Wykład:
“INFORMATION MATTERS” – INFORMACJA JAKO CZYNNIK PRODUKCJI
Asymetria informacji Asymetria informacji – fakt, iż różne osoby dysponują różnymi wiadomościami. Asymetria informacji jest nie do uniknięcia, jej rozmiary i konsekwencje zależą od struktury rynku. Niedoskonałość informacji jest w gospodarce zjawiskiem powszechnym. Rynki, na których informacja nie jest doskonała, nie są efektywne.
Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
William Vickrey (1914 - 1996)
James Mirrlees (ur. 1936)
Nagroda Nobla (1996) "for their fundamental contributions to the economic theory of incentives under asymmetric information"
Joseph Stiglitz (ur. 1943)
George Akerlof (ur. 1940)
Michael Spence (ur. 1943)
Nagroda Nobla (2001) "for analyses of markets with asymmetric information"
Asymetria informacji - rynek samochodów używanych
INFORMACJE
KUPUJĄCY
SPRZEDAJĄCY
CENY TRANSAKCYJNE
średnie i niskie
LICZBA TRANSAKCJI
niezbyt wysoka
EFEKTYWNOŚĆ RYNKU
ograniczona WIELE OSÓB NIEZADOWOLONYCH; NABYWCÓW ZNAJDUJĄ GORSZE PRODUKTY
Asymetria informacji na rynku ubezpieczeń Zakład ubezpieczeniowy nie jest w stanie śledzić stopnia uzależnienia od papierosów, który ma negatywny wpływ na zdrowie. Osoby, które są najmniej narażone na wypadek, mogą się nie zdecydować na wykupienie polisy.
Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Asymetria informacji - rynek ubezpieczeń na życie
INFORMACJE
UBEZPIECZYCIEL
CENY UBEZPIECZEŃ
rosną
LICZBA TRANSAKCJI
maleje
EFEKTYWNOŚĆ RYNKU
mała
UBEZPIECZONY
Z UBEZPIECZEŃ REZYGNUJĄ OSOBY NAJZDROWSZE; FIRMY UBEZPIECZENIOWE ZACZYNAJĄ PONOSIĆ STRATY
Zdolność interpretacji informacji
Wartość rynku kredytów dla MSP Okres
Kredyty dla dużych firm (w mld PLN)
Kredyty dla sektora MSP (w mld PLN)
VIII 2009
100,3
127,4
VIII 2010
95,4
125,9
VIII 2011
101,0
142,6
VIII 2012
108,4
166,1
VIII 2013
114,9
166,7
Źródło: NBP.
Wskaźnik przeżycia do 2009 r. przedsiębiorstw powstałych w latach 2004–2008 (w %)
Wskaźniki przeżycia pierwszego roku
Źródło: PARP, 2010.
Kredyty z utratą wartości – MSP oraz firmy duże Okres
Kredyty z utratą wartości dla dużych firm (w mld PLN)
% ogółu kredytów
Kredyty z utratą wartości dla sektora MSP (w mld PLN)
% ogółu kredytów
VIII 2009
7,9
7,9%
13,9
10,9%
VIII 2010
9,0
9,4%
17,8
14,1%
VIII 2011
8,0
7,9%
18,6
13,0%
VIII 2012
10,1
9,3%
20,3
12,2%
VIII 2013
10,8
9,4%
22,0
13,2%
Źródło: NBP.
Wysokość oprocentowania nowych kredytów Okres
Kredyty o wartości do 1 mln PLN
Kredyty o wartości powyżej 4 mln PLN
Kredyty dla przedsiębiorców indywidualnych
VIII 2010
6,4%
6,3%
8,1%
VIII 2011
6,7%
6,8%
8,7%
VIII 2012
7,0%
6,5%
9,3%
VIII 2013
4,5%
4,6%
7,0%
Źródło: NBP.
Korzyści osób posiadających dostęp do informacji
Posiadanie informacji może mieć skutki redystrybucyjne: zyski tych, którzy dysponują informacją, mogą być osiągane kosztem pozostałych.
Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Lepszy dostęp do informacji dla wybranych
Przestępstwa białych kołnierzyków /white-collar crime/ Przestępstwa popełniane przez dobrze sytuowane osoby, piastujące ważne stanowiska, cieszące się zaufaniem społecznym. Mogą polegać na fałszowaniu dokumentów, defraudacji pieniędzy, wykorzystywaniu poufnych informacji.
