Jahrbuch 2012 der Ornithologischen Arbeitsgemeinschaft in Unterfranken Region 2

Jahrbuch 2012 der Ornithologischen Arbeitsgemeinschaft in Unterfranken Region 2   U %0!(,$+0+B 1(0!.)7**(%$!.%!*!*".!//!.)%0)7**(%$!...
2 downloads 4 Views 16MB Size
Jahrbuch 2012 der Ornithologischen Arbeitsgemeinschaft in Unterfranken Region 2





U

%0!(,$+0+B 1(0!.)7**(%$!.%!*!*".!//!.)%0)7**(%$!)%$!*/,%**!. %/+)D ,-1!.1/C$+0+BC .;#!.C

'!%,

C!/+* !.!!+$01*#!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC X UC1.,1..!%$!.. !,1.,1.! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC X VC+$. +))!(+01.1//0!((.%/CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC Y WC!%:/0+.$%+*%%+*%CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC Z XC3!.##*/*/!.!.50$.+,1/CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC \ YC+/0#*/ +.*"!..1#%*!CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC ] ZC.* #*/ +.*0 +.* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUT [C.1'+,"'/.' +.**CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUT \C,%!:!*0!*/10CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUU ]C *7'!*0!*/-1!.-1! 1( CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUV UTC 9""!(!*0!*/(5,!0CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU[ UUC +(!*!*0!!00.1"%* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU\ UVC!.#!*0!50$5).%( CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVT UWC)0!*0!!(*%00"1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVU UXC3!.#/7#!.!.#1/(!((1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVU UYC%00!(/7#!.!.#1//!..0+.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVX UZC!/,!*1//. !.*%/,%2+.1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVY U[C1$"1:1//. 10!+(#+,1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCV[ U\C (!.1//. 100!+.1"%*1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCWT U]C%!/!*3!%$!%.1/,5#.#1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCWU .10!."+(#VTUV1* !#(!%0.0!*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCWU VTC +.*3!%$!%.1/5*!1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCWY VUC* !."('!(+,!.!#.%*1/C%!;.61.#!.+,1(0%+*C CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCW[ VVC* !."('!*.10!*VTUV%**0!.".*'!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCW] VWC!))%*'/0.* (71"!.(% .%/0!))%*'%%CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCXU VXC!'//%*!((%*#+#((%*#+CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCXW VYC.+//!(1"!.(71"!.0%0%/)1(.%CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCXX VZC%(!.D+ !.0!,,!*)93!FCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCX[ V[C.1!./!!/$3(!$(% +*%/*%#!.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCX\ V\C1.0!(01!0.!,0+,!(%01.01. CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCX] V]C +$(01!+(1)+!*/CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCYU WTC$11+1+ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCYW WUC( +$.!1(!/%++01/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCYZ WVC%!*!*".!//!.!.+,/,%/0!.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCY\ WWC%! !$+,",1,!,+,/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCZV WXC!* !$(/ 5*40+.-1%(( CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCZX WYC"!./$3(!%,.%.%,.% CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCZZ WZC+0'!$(,%!,!.*0$1/!.2%* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCZ\ W[C//!.)/!(%*(1/%*(1/ CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCZ] W\C.1!./$*7,,!.%! 1($5,+(!1 CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC[T W]C13;.#!. *%1/!41%0+. CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC[U XTC+$(!+.21/)+*! 1(CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC[V XUC0'.7$!+.21/+.+*! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC[X XVC +('.!+.21/+.4 CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC[Y XWC%,,))!.)!.%6% CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC[\ XXC.1))!.%(%.%(* . CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC\T

C!%0.7#! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC\W UC! 16%!.1*# !/0.9)1*#/3% !./0* /!%01$!* !*9#!(* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC\W 

V

2. 1,%*0%+*1* .+*0%+*/0!1!.* !*+#!("(1#D"!( +.*%0$+(+#%/$!!+$01*#!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUTT WC!+$01*#!*61)+#!(61#CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXT C3!%(1#!!*!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXT C//!*61# CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXT C*#!+0*/0$%00!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXT C1#D+10!*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXU !C (!%*29#!(1* ,!.!.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXU "C %/0!2+*6%!$!* !*.0!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXW #C(6!%)!#61# CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXX $C(6 !. .*%$! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXY %C .*%$61#CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUXZ &C1#;!. !.$/$!%)CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUX[ 'C1#;!.00%*#!*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUX[ XC!+$01*#!*61. !./0./02+*$*7,,!.2!.3* 0!*M1/%,% !N%) /; (%$!*!.!%$ !/ * '.!%/!/%*D,!//.0%) $.VTUV CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUX\ YC+$(!+.21/)+*! 1(/+!))!.%*#%%MFNCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUYV ZC%*0!."(1$0 !. %!%06!M*!((1/2*!((1/N CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUYY

C!,.+ 1'0%+*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUY[ UC 5.% %/%!.1*#!%*0!*.0%#!*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUY[ VC!*!0%/$!!.)%/$1*#2+*3%((%*#/.0!*FCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUZV C (/* D1* .1!./$*7,,!.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUZV C( D+ !..0!*1)(71"!.FCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUZX WC(61*  +,1( !. 1!*01$!.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCUZ] XC(6 !..1.!%$!. CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU[\ YC(61*  * %2% 1( %/0*6CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU\T ZC(61* .1*# !.0+'!*0!* CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU\W [C(6 !.$!((!*0!CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU]T \C.;$! +,1( !.$!((!*0! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU]W ]C(61*  +,1( !.(1//.!#!*,"!%"!. CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU]Z UTC(6 !.+0/$!*'!(CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCU]\ UUC(6 !.//!.)/!(CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVTT UVC7*/!/7#!.D +2!=/(+.=/(+/0C CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVTW UWC.1*# !.7*/!/7#!.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVTZ UXC0.L +2!G/(+.G/(+/0 CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVUV UYC!/01 !.0.! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVUY U[C%/0)0!.%(%!* !.//!.)/!( CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVVW 18. !%$$1$*!%)!/01CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVV[ U]C!/0!.(/J !$)10!*HCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVV] VTC!/011* /*%07.!.+(!)!CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVWU VUC!/011* %2%(%/0%+*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVWZ VVC 1 !.*CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVW]

C!%!0! CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVXT UC!.+ !*!.# CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVXT C+#!(/$106CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVYW UC$(!%!.!1(!*%*!%*!)!0.%!/#!71 ! !.10+$*)!%/0!.!%./$1/!*CCCCCCCCCCCCCVYW  C 1(01.CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVYY UC 1'.!6/!060!:/07!";.1*/!.!.!%0CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVYY VC.*%0$+(+#%!1* 1/%'#!/$%$0!L(%2%!.!//%!*1* %*+&1$*%102. CCCVY[ 

C ),.!//1)CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCVY]



W

@"1,+!"0"", %34+$"+ L@40.400"&%"00!".40.40" !%0VTTT%/0 !.1.,1..!%$!.%) '.C$3!%*"1.0.!#!()7:%#!..102+#!(@VTUU)%0)%*D !/0!*//!$/@3$./$!%*(%$/+#./%!!*.10,.!*C!%')!*)%* !/0!*/UW 1*#D 29#!( 61) 1/"(%!#!*CU   3. 61 !.3.0!*@ // 1$ %* !. !#%+* ".CV@ 1*  63. %) (!0(@)!$."$1.,1..!%$!.!+$0!03!. !*'+**0!*MC%!#!.NC  Purpurreiher am Neusee 15.08.2011. Photo: Markus Gläßel.

 U*0!.".*'!*WB+#!('1* (%$!. $.!/!.%$0";. %!!#%+*%*D$9*CVTUUC 1* .%!".CWXC1/#!VTUVC 

X

Purpurreiher. 03.06.2012. Saaletal. Photo: G. Zieger.

M@,%0!,**"),3404113"))0&1 UZCUVCVTUVB%*4!),(.$%!(0/%$)!00!($!.##!./!!1"M **!$((!.@%!0D $%( $(%$NC Rohrdommel. 16.12.2012. Dettelbach. Photo: H. Schaller.



Y

N@"&213,0 %& ,+& & ,+& .'1/(7:!( 

) !+$01*#/.1) !.  V #%0 !/ *1. !%* .10#!%!0 ";. !%:/09.$!@ *7)(%$ %* !%/!(3%* M '.C %06%*#!*NC.+:"(7$%#!@*%$0'1(0%2%!.0!!1$03%!/!*D !!*/.1) !. 0+.$!*!10!D"!$(!*/+*/0%)6!./%! !(0!*1* .!(0%2!*#!*%*0(/+3%!%* !* .* *#.!*6!* !*(7$!*C ((!. %*#/ '9**!* &7$.(%$ 6%!$!* ! 09.$! %) .!%0/#!%!0 !. V !+$0!0 3!.D !*C %!/! (//!* /%$ !* /+#!***0!* J!/06%!$!.*H 61+. *!*@ !* 09.$!*@ %! %) %*0!. !/0D 1*  ; 3!/0!1.+, 1.$.!%/!*@ *)!*0(%$ .*'.!%$ /+3%! ,*%!*@ 1*  ;!. %!0.:!2+*%.(0.*$".%'1/3!%$!*C+*.+''+/!#!(*/%!;!. %!$. %* %!$!(6+*!C%*%#! !. *#/0.!'!*6%!$!.0.!""!*%*; /,*%!*1"%!.%/$!!%:D /09.$!@ %!%$.!**#!+.!*!*1#0.%!2!.(+.!*$!*@1* %*%$.!**#!/0))0!*.10D #!%!0!*;!.3%*0!.*C%!/!*/$(%!:!*/%!/%$*1* !!* !* )%02+.6!%0%#%$.!*; D 61#C +) TWCTWC %/ 61) TXCTWCVTUV MC !5!.@ C (7:!(N $%!(0 /%$ %* %((%*#/$1/!*@ !%*!) .0/0!%( 2+* %.'!*"!( @ !%* !%:/0+.$ )%0 !. %*#*1))!.  \ZZV 1"@ !. 2+* !. +#!(3.0!  +("6!(( ).'%!.0 31. !C %*! *".#! !% !. +#!(3.0! !.#@ // !%/0!.  !. VTT\ %* !%/%*#!* * !. +*1 M*$! +*1!/$%*#!*N !.%*#01* %)7.6/+3%!1#1/0VTT] 1" !%*!) /; /,*%/$!* ;((,(06 !+$0!031. !C%*!3!%0!.!%$01*# !."+(#0! ) V]CTYCVTUT %* ,/$!%) M%00!(".*'!*N@ VTUU .;0!0! !. %* !%/!(3%*  M*0!.".*'!*NC !%0!.! !( 1*#!* !.(!060!*!% !* $.!B) .0!B1#.+10!* !.!%:/09.$! #.;*_.10#!%!0!@(1_%*0!.-1.0%!.! TUCTWCVTUU ./0!0! !%* !%:/0+.$ 1" M%( (%6!*6BDTN !%*!. 0.:!*(0!.*! %* $;*#!./$!%)VC !$/ 09.$! 31. !* 1$ !%* $. 61D 2+.@)TXCT]CVTUT@%*( ;00!(.1**#!/%$0!0CW

 !K31!.61.#K0$1!*#!./$!%)K0$^*#!./$!%)CK.0[WT@[YTW][@ W $00,BKK333C)%*C !K31!.61.#K3( 1!00!(.1**K3( ^00!(.1**CK.0[WY@Y]ZX]U@  V$00,BKK333C)%*C



Z

Storch „A 8662“ in Billingshausen, 04.03.2012. Foto: M. Gläßel.

