Innere Medizin der Kleintiere

Innere Medizin der Kleintiere Bearbeitet von Richard W. Nelson, C. Guillermo Couto 1. Auflage 2010. Buch. 1600 S. Hardcover ISBN 978 3 437 57041 4 F...
Author: Nicole Raske
18 downloads 2 Views 336KB Size
Innere Medizin der Kleintiere

Bearbeitet von Richard W. Nelson, C. Guillermo Couto

1. Auflage 2010. Buch. 1600 S. Hardcover ISBN 978 3 437 57041 4 Format (B x L): 21 x 28 cm Gewicht: 3632 g

Weitere Fachgebiete > Medizin > Veterinärmedizin > Veterinärmedizin: Innere Medizin, Gynäkologie & Reproduktion

schnell und portofrei erhältlich bei

Die Online-Fachbuchhandlung beck-shop.de ist spezialisiert auf Fachbücher, insbesondere Recht, Steuern und Wirtschaft. Im Sortiment finden Sie alle Medien (Bücher, Zeitschriften, CDs, eBooks, etc.) aller Verlage. Ergänzt wird das Programm durch Services wie Neuerscheinungsdienst oder Zusammenstellungen von Büchern zu Sonderpreisen. Der Shop führt mehr als 8 Millionen Produkte.

Inhaltsverzeichnis I

Kardiovaskuläre Erkrankungen . . . . . . . . . . .

1

Untersuchungsbefunde bei Herzerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Symptomatik einer Herzerkrankung . . . . . . . . . . Symptomatik eines Herzversagens . . . . . . . . . . . Schwäche und Leistungsintoleranz . . . . . . . . . . . . Synkope . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Husten und andere respiratorische Symptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Untersuchung des kardiovaskulären Systems . . . . . . . . . . . . . . . . . Beurteilung des Atemmusters . . . . . . . . . . . . . . . Schleimhäute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jugularvenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arterieller Puls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Präkordium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beurteilung von Flüssigkeitsansammlungen . . . . . . . . . . . . . . . . . Auskultation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6 1.3.7 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9 2.2.10 2.2.11 2.2.12 2.2.13 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6

Diagnostik des kardiovaskulären Systems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Radiologie des Herzens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kardiomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vergrößerungen der Herzkammern . . . . . . . . . . . Intrathorakale Blutgefäße . . . . . . . . . . . . . . . . . . Veränderungen bei Lungenödem . . . . . . . . . . . . . Elektrokardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Physiologisches EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ableitungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Interpretation des EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sinusrhythmus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ektopische Impulse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Überleitungsstörungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mittlere elektrische Achse . . . . . . . . . . . . . . . . . . EKG-Veränderungen bei Kammervergrößerung und Schenkelblock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Veränderungen der ST-T-Strecke . . . . . . . . . . . . . . EKG-Veränderungen durch Arzneimitteltoxizität und Elektrolytimbalancen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Häufige Artefakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ambulante Elektrokardiographie . . . . . . . . . . . . . Andere Methoden der EKG-Beurteilung . . . . . . . . Echokardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grundprinzipien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zweidimensionale Echokardiographie . . . . . . . . . M-Mode-Echokardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . Kontrastechokardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . Dopplerechokardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . Transösophageale Echokardiographie . . . . . . . . .

1

3 3 3 4 4 5 5 6 7 7 8 8 9 9

2.3.7 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.2

15 15 16 17 18 19 19 19 20 21 23 23 28 30 31 32 33 35 35 36 36 37 38 39 45 45 50

3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.3.9

4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 4.2.1

Dreidimensionale Echokardiographie . . . . . . . . . . Andere Techniken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Messung des zentralen Venendrucks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biochemische Marker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angiokardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herzkatheter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere nichtinvasive Untersuchungsmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pneumoperikardiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . Endomyokardiale Biopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . Management des kongestiven Herzversagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kardiovaskuläre Auswirkungen . . . . . . . . . . . . . . Systemische Effekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allgemeine Ursachen eines Herzversagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Therapeutische Vorgehensweise bei Herzversagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Behandlung eines akuten kongestiven Herzversagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sauerstofftherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamentöse Therapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herzversagen als Folge einer diastolischen Dysfunktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patientenüberwachung und Nachsorge . . . . . . . . Management des chronischen Herzversagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diuretika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angiotensin-converting-Enzym-Hemmer (ACE-Hemmer) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Positiv-inotrope Arzneimittel . . . . . . . . . . . . . . . . Andere Vasodilatatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ernährung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische diastolische Dysfunktion . . . . . . . . . . Patientenüberwachung und Nachsorge . . . . . . . . Therapiestrategie bei rezidivierendem Herzversagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herzrhythmusstörungen und antiarrhythmische Therapie . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Entstehung von Arrhythmien . . . . . . . . . . . . . . . . Vorgehensweise bei der Therapie von Arrhythmien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Häufige Herzrhythmusstörungen . . . . . . . . . . . . Klinische Beschreibung der Arrhythmien . . . . . . . .

50 50 50 51 52 52 52 52 52

55 55 55 56 58 59 60 60 61 61 64 64 65 65 65 66 67 70 71 73 73 74

77 77 77 78 78 80

XXII 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.3.6 4.3.7 5 5.1 5.2 5.2.1 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.4.1 5.4.2 5.5 5.5.1 5.5.2 5.6 5.6.1 5.6.2 5.7 5.7.1 5.7.2 5.7.3 5.7.4 6 6.1 6.2 7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3

Inhaltsverzeichnis Tachyarrhythmien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bradyarrhythmien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antiarrhythmika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antiarrhythmika mit Klasse-I-Wirkung . . . . . . . . . Antiarrhythmika mit Klasse-II-Wirkung: β-adrenerge Blocker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antiarrhythmika mit Klasse-III-Wirkung . . . . . . . . Antiarrhythmika mit Klasse-IV-Wirkung: Kalziumkanalblocker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anticholinergika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sympathomimetika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere Medikamente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitale Herzerkrankungen . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Extrakardiale arteriovenöse Shunts . . . . . . . . . . Offener Ductus arteriosus Botalli . . . . . . . . . . . . . Ventrikuläre Ausflusstraktobstruktionen . . . . . . . . . . . . . . . . Subaortenstenose (SAS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulmonalstenose (PS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intrakardiale Shunts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ventrikelseptumdefekt (VSD) . . . . . . . . . . . . . . . . Atriumseptumdefekt (ASD) . . . . . . . . . . . . . . . . . Missbildungen der Atrioventrikularklappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mitraldysplasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trikuspidaldysplasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zyanotische Herzanomalien . . . . . . . . . . . . . . . . Fallot-Tetralogie (FT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulmonaler Hochdruck mit Shuntumkehr . . . . . . . Andere kardiovaskuläre Anomalien . . . . . . . . . . Gefäßringanomalien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cor triatriatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Endokardiale Fibroelastose . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere vaskuläre Anomalien . . . . . . . . . . . . . . . . Erworbene valvuläre und endokardiale Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Degenerative Atrioventrikularklappenerkrankung . . . . . . . . . . Infektiöse Endokarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myokarderkrankungen des Hundes . . . . . . . Dilatative Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . Arrhythmogene rechtsventrikuläre Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boxerkardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arrhythmogene rechtsventrikuläre Kardiomyopathie bei anderen Hunderassen . . . . . Sekundäre Myokarderkrankungen . . . . . . . . . . . Myokardiale Toxine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metabolische Ursachen und Nährstoffmangel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ischämische Myokarderkrankung . . . . . . . . . . . . .

80 86 89 91 93 95 96 97 98 98 101 101 103 103

7.3.4 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2 7.5.3 8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.5.1 8.5.2

106 106 108 111 111 112 112 112 113 114 114 115 117 117 117 118 118

121 121 129 135 135 142 142 143 143 143 143 144

8.5.3 9

Tachykardieinduzierte Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypertrophe Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . Myokarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Infektiöse Myokarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nichtinfektiöse Myokarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumatische Myokarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myokarderkrankungen der Katze . . . . . . . . . Hypertrophe Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . Sekundäre hypertrophe Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Restriktive Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . Dilatative Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . Andere myokardiale Erkrankungen . . . . . . . . . . Arrhythmogene rechtsventrikuläre Kardiomyopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kortikosteroid-induziertes Herzversagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myokarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145 145 146 146 148 148 151 151 158 159 161 163 163 164 164

9.1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.3 9.4 9.5

Erkrankungen des Perikards und kardiale Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitale Perikarderkrankungen . . . . . . . . . . Peritoneoperikardialhernie . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weitere Missbildungen des Perikards . . . . . . . . . . Perikarderguss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konstriktive Perikarditis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tumoren des Herzens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

167 167 167 167 168 169 175 176

10 10.1 10.1.1 10.1.2 10.2 10.3

Dirofilariose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lebenszyklus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Dirofilariose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Dirofilariose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

181 181 181 181 183 191

11 11.1 11.1.1 11.1.2

Systemische arterielle Hypertonie . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antihypertensive Wirkstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypertensive Krise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

197 197 203 203

12 12.1 12.2 12.3

Thromboembolische Erkrankungen . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulmonale Thromboembolie . . . . . . . . . . . . . . . Systemische arterielle Thromboembolie bei Katzen . . . . . . . . . . . . . . . Thromboseprophylaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systemische arterielle Thromboembolie bei Hunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thromboseprophylaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Venöse Thrombose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei kardiovaskulären Erkrankungen . . . . . . . . . . . . .

