LA ASAMBLEA DE LOS DIOSES

LA ASAMBLEA DE LOS DIOSES 1. Zeus convoca a los dioses (HOMERO, Ilíada VIII, 1-3) (LDO #1, p.15) ¹HwÜj me\n kroko/peploj e)ki¿dnato pa=san e)p' aiåan,...
3 downloads 0 Views 3MB Size
LA ASAMBLEA DE LOS DIOSES 1. Zeus convoca a los dioses (HOMERO, Ilíada VIII, 1-3) (LDO #1, p.15) ¹HwÜj me\n kroko/peploj e)ki¿dnato pa=san e)p' aiåan, Zeu\j de\ qew½n a)gorh\n poih/sato terpike/raunoj a)krota/tv korufv= poludeira/doj Ou)lu/mpoio:

2. Júpiter preside la asamblea divina (OVIDIO, Metamorfosis VI 72-74) (LDO #2, p.15) Bis sex caelestes medio Iove sedibus altis augusta gravitate sedent; sua quemque deorum inscribit facies: Iovis est regalis imago;

3. Los doce en la Ilíada, unos del bando aqueo, otros del troyano (HOMERO, Ilíada XX, 31-40) (LDO #6, p.17) áWj eÃfato Kroni¿dhj, po/lemon d' a)li¿aston eÃgeire. ba\n d' iãmenai po/lemon de\ qeoiì di¿xa qumo\n eÃxontej: àHrh me\n met' a)gw½na new½n kaiì Palla\j ¹Aqh/nh h)de\ Poseida/wn gaih/oxoj h)d' e)riou/nhj ¸Ermei¿aj, oÁj e)piì fresiì peukali¿mvsi ke/kastai: àHfaistoj d' aÀma toiÍsi ki¿e sqe/nei+ blemeai¿nwn xwleu/wn, u(po\ de\ knh=mai r(w¯onto a)raiai¿. e)j de\ Trw½aj ãArhj koruqai¿oloj, au)ta\r aÀm' au)t%½ FoiÍboj a)kerseko/mhj h)d' ãArtemij i¹oxe/aira Lhtw¯ te Ca/nqo/j te filomeidh/j t' ¹Afrodi¿th.

4. Los doce en una ofrenda ritual en Roma (TITO LIVIO, Desde la fundación de la Ciudad XXII 10,9) (LDO #8, p.17) Sex pulvinaria in conspectu fuerunt, Iovi ac Iunoni unum, alterum Neptuno ac Minervae, tertium Marti ac Veneri, quartum Apollini ac Dianae, quintum Volcano ac Vestae, sextum Mercurio et Cereri.

1

ZEUS / IUPPITER 1. Nacimiento (APOLODORO, Biblioteca I 1,6) (LDO #481,

p.316) Kaiì prw¯thn me\n gennhqeiÍsan ¸Esti¿an kate/pien, eiåta Dh/mhtran kaiì àHran, meq' aÁj Plou/twna kaiì Poseidw½na. o)rgisqeiÍsa de\ e)piì tou/toij ¸Re/a paragi¿netai me\n ei¹j Krh/thn, o(phni¿ka to\n Di¿a e)gkumonou=sa e)tu/gxane, genn#= de\ e)n aÃntr% th=j Di¿kthj Di¿a. kaiì tou=ton me\n di¿dwsi tre/fesqai Kou/rhsi¿ te kaiì taiÍj Melisse/wj paisiì nu/mfaij, ¹Adrastei¿# te kaiì ãIdv. AuÂtai me\n ouÅn$ to\n paiÍda eÃtrefon t%½ th=j ¹Amalqei¿aj ga/lakti, oi¸ de\ Kou/rhtej eÃnoploi e)n t%½ aÃntr% to\ bre/foj fula/ssontej toiÍj do/rasi ta\j a)spi¿daj sune/krouon, iàna mh\ th=j tou= paido\j fwnh=j o( Kro/noj a)kou/sv. ¸Re/a de\ li¿qon sparganw¯sasa de/dwke Kro/n% katapieiÍn w¨j to\n gegennhme/non paiÍda. 2. Zeus alardea de su poder

(HOMERO, Ilíada VIII, 527) (LDO #500, p.328) ke/klute/ meu pa/nte/j te qeoiì pa=sai¿ te qe/ainai, oÃfr' eiãpw ta/ me qumo\j e)niì sth/qessi keleu/ei. mh/te/ tij ouÅn qh/leia qeo\j to/ ge mh/te/ tij aÃrshn peira/tw diake/rsai e)mo\n eÃpoj, a)ll' aÀma pa/ntej ai¹neiÍt', oÃfra ta/xista teleuth/sw ta/de eÃrga. oÁn d' aÄn e)gwÜn a)pa/neuqe qew½n e)qe/lonta noh/sw e)lqo/nt' hÄ Trw¯essin a)rhge/men hÄ DanaoiÍsi plhgeiìj ou) kata\ ko/smon e)leu/setai OuÃlumpon de/: hà min e(lwÜn r(i¿yw e)j Ta/rtaron h)ero/enta th=le ma/l', hÂxi ba/qiston u(po\ xqono/j e)sti be/reqron, eÃnqa sidh/reiai¿ te pu/lai kaiì xa/lkeoj ou)do/j, to/sson eÃnerq' ¹Ai¿+dew oÀson ou)rano/j e)st' a)po\ gai¿hj: gnw¯set' eÃpeiq' oÀson ei¹miì qew½n ka/rtistoj a(pa/ntwn. ei¹ d' aÃge peirh/sasqe qeoiì iàna eiãdete pa/ntej:

2

3. Zeus se identifica con el cosmos (ESQUILO, Helíades

frag. 70) (LDO #514, p.335) Zeu/j e)stin ai¹qh/r, Zeu\j de\ gh=, Zeu\j d' ou)rano/j, Zeu/j toi ta\ pa/nta xwÓ ti tw½nd' u(pe/rteron 4. Júpiter dios atmosférico (ENNIO, Epicarmo VII) (LDO

#508, p.332) Istic est is Iupiter quem dico, quem Graeci vocant Aerem, qui ventus est et nubes, imber postea, atque ex imbre frigus, vents post fit, aer denuo. 5. Crianza del dios en Creta (OVIDIO, Fastos VII) (LDO

#483, p.318) Ardua iamdudum resonat tinnitibus Ide, tutus ut infanti vagiat ore puer. pars clipeos sudibus, galeas pars tundit inanes: hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus. 6. Justicia, hija de Zeus (HESÍODO, Trabajos y Días 256-281) (LDO #502, p.329) h( de/ te parqe/noj e)stiì Di¿kh, Dio\j e)kgegauiÍa, kudrh/ t' ai¹doi¿h te qeoiÍj oiá ãOlumpon eÃxousin, kai¿ r(' o(po/t' aÃn ti¿j min bla/ptv skoliw½j o)nota/zwn, au)ti¿ka pa\r Diiì patriì kaqezome/nh Kroni¿wni ghru/et' a)nqrw¯pwn a)di¿kwn no/on, oÃfr' a)potei¿sv dh=moj a)tasqali¿aj basile/wn oiá lugra\ noeu=ntej aÃllv parkli¿nwsi di¿kaj skoliw½j e)ne/pontej. tau=ta fulasso/menoi, basilh=j, i¹qu/nete mu/qouj, dwrofa/goi, skolie/wn de\ dike/wn e)piì pa/gxu la/qesqe. oiâ au)t%½ kaka\ teu/xei a)nh\r aÃll% kaka\ teu/xwn, h( de\ kakh\ boulh\ t%½ bouleu/santi kaki¿sth. pa/nta i¹dwÜn Dio\j o)fqalmo\j kaiì pa/nta noh/saj kai¿ nu ta/d', aiã k' e)qe/lvs', e)pide/rketai, ou)de/ e( lh/qei oiàhn dh\ kaiì th/nde di¿khn po/lij e)nto\j e)e/rgei.

