A 2008/2483
KIELER LEBENSLAUFE aus sechs Jahrhunderten
herausgegeben von Hans-F. Rothert
WACHHOLTZ
Inhaltsverzeichnis Adam, Hermann; Gewerkschaftler, Politiker (H. Adam) Adler, Eduard; Journalist, Politiker (F. Osterroth) Ahlmann, Ludwig; Bankier (F. Kleyser) Ahlmann, Wilhelm (1817-1910); Bankier, Politiker (W. Pfeiffer) Ahlmann, Wilhelm (1895-1944); Privatgelehrter (H. Freyer) Allhusen, Carl Georg; Kaufmann, Sozialist, Publizist (W. Seidel-Höppner) Andrae, Hans; Richter (I. Andrae) Anschütz-Kaempfe, Hermann; Fabrikant (D. Bludau) Asmussen, Hans; Theologe (E. Konukiewitz)
11 12 14 15 16 17 20 21 22
Balemann, Georg Ludwig; Bürgermeister, Politiker (F. Schmidt-Sibeth) Blume, Friedrich; Musikwissenschaftler (U. Schwab) Blunck, Therese; Fürsorgerin (M. Wedemeyer) Böhm, Benno; Oberstudiendirektor (E. Trunz) Brandis, Joachim Dietrich; Mediziner (E. Feiner) Bremer, Asmus; Bürgermeister (D. Lohmeier) Buchwald, Johann; Fayencekünstler (H. Lange) Bünsow, Christian Friedrich Joachim; Maler, Zeichenlehrer (L. Martius) Bünsow, Joachim; Landschaftsmaler (L. Martius) Bünsow, Joachim Johann Friedrich; Porträtmaler, Zeichenlehrer (L. Martius) Bünsow, Johann; Landschaftsmaler, Zeichenlehrer (L. Martius) Burmester, Georg; Maler (W. Kracht)
26 29 32 33 35 37 39 41 42 42 43 43
Carl, Herzog von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg (D. Lohmeier) Christiani, Wilhelm Ernst; Historiker, Aufklärer (S. Wriedt) Christiansen, Wilhelm; Lehrer, Botaniker (W. Emeis) Cirsovius, Johann Carl; Gründer der Kieler Spar- u. Leihkasse (L. Beckmann) Clauberg, Carl; Gynäkologe (R. Dopheide) Claussen, Hans Reimer; Jurist, Politiker (H. Molzow) Coronaeus, Martinus; Pastor (D. Lohmeier) Cramer, Johann Andreas; Theologe (W. Rustmeier)
46 48 50 51 53 56 59 61
Dahlmann, Friedrich Christoph; Historiker, Politiker (R. Hansen) Diederichsen, Heinrich; Kaufmann, Reeder, Werftbesitzer (H. Seibel) Diels, Otto; Nobelpreisträger für Chemie (G. Cramm) Duwe, Harald; Maler, Graphiker, Zeichner (H. Peters)
63 68 69 71
Eggerstedt, Otto; Politiker, Polizeipräsident (W. Kopitzsch) Ehmsen, Heinrich; Maler, Graphiker (J. Lahmann) Esmarch, Christian Hieronymus; Zollverwalter (D. Lohmeier) Esmarch, Ernst; Jurist, Bürgermeister (D. Lohmeier, H. Tschentscher) Esmarch Friedrich von; Chirurg (K.-J. Lorenzen-Schmidt, H. Molzow) Esmarch, Heinrich Carl; Jurist, Politiker (D. Huhn)
75 77 82 84 85 88
Fack, Marx; Gymnasiallehrer, Naturforscher (F. Kleyser) Feddersen, Peter; Landwirt, Politiker (Th. Pfeiffer) Feyerabend, Kurt; Architekt (R.Jaeger) Fischer, Johann Leonhard; Anatom, Chirurg (E. Feiner) Fischer-Benzon, Rudolf; Gymnasiallehrer, Landesbibliothekar (O. Klose) Forchhammer, Peter Wilhelm; Klassischer Philologe (M. Privat) Franzke, Adolf; Jurist, Leiter der Landesbrandkasse (G. Helmer)
90 91 92 94 96 98 101
Gloy, Arthur; Gymnasiallehrer, Heimatforscher (S. Wriedt) Gotsch, Friedrich Karl; Maler, Graphiker (Chr. Rathke) Groth, Klaus; Dichter (U. Bichel)
103 104 108
