Korelacje kliniczne zaburze od ywiania w chorobie afektywnej dwubiegunowej typu I u kobiet

T ’U M AC ZE N I A / T R A N S L AT I O N S Korelacje kliniczne zaburzeñ odĝywiania w chorobie afektywnej dwubiegunowej typu I u kobiet Clinical corr...
4 downloads 1 Views 192KB Size
T ’U M AC ZE N I A / T R A N S L AT I O N S

Korelacje kliniczne zaburzeñ odĝywiania w chorobie afektywnej dwubiegunowej typu I u kobiet Clinical correlates of eating disorder comorbidity in women with bipolar disorder type I Elisa Brietzke, Camila L.R. Moreira, Ricardo A. Toniolo, Beny Lafer

WiadomoĂci Psychiatryczne; 14(1): 44–49 Wydziaï i Instytut Psychiatrii, Uniwersytet São Paulo, São Paulo, Brazylia Adres do korespondencji/ Address for correspondence: Bipolar Disorder Program, Institute of Psychiatry, University of São Paulo, Rua Prof. Dr.Ovídio Pires de Campos, 785, CEP 01060-970 São Paulo-SP, Brazil. Tel./fax: +55 11 3069 7928. e-mail address: [email protected] (E. Brietzke).

STRESZCZENIE Cel: Raport na temat obecnoĂci przejĂciowych i przewlekïych zaburzeñ odĝywiania (eating disorders, ED) w wyselekcjonowanej grupie 137 kobiet z chorobÈ afektywnÈ dwubiegunowÈ typu I. Metody: Wyszkoleni psychiatrzy przeprowadzali wywiady z pacjentkami. Rozpoznanie BD (bipolar disorder, czyli choroby afektywnej dwubiegunowej) i chorób wspóïistniejÈcych potwierdzano za pomocÈ ustrukturalizowanego wywiadu diagnostycznego SCID-I umoĝliwiajÈcego ocenÚ zaburzeñ osobowoĂci sklasyÞkowanych na osi I (DSM-IV). Porównywano charakterystykÚ klinicznÈ i demograÞcznÈ obu grup (grupa z ED versus grupa bez ED). Wyniki: U pacjentek z ED stwierdzano wczeĂniejszy poczÈtek BD i wiÚkszÈ liczbÚ epizodów zaburzeñ nastroju, gïównie epizodów depresyjnych. W grupie z ED stwierdzano równieĝ wyĝszy niĝ w grupie bez ED, odsetek wspóïistniejÈcych uzaleĝnieñ i zaburzeñ lÚkowych oraz odnotowanych w wywiadzie prób samobójczych. Wniosek: ObecnoĂÊ ED koreluje ze stopniem nasilenia BD typu I. Naleĝy opracowaÊ zabiegi minimalizujÈce ryzyko przygnÚbienia i samobójstwa oraz poprawiajÈce wyniki leczenia. Sïowa kluczowe: choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia odĝywiania, przebieg, samobójstwo

ABSTRACT Objective: To report on the presence of current and lifetime eating disorders (ED) in a welldeÞned sample of 137 female individuals with bipolar disorder type I. Methods: Trained psychiatrists interviewed the patients, and the diagnoses of BD and comorbidities were conÞrmed using the Structured Clinical Interview for the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Axis I Disorders. Clinical and demographic characteristics of both groups (group with ED vs. group without ED) were compared. Results: Female patients with ED had an earlier onset of BD and an increased number of mood episodes, predominantly depressive. Women in the ED group also had higher rates of comorbidity with substance use disorders and anxiety disorders and reported a history of suicide attempts more frequently than women without ED. Conclusion: The presence of ED is a correlate of severity of BD type I, and interventions should be developed to minimize distress and suicide risk and to improve treatment outcome. Keywords: bipolar disorders, eating disorders, course, suicide