205 205 208

12.3.1 12.4 12.4.1 12.5

208 213 214 216 216 218

Inhaltsverzeichnis II

Erkrankungen der Atemwege . . . . . . . . . . . .

221

17 17.1

13

Leitsymptome von Erkrankungen der Nase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasenausfluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rückwärtsniesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stertor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gesichtsdeformation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

223 223 223 226 227 227 227

13.1 13.2 13.3 13.3.1 13.4 13.5 14 14.1 14.1.1 14.1.2 14.2 14.3 14.3.1 14.3.2 14.3.3 14.3.4 14.4

15 15.1 15.2 15.3 15.3.1 15.3.2 15.4 15.4.1 15.4.2 15.5 15.6 15.7 15.8 15.8.1 15.8.2

16 16.1 16.1.1 16.1.2 16.2 16.3

Diagnostik von Nasenhöhle und Nasennebenhöhlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bildgebende Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Röntgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Computertomographie und Magnetresonanztomographie . . . . . . . . . . . . . . . Rhinoskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasenbiopsie: Indikationen und Techniken . . . . Nasenabstrich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasenspülung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quetsch- oder Zangenbiopsie (pinch biopsy) . . . . Turbinektomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bakteriologische und mykologische Untersuchung: Probenentnahme und Interpretation der Befunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen der Nasenhöhlen . . . . . . . . . . Katzenschnupfenkomplex (Infektionen des oberen Respirationstrakts bei Katzen) . . . . . . . . Bakterielle Rhinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasale Mykosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kryptokokkose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aspergillose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasale Parasitosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasenmilben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Capillariasis der Nase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasopharyngeale Polypen . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasale Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allergische Rhinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Idiopathische Rhinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische feline Rhinosinusitis . . . . . . . . . . . . . . Canine chronische/Lymphoplasmazytäre Rhinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leitsymptome laryngealer und pharyngealer Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . Klinische Symptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Larynx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pharynx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Differentialdiagnosen laryngealer Symptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Differentialdiagnosen pharyngealer Symptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

229 229 229 232 232 235 236 236 236 236

237 239 239 241 242 242 242 245 245 245 246 246 248 249 249 251

255

17.2

Diagnostik von Larynx und Pharynx . . . . . . . Röntgenologische und sonographische Untersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Laryngoskopie und Pharyngoskopie . . . . . . . . . .

18 18.1 18.2 18.3 18.4

Erkrankungen von Larynx und Pharynx . . . . Larynxparalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brachyzephalensyndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obstruktive Laryngitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien des Larynx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

259 259 260 262 262

19

Leitsymptome von Erkrankungen des unteren Respirationstrakts . . . . . . . . . . . . . . Klinische Symptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Husten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leistungsinsuffizienz und Atemnot . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erstuntersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lungenbiopsate und weiterführende (spezielle) diagnostische Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19.1 19.1.1 19.1.2 19.2 19.2.1 19.2.2

20 20.1 20.1.1 20.1.2 20.1.3 20.2 20.3 20.4 20.5 20.6 20.7 20.8 20.9 20.10 20.11 20.12 20.13 20.14 21

253 253 253 254

21.1 21.2

254

21.3 21.4 21.5

254

XXIII

Diagnostik des unteren Respirationstrakts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Röntgenuntersuchung des Thorax . . . . . . . . . . . Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trachea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lunge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angiographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sonographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Computertomographie und Magnetresonanztomographie . . . . . . . . . . . . . . Szintigraphie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parasitologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Serologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trachealspülung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bronchoalveoläre Lavage (nichtbronchoskopisch) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Transthorakale Lungenaspiration und -biopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bronchoskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Thorakotomie oder Thorakoskopie mit Lungenbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blutgasanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulsoxymetrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen von Trachea und Bronchien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine infektiöse Tracheobronchitis (Zwingerhusten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine chronische Bronchitis . . . . . . . . . . . . . . . Feline (idiopathische) Bronchitis . . . . . . . . . . . . Trachealkollaps und Tracheobronchomalazie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

255 256

265 265 265 266 267 267 268

271 271 271 272 272 278 278 279 279 280 281 281 287 291 293 295 295 300

303 303 303 305 310 314

XXIV

Inhaltsverzeichnis

21.6 21.7

Allergische Bronchitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oslerus osleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

Erkrankungen des Lungenparenchyms und der Lungengefäße . . . . . . . . . . . . . . . . . . Virale Pneumonien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Influenza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere virale Pneumonien . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bakterielle Pneumonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toxoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mykotische Pneumonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lungenparasitosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Capillaria (Eucoleus) aerophila . . . . . . . . . . . . . . . Paragonimus kellicotti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aelurostrongylus abstrusus (Katzenlungenwurm) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Crenosoma vulpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aspirationspneumonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eosinophile Pneumopathie (eosinophile Lungeninfiltration und eosinophile Granulomatose) . . . Idiopathische interstitielle Pneumonie . . . . . . . . Idiopathische Pulmonalfibrose . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien der Lunge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulmonale Hypertonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulmonale (Thrombo-)Embolie . . . . . . . . . . . . . . Lungenödem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22.1 22.1.1 22.1.2 22.2 22.3 22.4 22.5 22.5.1 22.5.2 22.5.3 22.5.4 22.6 22.7 22.8 22.8.1 22.9 22.10 22.11 22.12 23

23.1 23.2 23.2.1 23.2.2 23.2.3 23.2.4 23.2.5 23.3 23.4 23.5 24 24.1 24.1.1 24.1.2 24.2 24.3 24.4 24.5 24.6

Klinische Manifestationen von Erkrankungen der Pleurahöhle und des Mediastinums . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pleuraerguss: Klassifizierung und diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Transsudat und modifiziertes Transsudat . . . . . . . Septisches und aseptisches Exsudat . . . . . . . . . . . Chylus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämorrhagischer Erguss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ergüsse infolge von Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . Pneumothorax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Umfangsvermehrungen im Mediastinum . . . . . . Pneumomediastinum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostik von Pleurahöhle und Mediastinum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Röntgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pleurahöhle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mediastinum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ultraschall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Computertomographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thorakozentese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thoraxdrainage: Indikationen und Handhabung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thorakoskopie und Thorakotomie . . . . . . . . . . .

317 318

321 321 321 322 322 325 325 326 326 326

25 25.1 25.2 25.3 25.4

Erkrankungen der Pleurahöhle . . . . . . . . . . . Pyothorax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chylothorax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spontaner Pneumothorax . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplastischer Erguss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

355 355 358 359 360

26 26.1 26.2 26.2.1

Notfallmanagement bei Atemnot . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krankheiten der großen Luftwege . . . . . . . . . . . Extrathorakale (obere) Obstruktion der Luftwege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intrathorakale Obstruktion der großen Luftwege (Bronchien) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krankheiten des Lungenparenchyms . . . . . . . . . Krankheiten der Pleurahöhle . . . . . . . . . . . . . . .

361 361 361

26.2.2 26.3 26.4

327 328 328

27

330 331 332 334 335 336 338

27.1 27.1.1 27.1.2 27.1.3 27.1.4 27.1.5 27.1.6 27.1.7 27.2

343 343 343 344 345 346 346 346 347 347 348

349 349 349 350 351 351 351 352 354

III

28 28.1 28.2 28.3 28.4 28.5 28.6 28.7 28.8 28.9 28.10 28.11 28.12 28.13 28.14 28.15 28.16 28.17

Unterstützende Therapie: Sauerstoffsupplementierung und Beatmung . . . . . . . . Sauerstoffsupplementierung . . . . . . . . . . . . . . . Sauerstoffmasken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sauerstoffhauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasensonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Transtrachealkatheter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Endotrachealtuben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trachealtuben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sauerstoffboxen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beatmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei Erkrankungen des Respirationstrakts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen des Verdauungsapparats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leitsymptome gastrointestinaler Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dysphagie, Halitosis und Ptyalismus . . . . . . . . . Unterscheidung von Regurgitation und Vomitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regurgitation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vomitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämatemesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diarrhö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämatochezie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meläna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tenesmus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konstipation, Obstipation . . . . . . . . . . . . . . . . . Kotinkontinenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gewichtsverlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anorexie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aszites, abdominaler Erguss . . . . . . . . . . . . . . . Akutes Abdomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schmerzhaftes Abdomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bauchumfangsvermehrung . . . . . . . . . . . . . . . .