3

HRH / IUNO 1. Esposa de Zeus y honrada como él (Himnos Homéricos XII, a Hera) (LDO #329, p.230) àHrhn a)ei¿dw xruso/qronon hÁn te/ke ¸Rei¿h, a)qana/thn basi¿leian u(pei¿roxon eiådoj eÃxousan Zhno\j e)rigdou/poio kasignh/thn aÃloxo/n te kudrh/n, hÁn pa/ntej ma/karej kata\ makro\n ãOlumpon a(zo/menoi ti¿ousin o(mw½j Diiì terpikerau/n%. 2. Hera, madre de Hefesto (APOLODORO, Biblioteca I 1,19)

(LDO #337, p.233) àHra de\ xwriìj eu)nh=j e)ge/nnhsen àHfaiston: w¨j de\ àOmhroj le/gei, kaiì tou=ton e)k Dio\j e)ge/nnhse. r(i¿ptei de\ au)to\n e)c ou)ranou= Zeu\j àHr# deqei¿sv bohqou=nta: 3. Rango elevado de Hera pero sumisión a Zeus (HOMERO, Ilíada V, 50-61) (LDO #347,

p.238) To\n d' h)mei¿bet' eÃpeita bow½pij po/tnia àHrh: hÃtoi e)moiì treiÍj me\n polu\ fi¿ltatai¿ ei¹si po/lhej ãArgo/j te Spa/rth te kaiì eu)rua/guia Mukh/nh: ta\j diape/rsai oÀt' aÃn toi a)pe/xqwntai periì kh=ri: ta/wn ouà toi e)gwÜ pro/sq' iàstamai ou)de\ megai¿rw. eiã per ga\r fqone/w te kaiì ou)k ei¹w½ diape/rsai, ou)k a)nu/w fqone/ous' e)peiì hÅ polu\ fe/rtero/j e)ssi. a)lla\ xrh\ kaiì e)mo\n qe/menai po/non ou)k a)te/leston: kaiì ga\r e)gwÜ qeo/j ei¹mi, ge/noj de/ moi eÃnqen oÀqen soi¿, kai¿ me presbuta/thn te/keto Kro/noj a)gkulomh/thj, a)mfo/teron genev= te kaiì ouÀneka sh\ para/koitij ke/klhmai, su\ de\ pa=si met' a)qana/toisin a)na/sseij. 4. Hera pide a Afrodita que convenza a Medea en beneficio de

Jasón (APOLONIO DE RODAS, Argonáutica III, 84-89) (LDO #368, p.247) "OuÃti bi¿hj xate/ousai i¸ka/nomen ou)de/ ti xeirw½n, a)ll' auÃtwj a)ke/ousa te%½ e)pike/kleo paidi¿ parqe/non Ai¹h/tew qe/lcai po/q% Ai¹soni¿dao. ei¹ ga/r oi¸ kei¿nh sumfra/ssetai eu)mene/ousa, r(hidi¿wj min e(lo/nta de/roj xru/seion o)i¿w nosth/sein e)j ¹Iwlko/n, e)peiì dolo/essa te/tuktai."

4

AQENA / MINERVA 1. Atenea nace armada de la cabeza de Zeus

(APOLODORO, Biblioteca I 1,20) (LDO #200, p.142) Mi¿gnutai de\ Zeu\j Mh/tidi, metaballou/sv ei¹j polla\j i¹de/aj u(pe\r tou= mh\ sunelqeiÍn, kaiì au)th\n genome/nhn eÃgkuon katapi¿nei fqa/saj, e)pei¿per eÃlege gennh/sein paiÍda meta\ th\n me/llousan e)c au)th=j genna=sqai ko/rhn, oÁj ou)ranou= duna/sthj genh/setai. tou=to fobhqeiìj kate/pien au)th/n: w¨j d' o( th=j gene/sewj e)ne/sth xro/noj, plh/cantoj au)tou= th\n kefalh\n pele/kei Promhqe/wj hÄ kaqa/per aÃlloi le/gousin ¸Hfai¿stou, e)k korufh=j, e)piì potamou= Tritwnoj, ¹Aqhna= su\n oÀploij a)ne/qoren. 2. Se la reconoce por el brillo de sus ojos (HOMERO, Ilíada

I 199-200) (LDO #212, p.147) Qa/mbhsen d' ¹Axileu/j, meta\ d' e)tra/pet', au)ti¿ka d' eÃgnw Palla/d' ¹Aqhnai¿hn: deinwÜ de/ oi¸ oÃsse fa/anqen: 3. Atenea, diosa guerrea (Himnos Homéricos XII, a Atenea)

(LDO #214, p.149) Ei¹j ¹Aqhna=n Palla/d' ¹Aqhnai¿hn e)rusi¿ptolin aÃrxom' a)ei¿dein deinh/n, v su\n ãArhi+ me/lei polemh/i+a eÃrga perqo/menai¿ te po/lhej a)u+th/ te pto/lemoi¿ te, kai¿ t' e)rru/sato lao\n i¹o/nta te niso/meno/n te. 4. La imagen más sagrada de Atenea está en la Acrópolis

(PAUSANIAS Descripción de Grecia I, 26,6) (LDO #244, p.167) i¸era\ me\n th=j ¹Aqhna=j e)stin hÀ te aÃllh po/lij kaiì h( pa=sa o(moi¿wj gh -kaiì ga\r oÀsoij qeou\j kaqe/sthken aÃllouj e)n toiÍj dh/moij se/bein, ou)de/n ti hÂsson th\n ¹Aqhna=n aÃgousin e)n timv=®, to\ de\ a(giw¯taton e)n koin%½ polloiÍj pro/teron nomisqe\n eÃtesin sunh=lqon a)po\ tw½n dh/mwn e)stiìn ¹Aqhna=j aÃgalma e)n tv= nu=n a)kropo/lei, to/te de\ o)nomazome/nv po/lei: fh/mh de\ e)j au)to\ eÃxei peseiÍn e)k tou= ou)ranou=.

5

POSEIDWN / NEPTUNUS 1. Los Cíclopes entregan a Poseidon el tridente

(APOLODORO, Biblioteca I 7.1) (LDO #452, p.297) Kaiì Ku/klwpej to/te Diiì me\n dido/asi bronth\n kaiì a)straph\n kaiì kerauno/n, Plou/twni de\ kune/hn, Poseidw½ni de\ tri¿ainan: oi¸ de\ tou/toij o(plisqe/ntej kratou=si Tita/nwn, kaiì kaqei¿rcantej au)tou\j e)n t%½ Tarta/r% tou\j e(kato/gxeiraj kate/sthsan fu/lakaj. au)toiì de\ diaklhrou=ntai periì th=j a)rxh=j, kaiì lagxa/nei Zeu\j me\n th\n e)n ou)ran%½ dunastei¿an, Poseidw½n de\ th\n e)n qala/ssv, Plou/twn de\ th\n e)n àAidou. 2. Poseidón y sus atribuciones (Himnos Homéricos

XII, a Poseidón) (LDO #458, p.300) Ei¹j Poseidw½na ¹Amfiì Poseida/wna qeo\n me/gan aÃrxom' a)ei¿dein gai¿hj kinhth=ra kaiì a)truge/toio qala/sshj po/ntion, (…). dixqa/ toi ¹Ennosi¿gaie qeoiì timh\n e)da/santo iàppwn te dmhth=r' eÃmenai swth=ra/ te nhw½n. XaiÍre Posei¿daon gaih/oxe kuanoxaiÍta, kaiì ma/kar eu)mene\j hÅtor eÃxwn plw¯ousin aÃrhge.

3. Invocación a Poseidón

(ARISTÓFANES, Los Caballeros 561-569) (LDO #462, p.301) àIppi' aÃnac Po/seidon, % xalkokro/twn iàppwn ktu/poj kaiì xremetismo\j a(nda/nei kaiì kuane/mboloi qoaiì misqofo/roi trih/reij, meiraki¿wn (…) deu=r' eÃlq' ei¹j xoro/n, wÕ xrusotri¿ain'

6

4. Poseidón y Atenea ayudan a Aquiles contra el

Escamandro (HOMERO, Ilíada XXI 284-292) (LDO #473, p.307) áWj fa/to, t%½ de\ ma/l' wÕka Poseida/wn kaiì ¹Aqh/nh sth/thn e)ggu\j i¹o/nte, de/maj d' aÃndressin e)i¿+kthn, xeiriì de\ xeiÍra labo/ntej e)pistw¯sant' e)pe/essi. toiÍsi de\ mu/qwn hÅrxe Poseida/wn e)nosi¿xqwn: Phlei¿+dh mh/t' aÃr ti li¿hn tre/e mh/te/ ti ta/rbei: toi¿w ga/r toi nw½i+ qew½n e)pitarro/qw ei¹me\n Zhno\j e)painh/santoj e)gwÜ kaiì Palla\j ¹Aqh/nh: w¨j ouà toi potam%½ ge damh/menai aiãsimo/n e)stin, a)ll' oÀde me\n ta/xa lwfh/sei, su\ de\ eiãseai au)to/j:

5. Poseidón remueve el mar

(HOMERO, Odisea V 291-294) (LDO #459, p.301) wÑj ei¹pwÜn su/nagen nefe/laj, e)ta/race de\ po/nton xersiì tri¿ainan e(lw¯n: pa/saj d' o)ro/qunen a)e/llaj pantoi¿wn a)ne/mwn, su\n de\ nefe/essi ka/luye gaiÍan o(mou= kaiì po/nton: o)rw¯rei d' ou)rano/qen nu/c. 6. Calma tempestades (VIRGILIO, Eneida I 133-147) (LDO #460, p.301) Iam caelum terramque meo sine numine, venti, miscere et tantas audetis tollere moles? quos ego - sed motos praestat componere fluctus. post mihi non simili poena commissa luetis. maturate fugam regique haec dicite vestro: non illi imperium pelagi saevumque tridentem, sed mihi sorte datum. tenet ille immania saxa, vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula Aeolus et clauso ventorum carcere regnet.» Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat collectasque fugat nubes solemque reducit. Cymothoe simul et Triton adnixus acuto detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti et vastas aperit Syrtis et temperat aequor atque rotis summas levibus perlabitur undas.