Hänel, Albert; Jurist, Politiker (W. Röhrich) Hagedorn, Jürgen; Land- und Forstwirt, Generallandchaftsdirektor (H. Grotsch) Hahn, Willy; Architekt, Stadtbaurat (D. Beier) Hansen, Peter Christian; Sozialpolitiker (K. D. Sievers) Hanssen, Georg; Agrarhistoriker, Nationalökonom (F.-W. Schaer) Harms, Bernhard; Wirtschaftswissenschaftler (H.-G. Glaeßer) Harms, Claus; Theologe (J. Schmidt) Hedde, Friedrich; Jurist, Politiker (H. Molzow) Hegewisch, Dietrich Hermann; Historiker (R. Postel) Hegewisch, Franz Hermann; Arzt, politischer Schriftsteller (R. Postel) Hegewisch, Lotte; (R. Postel) Heinzel, Stephan; Schneider, Politiker (R. Fischer) Hennings, Johann Christoph; Bibliothekar, Physiker (F. Treichel) Hirschfeld, Christian Cay Lorenz; Schriftsteller, Theoretiker der Gartenkunst (W. Kehn) Howaldt-Familie (Chr. Ostersehlte, H. Molzow) Howaldt, August Ferdinand; Mechaniker, Fabrikant (Chr. Ostersehlte) Howaldt, Bernhard; Ingenieur, Fabrikant (Chr. Ostersehlte) Howaldt, Georg (1841-1909); Ingenieur, Werftgründer (Chr. Ostersehlte) Howaldt, Georg (1870-1937); Ingenieur, Werftdirektor (Chr. Ostersehlte) Howaldt, Hermann; Ingenieur, Werftdirektor (Chr. Ostersehlte) Hulbe, Georg; Buchbinder, Kunsthandwerker (A. Katthöfer) Hunke, Heinrich; Buchhändler, Verleger (F. Schmidt-Sibeth) Hurtzig, Ferdinand; Landschaftsgärtner, Stadtgartenbaudirektor (J. Matthies)
111 113 115 119 121 123 127 129 131 133 136 138 140 142 145 147 149 151 156 158 160 162 164
Jensen, Herbert; Architekt, Stadtbaurat (P. Schnoor) Jensen, Schwen Hans; Bürgermeister, Landvogt (F. Kleyser) Jessen, Peter; Arzt, Psychiater (H. Jenner)
167 170 171
Käber, Wilhelm; Lehrer, Kommunalbeamter, Politiker (F. Lubowitz) Karl Friedrich, Herzog von Schleswig-Holstein-Gottorf (H. NeuschäfFer) Karsten, Gustav; Physiker, Mineraloge (H. Küppers) Knolle, Friedrich; Buchhändler, Gaukulturwart (Th. Scheck) Knuth, Paul; Botaniker (F. Treichel) Knutzen, Matthias; Kaufmann, Ratsherr (D. Lohmeier)
174 176 178 181 185 186
Koester, Hans von; Seeoffizier, Großadmiral (H. v. Mantey) Kohl johann Peter; Privatgelehrter (E. Hübner) Korthok, Christian; Theologe (J. Alwast, J. Schmidt) Kuhnt, Gottfried; Oberlandesgerichtspräsident, Justizminister (W. Pingel) Kunsemüller, Ernst; Dirigent, Komponist ( M. Kube)
187 189 191 193 197
Langbein, Willi; Maler (K. Rickers) Lehmann, Theodor; Jurist, Politiker (J. Wetzel) Liliencron, Detlev von; Dichter (J. Royer) Loos, Friedrich; Maler, Universitätszeichenlehrer (R. Paczkowski) Lueken, Emil; Jurist, Oberbürgermeister, Politiker (H.-H. Freitag)
199 200 203 205 207
Majorjohann Daniel; Mediziner, Botaniker (H. Kümmell) Martius, Lilli; Malerin, Graphikerin, Kustodin (O. Klose) Maßmann, Wilhelm jurist, Schachproblemkomponist (H. Lüders) Mayer-Reinach, Albert; Musikpädagoge, Dirigent (P. E. Gradenwitz) Mensing, Otto; Gymnasiallehrer, Lexikograph (H. Molzow) Meyer, Adolph; Maler (W. Zeigerer) Meyerhof, Otto; Nobelpreisträger für Medizin und Physiologie (B. Havsteen) Michaelis, Gustav Adolph; Gynäkologe (H.-P. Giese) Mölling, Heinrich jurist, Oberbürgermeister (F. Schuh) Moldenhawer, Johann Jacob Paul; Botaniker (F. Treichel) Morhof, Daniel Georg; Gelehrter (H.-A. Koch, D. Lohmeier) Müller, Heinrich; Theologe, Pädagoge (D. Lohmeier) Mussaphia, Isaac; Hofjude (D. Lohmeier)
