27.04.2017

6. HAFTA

ISF404 SERMAYE PİYASALARI VE MENKUL KIYMETYÖNETİMİ

GETİRİ, RİSK VE RİSK TÜRLERİ

Doç. Dr. Murat YILDIRIM [email protected] KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

2

Giriş

Getirinin Hesaplanması ve Beklenen Getiri

• Genel olarak yatırım kavramı; gelecekte bir getiri elde edebilmek, ya da serveti büyütmek için bugünden mevcut ve belirli tutardaki paranın, çeşitlialanlara tahsis edilmesişeklindetanımlanır.

• Yatırımlardan elde edilen getirileri ölçmek ve bir oran olarak ortaya koymak yatırımların rasyonalitesini anlamak ve yatırım seçeneklerininkarşılaştırılabilmesiiçinoldukçaönemlidir.

• Finansal açıdan yatırım kavramı ise, bir ekonomik birimin getiri elde etmek amacıyla elindeki parasını çeşitli finansal araçları alıp satma yönündedeğerlendirmesidir.

• Finansal yatırımlardan periyodik ödemeler ve sermaye kazancı olmak üzere ikitür getiri elde edilmektedir.

• Yatırım kararının verilmesinde ilgili yatırımın getiri ve risk düzeyi en önemlifaktörlerdendir. • Yatırımcıların amacı gelecekteki servetlerini veya getirilerini katlanabileceğibir risk düzeyindemaksimumyapmaktır. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

3

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

4

Getirinin Hesaplanması ve Beklenen Getiri

Getirinin Hesaplanması ve Beklenen Getiri

• Periyodik ödemeler, finansal varlıktan sağlanan faiz veya kar payı olarak ifade edilir.

• Yatırım kararları geleceğe yönelik getiri beklentisine bağlı olarak verilir.

• Kar payı hisse senedinin getirisini temsil etmekte iken; faiz tahvilin getirisinitemsiletmektedir.

• Yatırımcıların yatırımlarından bir getiri beklentisi içinde olmaları gayet doğalken; getiri beklentisinin olmaması veya zarar beklentisirasyonel bir yatırımcıdavranışı değildir.

• Yatırımcı için faiz kavramı ile genellikle belirli veya sabit bir getiriyi ifade ederken; kar payı kavramı ile belirli veya sabit bir getiriyitaahhüt etmez.

• Yatırımlar için hesaplanacak getiri, tek dönemlik ve çok dönemlik getiri hesaplanmasıolmak üzere ikikısma ayrılabilir.

• Sermaye kazancı, finansal varlığın finansal varlığın dönem başı fiyatı ile dönem sonu fiyatıarasındaki fark olarak ifade edilir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

5

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

6

1

27.04.2017

Tek Dönemlik Getiri Hesaplanması

Tek Dönemlik Getiri Hesaplanması

• Tek dönemlik getiri oranı, finansal varlığın dönem sonu fiyatından dönem başı fiyatı çıkarıldıktan sonra kalan tutarın dönem başı fiyata bölünmesiyle hesaplanır. Tek dönemlik getiri oranı, yatırımcının servet artış hızını göstermesi açısından oldukça önemlidir. Tek Dönemlik getiri oranı aşağıdaki gibi gösterilebilir:

• Örnek: X AŞ.’nin hisse senedi bir yıl önce 2,00 TL iken satın alınmıştır. Bugün borsa fiyatı 3,20 TL’dir. İlgili hisse senedi için dönem içinde hisse başına nakit olarak 0,50 TL kar payı geliri elde edilmiştir. Söz konusu yatırımın elde tutma dönemi getiri oranını hesaplayınız.

r 

P

t

- Pt - 1   C t

r 

 Pt

r 

r  T e k D ö n e m lik G etiri O ra n ı

Pt  3 , 2 0 T L

?

Pt - 1

- Pt -1   C t Pt -1

Pt  D ö n e m S o n u P i y a s a F i y a t ı

Pt -1  2 , 0 0 T L 

3 , 2 0

C t  0,50 TL

- 2, 00   0,50 2, 00

 0,85

Pt - 1  D ö n e m B a ş ı P i y a s a F i y a t ı C t  D ö n e m İç i N a k it G ir işi ( F a iz v e y a K a r P a y ı) KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