7

DHMHTHR / CERES 1. Diosa del Cereal (HESÍODO, Trabajos y Días 465) (LDO #258,

p.178) EuÃxesqai de\ Diiì xqoni¿% Dhmh/teri¿ q' a(gnv= e)ktele/a bri¿qein Dhmh/teroj i¸ero\n a)kth/n, 2. Deméter revela sus misterios (Himnos Homéricos II, a Deméter 473-

479) (LDO #264, p.185) h( de\ kiou=sa qemistopo/loij basileu=si d[eiÍce,] (…) drhsmosu/nhn q' i¸erw½n kaiì e)pe/fraden oÃrgia pa=si, semna/, ta/ t' ouà pwj eÃsti parec[i¿m]en [ouÃte puqe/sqai,] ouÃt' a)xe/ein: me/ga ga/r ti qew½n se/baj i¹sxa/nei au)dh/n. 3. Los Misterios, fuente de salvación

(Himnos Homéricos II, a Deméter 480-483) (LDO #264, p.185) oÃlbioj oÁj ta/d' oÃpwpen e)pixqoni¿wn a)nqrw¯pwn: oÁj d' a)telh\j i¸erw½n, oÀj t' aÃmmoroj, ouà poq' o(moi¿wn aiåsan eÃxei fqi¿meno/j per u(po\ zo/f% eu)rw¯enti. 4. Madre de Perséfone (HESÍODO, Teogonía 912-914) (LDO #254, p.175) Au)ta\r o( Dh/mhtroj polufo/rbhj e)j le/xoj hÅlqen: hÁ te/ke Persefo/nhn leukw¯lenon, hÁn ¹Aidwneu\j hÀrpasen hÂj para\ mhtro/j, eÃdwke de\ mhti¿eta Zeu/j. 5. Santuario y oráculo en Patras (PAUSANIAS,

Descripción de Grecia VII 21, 11-12) (LDO #270, p.187) Tou= de aÃlsouj i¸ero\n eÃxetai Dh/mhtroj: auÀth me\n kaiì h( paiÍj e(sta=si, to\ de\ aÃgalma th=j Gh=j e)sti kaqh/menon. pro\ de\ tou= i¸erou= th=j Dh/mhtro/j e)sti phgh/: (…) ManteiÍon de\ e)ntau=qa/ e)stin a)yeude/j, ou) me\n e)piì panti¿ ge pra/gmati, a)lla\ e)piì tw½n kamno/ntwn. ka/toptron kal%di¿% tw½n leptw½n dh/santej kaqia=si, staqmw¯menoi mh\ pro/sw kaqike/sqai th=j phgh=j, a)ll' oÀson e)piyau=sai tou= uÀdatoj t%½ ku/kl% tou= kato/ptrou. to\ de\ e)nteu=qen eu)ca/menoi tv= qe%½ kaiì qumia/santej e)j to\ ka/toptron ble/pousi: to\ de/ sfisi to\n nosou=nta hÃtoi zw½nta hÄ kaiì teqnew½ta e)pidei¿knusi. tou/t% me\n t%½ uÀdati e)j tosou=to me/testin a)lhqei¿aj.

8

APOLLWN / APOLLO 1. Apolo y Artemisa, hijos de Zeus

(HESÍODO, Teogonía 918-920) (LDO #84, p.64) LhtwÜ d' ¹Apo/llwna kaiì ãArtemin i¹oxe/airan i¸mero/enta go/non periì pa/ntwn Ou)raniw¯nwn gei¿nat' aÃr' ai¹gio/xoio Dio\j filo/thti migeiÍsa. 2. Apolo

dios bello y polifacético (CALÍMACO, Himnos II, a Apolo 3246) (LDO #100, p.73) xru/sea tw©po/llwni to/ t' e)nduto\n hÀ t' e)piporpi¿j hÀ te lu/rh to/ t' aÃemma to\ Lu/ktion hÀ te fare/trh, xru/sea kaiì ta\ pe/dila: polu/xrusoj ga\r Apo/llwn

kaiì poulukte/anoj: Puqw½ni¿ ke tekmh/raio. kaiì me\n a)eiì kalo\j kaiì a)eiì ne/oj: ouÃpote Foi¿bou qhlei¿aij ou)d' oÀsson e)piì xno/oj hÅlqe pareiaiÍj,(...) te/xnv d' a)mfilafh\j ouÃtij to/son oÀsson ¹Apo/llwn: keiÍnoj o)i+steuth\n eÃlax' a)ne/ra, keiÍnoj a)oido/n Foi¿b% ga\r kaiì to/con e)pitre/petai kaiì a)oidh/Ÿ, kei¿nou de\ qriaiì kaiì ma/ntiej: e)k de/ nu Foi¿bou i¹htroiì deda/asin a)na/blhsin qana/toio. 3. Apolo se proclama adivino al nacer (Himnos

Homéricos III, a Apolo 131 s.) (LDO #101, p.74) Eiãh moi ki¿qari¿j te (…) kampu/la to/ca, xrh/sw d' a)nqrw¯poisi Dio\j nhmerte/a boulh/n. 4. Apolo protector de la poesía y de la música (HESÍODO, Teogonía 95) (LDO #107, p.76) )Ek ga/r toi Mouse/wn kaiì e(khbo/lou ¹Apo/llwnoj aÃndrej a)oidoiì eÃasin e)piì xqo/na kaiì kiqaristai¿, 5. Dioses inventores de instrumentos musicales (PAUSANIAS, Descripción de Grecia V 21,

14-8) (LDO #108, p.76) Meta\ de\ tou=ton ¹Apo/llwnoj kaiì ¸Ermou= bwmo/j e)stin e)n koin%½, dio/ti ¸Ermh=n lu/raj, ¹Apo/llwna de\ eu(re/thn eiånai kiqa/raj ¸Ellh/nwn e)stiìn e)j au)tou\j lo/goj.

9

6. Apolo mata a la serpiente

Pitón (HIGINO, Fábulas 140) (LDO #109, p.77) Python Terrae filius draco ingens. Hic ante Apollinem ex oraculo in monte Parnasso responsa dare solitus erat. Huic ex Latonae partu interitus erat fato futurus. (...) Python ubi sensit Latonam ex Iove gravidam esse, persequi coepit, ut eam interficeret. At Latonam Iovis iussu ventus Aquilo sublatam ad Neptunum pertulit; ille eam tutatus est (...). Post diem quartum quam essent nati, Apollo matris poenas exsecutus est; nam Parnassum venit et Pythonem sagittis interfecit (inde Pythius est dictus) ossaque eius in cortinam coniecit et in templo suo posuit, ludosque funebres ei fecit, qui ludi Pythia dicuntur. 7. Apolo mata a la serpiente Pitón (HIGINO, Fábulas 140)

(LDO #109, p.77) Hectore sepulto cum Achilles circa moenia Troianorum vagaretur ac diceret se solum Troiam expugnasse, Apollo iratus Alexandrum Parin se simulans talum, quem mortalem habuisse dicitur, sagitta percussit et occidit. 8. Apolo “padre” de

Augusto (SUETONIO, Vida de los XII Césares, Vida de Augusto 94, 4) (LDO #127, p.87) In Asclepiadis Mendetis Theologumenon libris lego, Atiam, cum ad sollemne Apollinis sacrum media nocte uenisset, posita in templo lectica, dum ceterae matronae dormirent, obdormisse; draconem repente irrepsisse ad eam pauloque post egressum; illam expergefactam quasi a concubitu mariti purificasse se; et statim in corpore eius extitisse maculam uelut picti draconis nec potuisse umquam exigi, adeo ut mox publicis balineis perpetuo abstinuerit; Augustum natum mense decimo et ob hoc Apollinis filium existimatum.

10

ARTEMIS / DIANA 1. Diana asiste a su madre en el parto (SERVIO,

Comentarios a la Eneida III,73) (LDO #168, p.116) Sane nata Diana parturienti Apollinem matri dicitur praebuisse obstetricis officium: unde cum Diana sit virgo, tamen a parturientibus invocatur. 2. Diana identificada con la

Luna (VIRGILIO, Eneida x, 215 s.) (LDO #170, p.117) Iamque dies caelo concesserat almaque curru noctivago Phoebe medium pulsabat Olympum: 3. Explicación de tal

identificación (SERVIO, Comentarios a la Eneida IV,511) (LDO #173, p.118) Non nulli eandem Lucinam, Dianam, Hecaten appellant ideo, quia uni deae tres adsignant potestates nascendi valendi moriendi: et quidem nascendi Lucinam deam esse dicunt, valendi Dianam, moriendi Hecaten: ob quam triplicem potestatem triformem eam triplicemque finxerunt, cuius in triviis templa ideo struxerunt. 4. Diosa de la caza y de los montes (Himnos Homéricos

XXVII, a Ártemis 1-10) (LDO #182, p.125) ãArtemin a)ei¿dw xrushla/katon keladeinh\n parqe/non ai¹doi¿hn e)lafhbo/lon i¹oxe/airan au)tokasignh/thn xrusao/rou ¹Apo/llwnoj, hÁ kat' oÃrh skio/enta kaiì aÃkriaj h)nemoe/ssaj aÃgrv terpome/nh pagxru/sea to/ca titai¿nei pe/mpousa stono/enta be/lh: trome/ei de\ ka/rhna u(yhlw½n o)re/wn, i¹axeiÍ d' eÃpi da/skioj uÀlh deino\n u(po\ klaggh=j qhrw½n, fri¿ssei de/ te gaiÍa po/ntoj t' i¹xquo/eij: h( d' aÃlkimon hÅtor eÃxousa pa/ntv e)pistre/fetai qhrw½n o)le/kousa gene/qlhn.

