Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci
Pytania i odpowiedzi
Broszura informacyjna ECPAT International
ECPAT International (End Child Prostitution Child Pornography & Trafficking of Children for Sexual Purposes) to sieć organizacji pozarządowych podejmujących działania w celu wyeliminowania problemu dziecięcej prostytucji, dziecięcej pornografii i handlu dziećmi do celów komercyjnego wykorzystywania seksualnego. ECPAT International dąży do nawiązania współpracy z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i stworzenia szerokiego ruchu społecznego na rzecz praw dzieci do ochrony przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym. ECPAT to światowy lider na polu walki ze zjawiskiem wykorzystywania dzieci do pracy w seks-biznesie. Fundacja Dzieci Niczyje koordynuje Polską Koalicję przeciwko Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci. Więcej informacji na stronach www.ecpat.net oraz www.dzieciofiaryhandlu.fdn.pl.
Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci Pytania i odpowiedzi Broszura informacyjna, ECPAT International
Copyright © 2001, ECPAT International. 2 wydanie, 2002 3 wydanie, 2006 4 wydanie, 2008 Copyright © 2011, ECPAT International, Fundacja Dzieci Niczyje Opracowanie wersji angielskiej: Manida Naebklang Skład: Lucksavee Chantaratchada Tłumaczenie i opracowanie wersji polskiej: Agnieszka Popławska Redakcja: Beata Ostrowska Opracowanie graficzne i skład wersji polskiej: Katarzyna Dippel
Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci
Pytania i odpowiedzi
Broszura informacyjna ECPAT International
SPIS TREŚCI Jak definiujemy „dziecko”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Czym jest komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Wykorzystywanie dzieci w prostytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Wykorzystywanie dzieci do produkcji pornografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Handel dziećmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Turystyka seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Małżeństwa dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Jaka jest różnica między wykorzystywaniem seksualnym dzieci a wykorzystywaniem seksualnym dzieci w celach komercyjnych? . . . . . . . . . . . . . 18 Kto wykorzystuje seksualnie dzieci? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Jakie są skutki komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci? . . . . . . . . . . . 22 Co sprawia, że dzieci są szczególnie zagrożone komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Jaka jest skala komercyjnego wykorzystywania seksualnego? . . . . . . . . . . . . . . . 27 Jakie działania są podejmowane w celu zwalczania komercyjnego seksualnego wykorzystywania dzieci? . . . . . . . . 28
JAK DEFINIUJEMY „DZIECKO”? Artykuł 1. Konwencji o Prawach Dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych definiuje „dziecko” jako „każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18. lat, chyba że zgodnie z prawem […] uzyska ono wcześniej pełnoletność”. 18. rok życia został ustanowiony jako górna granica dzieciństwa przez międzynarodową społeczność organizacji zajmujących się prawami dziecka. Jednakże w niektórych krajach, zgodnie z prawem lokalnym, dzieci uznaje się za pełnoletnie przed osiągnięciem tego wieku. Jednym z najbardziej bezpośrednich skutków ustanawiania niskiego wieku pełnoletności jest wyłączenie osób mało-
letnich ze specjalnej ochrony przysługującej dzieciom. W tym przypadku ochrona dzieci przed wykorzystaniem seksualnym i powiązanymi z nim innymi formami wykorzystywania staje się trudniejsza, np. w sytuacji przekraczania przez dzieci granic międzypaństwowych, ponieważ w zależności od tego, na terytorium jakiego państwa znajdują się w danej chwili, mogą ich dotyczyć inne regulacje ochronne. Wiek, od którego dopuszczalne są dobrowolne kontakty seksualne (z ang. age of sexual consent), różni się w zależności od kraju, a nawet wewnątrz poszczególnych krajów (od 12. do 18. roku życia). Granica wiekowa może również zależeć od płci
3
dziecka – jest niekiedy wyższa dla chłopców niż dla dziewcząt (w przypadkach, gdy ustawodawstwo nie zapewnia równych praw obu płciom). W krajach, gdzie wiek ten jest niski, dzieci mogą być bardziej narażone na wykorzystanie. Dzieje się to szczególnie w sytuacji,
4
Polska Przed ukończeniem 18. lat, małoletni może uzyskać pełnoletność przez zawarcie małżeństwa. Zgodnie z art. 10 KRiO jest to możliwe za zgodą sądu opiekuńczego w przypadku kobiety, która ukończyła 16 lat, gdy z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Nabytej w ten sposób pełnoletności nie można następnie utracić w razie unieważnienia małżeństwa (art. 10 kc) czy rozwodu.
gdy brakuje przepisów prawnych zakazujących wykorzystywania dzieci w prostytucji i pornografii. Dlatego też kraje przyzwalające na kontakty seksualne osób małoletnich powinny odpowiednio ustanowić tę granicę wieku oraz zapewnić wszystkim dzieciom pełną ochronę przed wykorzystywaniem seksualnym.
CZYM JEST KOMERCYJNE WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE DZIECI? Na komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci (z ang. commercial sexual exploitation of children) składają się przestępstwa zagrażające ich fizycznej i psychospołecznej integralności. Deklaracja i Plan Działań przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci w Celach Komercyjnych1 są przełomowym narzędziem definiującym zjawisko jako pogwałcenie podstawowych praw dziecka, które zakłada wykorzystanie seksualne dziecka przez osobę dorosłą przy zaistnieniu finansowej lub innej formy wynagrodzenia dla dziecka lub osób trzecich. Komercyjne wykorzystywanie seksualne stanowi formę zniewolenia i przemocy wobec dzieci. Jest współczesną formą niewolnictwa, gdzie dziecko traktuje się jak obiekt seksualny i handlowy. Najpowszechniej występującymi i powiązanymi formami komercyjnego wykorzysty-
wania seksualnego dzieci są prostytucja, pornografia oraz handel dziećmi w celach seksualnych. Inne formy obejmują dziecięcą turystykę seksualną, a w niektórych przypadkach małżeństwa dzieci. Dzieci mogą być również wykorzystywane w inny, mniej oczywisty sposób (np. mogą być zmuszane do kontaktów seksualnych przez „pracodawcę” przy okazji wykonywania prac domowych). W zwalczaniu problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci ważne jest stosowanie odpowiednich środków karnych, ale równie duże znaczenie ma przeciwdziałanie zachowaniom, przekonaniom i postawom generującym i utrzymującym to zapotrzebowanie. Jednocześnie należy podkreślić, że komercyjne wykorzystywanie seksualne dotyczy nie tylko dziewcząt, ale także dużej liczby chłopców.
1 Deklaracja i Plan Działań zostały przyjęte przez rządy 122 krajów podczas Pierwszego Światowego Kongresu Przeciwko Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci w Sztokholmie w 1996 roku, także przez rząd polski.