7

Çok Dönemlik Getirinin Hesaplanması

Aritmetik Ortalama Getirinin Hesaplanması

• Birden fazla dönemi kapsayan getirinin hesaplanmasında ise ortalamagetiri hesaplanır. • Ortalama getirinin hesaplanmasında aritmetik ortalama ve geometrikortalamayöntemlerikullanılır. • Aritmetik ortalama, her dönem için elde edilen getiri oranlarının toplanıp dönem sayısınabölünmesiylehesaplanır. • Geometrik ortalama, her dönem için elde edilen getiriler “1” ile toplanarak birbirleri ile çarpılırlar. Çıkan sonucun dönem sayısı ile kökü alınarak getirileringeometrikortalamasıhesaplanmışolur. • Uzun dönem ortalama getirinin ölçülmesinde geometrik ortalamadaha sağlıklısonuçlarvermektedir. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

n



(1  rt )

rt

 r2  .... ...  rn  n  A r i tm e t ik O r t a l a m a 

 r1

r1  1 . D ö n e m G e ti r i O r a n ı r2  2 . D ö n e m G e t i r i O r a n ı rn  n . D ö n e m G e t ir i O r a n ı n  D ö n em S a y ısı

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Yıllar

t 1

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

rt

10

• Örnek: X AŞ. Hisse senedinin geçmiş dönemlere ait getirilerini aritmetik ortalama ve geometrik ortalama yöntemleri ile hesaplayınız.

G e o m e t r ik O r ta l a m a G e ti r i : n

A r i t m e ti k O r t a l a m a G e t ir i :

Aritmetik ve Geometrik Getirilerin Hesaplanması

• Geometrik ortalama getiri aşağıdaki gibi hesaplanır:



• Aritmetik ortalama getiri aşağıdaki gibi hesaplanır:

9

Geometrik Ortalama Getirinin Hesaplanması

1  rt

8

11

Getiriler (r)

1

-%7

2

%11

3

%13

4

%21

5

%28

6

%18

7

%14 KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

12

2

27.04.2017

Aritmetik ve Geometrik Getirilerin Hesaplanması

Aritmetik ve Geometrik Getirinin Hesaplanması

• Örnek: X AŞ. Hisse senedinin geçmiş dönemlere ait aritmetik ortalama getirisi ve geometrik ortalama getirisi;

• Geometrik ortama yöntemi yatırımcıya aritmetik ortama yöntemine göre daha doğru sonuçlar üreten bir hesaplama yöntemidir.

Aritmetik Ortalama rt 

 r1  r2  .....rn 

n Geometrik Ortalama



 - 0,07  0,11  0,13  0, 21  0, 28  0,18  0,14  0,14  %14 7

n

rt  n  (1  rt ) 

7

((1 (-0,07)) x(1 0,11)  (1  0,13) x(1  0, 21) x(1  0,28) x(1  0,18) x(1  0,14) -1

t 1

rt  7 2, 40303 -1  1.1343-1  0,1352  %13,52

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

13

14

Beklenen Getirinin Hesaplanması

Beklenen Getirinin Hesaplanması

• Yatırım kararları gelecekle ilgilidir. Bundan dolayı yatırımlardan beklenen getirinin hesaplanması önemlidir. • Beklenen getirinin hesaplanabilmesi için finansal varlığın gelecekte sağlayacağı getiriler ve bu getirilerin gerçekleşme olasılıkları belirlenmelidir. • Finansal varlığın beklenen getirisi, farklı koşullarda beklenen getirilerin olasılıkları ele alınarak belirlenebilir. Olasılık dağılımı, varlıkla ilgili beklenen getirilerin sayısal olarak belirlenmesiyle oluşturulur.

• Beklenen getiri belli bir dönem getirileri ile bu getirilerin gerçekleşme olasılıklarının çarpımının toplamıdır ve aşağıdaki formül yardımıyla ifade edilir; E ( r )  ( P1 x r1 )  ( P2 x r2 )  .. ... .  ( Pn x rn ) E ( r )  B e k l e n e n G e t ir i P1  1 N o lu Y a tı r ı m ın G e r ç e k le ş m e O l a s ıl ığ ı , r2  1 N o l u Y a t ır ı m ı n G e ti r is i , P2  2 N o lu Y a t ı r ım ı n G e r ç e k l e ş m e O la s ı lı ğ ı , r2  2 N o l u Y a t ı r ı m ı n G e ti r i s i , Pn

 n N o lu Y a tı r ım ı n G e r ç e k l e ş m e O la s ı lı ğ ı ,

rn  n N o lu Y a tı r ı m ın G e t ir i s i KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

15

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

16

Beklenen Getirinin Hesaplanması

Beklenen Getirinin Hesaplanması

• Örnek: Piyasa fiyatı 1,00 TL olan X AŞ. hisse senedinin bir sonraki dönem için tahmin edilen piyasa fiyatları, kar payı getirileri ve bunların bağlı oldukları olasılık değerleri tablo halinde aşağıda verilmiştir. Yatırımcının ilgili hisse senedi için beklenen getiri değerini hesaplayınız.

• Örnek: Piyasa fiyatı 1,00 TL olan X AŞ. hisse senedinin bir sonraki dönem için tahmin edilen piyasa fiyatları, kar payı getirileri ve bunların bağlı oldukları olasılık değerleri tablo halinde aşağıda verilmiştir. Yatırımcının ilgili hisse senedi için beklenen getiri değerini hesaplayınız.