11

HRMHS / MERCURIUS 1. Hermes y Afrodita, padres de Hermafrodito (OVIDIO,

Metamorfosis IV 288-291) (LDO #380, p.259) Mercurio puerum diva Cythereide natum naides Idaeis enutrivere sub antris, cuius erat facies, in qua materque paterque cognosci possent; nomen quoque traxit ab illis. 2. Apolo le profetiza que será el patrono de los ladrones (Himnos

Homéricos IV, a Hermes 282-293) (LDO #388, p.262) )/ åW pe/pon h)peropeuta\ dolofrade\j hÅ se ma/l' oiãw polla/kij a)ntitorou=nta do/mouj euÅ naieta/ontaj eÃnnuxon ouà x' eÀna mou=non e)p' ouÃdei+ fw½ta kaqi¿ssai skeua/zonta kat' oiåkon aÃter yo/fou, oiâ' a)goreu/eij. pollou\j d' a)grau/louj a)kaxh/seij mhloboth=raj ouÃreoj e)n bh/ssvj, o(po/tan kreiw½n e)rati¿zwn a)ntv=j boukoli¿oisi kaiì ei¹ropo/koij o)i¿+essin. a)ll' aÃge, mh\ pu/mato/n te kaiì uÀstaton uÀpnon i¹au/svj, e)k li¿knou kata/baine melai¿nhj nukto\j e(taiÍre. tou=to ga\r ouÅn kaiì eÃpeita met' a)qana/toij ge/raj eÀceij: a)rxo\j fhlhte/wn keklh/seai hÃmata pa/nta. 3. Inventor de la palabra y de las lenguas (HIGINO, Fábulas

143, 2) (LDO #392, p.264) homines ante saecula multa sine oppidis legibusque uitam exegerunt, una lingua loquentes, sub Iouis imperio, sed postquam Mercurius sermones hominum interpretatus est, unde h(rmhneuth/j dicitur [esse] interpres (Mercurius enim Graece (Hrmhj uocatur; idem nationes distribuit), tum discordia inter mortales esse coepit, quod Ioui placitum non est. 4. Inventor del alfabeto y maestro de los ejercicios gimnásticos

(HIGINO, Fábulas 277, 13) (LDO #392, p.264) Parcae, Clotho Lachesis Atropos, invenerunt litteras Graecas septem, Α Β Η Τ Ι Υ . . ; alii dicunt Mercurium ex gruum volatu, quae cum volant litteras exprimunt; (…) idem Mercurius et palaestram mortales primus docuit.

12

5. Invención de la lira (Himnos Homéricos IV, a Hermes 20-58) (LDO #397, p.267) oÁj kaiì e)peiì dh\ mhtro\j a)p' a)qana/twn qo/re gui¿wn ou)ke/ti dhro\n eÃkeito me/nwn i¸er%½ e)niì li¿kn%, a)ll' oÀ g' a)nai¿+caj zh/tei bo/aj ¹Apo/llwnoj ou)do\n u(perbai¿nwn u(yhrefe/oj aÃntroio. eÃnqa xe/lun eu(rwÜn e)kth/sato muri¿on oÃlbon: ¸Ermh=j toi prw¯tista xe/lun tekth/nat' a)oido/n, hÀ r(a/ oi¸ a)ntebo/lhsen e)p' au)lei¿vsi qu/rvsi boskome/nh propa/roiqe do/mwn e)riqhle/a poi¿hn, sau=la posiìn bai¿nousa: Dio\j d' e)riou/nioj ui¸o\j a)qrh/saj e)ge/lasse kaiì au)ti¿ka mu=qon eÃeipe: su/mbolon hÃdh moi me/g' o)nh/simon, ou)k o)nota/zw. xaiÍre fuh\n e)ro/essa xoroitu/pe daito\j e(tai¿rh, a)spasi¿h profaneiÍsa: po/qen to/de kalo\n aÃqurma ai¹o/lon oÃstrakon eÀsso xe/luj oÃresi zw¯ousa; a)ll' oiãsw s' ei¹j dw½ma labw¯n: oÃfelo/j ti¿ moi eÃssv, ou)d' a)potimh/sw: su\ de/ me prw¯tiston o)nh/seij. oiãkoi be/lteron eiånai, e)peiì blabero\n to\ qu/rhfin: hÅ ga\r e)phlusi¿hj poluph/monoj eÃsseai eÃxma zw¯ous': hÄn de\ qa/nvj to/te ken ma/la kalo\n a)ei¿doij. áWj aÃr' eÃfh: kaiì xersiìn aÀm' a)mfote/rvsin a)ei¿raj aÄy eiãsw ki¿e dw½ma fe/rwn e)rateino\n aÃqurma. eÃnq' a)naphlh/saj glufa/n% polioiÍo sidh/rou ai¹w½n' e)ceto/rhsen o)resk%¯oio xelw¯nhj. w¨j d' o(po/t' w©ku\ no/hma dia\ ste/rnoio perh/sv a)ne/roj oÀn te qaminaiì e)pistrwfw½si me/rimnai, hÄ oÀte dinhqw½sin a)p' o)fqalmw½n a)marugai¿, wÑj aÀm' eÃpoj te kaiì eÃrgon e)mh/deto ku/dimoj ¸Ermh=j. ph=ce d' aÃr' e)n me/troisi tamwÜn do/nakaj kala/moio peirh/naj dia\ nw½ta dia\ r(inoiÍo xelw¯nhj. a)mfiì de\ de/rma ta/nusse boo\j prapi¿dessin e(v=si, kaiì ph/xeij e)ne/qhk', e)piì de\ zugo\n hÃraren a)mfoiÍn, e(pta\ de\ sumfw¯nouj o)i¿+wn e)tanu/ssato xorda/j. au)ta\r e)peiì dh\ teu=ce fe/rwn e)rateino\n aÃqurma plh/ktr% e)peirh/tize kata\ me/loj, h( d' u(po\ xeiro\j smerdale/on kona/bhse: qeo\j d' u(po\ kalo\n aÃeiden e)c au)tosxedi¿hj peirw¯menoj, h)u/+te kou=roi h(bhtaiì qali¿vsi paraibo/la kertome/ousin, a)mfiì Di¿a Kroni¿dhn kaiì Maia/da kallipe/dilon oÁn pa/roj w©ri¿zeskon e(tairei¿v filo/thti, hÀn t' au)tou= geneh\n o)nomakluto\n e)conoma/zwn: 6. Estatua de Hermes (PAUSANIAS Descripción de Grecia V 17,3) (LDO #412, p.273) Xro/n% de\ uÀsteron kaiì aÃlla a)ne/qesan: )Ermh=n li¿qou, Dio/nuson de\ fe/rei nh/pion, te/xnh de/ e)sti Pracite/louj. 13

AFRODITH / VENUS 1. Afrodita hija de Zeus (HOMERO,

Ilíada 426-428) (LDO #14, p.25) áWj fa/to, mei¿dhsen de\ path\r a)ndrw½n te qew½n te, kai¿ r(a kalessa/menoj prose/fh xrush=n ¹Afrodi¿thn: ouà toi te/knon e)mo\n de/dotai polemh/i+a eÃrga, 2. Esposa de Hefesto (APOLONIO

RODIO, Argonáuticas III 36-40) (LDO #15, p.26) åH, kaiì a)nai¿+casai e)piì me/ga dw½ma ne/onto Ku/pridoj, oÀrra/ te/ oi¸ deiÍmen po/sij a)mfiguh/eij, o(ppo/te min ta\ prw½ta paraiì Dio\j hÅgen aÃkoitin. 3. Afrodita y Dioniso padres de Príapo (DIODORO SÍCULO,

Biblioteca histórica IV 6, 1) (LDO #20, p.26) Muqologou=sin ouÅn oi¸ palaioiì to\n Pri¿apon ui¸o\n me\n eiånai Dionu/sou kaiì ¹Afrodi¿thj, piqanw½j th\n ge/nesin tau/thn e)chgou/menoi: tou\j ga\r oi¹nwqe/ntaj fusikw½j e)nteta/sqai pro\j ta\j a)frodisiaka\j h(dona/j. 4. De la unión de Afrodita y Anquises nace Eneas (Himnos

Homéricos V, a Afrodita 171-197 y 281-288) (LDO #26, p.30) áWj fa/q': o( d' e)c uÀpnoio ma/l' e)mmape/wj u(pa/kousen. (…) ¹Agxi¿sh, ku/diste kataqnhtw½n a)nqrw¯pwn, qa/rsei, mhde/ ti sv=si meta\ fresiì dei¿diqi li¿hn: ou) ga/r toi¿ ti de/oj paqe/ein kako\n e)c e)me/qen ge (…) soiì d' eÃstai fi¿loj ui¸o\j oÁj e)n Trw¯essin a)na/cei kaiì paiÍdej pai¿dessi diampere\j e)kgega/ontai: t%½ de\ kaiì Ai¹nei¿aj oÃnom' eÃssetai (…) hÄn de/ tij eiãrhtai¿ se kataqnhtw½n a)nqrw¯pwn hÀ tij soiì fi¿lon ui¸o\n u(po\ zw¯nv qe/to mh/thr, t%½ de\ su\ muqeiÍsqai memnhme/noj wÐj se keleu/w: fasi¿n toi nu/mfhj kalukw¯pidoj eÃkgonon eiånai (…) ei¹ de/ ken e)cei¿pvj kaiì e)peu/ceai aÃfroni qum%½ e)n filo/thti migh=nai e)u+stefa/n% Kuqerei¿v, Zeu/j se xolwsa/menoj bale/ei yolo/enti keraun%½.