5
WYKORZYSTYWANIE DZIECI W PROSTYTUCJI
6
Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii z 2000 roku definiuje termin „prostytucja dziecięca” jako „wykorzystywanie dzieci w czynnościach seksualnych za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek rekompensatą w innej formie”. To zjawisko ma miejsce, gdy jakaś osoba odnosi korzyści z sytuacji, w której dziecko jest udostępniane w celach seksualnych. Dzieci mogą być kontrolowane przez pośrednika zarządzającego i nadzorującego transakcję lub sprawcę bezpośredniego wykorzystania. Dzieci są również wykorzystywane w prostytucji, gdy angażują się w kontakty seksualne w celu zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb np. jedzenia, schronienia czy bezpieczeństwa lub za korzyści np. drobne pieniądze, ubrania. Do wykorzystywania może dochodzić w różnych miejscach np. w domach
publicznych, agencjach towarzyskich, barach, klubach, prywatnych mieszkaniach, hotelach czy na ulicy. Dziecko, ze względu na swój wiek, nie podejmuje świadomego wyboru o zaangażowaniu w prostytucję w celu zapewniania sobie środków do przeżycia lub uzyskania dodatkowych korzyści. Pod wpływem różnych okoliczności, presji znajomych, kolegów czy społeczeństwa znajduje się w sytuacjach, w których dorośli nadużywają jego wrażliwości i niewinności. W tym kontekście takie określenia jak „dziecięca prostytutka” lub „pracownik oferujący usługi seksualne” nie odzwierciedlają rzeczywistości, ponieważ sugerują, że dziecko mniej lub bardziej świadomie decyduje się na świadczenie usług seksualnych. Tymczasem, to dorośli generują problem „prostytucji dziecięcej” przez zapotrzebowanie na dzieci jako obiekty seksualne, nadużywając swojej władzy i dążąc
do czerpania korzyści. Dlatego dzieci są ofiarami przemocy, a nie pracownikami oferującymi usługi seksualne. Komercyjne wykorzystywanie dzieci w prostytucji jest problemem globalnym, ściśle powiązanym z pornografią dziecięcą
i handlem dziećmi w celach seksualnych. Zarówno lokalni, jak i zagraniczni sprawcy tworzą zapotrzebowanie na kontakty seksualne z dziećmi. Problem lokalnego zapotrzebowania często nie jest dostrzegany. Sprawcom zagranicznym poświęca się natomiast znacznie więcej uwagi.
Polska Polskie prawo nie definiuje pojęcia „prostytucja dziecięca”. Świadczenie usług seksualnych za wynagrodzeniem przez osoby małoletnie nie jest w Polsce zagrożone sankcją karną. Jednakże jest okolicznością świadczącą o demoralizacji (ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich). Po ujawnieniu faktu prostytuowania się przez osobę nieletnią, policja powiadamia sąd rodzinny, który może wobec nieletniego zastosować odpowiednie środki wychowawcze, m.in. zobowiązać go do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, zastosować nadzór kuratora, orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub socjoterapii.
7
Kontakt seksualny z małoletnim poniżej 15. roku życia jest w Polsce zabroniony (art. 200 § 1 kk). W przypadku młodzieży w wieku 15–17 lat, obecnie karane jest „doprowadzenie” małoletniego do komercyjnego kontaktu seksualnego (art. 199 kk), ale samo „korzystanie” z jego usług już nie. Kontakt seksualny nie jest definiowany jako przestępstwo, jeśli odbywa się za „obopólną zgodą” lub to małoletni go inicjuje. W Polsce – zgodnie z art. 204 kk – karane jest sutenerstwo (czerpanie korzyści majątkowej z uprawiania prostytucji przez małoletniego), stręczycielstwo (nakłanianie małoletniego do uprawiania prostytucji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej), kuplerstwo (ułatwianie małoletniemu uprawiania prostytucji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej).
8
Media częściej koncentrują się na udziale cudzoziemców w turystyce seksualnej. Popyt zagraniczny kreowany jest nie tylko przez turystów, ale również przez personel wojskowy czy pracowników organizacji humanitarnych, którzy wykorzystują dzieci
w zamian za zapewnienie im bezpieczeństwa czy środków materialnych do przeżycia. Zorganizowana turystyka seksualna, np. w Azji Środkowej i Ameryce Południowej, wiąże się ze wzrostem zainteresowania seksualnymi kontaktami z dziećmi.
YKORZYSTYWANIE DZIECI DO PRODUKCJI W PORNOGRAFII Protokół fakultatywny definiuje pornografię dziecięcą jako „jakiekolwiek pokazywanie (…) dziecka uczestniczącego w rzeczywistych lub symulowanych (…) czynnościach seksualnych lub też jakiekolwiek pokazywanie organów płciowych w celach przede wszystkim seksualnych”. Do pornografii dziecięcej można zaliczyć fotografie, wizerunki, rysunki, filmy czy teksty, rozpowszechniane między innymi za pośrednictwem publikacji, telefonów komórkowych, płyt, dysków czy plików. Pornografia dziecięca jest formą wyzysku dzieci, które mogą zostać przymuszone, również w wyniku oszustwa, do angażowania się w czynności seksualne mające na celu jej produkcję. Pornograficzne wizerunki mogą również powstawać w procesie wykorzystywania seksualnego dziecka (np. w prostytucji) bez jego wiedzy, a następnie być rozpowszechniane czy sprzedawane. Odbiorcy pornografii dziecięcej przyczyniają się do wyzyskiwania dzieci, ponieważ ich zapotrzebowanie na tego typu materiały napędza dalszą produkcję.
Materiały pornograficzne mogą następnie służyć do zastraszania lub szantażowania dzieci, które zostały wykorzystywane przy ich produkcji. W przypadku identyfikacji dzieci przedstawionych w materiałach pornograficznych często okazuje się, że sprawca jest osobą blisko związaną z dzieckiem lub jego opiekunem. Wykorzystaniem do produkcji pornografii zagrożone są również dzieci żyjące na ulicy, dzieci wykorzystywane w prostytucji i dzieci – ofiary handlu. Rynek pornograficzny jest w znacznym stopniu opanowany przez grupy przestępcze. Pornografia dziecięca przyczynia się do propagowania przyzwolenia na kontakty seksualne z dziećmi. Bez względu na to, czy materiały pornograficzne zawierają rzeczywiste czy symulowane wizerunki dzieci, tworzą zapotrzebowanie na seksualne wykorzystywanie dzieci i są ściśle powiązane z wykorzystywaniem małoletnich w prostytucji, turystyce seksualnej oraz handlem w celach seksualnych.