Ekonomik Durumlar Refah

Durumların Olasılığı 0,30

H. Senedi D. Sonu Fiyatı 1,60

Kar Payı Getirileri 0,50

Tek Dönem Getiri Oranı %110

Normal

0,40

1,20

0,50

%70

Durgunluk

0,30

0,70

0,00

-%30

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Beklenen G etiri P1  0, 30 r1  1,10 P2  0, 40 r2  0, 70 P3  0, 30 r3  -0, 30 E ( r )  ? E ( r )  ( P1 x r1 )  ( P2 x r2 )  ( P3 x r3 )  (0, 30 x 1,10)  (0, 40 x 0, 70)  (0, 30 x (-0, 30)) E ( r )  (0, 33)  (0, 28)  (-0, 09) E ( r )  0, 52

17

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

18

3

27.04.2017

Risk Kavramı • Finansal varlıklara yatırım yapılırken sadece beklenen getiri değil aynı zamanda finansal varlığın risk düzeyine de dikkat edilmelidir. • Yatırımcılar, getiri kavramı ve getirinin ölçülmesi gibi konularda genel anlamda bazı bilgilere sahiplerken; risk kavramı ve riskin ölçülmesihakkındayeterlibilgiyesahip değildirler. • Bu nedenle riskin tanımı, riskin türleri ve toplam riskin kaynaklarının neler olduğunun açıklanması, bilinçli yatırım kararlarının alınması içinbüyükönem taşımaktadır.

Risk Kavramı ve Riskin Hesaplanması

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

20

Risk Kavramı

Risk Düzeyinin Hesaplanması

• Beklenen getiri ile risk arasında pozitif bir ilişki mevcuttur. • Yatırımından yüksek beklenen getiri elde etmek isteyen yatırımcı yüksek riske katlanmak durumundadır. Buna karşılık olarak riski düşük yatırımların beklenen getirisi ise nispi olarak düşük olmaktadır. • Yatırımcının finansal yatırımlarında katlanabileceği risk düzeyinin ortaya konulması gerekir.

• Finansal varlığın beklenen getirisinin yanında riskin de bilinmesi gerekir. Risk, beklenen getirinin elde edilememesinden kaynaklanır ve beklenen getiri ile gerçekleşen getiri arasında farkın artmasına bağlı olarak artar. • Bir yatırımın riskinin ölçülmesinde yaygın olarak kullanılan yöntemler aşağıdaki gibidir:

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

– Varyans, – Standart sapma, – Değişkenlik katsayısı

21

22

Risk Düzeyinin Hesaplanması

Risk Düzeyinin Hesaplanması

• Varyans belirli bir değerler serisi için gerçekleşmesi muhtemel değerlerin beklenen değerden ne ölçüde farklılık gösterdiğini ortaya koyan bir ölçüdür. • Varyans (σ2), her bir olası sonucun beklenen getiriden farklarının karelerinin, olasılıklarla çarpımlarının toplanmasıyla bulunur. Varyansın(σ2) formül yardımıylahesaplanabilir:

• Standart sapma, Varyansın(σ2) karekökünün alınmasıyla hesaplanır. Hem varyans hem standart sapma finansal yatırımın riskini ölçmede kullanılmaktadır. • Standart sapmanın (σ) formülü aşağıdaki gibidir:



2



2

ri





S ta n d a rt S a p m a

 

V aryan s



p i ri - r



2







p i ri - r



2

 S ta n d a rt sa p m a

ri  O la s ı g e t ir i

 V aryan s  O la s ı g e t i r i

r  B e k le n e n g e t i r i

r  B e k le n e n g e ti r i p i = O la s ı lık la r KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

23

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

24

4

27.04.2017

Risk Düzeyinin Hesaplanması

Risk Düzeyinin Hesaplanması

• Değişkenlik katsayısı, yatırımcının bir birim getiri için ne kadar riske katlandığını gösteren bir ölçüdür. Beklenen getirileri eşit olmayan iki seçeneğin karşılaştırılmasını daha anlamlı duruma getirir. • Varyans ve standart sapma yatırımın riskini mutlak değer olarak ölçer. Başka bir yatırımlarla karşılaştırma yapabilmek için nispi değerlere ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyaç ise standart sapmanın beklenen getiriye oranlanması suretiyle hesaplanan değişkenlik katsayısı ile kullanılır. Değişkenlik katsayısının (DK) formülü aşağıdaki gibidir:

• Örnek: X ve Y şirketlerinin hisse senetlerinin üç ayrı ekonomik durum altında olası getirileri ve gerçekleşme olasılıkları aşağıdadır. Bu verileri kullanarak yatırım alternatiflerinin beklenen getirilerini, varyans, standart sapma ve değişim katsayılarınıhesaplayınız. Olası Getiri Oranları Erdemli AŞ. (ri) Yiğit AŞ. (ri)

Ekonomik Durum

Gerçekleşme Olasılığı

D e ğ i ş k e n li k K a t s a y ı s ı

Refah

0,25

% 80



Normal

0,50

% 20

% 40

Durgunluk

0,25

- % 10

-% 25

(DK )  DK



r  D e ğ i ş k e n li k k a t s a y ı s ı

% 90

% 100

 S ta n d a rt sa p m a

r  B e k le n e n g e t i r i KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

• Beklenen Getirinin Hesaplanması

• Beklenen Getirinin Hesaplanması

Erdemli AŞ.

