INSTYTUT ROZWOJU MIAST

Ocena skuteczności zastosowania Ocena skuteczności zastosowania wybranych mechanizmów programowych wpływających na efekty wdrażania Małopolskiego Reg...
Author: Kamil Marciniak
5 downloads 1 Views 3MB Size
Ocena skuteczności zastosowania

Ocena skuteczności zastosowania wybranych mechanizmów programowych wpływających na efekty wdrażania Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, w tym planów rozwoju uzdrowisk oraz programów rewitalizacji

INSTYTUT ROZWOJU MIAST 30-015 Kraków, ul. Cieszyńska 2 www.irm.krakow.pl

Opracowanie przygotowane na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego przez pracowników Instytutu Rozwoju Miast – Zakład Polityki Miejskiej i Rewitalizacji pod kierunkiem dr. Wojciecha Jarczewskiego. Skład zespołu autorskiego: dr Magdalena Dej Maciej Huculak Karol Janas dr Wojciech Jarczewski prof. Zygmunt Ziobrowski (konsultacja)

Kraków, listopad 2012 r.

2

Spis treści Streszczenie ................................................................................................................................ 5 Summary..................................................................................................................................... 9 I. Rewitalizacja w RPO 2007-2013 – analiza porównawcza.................................................. 13 I.1. Działania rewitalizacyjne w Regionalnych Programach Operacyjnych .......................... 14 I.2. Rewitalizacja w województwach małopolskim, podkarpackim i dolnośląskim RPO 2007-2013 – analiza porównawcza ........................................................................ 21 I.3. Regionalne polityki rewitalizacji - wnioski ...................................................................... 28 II. Zintegrowana ocena rozwiązań zastosowanych w województwie małopolskim ............. 29 II.1. Metodyka tworzenia LPR/PRU ...................................................................................... 30 II.2. Pogłębione wywiady z przedstawicielami władz lokalnych........................................... 35 II.3. Studia przypadków ........................................................................................................ 38 II.4. Ankieta wśród beneficjentów........................................................................................ 46 II.5. Analiza LPR/PRU ............................................................................................................ 49 II.6. Wnioski .......................................................................................................................... 51 III. Rekomendacje przygotowane w oparciu o wyniki przeprowadzonych ewaluacji oraz pod kątem założeń perspektywy finansowej 2014-2020 dotyczącej rozwoju obszarów miejskich, zwłaszcza w zakresie rewitalizacji i trwałych inwestycji na obszarach miejskich ....................................................................................................... 53 III.1. Optymalizacja mechanizmów programowania w przyszły RPO umożliwiająca maksymalizację efektów rewitalizacji ............................................................................ 54 III.2. Planowanie rewitalizacji na poziomie miast – integracja LPR-ów ze strategiami rozwoju oraz planami miejscowymi ............................................................................... 60 III.3 Wojewódzka baza terenów zdegradowanych (poza mieszkalnictwem) ...................... 63 III.4. Wykorzystanie w procesach rewitalizacji nowych instrumentów finansowania rozwoju miast (ZIT oraz Jessica ................................................................................................... 65 III.5. Optymalizacja procesu delimitacji obszarów kryzysowych i monitorowania procesów zmian z wykorzystaniem metody urban-audit ............................................................... 67 III.6 Rewitalizacja w kontekście zmian demograficznych ..................................................... 71 Załączniki .................................................................................................................................. 73 Literatura .................................................................................................................................. 85 Spis rysunków: .......................................................................................................................... 86 Spis tabel .................................................................................................................................. 87 Spis załączników ....................................................................................................................... 88

3

Wykaz skrótów Działanie 6.1A – działanie 6.1, schemat A Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 – Projekty realizowane wyłącznie w ramach programów rewitalizacji. Działanie 3.1B – działanie 6.1, schemat B Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 - Inwestycje w obiekty i infrastrukturę uzdrowiskową. LPR – Lokalny Program Rewitalizacji MRPO – Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. PRU – Program Rozwoju Uzdrowiska

4

Streszczenie

1. W zakresie rewitalizacji polskie województwa zaprezentowały bardzo zróżnicowane podejście, co przejawiało się zarówno w zróżnicowanej alokacji finansowej na te działania jak i przyjętych procedurach. W zdecydowanej większości województw dominującą rolę w strukturze alokacji finansowej wg źródła finansowania odgrywały środki UE, a znaczenie krajowego wkładu publicznego i środków prywatnych jest wyraźnie mniejsze. Ranga działań rewitalizacyjnych wynikająca z zapisów RPO w strukturze priorytetów jak i wielkości alokacji i udziału alokacji w ramach wszystkich działań RPO wynika w pewnej mierze z rangi miast w tych regionach oraz rangi tych miast w hierarchii osadniczej kraju. 2. Przeprowadzenie analizy porównawczej procedur i wyników naborów w województwach podkarpackim, małopolskim i dolnośląskim pozwoliło na zaobserwowanie efektów zastosowania różnego rodzaju regulacji i procedur: a) ograniczenie liczby projektów w województwie małopolskim, które mogą być składane w ramach jednego LPR-u do dwóch skutkowało maksymalizacją wartości składanych projektów oraz zniechęceniem większości partnerów do składania wniosków; b) dopuszczenie do składania w naborze wszystkich projektów zapisanych w LPR-ach na Podkarpaciu doprowadziło do sytuacji, w której nikt nie był w stanie koordynować realizacji projektów i wytworzyć synergii i wartości dodanej wynikającej z realizacji nawet wielu projektów w jednym mieście; c) brak powiązania wielkości środków przeznaczonych na rewitalizację z wielkością, rangą lub stopniem degradacji miast doprowadziły do sytuacji bardzo nierównomiernego rozmieszczenia liczby, a szczególnie wartości środków przeznaczonych na rewitalizację w poszczególnych miastach Małopolski i Podkarpacia; d) brak regulacji dotyczących maksymalnej wielkości projektów składanych przez urzędy miast doprowadziły do sytuacji minimalizacji, a w niektórych przypadkach całkowitego pominięcia partnerów w procesie pozyskiwania środków na rewitalizację. 3. W Małopolsce Działanie 6.1A cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem ze strony władz miejskich. Spośród 61 małopolskich miast LPR-y przygotowało i złożyło do oceny aż 52 miasta (Kraków i Tarnów złożyły po dwa LPR-y). Wartość projektów wpisanych do tych programów przekraczała 1,6 mld zł. O spełnieniu wysokich formalnych wymagań LPR-ów, zgodnie z zapisami Metodyki… świadczy fakt, że tylko 7 LPR-ów uzyskało ocenę poniżej 60% maksymalnej liczby możliwych do uzyskania punktów i nie zakwalifikowało się do dalszych etapów postępowania. Na podstawie tych 45 LPR-ów złożonych zostało 64 wnioski o dofinansowanie. Wnioskowane dofinansowanie wynosiło 357 mln zł. Ostatecznie w ramach działania 6.1A dofinansowanych zostało 47 projektów, które zostały zrealizowane w 37 miastach. W ramach działania 3.1B zostało złożonych 9 PRU i wszystkie uzyskały ocenę pozytywną (ponad 60% możliwych punktów). W ramach tych PRU zostało złożonych 14 5

wniosków o dofinansowanie projektów, z których ostatecznie finansowanych została realizacja 11-tu. 4. Procedura oceny LPR/PRU, która została narzucona przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego bardzo pozytywnie wpłynęła na jakość tych dokumentów. Taką opinie potwierdzają wyniki ankiety, wyniki wywiadów pogłębionych, wywiadu zogniskowanego a także analiza samych LPR/PRU w kontekście całej dokumentacji związanej z działaniami 6.1A oraz 3.1B MRPO. Mimo różnego rodzaju braków LPR/PRU posiadają bardzo solidnie przygotowane diagnozy, w sumie dosyć rozsądnie delimitowane są granice obszarów zdegradowanych, w dokumentach starano się zapisać liczne i bardzo zróżnicowane projektu zarówno społeczna jak i gospodarcze oraz urbanistyczne i in. W większości dokumentów znajdują się także zapisy dotyczące monitorowania procesu rewitalizacji i rozwoju partnerstw. 5. Wprowadzenie metodyku tworzenia LPR/PRU zasadniczo należy ocenić pozytywnie. Jest to jedyny mechanizm pozwalający na zapewnienie wysokiej jakości dokumentów i zmuszenia władz miast do podjęcia szczególnego wysiłku diagnostyczno-organizacyjnego, niezbędnego do prowadzenia zintegrowanych i skomplikowanych procesów rewitalizacji. I w tym kontekście – był niezbędny. Wprowadzając Metodykę… nie udało się jednak uniknąć kilku decyzji, które dzisiaj można oceniać jako niedoskonałe. a) W miastach małych (na pewno liczących poniżej 5 tys. mieszkańców, ale być może także tych liczących poniżej 10 tys. mieszkańców) LPR/PRU okazały się szczególnie mało przydatne. W tych miejscowościach władze lokalne zazwyczaj są w stanie dość dokładnie ogarnąć zjawiska, a liczba projektów i partners jest tak ograniczona, że można nimi zarządzać bez wykorzystywania do tego celu tak skomplikowanych instrumentów jakimi są LPR/PRU. b) Dla miast większych, liczących od 10 do 20 tysięcy osób zastosowana Metodyka… wydaje się nieco zbyt skomplikowana ale konieczność przygotowania LPR/PRU jako osobnego dokumentu należy uznać za zasadną. W tych miastach możliwość obejmowania rewitalizacją całości terenu zurbanizowanego nie okazała się szczególnie szczęśliwym rozwiązaniem. c) Dla miast średnich i dużych (powyżej 20 tys. mieszkańców) zastosowana Metodyka… była koniecznym elementem, który umożliwiał osiągniecie zadowalającej jakości LPR/PRU. 6. Zastosowane zasady wymuszania partnerstw w procesie tworzenia LPR/PRU należy ocenić bardzo pozytywnie. Właściwie w Małopolsce byłą to pierwsza próba wymuszenia takiej współpracy w powiązaniu z procesem pozyskiwania środków. Ten kierunek należy uznać za bardzo dobry i warty kontynuowania w szerszej skali w kolejnych latach. Zupełnym niepowodzeniem zakończyły się jednak próby wykorzystania zawiązanych partnerstw. Podmioty, które z dużym zainteresowaniem włączyły się w proces tworzenia LPR/PRU na etapie starań o dofinansowanie zostały prawie w całości pominięte, a w wielu przypadkach władze lokalne, po zakończeniu przygotowywania LPR/PRU zniechęcały partnerów do dalszego zajmowania się tematem, chcąc aplikować z dwoma projektami bądź obawiając się że projekt partnera będzie stanowił konkurencję dla projektu miejskiego. W efekcie entuzjazm i potencjał współpracy, który został zbudowany na etapie tworzenia LPR/PRU 6

został właściwie w całości zaprzepaszczony brakiem mechanizmów umożliwiających finansowanie (choćby niewielkie i częściowe) inicjatyw zgłaszanych przez partnerów. 7. Realizacja projektów w ramach Działań 6.1A i 3.1B MRPO należy uznać za bardzo przydatne dla rozwoju miast w Małopolsce. W tym zakresie należy jednoznacznie pozytywnie ocenić wydatkowanie środków w na ten cel w okresie 2007-2013 z MRPO. W każdym mieście realizowano inwestycje oczekiwane przez lokalne społeczności. Nawet w tych miastach, w których, z różnych względów, nie realizowano najpotrzebniejszych projektów – projekty zrealizowane były istotne i potrzebne. Stąd też w kolejnym okresie programowania należy rekomendować przeznaczenie na ten cel kolejnej, być może jeszcze większej ilości środków. Na podstawie doświadczeń wynikających z realizacji Działań 6.1A i 3.1B MRPO, a także doświadczeń realizacji projektów rewitalizacyjnych w innych regionach sformułowano szereg rekomendacji, które mogą usprawnić procesy rewitalizacji małopolskich miast w kolejnych latach. 8. Na podstawie wyników badań prowadzonych w ramach niniejszej ewaluacji sformułowano szereg rekomendacji, które powinny usprawnić procesy rewitalizacji w latach 2014-2020: a) wysokość alokacji dla miast zapisana na etapie tworzenia Uszczegółowienia RPO (przyznanie każdemu miastu wielkości środków dostępnych na rewitalizację i organizacja naborów do wykorzystania tej kwoty przez każde miasto) b) wymaganie realnego partnerstwa (finansowanie w ramach środków na rewitalizację dla każdego miasta minimum 2-3 projektów realizowanych przez partnerów prywatnych lub społecznych) c) negocjacje LPR-ów zamiast trybu konkursowego (władze miast powinny ustalić listę projektów, które chciałyby rekomendować do dofinansowania w ramach rewitalizacji w procesie negocjacji z urzędem marszałkowskim) d) organizacja trzech naborów projektów (dwa nabory w ramach środków przewidzianych dla każdego miasta i trzeci nabór „wolny” w celu wykorzystania środków które nie zostały zagospodarowane przez poszczególne miasta) e) uproszczona procedura realizacji małych projektów i zarządzanie ich implementacją przez operatorów f) zwiększenie elastyczności linii budżetowych projektów (rewitalizacja jako proces realizowany w terenach o kilkusetletniej często historii urbanizacji generuje na etapie realizacji wiele problemów inwestycyjnych i wymaga elastycznego podejścia) g) zmniejszenie wielkości obszarów obejmowanych LPR (obszary obejmowane LPR-ami powinny stosunkowo niewielkie) h) integracja mechanizmów finansowania procesów rozwojowych miast na obszarach objętych programami rewitalizacji (jako element prowadzenia zintegrowanej polityki miejskiej) i) dostarczanie miastom know-how w zakresie realizacji polityki miejskiej (w tym rewitalizacji) województwa małopolskiego j) utworzenie/wzmocnienie regionalnego operatora rewitalizacji terenów zdegradowanych (poza mieszkalnictwem) k) modyfikacja metodyki przygotowania LPR/PRU

7

9. LPR powinien być także bardzo ściśle zintegrowany ze strategią rozwoju miasta. Praktycznie powinien być jednym z programów wdrażających tą strategię. Z uwagi na to, że LPR-ami obejmuj się zazwyczaj centralne, najważniejsze z punktu widzenia funkcjonalnego części miast, to LPR powinien być traktowany jako bardzo ważny, wręcz jeden z podstawowych programów rozwoju miast. Na obszarze objętym rewitalizacją LPR powinna być podstawowym narzędziem realizacji polityki miejskiej. 10. Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) będą wartościowym narzędziem do realizacji projektów rewitalizacji w obszarach objętych tego typu wsparciem, głównie w Krakowskim Obszarze Funkcjonalnym (KOF). W szczególności będzie można wykorzystać ten mechanizm do rewitalizacji śródmiejskich części miast i gmin, a także rewitalizacji zdegradowanych terenów przy granicach gmin. W tym kontekście wydaje się istotne, by w ramach ZIT możliwa była realizacja zarówno wiązki małych projektów jak i pewnej liczby projektów dużych i możliwie kompleksowych. 11. Prowadzenie zintegrowanej polityki miejskiej w województwie małopolskim, w tym także rewitalizacji wymaga organizacji kompletnego system monitorowania, w tym z modułami niezależnego zbierania i przetwarzania danych (audyt miejski). W niniejszym opracowaniu zaproponowano system (model), który może stanowić podstawę do prowadzenia szerszych analiz przemian zachodzących w miastach. Docelowo niezbędne będzie zintegrowanie systemu monitorowania rewitalizacji z szerszym systemem zbierania informacji o zjawiskach i procesach społecznych, gospodarczych i urbanistycznych, w tym z proponowaną siecią regionalnych obserwatorów rozwoju 12. Rewitalizacja jest interwencją publiczną, która ma nadać pewnemu ograniczonemu, zdegradowanemu fragmentowi miasta nową dynamikę i umożliwić mu włączenie się w szersze procesy rozwojowe miasta, a w najbardziej optymalnej wersji – umożliwić dalszy, samopodtrzymywalny rozwój. Udzielania publicznego wsparcia i prowadzenie rewitalizacji w miastach, w których zachodzą procesy depopulacji wymagać będzie szczególnie precyzyjnego programowania. W tych miastach może zaistnieć realne zagrożenie, że lokalne społeczności nie będą w stanie wykorzystać efektów procesów rewitalizacji i odnowione dzielnice szybko wrócą do stanu wyjściowego. Uznając więc, za KSRR 2010-2020 (s. 130) za niezbędne rewitalizację w ośrodkach dotkniętych m.in. spadkiem liczby ludności, słabą dynamiką miejsc pracy oraz niską przedsiębiorczością konieczne będzie wymaganie, od władz lokalnych, zapewnienia realnych strategii zapewnienia samopodtrzymywalnego rozwoju dzielnic rewitalizowanych z wykorzystaniem interwencji publicznej.

8

Summary

1. In terms of the revitalization, Polish voivodeships presented very differentiated approaches, which was manifested in both the diversified financial allocation for these activities and the adopted procedures. In most voivodeships, the structure of financial allocation by funding sources is dominated by EU funds and the importance of national public and private funds is significantly smaller. The rank of urban regeneration activities resulting from ROP entries in the priorities' structure as well as the size of the allocation and the allocation share in all the activities of the ROP is partly a reflection of the city's rank in these regions and its rank in the urban hierarchy of the country. 2. A comparative analysis of application procedures and results in the voivodeships: Podkarpackie, Małopolskie and Lower Silesia allowed to observe the results of using various regulations and procedures: a) limiting the number of projects in Małopolska voivodeship, which may be submitted under one LPR (Local Programme for Urban Regeneration) to only two resulted in maximizing the value of the submitted projects and in discouraging most of partners from submitting their proposals; b) allowing all projects to be submitted in the LPRs in Podkarpackie voivodeship led to a situation in which no one was able to coordinate the implementation of projects and to create synergy and added value resulting from the implementation of even many projects in one city; c) lack of connection between the volume of funds allocated to the urban regeneration and the size of the city, rank or degree of degradation led to the situation where the number and, in particular, the value of funds allocated to urban regeneration were unevenly distributed in various cities of Małopolska and Podkarpackie regions; d) lack of regulation on the maximum size of projects submitted by city authorities led to the situation where partners were marginalised or, in some cases, completely excluded from the process of raising funds for the revitalization. 3. In Małopolska, Action 6. 1A enjoyed a considerable interest of municipal authorities. Among 61 cities in Małopolska, the LPRs were prepared and submitted for evaluation by as many as 52 cities (Krakow and Tarnow submitted two LPRs each). The value of projects registered for these programmes exceeded 1.6 billion PLN. The fulfilment of high formal requirements of LPRs, in accordance with The Methodology... is evidenced by the fact that only 7 LPRs received less than 60% of the maximum possible points and did not qualify for the next stage of the application procedure. Based on these 45 LPRs, 64 applications for funding were submitted. The requested funding was 357 million PLN. Finally, under action 6.1A, 47 projects were funded. Those projects have been implemented in 37 cities. Under action 3.1B, 9 PRUs (Health Resort Development Programmes) were submitted and all of them 9

received a positive assessment (more than 60% of possible points). There were 14 applications for funding of projects under the PRU programmes, and 11 of those applications were granted funding. 4. The evaluation procedure for a LPR/PRU, which has been imposed by the Marshal Office of Malopolskie Voivodeship, advantageously influenced the quality of these documents. Such opinion is confirmed by survey results, the results of in-depth interviews, a focus interview and analysis of the submitted LPRs/PRUs in the context of all the documents regarding actions 6.1A and 3.1B of the Regional Operational Programme for the Małopolska Region (MROP). Despite various shortcomings, the LPRs / PRUs include very well prepared diagnoses; the boundaries of degraded areas are delimited quite reasonably; the documents include many and very varied projects, both social and economic, as well as urban and other ones. Most of the documents also include provisions for monitoring of the urban regeneration process and development of partnerships. 5. The introduction of methodology for creating a LPR / PRU can be basically assessed as satisfactory. This is the only mechanism that allows to provide high-quality documents and to force city authorities to make particular organizational and diagnostic efforts, necessary for integrated and complex processes of urban regeneration. In this context - it was necessary. However, when introducing The Methodology...it was not possible to prevent several decisions, which today can be regarded as imperfect. a) In small towns (certainly those with less than 5 thousand inhabitants but perhaps also those with less than 10 thousand inhabitants), the LPRs / PRUs turned out to be of very little use. In these towns, local authorities are usually able to accurately embrace the situation. Moreover, the number of projects and partnerships is so limited that they can be managed without the use of such complex instruments as the LPRs/PRUs. b) For larger towns, ranging in size from 10 to 20 thousand people, the applied Methodology ... seems to be slightly too complicated. But the necessity to prepare a LPR/PRU as a separate document should be regarded as justified. In these towns, the possibility of carrying out the regeneration process over the entire urbanised area was not a particularly good solution. c) For medium and large cities (more than 20 thousand inhabitants) the appliedMethodology... was a necessary component that allowed achieving satisfactory quality of the LPRs/PRUs. 6. The rules enforcing partnerships during creation of LPRs/PRUs should be evaluated very positively. In fact, it was the first attempt in Małopolska to force such cooperation in connection with the process of raising funds. This direction should be considered very good and worth continuing on a larger scale in the coming years. However, attempts to use the established partnerships ended in complete failure. The entities which joined the process of creating the LPR/PRU with great interest at the stage of application for funding, have been almost entirely ignored, and in many cases, the local authorities, after the LPR/PRU has been created, discouraged their partners from continuing to work on the subject because they wanted to apply with two projects or feared that the partner's project would be competitive with their town project. As a result, the enthusiasm and potential for cooperation that have 10

been created during preparing the LPR/PRU were actually completely wasted due to lack of mechanisms for financing (even small and partial) of initiatives submitted by the partners. 7. Implementation of projects under Actions 6.1A and 3.1B of the MROP should be considered very useful for the development of towns in Małopolska. In this respect, the assessment of disbursement of funds for this purpose in the period 2007-2013 under MROP should be definitely positive. In every town, the implemented investments were expected by the local community. Even when in some towns the completed projects, for various reasons, were not the most necessary ones, they were still important and needed. Therefore, in the next programming period, it is recommended to assign further, maybe even greater, funds for this purpose. Based on experience of implementation of the Actions 6.1A and 3.1B of MROP as well as implementation of urban regeneration projects in other regions a number of recommendations were formulated, which can facilitate regeneration processes in towns of Małopolska in coming years. 8. Based on the results of research conducted as part of this evaluation, a number of recommendations were formulated that should facilitate the processes of regeneration in 2014-2020: a) The amount of the allocation for cities set at the stage of detailed ROP Specification (each town is granted an amount of funds for urban regeneration and an application process is organised for the use of that amount by each city) b) Requirement of real partnership (funds for urban regeneration used also by each city for minimum 2-3 projects carried out by private or public partners) c) Negotiations for LPRs instead of the open competition (town authorities should establish a list of projects that they would like to recommend for funding under urban regeneration programmes in the negotiation process with the marshal office) d) Organization of three calls for projects (two calls to use the funds provided for every town, and the third "free" call to use resources that have not been used by respective towns) e) Simplified procedure for small projects and management of their implementation by operators f) Increasing the flexibility of the budget projects line (urban regeneration as a process carried out in areas with several hundred years history of urbanization often generates many investment problems during implementation and requires a flexible approach) g) Reduction of the areas covered with LPR (LPR-covered areas should be relatively small) h) Integration of financing mechanisms for urban development processes in areas covered with urban regeneration programmes (as part of an integrated urban policy) i) Providing cities with know-how for the implementation of urban policy (including urban regeneration) in Małopolskie voivodeship j) Establishing/strengthening a regional operator of urban regeneration of degraded areas (beside housing) k) Modification of LPR/PRU preparation methods 9. A LPR should also be closely integrated with the city development strategy. Practically, it should be one of the programmes implementing this strategy. Due to the fact that LPRs 11

usually cover the central, functionally most important parts of the city, the LPR should be treated as a very important, even one of the major urban development programmes. In an area covered by urban regeneration, the LPR should be the primary tool of urban policy implementation. 10. Integrated Territorial Investments (ZIT) will be a valuable tool for regeneration projects in the areas covered by this type of support, mainly in Krakow Functional Area (KOF). In particular, this mechanism can be used for urban regeneration of central parts of cities and municipalities as well as the regeneration of degraded areas at the borders between municipalities. In this context, it is important that the ZIT allows to implement both: a bundle of small projects and a certain number of large and possibly complex projects. 11. Implementation of an integrated urban policy in Małopolska voivodeship, including urban regeneration, requires a complete monitoring system, including modules of independent data collection and processing (the urban audit). This paper proposes a system (a model), which can be the basis for a broader analysis of changes occurring in cities. Ultimately, it will be necessary to integrate the urban regeneration monitoring system with the wider system of collecting information about social, economic and urban phenomena and processes, including the proposed network of regional development observers. Urban regeneration is a public intervention that is intended to provide a certain confined degraded fragment of a city with new dynamics and to allow it to be included in broader processes of city development, and in the optimal version - to allow further sustainable development. Public support and urban regeneration in cities undergoing processes of depopulation will require particularly precise programming. In these cities, there may be a real risk that the local community will not be able to use the effects of urban regeneration processes and the renewed districts will soon go back to their previous state. Therefore, citing the KSRR 2010-2020 (p. 130), if urban regeneration of cities that are affected by decline in population, low dynamics of jobs, and low private enterprise is considered necessary, then the local authorities must be required to provide real sustainable development strategies for renewed districts with the use of public intervention.

12

I.