9
Polska W polskim prawie nie ma definicji pornografii dziecięcej. Nawet na własny użytek nie wolno utrwalać, posiadać, przechowywać ani sprowadzać treści pornograficznych z użyciem dziecka, które nie ukończyło 15. roku życia (art. 202 § 4 i § 4a kk), a także wykorzystujących wizerunek małoletniego wytworzony graficzne – rysunek, grafika komputerowa itp. (art. 202 § 4b kk). Zakazana jest produkcja, utrwalanie, sprowadzanie, przechowywanie lub posiadanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego do 18. roku życia w celu rozpowszechniania oraz rozpowszechnianie lub publiczne prezentowanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego (art. 202 § 3 kk).
10
Nowe technologie oraz rozwój Internetu tworzą coraz więcej możliwości dla sprawców, ponieważ ułatwiają rozpowszechnianie pornografii i działanie w ramach zorganizowanych struktur. Osoby wyzyskujące dzieci przeszukują czaty i portale społecznościowe w celu ich zwabienia oraz uwiedzenia. Stanowi to poważne zagrożenie dla dzieci korzystających z Internetu. Wykorzystywanie grafiki komputerowej umożliwia tworzenie obrazów z fragmentów różnych zdjęć. Niepornograficzne zdjęcia dzieci mogą zostać przekształcone w pornografię. Mogą także powstawać pornograficzne wizerunki „wirtualnych dzieci”. To rodzi nowe pytania i wątpliwości, np. czy może mieć miejsce przestęp-
stwo bez rzeczywistej ofiary. Jednak bez względu na to, czy wizerunek dziecka jest prawdziwy, pornografia dziecięca wywołuje zainteresowanie dzieckiem jako obiektem seksualnym i potrzebę nawiązywania kontaktów seksualnych z dziećmi. Globalna dystrybucja pornografii dziecięcej za pośrednictwem Internetu, bez ujednolicenia międzynarodowych przepisów prawnych chroniących dzieci, utrudnia krajowym organom ścigania osądzenie sprawców2. Ponieważ Internet przekracza granice państwowe, harmonizacja ustawodawstwa międzynarodowego, międzynarodowa współpraca policji oraz odpowiedzialność przemysłu IT są niezbędne w celu wyeliminowania problemu.
2 Parlament Europejski planuje wprowadzenie Dyrektywy zobowiązującej Państwa Członkowskie do usuwania lub blokowania na ich terytorium dostępu do stron internetowych zawierających lub rozpowszechniających treści pornograficzne z udziałem dzieci.
HANDEL DZIEĆMI Definicja handlu dziećmi zawarta jest w art. 3 Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniającym Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (2000): (a) „handel ludźmi” oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wrę-
czenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania. Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów; (b) zgoda ofiary handlu ludźmi na zamierzone wykorzystanie (…) nie ma znaczenia (…);
Różnice między przemytem a handlem ludźmi Handel ludźmi zawiera elementy przymusu, oszustwa, przemocy, a jego celem jest wykorzystanie ofiary, przemyt natomiast dotyczy osób, które wyraziły zgodę na transport do innego kraju, zwykle w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Zawierają one z przemytnikiem układ handlowy, w wyniku którego, za jego pośrednictwem (w zamian za korzyści dla przemytnika) zmieniają kraj pobytu. Przemyt jest więc kwestią nielegalnej migracji, jest przestępstwem wobec państwa, podczas gdy handel jest pogwałceniem praw człowieka.
11
(c) werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie dziecka celem jego wykorzystania uznawane jest za „handel ludźmi” nawet wówczas, gdy nie obejmuje żadnej z metod, o której mowa pod literą (a); (d) „dziecko” oznacza osobę, która nie ukończyła 18. roku życia.
12
Handel ludźmi, ułatwiony przez nieszczelne granice i zaawansowane technologie komunikacyjne, przyjmuje coraz to nowe formy. Dzieci mogą być sprzedawane wielokrotnie w różnych celach: seksualnych, do pracy przymusowej, do żebractwa czy jako dawcy organów. Są towarami w biznesie generującym miliardy dolarów. Handel dziećmi jest zbrodnią niezależnie od faktu użycia przez sprawcę siły, przymusu czy podstępu, ponieważ dzieci nie
mogą wyrazić świadomej zgody na wykorzystanie. Działania mające na celu zwalczanie handlu dziećmi powinny skupiać się na przyczynach zagrożenia dzieci wykorzystaniem. Odpowiedzialność ponoszą sprawcy, nie ofiary. Nie ma dokładnych szacunków dotyczących liczby dzieci — ofiar handlu. Jest to proceder ukryty i brakuje ujednoliconych systemów zbierania danych o ofiarach. Handel ludźmi może mieć miejsce na terenie jednego bądź wielu krajów. W przypadku handlu międzynarodowego ofiary często są straszone karą ze strony organów ścigania za nielegalne przekroczenie granicy państwowej. Ofiary znajdują się także w niekorzystnej sytuacji z powodu nieznajomości prawa, kultury i obcego języka. W przypadku handlu wewnętrznego, najwięcej ofiar pochodzi z obszarów wiejskich, a do wykorzystania
Polska W polskim systemie prawnym nie występuje odrębna definicja „handlu dziećmi”, natomiast na podstawie art. 115 § 22 kodeksu karnego definiującego handel ludźmi można uznać, że handlem dziećmi jest werbowanie, transportowanie, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby małoletniej w celu jej wykorzystania. Wykorzystanie obejmuje różne formy: wykorzystanie seksualne (prostytucja, pornografia), praca lub usługi o charakterze przymusowym, żebractwo, niewolnictwo, pozyskanie komórek, tkanek lub narządów albo inne formy poniżające godność człowieka. Zgoda ofiary nie jest czynnikiem wyłączającym odpowiedzialność sprawcy. Polska jest krajem pochodzenia, przeznaczenia oraz tranzytowym.
13 dochodzi zazwyczaj w dużych aglomeracjach. Dzieci – ofiary handlu mogą być przewożone również wewnątrz kraju docelowego, aby poprzez zmianę miejsca pobytu utrudnić ich identyfikację. Kraje, na terytorium których dochodzi do procederu handlu dziećmi, można podzielić na kraje pochodzenia,
przeznaczenia i tranzytowe. Niektóre kraje należą do wszystkich trzech kategorii. Szlaki przemytnicze zmieniają się w zależności od lokalnych warunków i czynników podaży i popytu. Nie jest prawdą, że ofiary handlu są transportowane jedynie z krajów ubogich do bogatszych: drogi przewożenia ofiar nie są ściśle określone ani stałe.
