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı Kojenerasyon uygulamaları ve enerji verimliliği Sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik projelerin raporlanması

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Genel-Diğer:

• Çevreye duyarlı tasarım (eko-tasarım) • Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol ve Temiz Üretim Planı (tekstil ilk uygulama) • İzin ve Lisanslar (geri kazanım, geri dönüşüm için) • Çevre Düzeni Planları (sürdürülebilir kalkınma hedefi, ekonomik ve ekolojik kararların bir arada düşünülmesi ve doğal kaynakların rasyonel kullanımı )

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Çevre Mevzuatı Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği: (>10 ton/gün ıslak işlem kapasitesi) • Tekstil sektörü faaliyetlerinin çevreye etkilerinin en aza indirilmesine yönelik olarak temiz üretim teknolojilerinin kullanımına ilişkin usul ve esaslar • Mevcut en iyi teknikler doğrultusunda temiz üretim planı hazırlanması, sunulması uygulanması, raporlanması (ilk planlar için son tarih: 31.12.2012) • Yeni kurulacak ve kapasite artırımı yapılacak tesisler için yürütülen Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) sürecinde, temiz üretim unsur ve tekniklerine yer verilmesi • Diğer sektörler için pilot uygulama

Ülkemiz Mevzuatında Eko-Verimlilik (Temiz Üretim)/ Enerji Mevzuatı • Enerji Verimliliği Kanunu ve Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik – Teşvikler – Enerji yönetimi

• Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun – Fiyat garantisi

• Ev Aletlerinin Enerji Etiketlemesi ile ilgili Düzenlemeler

– Buzdolabı, çamaşır makinası, bulaşık makinası, ampul, elektrikli fırın, klima

• Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği

– Enerji performans kriterleri, enerji kimlik belgesi – Enerji tüketim hesaplaması, Enerji ve CO2 bazında sınıflandırma – Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması

AB Uyum Süreci/ Uyum Programı Plan Kapsamındaki Düzenlemeler: • Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (Entegre Çevre İzni) Yönetmeliği • Eko-Etiket Yönetmeliği • Eko-Yönetim ve Denetim Programına (EMAS) Kuruluşların Gönüllü Katılımına ilişkin düzenlemeler • Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği • Emisyon Ticaretine Yönelik Düzenleme • Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği • Çevresel Sorumluluk Hakkında Kanun • Çerçeve Su Kanunu • Biyoyakıtların Yaygınlaştırılmasına İlişkin Yönetmelik • Maden Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

AB Uyum Süreci/ Uyum Plan ve Stratejileri • AB Üyeliğine Doğru Türkiye Sanayi Politikası • AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007 - 2023) • Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2011 – 2014 (AB Üyeliğine Doğru) • Enerji verimliliği • Çevreye duyarlı üretim süreçleri • Temiz üretim süreçlerine geçiş • Eko-verimlilik programlarının ülke genelinde uygulanması

Diğer Yasal Belgeler • • • • •

Kalkınma Planları KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı ve Gündem 21 Türkiye için Enerji Verimliliği Stratejisi STB ve ETKB Arasında İmzalanan İşbirliği Protokolü ve Enerji Verimliliği Eylem Planı • Enerji Verimliliği Strateji Belgesi 2012-2023 • İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı (İDEP) 2011 – 2023 – 2014 yılına kadar temiz üretime yönelik Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin güçlendirilmesi – Sanayi sektöründe “sektörel eko-verimlilik (temiz üretim)” kılavuzlarının hazırlanması, örnek uygulamaların teşvik edilmesi

AB Çevre Mevzuatında Eko-verimlilik (Temiz Üretim)

• 1983 yılından bu yana “kirlilik önleme” • 1996 – Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (EKÖK) • 2003 – Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim

AB’de STÜ Politikaları 

Entegre Ürün Politikası (Integrated Product Policy) (IPP) – 2003



Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı Tematik Stratejisi (Thematic Strategy on the Sustainable Use of Natural Resources) – 2005



Atık Önleme ve Geri Dönüşüm Tematik Stratejisi (Thematic Strategy on Waste Prevention and Recycling) – 2005 (Rev: 2011)



Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim / Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı (Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy (SCP/SIP) Action Plan) – 2008

Entegre Ürün Politikası  Ürünlerin yaşam döngülerinin

her aşaması dikkate alınarak ürünlerin çevresel etkilerinin azaltılması

 Ürünlerin yaşam döngülerinde

yer alan tüm aktörlerin (tasarımcı, üretici, pazarlamacı, perakendeci ve tüketiciler) sürece dahil edilmesi