14

5. Diosa vivificadora de toda la naturaleza (LUCRECIO, La naturaleza de las cosas I 4-20)

(LDO #40, p.35) …per te quoniam genus omne animantum concipitur visitque exortum lumina solis: te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus summittit flores, tibi rident aequora ponti placatumque nitet diffuso lumine caelum. nam simul ac species patefactast verna diei et reserata viget genitabilis aura favoni, aeriae primum volucris te, diva, tuumque significant initum perculsae corda tua vi. inde ferae pecudes persultant pabula laeta et rapidos tranant amnis: ita capta lepore te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. denique per maria ac montis fluviosque rapacis frondiferasque domos avium camposque virentis omnibus incutiens blandum per pectora amorem efficis ut cupide generatim saecla propagent. 6. Diosa de la belleza (Himnos Homéricos VI, a Afrodita 1-18) (LDO #36, p.34) Ai¹doi¿hn xrusoste/fanon kalh\n ¹Afrodi¿thn #Ãsomai, hÁ pa/shj Ku/prou krh/demna le/logxen ei¹nali¿hj, oÀqi min Zefu/rou me/noj u(gro\n a)e/ntoj hÃneiken kata\ ku=ma polufloi¿sboio qala/sshj a)fr%½ eÃni malak%½: th\n de\ xrusa/mpukej âWrai de/cant' a)spasi¿wj, periì d' aÃmbrota eiàmata eÀssan, kratiì d' e)p' a)qana/t% stefa/nhn euÃtukton eÃqhkan kalh\n xrusei¿hn, e)n de\ trhtoiÍsi loboiÍsin aÃnqem' o)reixa/lkou xrusoiÍo/ te timh/entoj, deirv= d' a)mf' a(palv= kaiì sth/qesin a)rgufe/oisin oÀrmoisi xruse/oisin e)ko/smeon oiâsi¿ per au)taiì âWrai kosmei¿sqhn xrusa/mpukej o(ppo/t' iãoien e)j xoro\n i¸mero/enta qew½n kaiì dw¯mata patro/j. au)ta\r e)peiì dh\ pa/nta periì xroiì+ ko/smon eÃqhkan hÅgon e)j a)qana/touj: oi¸ d' h)spa/zonto i¹do/ntej xersi¿ t' e)decio/wnto kaiì h)rh/santo eÀkastoj eiånai kouridi¿hn aÃloxon kaiì oiãkad' aÃgesqai, eiådoj qauma/zontej i¹ostefa/nou Kuqerei¿hj. 7. Atribuciones de Afrodita (HESÍODO, Teogonía 203-206) (LDO #38, p.35) Tau/thn d' e)c a)rxh=j timh\n eÃxei h)de\ le/logxe moiÍran e)n a)nqrw¯poisi kaiì a)qana/toisi qeoiÍsi, parqeni¿ouj t' o)a/rouj meidh/mata/ t' e)capa/taj te te/ryi¿n te glukerh\n filo/thta/ te meilixi¿hn te.

15

8. Venus se venga del Sol por revelar su

adulterio con Marte (OVIDIO, Metamorfosis IV 190-197) (LDO #380, p.259) 'Exigit indicii memorem Cythereia poenam inque vices illum, tectos qui laesit amores, laedit amore pari. quid nunc, Hyperione nate, forma colorque tibi radiataque lumina prosunt? nempe, tuis omnes qui terras ignibus uris, ureris igne novo; quique omnia cernere debes, Leucothoen spectas et virgine figis in una, quos mundo debes, oculos.

9. Afrodita hace infieles a las hijas de Tindareo

(Escolios a Eurípides, Orestes 249) (LDO #59, p.47) Sthsi¿xoro/j fhsin w¨j qu/wn toiÍj deoiÍj Tunda/rewj ¹Afrodi¿thj e)pela/qeto: dio\ o)rgisqeiÍsan th\n qeo\n digamouj te kaiì triga/mouj kaiì leiya/ndrouj au)tou= ta\j qugate/raj poih=sai. kai ¸Hsi¿odoj de/:

tv=sin de\ filommeidh\j ¹Afrodi¿th h)ga/sqh prosidou=sa, kakh\n de/ sf' eÃmbale fh/mhn. Tima/ndrh me\n eÃpeit' ãExemon prolipou=s' e)bebh/kei, iàketo d' e)j Fulh=a fi¿lon maka/ressi qeoiÍsin. wÑj de\ Klutaimnh/strh lipou=s' ¹Agame/mnona diÍon Ai¹gi¿sq% pare/lekto, kaiì eiàleto xei¿ron' a)koi¿thn. wÑj d' ¸Ele/nh vÃsxune le/xoj canqou= Menela/ou. 10. Culto en los puertos de Cnido y el Pireo (PAUSANIAS

Descripción de Grecia I 1,3) (LDO #72, p.53) Pro\j de\ tv= qala/ssv Ko/nwn %©kodo/mhsen ¹Afrodi¿thj i¸ero/n, trih/reij Lakedaimoni¿wn katergasa/menoj periì Kni¿don th\n e)n tv= Karikv= xerronh/s%. Kni¿dioi ga\r timw½sin ¹Afrodi¿thn ma/lista, kai¿ sfisin eÃstin i¸era\ th=j qeou=: to\ me\n ga\r a)rxaio/taton Dwri¿tidoj, meta\ de\ to\ ¹Akrai¿aj, new¯taton de\ hÁn Knidi¿an oi¸ polloi¿, Kni¿dioi de\ au)toiì kalou=sin EuÃploian.

16

11. Prostitución ritual en honor a Afrodita (HERÓDOTO, Historias I 199) (LDO #81, p.56) ¸O de\ dh\ aiãsxistoj tw½n no/mwn e)stiì toiÍsi Babulwni¿oisi oÀde: deiÍ pa=san gunaiÍka e)pixwri¿hn i¸zome/nhn e)j i¸ro\n ¹Afrodi¿thj aÀpac e)n tv= zo/v mixqh=nai a)ndriì cei¿n%. (…) Ai¸ de\ ple/onej poieu=si wÒde: e)n teme/nei+ ¹Afrodi¿thj kate/atai ste/fanon periì tv=si kefalv=si eÃxousai qw¯miggoj pollaiì gunaiÍkej: ai¸ me\n ga\r prose/rxontai, ai¸ de\ a)pe/rxontai. Sxoinotene/ej de\ die/codoi pa/nta tro/pon [o(dw½n] eÃxousi dia\ tw½n gunaikw½n, di' wÒn oi¸ ceiÍnoi diecio/ntej e)kle/gontai. ãEnqa e)pea\n iàzhtai gunh/, ou) pro/teron a)palla/ssetai e)j ta\ oi¹ki¿a hà ti¿j oi¸ cei¿nwn a)rgu/rion e)mbalwÜn e)j ta\ gou/nata mixqv= eÃsw tou= i¸rou=. ¹Embalo/nta de\ deiÍ ei¹peiÍn toso/nde:")Epikale/w toi th\n qeo\n Mu/litta." Mu/litta de\ kale/ousi th\n ¹Afrodi¿thn ¹Assu/rioi. To\ de\ a)rgu/rion me/gaqo/j e)sti oÀson wÕn: ou) ga\r mh\ a)pw¯shtai: ou) ga/r oi¸ qe/mij e)sti¿: gi¿netai ga\r i¸ro\n tou=to to\ a)rgu/rion: t%½ de\ prw¯t% e)mbalo/nti eÀpetai ou)de\ a)podokim#= ou)de/na. ¹Epea\n de\ mixqv=, a)posiwsame/nh tv= qe%½ a)palla/ssetai e)j ta\ oi¹ki¿a, kaiì tw©po\ tou/tou ou)k ouÀtw me/ga ti¿ oi¸ dw¯seij %Ò min la/myeai. àOsai me/n nun eiãdeo/j te e)pamme/nai ei¹siì kaiì mega/qeoj, taxu\ a)palla/ssontai, oÀsai de\ aÃmorfoi au)te/wn ei¹si¿, xro/non pollo\n prosme/nousi ou) duna/menai to\n no/mon e)kplh=sai: kaiì ga\r trie/tea kaiì tetrae/tea metece/terai xro/non me/nousi. ¹Eniaxv= de\ kaiì th=j Ku/prou e)stiì paraplh/sioj tou/t% no/moj. 12. En Corinto (ESTRABÓN, Geografía VIII

6-20) (LDO #83, p.57) to/ te th=j ¹Afrodi¿thj i¸ero\n (…) plei¿ouj hÄ xili¿aj i¸erodou/louj e)ke/kthto e(tai¿raj, aÁj a)neti¿qesan tv= qe%½ kaiì aÃndrej kaiì gunaiÍkej. kaiì dia\ tau/taj ouÅn poluwxleiÍto h( po/lij kaiì e)plouti¿zeto: oi¸ ga\r nau/klhroi r(#di¿wj e)canhli¿skonto, kaiì dia\ tou=to h( paroimi¿a fhsi¿n “ou) panto\j a)ndro\j e)j Ko/rinqo/n e)sq' o( plou=j”.