TURYSTYKA SEKSUALNA
14
Turystyka seksualna jest formą komercyjnego wykorzystywania seksualnego przez osoby podróżujące w celu angażowania się w czynności seksualne z dziećmi. Sprawcy zazwyczaj podróżują z krajów bogatszych do uboższych, ale mogą też przemieszczać się na terenie jednego kraju. Turystyka seksualna bazuje na nierównościach ekonomicznych i jest powiązana z innymi formami komercyjnego wykorzystywania dzieci np. handlem dziećmi w celach seksualnych lub wykorzystywaniem w prostytucji. Nie ma jednego profilu turysty seksualnego, wyróżnia się wśród nich sprawców preferencyjnych i sytuacyjnych. Sprawcy preferencyjni zaspokajają potrzeby seksualne tylko z dziećmi; sytuacyjni z kolei wykorzystują dzieci nie tyle ze względu na ich wiek, ale na łatwiejszą dostępność
w porównaniu z osobami dorosłymi. Poczucie anonimowości w obcym kraju sprzyja krzywdzącym zachowaniom w stosunku do dzieci. Dodatkowo sprawcy próbują usprawiedliwiać swoje zachowanie, twierdząc, że w danym kraju kontakty seksualne z dziećmi są powszechnie akceptowane lub że korzyści, które w zamian za seks otrzymują dzieci, pomagają im i ich społeczności. Kraje docelowe dla turystyki seksualnej mogą się zmieniać. Gdy ochrona dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym zwiększa się w jakimś kraju, turyści zmieniają cel podróży. Gdy np. Brazylia czy Tajlandia ulepszyły mechanizmy ochrony dzieci, turyści seksualni zaczęli przenosić się do Ekwadoru, Kambodży, Wietnamu, Indonezji czy innych krajów.
Sprawcy korzystają z bazy turystycznej – hoteli, restauracji, ośrodków wypoczynkowych, dogodnych połączeń lotniczych. Niektóre przedsiębiorstwa turystyczne mogą pośrednio przyczyniać się do roz-
woju procederu np. w przypadku niezwracania uwagi na wykorzystywanie dzieci na terenie hotelu. Przemysł turystyczny odgrywa ogromną rolę w walce z turystyką seksualną.
Kodeks postępowania w sprawie ochrony dzieci przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym w podróży i turystyce został opracowany w 1998 roku w Szwecji we współpracy ze Światową Organizacją Turystyki ONZ. Zobowiązuje on branżę turystyczną do: 1. Ustanowienia polityki korporacyjnej sprzeciwiającej się seksualnemu wykorzystywaniu dzieci; 2. K ształcenia i szkolenia personelu zarówno w kraju pochodzenia, jak i krajach turystycznych; 3. Wprowadzenia w umowach z podwykonawcami klauzul potępiających seksualne wykorzystywanie dzieci; 4. Opracowania materiałów uwrażliwiających na problem (np. broszury, ulotki, filmy); 5. Informowania o problemie współpracowników w innych krajach; 6. Corocznego sprawozdawania na temat wdrażania powyższych zobowiązań.
15
MAŁŻEŃSTWA DZIECI
16
Małżeństwa dzieci (poniżej 18. lat), mogą być formą komercyjnego wykorzystywania seksualnego, gdy pod przykrywką zawarcia małżeństwa dochodzi do transakcji, w której przyszły małżonek „kupuje” dziecko (rodzina uzyskuje w zamian korzyści lub wsparcie), a następnie wykorzystuje je seksualnie. Chociaż takie małżeństwa dotyczą zarówno chłopców, jak i dziewcząt, częściej zdarza się wydawanie za mąż dziewczynek za znacznie starszych od nich mężczyzn. W części zachodniej i wschodniej Afryki oraz w Azji Południowej małżeństwa dzieci, które nie weszły jeszcze w okres dojrzewania seksualnego,
nie należą do rzadkości. Z kolei małżeństwa wkrótce po okresie dojrzewania dzieci są częste na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej i w niektórych częściach Azji. Takie wczesne małżeństwa łamią prawa dziecka, szczególnie prawo do edukacji, zdrowia i decydowania o sobie. W wielu przypadkach po wstąpieniu w związek małżeński osoby niepełnoletnie tracą status „dziecka”, a co za tym idzie, ochronę obejmującą dzieci w danym kraju. Korzystając z przyzwolenia na niski wiek zawierania małżeństwa, sprawcy unikają oskarżenia o wykorzystywanie dzieci w prostytucji.
Istnieje wiele powodów przyczyniających się do zawierania małżeństw z dziećmi. W niektórych krajach obawa przed zakażeniem HIV zachęca dorosłych do szukania młodszych partnerów. W przypadku ubóstwa wczesne małżeństwo może być sposobem na przetrwanie dziecka lub zapewnienie ochrony młodym dziewczynom: np. w Albanii w rodzinach wiejskich córki są zachęcane do wczesnego zamążpójścia, aby uniknąć porwań, podczas gdy w północnej Ugandzie i Somalii rodziny doprowadzają do ślubu córek z członkami lokalnych grup przestępczych w zamian za bezpieczeństwo reszty rodziny. Wiele dzieci jest zmuszanych do małżeństwa przez rodzinę, co nie pozostawia dziecku prawa wyboru. „Małżeństwa” mogą być wykorzystywane jako nagrody i zachęty
17 dla żołnierzy, a wiele dziewczyn staje się następnie ofiarami przemocy. Ponadto, wczesne małżeństwa często kończą się porzuceniem żony, co skutkuje jej ubóstwem i zwiększa ryzyko, że aby zapewnić sobie przetrwanie, będzie następnie zmuszona do świadczenia usług seksualnych.
JAKA JEST RÓŻNICA MIĘDZY WYKORZYSTYWANIEM SEKSUALNYM DZIECI A WYKORZYSTYWANIEM SEKSUALNYM DZIECI W CELACH KOMERCYJNYCH? Oba rodzaje wykorzystywania łączy fakt manipulowania dzieckiem postrzeganym przez sprawców jako obiekt seksualny. Zapobieganie tym dwóm rodzajom przemocy seksualnej wobec dzieci wymaga odrębnego podejścia, choć istnieją wspólne płaszczyzny współpracy profesjonalistów.
Seksualne wykorzystywanie dziecka
18
Seksualne wykorzystywanie dziecka (z ang. child sexual abuse) to aktywność seksualna z udziałem dziecka podjęta przez dorosłego, nastolatka lub inne dziecko, gdy sprawca ma przewagę wiekową, fizyczną lub intelektualną nad swoją ofiarą. Sprawcami są często osoby bliskie jak np. rodzic, rodzeństwo czy osoby sprawujące jakąś formę opieki nad dzieckiem, a tym samym wykorzystujące jego zaufanie i traktujące dziecko jak obiekt zaspokajający potrzeby seksualne. Do wykorzystywania często dochodzi w wyniku użycia siły, gróźb, przekupstwa, oszustwa lub pod presją. Przemoc
seksualna nie ogranicza się do kontaktu cielesnego między sprawcą a dzieckiem, może wiązać się z podglądaniem nagiego dziecka lub zachęcaniem czy zmuszaniem dzieci do angażowania się w czynności seksualne z innymi dziećmi, podczas gdy sprawca to obserwuje lub filmuje. Nowym zjawiskiem jest „uwodzenie” (z ang. grooming) dzieci przez Internet przy korzystaniu z czatów i serwisów społecznościowych. Internet nasila zorganizowany charakter procederu poprzez wymianę pornografii dziecięcej i dzielenie się informacjami o ofiarach.