Rewitalizacja w RPO 2007-2013 – analiza porównawcza

Działania związane z rewitalizacją, początkowo jako inicjatywy lokalne, podejmowane były w Polsce od lat 90. XX wieku, jednak jako przedmiot planowania strategicznego uwzględnione zostały nieco później. Rewitalizacja po raz pierwszy stała się przedmiotem planowania strategicznego w 2000r., wraz z przyjęciem Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2001-2006. Ułatwiło to korzystanie ze środków przedakcesyjnych UE, jednak w ostatecznym rozrachunku z niewielkim skutkiem dla realizacji celów związanych z rewitalizacją miast, które w owym czasie były słabo rozpoznane, tak w skali lokalnej jak i regionalnej (Jadach-Sepioło, 2010). Jednocześnie, jak zauważa cytowana autorka, w nawiązaniu do pracy F. Barci (Barca 2009), polityka regionalna była w tym okresie przestrzennie ślepa, o czym świadczy bardzo duża liczba celów jakie zamierzano osiągnąć przy jednoczesnym braku zwymiarowania potrzeb i określenia priorytetowych obszarów interwencji, co pociągało za sobą przypadkowość podejmowanych działań. W okresie programowania 2007-2013 polityka rozwoju regionalnego, a tym samym kwestie związane z rewitalizacją prowadzone były w odniesieniu do Strategii Rozwoju Kraju na lata 20072015, który to dokument uwzględnia kontekst regionalny potrzeb rewitalizacyjnych. Znajduje to swój wyraz w Regionalnych Programach Operacyjnych poszczególnych województw, z przeglądu których wyłania się różna ranga działań rewitalizacyjnych w 15 regionach kraju wynikająca z ich ulokowania w ramach poszczególnych osi priorytetowych (w województwie podlaskim nie przewidziano finansowania rewitalizacji w ramach RPO). Celem niniejszego rozdziału jest prześledzenie sposobu alokacji i wielkości środków na działania rewitalizacyjne w latach 2007-2013 w Regionalnych Programach Rewitalizacyjnych wszystkich województw, a także prześledzenie procedur związanych z przygotowaniem lokalnych programów rewitalizacyjnych (LPR), naborem projektów i sposobem alokacji środków na działania rewitalizacyjne w trzech różniących się pod tym względem województwach, tj. małopolskim, podkarpackim i dolnośląskim. Wszystko to ma służyć w efekcie ocenie skuteczności dotychczas przyjętych procedur, która to ocena wydaje się szczególnie ważna w kontekście zbliżającego się podziału środków i zadań na kolejny okres programowania 2014-2020.

13

I.1. Działania rewitalizacyjne w Regionalnych Programach Operacyjnych Pragnąc określić miejsce działań rewitalizacyjnych w strukturze Regionalnych Programów Operacyjnych województw w pierwszej kolejności należy jasno określić kryteria klasyfikacji działań jako rewitalizacyjnych. Spośród wszystkich działań (i ewentualnie poddziałań) w ramach osi priorytetowych 15 Regionalnych Programów Operacyjnych jako rewitalizacyjne przyjęto te, w przypadku których w warunkach starania się o dofinansowanie projektu była wymagana zgodność projektu z zapisami LPR bądź lokalizacja na obszarze objętym tymi dokumentami. Rewitalizacja w większości RPO była ujmowana bardzo szeroko, choć trzy elementy były wspólne dla wszystkich RPO: procesy rewitalizacji miały przyczyniać się do szerszych zmian na ograniczonym obszarze przeznaczonym do rewitalizacji zmiany, wynikające z projektów rewitalizacyjnych, oprócz ilościowego miały mieć także charakter jakościowy zasadniczym celem rewitalizacji powinno być osiągnięcie samopodtrzymującego się rozwoju. W tak zakreślonych ramach rewitalizacji mogły zmieścić się zarówno projekty rewitalizacji całych kwartałów i dzielnic jak i proste projekty termomodernizacji budynku, kompleksowe projekty renowacji zabytkowych kompleksów jak i budowa ośrodków sportowo-rekreacyjnych. Środki dostępne na rewitalizację należały do najbardziej „otwartych” i kierunek ich wykorzystania zależał w znacznym stopniu od potrzeb i pomysłów autorów projektów. W większości RPO w sposób bezpośredni lub pośredni nawiązywano do definicji rewitalizacji wypracowanej w ramach projektu badawczego-zamawianego pt. Rewitalizacja miast polskich jako sposób zachowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik zrównoważonego rozwoju która w pełnej wersji brzmi: Rewitalizacja jest to skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju (Jarczewski 2009, s. 22). Działania rewitalizacyjne a cele priorytetowe Regionalnych Programów Operacyjnych Najogólniej działania rewitalizacyjne w celach priorytetowych RPO poszczególnych województw wpisują się na cztery sposoby: rewitalizacja jako główny cel całej osi priorytetowej RPO; rewitalizacja jako jeden z elementów służących osiągnięciu nadrzędnego celu, jakim jest wzmocnienie roli miast w regionie; rewitalizacja jako element służący osiągnięciu spójności wewnątrzregionalnej; rewitalizacja jako element służący realizacji innych celów nadrzędnych celów w ramach RPO. Najczęściej, bo aż w RPO siedmiu województw działania rewitalizacyjne traktowane są jako główny cel całej osi priorytetowej. Taka sytuacja ma miejsce w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, opolskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim (tab. 1). Oczywiście nazwy priorytetów w poszczególnych województwach czasem dość znacząco 14

różnicą się między sobą, jednak informacje zawarte w Uszczegółowieniach RPO pozwalają na takie ich zaklasyfikowanie. W województwie małopolskim i podkarpackim działania rewitalizacyjne służyć mają osiągnięciu celu nadrzędnego za jaki przyjęto spójność wewnątrzregionalną. Jednocześnie w województwie podkarpackim realizacji tego celu, inaczej niż w Małopolsce, służą wyłącznie cele rewitalizacyjne, co sprawia, że de facto usytuowanie rewitalizacji w RPO tego województwa jest tożsame z zapisami w przypadku województw pierwszej grupy. Trzecia grupa województw, na którą składają się lubelskie, mazowieckie i pomorskie, to regiony, w których działania rewitalizacyjne, obok innych zapisanych w RPO, służyć mają wzmocnieniu roli miast. W dwóch pozostałych mają one służyć jeszcze innym celom: rozwojowi i modernizacji infrastruktury społecznej (lubuskie) bądź zrównoważonemu rozwojowi miast (śląskie). Jednocześnie w województwie podlaskim, jako jedynym w kraju, żadna z osi priorytetowych nie uwzględnia działań związanych z rewitalizacją.

15

Tab. 1. Działania rewitalizacyjne w strukturze RPO województw

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Regionalnych Programów Operacyjnych województw na lata 2007-2013

16

Wielkość i struktura nakładów na rewitalizację Ranga działań rewitalizacyjnych w Regionalnych Programach Operacyjnych poszczególnych województw wynika nie tylko z umiejscowienia tych działań w ramach osi priorytetowych, ale także, a może przede wszystkim z przewidywanej wielkości projektów rewitalizacyjnych, a tym samym wielkości nakładów finansowych na te projekty. Jak wynika z Uszczegółowień do RPO województw rozpiętości pomiędzy zakładaną wielkością projektów na działania rewitalizacyjne w poszczególnych województwach jest bardzo duża. Pomijając województwo podlaskie, największą ich wartość założono w województwie mazowieckim (221,4 mln euro), a dalej w śląskim, pomorskim i dolnośląskim. W każdym z wymienionych wielkość alokacji finansowej na działania rewitalizacyjne przekracza 150 mln euro. Na drugim biegunie znalazły się województwa opolskie i lubuskie z wielkością alokacji na poziomie odpowiednio 51,4 i 27,1 mln euro (ryc. 1).

250

mln euro

200 150 100 50 0

Ryc. 1. Wielkość alokacji finansowej na działania rewitalizacyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie Uszczegółowień Regionalnych Programów Operacyjnych województw na lata 2007-2013

Bezwzględna wielkość projektów rewitalizacyjnych z racji zróżnicowanej wielkości nie oddaje znaczenia rewitalizacji w tych województwach, a dużo lepszym tego odzwierciedleniem jest udział środków finansowych na rewitalizację w całkowitej alokacji środków na wszystkie działania w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych poszczególnych województw. Zmienna ta w sposób dość znaczący różnicuje województwa pomiędzy sobą a jej wartości, pomijając województwo podlaskie, wahają się od 3,7% w województwie wielkopolskim do 11,6% w pomorskim. Ponadprzeciętnie wysoki udział środków na projekty rewitalizacyjne w całkowitej alokacji środków w RPO stwierdzono także w łódzkim, świętokrzyskim, dolnośląskim i kujawsko-pomorskim – w każdym przypadku powyżej 8%. Z kolei obok Wielkopolski, niewielki udział środków, poniżej 5%, przewidziano także w lubuskim, małopolskim i lubelskim (ryc. 2). 17

Ryc. 2. Udział środków finansowych na rewitalizację wśród wszystkich działań przewidzianych w RPO województw Źródło: Opracowanie własne na podstawie Uszczegółowień Regionalnych Programów Operacyjnych województw na lata 2007-2013

Jeszcze innym wyrazem znaczenia działań rewitalizacyjnych w hierarchii celów na poziomie polityki regionalnej jest wielkość alokacji środków na działania rewitalizacyjne zapisanych w RPO w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W takim ujęciu największe znaczenie działań rewitalizacyjnych zaznacza się w województwie warmińsko-mazurskim (91,3 euro per capita), świętokrzyskim (73,8) i pomorskim (72,8). Najmniej takich środków przewidziano w wielkopolskim, małopolskim, lubuskim i lubelskim (odpowiednio 22,7; 25,3; 26,8 oraz 35,7 euro per capita). Jeszcze innym wymiarem zróżnicowań regionalnych w zakresie alokacji środków na działania rewitalizacyjne przewidzianych w Regionalnych Programach Operacyjnych jest sama struktura alokacji według źródeł finansowania. Najogólniej środki te pochodzić mogą z trzech źródeł: funduszy unijnych1, środków publicznych krajowych (w tym środków budżetu państwa i środków jednostek samorządu terytorialnego) oraz środków prywatnych. W 14 na 15 województw, w których w ramach RPO realizowane były projekty rewitalizacyjne większość wkładu pochodziła z funduszy unijnych; maksymalnie było to 85% w przypadku województwa lubelskiego, a wysoki udział, na poziomie co najmniej 80% odnotowano także w podkarpackim, małopolskim, kujawsko-pomorskim, świętokrzyskim i dolnośląskim.

1

W ramach RPO województw Wkład Wspólnotowy może być realizowany z trzech źródeł: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności.

18

Ryc. 3. Wielkość środków finansowych na działania rewitalizacyjne na 1 mieszkańca regionu wg RPO województw Źródło: Opracowanie własne na podstawie Uszczegółowień Regionalnych Programów Operacyjnych województw na lata 2007-2013

W tej grupie 14 województw wyróżniają się regiony: zachodniopomorski i pomorski z relatywnie dużym udziałem środków publicznych krajowych, na poziomie ok. 1/3 całkowitej wartości projektów. Najmniejsze zaangażowanie pieniędzy publicznych stwierdzono w przypadku województwa łódzkiego – jedynie 5% całkowitej wartości zrealizowanych projektów. Na tle wszystkich województw zdecydowanie wyróżnia się województwo mazowieckie, w którym aż 60% wkładu stanowią środki prywatne, bardzo niewielki jest udział środków publicznych krajowych (6%), zaś środki unijne stanowią jedynie 34% (ryc. 4). Porównując udział wkładu Unii Europejskiej w ramach wszystkich działań RPO w tym działań rewitalizacyjnych we wszystkich województwach (ryc. 5), należy zauważyć, że w większości przypadków udział środków wspólnotowych większy był w przypadku działań rewitalizacyjnych (10 województw). Szczególnie duże rozbieżności w tym względzie zaobserwowano na Podkarpaciu (65% wkładu UE w ogóle projektów przewidzianych do realizacji w ramach RPO w stosunku do 83% w przypadku działań rewitalizacyjnych). Odwrotna sytuacja stwierdzona została w województwach: lubelskim, mazowieckim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim, z relatywnie mniejszym dofinansowaniem działań rewitalizacyjnych z pieniędzy wspólnotowych.

19

Ryc. 4. Struktura nakładów na działania rewitalizacyjne wg źródeł finansowania w poszczególnych województwach

%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Uszczegółowień Regionalnych Programów Operacyjnych województw na lata 2007-2013

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

w ramach wszystkich działań RPO

w ramach działań rewitalizacyjnych w RPO

Ryc. 5. Udział wkładu UE w ramach wszystkich działań RPO w tym działań rewitalizacyjnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Uszczegółowień Regionalnych Programów Operacyjnych województw na lata 2007-2013

20

I.2. Rewitalizacja w województwach małopolskim, podkarpackim i dolnośląskim RPO 2007-2013 – analiza porównawcza Przyjęcie różnych wytycznych i zapisów w uszczegółowieniach RPO w poszczególnych województwach spowodowało, że przebieg procesu podziału środków i jego efekty bardzo się od siebie różniły. Chcąc uzyskać możliwe szeroki pogląd na efekty różnych regionalnych „polityk” rewitalizacji - zdecydowano się na porównanie trzech bardzo różniących się podejść, zastosowanych w województwach: podkarpackim, małopolskim i dolnośląskim. Procedura badawcza została przeprowadzona według następującego schematu: w pierwszym etapie przeanalizowano dokumenty: regionalne programy operacyjne wraz z uszczegółowieniami, regulaminy i wytyczne związane z przygotowywaniem LPR-ów oraz projektów, dokumentację naborów wraz z ich wynikami i inne związane z procesem przyznawania środków w drugim etapie w każdym z tych trzech województw przeprowadzono wywiady z urzędnikami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie naborów w ramach działań rewitalizacyjnych. Przygotowanie i ocena LPR-ów W każdym z tych trzech województw podstawą do aplikowania o środki przeznaczone na rewitalizację było przygotowanie i przyjęcie przez radę miast Lokalnych Programów Rewitalizacji. Przygotowano także specjalne wytyczne, które miały w pewien sposób ujednolicić LPR-y oraz umożliwić zachowanie wysokiej, a przynajmniej minimalnej akceptowalnej jakości tych dokumentów. W każdym z tych trzech województw przyjęto jednak inną procedurę akceptacji LPR-ów przez Urzędy Marszałkowskie: w województwie podkarpackim LPR-y musiały być uchwalone przed złożeniem wniosku w naborze. LPR-y przygotowane zgodnie z wytycznymi stanowiły element dokumentacji projektowej dla każdego składanego projektu w województwie małopolskim przygotowano bardzo szczegółową instrukcję do przygotowywania LPR-ów, choć w trakcie przygotowywania samych dokumentów Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego wydał opinię, że są to jedynie ogólne ramy i można wprowadzać pewne modyfikacje w stosunku do zaproponowanego spisu treści. Większość miast starała się jednak możliwe dokładnie wypełnić instrukcję. LPR-y podlegały następnie ocenie merytorycznej, a ocenia jakości LPR-u była składową oceny projektów. w województwie dolnośląskim przygotowano instrukcję do przygotowywania LPRów. Ostateczny kształt dokumentów, a w szczególności lista projektów rekomendowanych przez władze miasta do dofinansowania w ramach rewitalizacji były ustalane w procesie negocjacji pomiędzy miastami a Urzędem Marszałkowskim. Ostateczny kształt LPR-ów był efektem tych negocjacji i zostawał zatwierdzony przez Urząd Marszałkowski.

21

Programowanie partnerstw i koordynacja projektów Sukces procesów rewitalizacji w zasadniczym stopniu uzależniony jest od szeroko pojętej partycypacji, polegającej między innymi na włączenia różnego rodzaju partnerów a także zaangażowania dodatkowych środków z innych źródeł (Janas, Jarczewski 2010). W każdym trzech analizowanych województw przyjęto inne zasady, które skutkowały różnym włączeniem partnerów w realizację projektów rewitalizacji (tab. 2). Najbardziej nieprzychylne dla partnerów okazały się regulacje przyjęte w Małopolsce. Dla każdego miasta przyjęto limit maksimum 2 aplikacji projektowych dla jednego programu rewitalizacji, przy czym z uwagi na duże zainteresowanie oraz ograniczone środki władze miast miały świadomość, że realnie mogą otrzymać dofinansowanie na jeden większy projekt i ewentualnie drugi mniejszy. Przy limicie max 2 projekty dla miasta władze miast starały się, aby oba projekty zostały złożone przez urząd miasta. W nielicznych przypadkach drugi projekt, składany przez partnera niezależnego od urzędu miasta był zazwyczaj znacznie mniejszy niż projekt „miejski” (wyjątek stanowiły projekty w Wolbromiu). Władze miast powszechnie zniechęcały partnerów, którzy zainteresowali się rewitalizacją na etapie przygotowywania LPR do aplikowania o środki na rewitalizację, starając się ograniczyć konkurencję. W województwie podkarpackim każdy projekt wpisany do LPR przez podmiot uprawniony do ubiegania się o środki na rewitalizację mógł wystartować w naborze. Wszystkie projekty ze wszystkich miast (w ramach trzech poddziałań) konkurowały ze sobą. Wyjątek stanowiły wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, które miały wydzielony budżet. W efekcie dofinansowanie otrzymały najlepiej przygotowane projekty, a nie konkretne miasta. Liczba i wartość projektów nie miały związku z wielkością, rangą czy stopniem degradacji miasta. I tak np. w Przemyślu dofinansowanie otrzymało 13 projektów, a w Rzeszowie i Mielcu po 2. Jednak nawet te 13 projektów w Przemyślu nie zostało ze sobą w żaden sposób powiązany – każdy beneficjent realizował swoje działania, a miasto w żaden sposób nie było w stanie koordynować tych projektów. W województwie dolnośląskim o dofinansowanie starały się projekty zapisane w LPR i rekomendowane do dofinansowania przez miasta. Miasta miały możliwość, w ramach dostępnych dla siebie środków, rekomendowania dowolnej liczby projektów, zarówno komunalnych jak i projektów niezależnych partnerów. Z tej możliwości skorzystała część miast, np. w Wałbrzychu dofinansowanie otrzymało 57 projektów a we Wrocławiu 43. Tab. 2. Wytyczne regulujące liczbę projektów składanych przez poszczególne miasta. woj. podkarpackie

Dowolna liczba projektów dla miasta. Wydzielone budżety dla wspólnot mieszkaniowych oraz spółdzielni mieszkaniowych. Projekty urzędów miast musiały konkurować z innymi projektami wpisanymi do LPR-ów. Zasadniczo urzędy miast mogły starać się o dofinansowanie jednego projektu.

Maksymalne dofinansowanie 85% wartości projektu

woj. małopolskie

Maksimum dwa projekty dla miasta. Projekty partnerów stanowiły potencjalną konkurencję dla projektów miast.

Maksymalne dofinansowanie 70% wartości projektu

woj. dolnośląskie

Dowolna liczba projektów dla miasta w ramach środków przewidzianych dla danego miasta na podstawie wynegocjowanego LPR-u

Maksymalne dofinansowanie 70% wartości projektu

22

Nabory projektów W województwie podkarpackim i małopolskim przeprowadzono po jednym naborze projektów. Zainteresowanie było tak duże, że już po pierwszym naborze wyczerpana została cała pula dostępnych środków. W województwie dolnośląskim przeprowadzono trzy nabory. W pierwszym i drugim miasta składały projekty w ramach przyznanych im limitów środków. Trzeci nabór zagospodarowywał środki, których nie zdołały wykorzystać miasta w pierwszych dwóch naborach. Był to już nabór w formule otwartej – dopuszczono wszystkie projekty zapisane we wszystkich LPR-ach. W sumie w trzecim naborze do rozdysponowania pozostało około 10% wartości środków.

Ryc. 6. Sumaryczna wartość dofinansowania projektów rewitalizacyjnych w poszczególnych miastach w województwie małopolskim (działanie 6.1.A MRPO) i podkarpackim (Oś priorytetowa VII PRPO) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów

Wyniki naborów na projekty w zakresie rewitalizacji są zasadniczo pochodną przyjętych regulacji. Najmniej projektów dofinansowano w Małopolsce – tylko 47 (tab. 3), ale za to ich średnia wartość była, w porównaniu do województwa podkarpackiego i dolnośląskiego – najwyższa. W województwie podkarpackim alokacja środków na rewitalizację była o 35% mniejsza niż w Małopolsce, a dofinansowanie otrzymało 59 projektów. Niemal 300 projektów otrzymało dofinansowanie w wojewodzie dolnośląskim, choć należy zaznaczyć, że całkowita wartość projektów – 145 mln euro była wyższa niż Małopolsce o prawie 35 mln euro.

23

Tab. 3. Dofinansowanie projektów w ramach rewitalizacji w trzech województwach Kryteria porównania województw

dolnośląskie

Całkowita wartość projektów (mln euro)

małopolskie

podkarpackie

145,25

110,97

71,51

298

47

59

Liczba miast, w których realizowane projekty rewitalizacyjne

66

37

30

Liczba projektów w mieście wojewódzkim

43

2

2

15,53

9,37

7,29

Liczba projektów

Wartość projektów w mieście wojewódzkim (mln euro) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów

Ryc. 6. Sumaryczna wartość dofinansowania projektów rewitalizacyjnych w poszczególnych miastach w województwie dolnośląskim (działania 9.1 i 9.2 DRPO) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów

W Małopolsce i na Podkarpaciu wartość środków alokowanych na projekty rewitalizacyjne w poszczególnych miastach miały bardzo ograniczony związek z ich wielkością, liczbą ludności czy rangą. Szczególnie wyraźnie to zjawisko zarysowało się w Małopolsce, gdzie niektóre bardzo małe miasteczka, jak np. Dobczyce dostały znacznie więcej środków niż większość dużych i średnich miast powiatowych, a nawet miast na prawach powiatów. W województw dolnośląskim liczba projektów w poszczególnych miastach była bardzo różna, ale wartość projektów zasadniczo nawiązywała do liczby ludności poszczególnych miast. Poproszeni o skomentowanie efektów naborów na projekty rewitalizacyjne pracownicy trzech urzędów marszałkowskich podsumowywali doświadczenia w następujący sposób.

24

Województwo podkarpackie (tab. 4): projekty to luźne punkciki na mapie (opinia urzędnika UMWP) W ramach programów rewitalizacji dofinansowano ważne i potrzebne projekty dla podkarpackich miast, ale programy rewitalizacji, jako takie, nie były zasadniczo realizowane. Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe wykorzystały dostępne środki na termomodernizację, wartość budynków zmodernizowanych ze środków na rewitalizację wzrosła. Partycypacja i współudział partnerów prywatnych, społecznych i publicznych, niezależnych od urzędów miast w procesie rewitalizacji była słaba. Województwo małopolskie (tab. 5): nie udało się osiągnąć zintegrowanej rewitalizacji (opinia urzędnika UMWM). Projekty dofinansowane w ramach rewitalizacji przyczyniały się do realizacji ważnych celów poszczególnych miast. Praktycznie nie udało się uruchomić procesów partycypacji i współpracy z partnerami niezależnymi od władz miejskich. Województwo dolnośląskie: (tab. 6) w części miast projekty sumują się dając kompleksową interwencję (opinia urzędnika UMWD). Władze części miast starały się zapewnić koordynację i współpracę pomiędzy projektami dofinansowanymi ze środków na rewitalizację. W większości miast całość środków skonsumowały jednak tylko urzędy miast i nie rekomendowano do dofinansowania projektów partnerskich. Wartość mieszkań w budynkach poddanych termomodernizacji znacząco wzrosła. Tab. 4. Liczba i wartość projektów rewitalizacyjnych dofinansowanych w miastach woj. podkarpackiego (Oś Priorytetowa VII PRPO) miasto

całkowita wartość projektów (w mln euro)

udział w całkowitej alokacji w regionie (%)

liczba projektów

Przemyśl

10,58

14,79

13

Rzeszów

7,29

10,20

2

Sanok

4,70

6,58

4

Mielec

3,41

4,77

2

Kolbuszowa

3,29

4,60

2

Jasło

3,17

4,44

2

Stalowa Wola

3,14

4,39

1

Leżajsk

3,12

4,36

3

Nowa Dęba

2,80

3,91

1

Strzyżów

2,43

3,39

1

Dynów

2,40

3,36

1

Ulanów

2,18

3,05

1

POZOSTAŁE (18 miast)

23,00

32,16

26

RAZEM

71,51

100

59

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów

25

Tab. 5. Liczba i wartość projektów rewitalizacyjnych dofinansowanych w miastach woj. małopolskiego (Działanie 6.1A MRPO) miasto

całkowita wartość projektów (w mln euro)

udział w całkowitej alokacji w regionie (%)

liczba projektów

Nowy Targ

9,93

8,95

2

Kraków

9,37

8,45

2

Dobczyce

7,72

6,96

1

Chełmek

6,28

5,66

1

Olkusz

5,57

5,02

1

Gorlice

4,95

4,46

1

Krzeszowice

4,79

4,31

2

Trzebinia

4,57

4,11

1

Wieliczka

4,52

4,08

1

Mszana Dolna

4,12

3,71

1

Tarnów

3,80

3,42

1

Wadowice

3,79

3,41

2

Myślenice

3,39

3,05

1

Skawina

3,32

2,99

2

Żabno

3,23

2,91

2

Nowy Sącz

3,15

2,84

1

28,48

25,67

25

110,97

100,00

47

POZOSTAŁE (21 miast) RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów

26

Tab. 6. Liczba i wartość projektów dofinansowanych w miastach woj. dolnośląskiego (działania 9.1. i 9.2 DRPO) miasto

całkowita wartość projektów (w mln euro)

udział w całkowitej alokacji w regionie (%)

Wrocław

15,53

10,69

43

Wałbrzych

8,90

6,13

57

Jelenia Góra

8,32

5,73

16

Głogów

8,27

5,69

4

Bolesławiec

7,50

5,16

6

Lubin

6,86

4,72

6

Legnica

6,41

4,41

7

Oława

6,23

4,29

2

Świdnica

5,75

3,96

13

Polkowice

5,43

3,74

5

POZOSTAŁE (56 MIAST)

66,06

45,48

139

RAZEM

145,25

100,00

298

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników naborów

27

liczba projektów

I.3. Regionalne polityki rewitalizacji - wnioski W wyniku przeprowadzonych analiz zaobserwowano duże zróżnicowanie poszczególnych regionów w podejściu do działań rewitalizacyjnych i niejednakową ich rangę w poszczególnych RPO. W części regionów działania rewitalizacyjne stanowiły jeden z głównych, priorytetowych celów RPO, w innych były narzędziami realizacji szerszych celów np. kształtowania spójności wewnątrzregionalnej bądź też wzmacniania roli miast w regionie. Regiony zaprezentowały bardzo zróżnicowane podejście do działań rewitalizacyjnych, co przejawiało się także w zróżnicowanej alokacji finansowej na te działania w poszczególnych regionach. Mowa tu nie tylko o zróżnicowaniu bezwzględnej wartości projektów rewitalizacyjnych, ale także wartości tych projektów w przeliczeniu na liczbę mieszkańców. W zdecydowanej większości województw dominującą rolę w strukturze alokacji finansowej wg źródła finansowania odgrywały środki UE, a znaczenie krajowego wkładu publicznego i środków prywatnych jest wyraźnie mniejsze. Na tle wszystkich 15 regionów wyróżnia się województwo mazowieckie, w którym aż 60% założonego wkładu w strukturze alokacji na działania rewitalizacyjne to środki prywatne. Ranga działań rewitalizacyjnych wynikająca z zapisów RPO w strukturze priorytetów jak i wielkości alokacji i udziału alokacji w ramach wszystkich działań RPO wynika w pewnej mierze z rangi miast w tych regionach oraz rangi tych miast w hierarchii osadniczej kraju Przeprowadzenie analizy porównawczej procedur i wyników naborów w województwach podkarpackim, małopolskim i dolnośląskim pozwoliło na zaobserwowanie efektów zastosowania różnego rodzaju regulacji i procedur. Ograniczenie liczby projektów w województwie małopolskim, które mogły być składane w ramach jednego LPR-u do dwóch, skutkowało maksymalizacją wartości składanych projektów oraz zniechęceniem większości partnerów do składania wniosków. Dopuszczenie do składania w naborze wszystkich projektów zapisanych w LPR-ach na Podkarpaciu doprowadziło do sytuacji, w której nikt nie był w stanie koordynować realizacji projektów i wytworzyć synergii i wartości dodanej wynikającej z realizacji nawet wielu projektów w jednym mieście. Brak powiązania wielkości środków przeznaczonych na rewitalizację z wielkością, rangą lub stopniem degradacji miast doprowadziły do sytuacji bardzo nierównomiernego rozmieszczenia liczby, a szczególnie wartości środków przeznaczonych na rewitalizację w poszczególnych miastach Małopolski i Podkarpacia Brak regulacji dotyczących maksymalnej wielkości projektów składanych przez urzędy miast doprowadziły do sytuacji minimalizacji, a w niektórych przypadkach całkowitego pominięcia partnerów w procesie pozyskiwania środków na rewitalizację. Szczegółowe wnioski i rekomendacje dla województwa Małopolskiego wynikające z przeprowadzonej analizy zamieszczono w rozdziale III.1 Optymalizacja mechanizmów programowania w przyszłym RPO umożliwiająca maksymalizację efektów rewitalizacji.