Martha Stewart Podejrzewana o transakcję papierami wartościowymi z wykorzystaniem poufnych informacji. W grudniu 2001 roku sprzedała swoje akcje firmy farmaceutycznej ImClone na dzień przed ich gwałtownym spadkiem. W marcu 2003 roku została uznana winną i skazana na karę 5 miesięcy więzienia.
Kary KNF, Petrolinvest - Mamy wszelkie przesłanki, by twierdzić, że trafiliśmy na duże złoże ropy i gazu. Znajdujemy się już na głębokości 5030 m [do docelowej głębokości zostało jeszcze około 100 m]. (...) Wielkość zasobów, które możemy wydobyć, szacujemy na około 100 mln baryłek powiedział wtorkowemu "Pulsowi Biznesu" prezes Petrolinvestu Bertrand Le Guern. Przy obecnych cenach ropy, które sięgają 100 dol. za baryłkę, oznaczałoby to, że spółka ma złoże warte 10 mld dol.
- Kurs w górę o 89% w ciągu jednego dnia (1.02.2011). - Wynagrodzenie w 2011 r. 968 000 PLN.
Porównanie wartości giełdowej i wartości fundamentalnej akcji na rynku w USA w latach 1925 – 1999
Źródło: Shefrin, 2000
Zachowania menedżerów w warunkach asymetrii informacji Menedżerowie mogą podejmować działania nastawione na realizację własnych interesów kosztem interesów udziałowców. Właściciele nie tylko nie są w stanie monitorować swoich pracowników i menedżerów, ale z uwagi na asymetrię informacji zazwyczaj nie wiedzą nawet, co ci ludzie, którzy działają w ich imieniu, powinni robić. Skłonność „swoich” (osób zaangażowanych w przedsiębiorstwie) do sprzedaży papierów wartościowych własnego przedsiębiorstwa po określonych cenach, zawiera informację o ich poglądzie na temat faktycznej wartości tych papierów.
Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Pokusa nadużycia Pokusa nadużycia (moral hazard) w swojej pierwotnej formie wywodzi się z rynku ubezpieczeń. Zakłada, że w warunkach zabezpieczenia, podmiot podejmuje się bardziej ryzykownych działań, aniżeli w przypadku jego braku. Pokusa nadużycia wiąże się nierozerwalnie z występowaniem asymetrii informacji. Na poziomie korporacji pokusa nadużycia może prowadzić do ryzykownych działań, mających na celu wzrost wartości akcji w krótkim okresie. W relacjach pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą zjawisko to definiowane jest jako prawdopodobieństwo podjęcia działań przez pożyczkobiorcę, które będą komplikowały możliwość spłaty zadłużenia.
Problem pryncypała i agenta Właściciele majątków przedsiębiorstw i zarządzający nimi to zupełnie inne osoby. Interesy obu grup zazwyczaj pozostają rozbieżne.
W przypadku własności majątkowej, charakterystyczne jest jej rozproszenie wśród wielu akcjonariuszy, którzy preferują delegowanie codziennego zarządzania wyspecjalizowanemu zespołowi. Menedżerowie, którzy są wówczas zatrudniani, wynagradzani są za maksymalizację zysku akcjonariuszy. Relacja pomiędzy tymi dwoma podmiotami nie jest wolna od napięć, pochodzących z niedoskonałej korelacji pomiędzy zyskami generowanymi przez menedżera i jego wynagrodzeniem.
W niektórych przypadkach konstrukcja płac skłania menedżera do przeprowadzania ukrytych działań, które zwiększają jego własne zyski, a zmniejszają zyski akcjonariuszy. Grupa ta nie posiada potrzebnych informacji i mocy do kontrolowania działań delegata.
Wynagrodzenie dyrektorów generalnych Citigroup, 2005-2011 Nagrody w Nagrody w postaci akcji postaci opcji
Inne bonusy
Suma
7,839,581
14,700
14,857,103
0
0
0
1
0
0
0
3,750
128,751
958,333
0
28,830,000
8,432,911
16,193
38,237,437
2007
250,000
0
2,914,320
0
0
3,164,320
2006
1,000,000
13,200,000
10,633,333
746,607
258,338
25,975,719
2005
1,000,000
12,000,000
b/d
b/d
328,062
13,328,062
Rok
Wynagrodzenie
Premia
2011
1,671,370
5,331,452
0
2010
1
0
2009
125,001
2008
Vickram Pandit pracował w 2010 jako CEO za symbolicznego dolara, ale wcześniej (w 2008 r.) otrzymał łącznie 38,2 mln USD.