Komercyjne seksualne wykorzystywanie dziecka W przypadku komercyjnego wykorzystywania seksualnego (z ang. commercial sexual exploitation of children) dziecko staje się nie tylko obiektem seksualnym, ale także handlowym. Komercyjne wykorzystywanie seksualne definiuje się jako wykorzystanie seksualne dziecka w zamian za środki pieniężne, towary lub inne korzyści otrzymywane przez dziecko lub osobę trzecią. Stanowi to naruszenie praw dziecka, a kluczowym elementem
jest fakt zaistnienia transakcji, w której jedna lub więcej stron czerpią różnego rodzaju korzyści. Należy podkreślić, że komercyjne wykorzystywanie seksualne może występować w zamian za udzielenie dziecku schronienia, umożliwienia uczęszczania do szkoły, uzyskania lepszych stopni czy awansu w pracy – w takim wypadku dziecko jest ofiarą manipulacji ze strony osoby, wykorzystującej swoją przewagę.
19 Istnieją sytuacje, które trudno jednoznacznie zaklasyfikować, np. pornografia może być produkowana zarówno w celach niekomercyjnych, jak i komercyjnych. Pornografia dziecięca, nawet niestworzona do celów komercyjnych, może następnie pojawić się w nielegalnej sprzedaży. Misją ECPAT International jest zwalczanie i przeciwdziałanie komercyjnemu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci, choć wiele krajowych koalicji ECPAT podejmuje również działania przeciwko seksualnemu wykorzystywaniu dzieci w celach niekomercyjnych, aby jak najlepiej rozwinąć współpracę na wspólnych płaszczyznach oddziaływania.
KTO WYKORZYSTUJE SEKSUALNIE DZIECI? Sprawcy przestępstw seksualnych wobec dzieci pochodzą z różnych środowisk. Mogą to być zarówno osoby heteroseksualne, jak i homoseksualne, a chociaż przeważająca większość z nich to mężczyźni, część sprawców stanowią również kobiety.
20
Sprawcy, niesłusznie, są powszechnie uważani za pedofilów. Pedofilia oznacza pociąg seksualny wobec dzieci, które nie wstąpiły jeszcze w okres dojrzewania płciowego. Wielu pedofilów nie realizuje swoich fantazji i nie doprowadza do seksualnego wykorzystania dzieci, natomiast inni sprawcy mogą wykorzystywać dziecko ze względu na nadarzającą się okazję. W związku z powyższym, bardziej precyzyjne jest określenie „sprawca przestępstw seksualnych wobec dzieci”.
Sprawców preferencyjnych jest mniej niż sytuacyjnych, ale potencjalnie mogą wykorzystać większą liczbę dzieci. Rozróżnia się kilka podstawowych schematów zachowań sprawców: • Uwodziciele poświęcają dzieciom dużo uwagi, czasu i kupują im prezenty; aby zapobiec ujawnieniu mogą stosować groźby, szantaż i przemoc wobec ofiar. • Przestępcy introwertyczni mają trudność w nawiązywaniu bliższych relacji z dziećmi. Ograniczają się do minimum kontaktu, a ich ofiarami najczęściej zostają nieznane im lub bardzo małe dzieci. • Najrzadziej spotykani są sprawcy sadystyczni, którzy oprócz zainteresowania seksualnego dziećmi, czerpią przyjemność z zadawania bólu, mogą stosować przemoc, porwać dziecko lub posunąć się do zabójstwa ofiary.
W niektórych sytuacjach rozróżnienie między sprawcami preferencyjnymi a sytuacyjnymi jest płynne. Seks jest niekiedy postrzegany jako środek do zdobycia władzy i kontroli nad ofiarami, w wielu regionach świata wykorzystywanie młodych i niedoświadczonych partnerów jest traktowane jako wyznacznik męskości, a dziewczęta po osiągnięciu dojrzałości płciowej nie są uważane za dzieci, którym należy się szczególna ochrona.
Zapotrzebowanie na kontakty seksualne z dziećmi generują sprawcy, ale wiele osób pośrednio przyczynia się do wykorzystywania małoletnich: członkowie rodziny, lokalne władze, sektor prywatny czy zorganizowane grupy przestępcze. Niektórzy rodzice świadomie sprzedają swoje dzieci właścicielom domów publicznych lub handlarzom ludźmi. Osoby znane dziecku mogą działać w imieniu handlarzy. Władze i organizacje lokalne przyczyniają się do wykorzystywania dzieci, gdy są świadome faktu werbowania ofiar na swoim terenie, ale ignorują go w zamian za udział w zyskach. Zorganizowane grupy przestępcze także biorą udział w tym procederze, który generuje znaczne zyski – tworzą międzynarodowe sieci, ułatwiają werbowanie, transport i wykorzystywanie ofiar. Organizacje przestępcze zastraszają ofiary handlu ludźmi lub stosują wobec nich przemoc, mogą zastraszać również osoby próbujące walczyć z tym procederem. Nielegalne zyski służą finansowaniu innych działań przestępczych.
21
JAKIE SĄ SKUTKI KOMERCYJNEGO WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI?
22
Wszystkie formy komercyjnego wykorzystywania seksualnego poważnie naruszają prawo dziecka do szczęśliwego dzieciństwa w warunkach respektujących jego godność. Doświadczenie krzywdzenia może spowodować poważne, długotrwałe, a nawet zagrażające życiu skutki dla rozwoju fizycznego, psychicznego, duchowego, emocjonalnego i społecznego dziecka. Skutki wykorzystania mogą być różne i zależą od cech indywidualnych dzieci, a także od czasu trwania i formy wykorzystywania. Dzieci wykorzystywane seksualnie są narażone na ryzyko zarażenia wirusem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz na brak możliwości otrzymania odpowiedniej opieki medycznej. Są również narażone na przemoc fizyczną, a przy próbie ucieczki lub sprzeciwu, mogą zostać pobite lub zabite. Psychologiczne
skutki takich doświadczeń mogą się utrzymywać do końca życia. W przypadku zdjęć pornograficznych, obawa przed ujawnieniem wizerunku jest traumatycznym przypomnieniem o wykorzystaniu. Rehabilitacja dzieci – ofiar jest złożonym i trudnym procesem. Dzieci, które zostały wykorzystywane, zwykle odczuwają wstyd, mają głębokie poczucie winy oraz obniżoną samoocenę. Niektóre tracą zaufanie do ludzi, inne doświadczają koszmarów nocnych, bezsenności, poczucia niemożności decydowania o własnym losie, popadają w depresję. Ich reakcje są podobne do reakcji ofiar tortur. Aby poradzić sobie z traumą, niektóre dzieci podejmują próby samobójcze lub wpadają w uzależnienia. Wiele dzieci – ofiar ma trudność w reintegracji ze społeczeństwem.