 Bu amaçla, ekonomik, gönüllü

anlaşma, etiketleme, ürün tasarım kılavuzları, regülasyon, vb. araçların kullanılması

Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı Tematik Stratejisi  Kaynakların “eko-verimli” kullanımı  Kaynak kullanımı ve

çevresel etkilerine yönelik bilgi tabanı ve veri merkezi oluşturulması

 Göstergeler oluşturularak kaynak kullanımının ve

izlenmesi  Teşviklerin

oluşturulması

etkilerinin

Atık Önleme ve Geri Dönüşüm Tematik Stratejisi  AB Atık Direktiflerinin uygulanması  Atık yönetiminde yaşam döngüsü  Atık önleme  Bilgi tabanının

oluşturulması

 Geri dönüşüm

politikaları

 Geri dönüşüm

standartlarının

geliştirilmesi  Atık azaltım hedefleri

yaklaşımı

STÜ/ Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı  Ürünlerin enerji ve

çevre performanslarının iyileştirilmesi ve tüketiciler tarafından benimsenmesinin teşvik edilmesi 

Eko-tasarım Direktifinin kapsamının genişletilmesi (Rev: 2009 – Enerji ile ilgili ürünler)



Ürünlerin Etiketlendirilmesi (Eko-etiket direktifi)



Kamuda yeşil satın alma



Eko-inovasyonun (eko-yenileşim) teşvik edilmesi



Eko-Yönetim ve Denetim Programı (EMAS) direktifi



Teşvikler



Perakendeci ve tüketiciler ile iletişim



KOBİ’lerin desteklenmesi

AB Mevzuatında Temiz Üretim • • • • • • • • • • • • •

Ömrünü Tamamlamış Araçlar (ELV) Direktifi Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımı Direktifi MEVCUT Ambalaj ve Ambalaj Atıklarına İlişkin Direktif Bazı Zararlı Maddelerin Kullanılmasının Sınırlandırılması (RoHS) Direktifi Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin (Landfill) Direktif Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları (WEEE) Direktifi 2009 – 2011 Planı Maden Atıklarının Yönetimi Direktifi Su Çerçeve Direktifi Eko Etiketleme Direktifi > 2011 Eko-Yönetim ve Denetim Programı Direktifi (EMAS) Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi 2013 – 2018 Kademeli Geçiş Endüstriyel Emisyonlar Direktifi Kimyasallar için Kayıt, Değerlendirme ve İzin (REACH) Direktifi Belirlenecek

AB – Türkiye Karşılaştırma/ Sonuçlar • Ulusal mevzuatında enerji verimliliği hariç temiz üretime yönelik çerçeve niteliğinde bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. • AB’deki mevzuat ve Türk mevzuatı arasındaki en önemli fark, Türk mevzuatında “sürdürülebilir tüketim ve üretim” kavramının herhangi bir yasal düzenleme kapsamında ele alınmamış olmasıdır. • Ulusal çevre mevzuatında eko-verimlilik (temiz üretim) yaklaşımını işaret eden; eko-verimlilik (temiz üretim) süreçlerini destekleyen yöntem, veri, prensip ve yaklaşımları içeren çok sayıda düzenleme (Çevre Kanunu dahil 32 düzenleme) bulunmaktadır.

AB – Türkiye Karşılaştırma/ Sonuçlar • AB uyum kapsamında plan dahilinde olan bazı düzenlemeler de şunlardır: Eko-Etiket Yönetmeliği, Eko-Yönetim ve Denetim Programına (EMAS) Kuruluşların Gönüllü Katılımına ilişkin düzenlemeler, Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (Entegre Çevre İzni) Yönetmeliği, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği, vb. • Eko-verimlilik (temiz üretim) konusu AB uyum da dahil olmak üzere kalkınma planları ve ulusal pek çok strateji, eylem planı, işbirliği protokolü, vb. belgelerde de yer almaktadır. Bunlardan en güncel olanlar İklim Değişikliği Eylem Planı ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesidir.

AB – Türkiye Karşılaştırma/ Sonuçlar • AB Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (EKÖK) Direktifi ve bunu da içeren Endüstriyel Emisyonlar Direktifi (EED) hem “kirlilik önleme” yani temiz üretim tekniklerinin kullanılmasını bir yükümlülük haline getirmekte ve bu tekniklerin (BAT) sektörel bazda derlendiği kılavuzlara yönlendirmektedir. • 2011 yılı sonunda yayınlanmış olan Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği, “temiz üretim” yaklaşımını ilk kez yasal bir düzenlemede “yükümlülük” haline getirmiştir.