Refah Normal Durgunluk

% 25 % 50 % 25 %100

26

Risk Düzeyinin Hesaplanması

Risk Düzeyinin Hesaplanması

(1) (2) (3) Ekonomik Gerçekleşme Getiri Durum Olasılığı (Pt) Oranı (ri)

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

25

B e k le n e n G e t i r i E ( r x ) 

Yiğit AŞ.

(4) Çarpım (2x3)

(5) Getiri Oranı (ri)

% 80 % 20 % 20 % 10 - % 10 - % 2,5 Erdemli AŞ. Beklenen Getiri E(rx)= % 27,5

?

E ( r x )  ( P1 x r1 )  ( P2 x r2 )  ( P3 x r3 )

(6) Çarpım (2x5)

E ( r x )  ( 0 , 2 5 x 0 ,8 0 )  ( 0 , 5 0 x 0 , 2 0 )  ( 0 , 2 5 x ( -0 , 1 0 ) E ( r x )  ( 0 , 2 0 )  ( 0 , 1 0 )  ( -0 , 0 2 5 )

% 90 % 22,5 % 40 % 20 -% 25 -% 6,25 Yiğit AŞ. Beklenen Getiri E(ry)= % 36,25

E ( rx )  0 , 2 7 5  % 2 7 , 5 B e k le n e n G e t i r i E ( r y ) 

?

E ( r y )  ( P1 x r1 )  ( P2 x r2 )  ( P3 x r3 ) E ( r y )  ( 0 , 2 5 x 0 , 9 0 )  ( 0 , 5 0 x 0 , 4 0 )  ( 0 , 2 5 x ( -0 , 2 5 ) E ( r y )  ( 0 , 2 2 5 )  ( 0 , 2 0 )  ( -0 , 0 6 2 5 ) E ( ry )  0 , 3 6 2 5  % 3 6 , 2 5

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

27

Risk Düzeyinin Hesaplanması

Risk Düzeyinin Hesaplanması

• Varyans ve Standart Sapmanın Hesaplanması

Erdemli AŞ.'nin Varyansı

Erdemli AŞ. (5) (6) Getiri Oranı Çarpım (ri) (2x5) % 80 % 20

 2   pi ri - r

% 20

% 10

- % 10 - % 2,5 Erdemli AŞ. Beklenen Getiri E(rx)= % 27,5

28





2

2

  0,1044 − ( )

− ( )

− ( )

E r d e m li A Ş .'n i n S t a n d a r t S a p m a s ı

0,525

0,2756

0,0689

-0,075

0,0006

0,0003

  



-0,375

0,1406

0,0352

  

0 ,1 0 4 4  0 , 3 2 3



p i ri - r



2

σ2 = 0,1044 • Erdemli AŞ’nin hisse senedinin beklenen getirisi %27,5 iken standart sapması yaklaşık olarak %32’dir

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

29

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

30

5

27.04.2017

Risk Düzeyinin Hesaplanması

Risk Düzeyinin Hesaplanması

• Varyans ve Standart Sapmanın Hesaplanması

Yiğit AŞ.'nin Varyansı



 2   pi ri - r

Yiğit AŞ.



2

(5) Getiri Oranı (ri) % 90

(6) Çarpım (2x5) % 22,5

0,54

0,292

0,073

% 40

% 20

0,04

0,002

0,001

  



-0,61

0,372

0,093

  

0,1 6 7  0 , 4 0 8 7

2

  0,167 − (

-% 25 -% 6,25 Yiğit AŞ. Beklenen Getiri E(ry)= % 36,25

)

− (

)

− (

)

σ2 = 0,167

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

31

Normal Dağılım

Y i ğ i t A Ş .'n i n S t a n d a r t S a p m a s ı



p i ri - r



2

• Yiğit AŞ’nin hisse senedinin beklenen getirisi %36,25 iken standart sapması yaklaşık olarak %41’dir