Źródło: U.S. Securities And Exchange Commission Washington D.C. Citigroup Inc. Proxy Statement 2005-2011.
Citigroup - wskaźniki na koniec 2008 r.
Straty sięgające 8,29 mld USD Aktywa zagrożone 306 mld USD Aktywa pozabilansowe 1,23 bln USD (z czego 667 mld w mortgage-related securities) Wartość giełdowa: 20,5 mld USD
Ryzyko w warunkach asymetrii informacji
Brak ostrożności ze strony jakiegoś podmiotu, rodzi negatywne efekty zewnętrzne dla pozostałych; tego rodzaju efekty zewnętrzne stają się silne wówczas, gdy informacja nie jest doskonała.
Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Richard Fuld – CEO Lehman Brothers, 1994-2008
W okresie 1993-2007 zarobił w Lehman Brothers prawie 500 mln USD (w 2007 r. 22 mln USD).
Bonusy otrzymywane przez kierownictwo wyższego szczebla w Lehman Brothers (w USD) Całkowita ilość części premiowej wynagrodzenia Premie gotówkowe Wpływy ze sprzedaży akcji
10,728,811 4,768,899 1,232,352 7,630,983 11,456,939 14,865,419 6,545,852 4,327,911
Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla 9,870,506 5,186,178 3,695,883 11,647,290 18,275,215 26,109,081 15,657,678 11,965,401
61,557,166
102,407,232
Rok
Richard Fuld 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Suma Całkowita wartość bonusów
Źródło: Bebczuk, Cohen i Spamann 2010.
Richard Fuld 57,136,184 38,444,262 31,088,600 52,770,933 20,329,964 98,565,177 108,651,865 53,544,175 642,454 461,173,614
1,014,453,908
Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla 16,137,797 43,949,470 34,432,387 39,981,325 62,903,572 71,694,762 57,873,403 62,332,550 10,630 389,315,896
Zmiana wartości akcji Lehman Brothers w latach 1994-2008
W lutym 2007 r. wartość rynkowa Lehman Brothers wynosiła ok. 60 mld USD; wartość aktywów wynosiła 691 mld USD. 15.09.2008 r. ogłoszono upadłość Lehman Brothers. W wyniku kryzysu z 2008 r. kapitalizacja rynkowa firm notowanych na światowych giełdach zmniejszyła się o 10 bln USD.
Ograniczanie dostępu do informacji przez polityków Z punktu widzenia polityków istnieje jeszcze inny powód zabiegania o brak jawności: ograniczenie jawności jest równoznaczne ze sztucznie wykreowaną rzadkością informacji i pozwala, jak większość sztucznie stworzonych sytuacji, w których jakieś dobro staje się rzadkie, osiągać rentę, która w niektórych krajach jest zdobywana na drodze nieskrywanej korupcji (poprzez sprzedaż informacji). W innych sytuacjach renta może stać się częścią „wymiany podarunków”, jak w przypadku dziennikarzy, którzy oferują „laurki” i zniekształcone relacje w zamian za uprzywilejowany dostęp do informacji.
Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.
Gospodarka informacyjna i społeczeństwo informacyjne
"...OECD uznała, iż gospodarka jutra będzie, w dużym stopniu, "gospodarką informacyjną" a społeczeństwo będzie w rosnącym stopniu "społeczeństwem informacyjnym". Oznacza to, że informacja będzie stanowiła dużą część wartości dodanej większości dóbr i usług a działalności informacyjnie intensywne będą, w rosnącym stopniu, charakteryzować gospodarstwa domowe i obywateli." (ICCP 1998)
Społeczeństwo informacyjne – definicje „Społeczeństwo informacyjne - [ang. information society] - nowy system społeczeństwa kształtujący się w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji." e-Polska - Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006, Ministerstwo Łączności, 2001
"Termin społeczeństwo informacyjne jest używany do określenia społeczeństwa, w którym jednostki - jako konsumenci, czy też pracownicy intensywnie wykorzystują informację." Kubicek 1999
Społeczeństwo informacyjne - podstawy
U podstaw społeczeństwa informacyjnego leżą dwa kolejne przełomowe wynalazki techniczne: komputery i telekomunikacja. Ich rola jest podobna do tej, jaką odegrały: maszyna parowa i elektryczność w rewolucji przemysłowej.
