III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 –– 13 Ekim 2010, Gebze –– KOCAELø

COöRAFø VERø YÖNETøMøNDE STANDART KAVRAMI A.Ç. Aydno÷lu østanbul Teknik Üniversitesi, Geomatik Mühendisli÷i Bölümü, 34469, Maslak, østanbul. [email protected]

ÖZET Co÷rafi Bilgi Sistemleri (CBS), çevresel uygulamalardan afet yönetimine kadar birçok uygulamada güçlü karar destek sa÷lar ve karmaúk problemlere optimum çözümler bulmaya yardmc olur. Ancak CBS, belirli kullanc gruplar ve projelerde yo÷un olarak kullanlyorken, çeúitli uygulamalarda üretilen co÷rafi verinin kullanmnda karar verme sürecine katk sa÷layarak zaman ve emek yönünden bilgi kaybn önleyecek bir yapnn oluúturulmas için bu sistemlerin bütünleútirilmesi yönünde e÷ilim ortaya çkmútr. Bu yaklaúmla co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷i olarak ifade edilen, farkl veri sa÷layclar tarafndan üretilen yol, bina, dere, topografya, arazi örtüsü vb. co÷rafi verinin etkin kullanm ve paylaúmn sa÷layan, politikalar, standartlar ve teknolojilerin oluúturdu÷u çat olarak kabul edilen Konumsal Veri Altyaps (KVA) kavram ortaya çkmútr. Bu yaklaúmla; co÷rafi veriler sa÷layc kurumlar tarafndan tutulmal, güncellenmeli, ilgili kullanclar da ihtiyaç duydu÷u veriyi web üzerinden etkin ve ksa zamanda kullanabilmelidir. Bu çalúmada; ISO/TC211 Co÷rafi Bilgi/Geomatik Komitesi tarafndan 191XX isimlendirmesi ile dijital ortamda co÷rafi veri yönetimi için geliútirilen standartlar ve Açk Co÷rafi Bilgi Konsorsiyumu’’nun (OGC- Open Geospatial Concortium) farkl yazlm ve donanm platformlarnda co÷rafi verinin paylaúm ve birlikte çalúabilirli÷e yönelik do÷rudan sektör odakl standartlar irdelenmektedir. Türkiye’’de yerelden ulusal düzeye etkin co÷rafi veri de÷iúimini sa÷lamak için model bazl yaklaúmla XML tabanl GML veri de÷iúim modeli geliútirme süreci belirlenmektedir. Yerel düzeyde alan çalúmas ile yaplan co÷rafi veri kullanm analizi ve ““INSPIRE”” olarak ifade edilen Avrupa Konumsal Bilgi Altyaps standartlar temel alnarak, KVA kurulmasnda etkin veri yönetimi için kavramsal model bileúenleri tanmlanmú, tematik veri gruplar için Tekil Modelleme Dili (UML-Unified Modelling Language) ile uygulama úemalar ve UML’’den GML’’e dönüúüm yaklaúmlar belirlenmiútir. Anahtar Sözcükler: Konumsal Veri Altyaps, Co÷rafi Veri De÷iúimi, Co÷rafi Veri Standartlar

STANDARD CONCEPT ON GEOGRAPHIC DATA MANAGEMENT ABSTRACT Geographical Information Systems (GIS) provides powerful decision support on many application areas from environmental applications to disaster management and helps to find optimal solutions for complex problems. While GIS were largely designed to serve specific projects or user communities, Spatial Data Infrastructure (GDI) concept is accepted as a framework including policies, standards, and technologies to provide effective use and interoperability of geographic data produced on various applications. By this way, geographic data should be maintained and updated by providers. Related users should use required data through the web effectively. In this study, 191XXX standards were examined that was developed for geographic data management digitally by ISO/TC211 Geographic Information/ Geomatics Committee. And, Open Geospatial Consortium (OGC) standards were examined that aims to the sharing and interoperability of geographic data on different software and hardware platforms. With model-driven approach, development progress of XML-based GML data exchange model were determined to support effective data exchange from local to national level in Turkey. Based on Use Case Analysis executed by field work locally and European SDI standards explained as INSPIRE, Conceptual Model Components were defined for effective data management on building SDI. Application schemas of spatial data themes were produced with the using of Unified Modelling Language. Conversion approaches were determined from UML to GML. Keywords: spatial data infrastructure, geographic data exchange, geographic data standards