CO SPRAWIA, ŻE DZIECI SĄ SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONE KOMERCYJNYM WYKORZYSTYWANIEM SEKSUALNYM? Problem komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci zmienia się pod wpływem globalizacji i rozwoju nowych technologii, stawiając przed profesjonalistami nowe wyzwania. Można jednak wyodrębnić pewne czynniki ryzyka sprawiające, że dzieci są szczególnie narażone na komercyjne wykorzystywanie seksualne:
Społeczne przyzwolenie Do społecznych norm bezpośrednio lub pośrednio ułatwiających komercyjne wykorzystywanie dzieci zaliczyć można
różne koncepcje dzieciństwa oraz seksualności i rozwoju dziecka, specyficzne dla danego kraju.
Krzywdzące praktyki kulturowe Wiele praktyk kulturowych, religijnych i zwyczajów sprawia, że dzieci są szczególnie narażone na wykorzystywanie seksualne. W Ghanie bardzo młode dziewczęta (poniżej 10 lat) umieszczane są w lokalnym
sanktuarium, by odpokutować za przestępstwa rzekomo popełnione przez członka rodziny. Stają się własnością zakonnika i są zmuszone do świadczenia usług seksualnych oraz wykonywania różnych prac.
Dyskryminacja ze względu na pochodzenie Mniejszości etniczne są szczególnie narażone na różne formy wykorzystania z powodu niskiego statusu społecznego. Np. dzieciom z plemion górskich w północnej Tajlandii
odmawia się przyznania tajskiego obywatelstwa, co ogranicza ich dostęp do edukacji, rynku pracy, odpowiedniego standardu świadczeń socjalnych i bezpieczeństwa.
23
Nieodpowiedzialne zachowania seksualne i mity Wielu mężczyzn za dowód męskości uważa pozbawienie kobiety dziewictwa. Funkcjonują również mity dotyczące kontaktów seksualnych z dziewicą lub z dzieckiem. W wielu krajach Azji i Afryki istnieje przekonanie, że taka partnerka nie będzie za-
każona wirusem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, a kontakty seksualne z małoletnimi odmładzają, zwiększają popęd seksualny, zapobiegają chorobom, a nawet przynoszą szczęście i sukces w życiu zawodowym.
Ubóstwo
24
Ubóstwo ogranicza szanse na zapewnienie bezpiecznego środowiska rozwoju dziecka, jednak nie jest bezpośrednią przyczyną zagrożenia problemem.
Wiele dzieci z ubogich rodzin nie doświadcza problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego, a ofiarami wykorzystania mogą zostać również dzieci, których potrzeby ekonomiczne są zapewnione.
Krzywdzenie i zaniedbywanie dziecka Wykorzystywanie seksualne, przemoc i zaniedbanie dzieci przez rodziców, rodzinę lub inne osoby świadczą o braku odpowiedniej ochrony i opieki.
Dzieci są szczególnie podatne na wykorzystanie podczas ucieczek z domu lub instytucji opiekuńczo-wychowawczych.
Sytuacje konfliktowe, kryzysowe i katastrofy Osłabienie społecznych struktur wsparcia i rozbicie rodziny mogą być również efektem sytuacji kryzysowych. Chaos podczas konfliktów czy przymus nagłej ewakuacji mogą doprowadzić do rozdzielenia opiekunów z dziećmi, które bez opieki
są szczególnie narażone na wykorzystanie. Istnieją doniesienia o przypadkach wykorzystywania seksualnego dzieci przez żołnierzy sił pokojowych ONZ np. w Demokratycznej Republice Konga w zamian za żywność lub niewielkie sumy pieniędzy.
Życie i praca na ulicy Problem dzieci ulicy dotyczy większości miast na całym świecie. Dzieci pozbawione opieki i ochrony rodziców lub innych
dorosłych mogą być zmuszane i wykorzystywane do prostytucji.
HIV i AIDS Wiele dzieci na świecie jest zakażonych HIV lub zostało osieroconych z powodu AIDS. Po utracie dorosłych, dzieci obar-
czone obowiązkiem opieki nad innymi członkami rodziny, są szczególnie narażone na wykorzystywanie seksualne.
25
Konsumpcjonizm W wielu krajach rozwiniętych młodzi ludzie ulegają presji posiadania nowych dóbr materialnych i próbują podnieść swój standard życia. Pod wpływem rówieśników czy chęci przynależności do grupy angażują się w oferowanie usług seksualnych za pieniądze lub inne korzyści. Dzieci te często doświadczają różnych trudności
związanych np. z rozwodem rodziców, śmiercią bliskiej osoby czy presją rówieśniczą. Tendencja do ignorowania przyczyn takich postaw i niepostrzegania dzieci jako ofiar, lecz osób świadomie podejmujących decyzje, prowadzi do zobojętnienia na potrzebę zapewnienia im odpowiedniej opieki i ochrony.
Adopcja Adopcja jest formą ochrony dzieci pozbawionych rodziny. Powinna być końcowym wynikiem profesjonalnie prowadzonego postępowania w celu zapewnienia dziecku
najlepszych warunków rozwoju. Pod pojęciem „adopcji” może jednak kryć się bezprawne przeniesienie władzy nad dzieckiem w celu wykorzystania, w tym seksualnego.
Nieodpowiednie prawo i korupcja
26
W wielu krajach brakuje kompleksowych norm prawnych w odniesieniu do przestępstw popełnianych wobec dzieci. Przejawia się to w nieskutecznym ściganiu sprawców, a co za tym idzie, w ich poczuciu bezkarności. Dzieciom nie jest udzielana wystarczająca pomoc w trakcie rehabilitacji. W niektórych krajach,
korupcja wśród funkcjonariuszy może być poważną przeszkodą w zwalczaniu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci. Zdarza się, że handlarze przekupują niektórych urzędników, oferując im bezpłatne usługi w domach publicznych w zamian za obietnicę zachowania milczenia.