Wprowadzenie Zwiększa się świadomość znaczenia klinicznego zaburzeń odżywiania (eating disorders, ED) u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową (bipolar disorder, BD) [1, 2, 3]. Choć dostępne dane sugerują, że zaburzenia odżywiania, a w szczególności tzw. binge eating, czyli zaburzenia odżywiania z epizodami niekontrolowanego objadania się, mogą powszechnie występować u osób z BD [4, 5], nadal mało jest wiarygodnych danych na ten temat [6]. Badania epidemiologiczne wykazały związek między subklinicznymi (np. „miękkie spektrum”) zaburzeniami dwubiegunowymi, a ED w grupach osób dojrzewających lub dorosłych [6, 7]. W przeglądzie na temat częstości współistnienia BD i ED [7], który oceniał chorobowość w zakresie jadłowstrętu psychicznego i bulimii w okresie całego życia, tylko jedno badanie [8] podało wyższą liczbę przypadków z ED, niż w populacji ogólnej osób dorosłych [9–12]. Podobnie, częstość

występowania zaburzenia binge eating w okresie całego życia u pacjentów z BD (18% [5], 13% [4], 9% [13]) była wyższa niż najwyższe wartości stwierdzane w populacji ogólnej (1–5% [14, 15]). Wcześniejsze badania wykazały związek między objawami ED, a otyłością [16], myślami samobójczymi [17] i nastrojem rezydualnym [13] u osób z BD. Niemniej, korelacje kliniczne ED u osób z BD pozostają słabo poznane. Stąd też istnieje wyraźna potrzeba prowadzenia badań analizujących wpływ ED w BD. Po pierwsze, pacjenci tacy wymagają specyficznego leczenia [7], a wybór leków musi uwzględniać oba zespoły. Po drugie, gdy częstość występowania ED jest wyższa, niż oczekuje się u pacjentów z BD, należy szczegółowo przeanalizować ED u każdego pacjenta z chorobą afektywną dwubiegunową, ponieważ choroba ta może być niedodiagnozowana klinicznie. Wreszcie, jeżeli te współistniejące zespoły pojawiają

W i a d o m o Ă c i P s y c h i a t r y c z n e , t o m 14 , n r 1, s t y c z e ñ – m a r z e c 2 0 11



T ’U M AC ZE N I A / T R A N S L AT I O N S się częściej, niż można by oczekiwać w oparciu o ich indywidualny przebieg, zrozumienie ich korelacji ma duże znaczenie dla poznania patofizjologii leżącej u ich podstaw. Jest to szczególnie ważne w świetle coraz bardziej znaczącej roli niestabilności i impulsywności afektywnej w obu tych przypadłościach [6]. Zarówno ED, jak i BD towarzyszą uzależnieniom i zaburzeniom lękowym [6]. U osób z BD typu I, stosowanie alkoholu i narkotyków było ściśle powiązane z próbami samobójczymi [18] oraz zwiększoną liczbą epizodów depresyjnych [19]. Niniejsze badanie udokumentowało obecność przejściowych i przewlekłych ED w wyselekcjonowanej grupie pacjentek z chorobą afektywną dwubiegunową typu I i ustaliło związek między ED, a cechami demograficznymi i klinicznymi grupy pacjentek.

Wyniki Wśród 137 kobiet biorących udział w badaniu, u 20 (14,6%) stwierdzono współistnienie ED (średni wiek = 35,9 ± 11,02), a u 117 (85,4%) – nie (średni wiek 39,3 ± 11,0). Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami, jeżeli chodzi o wiek czy poziom wykształcenia (p = 0,25 i 0,15). Charakterystyka demograficzna i kliniczna obu grup została przedstawiona w tabeli I. Kobiety z BD I i ED wykazywały wcześniejsze wystąpienie BD i wyższą liczbę epizodów zaburzeń nastroju, w szczególności depresyjnych. Poza tym, u kobiet z ED stwierdzano również częste nadużywanie substancji, występowanie zaburzeń lękowych oraz częstsze próby samobójcze w wywiadzie niż u kobiet bez ED (tabela I).