Źródło: W. Cellary, w opracowaniu: Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego, 2002
Przedsiębiorstwa wykorzystujące komputery w niektórych krajach europejskich w 2012 r.
Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2009-2013
Gospodarstwa domowe wyposażone w komputery w krajach europejskich
74,7% w Polsce w 2013 r.
Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2009-2013
Liczba i odsetek użytkowników internetu na świecie 2 500
100 90
2 000
80 70
Individuals using the Internet (in millions)
60
Individuals using the Internet per 100 inhabitants
millions
50
1 000
40 30
500
20 10
0
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
W 2013 r. ponad 2,7 miliarda ludzi korzystało z internetu (co stanowi 39% światowej populacji). Źródło: ITU
2011
Per 100 inhabitants
1 500
Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do internetu w krajach europejskich w 2012 r.
Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2009-2013
Firmy składające zamówienia przez sieci komputerowe w 2011 r.
Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2009-2013
Gospodarstwa domowe z dostępem do internetu w domu w krajach europejskich
71,9% w Polsce w 2013 r.
Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2009-2013
Zamawiający przez internet produkty do użytku prywatnego w krajach europejskich
30,3% w 2012 r.
Źródło: GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2009-2013
Firmy z sektora ICT, 2011 Wartość rynkowa (w mld USD)
Obroty (w mld USD)
Dochód netto (w mld USD)
Apple
559,0 (1 m.)
108,6
25,9
Microsoft
270,6 (4 m.)
70,0
23,2
IBM
241,8 (5 m.)
106,9
15,9
Google
165,4 (25 m.)
37,9
9,7
Oracle
145,1 (32 m.)
35,6
8,5
Intel
140,5 (33 m.)
54,0
12,9
Firma
Źródło: Fortune 500.
Firmy z sektora ICT, 2012-2013 Wartość rynkowa (w mld USD)
Obroty (w mld USD)
Dochód netto (w mld USD)
Apple
415,7 (1 m.)
156,5
41,7
Microsoft
239,6 (7 m.)
73,7
17,0
IBM
237,7 (8 m.)
104,5
16,6
Samsung
217,7 (13 m.)
189,0
21,8
Google
212,4 (15 m.)
50,2
10,7
AT&T
201,5 (25 m.)
127,4
7,3
Oracle
152,3 (30 m.)
37,1
10,0
Firma
Źródło: FT 500.
Rentowność 250 największych firmach ICT Relacja dochodu netto do przychodów
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Obieg okrężny w gospodarce informacyjnej
Źródło: NZIER.
Średni wzrost wydajności w USA, 1973-2003
Źródło: Digital Economy, 2003, U.S. Department of Commerce.
Wkład sektora ICT w procesy wzrostu gospodarczego, 1985-2006
Źródło: The Digital Economy 2008, Statistics Netherlands, 2009
Światowe wydatki na produkty i usługi sektora ICT (w mln USD, ceny bieżące)
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Wydatki na produkty i usługi sektora ICT w krajach OECD (w mln USD, ceny bieżące)
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Udział sektora ICT w inwestycjach (poza mieszkaniowymi)
Źródło: OECD
Zatrudnienie w branży IT w USA, 1993-2002
Źródło: Digital Economy, 2003, U.S. Department of Commerce.
Udział sektora ICT w zatrudnieniu w sektorze przedsiębiorstw
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Wzrost zatrudnienia w sektorze ICT
Źródło: OECD Information Technology Outlook 2010
Zatrudnienie w 250 największych firmach ICT 2000=100
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Średni przychód na 1 zatrudnionego w 250 największych firmach sektora ICT (w tys. USD)
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
250 największych firmach ICT Obroty i zatrudnienie
Źródło: OECD Internet Economy Outlook 2012
Wpływ branży IT na zmiany cen w USA, 1994-1998
Postrzeganie informacji jako kluczowego czynnika produkcji
Opinie dotyczące informacji rynkowych
“Informacja może być traktowana jako czynnik produkcji (podobnie jak praca, kapitał i ziemia)” “Informacja rynkowa jest jednym z głównych czynników sukcesu firmy” “Dzięki informacjom rynkowym można znacznie zmniejszyć ryzyko podjęcia nietrafnych decyzji”
zdec. tak
raczej tak
ani tak ani nie
raczej nie
zdec. nie
52%
38%
7%
3%
0%
56%
32%
8%
3%
1%
62%
28%
3%
5%
2%
Źródło: Szczepaniec, 1998.