1. GøRøù

Günümüzde haritaclk ve CBS uygulamalarnda üretilen co÷rafi verinin farkl düzeylerde kullanm gereksinim haline gelmiú, karar verme sürecine katk sa÷layarak zaman ve emek yönünden bilgi kaybn önleyecek bir yapnn oluúturulmas için bu sistemlerin ve verilerin birlikte çalúabilirli÷i olarak ifade edilen Konumsal Veri Altyaps (KVA, SDI- Spatial Data Infrastructure) kavram ortaya çkmútr. KVA, co÷rafi verinin etkin kullanm ve paylaúmn sa÷layan, standartlar, politikalar ve teknolojilerin oluúturdu÷u çat olarak kabul edilebilir. Günümüz dünyasnda birçok devlet kurum ve kuruluúu, yerelden uluslar aras düzeye KVA kurulumu için co÷rafi veri standartlar geliútirmektedir (Masser, 2005, Aydno÷lu, 2009).

390

III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 –– 13 Ekim 2010, Gebze –– KOCAELø

Standardizasyon kavram, farkllklarn istenmedi÷i konularda bütünlük ve açklk sa÷lamak için kullanclar arasnda geliútirilen anlaúmalar ve kurallar ifade etmektedir. Uluslararas standardizasyon yaklaúm ile küresel düzeyde teknik engellerin ortadan kaldrlarak mallarn ve hizmetlerin de÷iúimi hedeflenmektedir. Böylelikle standardizasyonun amaçlar; zaman ve bedel kaybn önlemek, bilginin etkin kullanmn sa÷lamak, bilgi kayplarn önlemek, bilgi transferini kolaylaútrmak ve kaliteyi artrmak olarak sralanabilir. Dünyada kabul görmüú ana standart kurumu Uluslararas Standardizasyon Organizasyonu olarak ifade edilen ISO’’dur. ISO/TC 211 Co÷rafi Bilgi/Geomatik komitesi, 1994 ylnda kurulmuú olup Avrupa Standart Komitesi (CEN- Commité Europeen du Normes) ve ABD’’nin Federal Co÷rafi Veri Komitesi (FGDC-Federal Geographic Data Committee) gibi birçok uluslar aras temsilciyle birlikte çalúmalarn yürütmektedir (Longhorn, 2005). Küresel düzeyde ISO/TC 211 komitesi co÷rafi bilgi üretici ve kullanclar için üst ve kavramsal düzey standartlar geliútiriyorken, Açk Co÷rafi Bilgi Konsorsiyumu (OGC-Open Geospatial Consortium) farkl yazlm ve donanm platformlarnda co÷rafi bilginin paylaúm ve birlikte çalúabilirli÷e yönelik do÷rudan sektör odakl standartlar üretmektedir. Avrupa’’da ise Avrupa KVA (INSPIRE-Infrastructure for Spatial Information in Europe) yönergesi kapsamnda AB kurumlarnda ve ülkelerinde kullanlan co÷rafi verinin uluslar aras düzeyde birlikte çalúabilirli÷ine yönelik çalúmalar yürütülmektedir (INSPIRE, 2007). Türkiye adna Türk Standartlar Enstitüsü (TSE), ISO/TC211’’in gözlemci üyesidir. 2007 ylnda kurulan ISO TC/211 Ayna Komitesi’’de bu standartlar Türkiye’’ye kazandrmaya çalúmaktadr. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü (TKGM) sorumlulu÷unda 2004 ylndan beri Türkiye Ulusal CBS kurulmas çalúmalar yürütülmektedir. Çevre ve Orman Bakanl÷ (ÇOB) ise çalúma alan kapsamnda korunan bölgeler, arazi örtüsü/kullanm vb. veri gruplarnn yönetimi ve paylaúmna yönelik harita servisleri üretmektedir. Bu çalúmada, ISO/TC211 ve OGC baúta olmak üzere uluslar aras co÷rafi veri standartlar hakknda bilgi verilerek INSPIRE süreci irdelenmektedir. Türkiye örne÷iyle co÷rafi veri de÷iúim modeli geliútirme ve kullanm süreci hakknda bilgi verilmektedir. 2. ULUSLARARASI COöRAFø VERø STANDARTLARININ øRDELENMESø 2.1. ISO/TC 211 Co÷rafi Bilgi/Geomatik Standartlar ISO/TC211 Teknik Komitesi, ulusal standart organizasyonlarnn temsil etti÷i ülkelerden aktif ve gözlemci üyelere sahiptir. ISO/TC211, dijital ortamda co÷rafi veri yönetiminde yöntem ve araçlar, farkl kullanclar arasnda dijital ortamda verinin elde edilmesi, iúlenmesi, analizi, eriúimi ve sunumu için standartlar belirlemektedir (Aydno÷lu, 2007). ISO Standartlar, co÷rafi bilgi ve ilgili sektörlerdeki hizmetlerin tanmlanmas ve yönetiminde standart bir çat önermektedir. ISO/TC211 teknik komitesinin amaçlarn sralayacak olursak (ISO/TC211, 2009);