Omówienie Metody U 137 pacjentek z chorobą afektywną dwubiegunową typu I, włączanych kolejno do programu Bipolar Disorder Program w Instytucie Psychiatrii Uniwersytetu São Paulo, przeprowadzono wywiad, na bazie ustrukturalizowanego wywiadu diagnostycznego SCID-I, umożliwiający ocenę zaburzeń osobowości sklasyfikowanych na osi I (DSM-IV). Został on przeprowadzany przez wyszkolonych psychiatrów (Pierwszy MB, 1996). Kryteria włączenia do badania obejmowały obecność BD typu I, zgodnie z DSM-IV (Association, 1994) i wiek między 18, a 65 lat. Pacjentki ze schizofrenią, zaburzeniami schizoafektywnymi czy zaburzeniami o postaci schizofrenii i organicznymi chorobami psychicznymi zostały wykluczone. Grupa ED obejmowała 4 pacjentki z jadłowstrętem psychicznym, 4 z bulimią i 12 z okresowymi zaburzeniami w postaci kompusywnego jedzenia, a ich rozpoznanie zostało również potwierdzone za pomocą kryteriów DSM-IV. Wiek wystąpienia BD został zdefiniowany jako wiek, w którym wystąpił pierwszy epizod zaburzeń nastroju (manii, mieszany lub depresji). Protokół badania został zatwierdzony przez Komisję ds. Etyki Uniwersytetu São Paulo, a wszyscy pacjenci dostarczyli pisemną świadomą zgodę na udział w badaniu.

Analiza statystyczna Grupy (grupa z ED versus grupa bez ED) zostały porównane za pomocą testu zgodności chi2, Pearsona czy Fishera dla zmiennych kategorycznych oraz testu t-Studenta dla prawidłowo rozłożonych zmiennych ciągłych. Przy rozkładzie nienormalnym zmiennych zastosowano test U Manna-Whitneya. Wszystkie testy były dwustronne, a poziom istotności ustalono na alfa = 0,05. Analizy statystyczne przeprowadzono za pomocą oprogramowania SPSS 15.0 dla Windows (SPSS Inc., Chicago, IL).

Uważamy, że badanie to dostarczyło cennych informacji na temat klinicznego znaczenia współistnienia ED u pacjentów z BD. Nasze wyniki są zgodne z wynikami wcześniejszych badań [2, 13, 16], które zarysowały związek między współistnieniem przewlekłych zaburzeń ED i okresowym natężeniem BD. Postanowiliśmy poddać badaniu grupę pacjentów jedynie z BD typu I, ponieważ objawy afektywne u tych osób są zazwyczaj tak silne, że mogą przysłonić potencjalne ED [5]. Co więcej, uważa się, że objadanie się pacjentów z BD jest konsekwencją przyjmowania leków, które mogą odgrywać znaczącą rolę w zakłócaniu mechanizmów głodu i sytości [5], a współistniejące zaburzenia odżywiania mogą pozostać niedodiagnozowane. Wyniki niniejszego badania potwierdzają ideę, że współistnienie ED koreluje ze stopniem nasilenia BD. Wynik ten jest zgodny z wynikami poprzednich badań, które wskazują na związek ED z częstszymi wyobrażeniami samobójczymi [20], agresywnością, niższym wiekiem wystąpienia choroby, samobójstwami i zaburzeniami psychicznymi oraz nastroju w wywiadzie rodzinnymi, jak również z większą częstotliwością współistniejących lęków [6, 21], nadużywaniem substancji [22, 23] oraz zaburzeniami osobowości typu B [24, 25]. Oprócz wspomnianych wyżej wyników, poszerzyliśmy zakres naszych wcześniejszych badań i wykazaliśmy, że zaburzenia ED są związane z wyższą liczbą epizodów depresyjnych i częstotliwością innych współistniejących chorób psychicznych (w tej grupie szczególnie zaburzeń lękowych). Zachowanie samobójcze jest częstą cechą osób zarówno z BD [26], jak i ED [27]. Przeprowadzona niedawno metaanaliza 36 badań na temat samobójstw wśród osób z BD zidentyfikowała kilka czynników ryzyka samobójstwa (w tym wczesne wystąpienie epizodów zaburzeń nastroju, dłuższy czas trwania objawów depresyjnych, szybka zmiana faz, samobójstwa

W i a d o m o Ă c i P s y c h i a t r y c z n e , t o m 14 , n r 1, s t y c z e ñ – m a r z e c 2 0 11







T ’U M AC ZE N I A / T R A N S L AT I O N S

Charakterystyka kliniczna i demograÞczna badanej próby pacjentek Table I. Clinical and demographic characteristics of the study sample 































’È



 

















 



























Wiek (lata), Ărednia (SD)a

35,6 (8,2)

39,3 (11,0)

38,8 (10,69)

0,25

Lata edukacjia

13,2 (4,0)

11,9 (3,1)

12,1 (3,2)