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

32

Normal Dağılım • Normal dağılım eğirişi altında kalan yüzde yüz bir başka ifadeyle 1’e eşittir. Normal eğri altında kalan alan, eğrinin dar veya geniş olmasına bağlı olmaksızın 1’eşittir. • Ortalamanın solunda kalan yarı alan, gerçekleşen değerini % 50 olasılıkla ortalamanın altında olacağı alanı; ortalamanın sağında kalan alan ise, gerçekleşen değerin %50 olasılıkla ortalanın üstünde olacağı alanı gösterir. • Alanın % 64,26’sı ortalama ± 1 standart sapma içerisinde kalır. Bu durum gerçekleşen sonucun %68,26 olasılıkla k-1σ veya k+1σ bulunduğu şeklinde yorumlanabilir. • Normal bir dağılımda standart sapma (σ) değeri arttıkça, gerçekleşen değerin beklenene veya olası değerden sapma olasılığı artar.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

33

Erdemli AŞ. için Normal Dağılım

-0,048

0,275

0,598

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Yiğit AŞ. için Normal Dağılım

-0,047

35

34

0,363

0,772

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

36

6

27.04.2017

Risk Düzeyinin Hesaplanması E r d e m li A Ş . D e ğ iş k e n li k K a ts a y ıs ı



0, 323   1, 1 7 5 0, 275 r Y i ğ it A Ş . D e ğ i ş k e n li k K a t s a y ıs ı DK

x



(DK x) 

•

 r



Risk Türleri ve Toplam Riskin Kaynakları

0, 4087  1, 1 2 7 0,3625

Yatırımcı, Erdemli AŞ. ve Yiğit AŞ. yatırım alternatiflerini karşılaştırdığında Yiğit AŞ.’nin beklenen getirisi Erdemli AŞ.’nin beklenen getirisinden daha yüksektir. Bununla birlikte Yiğit AŞ.’nin risk düzeyi Erdemli AŞ.’nin risk düzeyinden daha yüksektir. Yatırımcı daha yüksek bir beklenen getiri elde etmek istediğinde daha yüksek risk düzeyini kabullenmek durumundadır. Ancak değişkenlik katsayısına bakıldığın zaman Erdemli AŞ.'de bir birim getiri için 1,175 birim risk alınırken; Yiğit AŞ.'de bir birim getiri için 1,127 birim risk alınmaktadır. Erdemli A.Ş’nin Yiğit AŞ.’ye göre (1,175/1,127) = 1,04kat dahariskli olduğu söylenebilir. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

37

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Risk Türleri

Risk Türleri

• Menkul kıymet yatırımlarında yatırımcıların bilinçli kararlar alması açısından risk türleri ve toplam risk kaynaklarının neler olduğunun açıklanması büyük öneme sahiptir. • Risk türlerini yatırımcının riski kontrol altına alabilme veya sınırlandırabilme olanağının olup olmamasına göre, sistematik ve sistematik olmayan olarak iki ana gruba ayrılır.

• Şekil 1’de Menkul kıymetleri etkileyen toplam risk ve toplam riskin unsurları gösterilmektedir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

39

Toplam Risk

40

Toplam Riskin Kaynakları

Sistematik Riskin Kaynakları

• Şekil 1’de görüldüğü gibi, sistematik risk, menkul kıymet sayısını değiştirmekleortadan kaldıramayanrisk çeşididir. • Sistematik risk, menkul kıymetlerin içinde bulundukları ekonomik sistemden kaynaklanan, etkilenme derecesi farklı olmakla birlikte piyasadaki tüm menkul kıymetlerin getirilerini aynı zamanda etkileyenfaktörlerin neden olduğurisk türüdür. • Tamamen ortadan kaldırılamamakla birlikte uluslararası portföy yatırımları risk düzeyideğiştirilebilir.

• Sistematik riskin kaynakları, sosyal, ekonomik ve politik çevredeki değişmelerdir. Söz konusu değişmeler değişik düzeylerdetüm menkulkıymetlerpiyasasınıetkilemektedir. • Genelde, temel endüstriyel madde ve malzeme üreten işletmelerde ve dolayısıyla bu işletmelerin hisse senetleri üzerinde, sistematikriskin daha yükseketkiyesahip olduğugözlenmiştir. • Bununla birlikte gelişmiş ülke ekonomileri ile karşılaştırıldığında, Türk sermaye piyasasındaki hisse senetlerinin daha yüksek sistematikrisk taşıdıklarısöylenebilir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

41

42

7

27.04.2017

Satın Alma Gücü Riski (Enflasyon Riski)

Sistematik Riskin Kaynakları

• Satın alma gücü riski, yatırıma tahsis edilen paranın enflasyon etkisiyle satın alma gücündeki azalma olarak kendinin göstermektedir. • Enflasyon söz konusu olduğunda menkul kıymetlerin nominal ve reel olmak üzere iki kazançtan söz etmek mümkündür. • Genel fiyat düzeyindeki yükselme, menkul kıymetlerin fiyatlarını farklı derecede etkilemektedir. Bu nedenle, enflasyonun tahvil ve hisse senetlerine olan etkisini ayrı ayrı incelemekte yarar vardır.

