Kömür Rankları
Linyit: Düşük kaliteli kahverengi-siyah bir kömürdür (i.e., low heat content per unit) ve yüksek nem ve uçucu madde içeriğine sahiptir. Enerji içeriği 4000 BTU/lb’ den azdır.
Alt bitümlü kömür: Siyah linyit, mat siyah ve genlde % 20-30 nem içerir. Enerji içeriği 8,300 BTU/lb.
Bitümlü kömür: en yaygın kömür olup yoğun ve siyahtır genelde açık ve mat materyal bantları çok iyi Nem içeriği genelde % 20’ den azdır. Enerji içeriği 10,500 Btu / lb.
Antrasit : Sabit karbon yüzdesi yüksek ve uçucu madde oranı düşük sert kömür olarak adlanan ser, parlak siyah bir kömürdür. Enerji içeriği yaklaşık 14,000 Btu/lb.
KÖMÜR TİPLERİ Turba
Kömür tiplerinin ilk oluşanıdır.
Ülkemizde çok az bulunur.
Endüstriyel bir önemi yoktur.
Bu kömür sıcaklıkları 5-8oC arasında bulunan, berrak ve oldukça su içeren yerlerde oluşur.
Bataklık bitkilerinin su tablasına göre olan konumlarına göre;
Limnik Turba: Tamamen su içinde yaşayan bitkilerden oluşan turbadır.
Telmatik Turba: En yüksek ve en alçak su tablası seviyesi arsında, yani periyodik olarak su altında kalan ortamda yetişen bitkilerden türer.
Karasal Turba: En yüksek su seviyesinin üstünde yetişen bitkilerden oluşur.
Elemanter Analizi (kütlesel)
C
%(25-60)
H2
%(5-8)
O2
%(20-55)
N2
%(0.5-3.5)
Kimyasal yapısı bulunduğu yere göre değişir.
Bazen %50 (kütlesel) ‘ye kadar külde bulunabilir.
Alt ısıl değeri düşüktür.
Hu=14.000-20.000 kJ/kg
250-270oC sıcaklıkta alevlenir.
LİNYİT
Tahminen 60 milyon yıl önce meydana gelmeye başlayan linyitte su ve birçok yabancı madde de bulunmaktadır.
İkinci ve üçüncü zamanda oluşmuşlardır.
Isı açısından fakirdirler.
Dokuları amorf, ağaçsı veya lifli, yüksek oranda rutubet ihtiva eder,
Çıkartıldıkları bölgelerde kullanılırlar. Linyit rezervlerine bağlı olarak termik santrallerin kurulması bu kömür tipini daha rasyonel hale getirmiştir.
Sarı Linyit İs bırakan uzun alevlerle yanarlar. Hu=10.500 kJ/kg Elemanter Analizi (Kütlesel) C %60 H2 %5 O2,N2 %(30-40)
Yağlı Linyit Bu kömürlere bitümlü linyit adı da verilir. Kükürt içerdiği için yandığında pis koku çıkar. Hu=27.000-29.000 kJ/kg Elemanter Analizi (Kütlesel)
Kahverengi Linyit Kolay kırılabilen, büyük kütleler halinde, hafif yağlı, S içermeyen, %50’ye kadar nemi olan kömürlerdir. Hu=12.500-21.000 kJ/kg
C %75 H2 %(6-9) O2,N2 %(15-18)
Türkiye de en çok rastlanan kömür çeşidi linyittir. Türkiye linyit bakımından oldukça zengin bir ülkedir ve toplam 5.7 milyar ton linyit rezervine sahiptir.
TÜRKİYE LİNYİT YATAKLARI Batı Linyitleri
Doğu Linyitleri
Isıl değerleri düşük Kül ve S’ ü az Kalın tabaklar halinde
Isıl değerleri düşük Kül ve S’ ü fazla İnce tabakalar halinde
Türkiye'deki başlıca linyit yatakları •
Karaisalı (Adana)
•
Merzifon ve Suluova
•
Mengen (Bolu)
•
Kükürtlü
•
Eynez ve Işıklar (Soma-Manisa)
•
Uluçayır (Divriği-Sivas)
•
Gülşehir (Nevşehir)
•
Zonguldak
•
İnonü (Eskişehir)
•
Karapınar (Konya)
Alt bitümlü kömür (sub-bituminous coal)
Kömürleşme derecesi açısından linyit ile taşkömürü arasında yer alır. Siyah linyit adı da verilmektedir. Linyitler ve alt bitümlü kömürler düşük ranklı kömür grubuna dahildir.
Siyah Linyit
Bileşimlerinde S bulunur.