362 363 363 364

365 365 365 365 366 367 367 367 368 368 369

371

373 373 375 375 377 380 381 385 385 386 386 387 387 389 389 390 391 392

Inhaltsverzeichnis 29 29.1 29.2 29.2.1 29.2.2 29.2.3 29.2.4 29.3 29.4 29.5 29.6 29.7 29.8 29.9 29.10 29.10.1 29.10.2 29.11 29.11.1 29.11.2 29.11.3 29.11.4 29.11.5 29.12 29.13 29.14 29.15 29.16 29.17 29.17.1 29.17.2 29.17.3 30 30.1 30.2 30.2.1 30.2.2 30.2.3 30.3 30.4 30.5 30.6 30.7 30.8 30.9 30.10 30.11 30.12

Untersuchung des Verdauungsapparats . . . . Klinische Untersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Routine-Laboruntersuchungen . . . . . . . . . . . . . . Großes Blutbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blutgerinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Serumprofil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urinanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parasitologische Kotuntersuchung . . . . . . . . . . . Kotdigestionstests . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sonstige Kotuntersuchungen . . . . . . . . . . . . . . . Bakterienkulturen aus dem Kot . . . . . . . . . . . . . Zytologische Untersuchung des Kots . . . . . . . . . Röntgenuntersuchungen des Verdauungsapparats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sonographie des Verdauungsapparats . . . . . . . . Bildgebende Diagnostik von Maulhöhle, Pharynx und Ösophagus . . . . . . . . . . . . . . . . . . Untersuchung der Maulhöhle und des Pharynx . . Untersuchung des Ösophagus . . . . . . . . . . . . . . . Bildgebende Diagnostik von Magen und Dünndarm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Native Röntgenaufnahmen des Abdomens . . . . . . Sonographie von Magen und Dünndarm . . . . . . . Kontrastmitteldarstellungen des Magens . . . . . . . Kontrastmitteldarstellungen des Dünndarms . . . . Kontrastmitteleinläufe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Untersuchung der Peritonealflüssigkeit . . . . . . . Digestions- und Absorptionstests . . . . . . . . . . . . Serumkonzentrationen von Vitaminen . . . . . . . . Spezielle Untersuchungen bei Erkrankungen des Verdauungsapparats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Endoskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biopsietechniken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feinnadelaspiration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Endoskopische Biopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vollschicht-Biopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

395 395 396 396 396 396 396 396 397 397 398 398

Allgemeine Therapieprinzipien . . . . . . . . . . . Infusionstherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fütterungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spezielle Nahrungsergänzung . . . . . . . . . . . . . . . Diäten zur Unterstützung des Verdauungsapparats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parenterale Ernährung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antiemetika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antazida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intestinale Protektiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Supplementierung von Verdauungsenzymen . . . Motilität beeinflussende Medikamente . . . . . . . Entzündungs- und sekretionshemmende Medikamente . . . . . . . . . . . . . . . . . Antibakteriell wirkende Medikamente . . . . . . . . Probiotika/Präbiotika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anthelminthika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klistiere und Laxanzien . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

415 415 417 419

398 399 399 399 399 402 402 403 405 405 406 407 407 407 408 408 413 413 413 413

423 423 424 425 425 426 426 427 428 429 429 430

31 31.1 31.1.1 31.1.2 31.1.3 31.1.4 31.1.5 31.1.6 31.1.7 31.1.8 31.2 31.2.1 31.2.2 31.2.3 31.3 31.3.1 31.3.2 31.3.3 31.3.4 31.3.5 31.4 31.4.1 31.4.2 31.4.3 31.4.4 32 32.1 32.1.1 32.1.2 32.1.3 32.1.4 32.1.5 32.1.6 32.2 32.2.1

Erkrankungen von Maulhöhle, Pharynx und Ösophagus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Umfangsvermehrungen, Proliferationen und Entzündungen des Oropharynx . . . . . . . . . . Sialozele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sialadenitis/Sialadenopathie/ Speicheldrüsennekrose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien der Maulhöhle des Hundes . . . . . . . . Neoplasien der Maulhöhle der Katze . . . . . . . . . . Felines eosinophiles Granulom . . . . . . . . . . . . . . . Gingivitis/Parodontitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stomatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline lymphoplasmazelluläre Gingivitis/ Pharyngitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dysphagie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaumuskelmyositis/atrophische Myositis . . . . . . . Krikopharyngeale Achalasie/Dysfunktion . . . . . . . Pharyngeale Dysphagie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ösophagusschwäche/Megaösophagus . . . . . . . Kongenitaler Megaösophagus . . . . . . . . . . . . . . . Erworbene(r) Ösophagusschwäche/ Megaösophagus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ösophagitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hiatushernien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dysautonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ösophagusobstruktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gefäßringanomalien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ösophageale Fremdkörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ösophageale Narben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ösophageale Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XXV

433 433 433 433 434 435 435 436 436 437 437 437 437 438 438 438 439 440 441 441 442 442 443 444 444 447 447 447 448 448 449 450 450 450

32.2.2 32.2.3 32.2.4 32.2.5 32.2.6 32.2.7 32.3 32.4 32.4.1 32.4.2

Erkrankungen des Magens . . . . . . . . . . . . . . Gastritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Gastritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämorrhagische Gastroenteritis . . . . . . . . . . . . . . Chronische Gastritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Helicobacter-assoziierte Erkrankungen . . . . . . . . . Physaloptera rara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ollulanus tricuspis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magenausgangsobstruktionen . . . . . . . . . . . . . Benigne muskuläre Pylorushypertrophie (Pylorusstenose) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mukosahypertrophie des Antrums . . . . . . . . . . . . Fremdkörper im Magen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magendilatation/Magendrehung . . . . . . . . . . . . . Partielle oder intermittierende Magendrehung . . . Idiopathische Magenhypomotilität . . . . . . . . . . . . Bilious-vomiting-Syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gastrointestinale Ulzera/Erosionen . . . . . . . . . . Infiltrative Magenerkrankungen . . . . . . . . . . . . Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pythiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33 33.1

Erkrankungen des Darms . . . . . . . . . . . . . . . . Verwendete Abkürzungen . . . . . . . . . . . . . . . . .

461 462

450 451 451 453 455 455 456 456 457 457 458

XXVI 33.2 33.2.1 33.2.2 33.2.3 33.3 33.3.1 33.3.2 33.3.3 33.3.4 33.3.5

Inhaltsverzeichnis

Akute Diarrhö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Enteritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Enterotoxämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fütterungsinduzierte Diarrhö . . . . . . . . . . . . . . . . Infektiöse Diarrhö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Parvovirose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Parvovirose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Coronavirusenteritis . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Coronavirusenteritis . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Leukämievirus-assoziierte Panleukopenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.3.6 Feline Immundefizienzvirus-assoziierte Diarrhö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.3.7 Salmon poisoning/Elokomin fluke fever . . . . . . . . 33.4 Bakterielle Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.4.1 Campylobacteriose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.4.2 Salmonellose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.4.3 Clostridieninfektionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.4.4 Sonstige Bakterien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.4.5 Histoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.4.6 Protothekose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5 Gastrointestinale Parasiten . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.1 Peitschenwürmer (Trichuris vulpis) . . . . . . . . . . . . 33.5.2 Rundwürmer (Toxocara spp., Toxascaris leonina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.3 Hakenwürmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.4 Bandwürmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.5 Strongyloidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.6 Kokzidiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.7 Kryptosporidiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.8 Giardiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.9 Trichomoniasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.5.10 Heterobilharzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.6 Maldigestive Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . 33.6.1 Exokrine Pankreasinsuffizienz . . . . . . . . . . . . . . . 33.7 Malabsorptive Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . 33.7.1 Antibiotikaresponsive Enteropathie . . . . . . . . . . . 33.7.2 Fütterungsresponsive Erkrankungen . . . . . . . . . . 33.7.3 Entzündliche Erkrankungen des Dünndarms (small intestinal inflammatory bowel disease, IBD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.7.4 Entzündliche Erkrankungen des Dickdarms . . . . . 33.7.5 Granulomatöse Enteritis/Gastritis . . . . . . . . . . . . . 33.7.6 Immunproliferative Enteropathie des Basenjis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.7.7 Enteropathie des Shar Peis . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.8 Exsudative Enteropathie (proteinlosing enteropathy, PLE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.8.1 Ursachen der PLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.8.2 Intestinale Lymphangiektasie . . . . . . . . . . . . . . . . 33.8.3 Exsudative Enteropathie des Soft Coated Wheaten Terriers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.9 Funktionelle intestinale Erkrankungen . . . . . . . . 33.9.1 Reizdarmsyndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33.10 Intestinale Obstruktionen . . . . . . . . . . . . . . . . .

462 462 463 463 464 464 466 467 467 467 467 468 468 468 469 469 470 470 471 472 472 472 474 474 474 475 475 476 477 477 478 478 478 478 479

479 481 481 481 482 482 482 482 483 484 484 484

33.10.1 33.10.2 33.10.3 33.10.4 33.10.5 33.11 33.11.1 33.12 33.12.1 33.12.2 33.12.3 33.13 33.13.1 33.13.2 33.14 33.14.1 33.14.2 33.15 33.15.1 33.15.2 33.16 33.16.1 33.17 33.17.1 33.17.2 33.17.3 33.18 33.18.1 33.18.2 33.19 33.19.1 33.19.2 33.19.3 33.19.4 34 34.1 34.1.1 34.1.2 34.2 34.2.1 34.3 34.3.1 34.3.2 34.3.3

IV

35 35.1

Unkomplizierte intestinale Obstruktionen . . . . . . . Inkarzerierte intestinale Obstruktionen . . . . . . . . Torsion/Volvulus des Mesenteriums . . . . . . . . . . . Lineare Fremdkörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Invaginationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sonstige intestinale Erkrankungen . . . . . . . . . . . Short-bowel-Syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien des Dünndarms . . . . . . . . . . . . . . . . Alimentäres Lymphom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intestinales Adenokarzinom . . . . . . . . . . . . . . . . . Intestinales Leiomyom/Leiomyosarkom . . . . . . . . Entzündungen des Dickdarms . . . . . . . . . . . . . . Akute Kolitis/Proktitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische Kolitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Invagination/Prolaps des Dickdarms . . . . . . . . . Zäkokolische Invagination . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rektumprolaps . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien des Dickdarms . . . . . . . . . . . . . . . . . Adenokarzinom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rektale Polypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sonstige Erkrankungen des Dickdarms . . . . . . . Pythiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Perineale/perianale Erkrankungen . . . . . . . . . . . Perinealhernie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Perianalfisteln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Analbeutelentzündung (Sacculitis) . . . . . . . . . . . . Perianale Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adenokarzinom der apokrinen Drüsen der Analbeutel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Perianaldrüsentumor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konstipation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beckenkanalobstruktionen nach Beckenfrakturen . . Benigne rektale Strikturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fütterungsbedingte Konstipation . . . . . . . . . . . . . Idiopathisches Megakolon . . . . . . . . . . . . . . . . . .