28

II. Zintegrowana ocena rozwiązań zastosowanych w województwie małopolskim

W celu oceny rozwiązań zastosowanych w województwie małopolskim, w badaniu ewaluacyjnym wykorzystano następujące metody i techniki badawcze: analiza dokumentów związanych z procedurą przygotowywania LPR-ów/PRU, a także analiza całości dokumentacji związanych z organizacją naborów na projekty w ramach działań 6.1A oraz 3.1B MRPO. Do lepszego zrozumienia i oceny mechanizmów i procedur związanych z przygotowywaniem LPR, a następnie wniosków projektowych niezwykle pomocne okazały się także wyniki wywiadu zogniskowanego, przeprowadzonego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego z pracownikami urzędu w dniu 02.10.2012 r. indywidualne pogłębione wywiady z pięcioma przedstawicielami władz miast, w których realizowane były projekty w ramach działania 6.1A lub 3.1B. ankieta skierowana do beneficjentów i partnerów projektów realizowanych w ramach MRPO działania 6.1 schemat A (projekty rewitalizacyjne) i 3.1 schemat B (projekty z zakresu rozwoju uzdrowisk). sześć studiów przypadku LPR-ów oraz trzy studia przypadku PRU (do badań wybrane zostały tylko te dokumenty, które otrzymały pozytywną ocenę oraz w ramach których dofinansowanie otrzymał przynajmniej jeden projekt). Elementem studiów przypadku były rozmowy telefoniczne z osobami, które przygotowywały LPR i/lub zajmowały się realizacją projektów. analiza 30 LPR-ów oraz 7PRU pod kątem zgodności z metodyką przygotowaną w ramach MRPO oraz z uwagi na spełnianie założeń i standardów określonych w ramach projektu badawczego „Rewitalizacja Miast Polskich…” realizowanego przez konsorcjum badawcze pod kierownictwem Instytutu Rozwoju Miast w Krakowie (zob. Janas, Jarczewski 20102, Ziobrowski 20103). W wyniku tak przeprowadzonej analizy uzyskano materiał, który pozwolił odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania, sformułowane przez Zamawiającego w SOPZ: Cel I. Określenie wpływu procedury oceny lokalnych programów rewitalizacji i planów rozwoju uzdrowisk na jakość tych dokumentów oraz jakość projektów zakwalifikowanych do wsparcia w ramach MRPO (działania 6.1A i 3.1B). Cel II. Ocena zasadności wprowadzenia metodyki tworzenia programów rewitalizacji oraz metodyki opracowywania planu rozwoju uzdrowiska. Cel III. Ocena zastosowania zasady partnerstwa w procesie tworzenia LPR i PRU

Janas K., Jarczewski W., 2010, Model procesu rewitalizacji – poziom lokalny, [w:] Janas K., Jarczewski W., Wańkowicz W. (red.), Model rewitalizacji miast, Instytut Rozwoju Miast, Kraków. 3 Ziobrowski Z. (red.), 2010, Założenia polityki rewitalizacji w Polsce, Instytut Rozwoju Miast, Kraków. 2

29

II.1. Metodyka tworzenia LPR/PRU Analizie poddane zostały dokumenty programowe MRPO dla działań 6.1 A i 3.1 B, w szczególności Metodyka przygotowania i oceny programu rewitalizacji oraz Metodyka przygotowania Planu Rozwoju Uzdrowisk, jak również regulaminy konkursów, a następnie całość dokumentacji związanej z przeprowadzeniem naborów. Wszystkie dokumenty były analizowane w szerszym kontekście dokumentów programowych powiązanych tematycznie z przedmiotem badania. Struktura LPR/PRU realizację projektów dla działań 6.1 A i 3.1 B MRPO Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przygotował szczegółowy wytyczne przygotowywania LPR/PRU, które zostały zapisane z Załączniku 7 Uszczegółowienia MRPO (tab. 7). Plan struktury LPR-ów pokazywał, że ma to być właściwie uszczegółowienie strategii rozwoju miasta dla obszaru objętego planowaną rewitalizacją. Przewidziano przygotowanie wyczerpującej diagnozy sytuacji wyjściowej, wraz z koniecznością uzasadnienia wyboru danego obszaru do rewitalizacji. Zgodnie z wytycznymi Metodyki konieczne było wpisanie wszystkich projektów miejskich, które w kilkuletniej perspektywie miały być realizowane na tym obszarze, a także wzbogacenie ich o projekty różnego rodzaju partnerów, niezależnych lub słabo zależnych od władz lokalnych. Konieczne było także uwzględnianie zarówno projektów „twardych”, inwestycyjnych, jak też tych „miękkich”, społecznych. Dla wszystkich tych projektów konieczne było także założenie wskaźników ich realizacji, a także wskazanie planowanych źródeł finansowania. Programy rewitalizacji miały także opisywać strukturę organizacyjną mającą umożliwić ich realizację (operatora), a także system komunikacji i promocji oraz sposoby monitorowania i oceny. Poziom dofinansowania projektów wynosi maksymalnie 70% wydatków kwalifikowanych projektu. Minimalna kwota wsparcia dla projektu obu działań wynosił 0,5 mln zł. Maksymalna kwota wsparcia dla projektu rewitalizacyjnego wynosi 15 mln zł, dla projektów uzdrowiskowych 5 mln zł. Maksymalnie w ramach jednego LPR/PRU możliwe było złożenie 2 projektów. W sumie więc dla LPR-ów zaplanowana została bardzo szczegółowo procedura, która powinna umożliwić przygotowanie bardzo kompleksowego, opartego na dobrze udokumentowanej diagnozie, strategii rozwoju wybranego do rewitalizacji obszaru. Metodyka przygotowywania PRU była nieco mniej skomplikowana i szczegółowa. Mniejsze wymagania w stosunku do PRU niż do LPR należy tłumaczyć faktem, że małopolskie uzdrowiska, poza nielicznymi wyjątkami, to jednak miejscowości małe i bardzo małe, o stosunkowo małym stopniu skomplikowania struktur urbanistycznych. Niemniej uwagę zwraca fakt, że Metodyka przygotowania PRU mogłaby być jednocześnie metodyką przygotowania strategii rozwoju uzdrowiska. Zatem PRU był właściwie dokumentem, który miał niejako wyznaczać, a częściej – duplikować strategię rozwoju uzdrowisk. W podobnej sytuacji znalazły się jednak także miasta, przygotowujące LPR-y, w których mieszka mniej niż 20 tys. osób. W Małopolsce, zgodnie z wytycznymi przedstawianymi na etapie przygotowywania LPR-ów w 2008 r., istniało 12 miast liczących ponad 20 tys. mieszkańców. Były to: Kraków, Tarnów, Nowy Sącz, Olkusz, Oświęcim, Chrzanów, Zakopane, Nowy Targ, Andrychów, Bochnia, Gorlice i Skawina. Pozostałe 49 miast było ośrodkami mniejszymi. A dla tych małych miast w Metodyce… znalazł się zapis mówiący: małe miasta o liczbie mieszkańców do 20 tyś. […] w całości będą objęte programem rewitalizacji. Taki zapis, w powiązaniu z bardzo szczegółową i profesjonalnie zaplanowaną metodyką oznaczał, że de facto przygotowując LPR miasta przygotowywały niejako strategię rozwoju całego miasta. 30

Tab. 7. Struktura Metodyki przygotowania LPR i PRU na podstawie Uszczegółowienia MRPO Metodyki przygotowania LPR

Metodyki przygotowania PRU

I. Streszczenie

I. Streszczenie

II. Nawiązanie do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno-społeczno-gospodarczego miasta i regionu

II. Charakterystyka obecnej sytuacji na obszarze uzdrowiska

III. Charakterystyka obecnej sytuacji na obszarze uzdrowiska

III. Nawiązanie do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno-społeczno-gospodarczego gminy i regionu

IV. Założenia programu rewitalizacji

IV. Planowane zadania PRU

V. Planowane zadania na obszarze rewitalizowanym, w podziale na lata i zakres przedmiotowy

V. Wskaźniki realizacji PRU

VI. Wskaźniki realizacji programu

VI. Plan finansowy PRU

VII. Plan finansowy realizacji rewitalizacji VIII. Instrumenty wdrażania programu i komunikacji społeczne Źródło: Uszczegółowienie MRPO

Dalsze zapisy Uszczegółowienia MRPO powodowały, że miasta, chcąc starać się o dofinansowanie swoich projektów w ramach MRPO musiały bardzo poważnie potraktować Metodykę i przygotować dokumenty bezpośrednio w nawiązaniu do podanych wytycznych i struktury. W punkcie 5. Ocena programu rewitalizacji Załącznika 7.3 znalazł się zapis: Punkty uzyskane w ramach oceny programu rewitalizacji podniosą liczbę punktów w trakcie weryfikacji wniosku o dofinansowanie ze środków MRPO. W sytuacji kiedy program okaże się przygotowany błędnie, będzie zawierał rażące nieścisłości lub jeżeli jego zapisy będą świadczyć, iż ma charakter doraźny i został przygotowany jedynie na potrzeby uzyskania wsparcia ze środków MRPO, może spowodować to odrzucenie wniosku o dofinansowanie konkretnego projektu. Do dalszych etapów oceny przechodziły tylko LPR-y, które uzyskały co najmniej 60% maksymalnej liczby punktów. Taki zapis spowodował, że miasta, przystępując do procedury przygotowywania LPR w celu pozyskania środków na rewitalizację z MRPO, chcąc zwiększyć szanse na realne otrzymanie środków oraz zminimalizować ryzyko odrzucenia wniosku z powodu niskiej jakości programu – musiały od razu podejmować szeroko zakrojone działania umożliwiające uzyskanie wysokiej, a przynajmniej wystarczającej jakości dokumentów, które poza 12 miastami – miały mieć de facto – strukturę charakterystyczną dla strategii rozwoju miast. Dodatkowo jakość dokumentów (a jednocześnie poziom ich skomplikowania) podniosły nieprecyzyjne zapisy dotyczące inwestycji w obszarze mieszkalnictwa. W Metodyce… bardzo wyraźny nacisk został położny na konieczność przygotowania szerokiej diagnozy dotyczącej sfery mieszkaniowej i społecznych aspektów mieszkalnictwa, a także na zaplanowanie zadań dotyczących remontów i renowacji istniejących zasobów mieszkaniowych, oraz budowy nowych mieszkań. Konieczność przygotowania diagnozy oraz zaplanowania projektów w sferze mieszkalnictwa była w Metodyce… tak wyeksponowana, że autorzy opracowujący LPR-y właściwie nie mieli możliwości jej ominięcia. Dodatkowo w Metodyce znalazły się jednak zapisy dotyczące inwestycji w zakresie mieszkalnictwa sformułowane w następujący sposób: Wyjątkowym elementem programu rewitalizacji są inwestycje w zakresie mieszkalnictwa, które mogą być realizowane wyłącznie na wyznaczonych obszarach wsparcia. W przypadku planowanej realizacji działań dotyczących mieszkalnictwa należy podczas diagnozy obszaru na którym realizowany będzie projekt […] stosować 31

się do Wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa. I dalej bardzo szczegółowo zacytowano te wytyczne: inwestycje w zakresie mieszkalnictwa mogą być realizowane na wyznaczonych (wyodrębnionych) obszarach wsparcia spełniających łącznie co najmniej trzy z poniższych kryteriów. wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia, wysoką stopę długotrwałego bezrobocia wysoki poziom przestępczości i wykroczeń, niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej, porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszkaniowego. Każde z wymienionych kryteriów zostało opisane za pomocą wskaźnika/wskaźników. Zabrakło zapisu precyzującego, że te wytyczne mają obowiązek być zastosowane wyłącznie dla inwestycji w zakresie mieszkalnictwa finansowanych w MRPO. W efekcie wiele miast podejmowało znaczące wysiłki skierowane na pozyskanie, przetworzenie i zaprezentowanie danych, nie planując jednak dofinansowania żadnego projektu w zakresie mieszkalnictwa z MRPO. Jednak nawet te miasta, które właściwie interpretowały ten zapis często nie rezygnowały z przeprowadzenia analizy zgodnie z wytycznymi dla inwestycji w obszarze mieszkalnictwa. Wynikało to z następujących uwarunkowań: aby zwiększyć szansę na pozytywną ocenę LPR-u konieczne było wpisanie planowanych inwestycji w zakresie mieszkalnictwa. W większości przypadków oznaczało to włączenie w proces przygotowywania LPR-u spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, które będąc podmiotem uprawnionym do ubiegania się o dofinansowanie (zob. tab. 8 oraz tab. 9) włączały się w prace dosyć chętnie upatrując szans na pozyskanie finansowania niezbędnych remontów i termomodernizacji. Zaniechanie prowadzenia analizy zgodnie z wytycznymi MRR oznaczało automatycznie wykluczenie tych podmiotów z grupy potencjalnych beneficjentów działania 6.1A, co byłoby bardzo niepopularne w lokalnych środowisku. W tym miejscu warto wspomnieć, ze w ramach całego działania 6.1A MRPO dofinansowanie zakresie mieszkalnictwa (w wysokości 0,88 mln zł) otrzymała tylko Wspólnota Mieszkaniowa Nieruchomości ul. Piastowska 15 w Chrzanowie.

32

Tab. 8. Podmioty uprawnione o ubieganie się o dofinansowanie Podmiotami uprawnionymi do ubiegania się o dofinansowanie projektów w ramach działania 6.1A

Podmiotami uprawnionymi do ubiegania się o dofinansowanie projektów w ramach działania 3.1B

1. Jednostki samorządu terytorialnego (jst) ich związki i stowarzyszenia,

1. Jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia – gminy uzdrowiskowe,

2. Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną,

2. Jednostki organizacyjne jst (gmin uzdrowiskowych) posiadające osobowość prawną,

3. Administracja rządowa, 4. Instytucje kultury, 5. Osoby prawne i fizyczne będące organami prowadzącymi szkoły i placówki, 6. Jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyżej), 7. Partnerzy społeczni i gospodarczy, 8. Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,

3. Parki narodowe i krajobrazowe, 4. PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, 5. Instytucje kultury, 6. Szkoły wyższe, 7. Organizacje pozarządowe, 8. Kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,

9. Instytucje otoczenia biznesu,

9. Przedsiębiorcy (przedsiębiorstwa uzdrowiskowe wyłącznie w ramach inwestycji

10. Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS.

w ogólnodostępną infrastrukturę uzdrowiskową).

Źródło: Uszczegółowienie MRPO

Tab. 9. Typy projektów podlegających wsparciu Typy projektów podlegających wsparciu w ramach działania 6.1A (w gminach miejskich, lub miejsko-wiejskich)

1. Modernizacja, renowacja budynków poprawiająca ich estetykę zewnętrzną 2. Modernizacja, renowacja części wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych, tj. odnowienie elementów strukturalnych budynku 3. Modernizacja, renowacja i/lub adaptacja budynków na cele utworzenia mieszkań socjalnych. 4. Budowa, przebudowa, rozbudowa i modernizacja obiektów infrastruktury społecznej

Typy projektów podlegających wsparciu w ramach działania 3.1B(w granicach obszaru, któremu został nadany status uzdrowiska)

Wsparciu podlegały projekty polegające na inwestycjach w obiekty i infrastrukturę uzdrowiskową tj. projekty związane z budową, rozbudową i renowacją ogólnodostępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej (rozumianej wyłącznie jako kompleksowy produkt turystyczny, nie będący standardową infrastrukturą rekreacyjno – sportową służącą zaspokajaniu potrzeb społecznych mieszkańców) zlokalizowanej na terenie uzdrowisk (m.in. pijalnie wód mineralnych, szlaki i ścieżki turystyczne, muszle widowiskowo – koncertowe, otwarte baseny kąpielowe, parki zdrojowe).

(z wyłączeniem opieki zdrowotnej oraz opieki społecznej) 5. Zagospodarowanie przestrzeni miejskich na cele publiczne i/lub gospodarcze, 6. Budowa, przebudowa, rozbudowa i modernizacja podstawowej infrastruktury komunalnej (np. przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych lub telekomunikacyjnych) na obszarze objętym projektem, w celu zapewnienia dostępu do wszystkich obiektów i terenów rewitalizowanych do podstawowych usług komunalnych 7. Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej, Źródło: Uszczegółowienie MRPO

33

Wyniki procedury konkursowej Działanie 6.1A cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem ze strony władz miejskich. Spośród 61 małopolskich miast LPR-y przygotowało i złożyło do oceny aż 52 miasta (Kraków i Tarnów złożyły po dwa LPR-y). Wartość projektów wpisanych do tych programów przekraczała 1,6 mld zł i taki poziom można uznać za minimalny, jeżeli chodzi o potrzeby rewitalizacyjne miast w naszym regionie. Na nieco ponad 1 mld zł opiewały oczekiwania w zakresie dofinansowania projektów rewitalizacyjnych. O spełnieniu wysokich formalnych wymagań LPR-ów, zgodnie z zapisami Metodyki… świadczy fakt, że tylko 7 LPR-ów uzyskało ocenę poniżej 60% maksymalnej liczby możliwych do uzyskania punktów i nie zakwalifikowało się do dalszych etapów postępowania. Co więcej – część spośród tych 7 LPR-ów była przygotowana na przyzwoitym poziomie i została nisko oceniona z powodu braku oznak kryzysu, a nie z powodu niskiej jakości dokumentu (taka sytuacja dotyczyła np. Niepołomic). Na podstawie tych 45 LPR-ów złożonych zostało 64 wnioski o dofinansowanie. Wnioskowane dofinansowanie wynosiło 357 mln zł. Ostatecznie w ramach działania 6.1A dofinansowanych zostało 47 projektów, które zostały zrealizowane w 37 miastach. W ramach działania 3.1B zostało złożonych 9 PRU i wszystkie uzyskały ocenę pozytywną (ponad 60% możliwych punktów). W ramach tych PRU zostało złożonych 14 wniosków o dofinansowanie projektów, z których ostatecznie finansowanych jest realizacja 11.

34

II.2. Pogłębione wywiady z przedstawicielami władz lokalnych W celu poznania bardziej bezpośrednich opinii na temat zrealizowanych projektów w ramach działania 6.1A oraz 3.1B MRPO przeprowadzono w listopadzie 2012 r. pięć wywiadów z przedstawicielami władz miast, które realizowały projekty tego typu. Do wywiadów pogłębionych wybrano osoby z miast wskazanych przez Zamawiającego w raporcie metodologicznym. Celem tego badania było pozyskanie maksymalnie precyzyjnych, w tym także krytycznych uwag dotyczących procedury przygotowywani LPR/PRU, a następnie aplikowania o środki i realizacji projektów. Każdej z pięciu osób, z którymi przeprowadzono wywiady zaoferowano możliwość skorzystania z klauzuli poufności, z której skorzystały – w raporcie przedstawiona została jedynie informacja o osobach z którymi przeprowadzano wywiady, oraz uzyskane podczas tych wywiadów informacje, bez informacji kto jest autorem konkretnej wypowiedzi. Tab. 10. Osoby, z którymi przeprowadzono wywiady pogłębione wraz z informacją o projektach realizowanym w danym mieście w ramach PRU/LPR Gmina/miasto

Imię i nazwisko, funkcja

Tytuły projektów, które otrzymały dofinansowane

Nowy Sącz

Marek Oleniacz

Przebudowa i modernizacja historycznych placówek oświatowych na Starym Mieście w Nowym Sączu jako spójna oferta edukacyjna dla dzieci i młodzieży

13 222 834,20 zł

8 943 359,40 zł

Rewitalizacja centrum Krzeszowic z przywróceniem funkcji obsługi turystyki uzdrowiskowej i kulturowej (MRPO.06.01.01-12-180/09)

13 213 178,28 zł

9 249 224,80 zł

Budowa przedszkola integracyjnego w Krzeszowicach ( MRPO.06.01.01-12-181/09)

6 897 441,37 zł

4 828 208,95 zł

Regionalne Centrum Oświatowo-Sportowe w Dobczycach - etap I dokończenie budowy budynku wielofunkcyjnego (MRPO.06.01.01-12-161/09)

32 420 068,00 zł

15 000 000,00 zł

Budowa Parku Zdrojowego „Zapopradzie” w Uzdrowisku Muszyna (MRPO.03.01.02-12-516/09)

6 634 151,80 zł

4 975 613,85 zł

Budowa Miejskiego Parku Zdrojowego „Baszta” w Uzdrowisku Muszyna (MRPO.03.01.02-12-517/09)

6 666 666,67 zł

5 000 000,00 zł

Przygotowanie strefy aktywności gospodarczej „Zapopradzie” – rewitalizacja dawnej dzielnicy uzdrowiskowej Muszyny ( MRPO.06.01.01-12-151/09)

7 681 527,36 zł

4 867 210,68 zł

Budowa Parku Zdrojowego „Zapopradzie” w Uzdrowisku Muszyna (MRPO.03.01.02-12-516/09)

6 634 151,80 zł

4 975 613,85 zł

Budowa Miejskiego Parku Zdrojowego „Baszta” w Uzdrowisku Muszyna (MRPO.03.01.02-12-517/09)

6 666 666,67 zł

5 000 000,00 zł

Sekretarz miasta Krzeszowice

Jan Bereza Sekretarz miasta

Dobczyce

Paweł Machnicki Zastępca burmistrza

Szczawnica

Tomasz Moskalik

(uzdrowisko)

Zastępca burmistrza

Muszyna

Włodzimierz Tokarczyk

(uzdrowisko)

Zastępca burmistrza

Źródło: opracowanie własne

35

Koszt całkowity

Dofinansowanie z EFRR

Podsumowanie wywiadów pogłębionych 1. Ogólna opinia dotycząca rewitalizacji / długofalowych planów, strategii rozwoju uzdrowisk – czy wspieranie tego typu działań ma sens? Czy odpowiadają one faktycznym potrzebom w mieście? Rewitalizacja jako mechanizm rozwoju miast jest jednym z najważniejszych celów rozwojowych wskazywanych przez rozmówców. Stopień degradacji fragmentów miast jest znaczny i wymaga ogromnych środków. Stąd też bardzo pozytywnie było oceniane finansowanie rewitalizacji/rozwoju uzdrowisk z działania 6.1A oraz 3.1B. Szczególną, podkreślaną zaletą tych działań była możliwość finansowania bardzo zróżnicowanych projektów, odpowiadających zróżnicowanym potrzebom miast. 2. Czy wprowadzenie wymogu posiadania LPR/PRU oraz ich ocena były dobrym rozwiązaniem? Opinie rozmówców na ten temat były zróżnicowane. Wymóg posiadania PRU był dosyć mocno krytykowany. Konieczność tworzenia tego dokumentu dla małych miast wiązała się ze znacznymi kosztami wynajęcia specjalistycznych firm doradczych. W tych gminach nikt nie potrafił przygotować takiego dokumentu. Jednocześnie jego przydatność do realizacji innych zadań niż pozyskania finansowania na projekty z działania 3.1B była bardzo ograniczona, żeby nie powiedzieć żadna. W większych miastach, powyżej 10 tys. mieszkańców konieczność tworzenia LPR-ów było bardziej zrozumiałe. Tworząc te dokumenty miasta starały się lepiej zrozumieć specyfikę poszczególnych obszarów. 3. Główna motywacja do podjęcia trudu stworzenia LPR/PRU. Główną motywacją tworzenia LPR/PRU była możliwość pozyskania środków z MRPO. inicjatywa była odpowiedzią na możliwość pozyskania dofinansowania w ramach MRPO.

Ta

4. Zasadność ocen i uwag merytorycznych na temat LPR/PRU i ich znaczenie w poprawie jakości dokumentów oraz usprawnieniu procesu rewitalizacji/rozwoju uzdrowiska. Wnioski z ocen i uwag ekspertów oceniających LPR/PRU miały stosunkowo niewielki wpływ na dalszą realizację projektów. Do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego składane były już kompletne dokumenty, które podlegały zatwierdzeniu. Nie było żadnego etapu negocjacji LPR-ów po ich ocenie. Ocena pozytywna LPR/PRU umożliwiała składanie aplikacji na projekt, więc nikt nie wkładał szczególnego wysiłku w dalsze poprawianie dokumentu, który już uzyskał aprobatę i akceptację. 5. Wpływ konieczności uchwalania LPR/PRU na jakość i przebieg/ sposób realizacji projektów dofinansowanych w ramach 6.1A oraz 3.1B. Zdaniem rozmówców taki wpływ istniał, szczególnie w przypadku LPR-ów, ale był bardzo ograniczony. Każde miasto realizowało projekty, które zazwyczaj już od wielu lat postrzegano w lokalnych społecznościach jako kluczowe i niezbędne do dalszego rozwoju. Stąd też pojawienie się tego typu finansowania umożliwiło ich realizację, ale nie przyczyniło się do stworzenia dodatkowej jakości. W sumie wymóg tworzenia LPR/PRU w pewnym sensie rozmówcy ocenili jako dodatkowe obciążenie, choć nie oceniali tego jednoznacznie jako przeszkoda.