Erschwerte Fortbewegung im durchnässten Acker. 04.03.2012. Foto: M. Gläßel.



[

O@7"0$$+1+1"0"093%0,.41 .'1/(7:!( U]CTXCVTUVB%*!3!.##*/@.102+#!(%*1* .1* .'01* .@(%!:/%$!%!.0$!%) /!$!*MC(7:!(NC;.1*/!.!!#%+*%/0 %!/!%**+,*!/"+1* ((#!)!%*!%*/!$. /!(0!*!.@  %!/! .0 !40.!) #!"7$. !0 %/0C * !* 0. %0%+*!((!* !.3%*0!.1*#/#!%!0!* 1" !) ('* /%*  %! !1.+,7%/$!* 3!.##7*/! !. 1*#!.!)/0!* %( !.!% /$106(+/ 1/#!(%!"!.0@ /+ // !. ;**! !/0*  3!%0!. *%))0C $!. 2!./1$!* /$3! %/$! .*%0$+(+#!*@ 1" !*/$!* #!,.7#0! 3!.##7*/! )%0 (0.(!%$0"(1#6!1#!* %* /%$!.! !.3%*0!.1*#/#!%!0!61";$.!*C!.!+$0!0!+#!('9**0!1/ %!/!)!001*#/,.+D #.))/0))!*C$ !@ // !.%*#*%$061(!/!*3.C$9*61/!$!* !..005,%D /$!#!(!1#!*.%*#1*  %!$%*0!. %!0%.*.!%$!* !(7//!C 

 Zwerggans. 19.04.2012 bei Wertheim. Photo: M. Gläßel.



\

P@,13$+1!,0+#"004$&+" UUCTWCVTUVB%*3!%(%$!/4!),(.31. !2+*C(7:!(!%!((%*#!*!*0 !'0C/%/0 !./0 %! .%00! *+0%!.0! !+$01*# %) '.C ;.61.#C %00! *1. U]\Y 2!.3!%(0! !%* 1*!.%*#0!/4!),(.%*;.61.#@!%*63!%0!/!%%*0!.$1/!*%)!.1.U]\[CX%*! +/0#*/$%!(0/%$61 !)%)!,0!)!.1* '0+!.VTUU!% :"1.01"M C .*6NC

Weibliche Rostgans. 11.03.2012. Zellingen. Photo: M. Gläßel.

Links: Dieselbe Gans von hinten. Photo: O. Krüger.

 $(%$B%!+#!(3!(0%) '.C1*  !.0 0;.61.#C *B$C!/;.6D 1.#C CWV

X%!0$%(



]

Q@0+!$+1!,0+3!,0+ %!.* #*/6!%#0/%$61/!$!* /$71"%#!.%*; !10/$(* 1* 1$%*1*/!.!.!#%D +*C1. !*U]\\*1. .!%4!),(.!1" !*$/ (#!/!$!*Y@/+#!/VTUV/$+*"+(D #!* !!+$01*#!*B [CTVC1* V\CTVCVTUVB!%*.,!(!%* !./'!.M (!%*/$*%06NC VTCTWCVTUVB!!*"((/!%*.,!(1" !* 9.($!.##!./!!*MC$(%$NC * !*$/ (#!!/"/0 1.$#!$!* %$01*#!* %!/!..0C UWCTZCVTUVB .!%,.$02+((! 1(0!4!),(.!1" !*$/ (MC .;#!.NC )TUCTZCVTUVB.!%1* )TVCT]C!%*4!),(.MC .;#!.NC*#(!%$!.0!((!)TXCT]C 3+$( !./!(!+#!(M(7:!(N@!!*"((/)T\CT]C@)UYCT]C1* VVCT]CVTUVM9!.NC

Brandgänse. 13.06.2012. OchsKl. Photo: O. Krüger.

R@04(,.#(10(!,0+ + UZCUVCVTUVB %* 4!),(. !% 9.($ )%0 UXX %(#7*/!* 1*  U] .1#7*/!* 2!.#!/!((/$"0!0C %* !"*#!*/$"0/D "(;$0(%*# 1/ ; ".%'C ;. 1*/!. !D %!0 !%* *+,'!/"+ M **! $((!.@ %!0$%( $(%$1CCNC 16.12.2012. Hörblach. Photo: H. Schaller.



YC$(%$B%!+#!(3!(0%) '.C*



 !.0 0;.61.#C *B$C !/ CWVCCUU UT

S@.&"2"+3"+1 43 U[CTWCVTUVB!%!((%*#!*!%*7.$!*1" !.1.$.!%/!MC .;#!.NC 

 Spießenten. Zellingen. 17.03.2012. Photo: O. Krüger.



UU

T@ +("+3"+1/4"0/4"!4) (2 .;#!. !%) !%)61# 2+* !* ".%'*%/$!* %*0!.-1.0%!.!* !./$%!*!* %! *7'!*0!* $1,0D /7$(%$63%/$!* !)TUC1* U[C,.%(VTUVD)!%/02!.,.01* %).$0'(!% C U[CTWCVTUVB&!3!%(/U.!% 9.($M$ N1* !% 9$(!.M NC U\CTWCVTUVB!%*.1"##!.3!%$!.!00!($CM$ N VTCTWCVTUVBZ4!),(.!1"##!.3!%$!.!% 9$(!.@!!* +.0)VUCTWCVTUVBW4!)D ,(.!1* )%* !/0!*/[)VWCTWM NC TUCTXCVTUVB!%*7.$!*!% !.01/01"!.(.1**M C (!%*/$*%06N %*% !+(%,2+*C .;#!.%/01"61.1"!*1*0!.%33.?DD9,434@"DTQN37TR9

 Männliche Knäkente. 23.03.2012. Mainschleife. Alle Photos: O. Krüger. 

UV

Knäkenten-Paar. Mainschleife. 21.03.2012. Alle Photos: O. Krüger. 

 Balz und Paarfindung finden schon am Heimzug statt. 

UW

 Der breite Siebschnabel ähnelt dem der Löffelente und wird ebenfalls zum Filtern des Algenteppichs benutzt. Der Oberschnabel überdeckt den Unterschnabel.

!.,//!* !% !+(%,%/0%)*$*#1*0!. '3$+"';."61"%* !*E 

 UX

 Mit Imponiergehabe soll der Konkurrent eingeschüchtert werden. Zu beachten: der breite, löffelförmige Siebschnabel.

 

UY



 Beim Waschgang vollführen sie eine Rolle vorwärts. Siehe Videoclip: Knäk Rolle.avi!

 Die Schmuckfedern werden besonders sorgfältig gepflegt: Die Radii werden mit den Rami verklettet. 

UZ

LK@ -##")"+3"+1 )9."3

!% !.!%1*/'!%*.102+#!()*#!(/#!!%#*!0!.!37//!.@!.!%)1#./0!* C

 Oben und unten: Acht Löffelenten bei Hörblach. 14.03.2012. Photos: O. Krüger.





U[

LL@ ,)"+"+3""3304#&+

Zwei Paare Kolbenenten, Würzburg. 28.02.2012. Photo: Kl. Stich.

Ein Paar in Balzstimmung. Hörblach. 15.03.2012. Photo: O. Krüger. 

U\

 Pullus der ersten Brut. Insektennahrung gibt es reichlich. 28.05.12. Photo: O. Krüger. %!/!/.";$.0!)U\CTYCVTUV/%!!* 1*#!2+.CMC .;#!.NC%*63!%0!/./0!1!.0! 3!%0!.!/%!!* 1*#!!%L/%!$!1*0!.!/$+0+EMC .;#!.NC 

 Ein zweites Brutpaar mit 7 Jungen. Klärteich bei Ochsenfurt. Photo: O. Krüger.



U]

Ein weiteres Exemplar im Herchsheimer Biotop. 15.03.2012. Photo: O. Krüger.

LM@"0$"+3"93%9*0&) UWCTWCVTUVB%*3!%(%$!/4!),(.1" !)##!./!!!% 9.($@ '.C %06%*#!*MC !%/!.@ NC TVCTWCVTT\3. %!(!060!%$01*#!!*"((/!%*!.3!%(%$!*!.#!*0!!%;.61.#MC .;#!.NC 

Weibliche Bergente. 02.03.2012. Main bei Würzburg. Photo: O. Krüger.



VT

LN@*3"+3"")+&33#41  T\CUVCVTUVB%!!*)0!*0!*1" !) +0!(/!!!%%! !.*!.#MC.'NC   Samtenten. 08.12.2012. Niedernberg. Photo: W. Mark.

LO@7"0$1$"0"0$41)"))41 7$.!*  !.$.0!*.+/00#!$%!(0!*/%$!%* 1(0!/)7**(%$!/1* !%*3!%$!*".!D *!/ 4!),(. !% ;.61.# 2+) UTCTVC %/ 61) UVCTVCVTUV 1"C M (C 0%$@ C (7:!(@ C .;#!.NC * !* $.!*U]X]%/U]YU31. !*1" !)%*!%$;*#!./$!%)%/61XY 4!),(.!#!67$(0M C *!%06$4'',-!**+!*$';!(,(:;%35%;



ZV

) /; (%$!* * '.!%/ ;.61.# !/0*  61)%* !/0 *-,.*!,B  VTC ,.%( VTUV 6!%#0!/%$ !.%! !$+,"3%! !.%)#(!%$!*!%!03%!VTUUC)V[CTXCVTUV'+**0!*1/ /%$!.!. *0"!.*1*# 63!% 4!),(.! 1" !%*!) 1) /%06!*  !+$0!0 3!. !*C %* 7**$!*";00!.0! /!%$!*L!%*!%* !10%#!/(6.%01(@"(+# **3!#@1)*$";*" %*10!* 3%! !. 61 !./$!%*!*C +.$!. 3.!* /$3$! 1"! !/ .0*!./ 61 2!.$9.!* D %!0%))!'(*#3%!#*6(!%/!/1..!*2+*1!*C%! +,""! !.*31. !*.$50$)%/$ 1"#!/0!((0 1*  61/))!*#!(!#0C / !%$!* 1'0! /%$ 1*  "+. !.0! )%0 61. D .1*#1"@ /7**$!*!."(+#3!%0!.C!% !9#!(.%!"!**#(!%$!.0!((!%/%00! 1*%@ !/3.&! +$*%$0)9#(%$@!03/;!.!%*!*!2!*01!((!*.10!."+(#1/61/#!*CU]C 1*%%/*"*# 1(%.%!"!*!% !%! !$+,"!1/#%!%#2+** !.!.0!((!@!03WTT)!*0D "!.*0C %! .#! (!%0@ 31. ! !. UC .10,(06 1"#!#!!* 1*  !%* * !.!. #!/1$0 + !. "* !%*!63!%0!.10/000FMC$(%$N 