• Sistematikriskinbaşlıca kaynaklarışunlardır: Satın Alma Gücü Riski

Faiz Oranı Riski

Sistematik Risk

Piyasa Riski

Politik Risk

Toplam Risk

Kur Riski

Yönetim Riski

Sistematik Olmayan Risk

İş ve Endüstri Riski

Finansal Risk

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

43

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

44

Satın Alma Gücü Riski (Enflasyon Riski)

Satın Alma Gücü Riski (Enflasyon Riski)

• Tahviller ve Enflasyon Riski: Tahvillerin anapara ve faiz ödemeleri enflasyon riskinden oldukça fazla şekilde etkilenirler. • Satın alma gücündeki azalma, tahvillerin reel verimini azaltmaktadır. Enflasyon oranı iyi tahmin edilemez ve gelişmenin yönü saptanamazsa, tahvillerin reel değeri ve geliri, gerçeğe yakın olarak saptanamayacaktır. Böylece, tahvile yatırım yapan tasarruf sahipleri,satın almagücü riskiylekarşılaşacaklardır • Enflasyon riski, yatırım yapıldığı anda, vadeye kadar nominal getirisi kesin olarak bilinen hazine bonolarında bile bulunmaktadır. Bunun sebebi, hazine bonosunun elde tutulduğu süre içinde gerçekleşecekolan enflasyonoranının bilinememesidir.

• Hisse Senetleri ve Enflasyon Riski: Hisse senetlerinin enflasyondantahvilleregöre daha az etkilendiğisöylenebilir. • Hisse senetlerinin enflasyona karşı dayanıklı olduğu fikrini ileri sürenler, enflasyonla birlikte, işletmenin varlıklarının değeri ile satış ve kârının artacağınıdüşünmektedirler. • Böylece, enflasyona bağlı olarak, dağıtılan kâr paylarında bir yükselme olabilecektir. Bunun sonucu olarak, hisse senetlerinin piyasa fiyatı da artacak ve yatırımcılar enflasyondan zarar görmeyerek daha kârlı çıkabileceklerdir. Bu nedenle yatırımcılar yatırımlarınıhisse senetlerinekaydırmayabaşlarlar.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

45

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

46

Faiz Oranı Riski

Faiz Oranı Riski

• Faiz Oranı Riski, yatırım yapılan menkul kıymetin fiyatının piyasadaki faiz oranlarından olumsuz olarak etkilenmesi durumunu ifade eder. Genelde faiz oranları ile menkul kıymetlerin fiyatları arasında ters yönlü bir etkileşim söz konusudur. • Faiz oranlarındaki yükselme fiyatlarda düşüşe, faiz oranlarındaki düşme eğilimi ise menkul kıymetlerin fiyatlarında gözle görülür artışla neden olmaktadır.

• Tahvil gibi sabit getirili menkul kıymetlere yatırım yapan yatırımcı, piyasa faiz oranının yükselmesi durumunda bundan zarar görür. • Hazine bonoları da faiz oranı riski taşımaktadır. Çünkü devlet, açık piyasada bu bonoların arz ve talebini sağlayabilmek için, alıcı ve satıcı konumunda olabilmektedir. • Faiz oranı riski, genellikle tahvillere ilişkin olmasına karşın, hisse senetleri de söz konusu riskten etkilenmektedir. Hisse senetlerinin fiyatları, tıpkı tahvil fiyatları gibi diğer koşullar aynı kalmak şartıyla genel faiz oranındaki değişmelerden ters yönde etkilenirler.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

47

48

8

27.04.2017

Faiz Oranı Riski

Piyasa Riski

• Başka bir ifadeyle, hisse senetlerinin fiyatlarını etkileyen en önemli ekonomik göstergelerden biri de, faiz oranlarıdır. • Hisse senedi yatırımcısını, yatırıma yönelten etkenlerin başında; hisse senedinden beklediği getirinin, faiz oranlarından yüksek olması gelir. Eğer hisse senetlerinden beklenen getiri faiz oranlarından düşük olacağı bekleniyor ise hisse senetlerine yatırım yapılmayabilir.

• Sermaye piyasasında, zaman zaman belirli bir neden veya nedenlere bağlanabilen, bazen de hiç bir geçerli neden olmadan, finansal varlıkların pazar fiyatlarında büyük düşüşler olabilir. İşte, böyle bir fiyat düşüşünün yatırımcının verimi üzerindeki olumsuzetkisipiyasa riskini oluşturur. • Piyasa riskinden kaynaklanan fiyat değişmeleri, şirketlerin denetimi dışındadır. Beklenilmeyen bir savaşın başlaması veya bitmesi, seçim yılı olması, politik faaliyetlerin artması, vb. olaylar piyasayıetkileyenpsikolojikfaktörlerdir. • Yatırımcıların gelecek hakkındaki bekleyişlerinin karamsar ya da iyimser olmasını etkileyen birçok neden, piyasa riskinin etkinliğini artırıcıya da azaltıcı rol oynayabilir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