x Co÷rafi Bilgi’’nin anlaúlabilirli÷ini ve kullanmn desteklemek, x Co÷rafi Bilgi’’ye eriúimi, bilgi bütünleútirme ve co÷rafi bilgi kullanan bilgisayar sistemlerinin birlikte çalúabilirli÷ini olanakl hale getirmek, x Küresel, ekolojik ve insani problemlerin çözümünde bütünleúik bir yaklaúm sa÷lamak, x Yerel, bölgesel ve küresel düzeyde KVA’’larn kurulumunu kolaylaútrmak, x Sürdürülebilir geliúime katk sa÷lamaktr. ISO/TC 211 standartlar, ùekil 1’’deki gibi 5 ana Çalúma Grubu (WG- Working Group) ile çalúmalarna baúlamú ve 191XX isimlendirmesi ile standartlarn üretmektedir. Özetlenecek olursa; x Çerçeve/Referans Modeli: Co÷rafi bilgi bileúenlerinin nasl uyumlu hale getirilece÷ini belirler, veri paylaúm ve iletiúimi için ortak bir temel sa÷lar. x Co÷rafi Bilgi Servisleri: Co÷rafi Bilgi’’nin kartografik sunumu için metodolojiyi ve veri transfer formatlarnda kodlamay belirler. Bu servisler ayrca uydu konumlandrma ve navigasyon sistemlerini içerir. x Veri Yönetimi: Co÷rafi veri kalitesini de÷erlendirmede tanmlamalar içerir. Detay kataloglama ve metaveri tanmlamasn da kapsar. x Veri Modelleri ve Operatörleri: Co÷rafi nesnelerin geometrik olarak nasl modellenece÷i ile ilgilidir.

391

III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 –– 13 Ekim 2010, Gebze –– KOCAELø

x Profiller ve Fonksiyonel Standartlar: Farkl uygulama alanlarndaki kullanclar uyumlu hale getirmek için standart gruplarn bir araya getirir. Böylelikle ülkeler kendi veri gruplar için farkl profillere sahip olabilir.