 



 %, (!+,&& + ,& + #!*+@ 2C C 1.$ !* !$,>#,C %!/!. 2!.$%* !.0 !%*! %.!(%(D 1*#)+#!('9.,!.C!.*!.3%.  1.$ %!!*+.)!!.#.9:!.1*# !.!."(7$! %! D $7/%+*/+2!./07.'0@ ///%$!%*!.!*6/$%$0%( !0C1" %!/!!%/!3%.  !.+ /!&> !#!,+*!&,$3,,,1*  !.,*5%-&+/!*+,&+#'!2!&,+&#,C1"$+0+#.D ,$%!*%/0 %!.!*6/$%$0'1.6*$ !)1"01$!**+$/%$0.C4!),(.%/$3%. ! 3&++3*-&++*%+$ %!,**3!%0! %!/!.""!'0!#!6!%#0B7$.!*  !.7*/!/7D #!./%$ 5*)%/$%)!$!./00%/$!*//!.!3!#0@*1060 %!//!.)/!(!$!./00%/$ /.!%:!* !//!.@1)*$.1*#61'+))!*C  /%/0!./01*(%$@ //71#!0%!.!1* 9#!(1*0!.//!./$*!((#!*1#/%* @1)%/$!61 !.!10!*C%*!+((!/,%!(!* !% %!,$5/%'(%/$!*%#!*/$"0!* !. 9.,!.+!."(7$!C /! !.'(!% %/03%! /!(( !.!!$1* !1* +!*!(/0%/$CUW 1.$3%.  %!%(D 1*# 2+* .!)/!* !* //!.3%.!(* 2!.$%* !.0C !. 0.9)1*#/3% !./0*  !*0/0!$0 $1,0/7$(%$ 1.$ %!%.!(%( 1*#!"',* !)1)/0.9)0!*+#!('9.,!.@ %!1/#!(9/0 3%. @3!** %!0.9)1*#& 9.,!.2!.3%.!(03%. C* #!*1 /2!.$%* !.0 /!(/0%D /$! 1*  "!%*,+.%#! ! !.'(!% B / !.)9#(%$0 !%*!* ()%*.!* 0.9)1*#/2!.(1" !. .!*6/$%$0C !./!(! ""!'0 %/0 2+* !. %"%/$$10 !'**0 M%(!0D""!'0N 1*  / .1*$+"!.D */0%010%*.!)!*!*03%'!(01" %!/!./%/!%*!!/$%$01*#";.(1#6!1D #!CUX %*! %.!(%( 1*# 3%.  1$  1.$ 2!.)%* !.0@ // !. 9.,!. !. /$*!((!* *0!.3//!.D 7#!./5))!0.%/$%/01*   1.$ %!.!(0%2!*!/$3%* %#'!%0!* !.()%D *.!*0.9)1*#!*1"((!*!%0!*#(!%$$+$%/0C%!1" !*$+0+/!.'!**.!%.!(D /0.:!!*0/0!$0$1,0/7$(%$ 1.$ !**0.%!@ !.!%)7*/!/7#!.)%0 !*!%*!*!.D 6!1#03%. C$!.%/0!//0.9)1*#/0!$*%/$#;*/0%#@3!** %!!%*!3!%0$%*0!**/!06!*C !%*+$)!$./,!6%(%/%!.0!*%/$&7#!.*3%! !*!!01$!.*(%!#!* %!!%*!*+$3!%D 0!. $%*0!*@ /+ // %!/! .0!* * *  *%$0 )!$. #!$!* '9**!*C ('!* 3%! !. +. (' /!06!* %!(;#!(61)*0.%!!%*1* 2!.)!% !* )%0*+$3!%0#!$!* !. %!%.!(%(D 1*# $%*0!. !) 1),"C %! (;#!( !/ +. ('!* /%*  !% %) * #!(!*' %) .!$0!* %*'!(*$$%*0!*#!!1#01* 3!. !*61)+.0.%!)%0.+*0%+**$1*0!*#!/$(D #!*C%!$3%))";:!3!. !*!%$+$!.!/$3%* %#'!%0*1.61)0!1!.*!%*#!/!060C

 UW$00,BKK333C!!(D'C !K$0)(K/$3%)),$5/%'C$0) UX%'%,! %B !C3%'%,! %C+.#K3%'%K%(!0 

\W

Jagender Tordalk. Photo: H. Schaller.

 Die Wirbelstraße entsteht hauptsächlich erst durch den weit nach hinten verlegten Antrieb. Zeichnung: H. Schaller.



\X

Symmetrischer, spindelförmiger Rumpf des Gänsesägers. Photo: O. Krüger. !.*!./,%!(0!%*!63!%0!,$5/%'(%/$!%#!*/$"0 !/! !.'(!% /!%*!#.+:!+((!C%! ! !.*/%* !%*#!"!00!01*   1.$3//!./0+:!* C)%03%. 2!.$%* !.0@ // / !"%! !. 1.$*7//03%. C!. %!!401. !/! !.'(!% /%/0'!%*!/3!#/#(00#!/$(+/D /!*@/+* !.*$0%)%'.+.!(%!""!%*!@!. %$0#! .7*#0!!.0%!"1*#!*C 1.$3%.  %! !."(7$!!*+.)2!.#.9:!.0@/+ ///%$ 1.$ $7/%+*M)+(!'1(.!*6%!$1*#/'.7"0!N !%*//!."%()(/.!*6/$%$0"!/0$7*#0C%!/!.!*6/$%$0"1*'0%+*%!.03%!!%*$+$D "(;//%#!/$)%!.)%00!(63%/$!*+#!('9.,!.1* )#!1*#/3//!.1* 2!.)%* !.0 !* 0.9)1*#/3% !./0* /0.'C1$ 1"0!%*/$(;//!%)! !.'(!% /%* '1.6*$ !)D 01$!*$!.2+..#!* !(!%0)%00!(1* !.)9#(%$!*!%*!*/$*!((!*0.0C!.1/01/$ 2+* 1"0!%*/$(;//!* 1.$ !*//!."%()(71"0!% !*#!"%! !.0!* 7#!.*1*0!.//!. ((!. %*#//!$./$*!((@!.)9#(%$0!.%))!.$%*!%*!$+$!0.0#!/$3%* %#'!%0C%! ."0@ %! %!!3!#1*# !/ 9.,!./%*(;//%#'!%0!*$!))0@$!%:00.9)1*#/3% !./0* C !.0.9)1*#/3% !./0* !%*!/ 9.,!./%/01)/+#.9:!.@&!#.9:!. %!.!(0%2!0.9D )1*#/#!/$3%* %#'!%063%/$!* 9.,!.1* 1)#!!* !)0+""%/01* /0!%#0%)1 .0 61.!/$3%* %#'!%0C* #!. ! !/$(3%.'0/%$ !.//!."%()1" !)! !.'(!% (/ .!*6/$%$063%/$!*+#!('9.,!.1* )#!1*#/3//!.!/+* !./!""%6%!*01/@%* !) !.. %!*0 !.0.9)1*#/#!/$3%* %#'!%0#!#(700!03%. C%!71:!.!$%$0 !..!*6D /$%$03%. /0!0/*!1)%0#!.%//!*1* 1/#!01/$01* .! 16%!.0 )%0 !**0!./$%!  63%/$!* !..!(0%2!*!/$3%* %#'!%0 !/+#!('9.,!./1*  !/1)#!!* !*//!.D '9.,!./1*  )%0 !*0.9)1*#/3% !./0* CUY

 %!'.%0%/$!1.$/%$0 !.1/";$.1*#!*61.0.9)1*#/(!$.!! *'!*3%.1*/!% .+"C.3%* $!.C UY;.



\Y

Rami (Äste) einer Deckfeder vom Mantel eines Kormorans. Photo: H. Schaller.



\Z

Mikroskopaufnahme der Rami (dunkel) mit den Radii (Strahlen) in 20facher Vergrößerung. Deckfeder eines Kormorans. Photo: H. Schaller. %! /0! !%*!. !'"! !. 3%.'!* 3%! %(!0/ M%,,$!*N 1*  $!* %! #(!%$! 1*'0%+* 3%! %!%((!*%*!%*!. %$10C *0!. !)%'.+/'+,(7//0/%$!.'!**!*@ //1$ %!/0!M)%N1*  %!0.$(!*MD %%N!%*!.!'"! !.!%*!2%!("$/0.1'01.%!.0!!."(7$!$!*@/+ //";. %! $7/%+* !%*!!*+.)#.+:! +*0'0"(7$!61.!.";#1*#/0!$0C  %!"+(#!* !*$+0+/6!%#!* %!.!*6/$%$0(/!%*!*//!."%()1" !)!"%! !.@ !. 1.$ %! $7/%+**+$!'1* !**$ !)1"01$!**$"0!0C/%/0!%*!. !..;*D !@3.1) !.+#!(*$ !)1$#*#0%!"!.%)//!.(%!#0C";.#%0!/((!. %*#/ !%*!* *+$ 3%.'/)!.!* .1* B 1$!* ! 9#!( ,.!//!* 2+.$!. $9$/03$./$!%*(%$ %$.! 1"0/7'!61/))!*@01$!*(/+*$ !)1/0)!*UZ1* 2!..%*#!.* )%0 !* 1"0.%!C!.*$ !)1"01$!**+$*$"0!* !(!%0"%()%/0 1.$ %!1*0!./$%! (%D $! %$0.!"(!4%+*!.'!**.C



UZC!66!(B.*%0$+(+#%!CZ\UCC]XC



\[

 Gänsesäger bei der Jagd: Die laminare Strömung verwirbelt erst hinter dem Körper durch den Antrieb. Alle folgenden Photos - wenn nicht anders vermerkt: O. Krüger.



\\

Der Wasserfilm auf dem Federkleid ist durch die Reflexion des Lichts zu erkennen.

Es dauert noch Sekunden, bis die Grenzschicht abläuft. Da der Auftrieb durch das Gewicht des Wassers abnimmt und das Volumen der Luftsäcke verringert ist, liegt der Vogel nach dem Tauchgang tief im Wasser. 

\]

Nach dem Auftauchen!



]T

Die Grenzschicht liegt wie eine Haut auf dem Deckgefieder des Gänsesägers auch nach dem Auftauchen.



]U

Vor dem Abtauchen – ohne Wasserfilm.

Wenn der Vogel nicht sofort wieder abtaucht, schleudert er den Wasserfilm aktiv aus seinem Deckgefieder.