0,15

71,4%

38,7%

44,7%

0,037*

35,0%

9,7%

13,5%

0,002*

35,0%

11,5%

15%

0,007*

70,0%

46,0%

49,6%

0,041*

WczeĂniejsza próba samobójczab Naduĝywanie lub uzaleĝnienie od alkoholu

b

Naduĝywanie lub uzaleĝnienie od narkotykówb ObecnoĂÊ zaburzeñ lÚkowych

b

Przynajmniej jeden epizod psychotyczny

b

45,0%

54,1%

52,7%

0,54

Wiek wystÈpienia BD, mediana, zakres miÚdzykwartylowyc

17,5 (11)

28 (14)

26 (16)

0,001*

Liczba epizodów manii, Ărednia (SD)a

4,5 (9,0)

3,0 (5,0)

3,0 (5,0)

0,31

Liczba epizodów depresyjnych, mediana i zakres miÚdzykwartylowyc

6,5 (13)

4,0 (7,0)

4,0 (8,0)

0,029*

Liczba epizodów zaburzeñ nastroju, mediana i zakres miÚdzykwartylowyc

14,5 (18,0)

8,0 (11,0)

10,0 (6,0)

0,025*

BMI, Ărednia (SD)

28,4 (6,9)

26,0 (5,2)

26,4 (5,5)

0,14

BD = choroba afektywna dwubiegunowa; BMI – wskaěnik masy ciaïa; ED – zaburzenia odĝywiania; SD – odchylenie standardowe; * – istotne statystycznie; a – Test t-Studenta; b – Test chi2; c – Test U Manna-Whitneya

w rodzinie, wcześniejsze próby samobójcze i współistniejące choroby psychiczne, takie jak nadużywanie substancji) [28]. Zgodnie z naszymi danymi, mechanizmem łączącym ED z próbami samobójczymi w BD może być występowanie większej liczby epizodów depresyjnych w grupie osób z tą chorobą [29]. Niemniej, nowsze badania wykazują, że związek ten nie zależy od liczby epizodów depresyjnych [30, 31]. Wcześniejsze badania [32] analizujące grupy osób z ED wykazały, że próby samobójcze są bardziej prawdopodobne wśród pacjentów z zaburzeniami typu binge eating lub w podtypie „przeczyszczającym”, niż wśród osób z jadłowstrętem psychicznym, typ „ograniczający”. Dodatkowo, po opanowaniu depresji, u osób z ED, które próbowały dokonać samobójstwa, występowało o wiele wyższe prawdopodobieństwo pojawienia się takich zaburzeń, jak nadmierne spożywanie alkoholu, stosowanie nielegalnych substancji, kradzież lub samookaleczenie [30]. Dlatego też, choć depresja może być głównym przyczynkiem do prób samobójczych u osób z ED, inne czynniki związane z impulsywnością oraz niestabilnością behawioralną lub afektywną również zdają się odgrywać tu rolę [30, 33]. Jednocześnie epizody depresyjne i rezydualne objawy depresyjne są najbardziej powszechną fazą choroby afektywnej dwubiegunowej i wiążą się ze znacznym upośledzeniem zdolności wykonywania pracy oraz uczestniczenia w życiu społecznym i rodzinnym [34]. Epizody de-

presyjne wiążą się ze zmianami łaknienia, zachowań żywieniowych i aktywności fizycznej, co prowadzi do otyłości [35]. Depresja dwubiegunowa różni się od depresji jednobiegunowej głównymi wzorcami objawów i cechami atypowymi, takimi jak hipersomnia i hiperfagia [36]. Oprócz silnego związku pomiędzy BD z przewagą faz depresyjnych a zachowaniem samobójczym [37, 38], opracowane niedawno badanie wykazało również związek pomiędzy depresją z cechami atypowymi, a samobójstwami w tej populacji [39]. Otrzymane przez nas wyniki pokazały, że ED wiąże się z wysoką liczbą epizodów depresyjnych. Niektórzy badacze twierdzili, że współistnienie objawów depresyjnych w ED może być następstwem głodzenia lub nieregularnego żywienia [40, 41], ale badania podłużne wykazały, że objawy te mogą się utrzymywać u pacjentów z ED o niskiej masie ciała, nawet po przybraniu na masie [42, 43, 44]. Uzyskane tu wyniki należy interpretować w świetle ograniczeń tego badania. Uczestniczki zostały dobrane w placówce trzeciorzędowej referencyjności, wysoce specjalistycznej, zajmującej się leczeniem BD. Próba badana może nie być reprezentatywna dla całej populacji osób z BD. Badana grupa była mała, w szczególności grupa z ED. Z tego względu wszystkie typy ED zostały zaliczone do jednej grupy. Dodatkowo, najczęstszym zaburzeniem było występujące okresowo kompulsywne jedzenie, a objadanie się w przebiegu tej choroby może być mylone z hiperfagią