17

ARHS / MARS 1. Los hijos de Ares y Afrodita (HESÍODO, Teogonía 933-937) (LDO

#133, p.96) …au)ta\r ãArhi / r(inoto/r% Kuqe/reia Fo/bon kaiì DeiÍmon eÃtikte, deinou/j, oià t' a)ndrw½n pukina\j klone/ousi fa/laggaj e)n pole/m% kruo/enti su\n ãArhi ptolipo/rq%, ¸Armoni¿hn q', hÁn Ka/dmoj u(pe/rqumoj qe/t' aÃkoitin.

2. Las Amazonas (APOLONIO RODIO, Argonáuticas II 990-994)

(LDO #140, p.98) ou) ga\r ¹Amazoni¿dej ma/l' e)phte/ej a)ll' uÀbrij stono/essa kaiì ãAreoj eÃrga memh/lei: dh\ ga\r kaiì geneh\n eÃsan ãAreoj ¸Armoni¿hj te nu/mfhj, hÀ t' ãArhi+ filoptole/mouj te/ke kou/raj.

3. Marte padre de Rómulo (OVIDIO, Fastos III 11-25 y 73-80) (LDO

#142, p.99) Silvia Vestalis (quid enim vetat inde moveri?) sacra lavaturas mane petebat aquas. (...) fessa resedit humo, ventosque accepit aperto pectore, turbatas restituitque comas. dum sedet, umbrosae salices volucresque canorae fecerunt somnos et leve murmur aquae; (…) Mars videt hanc visamque cupit potiturque cupita, et sua divina furta fefellit ope. somnus abit, iacet ipsa gravis; iam scilicet intra viscera Romanae conditor urbis erat. Pater aeternae urbis dixit: 'arbiter armorum, de cuius sanguine natus credor (…), a te principium Romano dicimus anno: primus de patrio nomine mensis erit.' vox rata fit, patrioque vocat de nomine mensem: dicitur haec pietas grata fuisse deo. 4. Aspecto terrible del dios (Himnos Homéricos VIII, a

Ares 1-5) (LDO #143, p.100) åArej u(permene/ta, brisa/rmate, xruseoph/lhc, o)brimo/qume, fe/raspi, polisso/e, xalkokorusta/, kartero/xeir, a)mo/ghte, dorusqene/j, eÀrkoj ¹Olu/mpou, Ni¿khj eu)pole/moio pa/ter, sunarwge\ Qe/mistoj, a)ntibi¿oisi tu/ranne, dikaiota/twn a)ge\ fwtw½n,

5. Marte sinónimo de guerra (VIRGILIO, Eneida IX 516) (LDO #152, p.104) nec curant caeco contendere Marte / amplius audaces Rutuli,…

18

HFAISTOS / VULCANUS 1. Hefesto es hijo únicamente de Hera (HESÍODO, Teogonía 927 s.)

(LDO #307, p.213) àHrh d' àHfaiston kluto\n ou) filo/thti migeiÍsa gei¿nato, kaiì zame/nhse kaiì hÃrisen %Ò parakoi¿tv, e)k pa/ntwn te/xnvsi kekasme/non Ou)raniw¯nwn. 2. Caco, hijo de Vulcano (VIRGILIO, Eneida VIII 193-199) (LDO

#311, p.216) hic spelunca fuit uasto summota recessu, semihominis Caci facies quam dira tenebat solis inaccessam radiis; semperque recenti caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis ora uirum tristi pendebant pallida tabo. huic monstro Volcanus erat pater: illius atros ore uomens ignis magna se mole ferebat. 3. La cojera del dios, provocada por Hera (Himnos Homéricos III, a Apolo 311-320) (LDO

#314, p.217) ke/klute/ meu pa/ntej te qeoiì pa=sai¿ te qe/ainai, w¨j eÃm' a)tima/zein aÃrxei nefelhgere/ta Zeu\j prw½toj, e)pei¿ m' aÃloxon poih/sato ke/dn' ei¹duiÍan: kaiì nu=n no/sfin e)meiÍo te/ke glaukw½pin ¹Aqh/nhn, hÁ pa=sin maka/ressi metapre/pei a)qana/toisin: au)ta\r oÀ g' h)pedano\j ge/gonen meta\ pa=si qeoiÍsi paiÍj e)mo\j àHfaistoj r(ikno\j po/daj oÁn te/kon au)th\ r(i¿y' a)na\ xersiìn e(lou=sa kaiì eÃmbalon eu)re/i+ po/nt%: a)lla/ e( Nhrh=oj quga/thr Qe/tij a)rguro/peza de/cato kaiì meta\ vÂsi kasignh/tvsi ko/missen: 4. La cojera de Hefesto hace reír a los dioses

(HOMERO, Ilíada I, 595-600) (LDO #316, p.218) áWj fa/to, mei¿dhsen de\ qea\ leukw¯lenoj àHrh, meidh/sasa de\ paido\j e)de/cato xeiriì ku/pellon: au)ta\r oÁ toiÍj aÃlloisi qeoiÍj e)nde/cia pa=sin oi¹noxo/ei gluku\ ne/ktar a)po\ krhth=roj a)fu/sswn: aÃsbestoj d' aÃr' e)nw½rto ge/lwj maka/ressi qeoiÍsin w¨j iãdon àHfaiston dia\ dw¯mata poipnu/onta.

19

5. Vulcano en Lemnos (VALERIO FLACO,

Argonáuticas II 82-95) (LDO #317, p.219) Tempore quo primum fremitus insurgere opertos caelicolum et regni sensit novitate tumentes Iuppiter aetheriae nec stare silentia pacis, Iunonem volucri primam suspendit Olympo horrendum chaos ostendens poenasque barathri. mox etiam pavidae temptantem vincula matris solvere praerupti Vulcanum vertice caeli devolvit. ruit ille polo noctemque diemque turbinis in morem, Lemni dum litore tandem insonuit. vox inde repens ut perculit urbem, adclinem scopulo inveniunt miserentque foventque alternos aegro cunctantem poplite gressus. hinc, reduci superas postquam pater adnuit arces, Lemnos cara deo nec fama notior. 6. La fragua de Vulcano (VIRGILIO, Eneida VIII 416-438) (LDO #321, p.222) deicit in terras, pars imperfecta manebat. tris imbris torti radios, tris nubis aquosae addiderant, rutuli tris ignis et alitis Austri. fulgores nunc terrificos sonitumque metumque miscebant operi flammisque sequacibus iras. parte alia Marti currumque rotasque uolucris instabant, quibus ille uiros, quibus excitat urbes; aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma, certatim squamis serpentum auroque polibant conexosque anguis ipsamque in pectore diuae Gorgona desecto uertentem lumina collo.

insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque erigitur Liparen fumantibus ardua saxis, quam subter specus et Cyclopum exesa caminis antra Aetnaea tonant, ualidique incudibus ictus auditi referunt gemitus, striduntque cauernis stricturae Chalybum et fornacibus ignis anhelat, Volcani domus et Volcania nomine tellus. hoc tunc ignipotens caelo descendit ab alto. ferrum exercebant uasto Cyclopes in antro, Brontesque Steropesque et nudus membra Pyragmon. his informatum manibus iam parte polita fulmen erat, toto genitor quae plurima caelo

20

AIDHS / PLUTO 1. Reparto del mundo según Poseidón (HOMERO, Ilíada XV, 188-193) Zeu\j kaiì e)gw¯, tri¿tatoj d' ¹Ai¿+dhj e)ne/roisin a)na/sswn. trixqa\ de\ pa/nta de/dastai, eÀkastoj d' eÃmmore timh=j: hÃtoi e)gwÜn eÃlaxon polih\n aÀla naie/men ai¹eiì pallome/nwn, ¹Ai¿+dhj d' eÃlaxe zo/fon h)ero/enta, Zeu\j d' eÃlax' ou)rano\n eu)ru\n e)n ai¹qe/ri kaiì nefe/lvsi: gaiÍa d' eÃti cunh\ pa/ntwn kaiì makro\j ãOlumpoj. 2. La casa de Hades y su terrible perro (HESÍODO,