]V

Vielleicht hier weniger eine Imponiergeste, sondern die Absicht, den Wasserfilm auch aus dem Bauchgefieder loszuwerden, damit das Fluggewicht wieder optimiert wird und der Vogel fluchtbereit ist. Außerdem könnte er auch unter Wasser flüchten, was viele kleine Taucher bevorzugen.

Männliche Krickente mit Wasserfilm beim Waschen. 

]W

++*&+%'$+(!*!%*!*.+:0!%(%$.!.$.1*#2+).1* /$*!(("(%!:!* !.!37/D /!.C%!01$!*/0!0/#!#!* %!0.9)1*#*1* *106!* !%!%*!.02!.0%'(!*7$.!*D !""!'0C %! /$.7# *$ 1*0!* #!#!* %! /$."! 0.9)1*# #!/0!((0!* (;#!( .;'!* !* +#!(37.0/C *.1$%#"(%!:!* !*1* /0!$!* !*!37//!.*3;. ! %!//!.)/!(3!D #!*%$.!/1"0.%!/ !*+ !**%$0!..!%$!*C%!%/0(/+1"!%*!/$."!0.9)1*#2+* (%!:#!37//!.* *#!3%!/!*C $!. !$!.!.#0 6CC / (;//$!* %** 1" /!%*!* *%$0 *#!/010!*0.!'!*/$*%00!*!%*!/0%(!+,1(0%+*2+*//!.)/!(*C ((!. %*#/ ." !.+#!(1$*%$0 1.$ %!0.9)1*#2+* !.!10!3!##!.%//!*3!.D !*C $!. )1// %! (!%0.!%1*# !/ /$*!(( /0.9)!* !* //!./ )9#(%$/0 .! 16%!.0 3!. !*C 3+$( %! //!.)/!( '!%*!/3!#/ !%*! +,0%)(! 0.+)(%*%!*"+.) $0@ .! 1D 6%!.0 %!.!**/$%$01"%$.!)!"%! !.(/(!%0"%() !*0.9)1*#/3% !./0*  !..0%#@ // %! //!.)/!( 1$ %* (,%*!* 01.67$!* 1" !) .1*  *$ 9$!."(%!#!*D@ 0!%*"(%!#!*D .2!* 1CC &#!* '**C %! !/$3%* %#'!%0 !/ //!./@ %! !* 7$.!*!"D "!'0 !.)9#(%$0@ 1*  !. 0.9)1*#/3% !./0*  );//!* %* !%*!) !/0%))0!*@ 2!.)10(%$ !*#1)/$.%!!*!*!.$7(0*%//0!$!*C/!*#0 %!$( !/ %00//0.'!%*1* !.'(7.0 %! ! !101*# !. 3!*%#!*@ *+$ *%$0 2!.10!* (%!:#!37//!. ";. %! //!.)/!(C !$(0 %!0.9)1*#@ **'9**!*//!.)/!(**1./$3%))!*  */!'0!*2+* !./D /!.+!."(7$! /))!(*C / (+$*0 /%$ *1. %* !. '1.6!* !%0@ %* !. 6CC 9$!.D 1*  0!%*"(%!#!*/$(;,"!*C

 Wasseramsel taucht gegen die Strömung ab. Sinn. 25.10.2006. Alle Photos – wenn nicht anders vermerkt: O. Krüger.



]X

Abtauchen gegen die Strömung. Photo: V. Probst.

Der Vogel muss sich gegen die Strömung halten. Der Gleitfilm verringert den Strömungswiderstand. 

]Y

Mit leicht geöffneten Flügeln lässt sich die Wasseramsel von der Strömung unter Wasser drücken.

 Hebt sie Kopf und Flügelbug an, taucht sie sofort auf.



]Z

Lichtreflexion am Gleitfilm.

 Dank Adhäsion haftet die Grenzschicht auf dem Deckgefieder noch nach dem Auftauchen. Dabei wird die Nickhaut geschlossen.



][

 Der Wasserfilm läuft ab. Es perlen nicht etwa einzelne Tropfen ab.

 Der Wasserfilm wird aktiv abgeschüttelt, um ein günstiges Fluggewicht zu bekommen.



]\

 In Sekundenschnelle ist sie wieder flugbereit.

 Adulte Wasseramsel – startbereit.



]]

2. 4.&+3&,+4+!0,+3&,+13"4"0+!"+,$")#)4$E#")!,0+&3%,),$&1 %"",E  %34+$"+ 9 $$* "'%",-' B!#!* !/)"*#/ !/$!1.%#!* $.1$/31. ! %!/!.!%0/$+*".;$!. 1*0!.naturgucker.de: http://www.naturgucker.de/?magazin=1326797072&spk=3&spi=11008 2!.9""!*0(%$0C !.!%0.#'+))!*0%!.0$1,0/7$(%$ %!)!%/0!.$"0!*$+0+/ !.!'**0!*01.,$+D 0+#.,$!*C .;#!.@C(7:!(@C%!#!.C/3%. 1*0!.* !.!)!.'(7.0@  3!($!!.+ 5*)%/$!""!'0! /1!.,.+"%( !.(;#!($0@ 3%! * D1* .)"(;#!(1*0!./$%! (%$";.1"D63C+.0.%!!%*#!/!0603!. !*@ 3%! ++,%*#/1* $.1!*#!"(+#!*3!. !*@ 3.1)9#!(1$#!#!*!%*!*01.)2+*%* /07.'!\+$*!(;#!(/$(#*"(%!#!* '9**!*@ 3.1))*$!9#!(+$*!!%*!*(;#!(/$(#/0.0!*'9**!*@ 3.1)+$*!'0%2%!.1*# !.(1(!'!%*;00!("(1#)9#(%$%/0@ 3.1)!! (!.!%)!10!"*#*%$0%*///!./0;.6!*@+3+$(/%! /!),+ /0.'$!./!06!*);//!*@ 3%!%*#(!0/@#!9""*!0!%*#!."! !.*1*  %!/5))!0.%/$!*$31*#"! !.* !*%*D 16%!.0!*% !./0* 2!..%*#!.* + !. //)*$!9#!('+),(!00%)%*'"(1#1"((!!.+ 5*)%/$!""!'0!2!.6%$D 0!*@ 3!($!.!.+ 5*)%/$!""!'0)%0 !.D0!((1*# !.(;#!(2!.1* !*%/01*  %! /,!'0'1(7.!*@(%06/$*!((!*!10!/09:! !.!%$!*!.)9#(%$C  (%'!*%! !* %*'*+ !.(700!.*%!%) $.1$3!%0!.E 



UTT

Supination und Pronation steuern den Vogelflug %(*'",!(%( "+!(!,-' ' / *&+$%,, * 4 % 7$*!(0 %) .%*6%, !) )!*/$(%$!*B 1.$ !. .!$1*# 2+* ((! M(*N 1*  ,!%$! M %1/N 3%.  !. * "(;#!( *$ 1*0!* M.+*0%+*N 63C *$ +!* M1,%*0%+*N #! .!$0C !./07.'0 3%.  %!/! !. .!$1*# 1.$ !%*! +00%+* !/ !..)'*+$!*/ M 1)!.1/N %* !. !(!*',"**! !. !*!%*! M+.+% !NC !%) !*/$!*6!%#!*!%.+*0%+* %! * "(7$!1*  !.1)!**$1*0!*@!%1,%*0%+* *$+!*E ) * #!(!*''9**!* %! * "(;#!( !.9#!(1$*$$%*0!*#!3%*'!(0 3!. !*C1.$.+D63C1,%*0%+*!.#%0/%$!%**!#0%2!.63C,+/%0%2!.*/0!((3%*'!(@  %!*#!/0.9)0!+. !.'*0! !/(;#!(/!%.+*0%+**$1*0!*@!%1,%*0%+**$ +!*6!%#0C!)!//!*3%.  !.*/0!((3%*'!(* !. 9.,!.(7*#/$/!1* 2CC* !.0!(D (1*# !/$3*6!/C!.*/0!((3%*'!(!.$9$0 1.$ !*#.9:!.!*.+"%(3% !./0* 1$ !* 1"03% !./0* C J!. ";. !* +#!( #;*/0%#/0! 1"0.%! [!%) "(%!#!* !* +#!(] 3%.  !%%*'!(*2+*WLUT`!..!%$0H17  !. 1"03% !./0*  !%) /0.0!* !* +#!( '!%*! +((! /,%!(0@ '** !. */0!((3%*'!( !%)0.0#.+:1* )%0(+:!)1#!#10!.'!**./!%*C!%)0.0%/0!%*!/0.'!.+*D 0%+*63C1,%*0%+*%)*0!..)61!.'!**!*@/+ // !.,+/%0%2!63C*!#0%2!*/0!((D 3%*'!( !/+* !./ !10(%$ !.'!**. %/0C  1.$ !.#%0 /%$ 2CC !% (!%*29#!(* !%* D "9.)%##!/$31*#!*!.(;#!($%*0!..* C;. !*1"0.%!/+.#0 !."($#!$(0!*!.)D "(;#!(@";. !*+.0.%! !.2!. .!$0! * "(;#!(C

Startender Hausrotschwanz. Pronation des Handflügels beim Abwärtsschlag. Photo: H.Schaller. %!/0.0!* !+$.3!%$!$!0 %!(;#!(*@ !%%/0 %!/0.'!1,%*0%+*)%0 !)#.+:!* ,+/%0%2!* */0!((3%*'!( #10 61 /!$!*C ) J 1"0 1*0!. %! (;#!( 61 !'+))!*H@ /,.%*#!* %!)!%/0!*9#!(2+)+ !*C

 U[C!66!(B.*%0$+(+#%!CU][[CCY\ 

UTU

 Deutliche Supination beim Start der Rohrweihe. Photo: O. Krüger. %.  !.(;#!(*$+!*!3!#0@%/01$!%),*$'%- !%*!(!%$0!1,%*0%+*61 !.'!**!*@/+ ///%$!%*,+/%0%2!.*/0!((3%*'!(!.#%0@ !. !*)%0$+$!.!/$3%* %#D '!%0 "(%!#!* !* $(#"(;#(!. !!*"((/ *$!0@ 2!.)10(%$ %) #(!%$!* :! 3%! !. D 37.0//$(#@ !. *' !. .+*0%+* 2+..*#%# !* +.0.%! !.6!1#0C %$0 *1. !%) D 37.0//$(#@/+* !.*1$!%) +$6%!$!* !./1,%*%!.0!*(;#!(3%.  !.+#!('9.,!. 3!#!* !/,+/%0%2!**/0!((3%*'!(/#!$+!*C/!.'!**0)*1$* !.1/#(!%$/!D 3!#1*# (*#!. 7(/! !03 2+* 7*/!*@ %! !* +," 1" #(!%$!. 9$! $(0!* 1*  $!. !%)37.0//$(#1* !!*/+!%)1"37.0//$(#)%0 !) (/ !*(!%$03!((!*"9.D )%#!* !.(1" !/ 9.,!./$3!.,1*'0!/ 1/#(!%$!*C 1,%*0%+* 1*  .+*0%+* /%*  !D /0* 0!%(! '+),(!4!. %+)!$*%/$!. !3!#1*#/(71"!C 1) .+"%(3% !./0*  !. (;D #!('+))0 !.%* 16%!.0!% !./0*  61@ !.  1.$!*0/0!$0@ // !.!. .1'1" !.(;#!(1*0!./!%0!;!. %!/!%0(%$!*1* $%*0!.!*(;#!('*0!* !*1/#(!%$/1$0)%0 !) *0!. .1' 1" !. (;#!(+!./!%0!CU\ )%0 !%) !!* !. (;#!( !. %* 16%!.0!