W i a d o m o Ă c i P s y c h i a t r y c z n e , t o m 14 , n r 1, s t y c z e ñ – m a r z e c 2 0 11



T ’U M AC ZE N I A / T R A N S L AT I O N S w epizodach depresyjnych. W przyszłych badaniach z udziałem większej liczby pacjentów należy przeanalizować potencjalne różnice pomiędzy wpływem poszczególnych ED. Ponieważ analizowano jedynie główne rozpoznanie, specyficzne objawy powinny zostać poddane analizie w kolejnych badaniach. Reasumując, należy stwierdzić, że wyniki niniejszego badania potwierdzają wysoką liczbę ED związaną z innymi współistniejącymi chorobami psychicznymi wśród kobiet z BD. Uzasadnione jest przeprowadzanie badań przesiewowych w kierunku ED wśród osób z BD. Należy opracować zabiegi dla tej grupy pacjentów, minimalizujące ryzyko epizodów przygnębienia i samobójstw oraz poprawiające wyniki leczenia.

Browne MA. Christchurch Psychiatric Epidemiology Study, Part I: methodology and lifetime prevalence for specific psychiatric disorders. Austr NZ J Psychiatry 1989 23: 315–326. 12. Wittchen HU, Nelson CB, Lachner G. Prevalence of mental disorders and psychosocial impairments in adolescents and young adults. Psychiatr Med 1998; 28: 109–126. 13. MacQueen GM, Marriott M, Begin H, Robb J, Joffe RT, Young LT. Subsyndromal symptoms assessed in longitudinal, prospective follow-up of a cohort of patients with bipolar disorder. Bipolar Disord 2003; 5: 349–355. 14. Spitzer RL, Yanovski S, Wadden T, Wing R, Marcus MD, Stunkard A, Devlin M, Mitchell J, Hasin D, Horne RL. Binge eating disorder: its further validation in a multisite study. Int J Eat Disord 1993; 13: 137–153. 15. Dingemans AE, Bruna MJ, van Furth EF. Binge eating disorder: a review. Int J Obes Relat Metab Disord 2002; 26:

PiĂmiennictwo 1.

2.

3.

16. McElroy SL, Frye MA, Suppes T, Dhavale D, Keck PE, Le-

McGorry PD. Symptomatic and functional outcome 12

verich GS, Altshuler L, Denicoff KD, Nolen WA, Kupka R,

months after a first episode of psychotic mania: barriers

Grunze H, Walden J, Post RM. Correlates of overweight

to recovery in a catchment area sample. Bipolar Disord

and obesity in 644 patients with bipolar disorder. J Clin

2006; 8: 221–231.

Psychiatry 2002; 63: 207–213.

Wilde JE, Marcus MD, Fagiolini A. Eating disorders and il-

17. Post RM, Leverich GS, Altshuler LL, Frye MA, Suppes TM,

lness burden in patients with bipolar spectrum disorders.

Keck PE, McElroy SL, Kupka R, Nolen WA, Grunze H, Wal-

Comp Psychiatry 2007; 48: 516–521.

den J. An overview of recent findings of the Stanley Foun-

Wildes JE, Marcus MD, Fagiolini A. Prevalence and corre-

dation Bipolar Network (Part I). Bipolar Disord 2003; 5:

lates of eating disorder co-morbidity in patients with bipolar disorder. Psychiatry Res 2008; 161: 51–58. 4.

DA, Birmaher B, Mann JJ, Oquendo MA. Substance use

eating disorder and the partial binge eating syndrome with

disorders and suicide attempts in bipolar subtypes. J Psy19. Oquendo MA,Waternaux C, Brodsky B, Parsons B, Haas

Castrogiovanni S, Dell´Osso L, Garfinkel PE. The relation-

GL, Malone KM, Mann JJ. Suicidal behavior in bipolar

ship between binge eating disorder and non-purging buli-

mood disorder: characteristicsof attempters and non20. Fedorowicz VJ, Falissard B, Foulon C, Dardennes R, Divac

of bipolar and eating disorders: distinct or related disor-

SM, Guelfi JD, Rouillon F. Factors associated with suicidal

ders with shared dysregulations? J Affect Disord 2005; 86:

behaviours in a large. French sample of inpatients with

9.

eating disorders. Int J Eat Disord 2007; 40:589–595.