49

50

Piyasa Riski

Politik Risk

• Piyasa riski, yüksek kaliteli finansal varlıklardan ziyade, düşük kaliteli finansal varlıklar üzerinde daha fazla hissedilir. Aktif olmayan piyasalarda, aktif piyasalara kıyasla daha yüksek piyasa riski söz konusudur. Piyasa riski, hisse senetlerini tahvillerden daha fazla etkiler. Çünkü tahvil ve benzeri borçlanma senetlerinin gerçek değerleri, hisse senetlerinin değerlerinden daha hassas tahmin edilebilir. • Bu özellik, tahvil piyasa fiyatının, hisse senedi fiyatına göre piyasa riski iledaha az dalgalanmasınaneden olur.

• Politik risk, politik koşullardaki değişmelerin menkul kıymetlerin getirilerinde meydana getireceği değişiklikleri tanımlamakta kullanılanbir risk türüdür. • Politik risk, ulusal ve uluslararası siyasi gelişmelerin bir yansıması olarak ortaya çıkabilir. Politik riskin artış gösterdiği ülkelerde, işletme faaliyetleri ve ekonomik büyüme yavaşlayarak, hisse senedigetirileri azalmaktadır. • Birçok kaynakta, politik risk, piyasa riskinin içerisinde düşünülerekincelenmektedir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

51

52

Kur Riski

Kur Riski

• Kur riski, bazı kaynaklarda döviz riski olarak da ifade edilmektedir. Kur riski, yabancı para cinsinden yapılan yatırımlarda paraların değerinin değişmesi durumunda ortaya çıkanbir risktir. • Kurlardaki değişiklikler ile farklı ülkelerdeki faizler arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Kurlardaki değişkenliğe paralel olarak, yabancı ülkelerde yapılan yatırımların kârlılıkları da değişebilecektir. • Döviz kurlarının sürekli değişmesi, uluslararası portföye sahip yatırımcıların her zaman kazanacağı veya her zaman kaybedeceği anlamınagelmemektedir.

• Uluslararası alanda portföy oluşturan yatırımcıların, yatırımlarının portföyde yer alan ülkelerin bazılarının parası karşısında değer kazanması, bazıları karşısında da değer kaybetmesimümkündür. • Ayrıca, döviz kurları ile hisse senedi fiyatları arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Döviz kurlarının artması, yerli para biriminin değerinin azalması, dolayısıyla hisse senedinin reel getirisinin de azalması anlamınagelmektedir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

53

54

9

27.04.2017

Sistematik Olmayan Risk

Sistematik Olmayan Risk

• Sistematik olmayan risk, iyi bir çeşitlendirmeyle ortadan kaldırılabilecekyada azaltılabilecekbir risk türüdür. • Bu anlamda yapılacak olan yatırımın nitelikleri bu risk açısından oldukçaönemlidir. • Finansal varlıklarına yatırım yapılacak şirketin yapısı ve işleyişi, şirketin içinde bulunduğu sektörün yapısı ve işleyişi sistematik olmayanriskin temelbelirleyicileridir. • Sistematik risk kontrol edilemez ve yönetilemez iken, sistematik olmayan riskin kaynaklarında yapılan değişmelerle ve yönlendirmelerlekontrol edilmesive yok edilmesimümkündür.

• Sistematik olmayan risk ise, iyi bir çeşitlendirme ile düşürülebilir. Çok iyi çeşitlendirilmiş bir portföyde sistematik olmayan risk, sistematikrisk seviyesinekadar indirilebilir. • Ancak, bir portföye çok fazla menkul kıymetin alınması belli bir noktadan sonra marjinalfaydanın azalmasınaneden olmaktadır. • Çok sayıda menkul kıymetin bir portföyde bulunması işlem ve zaman maliyetiyaratacaktır. • Portföy kuramına göre, çeşitli sektörlerden çok iyi seçilmiş 15-20 farklı firmanın hisse senetlerine yatırım yapmak, etkin bir çeşitlendirme için yeterli sayılmakta ve riski sistematik risk seviyesinedüşürülebileceğineinanılmaktadır.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

55

Sistematik Olmayan Risk

Finansal Risk • Finansal risk, işletmenin borç ödeme yeterliğinin azalmasıdır. Buradaki risk, firmanın faaliyetlerini öz kaynaklarla veya yabancı kaynaklarla finanse etmesine bağlı olarak ortaya çıkar. • Finansal risk, firma gelirlerinin borçlanma sonucu sürekliliğini kaybetmesi ve başta ekonomik olmak üzere, çevresel koşullarda özel ya da genel bir değişikliğe ayak uyduramayarak, faiz ve kâr payı ödemelerini gerçekleştirecek gelir düzeyinin altına düşmesi tehlikesidir. • Finansal risk, finansal kaldıraç derecesi ile belirlenir. Hisse senedi ile tahvil karşılaştırıldığında, hisse senedinin finansal riskinin daha yüksek olduğu görülecektir. Çünkü işletmenin durumu ne olursa olsun, tahvil sahiplerine olan faiz borcu öncelikli olarak ödenir. Ancak, faiz borcunun büyüklüğü, hisse senedi sahiplerine ayrılacak kâr tutarında büyük dalgalanmalara yol açabilir.