1"03% !./0* .! 16%!.03%. @(9/!*/%$,//%2 1.$ !* 1"0 .1' %!$%*0!.!*(*#!* 1* 3!%$!*$*!*2CC !. * /$3%*#!*1* 71:!.!*.)/$3%*#!*2+* !*'1.6!*@ /0!%"!* 2+. !.!* $*!* !. !*$.0!* ! !.*C 1/706(%$ 3%.  !. * "(;#!( (!%$0 #!/,.!%60C 1.$!*0/0!$!*$(%06!@/+ //2CC !. * "(;#!( 1.$(7//%#";. %! 1"0 3%. C)%03%.  !.%* 16%!.0!% !./0*  !10(%$2!..%*#!.0CU]/3%.'0/%$%)!#!(D "(1##!*1/+1/3%!!%3!%0'("0!.* !*(;#!(/$(7#!*#.+:!.!#(!.C!.#(!%$!""!'0 %/0*61*!$)!*@3!**!03!* %!(;#!('1.61* /$*!((*$!!*1* /%$ !% %! * /$3%*#!*9""*!*C  

U\C!66!(B.*%0$+(+#%!CU][[CCY[

U]C$0%#((@ C;$!(B%+*%'C!10/$!!.(#/*/0(0C0100#.0@;*$!*CC[ZC



UTV

 Weibliche Kornweihen bei Luftspielen. Photo: O. Krüger. Nicht nur die - stets offenen fünf Fingerfedern, sondern auch die Handschwingen sind beim Aufwärtsschlag offen und durchlässig.



UTW

Blaumeise im Schwirrflug. Die Luft strömt durch die gespreizten Hand- und Armschwingen. Photo: H. Schaller. !** %! * /$3%*#!*1"#!"7$!.03!. !*@/%*'0 !10(%$ !.%* 16%!.0!% !./0* C !%2%!(!*#.+:!*9#!(*3%! !*!%$!*1*  (!.*/%*  %!%*#!."! !.*/0!0/1"#!"7D $!.0D1:!.%)/$*!((!*(!%0"(1#C



UTX

 Graugänse. Beim Hochziehen werden die Flügel im Handgelenk gewinkelt. Durch Supination ergibt sich ein positiver Anstellwinkel und damit Auftrieb. Zu beachten die entsprechende Ausgleichsbewegung des Halses. Photo: O. Krüger. ;. !*37.0//$(#3!. !* %!(;#!(%) * #!(!*'#!/0.!'0C/).)"(;#!(1/D #!,.7#0! .#"(;#!(D.+"%( !/ (;#!(-1!./$*%00/ /+.#0 )%0 +# 1" !. !./!%0! 1*  .1' 1" !. *0!./!%0! ";. 1"0.%!C / .#"(;#!(D.+"%( !/ .)"(;#!(/ %/0 '9.,!.*$ )/07.'/0!*1/#!,.7#0@1* 3%. %/61) * #!(!*' !10(%$#!"($0C!. * "(;#!( %/02+..*#%#";. !*+.0.%!61/07* %#C.$063.*1.*+$!%*/$3$1/#!,.7#0!/ !.+ 5*)%/$!/ .+"%(@ $0 !. %! #.9:0! !/$3%* %#'!%0@ /+ // !. 1$ !%*! 1#D '."0 !*03%'!(0C %!/! 1#'."0 3%.'0 /!*'.!$0 61. 0.9)1*#/.%$01*# !. ()%*.!*

1"0#.!*6/$%$0!*C !.;'/%$0%#0 )* !* 0.9)1*#/3% !./0* @ ** !.#%0 /%$ %) .7"0!,.((!(+#.))!%*! 1"0'."0@ %!*$$%*0!*+!*3%.'0C!. 1.$ %!.+*0%+* !/ * "(;#!(/!%)37.0//$(#.%$0!0/%$ !.!'0+. !. 1"0'."0*$2+.*!@/+D //!%*+.0.%!!.6!1#03%. C%!$!1$ %!.,$%'1"CVTE



UTY

 Ausgleichsbewegung nach dem Abwärtsschlag. Siehe auch: ausgeprägtes basales Tragflügel-Profil! Photo: O. Krüger. %*! !*0/$!% !* ! +((! /,%!(0 !% ((!* 0,*&' %- &'4.*' !. #!/,.!%60! $3*6C.%( !0 !*%4,1*'0";. !**/0!((3%*'!(C/1/))!*/,%!(63%/$!* !) */0!((3%*'!( !.(;#!(2+. !.'*0!1*  !)#!/,.!%60!*$3*6%/0!/+* !./3%$0%# !%./$!*%$01*#/3!$/!(*37$.!*  !. # + !. !.(1$0C!% !.100!.;!.#! !03 !.%(*!@!% !. 1"0(61* !% 1"0'7),"!*3!."!*/%$ %!1*0!.!*9#!(1" !*;'!*@1))%0 !* .((!*613!$.!*63C!% !.(6!03 %!100!.;!.#!61 /%)1(%!.!*C !% /%*  %! (%06/$*!((!* 1*  /!'1* !*#!*1 #!0%)0!* +((!* 1) %! 1!.$/!1*  7*#/$/!*1.)%0!40.!)#!/,.!%60!)$3*6)9#(%$C!% !.2!.0%'D (!*+((!1) %!1!.$/!D!%*!) ++,%*#D3!. !*!% !(;#!(/5*$.+*!3!#0C!.D )10(%$ 3%.  !. (()"'  1.$ !% /!%0%#! 1,%*0%+* !%*#!(!%0!0 1*  1.$ !%*!* D 37.0//$(# 1.$#!6+#!*C



UTZ

 Weibl. Rohrweihe zeigt einen Looping. Photos: O. Krüger.





UT[

!% !. $71"%#!. !+$0!0!* (,,"(' 1) %! 7*#/$/! .!%0!* %! (;#!( /5))!D 0.%/$C!..!%0#!"7$!.0!0+:%).!$6!*0.1)%( !0 !*%4,1*'0C.*!)%//0/%$ !. *!#0%2! 63C ,+/%0%2! */0!((3%*'!(C ! *$ !. $+.%6+*0(!* !/$3%* %#'!%0 '** /%$ !.+#!((%06/$*!((%*!%*!./$.1!*"9.)%#!*!3!#1*#1" !*;'!*3!."!*@ 3!** !.!%*!(;#!( 1.$.+*0%+*!%*!**!#0%2!*@ !.* !.! 1.$1,%*0%+*!%*!* ,+/%0%2!* */0!((3%*'!( !'+))0C %!/!/ *92!. '+/0!0 !* +#!( '!%*! 61/706(%$! ."0C/"+(#!* !(1#%( 6!%#0B!..!$0!(;#!(31. !,.+*%!.0@ !.(%*'!/1,%*%!.0C  $+0+BC .;#!.



UT\

!'1* !*.1$0!%(! /,70!. %/0 / !%$!* %* ;'!*(#!@ !.!%0 61. 100!.;!.*$)! + !. #!#!!*!*"((/ 61. 3!$. !%*!/ *#.!%"!./C %!/! %*/0%(! (1#(#! '** *1. '1.6 #!$(0!*3!. !*C!.+#!(.+((03!%0!.%* %!+.)((#!C$!.)1//%).*/0"(( %!+(D (!#!*1#!0%)03!. !*C +('.!*VT+ !.1"1:1//. !#.!%"!*#!.*!,.3!%/!/0""!(D "9.)%# * 1*  63%*#!* !* %* .%*#(%*#@ )!$.)(/ /$*!(( $%*0!.!%** !. 61 .+((!* 1*  !% #!"7$.(%$ * (1#$9$! 61 2!.(%!.!*C %$0! 1*  ,!.!. "(%!#!* ./*0 1.$  VT%!$!D $.!/!.%$0VTUUC]UC 

UT]

/$)(!1.$(7//!@%* !)/%!)%0/5*$.+*!.0!1!.1*# !. * "(;#!(!4'01)]T`1) %! 7*#/$/!.+((!*C  1).+"%(3% !./0*  !/(;#!(/'+))0 !."'-2"*,"*+,' 61C%! !%!*0D /0!$!* !*'.7"0!6!$.!* !*%.!(3!. !* 1.$(*#!1* /,%06! * "(;#!(2!.)10(%$ 2!..%*#!.0@1CC#!. ! !/$(@3!%(/%!*1.!%*/$3$1/#!,.7#0!/.#"(;#!(,.+"%($D !*C

Lachmöwe mit proniertem Handflügel beim Abwärtsschlag. Photo: H. Schaller.



UUT

!% !. '-' 3!. !* %!(;#!(/1,%*%!.0@ %! * "(;#!(1$!% !*93!*1"#!"7D $!.0 1*  %! (*#!* $%.)"! !.* 3%! * !'(,,!* !%*!/ (1#6!1#/ *$ 1*0!* #!D .;'0C1" %!/!!%/!3%.  !. 1"03% !./0* /+3!%02!.#.9:!.01*  !.1"0.%!2!.D .%*#!.0@ //!%*!1*'0(* 1*#)9#(%$%/0C 

 Supination bei der Landung. Großer positiver Anstellwinkel der Schirmfedern. Photo: H. Schaller.



UUU

!%)6,,%%- 2+*1.)"('!*@71/!1//. !*@1"1:1//. !*@!!/$3(!*@!( D (!.$!*+ !.%/$ (!.*1CC3!. !* %! * "(;#!(*%$0,.+*%!.0@/+* !.*1$%)D 37.0//$(#/+3!%0/1,%*%!.0@ //%*1/))!*.!%0)%0 !)3!%0#!/,.!%60!*$3*6 '!%*+.0.%!!3%.'03%. C%!#.+: !.,+/%0%2!*/0!((3%*'!( !%/!%*)1//@1)1" #(!%$!. 9$!61(!%!*@$7*#01$2+* !.07.'! !/!#!*3%* /C.1* /706(%$.;0D 0!(* %!9#!(#!#!* !*%* 1* * * )(%!/0!*%)1"3%* @3+/%!'1.6".%/0%#1$ 1" !*(;#!(/$(#2!.6%$0!*'9**!*1*  **%$.!+/%0%+**1.)%0.+*0%+*@1,%*D 0%+*1*  !)$3*6!*!.#%!/,.!* 1//0!1!.*C

 Rüttelnder Turmfalke. Starke Supination auch beim Abwärtsschlag. Photo: M. Gläßel. !%3!. !*1$ %!1)!*"%00%$!@1$(1(M!!*"(;#!(@39.0(%$J(;#!($!*N#!D ***0@ 3!%0 #!/,.!%60C J!. 1)!*"%00%$ $0 %! 1"#!@ %! 1"0/0.9)1*# ;!. !) (;#!(1$!%/0!%(!)*/0!((3%*'!(*%$0.!%:!*61(//!*@/+ // !.1"0.%!!.$(D 0!*(!%0CHVU!%!%*!)61#.+:!*@/+#C'.%0%/$!*,+/%0%2!**/0!((3%*'!('** %!(%*!.!