Technologie informacyjne i komunikacyjne Dzieci korzystające z mediów czy Internetu są narażone na wykorzystanie, jednak również dzieci, które nie mają do nich dostępu, mogą być zagrożone uwieńczeniem ich wizerunku na zdjęciach lub w filmach pornograficznych. Rodzaje przemocy wobec dzieci i wykorzystania seksualnego przy użyciu technologii informacyjno-komunikacyjnych:
•p rodukcja i dystrybucja materiałów przedstawiających wykorzystywanie seksualne, • uwodzenie przez Internet w celu wykorzystania seksualnego, • udostępnianie materiałów mogących powodować szkody psychiczne i emocjonalne, • nękanie i zastraszanie, w tym znęcanie się (z ang. bullying).
JAKA JEST SKALA KOMERCYJNEGO WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO? Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci ma miejsce zarówno w krajach rozwijających się, jak i rozwiniętych. Wciąż brakuje skutecznego sposobu pozyskiwania danych na temat liczby dzieci – ofiar. Ponadto, ze względu na nielegalny charakter tego procederu, jest on w dużej mierze niewidoczny, co sprawia, że jego rzeczywisty zasięg jest trudny do oszacowania. W niektórych regionach, gdzie jest to temat tabu, np. w Azji Środkowej, na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej, brakuje jakichkolwiek statystyk.
Próby rozwiązania problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci pojawiły się stosunkowo niedawno. W nielicznych regionach, w których przeprowadzono badania, uzyskane dane często nie są jednoznaczne oraz nie obejmują rzeczywistej skali przypadków, rzadko wskazują na formy wykorzystywania (komercyjne wykorzystywanie seksualne, praca przymusowa, żebractwo itp.) oraz nie są podzielone na wiek czy płeć dzieci – ofiar.
Polska W Polsce oficjalne dane dotyczące komercyjnego wykorzystywania (pornografia, prostytucja, handel dziećmi) mówią o paruset pokrzywdzonych osobach poniżej 18. roku życia rocznie. Z badań naukowych wynika jednak, że w związku z trudnością w identyfikacji ofiar, dane te nie odzwierciedlają rzeczywistej skali zjawiska.
27
JAKIE DZIAŁANIA SĄ PODEJMOWANE W CELU ZWALCZANIA KOMERCYJNEGO SEKSUALNEGO WYKORZYSTYWANIA DZIECI?
28
Na całym świecie podejmowane są wysiłki mające na celu zwiększenie ochrony dzieci przed krzywdzeniem i zapobieżenie komercyjnemu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci. Konwencje międzynarodowe i protokoły fakultatywne zapewniają ochronę dzieci przed tego rodzaju wykorzystywaniem, a państwa, które je ratyfikowały, są zobowiązane do przestrzegania tych przepisów. W wielu krajach opracowane zostały strategie i plany działań zapobiegające problemowi, a lokalne organizacje
realizują szereg projektów mających na celu ochronę dzieci przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym. Na pierwszym Światowym Kongresie w Sztokholmie w 1996 roku uczestnicy reprezentujący rządy, organizacje pozarządowe i międzynarodowe oraz inne zainteresowane strony zobowiązali się do działania w ramach globalnego partnerstwa przeciwko komercyjnemu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci oraz do aktywnego poszukiwania sposobów przeciwdziałania i zwalczania problemu.
Sztokholmski Plan Działań przeciwko Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci, przyjęty w 1996 roku, zobowiązuje państwa i międzynarodowe oraz pozarządowe organizacje do ochrony dzieci przed wszelkimi formami komercyjnego wykorzystywania seksualnego poprzez wzmocnienie współpracy na rzecz eliminacji tego zjawiska, przyjęcie odpowiednich aktów prawnych chroniących dzieci i kryminalizujących krzywdzące je zachowania, monitoring przypadków komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci, wprowadzenie programów profilaktycznych dla dzieci zagrożonych wykorzystaniem oraz rehabilitacyjnych dla ofiar. Kraje uczestniczące w Kongresie, w tym Polska, zobowiązały się do stworzenia Narodowego Planu Przeciwdziałania Komercyjnemu Wykorzystywaniu Dzieci. W Polsce do momentu wydania niniejszej publikacji ten plan nie powstał.
Polska W Polsce od 2007 roku działa Koalicja na Rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci, do której należą instytucje prowadzące przesłuchania małych świadków (prokuratury, sądy) oraz prowadzące pokoje przesłuchań dziecięcych (policja, placówki pomocowe, organizacje pozarządowe i in.), a także profesjonaliści, uczestniczący w procedurach prawnych z udziałem dzieci. Celem Koalicji jest zapewnienie ochrony w postępowaniu karnym dzieciom – ofiarom przestępstw poprzez zmianę praktyki przesłuchiwania dzieci: tworzenie przyjaznych pokoi przesłuchań oraz wsparcie dziecka i jego opiekunów, a także podnoszenie kompetencji profesjonalistów (sędziów, prokuratorów, policjantów, biegłych sądowych) uczestniczących w interwencji prawnej i przesłuchaniach dzieci oraz pomagających dzieciom – ofiarom przestępstw.
Artykuł 34 Konwencji o Prawach Dziecka, która weszła w życie 2 września 1990 roku, zobowiązuje Państwa-Strony do ochrony dzieci przed wszelkimi formami wykorzystywania seksualnego i do przeciwdziałania nakłanianiu lub zmuszaniu dziecka do jakichkolwiek czynności seksualnych; wykorzystywaniu dzieci do prostytucji lub innych nielegalnych praktyk seksualnych oraz w materiałach pornograficznych. Artykuł 35 wzywa Państwa-Strony do podjęcia kroków na rzecz przeciwdziałania uprowadzeniom, sprzedaży bądź handlowi dziećmi. Protokół fakultatywny w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii jest w całości poświęcony kwestii komercyjnego wyko-
rzystywania seksualnego dzieci. Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, z 2000 roku uzupełnia Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej i łączy w sobie tradycyjne środki zwalczania przestępczości w celu prowadzenia dochodzenia, ścigania i karania osób odpowiedzialnych za handel dziećmi. Wzywa do podejmowania działań prewencyjnych, w tym edukacyjno-informacyjnych skierowanych do potencjalnych ofiar oraz urzędników i opinii publicznej, a także nasilenia współpracy sądowej, wzajemnej pomocy w sprawach o ekstradycję oraz ochrony świadków na płaszczyźnie międzynarodowej.