211 213 215 217 220 224 226 228 231 234 235 238 239
Neuber, Gustav; Chirurg (D. Korth) Neufeldt, Hans; Ingenieur (H. Grieser) Niemann, August; Professor der Kameralwissenschaften (K. Thiede)
242 244 246
Oberfohren, Ernst; Gymnasiallehrer, Politiker (W Braeuer) Oldekop, Henning; Gutsbesitzer, Topograph (B. Reichert) Olshausen, Theodor; Politiker, Redakteur (S. Wriedt)
248 250 252
Pauly, Georg; Architekt, Stadtbaurat (H.-F. Fensch) Peter III., Zar von Russland (H. Neuschäffer) Petersen, Katharina; Lehrerin, Pädagogin, Ministerialrätin (A. Bruhn) Pfaff, Christoph Heinrich; Mediziner, Physiker, Chemiker (F. Treichel) Prinz, Ernst; Architekt ( H.-G. Andresen)
256 257 259 262 265
Quincke, Heinrich; Internist (T. Haferlach)
269
Rachel, Samuel; Jurist, Staller von Eiderstedt (C. Rühland) Rehbenitz, Theodor; Maler, Universitätszeichenlehrer (T. Wolf-Timm) Reinhold, Karl Leonhard; Philosoph (J. Alwast) Renard, Gregor; Fotograf, Silhouetteur, Maler (J. S. Kunstreich)
272 274 276 278
Reuter, Rudolph; Schiffbaumeister (D. Lohmeier, K. Reuter) Reventlow, Ludwig Graf zu; Jurist, Politiker (D. Lohmeier) Reyer, Samuel; Mathematiker, Astronom, PhysikerJurist (Ch. u. J. Schönbeck) RichterJohann Adam; Zimmermann, Baumeister (U. Pietsch)
279 281 283 286
Sartori, August; Schiffsmakler, Reeder, Politiker (C. Hensen) Sauermann, Ernst; Museumsdirektor, Provinzialkonservator (Th. Scheck) Schlichting, Marcus; Lehrer, Parlamentarier (H. Molzow) Schücking, Walther; Völkerrechtler, Richter (J. Delbrück) Schweffeijohann (1720-1792); Kaufmann (H. Sievert) Schweffei, Johann (1796-1865); Unternehmer (H. Sievert) Schweffei johann (1825-1910); Unternehmer (H. Sievert) Schweffei johann Hinrich; Kaufmann (H. Sievert) Spiegel, Wilhelm; Jurist, Politiker (V.Jakob) Steffen, Bruno; Luftfahrtpionier, Pilot, Flugzeugbauer (M. Klett) Süersenjohann, Friedrich Hermann; Apotheker (F. Treichel)
288 289 293 298 301 302 303 304 304 307 311
Tönnies, Ferdinand; Soziologe (J. Alwast) Twesten, August; Theologe, Philosoph (J. Alwast)
313 317
Vbß, Friedrich; Brückenbauingenieur (J. M. Lorenzen) Voß, Wilhelm; Blindenlehrer (H. Molzow)
320 322
Walter, Hellmuth; Maschinenbauingenieur, Konstrukteur (E. Rössler) Warnecke, Georg jurist, Entomologe (H. Weidner) Wassily, Paul; Arzt, Maler, Kunstsammler (G. Schlüter-Göttsche) Weber, Georg Heinrich; Mediziner, Botaniker (F. Treichel) Wendt, Carl; Arzt, Regierungsbeamter, Oberpräsident (C. Björn) Westphalen, Ernst Joachim von; Hofkanzler, Universitätskurator (E. J. Fürsen) Wolff, Georg Christian von; Staatsmann, Universitätskurator (W. Merckens) Wolperding, Ernst; Landschaftsmaler, Zeichner (M. Rudolph)
326 329 330 332 335 337 339 341
Verzeichnis der Quellen, Werke, Literatur und Porträts
344
Sigelverzeichnis
407
Abkürzungsverzeichnis
409
Abbildungsnachweise
411
Verzeichnis der im „Biographischen Lexikon für Schleswig-Holstein und Lübeck" außerdem enthaltenen Kieler Lebensläufe
412