1"0/0.9)1*# 1" !. !./!%0! !/ (;#!(/ .!%:!* 1*  2!.3%.!(*C ** !.(%/$0 %! 1#'."01* !.$9$0/%$ !.0.9)1*#/3% !./0* /+@ // !.+#!(/0;.6!*3;. !C ) %!/ 61 2!.$%* !.*@ 3%.  !. 1)!*"%00%$ #!/,.!%60C ** /0.9)0 %! 1"0 !D /$(!1*%#0 1.$ !* ,(0 63%/$!* (1( 1*  (;#!( 1*  /+.#0 ";. !%*! #(00! 1"0/0.9D )1*#CVV!.(%*'!(;#!( !.+!*#!6!%#0!*1"*$)!6!%#0 !*,(063%/$!*(1(1*  * "(;#!(C

 %B(1(C VV$BC (10'!@ C 9$(!.@C .%/$'!B!.(1# !.9#!(CU[\KUZC $.#CK'0CU]]VC CX] VU1/%'%,!



UUV

 Turmfalke ohne Flügelschlag im Aufwind stehend. Photo: O. Krüger.

 Feldlerche beim Rüttelflug. Photo: M. Gläßel. !.*/0!((3%*'!( !. !.$!!%);00!("(1#/$!%*0*+$!03/#.9:!.61/!%*(/!%) 1.)"('!* 1*  !0.7#0 3%! !% %!/!) !10(%$ ;!. UT`C 1$ !% !. !.$! /%*  %! 

UUW

* /$3%*#!* #!9""*!0 1*  2!.$%* !.*@ // %! 1"0/0.9)1*# 61 /0.' 2!.3%.!(0C %! 1)!*"%00%$!/%* *%$0#!/,.!%60C  α D !&,"+!*+,%%-' *-*-%'2'""'&2-!(!''+,%%/"'$%@α *45*%+CBLA:   Graphik entnommen aus K. Wunderlich, W. Gloede: Natur als Konstrukteur. S. 91.         

 %!()%*.!.!*6/$%$0MUN(9/0/%$!%!%*!)'.%0%/$!**/0!((3%*'!(MαVN2+)(;D #!($%*0!..*  $!. *$ 2+.*! %/ 61 1*'0 V 63C W 2+) (;#!(  1*  2!.3%.!(0C VWD 1.$#!$0 %!1#'."01"1((1*  !..+"%(3% !./0* !.$9$0/%$C) %!/!%);0D 0!(*612!.$%* !.*+ !.!%) * !*612!.69#!.*@3%.  !.-&'",,"!@%-%A#!D /,.!%60C!.*!.3!. !*1*  %!(;#!(/,%06!*#!/,.!%601* ";. %! 1"0/0.9)1*#2+*1*0!* *$+!* 1.$(7//%#C 1.$3%.  %!0.9)1*#1" !.(;#!(+!./!%0!)!$.+ !.3!D *%#!.#!#(700!0C

 !.(%$@C(+! !B01.(/ +*/0.1'0!1.C %0%+* !%,6%#CU][[CC]UC  VW$B C1*



UUX

 Graphik aus S. Klautke,K. Köhler, N. Krischke: Der Flug der Vögel. UB 178/16.Jahrg./Okt. 1992. S. 49.



UUY



 Weibl. Turmfalke beim Rütteln. Photos: M. Gläßel.



UUZ



 Turmfalke mit präziser Punktlandung beim Beutefang. Offene Handflügel. Photo: O. Krüger. 1$ !% !. * 1*# 3!. !* %! ;!. !* '.%0%/$!* */0!((3%*'!( $%*1/ /1,%*%!.0!* * "(;#!(* 3!%0#!$!*  (1"0 1.$(7//%# #!)$0@ 2!.)10(%$ !/$(@ 3!%( )%0 %! %( 1*# 1*!.3;*/$0!. 1"03%.!( /+ (*#! 2!.69#!.0 3%. VX@ %/ /%$ !. ('! ,1*'0#!*11" %!!10!"((!*(7//0C !. !! (!. 2+((";$.0 !%) %/$"*# !%* 7$*(%$!/ .!)/)*92!.@ ." !. *%$0 %*/ //!. "((!*@ /+* !.* )1// *$ !) 1#.%"" 1.$/0.0!*C . ." (/+ %! ()%*.!

1"0/0.9)1*#0.+06 !/#.+:!**/0!((3%*'!(/1*  !..! 16%!.0!*!/$3%* %#'!%0*%$0 29((%# .!%:!* (//!*@ /+* !.* )1// 1/.!%$!*  1"0.%! !.$(0!*C / !3%.'!* %! #.+:!*@#!/,.!%60!*1)!*"%00%$!1*  %!*$+!*#!+#!*!*%*#!."! !.*C 



VX$BC$0%#((@ C;$!(B%+*%'C!10/$!!.(#/*/0(0C0100#.0@;*$!*C



UU[



 Seeadler vor dem Zugriff in der Bremsphase mit großem positiven Anstellwinkel und abgespreizten Alulae. Photo oben und unten: G. Zieger.

* !.!/$(!1*%#1*#/,$/!3%.  !.*/0!((3%*'!(*+.)(%/%!.0E%!1.1(!*6!*/1#!* %!*0!("! !.*1*0!./$%! (%$$+$@)%02+*$%*0!**$2+.*!/%*'!* !. ."0@3!%( %! 1.1(!*6!*2+)(;#!($%*0!..* 1/#!$!*1* 61.+. !.'*0!$%*61/!$!* /1*0!.D .;'03!. !*C (!%*!.!1.1(!*6!*3!((!* %!$%*0!.!@!(/0%/$!$*! !.%*#!."!D !.*@2!.$%* !.*!.#.9:!.!@.!)/!* !1.1(!*6!*1" !.(;#!(+!./!%0!1* .! 1D 6%!.!*61/706(%$ !*%* 16%!.0!*% !./0* C1/!$!*%/0 %!'0%2%!.0!(1()(%*'!* (;#!(C



UU\

).!%:!* !*,*$'%-  !.('!*3!. !* %! * "(;#!(!%)1"37.0//$(#*$ $%*0!*#!3%*'!(01*  %! !!((7*#!**7$!.* $(%!.0C)%03%.  !. ."0*/06#;*D /0%#!. ";. %! 3!*%#!. /0.' !*03%'!(0!* (!%*!* .1/0)1/'!( MC ,!0+.(%/ )%*+.N@ %! !* 1"37.0//$(# !3!.'/0!((%#!*C / "+(#!* ! $+0+ 6!%#0 !* !#%** !/ 37.0/D /$(#/*$!."+(#0!..+*0%+*C 

 Turmfalke im Streckenflug beim Hochziehen der Flügel. Der Profilwiderstand wird mit aerodynamischer Position der Beute nicht wesentlich erhöht. Photo: M. Gläßel. 



UU]

%- -',*++*B*0!.//!.);//!*('!*3%! !.1*0!*#!%( !0!+. ('#!#!* !%*!* 3!/!*0(%$ $9$!.!* % !./0*  *'7),"!*C $!. 3%.  !. /,%06! .)"(;#!( 1$ %)37.0//$(#%) * #!(!*'*$$%*0!*#!3%*'!(01* !%)37.0//$(#,.+*%!.0C %0$(%!.0!. 7*#! !/ !!(.)/%/0 !. ."0*/06#;*/0%#!.C/%/0*61*!$)!*@ // !/ !. %) !.#(!%$ 61. 1"0 #.9:!.! 0.9)1*#/3% !./0*  %) //!. *90%# )$0@ !* */0!((3%*'!( !/ * "(;#!(/%)!.!%$2+*W`%/UT`*$1*0!*612!./$%!!*C!. 1$ %) //!. 3%.  %! 07.'! !. .+*0%+* 63C 1,%*0%+* 2+* $7*#!*@ + !. +#!( 1/ *%! .%#!. !/$3%* %#'!%0 !/$(!1*%#0 + !. /%$ /$+* )%0 )4%)(!. !D /$3%* %#'!%0 !3!#0C ) (!060!.!* (( )1// /%$ !. */0!((3%*'!( %) 1*0!.!* !.!%$ !3!#!*@1) !*.+"%(3% !./0* %*!%*!)#;*/0%#!*!.!%$61$(0!*C !.01$!* ! +#!('!%*! ."0";. !*1"0.%!!*90%#0@/+* !.*!$!. #!#!**'7),"!*)1//@3%.  2CC !.,+/%0%2!*/0!((3%*'!(@(/+ %!1,%*0%+*@*1.";. %!./*0!!."+(#1*# !.!1D 0! *$ +!* #!*1060C !* $!%0!(,1*'0 !/ %*'!(/ %( !* %) //!. L 3%! !% ((!* /$*!((!*1$!.*D %!3!%0$%*0!. !) 9.,!./$3!.,1*'0*#!/!060!*$3%))";:!C

 Jagender Tordalk. Photo: H. Schaller.



UVT

.0!* )%0 (*#!*@ /,%06!* (;#!(* *106!* 61) ,*, #!.*! /0.'!* !#!*3%* C +* !%*!. ;#!('1,,!$!.'9**!*/%!1$ !*1"3%* *106!*@%* !)/%!/%$61*7$/0)%0!%*!) ,+/%0%2!* */0!((3%*'!( $+$$!!* (//!* 1) ** )%0 !%*!) *!#0%2!* */0!((3%*'!( *$ 2+.*! #!#!* !* %*  61 "(%!#!* 1*  63. +$*! (;#!(/$(# L *1. )%0 !%*!) "!%* #!/0%))0!*,%!(2+*1,%*0%+*1* .+*0%+* !..)"(;#!(1$1/ !)$1(0!.#!D (!*'$!.1/C 

 Schmarotzerraubmöwe lässt sich mit supinierten Flügeln vom Wind heben. Photo: H. Schaller.