29
Rola stróżów prawa
30
Pomimo ratyfikowanych aktów międzynarodowych, lokalne władze napotykają na różnorodne przeszkody w trakcie prowadzenia śledztwa i ścigania przestępstw popełnionych zarówno w kraju, jak i za granicą. Skuteczność w zbieraniu dowodów i zeznań zależy od możliwości nawiązania kontaktu z zagranicznymi jednostkami policji, a różnice językowe, kulturowe oraz wynikające z podejścia do komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci powodują wiele trudności we współpracy międzynarodowej. Rządy starają się zapobiegać zjawisku turystyki seksualnej, stosując eksterytorialne prawodawstwo ustanawiające zakaz wjazdu dla przestępców skazanych za wykorzystywanie seksualne dzieci i/lub prowadzą kampanie informacyjno-edukacyjne. Niestety, nadal zbyt mało krajów aktywnie przeciwdziała problemowi turystyki seksualnej. Istnieje potrzeba prowadzenia szkoleń mających na celu zwiększanie świadomości funkcjonariuszy w zakresie komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci. Intensywne szkolenia organów ścigania zostały przeprowadzone w niektórych obszarach współpracy z organizacjami
takimi jak Interpol, Międzynarodowa Organizacja Pracy czy UNICEF. Prawnicy, sędziowie i politycy również mogą przyczynić się do promowania najlepszego interesu dziecka, np. poprzez stosowanie przyjaznych dzieciom procedur prawnych, szczególnie, że proces rehabilitacji dzieci – ofiar rozpoczyna się w momencie pierwszego kontaktu z zaufaną osobą dorosłą: zwykle jest to funkcjonariusz policji. W wielu krajach funkcjonują specjalne jednostki przyjazne dzieciom, a ich funkcjonariusze uczestniczą w szkoleniach i warsztatach. Dla dzieci – ofiar handlu proces powrotu do kraju pochodzenia może być traumatyczny. Dzieci są niekiedy traktowane jak przestępcy zarówno w kraju, do którego zostały dostarczone przez handlarzy, jak i już po powrocie do własnego kraju. Mogą one być również podatne na powtórną wiktymizację, jeśli nie otrzymają odpowiedniej opieki i ochrony. Konieczne jest zastosowanie uwzględniającej najlepszy interes dziecka polityki imigracyjnej oraz odpowiedniej rehabilitacji, reintegracji przy zapewnieniu dzieciom długotrwałej ochrony.
Rola sektora prywatnego Sektor prywatny, a szczególnie branża turystyczna, jest kluczowym partnerem w zapobieganiu komercyjnemu seksualnemu wykorzystywaniu dzieci. Należy uwrażliwiać pracowników i turystów na problem poprzez rozpowszechnianie ulotek i plakatów, wyświetlanie filmów edukacyjnych np. na pokładach samolotów, promowanie Kodeksu postępowania w sprawie ochrony dzieci przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym w podróży i turystyce czy edukowanie personelu na temat sposobów identyfikacji ofiar i postępowania wobec turystów seksualnych. Firmy oferujące usługi informacyjno-technologiczne mają do odegrania równie ważną rolę w zapobieganiu seksualnemu wykorzystywaniu dzieci poprzez stosowa-
nie Kodeksów postępowania, odmawianie umieszczania na serwerach stron z pornografią dziecięcą czy współpracę z organami ścigania. W niektórych krajach dostawcy usług internetowych opracowali własne kodeksy postępowania w celu określenia stanowiska dot. nielegalnych treści w Internecie. Przemysł IT może również podejmować działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom poprzez stosowanie oprogramowania filtrującego. Ponieważ Internet nie jest ograniczony przez granice państwowe, zharmonizowane ustawodawstwo, międzynarodowa współpraca policji oraz odpowiedzialność przemysłu IT są niezbędne w celu rozwiązania problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci.
Działalność organizacji pozarządowych Organizacje pozarządowe pełnią szczególną rolę w zapewnianiu ochrony i opieki dzieciom zagrożonym komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym oraz w podnoszeniu świadomości społecznej. Pełnią ważną
rolę w zgłaszaniu podejrzeń o popełnieniu przestępstwa organom ścigania, wywieraniu presji na rządy w celu przyjęcia i wprowadzenia odpowiednich przepisów i rozwiązań mających na celu ochronę dzieci.
Uczestnictwo dzieci i młodzieży Młodzi ludzie mogą aktywnie przeciwdziałać komercyjnemu wykorzystywaniu,
w charakterze rówieśniczych doradców dla innych dzieci i młodzieży.
31
Terapia przestępców Wspólną cechą sprawców przestępstw seksualnych wobec dzieci jest zniekształcenie przekonań i postaw, postrzeganie dzieci jako jednostek ponoszących przynajmniej częściową odpowiedzialność oraz bagatelizowanie skutków wykorzy-
stania. W toku leczenia konfrontuje się ich zniekształcenia poznawcze i wspiera rozwój empatii wobec dzieci. Taka terapia może przyczynić się do zapobieżenia popełnienia przez sprawcę kolejnego przestępstwa.
Wspólna odpowiedzialność
32
Istnieje wiele sposobów zaangażowania w zwalczanie problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci: nauczyciele mogą wprowadzać tę tematykę jako element programu nauczania w szkołach; wolontariusze mogą monitorować miejsca publiczne (np. bary, agencje towarzyskie); linie lotnicze mogą wyświetlać filmy przestrzegające podróżnych o konsekwencjach seksualnego wykorzystywania dzieci w krajach docelowych; dziennikarze i wydawcy mogą odmawiać pisania i publikowania
sensacyjnych artykułów ujawniających tożsamość dziecka – ofiary; organizacje pozarządowe i religijne mogą zapewnić ofertę edukacyjno-informacyjną i pomocową dla dzieci zagrożonych komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym czy prowadzić szkolenia dla profesjonalistów. W wielu krajach organizacje pozarządowe we współpracy z władzami zakładają infolinie i tworzą portale internetowe, gdzie można zgłaszać przypadki komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci i uzyskać pomoc.
Polska Polska Koalicja przeciwko Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci, koordynowana przez Fundację Dzieci Niczyje, od 2009 roku jest stowarzyszona w międzynarodowej organizacji ECPAT International. Koalicja stanowi grupę nieformalnie ze sobą powiązanych organizacji działających na rzecz ochrony praw dzieci – ofiar różnych form komercyjnego wykorzystywania seksualnego lub dzieci zagrożonych tym problemem. Celem Koalicji jest jednoczenie zasobów i kompetencji, wymiana doświadczeń w celu podnoszenia efektywności pracy i rozszerzania zakresu oddziaływania oraz podejmowanie wspólnych inicjatyw, służących poprawie systemu ochrony dzieci przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym.
Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci Pytania i odpowiedzi Broszura Informacyjna ECPAT International
Publikacja jest dostępna w innych językach na stronie: www.ecpat.net
Fundacja Dzieci Niczyje ul. Walecznych 59 03-926 Warszawa Tel: + 48 22 616 02 68 Fax: + 48 22 616 03 14 Email:
[email protected] Strona internetowa: www.fdn.pl
ECPAT International 3287 Phayathai Road Ratchathewi, Bangkok 10400 TAJLANDIA Tel: +662 215 33 88, 662 611 0972 Fax: +662 215 82 72 Email:
[email protected] l
[email protected] Strona internetowa: www.ecpat.net