36

6. Kierunki zmiany obowiązującego dotychczas trybu oceny i wyboru projektów w ramach działania 6.1A/ 3.1B MRPO Zasadniczo rozmówcy byli w stanie zaakceptować dotychczasową formułę. Co prawda LPR/PRU stanowiły dla nich główne element dokumentacji projektowej, ale w sumie byli bardzo zadowolenia z faktu otrzymania dofinansowania. Raczej obawiali się, że w przyszłości mogą nie dostać tak atrakcyjnych form finansowania projektów. Przedstawiciel jednego miasta poruszył problem delimitacji obszarów kryzysowych. Zaznaczył, że z uwagi na brak jednoznacznych kryteriów bardzo trudno jest politycznie uzasadnić wybór tego, a nie innego obszaru do rewitalizacji. 7. Opinie na temat obowiązującej dotąd zasady partnerstwa na etapie tworzenia LPR/PRU i wyboru projektów składających się na wspomniane dokumenty. Rozmówcy nie mieli szczególnych uwag co do partnerstwa zarówno na etapie tworzenia LPR/PRU jak i realizacji poszczególnych projektów, które były realizowane przez urzędy gmin. Wszystkie projekty realizowane w tej grupie miast były projektami typowo inwestycyjnymi, realizowanym na nieruchomościach komunalnych. Jeden z rozmówców podniósł problem, że niektórzy z partnerów lokalnych mają bardzo ciekawe pomysłu i są możliwości ich realizacji, ale brakuje środków dla tych partnerów i w przyszłości warto by to zmienić. Realizując projekty rewitalizacyjne nie wygenerowano dodatkowego partnerstwa. Szczególnym problemem na etapie realizacji projektów była bardzo mała elastyczność linii budżetowych. Dla projektów rewitalizacyjnych, realizowanych w starych centrach miast brak możliwości elastycznego reagowania na zmieniające się wymagania techniczne realizowanych projektów generowały dodatkowe koszty po stronie miast, niemożliwe do rekompensaty w ramach środków MRPO. 8. Czy rewitalizacja / rozwój uzdrowisk powinny pozostać jako działania priorytetowe w ramach nowej perspektywy finansowej? Czy planują Państwo pozyskanie kolejnych środków w ramach nowej perspektywy na kontynuację działań w ramach istniejących LPR/PRU? Czy planujecie Państwo tworzenie kolejnych LPR/PRU? Rozmówcy jednoznacznie odpowiedzieli, że taka forma finansowania rozwoju i odnowy miast jest dla nich bardzo korzystna i chcieliby ją utrzymać w kolejnej perspektywie finansowej. Obecnie część miast ma problemy związane z wysokim zadłużeniem i brakiem możliwości pozyskiwania olejnych środków na wkład własny. Jednak w perspektywie 2-3 lat planują ustabilizować budżety i przygotować się na absorpcję kolejnych środków. 9. Przygotowanie do starania się o dofinansowanie projektów/inwestycji z zakresu rewitalizacji/ rozwoju uzdrowisk w nowym okresie programowania. Staranie się o dofinansowanie na rewitalizację/rozwój uzdrowisk będzie zdaniem rozmówców łatwiejsze. Pracownicy i kadra zarządzająca w urzędach gmin obecnie jest znacznie lepiej przygotowana do tego procesu, niż kilka lat temu. Większa jest także świadomość konieczności rewitalizacji.

37

II.3. Studia przypadków Odpowiedź na głównie pytania niniejszej ewaluacji wymagały przeanalizowania szczegółowo doświadczeń związanych z przygotowywaniem LPR/PRU, a w szczególności oceny zasadności wprowadzenia metodyki tworzenia tych dokumentów oraz oceny zastosowania zasad partnerstwa w grupie miast 9. Do przeprowadzenia tego badania wybrano 6 LPR i 3 PRU: LPR Kraków Stare Miasto LPR Kraków „starej” Nowej Huty Nowy Sącz - Program rewitalizacji sądeckiej starówki (2008 – 2013) Wieliczka - Program Rewitalizacji dla Miasta Wieliczka na lata 2007-2015 Wadowice - LPR Miasta Wadowice na lata 2007-2013 Ciężkowice - Program Rewitalizacji Miasta Ciężkowice na lata 2008 - 2015 Rabka-Zdrój - PRU Rabka-Zdrój na lata 2009-2015 Wapienne - PRU Wapienne Szczawnica - PRU Szczawnica na lata 2009-2015 LPR Kraków Stare Miasto Lokalny Program Rewitalizacji Kraków Stare Miasto objął obszar 662 ha (2% powierzchni miasta) i zakładał realizację 9 projektów pilotażowych, 3 priorytetowych oraz 27 pozostałych. Całość działań planowanych w ramach programu wyniosła 383 mln zł. W ramach działań w ramach MRPO dofinansowanie uzyskał projekt budowy kładki przez Wisłę łączącej dzielnice Kazimierz i oraz historyczną część Podgórza. Dofinansowanie ze środków EFRR wyniosło 40% wartości projektu ogółem, wynoszącej 38,3 mln zł. LPR zaproponował jako operatora rewitalizacji zewnętrzną spółkę, która przy koordynującym udziale jednostki nowoutworzonej jednostki UMK zarządzałaby całością procesu. Rozwiązanie to, wzorowane wprost na praktyce niemieckiej, nie zostało wdrożone, co w pewnym stopniu jest zrozumiałe, ze względu na brak możliwości prostego przełożenia rozwiązań zachodnioeuropejskich na grunt polski. Niestety nie podjęto próby zmodyfikowania i dostosowania go do warunków polskich. Ostatecznie rolę operatora działań rewitalizacyjnych przejął Referat ds. Rewitalizacji Urzędu Miasta Krakowa. W LPR brak jest zarysowania koncepcji budowy systemu partnerstw wokół działań rewitalizacyjnych. Brak identyfikacji interesariuszy w zakresie rewitalizacji w wyraźny sposób ogranicza możliwości skutecznej interwencji. Wyznaczenie obszaru kryzysowego, w przypadku LPR Kraków Stare Miasto, jest przykładem patologii do jakiej prowadzi brak wdrożenia poprawnej metodyki wyznaczania obszarów kryzysowych. Jako „obszar kryzysowy” wyznaczono prężnie rozwijające się ścisłe centrum drugiego pod względem liczby ludności ośrodka miejskiego w Polsce i będącego jednocześnie głównym ośrodkiem metropolitalnym Małopolski. W zasadzie LPR Stare Miasto uprawdopodabnia w daleko idącej mierze przekonanie, że przy obecnej metodologii wyznaczania obszarów kryzysowych w LPR możliwe jest uzasadnienie w każdym z miast Małopolski dowolnie wybranego obszaru. W tym przypadku dołączenie do obszaru objętego rewitalizacją jurydyki Lubicz, miało na celu osiągnięcie odpowiednio niskich wartości pewnych wskaźników. Pojawiające się w LPR określenie całego wyznaczonego obszaru jako zdegradowanego kłóci się z rzeczywistością i stanowi wypaczenie idei rewitalizacji. Nie oznacza to, że zjawiska o charakterze

38

kryzysowym, nie występują na wspomnianym obszarze. W skali miasta można jednak znaleźć tereny znacznie bardziej zdegradowane. Wybór obszaru szeroko pojętego śródmieścia Krakowa jako terenu zdegradowanego świadczy o głębokim niezrozumieniu przez władze miasta idei rewitalizacji oraz wyjątkowo instrumentalnym potraktowaniu działań rewitalizacyjnych w ramach MRPO. Daje to podstawę do zakwalifikowania LPR-u Kraków Stare Miasto jako tzw. złej praktyki w zakresie delimitacji obszaru rewitalizacji. Pozytywnym aspektem powyżej omawianego przypadku jest bardzo trafny wybór samego projektu, który został zrealizowany. Inwestycja ta faktycznie poprawiła spójność wewnątrz wyznaczonego obszaru katalizując rozlewanie się pozytywnych efektów spontanicznej, oddolnej rewitalizacji (gentryfikacji) dzielnicy Kazimierz w kierunku historycznej części Podgórza. LPR Kraków „starej” Nowej Huty Lokalny Program Rewitalizacji „starej” Nowej Huty objął obszar 341 ha (1% powierzchni miasta) zamieszkiwany przez ok. 50 tys. mieszkańców i przedstawił do realizacji 7 wybranych projektów. LPR nie zawierał pełnej listy projektów rewitalizacyjnych. Łączna wartość wybranych działań planowanych w ramach programu wyniosła 91 mln zł. W ramach MRPO dofinansowanie uzyskał projekt modernizacji Teatru Ludowego. Dofinansowanie ze środków EFRR wyniosło 57% wartości projektu ogółem wynoszącej 1,2 mln zł. Jako operatora rewitalizacji zaproponowano zewnętrzną spółkę, która przy koordynującym udziale jednostki nowoutworzonej jednostki UMK zarządzałaby całością procesu. Rozwiązanie to, wzorowane wprost na praktyce niemieckiej, nie zostało wdrożone. Ostatecznie rolę operatora działań rewitalizacyjnych przejął Referat ds. Rewitalizacji Urzędu Miasta Krakowa. LPR zaproponował jako operatora rewitalizacji zewnętrzną spółkę, która przy koordynującym udziale jednostki nowoutworzonej jednostki UMK zarządzałaby całością procesu. Rozwiązanie to, wzorowane wprost na praktyce niemieckiej, nie zostało wdrożone, co w pewnym stopniu jest zrozumiałe, ze względu na brak możliwości prostego przełożenia rozwiązań zachodnioeuropejskich na grunt polski. Ostatecznie rolę operatora działań rewitalizacyjnych przejął Referat ds. Rewitalizacji Urzędu Miasta Krakowa. W LPR brak jest zarysowania koncepcji budowy systemu partnerstw wokół działań rewitalizacyjnych. Brak identyfikacji interesariuszy w zakresie rewitalizacji w wyraźny sposób ogranicza możliwości skutecznej interwencji. Pozytywnym elementem, który zauważalny jest w strukturze programu były konsultacje społeczne, w których licznie wzięli udział zarówno mieszkańcy Nowej Huty jak i działające na jej terenie organizacje. Potencjał ten nie został jednak właściwie tj. w celu budowy systemu lokalnych partnerstw na rzecz rewitalizacji, wykorzystany. Oba LPR-y przygotowane dla miasta Krakowa posiadają szereg wad, które w znaczący sposób utrudniają wykorzystanie ich do efektywnych i kompleksowych działań rewitalizacyjnych. Oba wybrane obszary, to dwa główne centra struktury przestrzennej miasta. Ich kluczowy, z punktu widzenia tkanki miejskiej, charakter nie uzasadnia jednak automatycznej konieczności ich rewitalizacji. Oba bowiem, w porównaniu do innych części miasta (w tym także dzielnicy Nowa Huta) stanowią obszary o względnie dobrym lub bardzo dobrym poziomie rozwoju. W każdym z wymienionych obszarów trudno jest mówić o wyraźnych procesach degradacji w systemie urbanistycznym. Oba LPR-y wykazują cechy dokumentów stworzonych wyłącznie na potrzeby pozyskania środków z MRPO, o czym świadczyć może m.in. brak prób ustanowienia zewnętrznego względem UMK operatora rewitalizacji, zaproponowanego przez autorów LPR. Charakter i zbyt duża, 39

bo mierzona w setkach hektarów wielkość obszarów wyznaczonych do działań rewitalizacyjnych, w znaczącym stopniu utrudnia przeprowadzenie skutecznej rewitalizacji. Nowy Sącz Działania rewitalizacyjne w Nowym Sączu noszą charakter działań zaplanowanych nie tylko z punktu widzenia MRPO, ale w głównej mierze z szerszej perspektywy, która traktuje rewitalizację jako skuteczne narzędzie polityki miejskiej. Zainteresowanie władza miasta tą tematyką sięga bowiem co najmniej roku 2003. Programowy charakter podjętych działań podkreślają m.in.: udział w Forum Rewitalizacji konsultacje z ekspertami (m.in. prof. Krzysztof Skalski), konkurs na wykonanie założeń programowych rewitalizacji i koncepcji urbanistycznej Śródmieścia Nowego Sącza miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru Starego Miasta opracowanie tzw. uproszczonego program rewitalizacji (2004r.), inwestycje w ramach zakreślonego programu działań opracowanie LPR dla Nowego Sącza na lata 2008-2013 LPR dla miasta zakładał realizację łącznie 33 projektów, w tym także grupy projektów miękkich, o charakterze społecznym. Na ograniczonym obszarze Starego Miasta, zamieszkałym przez 5,7 tys. osób, postanowiono skoncentrować inwestycje o wartości 121 mln zł. Dofinansowanie uzyskały działania o wartości 13,2 mln zł (przy dofinansowaniu z EFRR w wysokości 8,9 mln zł). Dzięki ograniczeniu obszaru interwencji możliwe stało się uzyskanie jednego z najwyższych w Małopolsce wskaźników intensywności działań rewitalizacyjnych mierzonych wartością zrealizowanych w ramach MRPO projektów w stosunku do powierzchni obszaru wynikającej z LPR. Jednocześnie udział wartości zrealizowanego projektu w ramach działań zaplanowanych w LPR także osiągnął znaczący poziom, wynosząc 10% ogółu zaplanowanych działań. LPR dla miasta Nowego Sączą i jego realizacja w ramach MRPO, są pozytywnym przykładem metodycznie wdrażanych działań rewitalizacyjnych. Na uwagę zasługuje zarówno systematyczna, wieloletnia praca nad przygotowaniem założeń działań rewitalizacyjnych, jak i ich wdrażanie, niezależnie od środków zewnętrznych. Na tle Małopolski na pozytywną ocenę zasługuje także wybranie niedużego, bo stanowiącego 1,1% obszaru miasta terenu, na którym skoncentrowano działania rewitalizacyjne.

40

Wieliczka Głównym celem sporządzenia LPR dla Wieliczki było pozyskanie środków z EFRR na lata 20072013. Pomimo, trudności natury m.in. finansowej, które wzmiankowano w programie jako obszar rewitalizacji uznano cały obszar miasta, korzystając z możliwości, jaką dały założenia metodyczne do sporządzania LPR opracowane przez UMWM, umożliwiające wpisanie jako obszaru rewitalizacji całego obszaru miasta, w przypadku gdy jego ludność nie przekraczała 20 tys. Całość działań zaplanowanych w ramach LPR oszacowana została na blisko 200 mln zł. Dofinansowanie na poziomie 50% wartości uzyskał 1 z 28 projektów wymienionych w programie. Wartość zrealizowanego projektu wyniosła 19 mln zł. Ze względu na brak informacji o powierzchni de facto objętej programem rewitalizacji - trudno jest określić intensywność przeprowadzonych działań. Jedynym wskaźnikiem możliwym do przybliżenia skali przeprowadzonych działań jest udział wartości projektu w planowanych w LPR nakładach na projekty w obszarze rewitalizacji ogółem, który wynosi 9,5%. W programie, poza holdingiem Kopalni Soli w Wieliczce S.A. nie wskazano w wyraźny sposób innych grup interesariuszy, w oparciu o których można byłoby zbudować system partnerstw na rzecz działań rewitalizacyjnych. Brakiem programu jest brak jasno określonych metod wyboru obszaru priorytetowego rewitalizacji. Poza ogólnymi sformułowaniami dotyczącymi funkcji obszaru brak jest jakichkolwiek informacji ilościowych uzasadniających taką, a nie inną delimitację obszaru do rewitalizacji. Fakt wydaje się potwierdza formalny jedynie charakter dokumentu. Pozytywem przeprowadzonej diagnozy obszarów, na które podzielono sugerowany, główny obszar rewitalizacji jest są: analiza poszczególnych obszarów w kontekście miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz analiza stosunków własnościowych na obszarze podlegającemu wsparciu. Obie te kwestie bez wątpienia ułatwią kontynuowanie działań rewitalizacyjnych. Dodatkowo, tego rodzaju analizy nie występowały zbyt często w małopolskich LPRach, pomimo swojej użyteczności. Ciężkowice Sporządzenie LPR-u dla miasta Ciężkowice było w zauważalny sposób uwarunkowane chęcią skorzystania ze środków EFRR dostępnych w zakresie działań rewitalizacyjnych w okresie programowania 2007-2013 Jakkolwiek ciężkowicki program podjął próbę identyfikacji partnerów planowanych działań rewitalizacyjnych, to jednak została ona uszczegółowiona wyłącznie w zakresie podmiotów publicznych. Przy niewielkiej skali samego miasta sugeruje to de facto brak rozpoznania potencjalnych partnerów zarówno ze strony sektora prywatnego, jak i sfery społecznej. Wpisanie jako obszaru rewitalizacji terenu całego miasta, które ze względu na swoją specyfikę posiada w swojej strukturze znaczący udział ekstensywnie wykorzystywanych terenów zielonych oraz rolnych, należy ocenić jako słabo uzasadnione. Przypadek Ciężkowic pokazuje jednocześnie, że w przypadku najmniejszych ośrodków miejskich o wielkości do 5 tys. mieszkańców obszar rewitalizacji może zostać utożsamiony do strefy zwartej zabudowy o charakterze miejskim. Dotychczas stosowany limit na poziomie 20 tys. mieszkańców jest ustalony na wyraźnie zbyt wysokim poziomie.

41

Projekt rewitalizacji centrum miasta o wartości 2,4 mln zł, który uzyskał dofinansowanie ze środków EFRR, w ramach MRPO na poziomie 70%, stanowił 4,7% ogółu wartości działań zdefiniowanych w LPR. Wybór projektu odnowy centrum miasta, pomimo braków, które można dostrzec w LPR, pokazuje, że znaczenie jakości samego LPR w jego rozbudowanej formie zaproponowanej przez UMWM, w grupie miast najmniejszych, ma co najwyżej umiarkowane znaczenie. Na tak niewielkim przestrzennie poziomie analizy problemy związane z rewitalizacją mają charakter ogólny i są ściśle powiązane z poszczególnymi funkcjami pełnionymi przez daną miejscowości. Diagnoza stanu zastanego jest więc, ze względu na skalę problemów stosunkowo prosta i łatwa do prawidłowej identyfikacji na poziomie władz miasta. Metodyka sporządzania LPR dla tego rodzaju ośrodków powinna mieć zatem charakter znacznie bardziej uproszczony. Wadowice Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Wadowice na lata 2007-2013 jest w dużym stopniu kontynuacją działań rewitalizacyjnych rozpoczętych w 2005 r. wraz z utworzeniem w Urzędzie Miasta zespołu ds. rewitalizacji oraz powstającym wówczas Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Wadowice. Obszar śródmieścia, który przeznaczono do rewitalizacji ma powierzchnię 180 ha, stanowiący znaczący, bo 17% odsetek całego obszaru miasta. Program zakładał realizację na tym obszarze projektów o wartości 207 mln zł. Dofinansowanie w ramach MRPO, uzyskały 2 projekty o łącznej wartości 15,9 mln zł. Poziom dofinansowania sięgający 70% należał do najlepszych pod tym względem wyników w regionie. Relatywnie duży obszar rewitalizacji nie pozwolił na osiągniecie bardzo wysokiego wskaźnika intensywności działań. Dzięki realizacji dwóch projektów i znaczącej wartości sumarycznej projektów, osiągnięto jednak umiarkowany poziom intensywności działań (88 tys. zł/ha). Do zalet wadowickiego LPR należy bardzo jednoznaczne wyznaczenie operatora programu oraz identyfikacja szeregu, w sumie ok. 100 różnego rodzaju partnerów dla planowanych działań,. Dodatkowo, program zawiera listę wszystkich zidentyfikowanych interesariuszy. Silną stroną programu jest również identyfikacja 127 szczegółowych zadań składających się na program, z których aż 26 zostało zrealizowanych do momentu aktualizacji programu. Zauważalnym brakiem LPR-u jest kwestia delimitacji obszaru. Pomimo wielokrotnie podkreślanego eksperckiego i analitycznego charakteru metodyki wyznaczania obszaru rewitalizacji, brak jest jasno i klarownie określonych wskaźników na podstawie których wybrano ten właśnie obszar w takich, a nie innych granicach. Podobnie, jak w przypadku wielu małopolskich LPR-ów, również analiza wadowickiego sprawia wrażenie uzasadniania wyboru terenu rewitalizacji ex post, a więc po już dokonaniu jego wyboru. Wadowicki LPR, pomimo pewnych niedociągnięć, głównie z zakresu diagnozy, stanowi wyjątkowy, w skali Małopolski, przykład identyfikacji i budowy partnerstw w działaniach rewitalizacyjnych, jak również uwzględnienia działań o charakterze społecznym, które w liczbie 33 stanowiły ¼ ogółu zaplanowanych zadań.

42

Rabka-Zdrój Plan Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój na lata 2009-2015 uwzględnił inwestycje związane funkcjami uzdrowiskowymi miasta o łącznej wartości 214 mln zł. W rezultacie naboru MRPO miasto otrzymało dofinansowanie budowy infrastruktury uzdrowiskowej ze środków EFRR w wysokości 4,4 mln zł. Projekt o wartości 7,2 mln zł otrzymał więc dofinansowanie z EFRR na poziomie 61%, co było wynikiem niższym od średniego dofinansowania w ramach całego działania 3.1.B MRPO. Wartość zrealizowanego projektu wyniosła zatem tylko 3,3% planowanych w PRU potrzeb. Jasno określono operatora PRU, którym został Wydział Strategii i Rozwoju SpołecznoGospodarczego oraz Zamówień Publicznych UM Rabka-Zdrój. Podmiot ten pełni nota bene również funkcję operatora LPR. Klarownie została zarysowana również grupa interesariuszy planu, uwzględniająca zarówno podmioty publiczne, społeczne, jak i prywatne. Interesującym efektem prac, w tym konsultacji nad PRU, stał się postulat utworzenia Forum Rewitalizacji i Rozwoju Rabki-Zdrój, w skład którego mieli wejść m.in. przedstawiciele operatora, jednostek gminnych, przedsiębiorcy, przedstawiciele instytucji finansowych czy partnerzy społeczni. Warto zwrócić uwagę, że poza działaniami inwestycyjnymi w infrastrukturę o charakterze stricte uzdrowiskowym jak np. pijalnie wód, tężnie, odwiert solanki itp., wszystkie inne działania jak np. rewitalizacja parku, modernizacja gospodarki wodno-kanalizacyjnej, rozbudowa bazy turystycznej i noclegowej itd. nie odbiegają od potrzeb innych gmin, nie posiadających statusu uzdrowiska. Inwestycje w infrastrukturę wyłącznie uzdrowiskową w PRU Rabki-Zdroju wynoszą 12% ogółu zaplanowanych inwestycji. W przypadku miast posiadających status uzdrowiska sporządzanie planu rewitalizacji oraz planu rozwoju uzdrowiska jako odrębnych dokumentów jest niewskazane. Są one w bardzo dużej części praktycznie identyczne. Co więcej, dotychczasowa praktyka, świadczy, że oba plany często są wykonywane przez tę sama firmę zewnętrzną. Właściwym rozwiązaniem będzie zatem uwzględnienie planów rozwoju uzdrowiska w LPR, bądź strategii rozwoju miasta, jako ich integralnej części. Funkcje uzdrowiskowe stanowią integralną część struktury funkcjonalnej miasta i jako takie nie muszą być specjalnie wyodrębniane, zwłaszcza, że projekty o charakterze uzdrowiskowym, jakie w głównej mierze uzyskały dofinansowanie w ramach MRPO, stanowiły zaledwie drobny ułamek wartości zaplanowanych w PRU działań.

43

Wapienne Uzdrowisko Wapienne jest najmniejszym spośród polskich uzdrowisk. PRU zakłada inwestycje na łączną kwotę 22 mln zł. W ramach MRPO na lata 2007-2013 dofinansowanie uzyskały dwa projekty na terenie uzdrowiska o łącznej wartości 7 mln zł. W skali województwa działania realizowane przy wsparciu MRPO w Wapiennym w największym, bo wynoszącym 32% stopniu zrealizowały plan finansowy zawarty w PRU. Warto zwrócić uwagę na realizację jednego z projektów przez beneficjenta prywatnego tj. Ośrodek Wczasowo-Leczniczy Maria Drobenko. W ramach działania 3.1B był to jedyny przykład wnioskodawcy prywatnego, który otrzymał dofinansowanie z MRPO. Działania w ramach PRU Wapienne zmierzają do rozbudowy funkcji uzdrowiskowych na względnie dużą skalę. Intensywność realizowanych działań ze wsparcia MRPO jest w przypadku Wapiennego największa w regionie o ok. 1,5 razy przekraczając wartość dla drugiego w kolejności uzdrowiska – Szczawnicy. W ramach samego PRU można zauważyć brak pewnych rozwiązań wzorcowych, jak np. wyznaczenia operatora planu, czy budowy partnerstw w zakresie rozwoju funkcji uzdrowiskowych. Podobnie jak w przypadku LPR-ów najmniejszych miast, jakość samego dokumentu, jakim jest PRU ma niewielkie znaczenie z punktu widzenia tak małego obszaru interwencji. Istotne natomiast w procesie restytucji funkcji uzdrowiskowych na tak, względnie dużą skalę, w tak peryferyjnie położonym obszarze, wydaje się być opracowanie w drodze np. konkursu, koncepcji architektonicznej dla całości zaplanowanych działań wraz ze studium wykonalności. Tylko w takim przypadku będzie można ocenić ryzyko planowanej interwencji oraz zapewnić odpowiednio wysoką, z punktu widzenia krajobrazowo-architektonicznego, jakość tego rodzaju inwestycji. Sam PRU Wapienne dla tak ograniczonego obszaru, w którym gros interwencji przypada na strefę A ochrony uzdrowiskowej o powierzchni zaledwie 49 ha nie stanowi wartościowego dokumentu strategicznego jako odrębny dokument. Kluczowe jego elementy mogą z powodzeniem zostać włączone w inne dokumenty o charakterze strategicznym jak np. strategia rozwoju gminy i jako takie być ocenianie w przypadku utrzymania trybu konkursowego.