484 485 485 486 486 489 489 489 489 490 490 490 490 491 491 491 491 491 491 492 492 492 493 493 493 494 494

Erkrankungen des Peritoneums . . . . . . . . . . Entzündung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Septische Peritonitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sklerosierende, einkapselnde Peritonitis . . . . . . . . Hämoabdomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abdominales Hämangiosarkom . . . . . . . . . . . . . . Sonstige Erkrankungen des Peritoneums . . . . . . Abdominale Karzinomatose . . . . . . . . . . . . . . . . . Mesotheliom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline infektiöse Peritonitis . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei Erkrankungen des Verdauungsapparats . . . . . . .

499 499 499 501 501 502 502 502 502 503

494 495 495 495 495 496 496

504

Erkrankungen von hepatobiliärem System und exokrinem Pankreas . . . . . . . . .

509

Leitsymptome hepatobiliärer Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

511 511

Inhaltsverzeichnis 35.2 35.2.1 35.2.2 35.2.3 35.3 35.4 35.5 35.6

Abdominale Umfangsvermehrung . . . . . . . . . . . Organomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abdominaler Erguss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abdominale muskuläre Hypotonie . . . . . . . . . . . . Ikterus, Bilirubinurie und Veränderungen der Kotfarbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hepatische Enzephalopathie . . . . . . . . . . . . . . . Koagulopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polyurie und Polydipsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

511 511 512 514 514 518 519 520

38.4 38.4.1 38.4.2 38.4.3 38.4.4 38.5 38.5.1

38.5.2 36

36.2.2 36.2.3 36.2.4 36.2.5 36.2.6 36.2.7 36.3 36.3.1 36.3.2 36.3.3 36.4

Diagnostik des hepatobiliären Systems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostische Untersuchungen . . . . . . . . . . . . . Tests zur Untersuchung des hepatobiliären Systems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funktionstests . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urinanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kotuntersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abdominozentese/Flüssigkeitsuntersuchung . . . . . Großes Blutbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gerinnungstests . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bildgebende Diagnostik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Röntgenaufnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sonographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szintigraphie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leberbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37 37.1 37.2 37.3 37.3.1 37.3.2 37.3.3 37.4 37.5 37.6 37.7 37.8 37.9 37.10

Hepatobiliäre Erkrankungen der Katze . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hepatische Lipidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biliäre Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cholangitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cholezystitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gallengangzysten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Extrahepatische Gallengangobstruktion . . . . . . Hepatische Amyloidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitale portosystemische Shunts . . . . . . . . Hepatobiliäre Infektionen . . . . . . . . . . . . . . . . . Toxische Hepatopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sekundäre Lebererkrankungen . . . . . . . . . . . . .

38

Hepatobiliäre Erkrankungen des Hundes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische Hepatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Idiopathische chronische Hepatitis . . . . . . . . . . . . Kupferspeicherkrankheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Infektiöse Ursachen der caninen chronischen Hepatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lobular-dissecting-Hepatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . Toxische Ursachen einer chronischen Hepatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Hepatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36.1 36.2 36.2.1

38.1 38.2 38.2.1 38.2.2 38.2.3 38.2.4 38.2.5 38.3

521 521 522 522 523 527 528 528 529 530 531 531 534 536 537 543 543 543 549 550 554 554 554 555 556 557 559 560 561

38.6 38.6.1 38.6.2 38.6.3 38.7 38.8 38.8.1 38.8.2 38.8.3 39

39.1 39.2 39.2.1 39.2.2 39.3 39.3.1 39.3.2 39.4 39.5 40 40.1 40.2 40.2.1 40.2.2 40.3 40.4 40.5

Erkrankungen des Gallengangsystems . . . . . . . . Cholangitis und Cholezystitis . . . . . . . . . . . . . . . . Gallenblasenmukozele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Extrahepatische Gallengangobstruktion . . . . . . . . Galleperitonitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitale vaskuläre Krankheiten . . . . . . . . . . Kongenitale Gefäßmissbildungen mit niedrigem portalen Druck: kongenitaler portosystemischer Shunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitale Gefäßmissbildungen mit hohem portalen Druck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fokale hepatische Läsionen . . . . . . . . . . . . . . . . Abszesse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Noduläre Hyperplasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hepatokutanes Syndrom/superfizielle nekrolytische Dermatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sekundäre Lebererkrankungen . . . . . . . . . . . . . Hepatozytenvakuolisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . Leberkongestion/Ödem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Unspezifische reaktive Hepatitis . . . . . . . . . . . . . . Therapeutische Möglichkeiten bei schwerwiegenden Lebererkrankungen und Leberversagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hepatische Enzephalopathie . . . . . . . . . . . . . . . Chronische hepatische Enzephalopathie . . . . . . . Akute hepatische Enzephalopathie . . . . . . . . . . . Portale Hypertonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongestion der Eingeweide und gastrointestinale Ulzera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aszites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Koagulopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Protein-Kalorien-Mangelversorgung . . . . . . . . .

XXVII 574 575 575 576 576 578

578 581 583 583 584 584 585 587 587 588 588

591 591 591 591 594 595 596 596 597 598

Exokrines Pankreas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pankreatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Pankreatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische Pankreatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Exokrine Pankreasinsuffizienz . . . . . . . . . . . . . . Exokrine Pankreasneoplasie . . . . . . . . . . . . . . . . Abszesse, Zysten und Pseudozysten des Pankreas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei Erkrankungen von hepatobiliärem System und exokrinem Pankreas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

601 601 602 602 613 616 621

V

Erkrankungen der Harnwege . . . . . . . . . . . .

629

572 573

41

573 574

41.1 41.1.1

Leitsymptome von Erkrankungen der Harnwege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pollakisurie und Dysurie/Strangurie . . . . . . . . . . .

631 631 631

563 563 564 565 569

621

623

XXVIII 41.1.2 41.1.3 41.1.4 41.1.5 41.1.6

Inhaltsverzeichnis VI

Endokrinopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

723

49 49.1 49.2 49.3 49.4 49.5 49.6

Erkrankungen des Hypothalamus und der Hypophyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polyurie und Polydipsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diabetes insipidus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Primäre (psychogene) Polydipsie . . . . . . . . . . . . Endokrine Alopezie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Akromegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypophysärer Zwergwuchs . . . . . . . . . . . . . . . .

725 725 726 731 732 735 739

639 639 642 643 645

50 50.1 50.2 50.3

Erkrankungen der Parathyreoidea . . . . . . . . Definition eines Hyperparathyreoidismus . . . . . . Primärer Hyperparathyreoidismus . . . . . . . . . . . Primärer Hypoparathyreoidismus . . . . . . . . . . . .

745 745 745 750

647 647 647 648 649

51 51.1 51.2 51.3 51.4

Erkrankungen der Schilddrüse . . . . . . . . . . . Canine Hypothyreose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Hypothyreose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Hyperthyreose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Schilddrüsentumoren . . . . . . . . . . . . . . .

755 755 773 776 788

650 651

52

42.6 42.7 42.8

Diagnostik des Harntrakts . . . . . . . . . . . . . . . Exkretorische Nierenfunktion . . . . . . . . . . . . . . . Glomeruläre Filtrationsrate . . . . . . . . . . . . . . . . . Fraktionierte Clearance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quantifizierung einer Proteinurie . . . . . . . . . . . . Plasma- und Urinosmolalität, Konzentrationsversuch und ADH-Test . . . . . . . . Blasen- und Urethrafunktion . . . . . . . . . . . . . . . Bakteriologische Untersuchung und Resistenztest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bildgebende Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zystoskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nierenbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

Glomerulonephropathien . . . . . . . . . . . . . . .

661

Erkrankungen des endokrinen Pankreas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyperglykämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypoglykämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Caniner Diabetes mellitus . . . . . . . . . . . . . . . . . Feliner Diabetes mellitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diabetische Ketoazidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . Insulin-sezernierender β-Zell-Tumor . . . . . . . . . . Gastrin-sezernierende Neoplasien . . . . . . . . . . .

793 793 794 796 813 825 831 836

44 44.1 44.2

Akutes Nierenversagen und chronische Niereninsuffizienz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akutes Nierenversagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische Niereninsuffizienz . . . . . . . . . . . . . .

669 669 678

45

Infektionen der Harnwege . . . . . . . . . . . . . . .

685

46 46.1 46.2

Canine Urolithiasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Überwachung von Urolithiasispatienten . . . . . .