• Sistematik olmayan riskin kaynakları şunlardır: – Finansal Risk, – İş ve Endüstri Riski, – Yönetim Riski,

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

56

57

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

58

İş ve Endüstri Riski

İş ve Endüstri Riski

• Bazen bir veya birkaç iş kolunda faaliyet gösteren firmaların, kârlarında meydana gelen değişmeler, bu firmalara ait hisse senedi fiyatlarında belirgin dalgalanmalara neden olmaktadır. • Söz konusu hisse senetlerine yatırım yapan yatırımcı, sermaye ya da gelir kaybına uğramaktadır. Endüstride meydana gelmesi beklenen değişmeler, yalnızca o endüstri içindeki işletmeleri etkilemekte, endüstri dışındaki işletmeleri etkilememektedir. Endüstride meydana gelmesi beklenen değişmeler, ekonomik koşullarda meydana gelen değişmelerle, yasalarda ve tutumlardaki değişmelerden kaynaklanmaktadır.

• Bu tür değişmeler, işletmenin kârını ve dolayısıyla menkul kıymetlerinin değerini olumsuz yönde etkiler. Endüstri koşullarında meydana gelebilecek değişmeler dikkate alınıp, işletmenin gelir ve giderlerinin ne yönde etkilenebileceğini tahmin etmek gerekir. • Olumsuz değişmelere açık bir işletmede, verim değişkenliği ve dolayısıyla risk de yüksektir. Bununla birlikte, hammadde kaynakları dışa bağımlı bir endüstrinin riski, yerli hammaddeyi kullananbir endüstrininriskinden daha yüksektir. • Sistematik olmayan risk türlerinden olan iş ve endüstri riskini de iyi bir çeşitlendirmeyardımıylakontrol etmekmümkündür.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

59

60

10

27.04.2017

Yönetim Riski

Yönetim Riski

• İşletme yönetim sürecinde alınan hatalı kararların ve bunların uygulanmasında yapılan hataların, finansal varlığın verimini ve değerini olumsuz yönde etkileme olasılığına yönetim riski denir. • Yönetim hataları, hisse senetlerinin değerini belirleyen değişkenleri büyük ölçüde etkiler. Yönetim hataları sonucu, işletmelerin satışları ve kârı azalabileceği gibi, riski de artabilir. Bu gelişmeler, kuşkusuz hisse senetleri fiyatlarında düşüşe yol açar. Bu nedenle, sermaye piyasasının geliştiği ülkelerde, işletmelerin başına, başarılı yöneticilerin getirilmesi ile birlikte, işletmelerin hisse senetlerininfiyatlarınınarttığı görülmüştür.

• Yönetim riski, hisse senedi sahiplerini, tahvil sahiplerine göre daha fazla etkileyen bir risktir. Bu nedenle, hisse senedine yatırım yapan kişiler veya kurumlar, yatırım yapacakları işletmenin yöneticilerinin kalitesine büyük önem verirler. • Yönetim riskini de çok iyi çeşitlendirilmiş portföy yardımıyla ortadan kaldırmak mümkündür..

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

61

Kaynakça • • • • • • • • •

Teşekkür Ederim

Ahmet Aksoy, Cihan Tanrıöven, “Sermaye Piyasası Yatırım Araçları ve Analizi”, Gazi Kitabevi,Ankara,2007. AliCeylanTuranKorkmaz,“FinansalTeknikler”,EkinKitabevi,Bursa,2010. GüvenSayılgan,“Soru veYanıtlarıylaİşletmeFinansmanı”,TurhanKitabevi,Ankara,2011. KürşatYalçıner,vd.,“FinansalTekniklerveTürevAraçları”,DetayYayıncılık,Ankara,2011. MehmetBahaKaran,“YatırımAnalizivePortföy Yönetimi”,GaziKitabevi,Ankara,2011. MuharremAfşar,AslıAfşar,“FinansalEkonomi” DetayYayıncılık,Ankara,2010. Turhan Korkmaz, Ali Ceylan, “Sermaye Piyasası ve Menkul Değer Analizi”, Ekin Kitapevi, Bursa,2006. SadiUzunoğlu, “ParaveDöviz Piyasaları”,LiteratürYayınevi,İstanbul,2003. TSPAKB“TemelLisanslamaSınavlarıEğitimNotları”İstanbul.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

62

63

Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

64

11