44

Szczawnica PRU Szczawnica na lata 2009-2015 zakłada realizacje łącznie 51 projektów o na imponującą kwotę 725 mln zł. Wartość projektów o charakterze stricte uzdrowiskowym wynosiła 125,6 mln zł, co stanowiło 17,5% zaplanowanej kwoty. Skala zaplanowanych działań spełnia w przypadku Szczawnicy de facto rolę odpowiadającą wieloletniemu planowi inwestycyjnemu i jest najwyższą kwotą zarówno wśród analizowanych w ramach niniejszego opracowania LPR-ów, jak również PRU. Co więcej, plan ten pełni jak dotąd funkcję LPR, którego miasto Szczawnica nie posiada. W ramach PRU zrealizowano bowiem dwa projekty rewitalizacyjne na łączną kwotę 11 mln zł. Rolę operatora PRU Szczawnica pełni Referat Rozwoju Lokalnego Infrastruktury Komunalnej i Środków Pomocowych UMiG Szczawnica. Funkcje integrujące partnerów rozwoju uzdrowiska pełnić ma Forum Uzdrowiska, w skład którego wchodziliby zarówno partnerzy prywatni, jak i publiczni. O tym, że planowane w PRU projekty mają charakter działań rozwojowych o charakterze ogólnomiejskim, a nie wyłącznie lub w dużej mierze uzdrowiskowym, świadczy fakt, że w przypadku PRU Szczawnica, na liście projektów priorytetowych nie znalazł się żaden z projektów o silnie uzdrowiskowym charakterze, Przykład PRU Szczawnicy dobitnie potwierdza brak konieczności sporządzania PRU jako odrębnego dokumentu i możliwość realizacji całość działań związanych z wsparciem funkcji uzdrowiskowych w ramach innych dokumentów o charakterze strategicznym, w tym także LPR. Program rewitalizacji jest bowiem narzędziem o wiele bardziej precyzyjnym m.in. ze względu na zastosowanie części diagnostycznej, identyfikującej obszary problemowe. Analiza funkcji uzdrowiskowych w przypadku miast i gmin uzdrowiskowych w ramach LPR wzbogaci planowanie funkcji uzdrowiskowych o znacznie szerszą perspektywę, niż tą, która przy obecnej praktyce zawarta jest w PRU. Sam PRU Szczawnica, z formalnego punktu widzenia spełnia dobrze postawione mu cele.

45

II.4. Ankieta wśród beneficjentów W ramach niniejszej ewaluacji przeprowadzono i przeanalizowano wyniki ankiety internetowej rozesłanej do beneficjentów i partnerów projektów realizowanych w ramach MRPO działania 6.1 schemat A (projekty rewitalizacyjne) i 3.1 schemat B (projekty z zakresu rozwoju uzdrowisk). Ankieta została rozdystrybuowana wśród wszystkich beneficjentów projektów drogą elektroniczną. W wiadomości mailowej wskazano kontekst i cele badania prosząc o wypełnienie elektronicznego formularza ankiety (zob. zał. 1) przez osoby, które były zaangażowane w proces przygotowania oraz osoby związane z implementacją projektu. W niektórych przypadkach była to ta sama osoba, dlatego ostatecznie ankieta dotarła do 76 osób. Następnie prośba była dwukrotnie ponawiana przez kontakt telefoniczny. Ostatecznie uzyskano odpowiedzi od 61 osób, z czego 4 reprezentowały beneficjentów działania 3.1B (uzdrowiska). Zdecydowana większość ankietowanych (85%) pytanych o potencjalny wpływ projektów rewitalizacyjnych bądź z zakresu rozwoju uzdrowisk na rozwój miasta twierdziła, że będą one wpływać na dalszy rozwój, przy czym blisko połowa badanych twierdziła tak w sposób zdecydowany. Tylko pojedyncze osoby stwierdziły, że wpływ ten może być ograniczony lub nie ma go wcale. Czy projekt rewitalizacyjny/rozwoju uzdrowisk realizowany w ramach MRPO w Pana/Pani miejscowości może realnie przyczynić się do rozwoju miejscowości/gminy?

Uzasadniając swoje stanowisko, badani na ogół wypowiadali się dość ogólnikowo, najczęściej wskazując na poprawę jakości przestrzeni publicznej, poprawę jakości życia mieszkańców czy poprawę estetyki i wzrost atrakcyjności miasta, najczęściej powielając założenia przyjęte w LPR/PRU. Natomiast tylko w nielicznych przypadkach pojawiły się bardziej konkretne odpowiedzi wypowiedzi świadczące o wpływie na rozwój gospodarczy: jak np. o tym, że „główna ulica stała się najlepsza ulicą handlową w mieście”. Spośród kilku osób, które stwierdziły, że nie dostrzegają wpływu realizacji projektu na rozwój miasta w żadnym wymiarze, tylko jedna uzasadniła swoje stanowisko pisząc, że „projekt jest słabo powiązany z innymi projektami - zwykły projekt infrastrukturalny, żadna rewitalizacja”. Ponad trzy czwarte badanych uważa, że wymóg tworzenia LPR/PRU na etapie naboru projektów rewitalizacyjnych/ z zakresu rozwoju uzdrowisk do dofinansowania w ramach MRPO, przyczynił się do podniesienia ich jakości. Uzasadniając takie stanowisko, najczęściej wskazywano na funkcje diagnostyczną LPR/PRU, planowanie działań w dłuższej perspektywie oraz ich priorytetyzację, jednak w żadnym przypadku nie wskazano jak LPR/PRU przyczynił się do lepszego planowania konkretnych projektów, pozostając przy ogólnikach, często kopiowanych z wytycznych tworzenia LPR/PRU.

46

Natomiast osoby, które uznały, że wymóg LPR/PRU nie miał wpływu na jakość realizowanych projektów uzasadniały swoje stanowisko pisząc wprost, że: „brak środków na finansowanie innych projektów, LPR to dodatkowa robota, zupełnie bez znaczenia dla tego co chcieliśmy zrobić i tak” lub „są tworzone tylko po to bo są potrzebne dla danego projektu aby otrzymać dotacje”. Czy w Pana miejscowości/gminie realizowane są też inne projekty zapisane w LPR/PRU, które nie są finansowane w ramach MRPO?

W zróżnicowany sposób przedstawiają się odpowiedzi dotyczące realizacji innych projektów, które zostały uwzględnione w LPR/PRU, ale nie uzyskały dofinansowania ze środków MRPO. Tylko 27% badanych stwierdziło, że realizowana jest większość projektów w ramach LPR/PRU, 36% wskazało na nieliczne realizacje, a jedna piąta badanych nie potrafiła odpowiedzieć na to pytanie. Natomiast 15% respondentów stwierdziło, że realizowane są tylko projekty, które otrzymały dofinansowanie w ramach MRPO. Projekty realizowane z innych źródeł niż MRPO, zdaniem badanych, najczęściej uzyskiwały dofinansowanie ze środków własnych miasta lub innych funduszy pomocowych UE. Aż 70% respondentów stwierdziło, że w ich miastach nie realizuje się żadnych projektów rewitalizacyjnych/rozwoju uzdrowisk, które byłyby inicjowane prze inne podmioty, takie jak prywatni przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia itp. Osoby, które twierdziły inaczej, nie potrafiły jednak w ogóle wskazać przykładów takich projektów. Najpowszechniejszym sposobem zapewnienia zasady partnerstwa było zdaniem zdecydowanej większości badanych było przeprowadzenie tzw. konsultacji społecznych, najczęściej na etapie przygotowywania LPR/PRU. Połowa badanych wskazała również na uwzględnienie w planach projektów i działań proponowanych przez stronę społeczną/przedsiębiorców/NGO itd. Należy jednak pamiętać, że umieszczenie tego typu inicjatyw nic nie kosztuje, natomiast w praktyce nie miały one większych szans na realizację, na co wskazują m.in. odpowiedzi na wcześniejsze pytanie.

47

Proszę zaznaczyć jakie działania zostały podjęte w Pana/Pani miejscowości w celu zapewnienia zasady partnerstwa? (możliwa więcej niż jedna odpowiedź).

Mając na uwadze fakt, że mimo iż badani to w większości osoby związane z przygotowaniem bądź/i wcielane w życie projektów rewitalizacyjnych/ z zakresu rozwoju uzdrowisk, przedstawione opinie mogą się jednak różnić w pewnym stopniu od rzeczywistego obrazu. Tym niemniej można zaryzykować stwierdzenie, że pomimo urzędniczego optymizmu w kwestii wpływu projektów na rozwój miasta, w praktyce nawet osoby bezpośrednio związane z planowanie LPR/PRU nie potrafiły wskazać na czym ten wpływ miałby polegać, ograniczając swoje wypowiedzi do frazesów, czasem przeklejanym wprost z rzeczonych dokumentów. Podobnie jeśli chodzi o wpływ samego LPR/PRU na jakoś projektu, większość jest skłonna się zgodzić, że ten wpływ jest, ale poza ogólnikami, nie wiadomo na czym on miałby polegać. Rewitalizacja/rozwój uzdrowiska w większości przypadków ogranicza się do jednego lub dwóch projektów dofinansowanych w ramach MRPO i nielicznych projektów finansowanych ze środków własnych lub innych programów pomocowych UE. Projekty te byłyby najprawdopodobniej realizowane bez względu na to, czy znalazłyby się w LPR/PRU, czy nie. Ponad 20% respondentów deklaruje nawet brak wiedzy na ten temat, co wskazuje pośrednio, na brak zainteresowania LPR/PRU. Partnerstwo w rewitalizacji/rozwoju uzdrowiska sprowadza się najczęściej do przeprowadzenia konsultacji społecznych lub wpisania projektów poza urzędowych na listę życzeń LPR/PRU.

48

II.5. Analiza LPR/PRU W ramach niniejszego rozdziału podjęto się podsumowania kompleksowej oceny 30 LPR-ów małopolskich miast oraz 7 PRU. Każdy z tych dokumentów został już szczegółowo oceniony przez asesorów w ramach procedury przyznawania środków na realizację projektów w ramach działania 6.1A oraz 3.1B MRPO. Zadaniem zespołu realizujące niniejszą ewaluację było więc podsumowanie wyników tych ocen w kontekście postawionych przez Zamawiającego celów. W związku z tym, zgodnie z Raportem metodologicznym, do analizy włączono wyłącznie te LPR/PRU które w procesie oceny otrzymały minimum 60% możliwych do uzyskania punktów i zostały zakwalifikowane do dalszej procedury, a następnie przynajmniej jeden projekt wpisany do tych dokumentów otrzymał dofinansowanie na realizację w ramach działania 6.1A lub 3.1B MRPO. Podsumowanie oceny LPR/PRU w kontekście wybranych kryteriów analitycznych 1. Jakość i zakres identyfikacji problemów oraz rozpoznania ich uwarunkowań Problemy miast w LPR/PRU były zasadniczo stosunkowo dobrze identyfikowane. Wysoką jakość diagnozy w LPR/PRU można wskazać jako jeden z ważniejszych, pozytywnych efektów przyjętej Metodyki... Właściwie pierwszy raz małopolskie miasta tak powszechnie i w tak ustandaryzowany sposób przeprowadziły wieloelementową i skomplikowaną procedurę diagnostyczną. Informacje zawarte LPR-ach, choć w części przypadków dotyczą tylko fragmentów miast, są niewątpliwie najpełniejszą i najbardziej aktualną diagnozą sytuacji i potrzeb miast naszego regionu. Oczywiście nie wszystkie miasta poradziły sobie z problematyką diagnozy równi dobrze, zdarzają się liczne błędy metodologiczne, związane z wizualizacją i interpretacją danych. Te problemy nie zmieniają jednak ogólnego, bardzo pozytywnego obrazu, jaki wyłania się po przeanalizowaniu części związanej z identyfikacją problemów oraz rozpoznawania uwarunkowań w LPR/PRU. 2. Powiązanie LPR/PRU z innymi dokumentami planistycznymi i strategicznymi na poziomie lokalnym i regionalnym Na poziomie deklaratywnym powiązanie LPR z innymi dokumentami strategicznymi na poziomie lokalnym i regionalnym w LPR-ach były bardzo poprawne. Zasadniczo powiązanie tych dokumentów sprowadzało się do wylistowanie - które cele i priorytety dokumentów wyższego rzędu będą realizowane w wyniku realizacji LPR/PRU. Wykazywano także zgodność z planami miejscowymi, o ile takowe istniały dla terenów obejmowanych rewitalizacją. Zasadniczo jednak, z uwagi na bardzo duże różnice w sposobie formułowania strategii rozwoju miast, a wytycznymi zapisanymi w Metodyce, LPR/PRU stanowiły odrębne, samodzielne dokumenty i relatywnie słabo wiązały się ze strategiami rozwoju miast. Jeżeli takie powiązania zachodziły, to głównie na poziomie strategicznym, czyli zasadniczych celów. W bardzo niewielu przypadkach LPR/PRU były przygotowywane jako logiczne dokumenty operacyjne bezpośrednio podporządkowane strategii rozwoju miast.

49

3. Sposób i kryteria delimitacji obszaru kryzysowego Sposób i kryteria delimitacji obszarów kryzysowych w analizowanych dokumentach należy uznać za umiarkowanie poprawne, szczególnie jeżeli weźmie się pod uwagę, że w większości małopolskich miast dotychczas praktycznie nigdy nie prowadzono analiz zróżnicowania wewnątrzmiejskiego zjawisk społecznych i gospodarczych. W większości miast liczących mniej niż 20 tys. mieszkańców rezygnowano z takich analiz i przedstawiani do rewitalizacji całe miasto, bądź też dosyć dowolnie wybrany fragment. W miastach większych zasadniczym problemem był brak wytycznych dotyczących tego jak duży i jak spójny powinien być obszar wskazany do rewitalizacji. W konsekwencji miasta tak manipulowały granicami obszaru wskazanego do rewitalizacji by po pierwsze - osiągnąć niezbędny poziom wskaźników, a po drugie – by nie skonfliktować się z mieszkańcami obszarów nie obejmowanych LPR. 4. Adekwatność proponowanych działań w stosunku do zidentyfikowanych problemów Relację pomiędzy wynikami diagnozy, a programowanymi działaniami w analizowanych dokumentach należy zasadniczo uznać za dosyć słabą. W części diagnostycznej identyfikowano szereg problemów społeczno-gospodarczych i urbanistycznych. Jak już wcześniej zaznaczono – struktura diagnozy została niejako wymuszona zapisami Metodyki… Tak więc była ona traktowana częściowo rozłącznie w stosunku do dalszych części dokumentów. Identyfikowane problemy na podstawie obowiązującej struktury LPR/PRU, a do części w której wskazywano listę niezbędnych działań – wstawiano projekty, które będą/chciałoby realizować miasto wraz z partnerami. W efekcie także projekty były ze sobą słabo powiązane, co utrudniało osiągnięcie synergii. 5. Partnerstwo i partycypacja społeczna jako środki realizacji celów i sposób zapewnienia trwałości efektów Zapewnienie realizacji partnerstw okazało się, dosyć niespodziewanie, jedną z największych słabości związanych z procedurą przygotowywania, a następnie implementacji LPR/PRU. Na etapie przygotowywania tych dokumentów w większości miast włączyło się w nie liczne grono różnego rodzaju partnerów. Do dokumentów wpisano szeroką listę projektów partnerskich. Jednak w praktyce okazało się, że prawie żaden z tych projektów nie uzyska dofinansowania w ramach działania 6.1A i 3.1B MRPO. 6. Monitoring i ewaluacja oraz ocena ryzyka W prawie wszystkich dokumentach znalazły się elementy systemu monitorowania i ewaluacji. Znakomita większość proponowanych w LPR/PRU mechanizmów monitorowania i ewaluacji oraz oceny ryzyk była bardzo słaba i nie dawała szans na realne prowadzenie takich działań. Jednak największym brakiem był niedostatek środków. W ramach projektów dofinansowywanych z MRPO możliwe jest wyłącznie monitorowanie i sprawozdawanie efektów realizacji działań finansowanych z MRPO. Pozostały monitoring i ewaluacja musiałyby być finansowane ze środków własnych miast. W analizowanych dokumentach takie deklaracje właściwie się nie pojawiały, co w praktyce przełożyło się na bardzo fragmentaryczne monitorowanie postępów rewitalizacji w zaledwie kilku małopolskich miastach. Pozytywnym przykładem mogą być tutaj doświadczenia Wadowic.

50

II.6. Wnioski W wyniku tak przeprowadzonej analizy uzyskano materiał, który pozwolił odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania, sformułowane przez Zamawiającego w SOPZ. Cel I. Określenie wpływu procedury oceny lokalnych programów rewitalizacji i planów rozwoju uzdrowisk na jakość tych dokumentów oraz jakość projektów zakwalifikowanych do wsparcia w ramach MRPO (działania 6.1A i 3.1B). Procedura oceny LPR/PRU, która została narzucona przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego bardzo pozytywnie wpłynęła na jakość tych dokumentów. Taką opinie potwierdzają wyniki ankiety, wyniki wywiadów pogłębionych, wywiadu zogniskowanego a także analiza samych LPR/PRU w kontekście całej dokumentacji związanej z działaniami 6.1A oraz 3.1B MRPO. Mimo różnego rodzaju braków LPR/PRU posiadają bardzo solidnie przygotowane diagnozy, w sumie dosyć rozsądnie delimitowane są granice obszarów zdegradowanych, w dokumentach starano się zapisać liczne i bardzo zróżnicowane projektu zarówno społeczna jak i gospodarcze oraz urbanistyczne i in. W większości dokumentów znajdują się także zapisy dotyczące monitorowania procesu rewitalizacji i rozwoju partnerstw. Dla jakości projektów zakwalifikowanych do wsparcia w ramach działań 6.1A oraz 3.1B cała procedura przygotowywania i oceniania LPR/PRU miała bardzo ograniczone znaczenie. Zasadniczo miasta starały się o dofinansowanie projektów, które planowały i przygotowywały już od wielu lat. Pomimo rozbudowanej procedury przygotowywania i oceniania LPR-ów nie zaproponowano mechanizmu finansowo-organizacyjnego, który umożliwiły szersze wykorzystanie tych dokumentów w praktyce. W efekcie LPR/PRU większości miast stały się elementem dokumentacji projektowej, niezbędnej do realizacji jednego lub dwóch ważnych i potrzebnych dla lokalnych społeczności projektów. Cel II. Ocena zasadności wprowadzenia metodyki tworzenia programów rewitalizacji oraz metodyki opracowywania planu rozwoju uzdrowiska. Wprowadzenie metodyku tworzenia LPR/PRU zasadniczo należy ocenić pozytywnie. Jest to jedyny mechanizm pozwalający na zapewnienie wysokiej jakości dokumentów i zmuszenia władz miast do podjęcia szczególnego wysiłku diagnostyczno-organizacyjnego, niezbędnego do prowadzenia zintegrowanych i skomplikowanych procesów rewitalizacji. I w tym kontekście – był niezbędny. Wprowadzając Metodykę… nie udało się jednak uniknąć kilku decyzji, które dzisiaj można oceniać jako niedoskonałe. W miastach małych (na pewno liczących poniżej 5 tys. mieszkańców, ale być może także tych liczących poniżej 10 tys. mieszkańców) LPR/PRU okazały się szczególnie mało przydatne. W tych miejscowościach władze lokalne zazwyczaj są w stanie dość dokładnie ogarnąć zjawiska, a liczba projektów i partnerstw jest tak ograniczona, że można nimi zarządzać bez wykorzystywania do tego celu tak skomplikowanych instrumentów jakimi są LPR/PRU. Stad też wydaje się, ze w tych miastach powinien istnieć tylko jeden dokument strategiczny – strategia rozwoju miasta, a jego elementami (podrozdziałami) powinny być zapisy dotyczące konieczności rewitalizacji pewnych przestrzeni i obiektów czy konieczności rozwoju funkcji uzdrowiskowych. Takie rozwiązanie pozwoliłoby „docenić” 51

strategie rozwoju miast i spowodowałyby, że stałyby się one ważnym, dyskutowanym i często aktualizowanym dokumentem. Na podstawie zebranych w procesie badawczym informacji można ocenić konieczność przygotowywania LPR/PRU przez te miasta jako zbędny wydatek organizacyjnofinansowy. Dla miast większych, liczących od 10 do 20 tysięcy osób zastosowana Metodyka… wydaje się nieco zbyt skomplikowana ale konieczność przygotowania LPR/PRU jako osobnego dokumentu należy uznać za zasadną. W tych miastach możliwość obejmowania rewitalizacją całości terenu zurbanizowanego nie okazała się szczególnie szczęśliwym rozwiązaniem. W miastach tej wielkości wyraźnie obserwuje się już różnicowanie przestrzeni miejskiej i interwencja publiczna w ramach rewitalizacji powinna być w szczególności koncentrowana na ograniczonych przestrzennie obszarach zdegradowanych. Zabrakło ściślejszego powiązania LPR/PRU ze strategiami rozwoju miast. Zasadniczo obszary przeznaczone do rewitalizacji lub mające szczególne znaczenie dla rozwoju uzdrowiska powinny być wyznaczane na poziomie strategii rozwoju miasta. LPR/PRU powinny jedynie operacjonalizować cele i zadania wskazane w strategii rozwoju miasta, a nie stanowić kompletny i w istocie niezależny dokument. Dla miast średnich i dużych (powyżej 20 tys. mieszkańców) zastosowana Metodyka… była koniecznym elementem, który umożliwiał osiągniecie zadowalającej jakości LPR/PRU. Analiza zróżnicowania wewnątrzmiejskiego, pierwszy raz tak wyraźnie wymagana, powinna stać się naturalnym elementem w procesie planowania rozwoju tych miast przez władze lokale. Konieczność nawiązywania partnerstw oraz przyjmowanie perspektywy horyzontalnej (dla danego obszaru), a nie projektowej (rozwiązanie pojedynczego problemu) także powinno stać się standardem. Poważnym problemem dla miast był brak wytycznych na temat procedury wyznaczania obszaru kryzysowego, a w szczególności jego maksymalna wielkość i charakter. Z uwagi na brak wytycznych w tym zakresie pojawiły się liczne manipulacje wielkością i granicami tych terenów w celu osiągnięcia właściwych wartości wskaźników. Także i dla tej grupy miast zabrakło ściślejszego powiązania LPR/PRU ze strategiami rozwoju miast. Zasadniczo obszary przeznaczone do rewitalizacji/mające szczególne znaczenie dla rozwoju uzdrowiska powinny być wyznaczane na poziomie strategii rozwoju miasta. LPR/PRU powinny jedynie operacjonalizować cele i zadania wskazane w strategii rozwoju miasta, a nie stanowić kompletny i w istocie niezależny dokument. Cel III. Ocena zastosowania zasady partnerstwa w procesie tworzenia LPR i PRU. Zastosowane zasady wymuszania partnerstw w procesie tworzenia LPR/PRU należy ocenić bardzo pozytywnie. Właściwie w Małopolsce byłą to pierwsza próba wymuszenia takiej współpracy w powiązaniu z procesem pozyskiwania środków. Ten kierunek należy uznać za bardzo dobry i warty kontynuowania w szerszej skali w kolejnych latach. Zupełnym niepowodzeniem zakończyły się jednak próby wykorzystania zawiązanych partnerstw. Podmioty, które z dużym zainteresowaniem włączyły się w proces tworzenia LPR/PRU na etapie starań o dofinansowanie zostały prawie w całości pominięte, a w wielu przypadkach władze lokalne, po zakończeniu przygotowywania LPR/PRU zniechęcały partnerów do dalszego zajmowania się tematem, chcąc aplikować z dwoma projektami bądź obawiając się że projekt partnera będzie stanowił konkurencję dla projektu miejskiego. W efekcie entuzjazm i potencjał współpracy, który został zbudowany na etapie tworzenia LPR/PRU został właściwie w całości zaprzepaszczony brakiem mechanizmów umożliwiających finansowanie (choćby niewielkie i częściowe) inicjatyw zgłaszanych przez partnerów.

52

III. Rekomendacje przygotowane w oparciu o wyniki przeprowadzonych ewaluacji oraz pod kątem założeń perspektywy finansowej 2014-2020 dotyczącej rozwoju obszarów miejskich, zwłaszcza w zakresie rewitalizacji i trwałych inwestycji na obszarach miejskich

Pierwszym i najważniejszym elementem rewitalizacji jest Nadzieja. Nadzieja, że na obszarze wskazanym do rewitalizacji wydarzy się coś dobrego. Że ma przed sobą perspektywy rozwoju, wzrostu. Sama tylko Nadzieja będzie przemieniała serca mieszkańców, zachęci inwestorów do zainteresowania się tym obszarem. Zachęci do Działania. Niezbędne jest oczywiście wsparcie tej rozbudzonej Nadziei materialnymi, konkretnymi projektami odpowiednio zabezpieczonymi finansowo. Bez takiej interwencji Nadzieja szybko zamieni się w beznadzieję, jeszcze głębszą niż 4 początkowa apatia .

Rewitalizacja jest jednym z podstawowych celów samorządowych władz miejskich już od chwili przywrócenia samorządności w 1990 r., choć w latach 90-tych sam termin „rewitalizacja” był rzadko używany. Od 20045 r. rewitalizacja stała się jednym z celów małopolskiej polityki regionalnej, realizowanym najpierw w ograniczonym zakresie z wykorzystaniem ZPORR 2004-2006, a następnie szerzej w ramach MRPO 2007-2013. W wyniku przyjęcia całego szeregu wytycznych, zapisów w MRPO oraz w Uszczegółowieniu MRPO stworzona została regionalna mini-polityka rewitalizacyjna posiadająca swoje cele, instrumenty oraz mechanizmy ich implementacji i kontroli. W kolejnym okresie programowania będzie już obowiązywała prawdopodobnie Krajowa Polityka Miejska i w tym kontekście województwa samorządowe będą tworzyły swoje, regionalne polityki miejskie. Rewitalizacja stanie się więc jednym z podstawowych instrumentów realizacji polityki miejskiej. Stąd też, opierając się m.in. na dotychczasowych doświadczeniach związanych z wdrażaniem projektów rewitalizacyjnych, konieczne będzie przyjęcie regionalnej polityki rewitalizacji miast w ramach regionalne polityki miejskiej. W tej części opracowania, w oparciu o wyniki analiz z rozdziału I. oraz II. zaproponowano rekomendacje pod kątem przyszłej pespektywy finansowej (podrozdział III.1), a także szerzej - rekomendacje na temat możliwości włączenia rewitalizacji w na różnych poziomach polityki miejskiej (podrozdziały III.2-III.6).