693 693 701

47

Erkrankungen des unteren Harntrakts bei Katzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41.1.7 41.2 41.2.1 41.2.2 41.3 41.4 41.5 41.6 42 42.1 42.1.1 42.1.2 42.2 42.3 42.4 42.5

48 48.1 48.2

Obstruktion der Harnröhre . . . . . . . . . . . . . . . . . . Harnwegsinfektion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Übergangszellkarzinom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urolithiasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen der unteren Harnwege bei Katzen (FLUTD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämaturie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miktionsstörungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stark gefüllte, überdehnte Blase . . . . . . . . . . . . . Geringe oder physiologische Blasenfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polydipsie und Polyurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proteinurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Azotämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Renomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

631 632 633 633

Störungen der Miktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . Physiologie der Miktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Störungen der Miktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei Erkrankungen des Harntrakts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

634 635 637 638

651 652 656 656

703 711 711 712 720

52.1 52.2 52.3 52.4 52.5 52.6 52.7 53 53.1 53.2 53.3 53.4 53.5 53.6 53.7

VII

Erkrankungen der Nebenniere . . . . . . . . . . . Caniner Hyperadrenokortizismus . . . . . . . . . . . . Atypisches Cushing-Syndrom bei Hunden . . . . . Feliner Hyperadrenokortizismus . . . . . . . . . . . . . Hypoadrenokortizismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atypischer Hypoadrenokortizismus . . . . . . . . . . Phäochromozytom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zufällig diagnostizierte Umfangsvermehrungen der Nebennieren . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei endokrinen Störungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

839 839 859 859 865 870 871 873 877

Störungen von Stoffwechsel und Elektrolythaushalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

879

54 54.1 54.2 54.3

Stoffwechselstörungen . . . . . . . . . . . . . . . . . Polyphagie und Gewichtsverlust . . . . . . . . . . . . Adipositas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyperlipidämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

881 881 882 887

55 55.1 55.2

Störungen des Elektrolythaushalts . . . . . . . Hypernatriämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyponatriämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

893 893 895

Inhaltsverzeichnis 55.3 55.4 55.5 55.6 55.7 55.8 55.9 55.10

Hyperkaliämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypokaliämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyperkalzämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypokalzämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyperphosphatämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypophosphatämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypomagnesämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypermagnesämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei Störungen des Stoffwechsels und des Elektrolythaushalts . . . .

897 899 901 904 906 907 908 909

VIII

Störungen des Reproduktionssystems . . . . .

913

56 56.1 56.1.1 56.1.2 56.2

915 915 915 918

56.4.3 56.5 56.6 56.7 56.7.1 56.7.2

Störungen des Zyklus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Physiologischer Zyklus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hündin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kätzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostische Tests für das weibliche Reproduktionssystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vaginalzytologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vaginoskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vaginale Bakterienkulturen . . . . . . . . . . . . . . . . . Virologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bestimmung von Sexualhormonen . . . . . . . . . . . . Röntgenaufnahmen und Ultrasonographie . . . . . . Karyotypisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Laparoskopie und Laparotomie . . . . . . . . . . . . . . Weibliche Infertilität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Azyklie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verlängertes Interöstrusintervall . . . . . . . . . . . . . . Verkürztes Interöstrusintervall . . . . . . . . . . . . . . . Abnormer Proöstrus und Östrus . . . . . . . . . . . . . . Physiologische Zyklen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Östrusunterdrückung, Kontrazeption und Populationskontrolle . . . . . . . . . . . . . . . . . . Invasive Methoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nichtinvasive Methoden der Kontrazeption oder der Sterilisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kontrazeption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ovarian remnant syndrome (Ovarrestgewebe) . . Neoplasien der Ovarien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brunst- und Ovulationsinduktion . . . . . . . . . . . . Kätzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hündin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

57 57.1 57.1.1 57.1.2 57.1.3 57.1.4 57.2 57.3 57.4 57.5

Erkrankungen von Vagina und Uterus . . . . . Diagnostisches Vorgehen bei Vaginalausfluss . . Hämorrhagischer Vaginalausfluss . . . . . . . . . . . . . Mukoider Vaginalausfluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . Exsudat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abnorme Zellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anomalien von Vulva, Vestibulum und Vagina . . Klitorishypertrophie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vaginitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

941 941 941 942 942 942 943 944 945 947

57.6 57.7 57.8

57.8.1 57.8.2 57.8.3

56.4.1 56.4.2

948 949

950 950 950 951

911 58

56.2.1 56.2.2 56.2.3 56.2.4 56.2.5 56.2.6 56.2.7 56.2.8 56.3 56.3.1 56.3.2 56.3.3 56.3.4 56.3.5 56.4

Vaginahyperplasie und Vaginalprolaps . . . . . . . Erkrankungen des Uterus . . . . . . . . . . . . . . . . . . Glandulär-zystische Hyperplasie von Endometrium, Mukometra und Pyometra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Glandulär-zystische Hyperplasie des Endometriums . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mukometra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pyometra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XXIX

921 921 922 923 923 924 927 927 928 929 930 931 931 932 933

58.1 58.2 58.2.1 58.2.2 58.2.3 58.2.4 58.2.5 58.2.6 58.3 58.4 58.4.1 58.4.2 58.4.3 58.4.4 58.5 58.6 58.6.1 58.6.2 58.6.3 59

935 935 935 936 937 938 938 938 939

59.1 59.1.1 59.1.2 59.1.3 59.2 59.2.1 59.2.2 59.2.3 59.2.4 59.2.5 59.2.6 59.2.7 60 60.1 60.1.1 60.1.2

Scheinträchtigkeit, Störungen der Trächtigkeit, der Geburt und der postpartalen Periode . . 957 Scheinträchtigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957 Physiologischer Verlauf von Trächtigkeit und Geburt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 958 Fruchtbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 959 Trächtigkeitsnachweis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 959 Trächtigkeitsdauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 960 Geburt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961 Bestimmung des Geburtstermins . . . . . . . . . . . . . 961 Stadien der Geburt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961 Dystokie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 962 Trächtigkeitsverlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 966 Mycoplasma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 967 Brucella canis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 967 Herpesvirus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 969 Andere Ursachen für Trächtigkeitsverlust . . . . . . . 970 Andere Störungen der Trächtigkeit . . . . . . . . . . . 971 Fehlbelegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 972 Östrogene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 972 Prostaglandine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 973 Alternative Therapien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 973 Postpartale Störungen und Erkrankungen der Milchdrüse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postpartale Störungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Puerperale Hypokalzämie (puerperale Tetanie, Eklampsie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Subinvolution der Plazentarstellen . . . . . . . . . . . . Erkrankungen der Milchdrüsen . . . . . . . . . . . . . Mastitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Galaktostase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agalaktie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Galaktorrhö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline mammäre Hyperplasie und Hypertrophie . . Ektasie der Milchgänge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neoplasien der Milchdrüse . . . . . . . . . . . . . . . . . Störungen der männlichen Fruchtbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Physiologische Sexualentwicklung und physiologisches Sexualverhalten . . . . . . . . . . . . Entwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paarungsverhalten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

975 975 975 976 976 977 977 978 978 978 978 979 979

983 983 983 984

XXX 60.2 60.2.1 60.2.2 60.2.3 60.2.4 60.2.5 60.3 60.4 60.5 60.6 61 61.1 61.1.1 61.1.2 61.1.3 61.1.4 61.2 61.2.1 61.2.2 61.2.3 61.3 61.3.1 61.3.2 61.3.3 61.3.4 61.3.5

62 62.1 62.2 62.3 62.4 62.5 62.6 62.7 62.8

Inhaltsverzeichnis Diagnosetechniken zur Beurteilung der Reproduktionsfunktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spermagewinnung und -beurteilung . . . . . . . . . . Bakterienkultur des Spermas . . . . . . . . . . . . . . . . Bildgebende Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hormonbestimmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hodenaspiration und -biopsie . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen bei Unfruchtbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oligozoospermie und Azoospermie . . . . . . . . . . Angeborene Unfruchtbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . Erworbene Unfruchtbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen von Penis, Präputium und Hoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen des Penis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Penistrauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Priapismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weitere Erkrankungen des Penis . . . . . . . . . . . . . Persistierendes Penisfrenulum . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen des Präputiums . . . . . . . . . . . . . . Balanoposthitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paraphimose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phimose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen der Hoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kryptorchismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hodentumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Orchitis und Epididymitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torsion des Samenstrangs . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weitere Erkrankungen von Hoden und Skrotum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Störungen der Prostata . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostischer Untersuchungsgang der Prostata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Benigne Prostatahyperplasie . . . . . . . . . . . . . . . Squamöse Metaplasie der Prostata . . . . . . . . . . Akute bakterielle Prostatitis und Prostataabszess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische bakterielle Prostatitis . . . . . . . . . . . . Paraprostatitische Zysten . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prostatatumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei Störungen des Reproduktionssystems . . . . . . . . . . . . . . . . .