 Anschließend wird der gesamte Flügel im Schultergelenk proniert und der Schwanz gefächert. Der negative Anstellwinkel sorgt für Vortrieb gegen den Aufwind. Photo: H. Schaller. %!"+(#!* !.,$%'/0!((0/$!)0%/$ %!!.+ 5*)%/$!* .7"0! .B!..+"%(3% !.D /0*  3%.'0 ,.((!( 61. !$*! 63%/$!* (;#!(1# 1*  (;#!($%*0!..* C !*'.!$0 61 3%.'0 %! 1#'."0 (/ 1))! 2+* +# 1*  .1'C 1/ !) .7"0!,.((!(+#.)) 2+* 1#'."0 1*  0.9)1*#/3% !./0*  .!/1(0%!.0 %! 1"0'."0C !.(!#0 )* %!/! %* 63!% ."0'+),+*!*0!*@ ** !.#!!* /%$ 1"0.%! 1*  +.0.%!C !. +#!( "(%!#0 #!#!* !* %* +$*!(;#!(/$(#C/"1*'0%+*%!.01)/+!//!.@3!**(*#!1* /,%06!(;#!(!%*!* /!$.#!.%*#!*% !./0* %!0!*1*  %!!/$3%* %#'!%0 !. 1"0/!$.$+$%/0C!** %! 1#'."037$/0%)1 .061.%* #!/$3%* %#'!%0C 

UVU

Graphik nach: S. Klautke,K. Köhler, N. Krischke: Der Flug der Vögel.UB 178/16. Jahrg./Okt. 1992. S. 49. %!/!/ 5/0!) '** /+ 1/#!.!%60 3!. !*@ // )*$! 9#!( 3%! %//01.)29#!( *1. !% 0.'3%* "(%!#!*'9**!*1* !%$3$3%* (* !*);//!*C

).%*6%,2!.*/$1(%$0 %!/!.,$%'1$@3%!!%)37.0//$(# !//0.',.+*%!.D 0!* * "(;#!(/!%)*+.)(!*(1# !.+.0.%!!*0/0!$0CVY !** 9#!(  ' ,*$/"' '%" '@ ** .1$!* /%! 3!*%# 1/'!('."0@ 3!%( %! 1#'."0%)1 .061.%* #!/$3%* %#'!%0*/0!%#0C%*!*/$'**/%$!% %!/!. %* /07.'! *1. *+$ );$/) 2+.37.0/ !3!#!*C .+(!)(+/ "(%!#!* %! !!29#!( #!#!* !*01.)B1.$!*0/,.!$!* !.+*0%+*3%.  %! 1"0'."0*$2+.*!#!'%,,01* !.D 6!1#0!%*!*!./01*(%$!*+.0.%!C !*$ !)3%!/0.9)1*#/#;*/0%# !.+#!('9.,!.%/0@ (!%0 1$ *$ 61# !/ .+"%(3% !./0* / #!*1# +.0.%! ;.%#C ) !* .+"%(3% !.D /0* !%/0!%#!* !..!(0%2!.!/$3%* %#'!%061.! 16%!.!*@3!. !* %! * "(;#!(!%) .!%*!*(!%0"(1#1* !%)1"37.0//$(#*$$%*0!*#!3%*'!(0C/'+**0!!+$0!0 3!. !*@ // +('.!*@ .!%6!$!*)93!* 1*  //09(,!( !% %* /07.'! \ ,.+(!)(+/ #!#!* !*!.$!(%$!*%* .1'L!./0!%#0%)1 .061.%* #!/$3%* %#'!%0D*"(%!D #!*'+**0!*C!%')!* %! +('.!*1* .!%6!$!*)93!*+$*!!%*!*!%*6%#!*(;D #!(/$(# 1/@ 3+!% %! * "(;#!( !. +('.!* 2+(('+))!* *$ $%*0!* #!3%*'!(0 3.!*C +('.!*1* .!%6!$!*)93!**1060!* %!%.!($%*0!. !* (%,,!*1* '%,,D 0!* !%(%06/$*!((1) %! 7*#/$/!@2!.)10(%$1) %!1.1(!*6!*61"*#!*C%! //09(,!( $!* !%*!* 2%!( #!.%*#!.!* 3D!.0C %! /$(1#!* (7//%# )%0 !* (;#!(* 1*  '*%'0!**1.!%) +$6%!$!* !.(;#!( !* * "(;#!(*$$%*0!*C



VY%!1#'."0/!060#!*1#!*+))!*%).!$0!*%*'!(61

!*(%*!.!*.!*6/$%$0!* !. 1"0/0.9)1*#*C%!+#!*/!$*!%/0 ";.!%*#.+!.7$!.1*#/3!.0C



UVV

 Dreizehenmöwe ohne Flügelschlag gegen leichten Sturm mit Windstärke 8.

 Immaturer Basstölpel fliegt gegen den Wind bei Windstärke 8 auf der Beaufortscala.



UVW

!.*%! .%#!3D!.0 !///09(,!(/!.(10 %!/!.+#!(.0@1*#!.;$.0#!#!* !*,*$< /"' *61"(%!#!*C !. $3*6 %/0 (*# 1*  61#!/,%060 1*  $%*0!.(7//0 '1) !%*! .!)D /!* ! %.!(/$(!,,!CVZ 1:!. !) !((0 /%$ %! 1""((!*  !(/0%/$! 9.,!.+!."(7$! /$+* 1.$ '(!%*! %* 3%.!( !%*C %!/!. ""!'0 3%.  !.)9#(%$0 1.$ !%* %'!/ 1D *!*'(!% 1*  1"0/7'!1*0!. !. 10C 1.$3!. !* 1"001.1(!*6!*/$+*%)*0/0!D $!*J#!/$(1'0H1* #.9:!.!%.!(2!.$%* !.0C%! 1"0D.!*6/$%$0!*'9**!*()%*. ) 9.,!.2+.!%/0.9)!*C%!/!.""!'0%/0%)//!.!/+* !./3%$0%#@ )%0!%)0+:D 01$!* %!//!.D.!*6/$%$0 !* 9.,!.()%*.1)/0.9)01* *%$02!.3%.!(0C1D :!. !) )1// !. //09(,!( !* 1"/$(# 1" !) //!. 7),"!*@ 3!** !. )%0 C UTT')K$M%0%!.01/%'%,! %N%*///!./09:0C 

 Dellen im Deckgefieder eines Basstölpels beim Flug gegen Starkwind. Photo: H. Schaller. !%!4'0#(!%$!*%* 2!.$7(0*%//!*!*0 !'0)*%)!"%! !.!%*!.%(!.)93!@ %!*1. +!."(7$(%$%*///!.!%*01$0@'!%*!7$*(%$!*!((!*C

 %!/!.$3*6"+.)B!.//09(,!(%/0*!* %#'!%0/!%*!)7.#/0!* $).+06!.@ !.'1@'(.1*0!.(!#!*1* '**/%$+"0*1.'1.66!%0%#1*0!.//!. "(;$0!*C VZ!.$0!%(



UVX

 Silbermöwe fliegt gegen den Wind bei Windstärke 8. Keine Dellen im Gefieder! Photo: H. Schaller. 



UVY

!** )* %! %!("(0 * (1#)*92!.* !0.$0!0@ 2!.31* !.0 !/ '1)@ // )*$! 9#!( #!(!#!*0(%$ ((! ;(%$!* !.+ 5*)%/$!* ""!'0! 1:!. ."0 /!06!*C 9#!( 3%! +.*#./);'!@!( (!.$!1* 1),%!,!.6!%#!*!%)"' %- 1$!%*!*/0!%(!*"'$< %- @ !. !..0%#3!*%#+.0.%!$0@ // %!(1##!/$3%* %#'!%0*%$01/.!%$0@1)!%*! ()%*.!0.9)1*#* !*(;#!(*1*  )%01"0.%!61!.)9#(%$!*C!**!%61*%! .%D #!. !/$3%* %#'!%0 3%.  %! 1"0 01.1(!*0 2!.3%.!(0@ 2CC 1" !. !./!%0!C !. +#!( !);$0/%$1$*%$0@ 1.$1/'(,,!* !.(1(! %!1.1(!*6!*1" !.!./!%0!61 #(700!*C!.(1#7$*!(0  1.$ !)%*'!*!%*!/((/$%.)/C!%0#!$!* *1. !.$+$! 0.9)1*#/3% !./0* %* !.!.0%'(!*.!)/0 !*".!%!*((C!.1*0!*#!6!%#0!1)D ,%!,!.!!* !0 %!/!/%$0(%$/$!%*.1*'+*0.+((%!.0!(1#,$/!2!.)10(%$@%* !)!. %! (;#!( ,.+*%!.0@ )%0 !%*!* /0!%(!* (!%0"(1# !%*(!%0!0 1*   1.$ !),+ 1"*%))0C %! 1"03%.!(#(700!*/%$@ %! 1"0/0.9)1*#3%. ()%*.@ !.1"0.%!/0!((0/%$3%! !. !%*1* )%0!%*%#!*(;#!(/$(7#!*!..!%$0 !.+#!(3%! !./!%*!* * !,(06C %!!( (!.$!6!%#0 !*%*#"(1#)$71"%#/0!*1* $0 %!%*',$/!,!."!'0%+*%!.0C%! '+*'2! (;#!($(01*# !.6!1#0 !%*!* ((/$%.)D""!'0C ) * ! !. %*',$/! #!$0 %!

!.$!%*!%*!*/0!%(!*(!%0"(1#;!.@(!#0 !%+"0 %!(;#!(29((%#*1* !/$(!1*%#0@ /+ // %!0.9)1*#3%! !.()%*.3%. C *,,;!. !.!#!00%+*.!)/0/%!"(00!.*  @ !.1"0.%!#!$0#!#!*1((1*  %! !.$!"7((03%!!%*0!%*%* %!"(*6!* !'!L 3+$(3!%/(%$%*%..%0%!.!* !.*0"!.*1*#2+)!/0C 

 Baumpieper in der Sinkphase des Singflugs. Photo: H. Schaller.



UVZ

 Feldlerche im Sinkflug. Photo: M. Gläßel.  /%/0!%*!./01*(%$!/$7*+)!* !/*0.%!/(+/!*%",%- +DI@ //#10!!#(!.3%! D (!.1* 93!*#!#!*!%*!/0!%"!.%/!"(%!#!*@1* 63.+$*!!%*!*!%*6%#!*(;#!(/$(#C (/ !%*6%#! *!.#%!-1!((! 3%.  %! $3!.'."0 #!*1060C !. (!%03%*'!( $7*#0 1$ 2+) */0!((3%*'!(1*  %!/!.'**)%0 %("! !..+*0%+*2!.7* !.03!. !*@&!*$ !)@ + !./!#!(* !+#!(/0!%(*$1*0!*!/$(!1*%#!*3%((+ !.L!%#!.%*#!.!..+*0%+* %)1"3%* J/0!$!*H3%((C!.*!.#%!1"3* %/0)%*%)(%)!.#(!%$61!%*!)(1##!D #!* !*%* )%03!%01/$+(!* !*(;#!(/$(7#!*!%)!#!(*%)/$."!*1* 01.1(!*D 0!*%* 3%.  !.*/0!((3%*'!($71"%#2!.7* !.0A !%"7$!.0 %!$).+06!..1)9D 3! !*$3*63!%01"C  

 !*%*'!(*@1*0!. !)!%*(1#6!1#%)*0.%!/".!%!*1/0*  A$!,$-B#!#!* %! +.%6+*0(!*$1*0!*#(!%0!0C%!/%/0!%* !**3!.0 !/(;#!(,.+"%(/C !.*#!*/ %!/!/(!%03%*'!(/%/0 %!$!,2 $DC / $!,.* 3$,&!+  %/0 !. !$.3!.0 !. (!%06$(C / (!%02!.$7(0*%/ #%0 *@ 3%! 2%!(! !0!.!%*(1#6!1#%*/0%((!. 1"0%*3#!.!$0!.K$+.%6+*0(!.%$01*##(!%0!0@37$.!*  !/!%*!*!0!.(1#$9$!2!.(%!.0CM%'%,! %N V[!.$!,/!&#$C#%0



UV[

 Normale Spreizung des Schwanzes der Schmarotzerraubmöwe.