McElroy SL, Kotwal R, Keck PE. Co-morbidity of eating di-

21. Kaye WH, Bulik CM, Thornton L, Barbarich N, Masters K.

sorders with bipolar disorder and treatment implications.

Co-morbidity of anxiety disorders with anorexia and buli-

Bipolar Disord 2006; 8:686–695. 8.

attempters. J Affect Disord 2000; 59: 107–117.

McElroy SL, Kotwal R, Keck PE, Akiskal HS. Co-morbidity

107–127. 7.

chiatr Res 2009; 43: 230–238.

Ramacciotti CE, Coli E, Paoli R, Gabriellini G, Schulte F,

mia nervosa. Eat Weight Disord 2005; 10: 8–12. 6.

310–319. 18. Sublette EM, Carballo JJ, Moreno C, Galfalvy HC, Brent

Kruger S, Shugar G, Cooke RG. Co-morbidity of binge bipolar disorder. Int J Eat Disord 1996; 19: 45–52.

5.

299–307.

Conus P. Cotton S, Abdel-Baki A, Lambert M, Berk M,

mia nervosa. Am J Psychiatry 2004; 161: 2215–2221.

Vieta E, Colom F, Corbella B, Martinez-Aran A, Reinares

22. Bulik CM, Klump KL, Thornton L, Kaplan AS, Devlin B,

M, Benabarre A, Gastó C. Clinical correlates of psychiatric

Fichter MM, Halmi KA, Strober M, Woodside DB, Crow S,

co-morbidity in bipolar I patients. Bipolar Disord 2001; 3:

Mitchell JE, Rotondo A, Mauri M, Cassano GB, Keel PK,

253–258.

Berrettini WH, Kaye WH. Alcohol use disorder co-morbidi-

Bijl RV, Ravelli A, van Zessen G. Prevalence of psychiatric

ty in eating disorders: a multicenter study. J Clin Psychia-

disorder in the general population: results of The Nether-

try 2004. 65: 1000–1006.

lands Mental Health Survey and Incidence Study (NEME-

23. Schuckit MA, Tipp JE, Anthenelli RM, Bucholz KK, Hes-

SIS). Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1998; 33:587–

selbrock VM, Nurnberger JI. Anorexia nervosa and buli-

595.

mia nervosa in alcohol-dependent men and women and

10. Kringlen E, Torgersen S, Cramer V. A Norwegian psychiatric epidemiological study. Am J Psychiatry 2001; 158: 1091–1098. 11. Wells JE, Bushnell JA, Hornblow AR, Joyce PR, Oakley-

their relatives. Am J Psychiatry 1996; 153: 74–82. 24. Forcano L, Fernandez-Aranda F, Alvarez-Moya E, Bulik C, Granero R, Gratacos M, Jiménez-Murcia S, Krug I, Mercader JM, Riesco N, Saus E, Santamaría JJ, Estivill X. Su-

W i a d o m o Ă c i P s y c h i a t r y c z n e , t o m 14 , n r 1, s t y c z e ñ – m a r z e c 2 0 11



T ’U M AC ZE N I A / T R A N S L AT I O N S icide attempts in bulimia nervosa: personality and psychopathological correlates. Eur Psychiatry 2009; 24: 91–97.

34. Post RM. The impact of bipolar depression. J Clin Psychiatry 2005; 66 (Suppl 5): 5–10.

25. Youssef G, Plancherel B, Laget J, Corcos M, Flament MF,

35. Wildes JE, Marcus MD, Fagiolini A. Obesity in patients

Halfon O. Personality trait risk factors for attempted su-

with bipolar disorder: a biopsychosocial-behavioral model.

icide among young womenwith eating disorders. Eur Psychiatry 2004; 19: 131–139.