986 986 990 992 992 993 994 997 997 998

1001 1001 1001 1002 1002 1003 1004 1004 1004 1005 1005 1005 1006 1008 1009 1009 1011 1011 1011 1012 1014 1014 1015 1016 1016 1018

IX

Neuromuskuläre Erkrankungen . . . . . . . . . . 1021

63

Lokalisation von Läsionen und neurologische Untersuchung . . . . . . . . . . . . . Lokalisation von Läsionen und funktionelle Anatomie des Nervensystems . . . . . . . . . . . . . . Gehirn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rückenmark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neuromuskuläres System . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63.1 63.1.1 63.1.2 68.1.3

1023 1023 1023 1025 1027

63.1.4 63.2 63.2.1 63.2.2 63.2.3 63.2.4 63.2.5 63.2.6 63.2.7 63.2.8 63.2.9 63.2.10 63.2.11 63.3 63.3.1 63.3.2 63.3.3 64 64.1 64.2 64.3 64.4 64.5 64.5.1 64.5.2 64.5.3 64.5.4 64.6 64.6.1 64.6.2 64.6.3 64.7 64.7.1 64.7.2 64.7.3 64.7.4 64.7.5 64.8 64.8.1 64.8.2 65 65.1 65.2 65.2.1 65.2.2 65.2.3 65.3 65.3.1

Neurologische Kontrolle des Urinabsatzes . . . . . . Neurologische Untersuchung . . . . . . . . . . . . . . . Bewusstsein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Haltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Haltungs- und Stellreaktionen . . . . . . . . . . . . . . . Muskelgröße und -tonus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spinale Reflexe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sensibilität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schmerz/Hyperpathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funktion des Harnapparats . . . . . . . . . . . . . . . . . Gehirnnerven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lokalisation der Läsion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anamnese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Auftreten und Progression der neurologischen Symptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allgemeinsymptome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostische Testverfahren bei neuromuskulären Erkrankungen . . . . . . . . . . Minimallabor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weitere Routinelaboruntersuchungen . . . . . . . . Immunologie, Serologie und Mikrobiologie . . . . Röntgenaufnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gewinnung und Untersuchung des Liquor cerebrospinalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indikationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kontraindikationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Entnahmetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Untersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende bildgebende Verfahren . . . . . . . Myelographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ultraschall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Computer- und Magnetresonanztomographie . . . Elektrodiagnostische Testverfahren . . . . . . . . . . Elektromyographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nervenleitgeschwindigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elektroretinographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hörtest (BAER, Brainstem Auditory Evoked Response) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elektroenzephalographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Muskel- und Nervenbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . Muskelbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nervenbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intrakranielle Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verändertes Bewusstsein . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intoxikationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metabolische Enzephalopathien . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen bei einer intrakraniellen Erkrankung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intrakranielle Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . Schädel-Hirn-Trauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1028 1028 1029 1029 1030 1032 1032 1032 1038 1038 1040 1040 1044 1044 1044 1044 1045

1047 1047 1048 1048 1048 1048 1048 1049 1049 1050 1052 1052 1053 1054 1054 1054 1055 1055 1055 1056 1057 1057 1057 1059 1059 1059 1059 1060 1060 1060 1060

Inhaltsverzeichnis 65.3.2 65.3.3 65.3.4 65.3.5 65.3.6 65.3.7 65.3.8 65.3.9 65.3.10 65.4 65.4.1 65.4.2 65.4.3 65.4.4 65.5 65.6 66

Vaskuläre Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline ischämische Enzephalopathie . . . . . . . . . . . Hydrozephalus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lissenzephalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thiaminmangel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Entzündliche Erkrankungen (Enzephalitis) . . . . . . Angeborene degenerative Erkrankungen . . . . . . . Geriatrische kognitive Dysfunktion des Hundes . . Tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypermetrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angeborene Malformationen . . . . . . . . . . . . . . . . Zerebelläre kortikale Degeneration (Abiotrophie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neuroaxonale Dystrophie . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zysten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tremor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dyskinesien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66.3.2 66.3.3 66.4 66.5

Visusverlust und Veränderungen der Pupillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neuroophthalmologische Untersuchung . . . . . . Visus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Drohreaktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pupillarreflex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lidschlussreflex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pupillengröße und -symmetrie . . . . . . . . . . . . . . . Bulbusposition und -bewegung . . . . . . . . . . . . . . Funktion der Tränendrüsen . . . . . . . . . . . . . . . . . Visusverlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schädigung der Retina, der Papille und des N. opticus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Läsionen des Chiasma opticum . . . . . . . . . . . . . . Läsionen kaudal des Chiasma opticum . . . . . . . . Horner-Syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nickhautvorfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

67 67.1 67.2 67.3 67.4 67.4.1 67.4.2 67.4.3 67.4.4 67.5 67.6 67.7 67.7.1 67.7.2 67.7.3 67.7.4 67.7.5 67.7.6

Anfälle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anfallsbeschreibung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klassifikation und Lokalisation . . . . . . . . . . . . . Differentialdiagnosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Idiopathische Epilepsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intrakranielle Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . Fragliche symptomatische Epilepsie . . . . . . . . . . . Extrakranielle Ursachen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostische Aufarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . Antikonvulsive Therapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antikonvulsiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phenobarbital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaliumbromid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diazepam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clorazepat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Felbamat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gabapentin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66.1 66.2 66.2.1 66.2.2 66.2.3 66.2.4 66.2.5 66.2.6 66.2.7 66.3 66.3.1

1061 1061 1062 1063 1063 1063 1063 1063 1063 1064 1065 1065 1065 1065 1065 1066

1067 1067 1067 1067 1067 1068 1069 1069 1069 1069 1070 1070 1071 1071 1072 1074 1075 1075 1076 1076 1077 1077 1077 1077 1077 1080 1080 1081 1081 1082 1083 1083 1083 1083

XXXI

67.7.7 67.7.8 67.8 67.9

Zonisamid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Levitiracetam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alternative Therapien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Notfalltherapie des Status epilepticus . . . . . . . .

1083 1084 1084 1084

68 68.1 68.2 68.2.1 68.2.2 68.2.3 68.2.4 68.3 68.3.1 68.4 68.5 68.5.1 68.6

Kopfschiefhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lokalisation der Läsion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Peripheres und zentrales Vestibularsyndrom . . . . . Peripheres Vestibularsyndrom . . . . . . . . . . . . . . . Zentrales Vestibularsyndrom . . . . . . . . . . . . . . . . Vestibularsyndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Peripheres Vestibularsyndrom . . . . . . . . . . . . . . Ätiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bilaterales peripheres Vestibularsyndrom . . . . . Zentrales Vestibularsyndrom . . . . . . . . . . . . . . . Metronidazol-Intoxikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute vestibuläre Attacken . . . . . . . . . . . . . . . .

1087 1087 1087 1088 1088 1088 1088 1089 1089 1092 1092 1092 1093

Enzephalitis, Myelitis und Meningitis . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schmerzhafter Nacken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nichtinfektiöse entzündliche Erkrankungen . . . . Steroidresponsive Meningitis/Arteritis . . . . . . . . . Granulomatöse Meningoenzephalitis . . . . . . . . . . Nekrotisierende Meningoenzephalitis . . . . . . . . . Feline Polioenzephalomyelitis . . . . . . . . . . . . . . . Infektiöse entzündliche Erkrankungen . . . . . . . . Feline Immundefizienzvirus (FIV)-Enzephalopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.2 Bakterielle Meningoenzephalomyelitis . . . . . . . . . 69.4.3 Staupe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.4 Tollwut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.5 Feline infektiöse Peritonitis (FIP) . . . . . . . . . . . . . 69.4.6 Toxoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.7 Neosporose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.8 Borreliose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.9 Pilzinfektionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.10 Infektionen mit Rickettsien . . . . . . . . . . . . . . . . . 69.4.11 Parasitäre Meningitis, Myelitis und Enzephalitis . .

1095 1095 1096 1096 1096 1097 1098 1099 1099

70 70.1 70.2 70.2.1 70.2.2 70.2.3 70.2.4 70.2.5 70.3 70.3.1 70.3.2 70.3.3 70.3.4 70.3.5

1105 1105 1105 1106 1106 1106 1107 1107 1108 1108 1110 1110 1116 1117

69 69.1 69.2 69.3 69.3.1 69.3.2 69.3.3 69.3.4 69.4 69.4.1

Erkrankungen des Rückenmarks . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lokalisation einer Rückenmarkläsion . . . . . . . . . Läsionen von C1–C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Läsionen von C6–T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Läsionen von T3–L3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Läsionen von L4–S3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Dysfunktion des Rückenmarks . . . . . . . . . Trauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blutung/Infarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akuter Bandscheibenvorfall . . . . . . . . . . . . . . . . . Fibrokartilaginöse Embolie . . . . . . . . . . . . . . . . . Atlantoaxiale Instabilität . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1099 1099 1100 1101 1102 1102 1102 1103 1103 1104 1104

XXXII 70.3.6 70.4 70.4.1 70.4.2 70.4.3 70.4.4

71 71.1 71.2 71.2.1 71.2.2 71.2.3 71.2.4 71.2.5 71.2.6 71.3 71.3.1 71.3.2 71.3.3 71.4 71.4.1 71.4.2 71.4.3 71.5 72 72.1 72.2 72.3 72.3.1 72.3.2 72.3.3 72.3.4 72.3.5 72.3.6 72.4 72.4.1 72.4.2 72.4.3 72.5 72.5.1 72.5.2 72.5.3 72.5.4 72.6 72.6.1