Teogonía 767-773) ÃEnqa qeou= xqoni¿ou pro/sqen do/moi h)xh/entej [i¹fqi¿mou t' ¹Ai¿dew kaiì e)painh=j Persefonei¿hj] e(sta=sin, deino\j de\ ku/wn propa/roiqe fula/ssei, nhleih/j, te/xnhn de\ kakh\n eÃxei: e)j me\n i¹o/ntaj sai¿nei o(mw½j ou)rv= te kaiì ouÃasin a)mfote/roisin, e)celqeiÍn d' ou)k auÅtij e)#= pa/lin, a)lla\ dokeu/wn e)sqi¿ei, oÀn ke la/bvsi pule/wn eÃktosqen i¹o/nta. 3. Los Cíclopes entregan a Hades el casco invisible (APOLODORO,

Biblioteca I 7.1) (LDO #452, p.297) Kaiì Ku/klwpej to/te Diiì me\n dido/asi bronth\n kaiì a)straph\n kaiì kerauno/n, Plou/twni de\ kune/hn, Poseidw½ni de\ tri¿ainan: oi¸ de\ tou/toij o(plisqe/ntej kratou=si Tita/nwn, kaiì kaqei¿rcantej au)tou\j e)n t%½ Tarta/r% tou\j e(kato/gxeiraj kate/sthsan fu/lakaj. au)toiì de\ diaklhrou=ntai periì th=j a)rxh=j, kaiì lagxa/nei Zeu\j me\n th\n e)n ou)ran%½ dunastei¿an, Poseidw½n de\ th\n e)n qala/ssv, Plou/twn de\ th\n e)n àAidou. 4. Perséfone se une a Hades (HESÍODO, Teogonía 912-937) Au)ta\r o( Dh/mhtroj polufo/rbhj e)j le/xoj hÅlqen: hÁ te/ke Persefo/nhn leukw¯lenon, hÁn ¹Aidwneu\j hÀrpasen hÂj para\ mhtro/j, eÃdwke de\ mhti¿eta Zeu/j. Mnhmosu/nhj d' e)cau=tij e)ra/ssato kalliko/moio, e)c hÂj oi¸ Mou=sai xrusa/mpukej e)cege/nonto e)nne/a, tv=sin aÀdon qali¿ai kaiì te/ryij a)oidh=j. LhtwÜ d' ¹Apo/llwna kaiì ãArtemin i¹oxe/airan i¸mero/enta go/non periì pa/ntwn Ou)raniw¯nwn gei¿nat' aÃr' ai¹gio/xoio Dio\j filo/thti migeiÍsa. loisqota/thn d' àHrhn qalerh\n poih/sat' aÃkoitin: h( d' àHbhn kaiì ãArha kaiì Ei¹lei¿quian eÃtikte mixqeiÍs' e)n filo/thti qew½n basilh=i kaiì a)ndrw½n. au)to\j d' e)k kefalh=j glaukw¯pida gei¿nat' ¹Aqh/nhn, 21

deinh\n e)greku/doimon a)ge/straton a)trutw¯nhn, po/tnian, v ke/ladoi¿ te aÀdon po/lemoi¿ te ma/xai te: àHrh d' àHfaiston kluto\n ou) filo/thti migeiÍsa gei¿nato, kaiì zame/nhse kaiì hÃrisen %Ò parakoi¿tv, e)k pa/ntwn te/xnvsi kekasme/non Ou)raniw¯nwn. e)k d' ¹Amfitri¿thj kaiì e)riktu/pou ¹Ennosigai¿ou Tri¿twn eu)rubi¿hj ge/neto me/gaj, oÀj te qala/sshj puqme/n' eÃxwn para\ mhtriì fi¿lv kaiì patriì aÃnakti nai¿ei xru/sea dw½, deino\j qeo/j. au)ta\r ãArhi r(inoto/r% Kuqe/reia Fo/bon kaiì DeiÍmon eÃtikte, deinou/j, oià t' a)ndrw½n pukina\j klone/ousi fa/laggaj e)n pole/m% kruo/enti su\n ãArhi ptolipo/rq%, ¸Armoni¿hn q', hÁn Ka/dmoj u(pe/rqumoj qe/t' aÃkoitin. 5. El ciclo de Proserpina (OVIDIO, Metamorfosis,V, 564 y ss) “At medius fratrisque sui maestaeque sororis Iuppiter ex aequo volventem dividit annum: nunc dea, regnorum numen commune duorum, cum matre est totidem, totidem cum coniuge menses.” 6. El reino de Hades: el mundo de ultratumba.

(VIRGILIO, Eneida, VI, 237-241) Spelunca alta fuit uastoque immanis hiatu, scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris, quam super haud ullae poterant impune uolantes tendere iter pennis: talis sese halitus atris faucibus effundens supera ad conuexa ferebat.

7. Caronte (VIRGILIO, Eneida, VI, 298-303) Portitor has horrendus aquas et flumina seruat terribili squalore Charon, cui plurima mento canities inculta iacet, stant lumina flamma, sordidus ex umeris nodo dependet amictus. ipse ratem conto subigit uelisque ministrat et ferruginea subuectat corpora cumba…

22

Reparto del mundo según Poseidón "Zeus, yo y el tercero, Hades, que reina sobre los muertos. El mundo se dividió en tres partes, una para cada uno de nosotros: a mí me tocó en suerte habitar siempre en el mar que blanqueó la espuma; a Hades, en cambio, las sombras y la niebla, y a Zeus el inmenso cielo, en el éter siempre entre las nubes, en tanto que la Tierra y el Olimpo nos pertenecen en común a los tres." (HOMERO, Ilíada XV, 187-ss) La casa de Hades y su terrible perro “Allí lejos están las sonoras moradas del dios subterráneo [del robusto Hades y de la terrible Perséfone], y delante vigila un terrible perro despiadado, y que tiene artes horribles: a los que entran los saluda a la vez con la cola y con ambas orejas, pero no les deja salir de nuevo, sino que, espiando, se come al que sorprende saliendo de las puertas” (HESÍODO, Teogonía 767-773) Perséfone se une a Hades (HESÍODO, Teogonía 912-937) La entrada del Hades “un bosque de blancos chopos a orillas del río Océano” (PAUSANIAS, X, 28 1) El ciclo de Proserpina “Júpiter, para acomodar la diferencia que había entre Plutón y Ceres, ordenó que Prosérpina viviera seis meses del año con su marido y los otros seis con su madre.” (OVIDIO, Metamorfosis, V, 564 y ss) El reino de Hades: el mundo de ultratumba. “Una profunda caverna de vasta abertura, protegida por un lago negro y las tinieblas de los bosques.” (VIRGILIO, Eneida, VI, 236) Caronte “Guarda aquellas aguas y aquellos ríos el horrible barquero Caronte, cuya suciedad espanta; sobre el pecho le cae desaliñada barba blanca, de sus ojos brotan llamas; una sórdida capa cuelga de sus hombros, prendida con un nudo; él mismo maneja su negra barca con un garfio, dispone las velas y transporta en ella los muertos.” (VIRGILIO, Eneida, VI, 298 y ss)

23

HSTIA / VESTA 1. Hija de Cronos y de Rea (HESÍODO, Teogonía 453-458)

(LDO #413, p.277) ¸Rei¿h de\ dmhqeiÍsa Kro/n% te/ke fai¿dima te/kna, ¸Isti¿hn Dh/mhtra kaiì àHrhn xrusope/dilon, iãfqimo/n t' ¹Ai¿dhn, oÁj u(po\ xqoniì dw¯mata nai¿ei nhlee\j hÅtor eÃxwn, kaiì e)ri¿ktupon ¹Ennosi¿gaion, Zh=na/ te mhtio/enta, qew½n pate/r' h)de\ kaiì a)ndrw½n, tou= kaiì u(po\ bronth=j pelemi¿zetai eu)reiÍa xqw¯n. 2. La diosa sin imágenes (OVIDIO, Fastos VI 291-

298) (LDO #415, p.278) Nec tu aliud Vestam quam vivam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla vides. iure igitur virgo est, quae semina nulla remittit nec capit, et comites virginitatis amat. esse diu stultus Vestae simulacra putavi, mox didici curvo nulla subesse tholo. ignis inexstinctus templo celatur in illo: effigiem nullam Vesta nec ignis habet. 3. Eneas venera a Vesta entre los dioses

patrios. (VIRGILIO, Eneida, V, 743-745) (LDO #417, p.279) Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignis, Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae farre pio et plena supplex ueneratur acerra.