J Clin Psychiatry 2006; 67:904–915. 36. Berk M, Malhi GS, Mitchell PB, Cahill CM, Carman AC,

26. McIntyre RS, Muzina DJ, Kemp DE, Blank D, Woldeyohan-

Hadzi-Pavlovic D, Hawkins MT, Tohen M. Scale matters:

nes HO, Lofchy J, Soczynska JK, Banik S, Konarski JZ. Bi-

the need for a BipolarDepression Rating Scale (BDRS).

polar disorder and suicide: research synthesis and clinical translation. Cur. Psychiatry Rep 2008; 10: 66–72. 27. Franko DL, Keel PK, Dorer DJ, Blais MA, Delinsky SS, Eddy KT, Charat V, Renn R, Herzog DB. What predicts suicide attempts in women with eating disorders? Psychol Med 2004; 34: 843–853.

Acta Psychiatr Scand Suppl 2004; 422:39–45. 37. Colom F, Vieta E, Daban C, Pacchiarotti I, Sanchez-Moreno J.Clinical and therapeutic implications of predominant polarity in bipolardisorder. J Affect Disord 2006; 93:13–17. 38. Rosa AR, Andreazza AC, Kunz M, Gomes F, Santin A, Sanchez-Moreno J, Reinares M, Colom F, Vieta E, Kapczinski

28. Hawton K, Sutton L, Haw C, Sinclair J, Harriss L. Suicide and attempted suicide in bipolar disorder: a systematic review of risk factors. J Clin Psychiatry 2000; 66: 693–704.

F. Predominant polarity in bipolar disorder: diagnostic implications. J Affect Disord 2008; 107:45–51. 39. Sanchez-Gistau V, Colom F, Mane A, Romero S, Sugranyes

29. Azorin JM, Kaladjian A, Adida M, Hantouche E, Hameg A,

G, Vieta E. Atypical depression is associated with suicide

Lancrenon S, Hakiskal HS. Risk factors associated with li-

attempt in bipolar disorder. Acta Psychiatr Scand 2009;

fetime suicide attempts in bipolar I patients: findings from a French National Cohort. Comp. Psychiatry 2009; 50: 115–120.

120:30–36. 40. Altshuler KZ, Weiner MF. Anorexia nervosa and depression: a dissenting view. Am J Psychiatry 1985; 142:328–

30. Bulik CM, Thornton L, Pinheiro AP, Plotnicov K, Klump KL,

332.

Brandt H, Crawford S, Fichter MM, Halmi KA, Johnson C,

41. Laessle RG, Schweiger U, Pirke KM. Depression as a cor-

Kaplan AS, Mitchell J, Nutzinger D, Strober M, Treasure J,

relate of starvation in patients with eating disorders. Biol

Woodside DB, Berrettini WH, Kaye WH. Suicide attempts in anorexia nervosa. Psychosom Med 2008; 70: 378–383.

Psychiatry 1988; 23:719–725. 42. Holtkamp K, Muller B, Heussen N, Remschmidt H, Her-

31. Favaro A, Santonastaso P, Monteleone P, Bellodi L, Mauri

pertz-Dahlmann B. Depression, anxiety, and obsessiona-

M, Rotondo A, Erzegovesi S, Maj M. Self-injurious behavior

lity in long-term recovered patients with adolescent-onset

and attemptedsuicide in purging bulimia nervosa: associa-

anorexia nervosa. Eur Child Adolesc Psychiatry 2005;

tions with psychiatriccomorbidity. J Affect Disord 2008; 105: 285–289.

14:106–110. 43. O’Dwyer AM, Lucey JV, Russell GF. Serotonin activity in

32. Favaro A, Santonastaso P. Suicidality in eating disorders:

anorexia nervosa after long-term weight restoration: re-

clinical andpsychological correlates. Acta Psychiatr Scand

sponse to D-fenfluramine challenge. Psychol. Med 1996;

1997; 95: 508–514.

26:353–359.

33. Nagata T, Kawarada Y, Kiriike N, Iketani T. Multi-

44. Pollice C, Kaye WH, Greeno CG, Weltzin TE. Relationship

impulsivity ofJapanese patients with eating disorders: pri-

of depression, anxiety, and obsessionality to state of illness

mary and secondary impulsivity. Psychiatr Res 2000; 94:

in anorexia nervosa. Int J Eat Disord 1997; 21:367–376.

239–250.

W i a d o m o Ă c i P s y c h i a t r y c z n e , t o m 14 , n r 1, s t y c z e ñ – m a r z e c 2 0 11