4

por.: Jarczewski W., Huculak M., 2011, Program rewitalizacji Lwowa – Podzamcze 2012-2025, IRM, KrakówLwów. 5 Wcześniej, w ramach Kontraktu Wojewódzkiego realizowano niektóre projektu, które dzisiaj można klasyfikować jako punktową rewitalizację

53

III.1. Optymalizacja mechanizmów programowania w przyszły RPO umożliwiająca maksymalizację efektów rewitalizacji Cel polityki miejskiej – wskazanie paradygmatu Rewitalizacja, będąca elementem szerszego programu wspierania rozwoju miast będzie jednym z narzędzi realizacji polityki miejskiej województwa małopolskiego, której cel strategiczny formułowany jest obecnie przez MRR w następujący sposób: Strategicznym celem krajowej polityki miejskiej jest wzmocnienie zdolności miast do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia wartościowych miejsc pracy oraz poprawa jakości życia ich mieszkańców.6 Tak formułowany cel wyraźnie pokazuje sekwencyjność priorytetów rozwojowych miast. Interwencja publiczna w tym zakresie powinna koncentrować się na (1) kreowaniu wzrostu gospodarczego, który będzie skutkował m.in. (2) tworzeniem wartościowych miejsc pracy, co w konsekwencji powinno przełożyć się na (3) poprawę jakości życia mieszkańców. Takie wyznaczenie celów dla polityki miejskiej pokazuje zupełnie nowe kształtowanie paradygmatu wsparcia rozwojowego dla miast, także w zakresie rewitalizacji. W kolejnym okresie programowania zasadniczym celem interwencji publicznej udzielanej z MRPO w ramach polityki miejskiej będzie kreowanie wzrostu gospodarczego, które w konsekwencji powinno skutkować poprawą jakości życia. Środki na rozwój uzdrowisk – Działanie 3.1B były przyznawane w schemacie bardzo zbliżonym do środków dedykowanych bezpośrednio na rewitalizację – Działanie 6.1A. Podobne były także cele, podmioty mogące starać się o dofinansowanie oraz kwalifikowane wydatki. Stąd też w dalszej części opracowania rekomendacje dla uzdrowisk połączono z rekomendacjami dla pozostałych miast pod wspólnym terminem – rewitalizacja miast. W istocie bowiem zarówno rewitalizacja jak i projekty służące rozwojowi uzdrowisk miały na celu wsparcie procesów rozwojowych w obszarach zurbanizowanych i wygenerowanie impulsów niezbędnych dla rozwoju samopodtrzymującego się. Natomiast z uwagi na istotne znaczenie uzdrowisk dla turystyki w Małopolsce należy rozważyć, czy dla tych ośrodków także w przyszłości nie utrzymać dodatkowych, dedykowanych mechanizmów finansowania procesów rozwojowych. Rewitalizacja – sukces małopolskich miast Realizacja projektów w ramach Działań 6.1A i 3.1B MRPO należy uznać za bardzo przydatne dla rozwoju miast w Małopolsce. W tym zakresie należy jednoznacznie pozytywnie ocenić wydatkowanie środków w na ten cel w okresie 2007-2013 z MRPO. W każdym mieście realizowano inwestycje oczekiwane przez lokalne społeczności. Nawet w tych miastach, w których, z różnych względów, nie realizowano najpotrzebniejszych projektów – projekty zrealizowane były istotne i potrzebne. Stąd też w kolejnym okresie programowania należy rekomendować przeznaczenie na ten cel kolejnej, być może jeszcze większej ilości środków. Na podstawie doświadczeń wynikających z realizacji Działań 6.1A i 3.1B MRPO, a także doświadczeń realizacji projektów rewitalizacyjnych w innych regionach sformułowano szereg rekomendacji, które mogą usprawnić procesy rewitalizacji małopolskich miast w kolejnych latach. 6

Założenia krajowej polityki miejskiej do roku 2020 (projekt), lipiec 2012, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.

54

Rekomendacja 1. Wysokość alokacji dla miast zapisana na etapie tworzenia Uszczegółowienia RPO Prowadzenie regionalnej polityki rewitalizacji jako elementu polityki miejskiej ze strony władz regionalnych wymaga przyjęcia ujednoliconych zasad alokacji środków na rewitalizację na poszczególne miasta. Wartość dostępnego dofinansowania dla poszczególnych miast powinna zostać ustalona już na etapie przygotowywania Uszczegółowienia MRPO. Wartość środków przeznaczanych dla danego miasta na rewitalizację powinna odpowiadać jego randze, liczbie ludności, stopniowi degradacji lub innemu obiektywnemu wskaźnikowi. Każde miasto, znając dostępną maksymalną wartość środków powinno ustalić w LPR listę rekomendowanych do dofinansowania projektów. W efekcie takiego podejścia miasta będą dysponowały czymś na kształt „global grant” - pewnym zasobem dostępnych środków, które mogą zostać możliwie dosyć dowolnie rozdysponowane na realizację projektów ważnych dla danego fragmentu miasta. Niezwykle istotne jest, by nie ograniczać liczby projektów, które mogą zostać dofinansowane w ramach dostępnych dla poszczególnych miast kwot. Władze miast powinny mieć decydujący wpływ na wskazanie projektów, które powinny dostać środki na rewitalizację. Rolą Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego powinno być natomiast: konsultacja i zapewnienie wsparcia merytorycznego (wiedza, metodologia) na etapie przygotowywania LPR, a także ocena zgodności proponowanych projektów z wytycznymi. Poziom dofinansowania projektów dla różnego rodzaju podmiotów powinien być zróżnicowany. Gminy oraz organizacje społeczne (fundacje, stowarzyszenia) powinny móc starać się o dofinansowanie umożliwiające pokrycie znaczącej większości kosztów związanych z realizacją projektów (nawet 70-80% kosztów kwalifikowalnych). Natomiast pozostali partnerzy (firmy, wspólnoty mieszkaniowe, spółdzielnie mieszkaniowe i in.) powinni otrzymywać dofinansowanie na poziomie nieprzekraczającym 30% wartości projektu (kosztów kwalifikowanych). Taki poziom dofinansowania pozwoli na realizację większej liczby projektów, a jednocześnie powinien zachęcić partnerów do włączania się w rewitalizację. Rekomendacja 2. Wymaganie realnego partnerstwa Praktyczne, realne włączenie partnerów prywatnych i społecznych do procesu rewitalizacji wymaga stworzenia mechanizmu współfinansowania projektów realizowanych przez tych partnerów. Bez finansowania projektów partnerstwa pozostaną jedynie listą niespełnionych nadziei i oczekiwań zapisanych w LPR-ach. Każde miasto, w ramach środków ustalonych na rewitalizację powinno na listę projektów rekomendowanych do dofinansowania w LPR wpisać min. 2 lub 3 projekty realizowane przez partnerów prywatnych lub społecznych. Wartość środków konsumowanych przez partnerów prywatnych/społecznych nie powinna być mniejsza niż 25-30% całego dofinansowania na realizację projektów rewitalizacji. Nie powinno się natomiast wymagać od miast wpisywania do LPR-ów partnerstw, na które nie przewiduje się dofinansowania ze środków MRPO. Ich wpisywanie powinno być zupełnie dobrowolne.

55

Rekomendacja 3. Negocjacje LPR-ów zamiast trybu konkursowego Lokalne Programy Rewitalizacji, a szczególnie lista projektów mających uzyskać dofinansowanie w ramach MRPO (wraz z listą projektów rezerwowych) powinna być ustalana w negocjacjach z Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego. Takie rozwiązanie ma wiele zalet: pozwala na osiągniecie minimalnego, akceptowalnego poziomu i jakości LPR-ów wszystkich zainteresowanych rewitalizacją miast (wsparcie procesu programowania rozwoju) pozwala na ustalenie w procesie negocjacji listy projektów szczególnie ważnych dla rozwoju poszczególnych miast i dających szanse na osiągniecie samopotrzymywalnego rozwoju uniemożliwia proste zlecanie przygotowania LPR-ów firmom consultingowym i zmusza władze lokalne do aktywnego włączenia się w proces przygotowywania LPRów. Osiągniecie wysokiej jakości LPR-ów wymaga przeznaczenia stosunkowo długiego okresu na ich przygotowanie. Pierwsze konsultacje z urzędu marszałkowskiego z miastami powinno dzielić przynajmniej 6 miesięcy od momentu ich ostatecznego złożenia. Rekomendacja 4. Organizacja trzech naborów projektów Jeżeli środki na rewitalizację (a przynajmniej ich znacząca część) zostaną przydzielone poszczególnym miastom już na etapie programowania (np. w Uszczegółowieniu MRPO) to konieczne będzie przeprowadzenie trzech naborów projektów: pierwszy nabór – składane są projekty rekomendowane przez miasta do pełnej puli środków przewidzianej dla każdego miasta drugi nabór – jeżeli w pierwszym naborze nie zostanie wykorzystana pełna pula przewidzianych środków dla poszczególnych miast (np. część projektów odpadnie na etapie oceny formalnej), to w ramach tych środków miasta powinny mieć możliwość składania/rekomendowania projektów z list rezerwowych lub też jeszcze raz tych samych, poprawionych projektów trzeci nabór – nabór wolny w którym każdy uprawniony podmiot, którego projekt jest wpisany do programu rewitalizacji będzie mógł się ubiegać o środki niewykorzystane w dwóch pierwszych naborach. Powinien to być nabór na zasadzie konkurencji „wszystkich ze wszystkimi” – pozostałe po pierwszych dwóch naborach, zsumowane środki na poziomie województwa powinny być dostępne dla każdego uprawnionego beneficjenta. W ten sposób miasta będą miały dodatkowy impuls zachęcający je do wykorzystania dostępnych środków w ramach pierwszych dwóch naborów – niewykorzystanie przyznanych limitów może mieć niekorzystne skutki polityczne dla poszczególnych władz miast. Rekomendacja 5. Uproszczona procedura realizacji małych projektów i zarządzanie ich implementacją przez operatorów Realizacja zintegrowanych procesów rewitalizacji to proces niestandardowy i przez to bardzo skomplikowany. Jak pokazują najnowsze modele rewitalizacji miast Europy Zachodniej, np. Wielkiej Brytanii – największy sukces odnoszą procesy rewitalizacji „skrojone na miarę”, dostosowane bardzo 56

silnie do lokalnych uwarunkowań. Operatorzy rewitalizacji, po przeanalizowaniu uwarunkowań starają się projektować liczne, zintegrowane ze sobą działania, zarówno społeczne jak i gospodarcze, a także oczywiście inwestycje infrastrukturalne, które w sumie pozwolą osiągnąć wyższą jakość i rozwój samopodtrzymywalny. Na takie podejście ukuto termin match-making. Dotychczasowa rewitalizacja w Małopolsce i to ta uznawana za dobrą, sprowadzała się zazwyczaj do bardzo ograniczonej liczby dużych projektów, prawie wyłącznie inwestycyjnych, których liczba była zamknięta i nie było realnych możliwości dynamicznej reakcji na zmieniające się okoliczności. Zaistnienie realnych operatorów rewitalizacji wymaga udostępnienia pewnej puli środków na liczne, niewielkie projekty, które pozwalałyby wykorzystać lokalny potencjał i zasoby. Proces aplikowania i realizacji takich projektów powinien być uproszczony w stosunku do dużych, kilkumilionowych projektów, tak aby umożliwić organizacjom słabszym pod względem organizacyjnym włączenie się w procesy rewitalizacji. Powinna więc istnieć możliwość składania wniosków o dofinansowanie nawet na bardzo niewielkie, ale istotne dla lokalnych społeczności obszarów rewitalizowanych, w tym także tzw. „projekty miękkie”. Rekomendacja 6. Zwiększenie elastyczności linii budżetowych projektów Projekty rewitalizacyjne są zasadniczo realizowane na terenach wcześniej zurbanizowanych, nierzadko posiadających kilkusetletnią historię. Prowadzenie w takich obszarach i w starych obiektach działań inwestycyjnych nieodłącznie wiąże się z koniecznością wprowadzania licznych korekt do planowanych działań związanych z trudnymi do przewidzenia na etapie projektowania problemami. Stąd też konieczne jest zwiększenie elastyczności projektów i umożliwienie bardziej swobodne przesuwanie środków pomiędzy liniami budżetowymi. Trudno wymagać od projektów rewitalizacyjnych tak dokładnego zaplanowania prac, jak od projektów koncentrujących się na wybudowaniu zupełnie nowych obiektów. Rekomendacja 7. Zmniejszenie wielkości obszarów obejmowanych LPR Konieczne jest radykalne ograniczenie obszarów obejmowanych programami rewitalizacji w większości małopolskich miast, oraz wyznaczanie ich według jednolitej metodologii. Tylko na ograniczonych obszarach możliwe są spójne i skoordynowane działania mogące osiągnąć masę krytyczną i nadać obszarowi nowe impulsy rozwojowe. Obejmowanie zbyt dużych obszarów programami rewitalizacji uniemożliwia realizację zintegrowanych i powiązanych ze sobą działań. Szczegółowo zaproponowaną procedurę delimitacji obszarów kryzysowych w miastach przedstawiono w podrozdziale III.5 Optymalizacja procesu delimitacji obszarów kryzysowych i monitorowania procesów zmian z wykorzystaniem metody urban-audit Możliwie jednoznaczne wyznaczenie przez MRPO kryteriów delimitacji obszarów kryzysowych i wskazywania terenów do objęcia programem rewitalizacji jest ważne także w kontekście obaw zgłaszanych przez burmistrzów i prezydentów miast. Mają oni poważne problemy z wytłumaczeniem lokalnym społecznościom przyczyn obejmowania rewitalizacją (która jest w istocie formą specjalnej interwencji publicznej) tego, a nie innego obszaru. Brak jasnych wytycznych prowadzi do sytuacji, w której dla zachowania politycznej poprawności LPR-ami obejmowane są maksymalnie duże obszary, a w skrajnych przypadkach – niemal całe obszaru zainwestowane w miastach.

57

Rekomendacja 8. Integracja mechanizmów finansowania procesów rozwojowych miast na obszarach objętych programami rewitalizacji Na obszarach objętych programami rewitalizacji realizowanych jest zazwyczaj znacznie więcej projektów, niż tylko te dofinansowywane działań na rewitalizację z MRPO. Są to zarówno inwestycje i projekty podmiotów publicznych, komunalnych i państwowych jak i różnego rodzaju organizacji, przedsiębiorstw, a nawet osób publicznych. Źródła finansowania tych projektów także są bardzo zróżnicowane. W ramach programów rewitalizacji władze miejskie powinny pełnić, przynajmniej w ograniczonym zakresie, funkcje operatora i próbować integrować wszystkie te inwestycje. Nie jest to zadanie proste, ale w warunkach polskich możliwe będzie zobowiązanie miast starających się o dofinansowanie na rewitalizację do wygospodarowania „komponentu integracyjnego„ (np. 5% wartości projektu, finansowane ze środków własnych gminy) na promocję oraz monitorowanie procesu rewitalizacji na obszarze objętym LPR. W ramach takiego „komponentu integracyjnego” operator zachęcałby wszystkie/najważniejsze? podmioty realizujące projekty na obszarze objętym rewitalizacją do: wspólnego promowania swoich projektów na stronie internetowej rewitalizacji miasta wykorzystywania wspólnego logo rewitalizacji organizacja wspólnych spotkań okolicznościowych, imprez, seminariów i dyskusji dotyczących m.in. współpracy w procesie rewitalizacji wydawanie wspólnych folderów i materiałów informacyjnych i w inny sposób promowania realizowanych projektów. Ważną rolą operatora byłoby także monitorowanie realizowanych w mieście projektów rewitalizacyjnych, także tych realizowanych przez niezależne od miasta podmioty, a następnie opracowywanie wyników monitorowania i ich upublicznienie Rekomendacja 9. Dostarczanie miastom know-how w zakresie realizacji polityki miejskiej (w tym rewitalizacji) województwa małopolskiego W Małopolsce, Polsce i Europie istnieją liczne wzorcowe rozwiązania, które nie są wystarczająco rozpowszechnione i stosowane w rewitalizacji miast w województwie małopolskim. Poprawienie realizacji programów rewitalizacji i konkretnych projektów wymaga podejmowania przez władze regionalne inicjatyw polegających na udostępnianiu miastom w spójny i usystematyzowany sposób wiedzy na temat rewitalizacji. Taka wiedza, silnie powiązana z praktycznymi aspektami implementacji projektów zgodnie z wytycznymi MRPO przyczyni się do poprawy jakości i efektywności prowadzonych działań rewitalizacyjnych. Rekomendacja 10. mieszkalnictwem)

Regionalny

operator

rewitalizacji

terenów

zdegradowanych

(poza

Rewitalizacja terenów zdegradowanych (poza mieszkalnictwem): poprzemysłowych, powojskowych, wyrobisk i zwałowisk, obiektów poszpitalnych i in. z uwagi na ich skomplikowaną strukturę własności, wielkość oraz stopień zanieczyszczenia środowiska, jest dla części małopolskich miast wyzwaniem przekraczającym możliwości samorządu. Władze regionalne mogą, wzorem Francji, Niemiec czy Wielkiej Brytanii, powołać regionalnego operatora rewitalizacji. Może to być spółka, która po wyposażeniu w odpowiednie środki, podejmowałaby się wykupu, rewitalizacji, a następnie komercjalizacji terenów poprzemysłowych w miastach. W ostatnim czasie pojawiają się zapowiedzi, 58

że taką funkcję w pewnym zakresie przejmie spółka Małopolskie Parki Przemysłowe (MPP) (np. w procesie restrukturyzacji szpitala w Kobierzynie). Skala działania takiego podmiotu oraz wielkość środków, którymi mógłby obracać powinna być jednak znacznie większa niż to, czym obecnie dysponują MPP. Rekomendacja 11. Modyfikacja metodyki przygotowania LPR/PRU Dla miast bardzo małych do 10 tys. mieszkańców LPR/PRU nie powinny być wymagane. Programowanie rewitalizacji powinno być elementem strategii rozwoju miasta (rozdziałem, częścią) Dla miast (10-20 tys. mieszkańców) wymagania dotyczące metodyki przygotowania LPR powinny być znacząco złagodzone i uproszczone Dla miast średnich i dużych (powyżej 20 tys. mieszkańców) konieczne uspójnienie LPR-ów ze strategiami rozwoju miast. Te dwa dokumenty powinny być ze sobą bezpośrednio powiązane i umożliwić realizację regionalnej polityki miejskiej.

59

III.2. Planowanie rewitalizacji na poziomie miast – integracja LPR-ów ze strategiami rozwoju oraz planami miejscowymi Jak dotąd związek między planowaniem miejscowym a programowaniem rewitalizacji jest dość luźny7. W ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. znajdują się bardzo nieliczne odniesienia do tego problemu i nie są one zinstrumentalizowane. Tak więc w art. 2 definiuje się obszary problemowe, do których można zaliczyć obszary kryzysowe wymagające rewitalizacji. Mianem obszar problemowy określa się obszar występowania szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lub w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W art. 10 ust. 2 czytamy, że w studium uwzględnia się w szczególności: pkt 14) obszary wymagające przekształceń rehabilitacji lub rekultywacji, pkt 16) inne obszary problemowe w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie. Z kolei w art. 15 ust. 3 znajduje się dozwolenie, z którego wynika, że w zależności od potrzeb w planie miejscowym można określić: pkt 2) granice obszarów rehabilitacji istniejącej zabudowy i infrastruktury technicznej, pkt 3) granice obszarów wymagających przekształceń lub rekultywacji. Natomiast w planach zagospodarowania przestrzennego województw w art. 39 ust. 3 pkt 4) określa się w szczególności obszary problemowe wraz z zasadami ich zagospodarowania oraz obszary metropolitalne. Wykorzystanie w procesie planistycznym wyżej przytoczonych dozwoleń jest rzadko spotykane. Dlatego też powiązanie procesu planowania przestrzennego z procesem programowania działań rewitalizacyjnych jest konieczne. W praktyce powinno to oznaczać, że dla każdego obszaru kryzysowego lub jego części objętych programem rewitalizacji powinien być obowiązkowo, z mocy ustawy, sporządzany plan miejscowy. W przypadku tego typu działań jak rewitalizacja, charakteryzujących się między innymi długoletnim procesem realizacji, powiązanie programowania operacyjnego, jakim jest LPR, z planowaniem miejscowym gwarantuje stabilizację tego procesu w dłuższym okresie. Istotnym problemem z punktu widzenia racjonalizacji tych powiązań jest ustalenie relacji czasowych i merytorycznych tych dokumentów (ryc. 7). W przypadkach standardowych, tzn. kiedy przewiduje się, że w niedługim czasie na wybranym obszarze będzie realizowany program rewitalizacji i w tym procesie będzie uczestniczyć wiele podmiotów (inwestorzy, właściciele nieruchomości, mieszkańcy lub reprezentujące ich organizacje o statusie strony), prezentujących często sprzeczne interesy, w pierwszej kolejności powinna być zaprojektowana cała operacja rewitalizacyjna i uzgodniona między zainteresowanymi stronami, a następnie, w drugiej kolejności potwierdzona przez plan miejscowy jako przepis (prawo) lokalny. Plan miejscowy wówczas w odniesieniu do operacji rewitalizacyjnej pełni rolę stabilizatora wynegocjowanych dla tej operacji działań. Dzięki temu nie będzie tak łatwa zmiana cząstkowych (indywidualnych) programów działań prowadząca często do załamania procesu rewitalizacji. 7

Opracowane na podstawie: Ziobrowski Z., 2010, Urbanistyczne aspekty rewitalizacji, [w:] Z. Ziobrowski, W. Jarczewski, (red.), Rewitalizacja miast polskich – diagnoza, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.

60

Ustalenia planu będą stanowić bazę (punkt odniesienia) dla dalszych negocjacji w poszukiwaniu kolejnych rozwiązań lub rozwiązywania konfliktów. Wówczas ustalenia planu miejscowego, dotyczące obszarów rehabilitacji istniejącej zabudowy i infrastruktury technicznej, zgodnie z §4 Rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, powinny zawierać opis planowanych działań, określenie oczekiwanych rezultatów, w tym dotyczących parametrów zabudowy lub infrastruktury, oraz nakazy i zakazy dopuszczenia i ograniczenia w zagospodarowaniu terenów, wynikające z przyjętych celów. Natomiast w przypadku kiedy gmina z innych powodów zamierza sporządzić plan dla obszaru kryzysowego lub jego części, a obszar ten jeszcze nie ma opracowanego programu rewitalizacji i nie został zakwalifikowany do realizacji, wówczas ustalenia planu z natury rzeczy mają bardziej ogólny charakter i bazują na koncepcji planu miejscowego. Programy rewitalizacji praktycznie nie są zintegrowane z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Są także słabo związane ze strategiami rozwoju miast. Najmocniejszy mechanizm prawny w zakresie gospodarki przestrzennej jaki posiadają gminy i który można wykorzystać do ustalania różnego rodzaju rozwiązań urbanistycznych – nie jest wykorzystywany w rewitalizacji. Dodatkowym utrudnieniem jest to, że wiele obszarów przeznaczonych do rewitalizacji nie ma uchwalonych planów i inwestorzy realizują inwestycje na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Te, w swojej istocie, nie nadają się operacjonalizowania takich przedsięwzięć jak rewitalizacja, w tym także ochrona i zachowanie krajobrazu kulturowego. Plan miejscowy między innymi powinien być traktowany jako instrument polityki rewitalizacyjnej. Odzwierciedlenie, w postaci uwarunkowań, powinny w nim znaleźć również wymagające rozwiązania problemy społeczne, gospodarcze i środowiskowe. W ramach LPR opracowywany i przedstawiany powinien być spójny i kompleksowy pomysł na rozwój zdegradowanych fragmentów miast, przewidzianych do rewitalizacji w formie skoordynowanych ze sobą projektów. Ich ustalenia powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w zapisach równolegle przygotowywanego/zmienianego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (MPZP). Zintegrowanie zadań zapisanych w LPR z ustaleniami planu miejscowego, stanowiącego prawo lokalne: - pozwoli na ustabilizowanie zaplanowanych zadań inwestycyjnych - zapewni ciągłość procesu realizacyjnego. LPR powinien być także bardzo ściśle zintegrowany ze strategią rozwoju miasta. Praktycznie powinien być jednym z programów wdrażających tą strategię. Z uwagi na to, że LPR-ami obejmuj się zazwyczaj centralne, najważniejsze z punktu widzenia funkcjonalnego części miast, to LPR powinien być traktowany jako bardzo ważny, wręcz jeden z podstawowych programów rozwoju miast. Na obszarze objętym rewitalizacją LPR powinna być podstawowym narzędziem realizacji polityki miejskiej. Takie umocowanie LPR-ów w strukturze dokumentów planistycznych i programowych miast ma sens tylko w przypadku znaczącego wsparcia rewitalizacji i szerzej – polityki miejskiej ze środków zewnętrznych, a szczególnie z MRPO, a dla wybranych obszarów także poprzez mechanizm 61

Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych i in. Trudno bowiem wymagać od miast kompleksowego ujęcia procesu rewitalizacji bez zapewnienia odpowiednich środków.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

Strategia rozwoju gminy

I

L Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

PR

Ryc. 7. Pozycja w systemie planowania gminy DecyzjaLPR o pozwoleniu na budowę

62

nne programy

I nne programy

III.3 Wojewódzka baza terenów zdegradowanych (poza mieszkalnictwem) Na obszarach wielu miast w Małopolsce występują tereny zdegradowane, niebędące obszarami mieszkalnictwa (tereny poprzemysłowe, pokolejowe, powojskowe, składowiska i in.). Wielkość tych obszarów, a także stopień degradacji, problemy własnościowe oraz wysokie koszty przekształceń i rewitalizacji powodują, że część miast nie jest w stanie poradzić sobie z zagospodarowaniem takich terenów8. Praktycznie każdy z tych obszarów charakteryzuje się inną specyfiką degradacji i zanieczyszczenia środowiska, strukturą własności, potencjałem umożliwiającym wykorzystanie itd. Poznanie skali problemu tego typu terenów w mieście wymaga bezpośredniej inwentaryzacji. Każdy taki obszar musi zostać niezależnie od innych zdelimitowany oraz opisany. Za najbardziej dojrzały system identyfikacji, wypracowany na podstawie doświadczeń francuskich i niemieckich w Polsce można uznać opracowaną w województwie śląskim przez tamtejszy urząd marszałkowski Wojewódzką bazę terenów poprzemysłowych. Pomimo, że skala problemu w naszym regionie jest znacznie mniejsza, to organizacja takiego systemu informacji pozwoliłaby na: identyfikację skali i typu obszarów zdegradowanych (poza mieszkalnictwem) i w konsekwencji przyjęcie regionalnej polityki rozwiązywania tego problemu udostępnienie potencjalnym inwestorom szczegółowej informacji o lokalizacji, wielkości i typach degradacji obszarów, które mogłyby się nadawać do powtórnego wykorzystania. W woj. śląskim sam fakt ujawnienia istnienia takich terenów powoduje w niektórych przypadkach zainteresowanie nimi inwestorów prywatnych i w efekcie – ich rewitalizację. System zbierania i przetwarzania danych w woj. śląskim., na podstawie którego rekomenduje się przygotowanie systemu w Małopolsce został zbudowany w oparciu o narzędzia GIS w układzie trzech modułów (Adamski, Ziora 2008): moduł I: wstępny opis terenu zdegradowanego, ankieta wypełniana przez gminy lub powiaty moduł II: uzupełnienie bazy danych w układzie docelowym przez osoby odpowiedzialne za projekt w urzędzie marszałkowskim moduł III: system analiz realizowanych w oparciu o zebrane dane, ew. uzupełnianie bazy danych poprzez badania terenowe i/lub integrację z innymi bazami danych. Arkusze rejestracyjne (moduł I) wypełniają gminy (w wyjątkowych sytuacjach także powiaty) na podstawie własnego rozeznania, w tym kontaktów z właścicielami terenów zdegradowanych. Dla każdego – ze zidentyfikowanych na obszarze gminy – terenu zdegradowanego informacje podstawowe zbierane są w układzie przedstawionym w tab. 11. Dodatkowo granice każdego z obszarów muszą zostać wyrysowane na ortofotomapie i mapie topograficznej w skali 1:10 000. Dla jednego miasta możliwe jest opisanie wielu obszarów. Wypełniony arkusz rejestracyjny wraz z załącznikami graficznymi jest następnie weryfikowany i wpisywany do Wojewódzkiej bazy terenów poprzemysłowych (moduł II). Na podstawie tych informacji, a także informacji pozyskiwanych na temat danego terenu z innych źródeł – dokonywana jest zgodnie z opracowaną metodyką (moduł III): klasyfikacji terenów w oparciu o ocenę zagrożenia 8

Opracowano na podstawie: Jarczewski W., 2010, Audyt miejski z wykorzystaniem jednostek urbanistycznych, [w:] W. Jarczewski, J. Jeżak, System monitorowania rewitalizacji, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.