İZMİR’DE TEMİZ ÜRETİM UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ

Teşvik Mekanizmalarının Değerlendirilmesi

Finansal Teşvik Mekanizmaları KAPSAM – Kanun ve Kararlar Bazında Teşvik Mekanizmaları – Kurum ve Kuruluşlar Bazında Sağlanan Teşvik ve Destekler – Genel Değerlendirme

Finansal Teşvik Mekanizmaları

• Doğrudan ve spesifik olarak “ekoverimlilik (temiz üretim)” alanına yönelik çok az sayıda olanak olduğu görülmektedir. • Farklı başlıklar altında tanımlanmış, genel bazı teşvik ve desteklerin doğru şekilde kurgulandığında eko-verimlilik (temiz üretim) alanındaki çalışmalar ve projeler için değerlendirilmeleri de mümkündür.

Finansal Teşvikler/ Kanun ve Kararlar • 2009/15199 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar • 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun • 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu • 4737 Sayılı Endüstri Bölgeleri Kanunu • 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu • 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu • IPA Çerçeve Anlaşması Kararı • Enerji Verimliliği Kanunu • Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun

Finansal Teşvikler/ Kanun ve Kararlar – Genel • Yatırım, Ar-Ge • Vergi muafiyetleri (Gümrük vergisi, katma değer vergisi (KDV), Damga vergisi, gelir veya kurumlar vergisi, emlak vergisi) • Kredi faizi desteği • Sigorta primi işveren hissesi desteği • Yatırım yeri tahsisi, enerji desteği • Ar-Ge İndirimi • Teknogirişim Sermayesi Desteği

eko-verimlilik (temiz üretim) için kullanılabilir.

Finansal Teşvikler/ Kurum ve Kuruluşlar • • • • • • • • • •

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB) Hazine Müsteşarlığı Ekonomi Bakanlığı Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı (KOSGEB) Bölgesel Kalkınma Ajansları – İzmir Kalkınma Ajansı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bankalar Kredi Garanti Fonu

Finansal Teşvikler/ Kurum ve Kuruluşlar - Destekler • • • • • • • • •

OSB, KSS, EB Destekleri SANTEZ Teknogirişim Belgelendirme Ar-Ge Destekleri TTGV Çevre Destekleri KOBİ Destek Programları Enerji Verimlilği Destekleri Yenilenebilir Enerji Teşvikleri

Genel Değerlendirme • Genel amaca yönelik olarak uygulanmakta olan destek ve teşviklerin doğru kurgulanıp tanımlandığında eko-verimlilik (temiz üretim) yaklaşımının farklı süreçlerine (Ar-Ge, girişim, yatırım, vb.) uygun uygulamalar için değerlendirilebilir. • Öte yandan, az sayıda da olsa doğrudan eko-verimlilik (temiz üretim) alanını işaret eden destekler de bulunmaktadır. (TTGV Çevre Desteği, vb.) • İzmir Kalkınma Ajansı ise uyguladığı destek programlarında ekoverimlilik (temiz üretim) ile bağlantılı konuları da öncelikleri arasında değerlendiren ilk ve tek kalkınma ajansı olarak diğer ajanslara örnek olabilecektir.

Genel Değerlendirme • Bazı bankalar ise yenilenebilir enerji başta olmak üzere enerji verimliliğini de kredi kapsamına alırken, eko-verimlilik (temiz üretim) uygulamalarına en belirgin ve tanımlı kredileri sağlayan bir banka olarak TSKB öne çıkmaktadır. • Eko-verimlilik (temiz üretim) uygulamalarının sürdürülebilir bir biçimde hayata geçebilmesi için finansman mekanizmalarıyla birlikte politika ve strateji, işbirliği ve bilgi paylaşım ağları, kapasite geliştirme ve farkındalık yaratma gibi adımların da birlikte ilerlemesi gerekmektedir. • İşbirliklerine ve teknik kapasite geliştirme faaliyetlerine dayalı, spesifik olarak eko-verimliliği (temiz üretim) işaret eden destek programları daha etkin ve verimli sonuçlar yaratacaktır.

TEŞEKKÜRLER Ferda Ulutaş Çevre Projeleri Grubu Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Cyberplaza B-Blok Kat: 5-6 Bilkent/Ankara [email protected] www.ttgv.org.tr