Hu=21.000-27.000 kJ/kg
Elemanter Analizi (Kütlesel)
C
%70-80
H2
%(5-6)
O2,N2%(23-25)
Linyitler gibi koklaşmayan kömürlerdir ve en çok termik santrallerde elektrik üretiminde kullanılır.
Taşkömürü (Maden Kömürü)
Turba ve linyite göre daha ileri karbonizasyon sonucu oluşmuşlardır. Bu kömürlerde bitki kalıntılarını gözle görmek imkânsızdır. Bu kömürler kok imalinde kullanılırlar.
Hu=31.500-37.000 kJ/kg
Elemanter Analizi (kütlesel)
C
%(80-90)
H2
%(4.5-5.5)
O2
%(3-11)
Uçucu Madde %(10-45)
Sabit Karbon
%(25-80)
Kül
%(0.5-40)
Bileşiminde uçucu maddesi %(30-37)’den az olan taşkömürleri kok elde edilmesinde kullanılırlar.
Yanma esnasında daha az duman çıkardıkları için çevre kirliliği açısından uçucu maddesi az olan kömürler tercih edilir. Ülkemizdeki Taş Kömürü Yatakları
Zonguldak-Ereğli (Toplam rezerv 1,33 milyar ton’ dur)
Kastamonu-İnebolu Ülkemizde Tüketildiği Tesisler: Ereğli-Karabük demir-çelik fabrikası Trenler ve gemiler Çatalağzı termik santrali
Antrasit
Tam karbonizasyona uğramış kömürlerdir. C miktarı çok fazla olduğundan zor tutuşurlar. Fakat tutuştuktan sonra kararlı bir şekilde yanarlar. Hu=34.300-36.000 kj/kg Elementer Analizi (kütlesel) C %(90-96) H2 %(2-5) O2 %(4-11) Uçucu Madde %(3-10) Sabit Karbon %(90) Kül %(2-3) Uçucu madde miktarı az olduğundan hem kok imalinde kullanılırlar hem de çevre kirliliği açısından daha az zararlıdırlar. Ülkemizde antrasit yatağı yoktur.
Farklı kömür tiplerinin bileşimi
KOK
Bazı yağlı taşkömürlerinin havasız ortamda tüm uçucu bileşenleri uzaklaştırılana kadar ısıtılmasından sonra kalan katı artık.
Kok kömürü başta C olmak üzere az miktarda H2, N2, S ve O2 oluşur.
Hu=28.000 kj/kg
Kok üretimi sırasında yan ürün olarak kömür katranı, amonyak, hafif kömür petrolü ve kömür gazı elde edilir.
SAPROPELİK KÖMÜRLER BOGHEAD KÖMÜRÜ (YOSUN KÖMÜRÜ)
İskoçya’ da, Glasgow’ un 37 km GD’ nda yer alan Boghead yerleşim yerinden ismini alır.
Karbonifer yaşlıdır.
Tatlı su kapsayan küçük göllerde çökelen, çok ince taneli veya amorf bir hamur içinde bol miktarda alg kökenli maseral (aljinit) içeren, çok az sporinit, vitrinit ve inertinit bulunduran, sert, uçucu madde oranı yüksek, bantsız ve merceksi yapıya sahip, mat koyu kahve renkli sapropelik kömürdür.
Uçucu madde oranı: % 55-66
Kibritle tutuşturulduğunda kolayca yanar. Kömür seviyelerinin hemen üstünde veya altında veya yanal geçişli olarak bulunur.
CANNEL KÖMÜRÜ
Oluşum bakımından boghead kömürüne benzer fakat alg yerine bol miktarda spor kökenli liptinit (sporinit) kapsar.
Hamur oranı boghead kömürüne oranla hacim olarak fazladır.
Mat-siyah renkli, ince taneli, midye kabuğu şeklinde kırıklanmalı, genellikle bantsız, 50-60 cm’ yi aşmayan kalınlıkta ve merceksi şekildedirler.
Isınmada,
Petrol-gaz üretiminde
Petrokimya sanayinde kullanılır
Koklaşma özelliği yoktur.
Kül oranları düşüktür
Uçucu madde ve sabit karbon oranlarına göre;
Boghead-taşkömürü arasında yer alır.
H/C oranları oldukça yüksek olup (0.80-1.65) arasındadır. Bu nedenle petrol verimleri yüksektir. KÜKERSİT
İsmini, Estonya’ daki yerleşim birimi olan “Kuckers” ten almıştır.
Alg kökenli sapropelik kerojen kapsayan denizel kökenli kömürdür.