63

kategoryzacji przydatności do ponownego wykorzystania. Tab. 11. Arkusz rejestracyjny – informacje zbierane o każdym zidentyfikowanym obszarze zdegradowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego

Źródło: opracowanie własne na podstawie Adamski, Ziora 2006

Każdy wpisany do bazy obszar jest klasyfikowany pod względem zagrożenia, jakie stanowi dla środowiska naturalnego i ludzi oraz w kontekście wymaganej interwencji Wykorzystując posiadane informacje oraz możliwości oprogramowania GIS, urzędnicy przygotowują analizy w oczekiwanych przez użytkowników systemu układach. Np. na potrzeby firmy zajmującej się eksploatacją zwałowisk możliwe jest szybkie zestawienie wszystkich tego typu obszarów w regionie. Bazy danych o terenach zdegradowanych powinny być prowadzone przez urząd marszałkowski (ew. Obserwatorium Rozwoju Gospodarczego lub MARR). Miasta powinny być jednym z głównych „dostawców” danych. Należy jednak założyć, że dane trzymane od miast, a także z innych źródeł, powinny być następnie weryfikowane i uzupełniane przez fachowców na poziomie regionów. Urzędy miejskie nie powinny zatem, poza wyjątkowymi sytuacjami, zajmować się tworzeniem i zarządzaniem bazami danych o terenach zdegradowanych. To raczej urząd marszałkowski powinien, przynajmniej raz w roku generować i przesyłać miastom komplet danych na temat posiadanych w bazie informacji o terenach zdegradowanych na ich terenie – stale wzbogacając je o informacje pozyskiwanie z różnego rodzaju niezależnych baz danych. Te informacje powinny stanowić dla miast podstawę do prowadzenia polityki rewitalizacyjnej w stosunku do terenów poprzemysłowych i zdegradowanych.

64

III.4. Wykorzystanie w procesach rewitalizacji nowych instrumentów finansowania rozwoju miast (ZIT oraz Jessica) Możliwość wykorzystania ZIT do prowadzenia rewitalizacji miast W ramach perspektywy finansowej UE 2014-2020 jednym z podstawowych narzędzi dedykowanych wsparciu miast i ich obszarów funkcjonalnych będą prawdopodobnie Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT). Zgodnie z założeniami przedstawianymi przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego - ZIT mają być instrumentem zwiększającym zaangażowanie miast i obszarów zurbanizowanych w zarządzaniu środkami strukturalnymi UE poprzez powierzenie im niektórych funkcji związanych z zarządzaniem częścią programów operacyjnych. Podstawowym celem realizacji ZIT będzie sprzyjanie rozwojowi miejskiego obszaru funkcjonalnego poprzez promocję współpracy jednostek administracyjnych wchodzących w jego skład oraz realizację wspólnych zintegrowanych projektów. ZIT będą realizowane w pierwszym rzędzie na terenie obszarów funkcjonalnych 18 miast wojewódzkich (w tym na obszarze krakowskiego obszaru funkcjonalnego), a być może dodatkowo na terenie innych miast (wraz z obszarami funkcjonalnymi?) o charakterze regionalnym lub subregionalnym (m.in. Tarnów i Nowy Sącz). Zgodnie z obecnymi założeniami MRR na realizację ZIT na terenie obszarów funkcjonalnych 18 miast wojewódzkich planuje się wydzielenie środków finansowych, w wysokości co najmniej 5% EFRR z tzw. rezerwy programowej, które byłyby przekazane jako dodatkowa alokacja do regionalnych programów operacyjnych, a ewentualnie także pewne środki z EFS. Zadania w ramach ZIT będą powierzane zinstytucjonalizowanym formom partnerstw JST na obszarach funkcjonalnych. W kontekście niniejszej ekspertyzy należy odpowiedzieć na pytanie czy, a jeżeli tak – to w jakim zakresie będzie można wykorzystać ZIT do realizacji procesów rewitalizacji Krakowa wraz z obszarem funkcjonalnym, a być może także Tarnowa i Nowo Sącza wraz z obszarami funkcjonalnymi. Wypracowanie w tym zakresie stanowiska władz regionalnych umożliwia, na obecnym etapie, przekonywanie MRR do przyjęcia odpowiednich, korzystnych dla Małopolski zapisów. Wydaje się ZIT będzie wartościowym narzędziem do realizacji projektów rewitalizacji w obszarach objętych tego typu wsparciem, głównie w Krakowskim Obszarze Funkcjonalnym (KOF). W szczególności będzie można wykorzystać ten mechanizm do rewitalizacji śródmiejskich części miast i gmin, a także rewitalizacji zdegradowanych terenów przy granicach gmin. W tym kontekście wydaje się istotne, by w ramach ZIT możliwa była realizacja zarówno wiązki małych projektów jak i pewnej liczby projektów dużych i możliwie kompleksowych. a) Zwiększenie zdolności do rozwoju śródmiejskich części miast i centrów gmin KOF poprzez rewitalizację obszarów zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie. Zrównoważony rozwój sieci osadniczej KOF wymaga zapewnienia pewnej minimalnej jakości, podstawowego standardu w obszarach zurbanizowanych we wszystkich miastach i gminach KOF. Realizacja tego celu będzie możliwa jako efekt rewitalizacji prowadzonej w większości gminach KOF zgodnie z ujednoliconymi założeniami i standardami. b) Rewitalizacja zdegradowanych obszarów przygranicznych Konieczne jest zbudowanie nowej filozofii zagospodarowania obszarów stykowych (przygranicznych) pomiędzy poszczególnymi gminami KOF ze szczególnym uwzględnieniem styków z Krakowem: 65

potraktowanie tych obszarów jako ważnych i atrakcyjnych stref do urbanizacji, a nie jako stref peryferyjnych poszczególnych gmin sformułowanie zasad zagospodarowania i przebudowy tych terenów z uwzględnieniem infrastruktury i transportu sformułowanie wniosków (wytycznych)dla studiów i planów miejscowych i LPR i do RPO oraz planu zagospodarowania krakowskiego obszaru metropolitalnego. Możliwości wykorzystania mechanizmu Jessica do rewitalizacji miast w Małopolsce Mechanizm JESSICA (Joint European Suport for Sustainable Investment in City Areas) został zaprojektowany w celu wsparcia „trwałych” inwestycji w obszarach miejskich. Ta inicjatywa jest instrumentem inżynierii finansowej opracowanym przez Komisję Europejską, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Bank Rozwoju Rady Europy (CEB). JESSICA pozwala na wykorzystanie funduszy strukturalnych UE w systemie zwrotnym (tzw. recycling środków), czyli oferuje odnawialne instrumenty finansowe (pożyczki, gwarancje), dając możliwość wykorzystania środków funduszy strukturalnych i pozyskania udziału instytucji finansowych, banków i przedsiębiorców, między innymi dzięki partnerstwu publiczno-prywatnemu. O finansowanie w ramach Jessica mogą ubiegać się jednak tylko projekty generujące dochód i to na poziomie umożliwiającym w określonym czasie na zwrot całości otrzymanego wsparcia wraz z niewielkimi odsetkami. Z założenia Jessica ma umożliwiać wypełnienie luki na rynku pomiędzy dotacjami a kredytami. Jednak konstrukcja tego mechanizmu sytuuje go znacznie bliżej kredytów komercyjnych niż dotacji. Realna różnica pomiędzy finansowaniem inwestycji z hipotecznych kredytów komercyjnych a z mechanizmu Jessica to niższe oprocentowanie kredytu o kilka punktów procentowych rocznie. Pierwsze wyniki naborów w województwach, które zdecydowały się na uruchomienie inicjatywy Jessica w ramach swoich RPO – np. w Wielkopolsce pokazują, że stosunkowo najłatwiej dofinansowanie otrzymują inwestycje związane z tworzeniem przestrzeni biurowych (np. jako parki naukowo-przemysłowe) oraz tworzenie galerii handlowych. W zatwierdzonym na początku listopada 2012 r. pierwszym projekcie Jessica w woj. zachodniopomorskim rewitalizowany ma być budynek, w którym część komercyjna zajmuje około połowy powierzchni. Z wstępnej analizy LPR-ów miast w województwie małopolskim wynika, ze projektów , które mogłyby starać się o finansowanie w ramach Jessica jest bardzo niewiele. Oczywiście należy brać pod uwagę, iż w momencie przygotowywania LPR-ów miasta i inne potencjalnie zainteresowane podmioty nie miały informacji o możliwości starania się o tego typu środki. Niewątpliwie jeżeli taki mechanizm zostałby w Małopolsce wdrożony, to znalazłaby się pewna ilość projektów, które mogłyby starać się o tego typu dofinansowanie. Dla wielu inwestorów prywatnych zysk związany z wykorzystaniem mechanizmu Jessica w stosunku do kredytu komercyjnego w znacznej części byłby konsumowany przez koszty związane ze skomplikowaną obsługą administracyjną tego projektu. Zasadniczo jednak rozwiązanie głównych problemów identyfikowanych w zdegradowanych dzielnicach małopolskich miast wymaga jednak finansowania grantowego. Stąd też Jessica może pełnić jedynie rolę instrumentu pomocniczego, który może być wykorzystywany w realizacji wybranych projektów wspierających główne projekty rewitalizacyjne, a szczegółowa koncepcja jego zastosowania powinna zostać dodatkowo przeanalizowana i skonsultowana z potencjalnymi beneficjentami.

66

III.5. Optymalizacja procesu delimitacji obszarów kryzysowych i monitorowania procesów zmian z wykorzystaniem metody urban-audit Statystyka publiczna udostępnia bardzo skromny zakres informacji pozwalających na obrazowanie zróżnicowanie wewnątrzmiejskich zjawisk i procesów społecznych, gospodarczych oraz przestrzennych9. Prowadzenie zintegrowanej polityki miejskiej w województwie małopolskim, w tym także rewitalizacji wymaga organizacji kompletnego system monitorowania, w tym z modułami niezależnego zbierania i przetwarzania danych (audyt miejski). Zaproponowany system może stanowić podstawę do prowadzenia szerszych analiz przemian zachodzących w miastach. Docelowo niezbędne będzie zintegrowanie systemu monitorowania rewitalizacji z szerszym systemem zbierania informacji o zjawiskach i procesach społecznych, gospodarczych i urbanistycznych, w tym z proponowaną siecią regionalnych obserwatorów rozwoju Niniejsze opracowanie składał z dwóch części. W pierwszej zaproponowano przyjecie uniwersalnego modelu podziału małopolskich miasta na możliwie jednorodne jednostki urbanistyczne, które będą mogły stanowić podstawową jednostkę statystyczną dla miast. W drugiej części zaproponowano metodę zbierania, przetwarzania oraz analizowana danych i budowa wskaźników „kryzysu”. W sumie zaproponowany system stworzy trwałą, stosunkowo łatwą do zasilania rozszerzania bazę informacyjną dla prowadzenia rewitalizacji i szerzej – zarządzania rozwojem miast Podział miast na jednostki urbanistyczne Jednolita i zestandaryzowana metoda podziału miasta na jednostki urbanistyczne w których prowadzona będzie analiza statystyczna. Prawie wszystkie dane powinny być bowiem analizowane w pewnych zestandaryzowanych, możliwe homogennych pod względem funkcjonalnym, fizjonomicznym oraz społecznym. Tylko dla bardzo ograniczonej listy danych konieczne będzie ich gromadzenie dla poszczególnych budynków. Takie zestandaryzowane jednostki urbanistyczne powinny stać się podstawowym dla gromadzenia i przetwarzania danych o miastach, który stałby się ważnym elementem zarządzania miastami. Obecnie nierozwiązanym problemem jest dowolne kształtowanie obszarów obejmowanych rewitalizacją. Często obejmowane są zbyt duże obszary, na większości których i tak nie planuje się podejmowania żadnych działań rewitalizacyjnych jedynie w celu osiągnięcia zadowalających wskaźników. Poza tym nie ma możliwości porównywania tych obszarów pomiędzy sobą zarówno w skali jednego miasta jak i pomiędzy miastami. Do wyznaczania jednostek urbanistycznych można wykorzystać zaproponowaną przez S. Liszewskiego (1978) metodę klasyfikacji terenów miejskich z niewielkimi modyfikacjami. Klasyfikacja została skonstruowana tak, by łączyła w sobie trzy najważniejsze, w kontekście założonego celu, cechy terenów miejskich: funkcję fizjonomię intensywność użytkowania (poziomą i pionową). 9

Szczegółowo metoda delimitacji jednostek urbanistycznych oraz analizy zróżnicowania wewnątrzmiejskiego jest opisana w opracowaniu: Jarczewski W., 2010, Audyt miejski z wykorzystaniem jednostek urbanistycznych, [w:] W. Jarczewski, J. Jeżak, System monitorowania rewitalizacji, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.

67

Dla terenów zieleni i rekreacji (poza niewielkimi wewnątrzosiedlowymi skwerami i deptakami), użytków rolnych, wód, lasów i nieużytków – powinny być wyznaczane osobne jednostki. Osobne jednostki stanowią także tereny pełniące funkcje produkcyjne (poza niewielkimi zakładami wewnątrz osiedli), część terenów pełniących funkcje usługowe (np. duże centra handlowe), kompleksy biurowe, a także część terenów komunikacyjnych (w szczególności duże obszary torów i bocznic kolejowych. Do jednostek urbanistycznych, wyznaczanych dla obszarów mieszkalnictwa, inne formy użytkowania terenu powinny być włączane jedynie, o ile stanowią integralną część tych osiedli mieszkaniowych. Jednostki urbanistyczne dla obszaru mieszkalnictwa powinny być wytyczane w taki sposób, aby liczba mieszkańców nie była niższa niż 1% i nie wyższa niż 10% ogółu mieszkańców miasta. Należy przyjąć, że w większych miastach ten odsetek będzie odpowiednio mniejszy. Należy także przyjąć zasadę, że powierzchnia każdej z jednostek powinna zawierać się pomiędzy 0,2 a 2% powierzchni miasta. Zaproponowana metoda może być wykorzystana do wyznaczania jednostek urbanistycznych we wszystkich miastach w Małopolsce. Tak wydzielone jednostki mogą stanowić podstawowy układ dla zbierania i przetwarzania danych. Pozwoli to na prowadzenie analiz porównawczych – pomiędzy miasta, a także analiz zbiorczych. Władze lokalne będą mogły wykorzystywać jednostki urbanistyczne w prowadzeniu polityki miejskiej jako podstawowe obszary, w których podejmowane są różnego rodzaju interwencje. Na rycinie 8 przedstawiono, jak z wykorzystaniem zaproponowanej metody mógłby wyglądać podział Tarnowa na jednostki urbanistyczne

Ryc. 8. Wykorzystanie zaproponowanej metody do podziału Tarnowa na jednostki urbanistyczne Źródło: Jarczewski W, 2010, s.27.

68

Identyfikacja zróżnicowania wewnątrzmiejskiego (audyt miejski) Konieczność zbierania i przetwarzania danych na temat zróżnicowania wewnątrzmiejskiego wynika ze słabości statystyki publicznej GUS. GUS jeszcze przynajmniej przez kilka lat nie będzie w stanie dostarczać danych w odpowiednim ujęciu. W przyszłości natomiast GUS powinien przyjąć wyznaczone już uprzednio przez miasta jednostki urbanistyczne jako podstawową jednostkę podziału przestrzeni w miastach, zgodnie z jednolitą metodologią narzuconą już teraz przez MRR. Na potrzeby tej metodologii konieczne jest wypracowanie wewnętrznych, miejskich systemów gromadzenia, przetwarzania i analizowania danych dotyczących zagadnień: społecznych i gospodarczych (np. poziom bezrobocia, przestępczości, ubóstwa mierzony wielkością pomocy społecznej, poziomu edukacji mierzonego wynikami z testów szkołach, informacje demograficzne, liczba podmiotów prowadzących działalność, sekcje w których działalność jest prowadzona, a w bardziej zaawansowanej bazie danych także wielkość zatrudnienia, obroty, inwestycje, majątek trwały i in) urbanistycznych (budynki, ich stan techniczny, stopień termomodernizacji/certyfikaty energetyczne, pustostany i budynki przeznaczone do rozbiórki i in) dostępności do podstawowych usług Na rycinie 9 przedstawiono procedurę przygotowywania analiz danych zgodnie z zaproponowaną metodą, w układzie jednostek urbanistycznych.

Ryc.9. Procedura przygotowywania analizy zróżnicowania wewnątrzmiejskiego z wykorzystaniem jednostek urbanistycznych Źródło: Jarczewski W, 2010, s.29.

69

Rangowanie poszczególnych jednostek urbanistycznych, np. w kategoria kryzysowych będzie jednym z możliwych zastosowań takiego systemu. Dotychczasowe doświadczenia z przygotowywania programów rewitalizacji wg wytycznych RPO pokazują, że przyjmowanie jednolitego poziomu wskaźników kryzysowych dla całego kraju, lub też województw nie jest szczególnie użyteczne. Stąd też optymalnym rozwiązaniem jest: przyznanie miastom środków na rewitalizację proporcjonalnie do ich wielkości (liczby mieszkańców), rangi oraz stopnia degradacji delimitacji obszarów kryzysowych w miastach, w których będzie można wykorzystać te środki w procesie porównywania wewnątrzmiejskiego stopnia zróżnicowania poszczególnych wskaźników cząstkowych oraz syntetycznych wskaźników degradacji, bez konieczności odnoszenia się do wskaźników z innych miast czy regionów. Obszary wskazane do rewitalizacji powinny spełniać kryteria „kryzysowe” ale nie bez znaczenia jest także ich znaczenie w strukturze miasta. Zrozumiała jest bowiem konieczność priorytetowej rewitalizacji terenów centralnych, pełniących funkcje wykraczające poza granicę danej dzielnicy czy nawet danego miasta, a także obszarów, na których znajdują się szczególnie cenne obiekty dziedzictwa kulturowego. Zaproponowana metoda, choć wydaje się niezwykle cenna dla zarządzania i monitorowania procesów rozwojach miast jest jednak stosunkowo skomplikowana i dosyć kosztowna. Stąd też jej implementacja powinna być uzasadniona szerzej i umocowana w całościowej regionalnej polityce miejskiej, a także stale wykorzystywana. Jeżeli miałaby ona być wykorzystywana wyłącznie w procesie pozyskania kilku projektów rewitalizacyjnych to może się ona okazać zbyt kosztowna i nie będzie w pełni wykorzystana.

70

III.6 Rewitalizacja w kontekście zmian demograficznych Województwo Małopolskie, podobnie jak większość regionów w kraju (Celinska-Janowicz i in. 2010), charakteryzuje się bipolarnością procesów ludnościowych 10 . Zasadniczo wyludniają się powiaty peryferyjne i w przyszłości ten proces będzie przyspieszał, natomiast aktywność demograficzną obserwuje się głównie na obszarach wokół Krakowa (ryc. 10). W latach 1995-2010 w pięciu powiatach województwa zaobserwowano spadek liczby ludności: olkuskim, chrzanowski, miechowskim, proszowickim oraz w Tarnowie. Jak pokazują prognozy GUS – do 2025 r. do powiatów depopulujących się dołączy dziewięć kolejnych (m.in. oświęcimski, gorlicki oraz Nowy Sącz). Powiatem, który najszybciej w Małopolsce będzie tracił swoich mieszkańców staje się miasto Tarnów – do 2025 r. populacja miasta spadnie o 12,5%, do 100 tys. osób. Z drugiej strony w Małopolsce, do 2025 r. w siedmiu powiatach liczba mieszkańców się zwiększy. Będą to głównie obszary położone wokół Krakowa, a także kilka górskich powiatów południowej Małopolski. Szczególnie szybko, pod względem ludnościowym, rozwija się powiat wielicki. Co roku przybywa tam około 1 tys. osób i ten trend ma się utrzymać przez kolejne lata. Także powiaty krakowski, myślenicki i bocheński, jak prognozuje GUS, będą obszarami, w których zwiększy się liczba mieszkańców. Populacja Krakowa od 1995 r. jest stała i w tym okresie tylko nieznacznie się zwiększyła, w kolejnych latach także nie przewiduje się większych zmian w liczbie ludności miasta. W kontekście rewitalizacji szczególnie bacznie należy przyglądnąć się następstw procesów depopulacji w Tarnowie, a także w miastach w zachodniej Małopolsce (w powiatach olkuskim, chrzanowskim i oświęcimskim). Szczególnie trudna sytuacja może wystąpić w powiecie olkuskim, który już teraz podlega szybkiej depopulacji, a przewidywane na lata 2014-2016 zamknięcie kopalni rudy cynku i ołowiu Pomorzany wchodzącej w skład ZGH Bolesław może znacznie pogorszyć sytuację społeczno-gospodarczą powiatu.

10

Opracowane na podstawie: Dej M., Huculak M., Jarczewski W., 2012, Gospodarcze uwarunkowania rozwoju rynku pracy w Małopolsce, Wojewódzki Urząd Pracy, Kraków (w druku).

71

Powiat wielicki Powiat myślenicki Powiat krakowski Powiat nowosądecki Powiat bocheński Powiat limanowski Powiat nowotarski Kraków Powiat tarnowski Powiat brzeski Powiat wadowicki Powiat suski Powiat tatrzański Powiat proszowicki Nowy Sącz Powiat gorlicki Powiat dąbrowski Powiat oświęcimski Powiat chrzanowski Powiat miechowski Powiat olkuski Tarnów POLSKA MAŁOPOLSKA -15,00

lata 2010-2025 lata 1995-2010

-10,00

-5,00

0,00

[

5,00

10,00

15,00

20,00

%] Ryc. 10. Zmiana liczby ludności (w procentach) w latach 1995-2010 oraz prognoza na lata 2010-2025 w powiatach w Małopolsce Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

*** Rewitalizacja jest interwencją publiczną, która ma nadać pewnemu ograniczonemu, zdegradowanemu fragmentowi miasta nową dynamikę i umożliwić mu włączenie się w szersze procesy rozwojowe miasta, a w najbardziej optymalnej wersji – umożliwić dalszy, samopodtrzymywalny rozwój. Udzielania publicznego wsparcia i prowadzenie rewitalizacji w miastach, w których zachodzą procesy depopulacji wymagać będzie szczególnie precyzyjnego programowania. W tych miastach może zaistnieć realne zagrożenie, że lokalne społeczności nie będą w stanie wykorzystać efektów procesów rewitalizacji i odnowione dzielnice szybko wrócą do stanu wyjściowego. Uznając więc, za KSRR 2010-2020 (s. 130) za niezbędne rewitalizację w ośrodkach dotkniętych m.in. spadkiem liczby ludności, słabą dynamiką miejsc pracy oraz niską przedsiębiorczością konieczne będzie wymaganie, od władz lokalnych, zapewnienia realnych strategii zapewnienia samopodtrzymywalnego rozwoju dzielnic rewitalizowanych z wykorzystaniem interwencji publicznej.

72

Załączniki

Zalącznik 1. Ankieta internetowa – ewaluacja działań 6.1A, 3.1B MRPO

73

74

75

76

77

Załącznik 2. Zestawienie Lokalnych Programów Rewitalizacji wybranych do analizy w ramach badania ewaluacyjnego wraz z odpowiadającymi im projektami rewitalizacyjnymi dofinansowanymi w ramach działania 6.1 A. lp. 1

Miasto Kraków

Liczba mieszk.