Der Schwanz wird aufgefächert, wenn der Anstellwinkel verändert wird. Photos: S. schaller. !**7*/!!%*!3!%0! -*.'0%2"(%!#!*@ **,.+*%!.!*/%!2!.)10(%$ !*+#!*%**!D .!* (;#!( /07.'!. (/ !* +#!*71:!.!* 1*  !.6!1#!* )%0 %! 1.2!*(#!C %*!



UV\

0!1!.1*# )%0 /5*$.+* 1/#!'(,,0!* (1(! %/0 *%$0 !.'!**.C !% 0.!* ((!. %*#/ 31. ! %!/!.%*/06 !.(1(!%)%* '*(!+$0!0CV\C 

 Kanadagänse. Bogeninnerer Flügel stärker proniert. Photo: M. Gläßel.



V\C$0%#((@ C;$!(B%+*%'C!10/$!!.(#/*/0(0C0100#.0@;*$!*CC[WC



UV]

Segelnder Rotmilan. Bogeninnerer Flügel stärker proniert. Siehe Beleuchtung!

) %%- '**)%0$%("!/5*$.+*#!/0!1!.0!.1)!*"%00%$!!%*!!$!.!$7%#! 1.D 2!#!"(+#!*3!. !*C(%06/$*!((!!* 1*#!*2+*J +$(!%/01*#/"(%!#!.*H3%! !.%(*! 3!. !*+$*!(1(#!/0!1!.0C%!()!$.3%.  !.+#!*%**!.!(;#!(/07.'!.,.+*%!.0@!D '+))0  1.$ !%*!* *!#0%2!* */0!((3%*'!(@ 37$.!*  !. +#!*71:!.! (;#!( )!$. + !.3!*%#!./1,%*%!.03%. 1*  )%0!%*!*,+/%0%2!**/0!((3%*'!(!'+))0C)%0 !. 9.,!. *1* '!%*! $.1! !/$.!%0@ /+* !.* 1) %! 2!.0%'(! $/! #%!.0@ /0!1!.0 !. $3*6 %! 1.2! 1/@ %* /!%*!. %.'1*# 2!.#(!%$. )%0 !) !%0!*.1 !. !%*!/ (1#D 6!1#/C) %!%.'1*#!%*!/!%0!*.1 !./61!'+))!*@3%.  %!+#!*71:!.! *0! !/ 0+:!/ $+$#! .!$0C  !. +#!*71:!.! (;#!( %* !%*!. '1.2!*"9.)%#!* $* !% !%*!. (;#!(/,**3!%0! !/+0)%(*/2+*CUZV)M*$$C!/N/$*!((!.(/ !.+#!*%*D *!.!(;#!(%/0@!.6!1#0!.)!$.+.0.%!C!% !%(*.0!*"((!*%)(1# )%01"@ ///%! !* $3*6 $71"%# 1*  /!$. !10(%$ 1) %! 7*#/$/! .!$!* 1*  %! (;#!( $71"%# /5*$.+*/0!1!.*C  

UWT

+.((!)!%#.+:!*9#!(*/%*  %! * /$3%*#!*%)!#!("(1#1"#!"7$!.01* %!#!* /%$*$+!*C%!!.+ 5*)%/$!*+.0!%(! %!/!.(;#!(/,%06!*31. !*/$+*".;$(/ +.%( ";. !*(1#6!1#1!.'**01* JU\][2+*.! !.%'C *$!/0!.61)0!*0 29 *#!)!( !0H 1* /%* $!10!(/%*#(!0/L1"#!+#!*!(;#!(/,%06!*D!%//#%!.)D /$%*!*0* . 1* !*0/,.!$!* #10!."+./$0C%!!.+ 5*)%/$!%.'1*# !.%*D #(!0/(7//0/%$(/+1$";. %!(;#!( !.#10!*!#(!.1*0!. !*9#!(*;!.0.#!*B @!&$,+* 5 &!,*#-&!&**$3 ;' &!(&&/!,2-.**56*&=!+ *!&,A>>>B & -,*!+/*,&; ' & &+,$$/!&#$& A&!*!& + /!&!#!,&B=  ,!$! /!*#, +! -+H .'1/(7:!( (/%*0!.#/0$%!(0!*/%$!%!((%*#!*)TVCUVTCVTUV";*"+$(!*1"@ %!!%*!**#!D !10!0!* (/.%*#$00!*C%!!*0/,.!$!*/!$.#!*1 !.!% C +*//+*M!5$-*'> (+B1* 2+*C 5)*; !& %&! (-2;+,2&+! -!*7+,-&!&*#$!&&*7#-& 5> *&2-=+'$,!&*'6+@'$'* 5& +*+%7#?= +$0 %!+#!('1* !1$%*&;*#/0!.!%0!%*!*%*#*#%* %!1/%'#!/$%$0!#!"1*D !*@2CC3!%( !//%!*!%2%!(!* (/ !%*"(1//.!%$/0!. +),+*%/0 !/VT $C/#%(0C  Singende männliche Mönchsgrasmücke. Photo: M. Gläßel



VY[

 C 1(01.

7$.!* C!//%!* %!+#!(/0%))!*)%01/%'%*/0.1)!*0!**'(%*#!*(7//0@10 !. *+$ (!!* ! "%**%/$! +),+*%/0 "'(#-!'" -,.* L #!C U]V\ L 1$ !$0! +D #!(/0%))!*%*/!%*! +),+/%0%+*J&,-+*,!-+= '&2*,7*5$-&* +,*HMU][VN !%*C.(7//0/%!/+61/#!*J+.%#%*(H2+*!%*!)+*0.7#!.37$.!*  !.1"";$.1*#!%*/,%!D (!*C %* +(+ 3%.  1//$(%!:(%$ 2+* !%*!) +#!(@ !. $.!*(!.$!@ !/0.%00!*@ 37$.!*  / #!/)0! .$!/0!. 2!./01))0 1*  !. %.%#!*0 !./0..0C !. !./0! 06 $0 !* %0!( J-'HM /++.N@1* !*0$7(02CC %!.%((!. !/!#!*.$2+#!(/M+ !..+:!*.$2+D #!(/FN@%* %!/%$ %!1"!(6!* !. .*%$!)%/$!*C%!+#!(/0%))! !/63!%0!*0D 6!/ J $&#'$!H /0))0 2+* !. $.!*(!.$! M%) ++'(!0 !. B J ;/0!*(!.$!HNC %!/! +#!(/0%))! %/0 !. *1. 61 !.'!**!*@ 3!** )* !."7$.0@ // / 3%0/$!.* 1) 63!% '02!* $!.1*0!.0.*/,+*%!.0 31. !@ 1) %! +#!(/0%))! #!%/0!.$"0 3%.'!* 61 (//!*C !. .%00! 06 $0 !* %0!( J '-,+&, %--,,.,H M6%!$!* ! $37*!NC %! 1"! !%*!/ .1,,/2+*"(%!#!* !*%*#/$37*!*3!. !*!%*#!/,%!(0@ /.$!/0!./!060 61!%*1*  %* /"+(#!* !+.0!/%*  %!1"! !.%*#/$37*!'+),+/%0+.%/$!%*#!10C / 3!. !* *%$0 *1. +#!(/0%))!* 2+* !%*!) +*0.7#!. #!/,%!(0@ /+* !.* $.'0!.%D /0%'2+*+#!(/0%))!*(%!"!.*'+),+/%0+.%/$! !!*C+!#%**0 !.!./0!06)%0!%*!. 1"/0!%#!* !*1* "((!* !*+*"+(#!@ %!61*7$/02+*!%*!.!%*6%#!*1!."(90!)!$."$ /0!.!+05,3%! !.$+(03%. @ **/!060!%*!63!%0!1!."(90!!%*1* %))!.*+$3%.  / +0%261*7$/0+$*!.%0%+*3%! !.$+(0@/+3%! %!)!%/0!*9#!(%$./0!0/#(!%$!/ %!  /01* !*(*#3%! !.$+(!*C %! +#!(.1"! $0 102. !% !%*!. !%/! %* !* +. !* %**(* / /!(/0 1"#!*+)D )!*C%!!(*$+(%!1* !%0! !.#.+:!*+.!(!*,)++.!M0.*#)++.!N$0 !* +),+*%/0!* /%$0(%$ !"(;#!(0C *0/0* !* %/0 !. J*01/ .0%1/H U][V 1*  %/0 / )!%/0#!/,%!(0!!.'102./C *;.61.#31. ! %! +),+/%0%+*)WTC1* WUCUUC VTUV 1"#!";$.0 2+) $%($.)+*%/$!* .$!/0!. ;.61.# 1*0!. !. !%01*# !/ "%**%D /$!*%.%#!*0!*.%/%(%*!*C 

 Aapamoor in Nordfinnland. Photo: H. Schaller.  

VY\



C ),.!//1)



@ *.0"114* .*%0$+(+#%/$!.!%0/#!)!%*/$"0*0!.".*'!*!#%+*V%)01.3%//!*/$"0(%$!* !.!%*;.61.#C UC+./%06!* !.B.C0!,$* *!%06 VC+./%06!* !.B 1!.0$((!.  -,(*'*",*3 : 2((+@%((5 .+/0@+('!. (7:!(@.'1/ 0%$@.C (1/ +$@ #. $((!.@ 1!.0 $*@%*!. $(%$@%!0$%(  .;#!.@(2 9!.@(!4* !. .'@(0!. %!#!.@1*0!.  *","+!-*!+"!,:*$-+%35%9%0'*4*;



()1*" !,*!(,(+BC(7:!(@(2 .;#!.@%*!. $*@(0!..'@+('!..+/0@ '.0!%$!.0@ C$((!.@.C (1/0%$@1*0$!.%!#!.C



$,"('B 1!.0$((!.C!0!.D 1,0D0.:!X\][T\T;.61.#C  



VY]

Suggest Documents