Açık kahve, kırmızımsı, koyu yeşil renklerde, hafif (1.2 gr/cm3), parmak arasında ezildiğinde toz haline gelen, yakıldığında mum alevine benzer bir alevle yanan, petrol verimi yüksek bir sapropelik kömürdür. Bitümlü şeyl olarakta değerlendirilir.
İstifte yaklaşık 50 seviye mevcuttur. Her bir seviyenin kalınlığı 10-40 cm arasındadır. En kalın olanı 2.4 m’ dir. Yüzeyden itibaren derinlikleri 5-100 m arasındadır.
Kerojenin tamamı telajinit (aljinit) olup (tip II), koloni halinde yaşayan denizel yeşil alglerden (Gloeocapsomorpha prisca) kaynaklanmaktadır.
Boghead kömürlerinden farklı olarak hamur görevi yapan sapropel yoktur.
Toplam rezervi 21 milyar ton’ dur.
UK’ nın başlıca Kömür sahaları Karbonifer yaşlı (360-286 Ma) Kömür damarları 30cm - 2m Kömür damarları Hersiniyen orojeneizinden etkilenrek kıvrımlanmış ve kırıklanmışlardır
USA’ nin Kömür havzalarının dağılımı
SULAK ALAN
Cowardin vd., (1979)’ ne gore; “Kara ortamından su ortamına (akarsu, göl, deniz) geçiş bölgelerinde yer alan, su tablası yüzeye yakın veya yüzeyde olan veya çok sığ su ile kaplı kara parçası” olarak tanımlamışlardır.
Sulak alan olarak nitelenecek ortamlar aşağıdadır;
Sulu ortamda yaşayan bitki örtüsü veya hidrik toprak (suya doygun veya sığ bir su ile kaplı oksijensiz toprak) olan alanlar (örn. Marsh, swamp, bog, fen vb.,),
Sulu ortamda yaşayan bitki örtüsü olmayan fakat hidrik toprağı olan alanlar (örn., çok tuzlu suya doygun topraklar),
Sulu ortamda yaşayan bitki örtüsü olan fakat hidrik toprağı olmayan alanlar,
Sulu ortamda yaşayan bitki örtüsü ve hidrik toprağı olmayan fakat zemini suya doygun alanlar (örn., çakıllı veya kumlu plajlar)
Marsh, swamp, bog, fen gibi ortamlar genel olarak “bataklık” ismi altında değerlendirilir.
BATAKLIK
Tabanında oksijen yönüyle fakir veya oksijensiz suya doygun çamur ve organik madde bulunduran (cansız bitki kalıntıları),
Yılın önemli bir bölümünde çok sığ su ile kaplı,
Sulu ortamda yaşayan canlı bitki örtüsü olan,
Genelde düz fakat çevresindeki araziye göre çukurda kalan sulak alandır.
A-Turbalık
Fen
Bog (muskeg)
B-Marsh
C- Swamp A-Turbalık
Tabanında en az 30-40 cm kalınlığında turba bulunan ve turba oluşturabilecek bitki türüne sahip bataklıklara denir (Charman 2002).
Bu alanlara ayrıca turbiyer, peatland veya mire’ de denilmektedir.
Fen ve bog olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Fen
Yağmur ve kar sularından çok, yeraltı suları ile beslenen turbalığa “fen” denir.
Akarsu taşkın ovalarında ve göl kenarlarında yaygındır. Genelde alkalin su içerdiğinden çok çeşitli bitkilerin gelişmesine imkan sağlar.
Fen turbasının kalınlığı 2 m’ dir. Fen turbaları bir sure sonra “bog” lara dönüşebilirler.
Bog (Muskeg)
Yağmur ve kar suyu ile beslenen turbalıklara denir. Bu alanlarda yeraltı ve akarsu girişi olmadığı için suları genelde asidiktir. Bu nedenle bitki çeşitliliği yönünden zayıftır. Genelde yosun, saz ve farklı boylarda ağaçlar bulunur. Kalınlık ise 2-12 m arasında değişir.
B-Marsh Deniz, göl ve akarsu yakınlarında bulunan, mevsimsel veya sürekli su içerisinde otsu bitki örtüsüne sahip bataklıktır. Bu ortamlarda su derinliği 2 m’ den az olup, ağaç bulunmamaktadır. Bu alanda biriken bitkilerin bozunma hızı yüksek olduğu için turba oluşumu fazla gözlenmez.
C-Swamp Marsh alanları gibidir, farkı bu alanlarda bitki örtüsü olarak ağaçların bulunmasıdır. Bu alanlarda su hareketi vardır. Genelde büyük akarsuların geniş taşkın ovalarında gelişir