Inhaltsverzeichnis Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Progressive Dysfunktion des Rückenmarks . . . . Subakute progressive Dysfunktion des Rückenmarks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronisch progressive Erkrankungen . . . . . . . . . . Progressive Erkrankungen bei Jungtieren . . . . . . . Nichtprogressive Erkrankungen bei Jungtieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen der peripheren Nerven und der motorischen Endplatte . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fokale Neuropathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumatische Neuropathien . . . . . . . . . . . . . . . . . Periphere Nervenscheidentumoren . . . . . . . . . . . . Fazialisparese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trigeminusparese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyperchylomikronämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ischämische Neuromyopathie . . . . . . . . . . . . . . . Polyneuropathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitale/erbliche Polyneuropathien . . . . . . . . Erworbene chronische Polyneuropathien . . . . . . . Erworbene akute Polyneuropathien . . . . . . . . . . . Erkrankungen der motorischen Endplatte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zeckenparalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Botulismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myasthenia gravis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dysautonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen der Muskulatur . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leistungsinsuffizienz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Entzündliche Myopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . Myositis der Kaumuskulatur (masticatory muscle myositis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Extraokuläre Myositis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine idiopathische Polymyositis . . . . . . . . . . . . Feline idiopathische Polymyositis . . . . . . . . . . . . . Dermatomyositis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myositis durch Protozoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erworbene metabolische Myopathien . . . . . . . . Glukokortikoide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypothyreose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypokaliämische Polymyopathie . . . . . . . . . . . . . Angeborene bzw. hereditäre Myopathien . . . . . Muskeldystrophie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zentronukleäre Myopathie des Labrador Retrievers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myotonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angeborene bzw. hereditäre metabolische Myopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Unfreiwillige Veränderungen des Muskeltonus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opisthotonus und Tetanus . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1117 1117 1117 1119 1129

72.6.2

Myoklonus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1158 Medikamente zum Einsatz bei neurologischen Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1159

X

Erkrankungen der Gelenke . . . . . . . . . . . . . . 1163

73

Klinik und Diagnose von Gelenkerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klinik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Labordiagnostische Untersuchungen . . . . . . . . . . Röntgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gewinnung und Analyse von Synovia . . . . . . . . . . Synoviakultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Synovialmembranbiopsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Immunologische und serologische Tests . . . . . . . .

1130

1133 1133 1133 1133 1134 1136 1138 1138 1139 1140 1140 1140 1142 1144 1144 1144 1145 1147 1149 1149 1149 1150 1150 1151 1152 1153 1153 1153 1154 1154 1154 1154 1155 1155

73.1 73.2 73.3 73.4 73.4.1 73.4.2 73.4.3 73.4.4 73.4.5 73.4.6 74 74.1 74.2 74.2.1 74.3 74.3.1 74.3.2 74.3.3 74.3.4 74.3.5 74.3.6 74.3.7 74.3.8 74.4 74.4.1 74.4.2 74.4.3 74.4.4 74.4.5 74.4.6 74.5 74.5.1 74.5.2 74.5.3

1155 1156

Gelenkerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nichtentzündliche Gelenkerkrankungen . . . . . . Degenerative Gelenkerkrankungen . . . . . . . . . . . Infektiöse entzündliche Gelenkerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Septische (bakterielle) Arthritis . . . . . . . . . . . . . . Polyarthritis durch Mykoplasmen . . . . . . . . . . . . . Arthritis durch bakterielle L-Formen . . . . . . . . . . . Polyarthritis durch Rickettsien . . . . . . . . . . . . . . . Borreliose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leishmaniose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arthritis durch Pilze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Virale Arthritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nichtinfektiöse Polyarthritis – nichterosiv . . . . . Polyarthritis durch systemischen Lupus erythematodes (SLE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reaktive Polyarthritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Idiopathische immunmediierte nichterosive Polyarthritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rassespezifische Polyarthritiden . . . . . . . . . . . . . . Shar-Pei-Fieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lymphoplasmazelluläre Synovitis . . . . . . . . . . . . . Nichtinfektiöse Polyarthritis – erosiv . . . . . . . . . Rheumatoidähnliche Polyarthritis des Hundes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erosive Polyarthritis der Greyhounds . . . . . . . . . . Chronisch-progressive Polyarthritis der Katze . . . . Medikamente zum Einsatz bei Erkrankungen der Gelenke . . . . . . . . . . . . . . . . .

1165 1165 1165 1165 1167 1167 1167 1168 1170 1171 1171 1173 1173 1173 1173 1175 1175 1177 1177 1177 1178 1178 1178 1179 1179 1179 1180 1180 1182 1182 1182 1183 1183 1185 1185 1186

XI

Onkologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1189

75 75.1 75.2

Zytologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1191 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1191 Feinnadelaspiration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1191

1156 1157 1157

Inhaltsverzeichnis

XXXIII

75.3 75.4 75.5 75.5.1 75.5.2 75.5.3 75.5.4 75.5.5

Abklatschpräparate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Färben zytologischer Präparate . . . . . . . . . . . . . Interpretation zytologischer Präparate . . . . . . . . Unverändertes Gewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hyperplastische Prozesse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Entzündliche Prozesse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maligne Zellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lymphknoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1192 1192 1192 1192 1193 1193 1193 1196

82 82.1 82.2 82.3 82.3.1 82.3.2 82.4

Häufige Neoplasien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämangiosarkom des Hundes . . . . . . . . . . . . . . Osteosarkom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mastzelltumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hund . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Katze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vakzineassoziierte Sarkome der Katze . . . . . . . . Chemotherapieprotokolle . . . . . . . . . . . . . . . . .

76 76.1 76.2 76.3 76.4

Prinzipien der Tumorbehandlung . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patientenabhängige Faktoren . . . . . . . . . . . . . . Besitzerabhängige Faktoren . . . . . . . . . . . . . . . . Therapieabhängige Faktoren . . . . . . . . . . . . . . .

1199 1199 1199 1199 1200

XII

Hämatologie und Immunologie . . . . . . . . . . 1255

83 83.1 83.2

77 77.1 77.2 77.3 77.4

Chemotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zell- und Tumorwachstum . . . . . . . . . . . . . . . . . Grundlegende Prinzipien . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indikationen und Kontraindikationen . . . . . . . . Wirkmechanismen antineoplastischer Medikamente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antineoplastische Medikamente . . . . . . . . . . . . Sichere Handhabung von Zytostatika . . . . . . . .

1203 1203 1204 1205

83.6 83.6.1 83.7 83.7.1 83.7.2 83.7.3 83.7.4

Anämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klinische und klinisch-pathologische Beurteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grundlagen der Behandlung des anämischen Patienten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regenerative Anämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blutungsanämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämolytische Anämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aregenerative Anämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anämie bei chronischen Erkrankungen . . . . . . . . Erkrankungen des Knochenmarks . . . . . . . . . . . . Anämie bei Nierenerkrankungen . . . . . . . . . . . . . Akuter und perakuter Blutverlust oder Hämolyse (in den ersten 48–96 Stunden) . . . . . . . . . . . . . . Semiregenerative Anämien . . . . . . . . . . . . . . . . Eisenmangelanämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grundlagen der Transfusionstherapie . . . . . . . . . Blutgruppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kreuzprobe und Blutgruppenbestimmung . . . . . . Blutübertragung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Komplikationen bei der Transfusionstherapie . . . .

84 84.1

Erythrozytose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1273 Definition und Klassifikation . . . . . . . . . . . . . . . 1273

85 85.1 85.2

Leukopenie und Leukozytose . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Normale Leukozytenmorphologie und -physiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leukozytenveränderungen bei Krankheiten . . . . Neutropenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neutrophilie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eosinopenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eosinophilie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Basophilie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monozytose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lymphopenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lymphozytose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

77.5 77.6 78

1206 1206 1207

Komplikationen der Chemotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämatologische Toxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gastrointestinale Toxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypersensitivitätsreaktionen . . . . . . . . . . . . . . . Dermatologische Toxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . Pankreatitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kardiotoxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urotoxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hepatotoxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neurotoxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pulmonale Toxizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akutes Tumorlyse-Syndrom . . . . . . . . . . . . . . . .

1209 1209 1210 1212 1212 1213 1214 1215 1215 1216 1216 1216 1216

79.1 79.2 79.3

Diagnostisches Vorgehen bei Patienten mit Umfangsvermehrung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Solitäre Umfangsvermehrung . . . . . . . . . . . . . . Metastasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mediastinale Umfangsvermehrung . . . . . . . . . .

1219 1219 1220 1220

80

Malignes Lymphom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1223

81 81.1 81.2 81.2.1 81.2.2 81.3 81.3.1 81.3.2

Leukämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definitionen und Klassifikation . . . . . . . . . . . . . Leukämien des Hundes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Leukämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische Leukämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leukämien der Katze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akute Leukämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronische Leukämien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

78.1 78.2 78.3 78.4 78.5 78.6 78.7 78.8 78.9 78.10 78.11 78.12 79

1235 1235 1236 1236 1238 1240 1240 1241

83.3 83.4 83.4.1 83.4.2 83.5 83.5.1 83.5.2 83.5.3 83.5.4

85.3 85.3.1 85.3.2 85.3.3 85.3.4 85.3.5 85.3.6 85.3.7 85.3.8 86 86.1 86.2

1243 1243 1245 1247 1247 1250 1251 1253

1257 1257 1257 1260 1260 1260 1261 1264 1265 1266 1267 1268 1268 1268 1269 1270 1270 1270 1270

1277 1277 1277 1278 1278 1280 1281 1281 1282 1282 1283 1283

Kombinierte Zytopenien und Leukoerythroblastose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1285 Definitionen und Klassifikation . . . . . . . . . . . . . 1285 Klinik und Laborbefunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1286

XXXIV 87 87.1 87.2 87.3 87.4 87.5 87.6 87.6.1 87.6.2 87.7 87.7.1 87.7.2 87.8 87.8.1 87.9 88 88.1 88.2 88.3 88.4 88.5 88.6

Inhaltsverzeichnis Störungen der Hämostase (Koagulopathien) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hämostase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klinische Manifestationen bei spontaner Blutungsneigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klinisch-pathologische Untersuchungen bei Koagulopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Behandlung von Patienten mit Koagulopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Primäre Koagulopathien . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thrombozytopenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thrombozytopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sekundäre Koagulopathien . . . . . . . . . . . . . . . . Kongenitaler Gerinnungsfaktorenmangel . . . . . . . Vitamin-K-Mangel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kombinierte Störungen der Blutgerinnung . . . . . Disseminierte intravaskuläre Koagulation (DIC) . . Thrombosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lymphadenopathie und Splenomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angewandte Anatomie und Histologie . . . . . . . Physiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lymphadenopathie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Splenomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vorgehen bei Patienten mit Lymphadenopathie und Splenomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Behandlung von Patienten mit Lymphadenopathie und Splenomegalie . . . . . . . . . . . . . . . . .