LPR

759 137

LPR Starego Miasta

Wnioskodawca

Projekty dofinansowane z MRPO

Koszt całkowity 38 153 358,00 zł

Dofinansowanie z EFRR

Gmina Miejska Kraków

Budowa kładki pieszo-rowerowej przez Wisłę "Kazimierz-Podgórze" na odcinku pomiędzy mostami Piłsudskiego i Powstańców Śląskich (MRPO.06.01.01-12-191/09)

15 000 000,00 zł

LPR "starej" Nowej Huty

Teatr Ludowy

Teatr Ludowy – modernizacja (MRPO.06.01.01-12-159/09)

113 593

LPR Tarnowa– Śródmieście na lata 2008-2013

Gmina Miasta Tarnowa

Program zapewnienia harmonii estetycznej i urbanistycznej centrum miasta (MRPO.06.01.01-12-187/09)

13 222 834,20 zł

8 943 359,40 zł

(39%) 1 217 541,16 zł

699 346,56 zł (57%)

2

Tarnów

3

Nowy Sącz

84 325

Program rewitalizacji sądeckiej starówki (2008 – 2013)

Miasto Nowy Sącz

Przebudowa i modernizacja historycznych placówek oświatowych na Starym Mieście w Nowym Sączu jako spójna oferta edukacyjna dla dzieci i młodzieży

13 222 834,20 zł

8 943 359,40 zł

4

Chrzanów

38 679

Program Rewitalizacji Centrum Chrzanowa na lata 2008 - 2014

Gmina Chrzanów

Rewitalizacja Centrum Chrzanowa - Etap III "Tysiąc Kamieni" - Przebudowa Placu 1000 – Lecia (MRPO.06.01.01-12-129/09)

8 359 620,30 zł

5 621 256,41 zł

Wspólnota Mieszkaniowa Nieruchomości ul. Piastowska 15 w Chrzanowie

Modernizacja budynku mieszkalnego ul. Piastowska 15 w Chrzanowie (MRPO.06.01.01-12-134/09)

1 314 820,00 zł

752 097,00 zł

5

Olkusz

37 173

LPR Olkusza obszar Centrum, na lata 2008-2016

Gmina Olkusz

Rewitalizacja i ochrona Olkuskiej Starówki (MRPO.06.01.01-12-148/09)

23 376 507,00 zł

15 000 000,00 zł

6

Nowy Targ

33 798

LPR dla Miasta Nowy Targ

Gmina - Miasto Nowy Targ

Rewitalizacja Centrum Nowego Targu (MRPO.06.01.01-12-193/09)

21 700 000,00 zł

12 450 819,76 zł

Rozbudowa i modernizacja obiektów sportowych (MRPO.06.01.01-12188/09)

19 996 600,00 zł

12 542 488,07 zł

LPR Miasta Bochnia Stare Miasto-

Gmina Miasta Bochnia

Park rodzinny "Uzbornia" (MRPO.06.01.01-12-175/09)

8 101 219,00 zł

5 670 853,00 zł

7

Bochnia

30 300

Osiedla na lata 2007-2013 8

Gorlice

28 677

Program rewitalizacji dla Miasta Gorlice na lata 2007 - 2015 aktualizacja

Gmina Miejska Gorlice

Rewitalizacja Starówki / Przebudowa ulic i placów w obrębie Starówki Gorlic (MRPO.06.01.01-12-152/09)

20 798 412,08 zł

13 547 483,76 zł

9

Zakopane

27 879

LPR Gminy Miasta Zakopane

Gmina Miasto Zakopane

Rewitalizacja Parku Miejskiego i przebudowa Placu Niepodległości w Zakopanem w celu dostosowania do potrzeb mieszkańców i wymogów ruchu turystycznego (MRPO.06.01.01-12-178/09)

6 994 336,00 zł

4 896 035,00 zł

10

Skawina

24 259

Program Rewitalizacji Miasta Skawina

Gmina Skawina

Przebudowa Rynku w Skawinie - Rynek i jego okolica wizytówką miasta (MRPO.06.01.01-12-139/09)

12 882 171,00 zł

9 017 519,00 zł

Przebudowa budynku Biblioteki Miejskiej i utworzenie Muzeum miasta (MRPO.06.01.01-12-140/09).

1 048 622,00 zł

544 942,30 zł

8 847 637,49 zł

6 193 346,25 zł

11

Andrychów

21 425

Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich w Andrychowie

Gmina Andrychów

Poprawa funkcjonalności i estetyki przestrzeni publicznej centralnej części miasta Andrychów – etap II(MRPO.06.01.01-12-195/09)

12

Wieliczka

20 770

Program Rewitalizacji dla Miasta Wieliczka na lata 2007-2015

Gmina Wieliczka

Rewitalizacja ciągów komunikacyjnych, skwerów i placów w centrum miasta Wieliczka - strefa inwestycyjna I - Etap I (MRPO.06.01.01-12-179/09)

19 002 802,56 zł

9 513 966,91 zł

13

Trzebinia

20 364

LPR Miasta Trzebinia na lata 2007-2013

Miasto Trzebinia

Rewitalizacja Miasta Trzebinia Etap I-Przebudowa płyty rynku wraz z budową parkingu oraz renowacją gminnych budynków w centrum Miasta (MRPO.06.01.01-12-143/09)

19 173 225,00 zł

12 839 758,00 zł

14

Wadowice

19 363

LPR Miasta Wadowice na lata 2007-2013

Gmina Wadowice

Rewitalizacja przestrzeni publicznej wadowickiego rynku i ulic sąsiednich wraz z infrastrukturą komunalną i drogową ( MRPO.06.01.01-12-156/09)

11 954 860,80 zł

8 368 402,56 zł

Gmina Wadowice

Rewitalizacja przestrzeni publicznej ulicy Zatorskiej i ulic przyległych poprzez nadanie jej funkcji deptaka wraz z infrastrukturą komunalną (MRPO.06.01.01-12-157/09)

3 959 884,00 zł

2 771 918,00 zł

Program Rewitalizacji Miasta Kęty na lata 20072015

Gmina Kęty

Przebudowa przestrzeni Rynku w Kętach ( MRPO.06.01.01-12-146/09)

5 744 785,76 zł

3 997 730,53 zł

15

Kęty

19 193

79

16

Myślenice

18 434

LPR Miasta Myślenice

Gmina Myślenice

PODOBSZAR E - rewitalizacja Zarabia: park miejski, rozbudowa centrum sportu i rekreacji, budowa strzelnicy, kortów, skate parku ( MRPO.06.01.0112-182/09)

14 237 592,90 zł

8 172 800,87 zł

17

Libiąż

17 396

LPR Miasta Libiąża na lata 2008-2016

Gmina Libiąż

Rewitalizacja przestrzeni miejskiej w rejonie 1 Maja i Górniczej - głównych ulic miasta Libiąża - Etap I ( MRPO.06.01.01-12-192/09)

3 980 193,62 zł

2 786 135,53 zł

18

Brzesko

17 253

Program Rewitalizacji Obszaru Miejskiego Brzeska na lata 2008-2015

Gmina Brzesko

Rewitalizacja rynku w Brzesku ( MRPO.06.01.01-12-153/09)

6 338 045,04 zł

4 433 831,51 zł

19

Rabka-Zdrój

13 239

Program Rewitalizacji obszarów miejskich Rabki-Zdroju

Gmina Rabka-Zdrój

Kompleksowa rewitalizacja Parku Zdrojowego ( MRPO.06.01.01-12-130/09)

8 856 845,60 zł

6 199 791,92 zł

20

Dąbrowa Tarnowska

11 825

Program Rewitalizacji dla Miasta Dąbrowa Tarnowska na lata 2008 - 2015

Gmina Dąbrowa Tarnowska

Modernizacja i rozwój obiektów infrastruktury społecznej na osiedlu Westerplatte w Dąbrowie Tarnowskiej ( MRPO.06.01.01-12-135/09)

5 570 000,00 zł

3 885 000,00 zł

21

Krzeszowice

10 288

Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Krzeszowic

Gmina Krzeszowice

Rewitalizacja centrum Krzeszowic z przywróceniem funkcji obsługi turystyki uzdrowiskowej i kulturowej ( MRPO.06.01.01-12-180/09)

13 213 178,28 zł

9 249 224,80 zł

Budowa przedszkola integracyjnego w Krzeszowicach ( MRPO.06.01.01-12181/09)

6 897 441,37 zł

4 828 208,95 zł

26 385 945,00 zł

8 419 085,00 zł

957 097,77 zł

669 968,44 zł

22

Chełmek

9 244

LPR Miasta Chełmek

Gmina Chełmek

Budowa centrum miasta Chełmek wraz z zapleczem rekreacyjnym - etap I ( MRPO.06.01.01-12-184/09)

23

Stary Sącz

9 117

LPR Starego Sącza na lata 2008-2023

Gmina Stary Sącz

Rozwój sfery związanej z wydarzeniami kulturowymi: Źródełko św. Kingi – urządzenie przestrzeni pieszej ( MRPO.06.01.01-12-166/09)

24

Wolbrom

8 971

LPR Miasta Wolbrom 2008-2013

Miasto Wolbrom

Remont i modernizacja budynku Centrum Kultury Promocji i Informacji Etap I ( MRPO.06.01.01-12-176/09)

1 218 403,88 zł

699 084,19 zł

Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w

Rozbudowa Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego w Wolbromiu ul. Skalska 22 ( MRPO.06.01.01-12-138/09)

5 448 740,00 zł

3 240 548,50 zł

80

Wolbromiu 25

Mszana Dolna

7 831

Program Rewitalizacji Miasta Mszana Dolna na lata 2007-2022

Gmina Miasto Mszana Dolna

Rewitalizacja centrum miasta Mszana Dolna wraz z przywróceniem funkcji Rynku ( MRPO.06.01.01-12-160/09)

17 283 890,13 zł

12 098 723,08 zł

26

Sułkowice

6 513

LPR miasta Sułkowice

Gmina Sułkowice

Budowa zalewu rekreacyjnego w Sułkowicach ( MRPO.06.01.01-12-168/09)

4 457 639,15 zł

2 557 661,82 zł

27

Dobczyce

6 394

LPR dla Miasta Dobczyce na lata 2008 – 2015

Gmina Dobczyce

Regionalne Centrum Oświatowo-Sportowe w Dobczycach - etap I dokończenie budowy budynku wielofunkcyjnego ( MRPO.06.01.01-12161/09)

32 420 068,00 zł

15 000 000,00 z l

28

Muszyna

5 113

Program Rewitalizacji obszarów miejskich w Muszynie

Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna

Przygotowanie strefy aktywności gospodarczej „Zapopradzie” – rewitalizacja dawnej dzielnicy uzdrowiskowej Muszyny ( MRPO.06.01.01-12-151/09)

7 681 527,36 zł

4 867 210,68 zł

29

Ciężkowice

2 493

Program Rewitalizacji Miasta Ciężkowice na lata 2008 - 2015

Gmina Ciężkowice

Rewitalizacja centrum kulturalno - rekreacyjnego w miejscowości Ciężkowice ( MRPO.06.01.01-12-141/09)

2 464 301,00 zł

1 725 011,00 z

30

Świątniki Górne

2 313

LPR Miasta Świątniki Górne

Gmina Świątniki Górne

Modernizacja budynku Remizy Ochotniczej Straży Pożarnej ( MRPO.06.01.01-12-170/09)

1 297 272,95 zł

744 336,60 zł

Załącznik 3. Zestawienie Programów Rozwoju Uzdrowisk wybranych do analizy w ramach badania ewaluacyjnego wraz z odpowiadającymi im projektami dofinansowanymi w ramach działania 3.1 B. PRU

Wnioskodawca

Projekty dofinansowane z MRPO, działanie 3.1B

Miejscowość

1

PiwnicznaZdrój

PRU PiwnicznaZdrój na lata 20072013

Miasto i Gmina Piwniczna Zdrój

Budowa kąpieliska otwartego na Radwanowie w Piwnicznej –Zdrój (MRPO.03.01.02-12521/09)

6 750 000,00 zł

5 000 000,00 zł

2

Krynica-Zdrój

PRU Krynica-Zdroju na lata 2008-2015

Gmina Krynica-Zdrój

Renowacja Deptaku w miejscowości uzdrowiskowej Krynicy-Zdroju (MRPO.03.01.02-12510/09)

9 924 100,00 zł

5 000 000,00 zł

Budowa Parku sportowo-rekreacyjnego - Czarny Potok (MRPO.03.01.02-12-511/09)

3 708 703,25 zł

2 781 527,44 zł

81

koszt całkowity

Dofinansowanie z EFRR

Lp.

3

Szczawnica

PRU Szczawnica na lata 2009-2015

Miasto i Gmina Szczawnica

Rewitalizacja uzdrowiskowego Parku Dolnego w Szczawnicy wraz z elementami małej architektury uzdrowiskowe (MRPO.03.01.02-12-512/09)

4 512 400,00 zł

1 917 770,00 zł

Rewitalizacja Pl. Dietla oraz promenady spacerowej do pijalni wraz z elementami małej architektury uzdrowiskowej i przebudową pijalni wody mineralnej (MRPO.03.01.02-12513/09)

6 450 066,09 zł

4 837 549,57 zł

4

Rabka-Zdrój

PRU Rabka-Zdrój na lata 2009-2015

Gmina Rabka-Zdró

Budowa typowej infrastruktury uzdrowiskowej w Parku Zdrojowym w postaci pijalni, tężni solankowych, kiwajki na źródle solankowym i muszli koncertowej (MRPO.03.01.02-12506/09)

7 154 780,22 zł

4 399 689,94 zł

5

Muszyna

PRU Muszyna na lata 2009-2015

Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna

Budowa Parku Zdrojowego „Zapopradzie” w Uzdrowisku Muszyna (MRPO.03.01.02-12516/09)

6 634 151,80 zł

4 975 613,85 z

Budowa Miejskiego Parku Zdrojowego „Baszta” w Uzdrowisku Muszyna (MRPO.03.01.0212-517/09)

6 666 666,67 zł

5 000 000,00 zł

6

ŻegiestówZdrój

PRU ŻegiestówZdrój na lata 20092015

Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna

Budowa centralnego deptaka uzdrowiskowego Żegiestowa-Zdroju na odcinku droga poniżej willi Zamek-kościółek zdrojowy oraz rozbudowa przestrzeni publicznej (MRPO.03.01.02-12-515/09)

3 722 199,12 zł

2 791 649,34 zł

7

Wapienne

PRU Wapienne

Ośrodek WczasowoLeczniczy Maria Drobenko

Wzmocnienie leczniczej infrastruktury uzdrowiskowej w celu podniesienia atrakcyjności turystycznej i uzdrowiskowej Gminy Sękowa (MRPO.03.01.02-12-525/09)

1 524 365,60 z

531 029,00 zł

Gmina Sękowa

Wzmocnienie publicznej infrastruktury uzdrowiskowej w celu podniesienia atrakcyjności turystycznej i uzdrowiskowej Gminy Sękowa (MRPO.03.01.02-12-524/09)

5 600 500,00 zł

4 200 375,00 zł

82

Załącznik 4. Scenariusz wywiadu pogłębionego W Pana/Pani mieście realizowany jest program rewitalizacji/plan rozwoju uzdrowiska [nazwa LPR/PRU, liczba programów]. Część projektów realizowanych w ramach tego programu/planu zyskała dofinansowanie w ramach działania 6.1, schemat A / działania 3.1, schemat B Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. W związku z powyższym chcieliśmy poznać opinię Pana/Pani na temat procedury sposobu oceny projektów rewitalizacyjnych, jakie stosowane były przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego w celu ich wyboru. 1. Najpierw chcielibyśmy jednak dowiedzieć się jaka jest Pana/Pani ogólna opinia dotycząca rewitalizacji / długofalowych planów, strategii rozwoju uzdrowisk – czy wspieranie tego typu działań ma sens? Czy odpowiadają one faktycznym potrzebom w Pana/Pani mieście? A) Ocena generalnie pozytywna  pyt. 1a 1a. Na czym Pan/Pani zdaniem polega największa zaleta rewitalizacji/planu rozwoju uzdrowiska ? Co wyróżnia ten sposób działania od innego typu interwencji i programów realizowanych w mieście? B) Ocena generalnie nagatywna lub ambiwalentna  pyt. 1b 1.b Co zatem uznałby Pan za zasadniczą wadę, mankament rewitalizacji / planu rozwoju uzdrowisk? Jakiego typu interwencje, programy mogłyby lepiej rozwiązać problemy degradacji obszarów wewnątrzmiejskich? Jakie potrzeby uznał(a)by Pan/Pani za priorytetowe? Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przyjął specyficzny tryb wyboru projektów rewitalizacyjnych do dofinansowania w ramach działania 6.1A / inwestycji w uzdrowiskach do dofinansowania w ramach działania 3.1B. O dofinansowanie mogły starać się najwyżej 2 projekty wpisane w szerzej zarysowany program rewitalizacji. Poza oceną samych projektów wprowadzono etap oceny samych LPR/PRU oraz wstępna ocenę zawartych w nich projektów, dopiero w następnej kolejności oceniano zgłoszone do dofinansowania projekty, pod warunkiem, że LPR/PRU których były częścią zostały pozytywnie ocenione. 2. Czy wprowadzenie wymogu posiadania LPR/PRU oraz ich ocena są w Pana/Pani opinii dobrym rozwiązaniem? Pytania pomocnicze: 2a. Dlaczego?, czy mógłby Pan/pani uzasadnić tą opinię? 2b. Na czym polega główna zaleta takiego rozwiązania? 2c. Czy dostrzega Pan/pani jakieś minusy, słabe strony takiego rozwiązania? 3. Co było główną motywacją do podjęcia trudu stworzenia LPR/PRU? 4. Czy myśleli Państwo wcześniej [przed pojawieniem się dedykowanych funduszy w ramach MRPO 2007-2013] o potrzebie posiadania takiego dokumentu jak LPR/PRU, czy inicjatywa ta była raczej odpowiedzią na możliwość pozyskania dofinansowania w ramach MRPO?

83

5. Czy Pana/pani zdaniem merytoryczna ocena i uwagi na temat Państwa LPR/PRU były zasadne? Czy pomogły w jakiś sposób poprawić jakość/ wpłynęły na usprawnienie procesu rewitalizacji. rozwoju uzdrowiska? 6. Czy fakt realizacji projektów/inwestycji dofinansowanych w ramach działania 6.1A/ 3.1B MRPO w ramach LPR/PRU wpłynął Pana/Pani zdaniem na ich jakość, przebieg, sposób wdrażania/realizacji? A) Zasadniczo TAK  pyt. 6a 6a. Na czym ten wpływ polega? Czym jest ta wartość dodana związana z przygotowaniem i realizacją projektu / inwestycji w ramach LPR/PRU? B) Zasadniczo NIE  pyt. 6b 6b . Czy zatem wymóg tworzenia dokumentów typu LLPR/PRU jest Pana/pani zdaniem zbędnym obciążeniem/przeszkoda w pozyskiwaniu środków MRPO na rozwój miast? 7. Czy obowiązujący dotąd tryb oceny i wyboru projektów w ramach działania 6.1A/ 3.1B MRPO jest w pełni satysfakcjonujący? Co ewentualnie chciałby Pan/Pani zmienić? Czy ma Pan/pani jakieś propozycje poprawy, usprawnienia istniejącej dotąd procedury? 8. Co Pan/pani sądzi o obowiązującej dotąd zasadzie partnerstwa na etapie tworzenia LPR/PRU i wyboru projektów składających się na wspomniane dokumenty? pytania pomocnicze: 8a. Jakie są Pana/Pani zdaniem korzyści płynące z takiego trybu doboru projektów? 8b. Jakie są Pana/pani zdaniem trudności związane z partnerskim podejściem w tworzeniu i realizacji LPR/PRU? 8c. Czy Pana/pani zdaniem korzyści płynące z partnerskiego podejścia w rewitalizacji / rozwoju uzdrowiska rekompensują ewentualne trudności wynikające z konieczności uzgadniania, mediacji różnych kwestii pomiędzy partnerami? 8d. Czy zasada ta jest kontynuowana na etapie realizacji LPR/PRU w sposób spontaniczny, czy partnerstwa te były w pewien sposób „wymuszone” i nie ma oddolnej woli ich kontynuowania? 9. Czy rewitalizacja / rozwój uzdrowisk powinny pozostać jako działania priorytetowe w ramach nowej perspektywy finansowej? Czy planują Państwo pozyskanie kolejnych środków w ramach nowej perspektywy na kontynuację działań w ramach istniejących LPR/PRU? Czy planujecie Państwo tworzenie kolejnych LPR/PRU? 10. Czy czują się Państwo dobrze przygotowani do starania się o dofinansowanie projektów/inwestycji z zakresu rewitalizacji/ rozwoju uzdrowisk w nowym okresie programowania? Jakich informacji Państwu brakuje?

84

Literatura

Barca F., (2009), An Agenda for a Reformed Cohesion Policy. A Place-based Approach to Meeting European Union Challenges and Expectations, DG Regio, Brussels. Dej M., Huculak M., Jarczewski W., 2012, Gospodarcze uwarunkowania rozwoju rynku pracy w Małopolsce, Wojewódzki Urząd Pracy, Kraków (w druku). Domański B., 2009, Czy należy dążyć do ograniczenia regionalnych i lokalnych nierówności w rozwoju gospodarczym Polski?, [w:] Międzynarodowa Konferencja Rozwój regionalny i polityka regionalna w Polsce, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań, 53-54. Jadach-Sepioło A., 2010, Rewitalizacja miast w dokumentach strategicznych w Polsce. Odniesienie do projektu Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: [w:] Regiony, miasta, obszary wiejskie. K. Skalski (red.), O budowie metod rewitalizacji w Polsce – aspekty wybrane, Monografie i Studia Instytutu Spraw Publicznych UJ. Janas K., Jarczewski W., 2010, Model rewitalizacji miast – poziom lokalny Jarczewski W. (red.), 2009, Przestrzenne aspekty rewitalizacji, Instytut Rozwoju Miast, Kraków. Jarczewski W., 2010, Audyt miejski z wykorzystaniem jednostek urbanistycznych, [w:] W. Jarczewski, J. Jeżak, System monitorowania rewitalizacji, Instytut Rozwoju Miast, Kraków. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie, 2010, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Założenia krajowej polityki miejskiej do roku 2020 (projekt), lipiec 2012, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. Ziobrowski Z., 2010, Urbanistyczne aspekty rewitalizacji, [w:] Z. Ziobrowski, W. Jarczewski, (red.), Rewitalizacja miast polskich – diagnoza, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.

85

Spis rysunków:

Ryc. 1. Wielkość alokacji finansowej na działania rewitalizacyjne ........................................................ 17 Ryc. 2. Udział środków finansowych na rewitalizację wśród wszystkich działań przewidzianych w RPO województw ............................................................................................................................. 18 Ryc. 3. Wielkość środków finansowych na działania rewitalizacyjne na 1 mieszkańca regionu wg RPO województw ............................................................................................................................. 19 Ryc. 4. Struktura nakładów na działania rewitalizacyjne wg źródeł finansowania w poszczególnych województwach........................................................................................................................ 20 Ryc. 5. Udział wkładu UE w ramach wszystkich działań RPO w tym działań rewitalizacyjnych ............ 20 Ryc. 6. Sumaryczna wartość dofinansowania projektów rewitalizacyjnych w poszczególnych miastach w województwie małopolskim (działanie 6.1.A MRPO) i podkarpackim (Oś priorytetowa VII PRPO) ........................................................................................................................................ 23 Ryc. 6. Sumaryczna wartość dofinansowania projektów rewitalizacyjnych w poszczególnych miastach w województwie dolnośląskim (działania 9.1 i 9.2 DRPO) ....................................................... 24 Ryc. 8. Wykorzystanie zaproponowanej metody do podziału Tarnowa na jednostki urbanistyczne ... 68 Ryc.9. Procedura przygotowywania analizy zróżnicowania wewnątrzmiejskiego z wykorzystaniem jednostek urbanistycznych ....................................................................................................... 69 Ryc. 10. Zmiana liczby ludności (w procentach) w latach 1995-2010 oraz prognoza na lata 2010-2025 w powiatach w Małopolsce ...................................................................................................... 72

86

Spis tabel:

Tab. 1. Działania rewitalizacyjne w strukturze RPO województw ......................................................... 16 Tab. 2. Wytyczne regulujące liczbę projektów składanych przez poszczególne miasta. ...................... 22 Tab. 3. Dofinansowanie projektów w ramach rewitalizacji w trzech województwach ........................ 24 Tab. 4. Liczba i wartość projektów rewitalizacyjnych dofinansowanych w miastach woj. podkarpackiego (Oś Priorytetowa VII PRPO) ........................................................................... 25 Tab. 5. Liczba i wartość projektów rewitalizacyjnych dofinansowanych w miastach woj. małopolskiego (Działanie 6.1A MRPO) ..................................................................................... 26 Tab. 6. Liczba i wartość projektów dofinansowanych w miastach woj. dolnośląskiego (działania 9.1. i 9.2 DRPO).................................................................................................................................. 27 Tab. 7. Struktura Metodyki przygotowania LPR i PRU na podstawie Uszczegółowienia MRPO ........... 31 Tab. 8. Podmioty uprawnione o ubieganie się o dofinansowanie ........................................................ 33 Tab. 9. Typy projektów podlegających wsparciu .................................................................................. 33 Tab. 10. Osoby, z którymi przeprowadzono wywiady pogłębione wraz z informacją o projektach realizowanym w danym mieście w ramach PRU/LPR............................................................... 35 Tab. 11. Arkusz rejestracyjny – informacje zbierane o każdym zidentyfikowanym obszarze zdegradowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego................................... 64

87

Spis załączników:

Zalącznik 1. Ankieta internetowa – ewaluacja działań 6.1A, 3.1B MRPO ............................................. 73 Załącznik 2. Zestawienie Lokalnych Programów Rewitalizacji wybranych do analizy w ramach badania ewaluacyjnego wraz z odpowiadającymi im projektami rewitalizacyjnymi dofinansowanymi w ramach działania 6.1 A. ................................................................... 78 Załącznik 3. Zestawienie Programów Rozwoju Uzdrowisk wybranych do analizy w ramach badania ewaluacyjnego wraz z odpowiadającymi im projektami dofinansowanymi w ramach działania 3.1 B. .................................................................................................................. 81 Załącznik 4. Scenariusz wywiadu pogłębionego ................................................................................... 83

88