24

DIONISOS / BACCHUS 1. Invocación a Dionisio (Himnos Homéricos III, a Dionisio) Ei¹j Dio/nuson Kissoko/mhn Dio/nuson e)ri¿bromon aÃrxom' a)ei¿dein Zhno\j kaiì Seme/lhj e)rikude/oj a)glao\n ui¸o/n, oÁn tre/fon h)u/+komoi nu/mfai para\ patro\j aÃnaktoj deca/menai ko/lpoisi kaiì e)nduke/wj a)ti¿tallon Nu/shj e)n gua/loij: o( d' a)e/ceto patro\j eÀkhti aÃntr% e)n eu)w¯dei metari¿qmioj a)qana/toisin. au)ta\r e)peiì dh\ to/nde qeaiì polu/umnon eÃqreyan, dh\ to/te foiti¿zeske kaq' u(lh/entaj e)nau/louj kiss%½ kaiì da/fnv pepukasme/noj: ai¸ d' aÀm' eÀponto nu/mfai, o( d' e)chgeiÍto: bro/moj d' eÃxen aÃspeton uÀlhn. Kaiì su\ me\n ouÀtw xaiÍre polusta/ful' wÕ Dio/nuse: do\j d' h(ma=j xai¿rontaj e)j wÐraj auÅtij i¸ke/sqai, e)k d' auÅq' w¨ra/wn ei¹j tou\j pollou\j e)niautou/j.

2. Nacimiento de Dioniso (HESÍODO, Teogonía 940-942) Kadmhiìj d' aÃra oi¸ Seme/lh te/ke fai¿dimon ui¸o\n mixqeiÍs' e)n filo/thti, Diw¯nuson polughqe/a, a)qa/naton qnhth/: nu=n d' a)mfo/teroi qeoi¿ ei¹sin. 3. Origen asiático de del culto dionisíaco (EURÍPIDES, Bacantes, 20-

25) e)j th/nde prw½ton hÅlqon ¸Ellh/nwn po/lin, ta)keiÍ xoreu/saj kaiì katasth/saj e)ma\j teleta/j, iàn' eiãhn e)mfanh\j dai¿mwn brotoiÍj. prw¯taj de\ Qh/baj th=sde gh=j ¸Ellhni¿doj a)nwlo/luca, nebri¿d' e)ca/yaj xroo\j qu/rson te dou\j e)j xeiÍra, ki¿ssinon be/loj:

4. El rito dionisíaco (EURÍPIDES, Bacantes, 135-139) h(du\j e)n oÃresin, oÀtan e)k qia/swn dromai¿wn pe/sv pedo/se, nebri¿doj eÃxwn i¸ero\n e)nduto/n, a)greu/wn aiâma tragokto/non, w©mofa/gon xa/rin, i¸e/menoj e)j oÃrea Fru/gia, Lu/di', o( d' eÃcarxoj Bro/mioj, eu)oiâ.

5. El origen del teatro está en el ditirambo, el verso

dionisíaco (ARISTÓTELES, Poética I, 2.3) Genome/nh d' ouÅn a)p' a)rxh=j au)tosxediastikh=j -kaiì au)th\ kaiì h( kwm%di¿a, kaiì h( me\n a)po\ tw½n e)carxo/ntwn to\n diqu/rambon, h( de\ a)po\ tw½n ta\ fallika\ aÁ eÃti kaiì nu=n e)n pollaiÍj tw½n po/lewn diame/nei nomizo/mena® kata\ mikro\n hu)ch/qh proago/ntwn oÀson e)gi¿gneto fanero\n au)th=j: kaiì polla\j metabola\j metabalou=sa h( trag%di¿a e)pau/sato, e)peiì eÃsxe th\n au(th=j fu/sin. 25

6. Dioniso y las mujeres según Eurípides (EURÍPIDES,

Bacantes 234-235) fileiÍ de\ t#= dustro/p% gunaikw½n a(rmoni¿# kaka\ du/stanoj a)mhxani¿a sunoikeiÍn, 7. La enajenación de la música y el vino (EURÍPIDES,

Bacantes 156-165) barubro/mwn u(po\ tumpa/nwn, euÃia to\n euÃion a)gallo/menai qeo\n e)n Frugi¿aisi boaiÍj e)nopaiÍsi¿ te, lwto\j oÀtan eu)ke/ladoj i¸ero\j i¸era\ pai¿gmata bre/mv, su/noxa foita/sin ei¹j oÃroj ei¹j oÃroj:

8. La flauta de Dioniso

(ARISTÓTELES, Política 1341a) eÃti de\ ou)k eÃstin o( au)lo\j h)qiko\n a)lla\ ma=llon o)rgiastiko/n, wÐste pro\j tou\j toiou/touj au)t%½ kairou\j xrhste/on e)n oiâj h( qewri¿a ka/qarsin ma=llon du/natai hÄ ma/qhsin.

9. La flauta dionisíaca y su origen extranjero

(ARISTÓTELES, Política 1342b. 4-16) Pa=sa ga\r bakxei¿a kaiì pa=sa h( toiau/th ki¿nhsij ma/lista tw½n o)rga/nwn e)stiìn e)n toiÍj au)loiÍj, tw½n d' a(rmoniw½n e)n toiÍj frugistiì me/lesi lamba/nei tau=ta to\ pre/pon. 10. El vino como medicina (EURÍPIDES, Bacantes 283) Ou)d' eÃst' aÃllo fa/rmakon po/nwn.

26

Invocación a Dionisio Comienzo por cantar al que ciñe de hiedra sus cabellos, al de poderoso bramido, Dioniso, hijo ilustre de Zeus y de la gloriosísima Sémele, al que criaron las Ninfas de hermosa cabellera, tras haberlo recibido en sus regazos de su padre, el Soberano. Cariñosamente lo cuidaron en los barrancos del Nisa, y él crecía por voluntad de su padre en una cueva fragante, pero contado entre los inmortales. Mas cuando las diosas acabaron ya de criar a quien sería motivo de muchos himnos, ya entonces frecuentaba los boscosos valles, cubierto de hiedra y lauro. Las Ninfas lo seguían a una, y él las guiaba. El fragor se adueñaba del bosque inmenso. Así que te saludo a ti también, Dioniso, pródigo en viñedos. Concédenos llegar alegres a las próximas estaciones y a después de esas estaciones, por muchos años. (Himnos Homéricos III, a Dionisio) Nacimiento de Dioniso "y la cadmea Sémele, igualmente en trato amoroso con él [Zeus], dio a luz un ilustre hijo, el muy risueño Dioniso, un inmortal siendo ella mortal. Ahora ambos son dioses" (HESÍODO, Teogonía, 940-942) Origen asiático de del culto dionisíaco “...he llegado en primer lugar a esta ciudad de los griegos, tras de haber levado allí [Lidia, Frigia, Arabia y Asia] también mis coros y fundado mis ritos, a fin de ser un dios patente a los mortales. A Tebas, la primera en esta tierra helénica la he alzado con mi grito...” (EURÍPIDES, Bacantes, 20-25) El rito dionisíaco ¡Qué gozo en las montañas, cuando en medio del cortejo lanzado a la carrera se arroja al suelo [Dioniso], con su sacro hábito de piel de corzo, buscando la sangre del cabrito inmolado, delicia de la carne cruda, mientras va impetuoso por montes frigios, lidios! (EURÍPIDES, Bacantes, 135-139) Retrato del dios "que lleva una melena larga y perfumada de bucles rubios, de rostro lascivo con la atractiva mirada de Afrodita en sus ojos" (EURÍPIDES, Bacantes, 234-235). Dionisio y las mujeres según Eurípides "la dura y desafortunada impotencia ante los dolores del parto y el delirio armonizan con la difícil condición de las mujeres" (EURÍPIDES, Hipólito, 163-165). La enajenación de la música y el vino “al son de panderos de sordo retumbo, festejando con gritos de ¡evohé! al dios del evohé, entre los gritos y aclamaciones frigias, al tiempo que la sagrada flauta de loto melodioso modula sus sagradas tonadas, en acompañamientos para las que acuden al monte, al monte”. (EURÍPIDES, Bacantes, 156-165) La flauta de Dioniso "la flauta no es un instrumento moral, sino más bien orgiástico, de modo que debe utilizarse en aquellas ocasiones en las que el espectáculo pretende más la purificación que la enseñanza" (ARISTÓTELES, Política, 1341a). La flauta y su origen extranjero "todo el delirio báquico y todo el tumulto de tal clase [...] se expresa por medio de la flauta, de entre los instrumentos, de modo especial, y entre las armonías toma el parecido de las músicas frigias" (ARISTÓTELES, Política, 1342b.4 13-6) El vino como medicina "¡No hay otra medicina para las penas!" (EURÍPIDES, Bacantes, 283) El origen del teatro está en el ditirambo, el verso dionisíaco Por lo demás, haciéndose al principio sin arte así ésta como la comedia (la tragedia por los corifeos de la farsa ditirámbica, la comedia por los del coro fálico, cuyas mojigangas duran todavía en muchas ciudades recibidas por ley), poco a poco fue tomando cuerpo, promoviéndolas los dichos, hasta descubrirse tal cual forma de ellas. Con eso la tragedia, probadas muchas mutaciones, hizo punto, ya que adquirió su ser natural (ARISTÓTELES, Poética I, 2.3)

27