1291 1291 1291 1292 1293 1296 1296 1296 1299 1301 1301 1301 1302 1302 1306

1309 1309 1310 1310 1313 1315

92.2.1 92.2.2

Serum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1339 Körperflüssigkeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1340

93

Praxis der antimikrobiellen Chemotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Infektionen durch anaerobe Keime . . . . . . . . . . Bakteriämie und bakterielle Endokarditis . . . . . Infektionen des zentralen Nervensystems . . . . . Infektionen von Gastrointestinaltrakt und Leber . . Infektionen des Bewegungsapparats . . . . . . . . . Infektionen des Atmungsapparats . . . . . . . . . . . Infektionen von Haut und Bindegewebe . . . . . . Infektionen des Urogenitaltrakts . . . . . . . . . . . .

93.1 93.2 93.3 93.4 93.5 93.6 93.7 93.8 94 94.1 94.1.1 94.1.2 94.1.3 94.1.4 94.2 94.3 94.3.1 94.3.2 94.3.3 94.3.4 94.3.5 94.3.6

90 90.1 90.2 90.2.1

1353 1353 1353 1354 1354 1355 1355 1355 1355 1356 1357 1358 1359 1361

1318 95

89

Prophylaxe von Infektionskrankheiten . . . . Hygienemaßnahmen in der Kleintierpraxis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allgemeine Hygienerichtlinien . . . . . . . . . . . . . . . Untersuchung des Patienten . . . . . . . . . . . . . . . . Stationäre Patienten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Desinfektionsrichtlinien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hygienemaßnahmen beim Tierhalter . . . . . . . . . Impfschemata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Impfstofftypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Auswahl der Impfstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Impfschema für Katzen (Deutschland) . . . . . . . . . Impfschema für Hunde (Deutschland) . . . . . . . . . Impfschema für Katzen (USA) . . . . . . . . . . . . . . . Impfschema für Hunde (USA) . . . . . . . . . . . . . . .

1341 1345 1346 1347 1347 1348 1348 1349 1349

Hyperproteinämie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1321

90.2.2

Fieber unbekannter Genese . . . . . . . . . . . . . Fieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fieber unbekannter Genese . . . . . . . . . . . . . . . . Erkrankungen, die mit Fieber unbekannter Genese assoziiert sind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnostisches Vorgehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1323 1323 1323

91

Rezidivierende Infektionen . . . . . . . . . . . . . . 1327

XIII

Infektionskrankheiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1329

92 92.1 92.1.1 92.1.2 92.1.3 92.1.4 92.1.5 92.1.6 92.1.7 92.1.8 92.2

Labordiagnostik von Infektionskrankheiten . Direkter Erregernachweis . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kotuntersuchung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zytologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gewebeuntersuchungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kulturtechniken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Immunologische Techniken . . . . . . . . . . . . . . . . . Polymerase-Kettenreaktion (PCR) . . . . . . . . . . . . . Tierversuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elektronenmikroskopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antikörpernachweis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1323 1324

1331 1331 1331 1334 1336 1336 1337 1338 1338 1338 1339

95.1 95.2 95.3 95.4 95.5 96 96.1 96.2 96.3 96.4 96.5 96.6 96.7 96.8 97 97.1 97.2 97.3 97.4

Systemische bakterielle Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Bartonellose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Bartonellose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Pest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leptospirose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mycoplasma und Ureaplasma . . . . . . . . . . . . . . . Systemische Rickettsiosen . . . . . . . . . . . . . . . Canine granulozytotrope Anaplasmose . . . . . . . Feline granulozytotrope Anaplasmose . . . . . . . . Canine thrombozytotrope Anaplasmose . . . . . . Canine monozytotrope Ehrlichiose . . . . . . . . . . . Feline monozytotrope Ehrlichiose . . . . . . . . . . . Canine granulozytotrope Ehrlichiose . . . . . . . . . Rocky Mountain spotted fever (amerikanisches Zeckenfieber) . . . . . . . . . . . . . . Weitere Rickettsiosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systemische virale Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canines Staupevirus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Felines Coronavirus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Felines Immundefizienzvirus . . . . . . . . . . . . . . . Felines Leukämievirus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1365 1365 1366 1367 1369 1371 1377 1377 1379 1379 1380 1384 1385 1385 1387

1391 1391 1393 1396 1399

Inhaltsverzeichnis 98 98.1 98.2 98.3 98.4

Systemische Mykosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blastomykose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kokzidioidomykose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kryptokokkose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Histoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1405 1405 1407 1409 1411

99

Systemische protozoäre Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Babesiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cytauxzoonose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hepatozoonose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leishmaniose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neosporose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feline Toxoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Canine Toxoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerikanische Trypanosomiasis . . . . . . . . . . . . .

1415 1415 1416 1417 1418 1420 1421 1424 1425

99.1 99.2 99.3 99.4 99.5 99.6 99.7 99.8 100 100.1 100.1.1 100.1.2 100.1.3 100.1.4 100.1.5 100.2 100.2.1 100.2.2 100.2.3 100.3 100.3.1 100.3.2 100.4 100.5 100.6

Zoonosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Enterale Zoonosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nematoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zestoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kokzidien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Flagellaten, Amöben und Ziliaten . . . . . . . . . . . . . Bakterien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zoonosen durch Bisse, Kratzwunden oder Sekrete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bakterien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mykosen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Viren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zoonosen des Respirationstrakts und der Augen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bakterien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Viren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zoonosen des Urogenitaltrakts . . . . . . . . . . . . . Vektorenübertragene Zoonosen . . . . . . . . . . . . . Durch die Umgebung übertragene Zoonosen . . Medikamente zum Einsatz bei Infektionskrankheiten . . . . . . . . . . . . . . . . .

1429 1430 1430 1432 1432 1433 1434 1434 1434 1436 1437 1437 1437 1438 1438 1439 1439

Behandlung primärer immunvermittelter Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.1 Prinzipien der Therapie immunvermittelter Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.2 Überblick über die immunsuppressive Therapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.3 Glukokortikoide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.4 Azathioprin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.5 Cyclophosphamid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.6 Chlorambucil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.7 Ciclosporin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.8 Vincristin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.9 Danazol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.10 Humanes intravenöses Immunglobulin . . . . . . . 103.11 Pentoxifyllin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103.12 Splenektomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1453 1453 1453 1453 1454 1454

103

1457 1457 1457 1458 1459 1460 1460 1461 1462 1463 1463 1464 1464

1450

Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1487

101

Pathogenese immunvermittelter Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einführung und Definition . . . . . . . . . . . . . . . . . Immunpathologische Mechanismen . . . . . . . . . Pathogenese von Autoimmunerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Primäre und sekundäre immunvermittelte Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organsysteme, die von Autoimmunerkrankungen betroffen sein können . . . . . . . . .

101.5

102.3.2 102.3.3 102.3.4 102.3.5 102.3.6

1451 1451 1451 1451 1452 1452

1449

1441

Immunvermittelte Erkrankungen . . . . . . . . . 1445

101.4

102.1 102.2 102.2.1 102.2.2 102.3 102.3.1

Diagnostik bei Autoimmunerkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klinische Diagnostik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spezifische Diagnoseverfahren . . . . . . . . . . . . . Coombs-Test (direkter Antiglobulintest) . . . . . . . . Objektträgeragglutination . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antikörper gegen Thrombozyten . . . . . . . . . . . . Direkter Nachweis von Antikörpern gegen Megakaryozyten durch Immunfluoreszenz . . . . . . Nachweis antinukleärer Antikörper . . . . . . . . . . . Lupus-erythematodes-Test . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rheumafaktoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Immunfluoreszenz und Immunhistochemie . . . . . . Autoimmunprofile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Häufige immunvermittelte Erkrankungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.1 Immunvermittelte hämolytische Anämie . . . . . . 104.2 Reine Erythrozytenaplasie . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.3 Immunvermittelte Thrombozytopenie . . . . . . . . 104.4 Immunvermittelte Neutropenie . . . . . . . . . . . . . 104.5 Idiopathische aplastische Anämie . . . . . . . . . . . 104.6 Polyarthritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.7 Systemischer Lupus erythematodes . . . . . . . . . . 104.8 Glomerulonephritis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.9 Erworbene Myasthenia gravis . . . . . . . . . . . . . . 104.10 Immunvermittelte Myositis . . . . . . . . . . . . . . . 104.10.1 Myositis der Kaumuskulatur . . . . . . . . . . . . . . . 104.10.2 Polymyositis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.10.3 Dermatomyositis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medikamente zum Einsatz bei immunmediierten Erkrankungen . . . . . . . . . .

XIV

101.1 101.2 101.3

102

XXXV

1447 1447 1447 1448

104

1465 1465 1472 1473 1476 1477 1477 1479 1481 1482 1483 1483 1484 1484 1486