ùekil 1. ISO/TC211 Çalúma Gruplar ve Bileúenleri

Günümüzde ise bahsedilen çalúma gruplarndan sadece Co÷rafi Bilgi Servisleri (TC 211/WG 4) çalúmalarn yürütmektedir. Bunun dúnda güncel standart ihtiyaçlarna yönelik; x TC 211/WG 6 –– Görüntü (Imagery) x TC 211/WG 7 –– Bilgi Toplumu (Information Communities) x TC 211/WG 8 –– Konum Bazl Servisler (Location Based Services) x TC 211/WG 9 –– Bilgi Yönetimi (Information Management) çalúma gruplar oluúturulmuútur. Ayrca ISO/TC211’’in çalúma gruplarnda uluslar aras düzeyde co÷rafi bilgi ile ilgili meslek grubu ve organizasyonlar için ortak platform oluúturulmuútur. TSE, ISO/TC211 Co÷rafi Bilgi Sistemleri isimli Ayna Komitesi kurarak co÷rafi bilgi standartlarn Türkiye’’ye kazandrmaya çalúmaktadr. 50 civar ISO/TC 211 standard CBS uygulamalarnda kullanlabilir úekilde kabul edilmiútir. ISO/TC211 standartlar, co÷rafi bilgi yönetiminde model bazl yaklaúma sahiptir. Bu yaklaúmla bütün standartlar bir üst modelin alt bölümleri olarak düúünülebilir, birbiriyle ba÷lantl ve uyumludur. ISO standartlarnda belirtilen bir kavram bütün standartlarn terminolojilerinde de ayn úekilde ifade edilir. ISO/TC 211 standartlar kavramsal düzeyde olmasna ra÷men birlikte çalúabilirlik, terminoloji ve jeodezik referans sistemine kadar birçok alanda etkin olmuútur. Açk sistem standartlarn savunan endüstri ile ayn çizgide yer almútr. Böylelikle KVA çalúmalarnda veri paylaúmn olanakl hale getirmek için ISO standartlar temel standart olarak kabul edilebilir. 2.2. OGC Standartlar OGC, ISO/TC211 komitesi ile paralel çalúmalar yürütmekte ve hazrlanan standartlarla daha uygulanabilir çözümler sunmaktadr. CBS endüstri birli÷i olarak kabul edilen OGC, co÷rafi bilgi teknolojilerinin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷lamak ve iyileútirmek için çalúan üye kuruluú ve úirketlerden oluúmaktadr. OGC’’nin vizyonu, co÷rafi bilgi kullanan ya da ihtiyaç duyan herkesin yararlanabildi÷i bir a÷, uygulama veya platformun oluúmasn sa÷lamaktr. Misyonu ise ilgili arayüz ve teknik standartlarn tüm kullanclara açk hale getirilmesidir.

Co÷rafi øúaretleme Dili (GML-Geography Markup Language); OGC tarafndan geliútirilen, XML úema tanmna göre co÷rafi varlklarn geometri ve öznitelik bilgilerinin modellenmesi, depolanmas ve iletilmesini sa÷layan bir dildir. GML, ayrca ISO 191XX serisini standartlar temel almaktadr. GML3.0’’de co÷rafi varlklar; 2 ve 3 boyutlu geometriler, öznitelikleri ve koordinat referans sistemleri, topoloji, zamansal ifadeler, koordinat iúlemleri, birimler, ölçüler, de÷erler, gözlemler, yönler gibi bölümlerde toplam 27 adet úemayla tanmlanmaktadr. GML’’in özellikleri ve kullanm amaçlar ifade edilecek olursa (OGC, 2004);

392

III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 –– 13 Ekim 2010, Gebze –– KOCAELø

x Co÷rafi nesnelerin ve uygulama úemalarnn tanmlamasnda yazlm/donanm ba÷msz açk kaynak kodlu yaklaúm sa÷lamak, x Farkl sistemler aras co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷lamak, x Farkl kullanclara yönelik uygulama úemalarnn tanmlanmasn desteklemek, x Elektronik iletiúim a÷ ve internette, verilerin depolanmas ve iletilmesini kolaylaútrmak, x Co÷rafi veri tanmlamasndan analiz yapmaya kadar tüm co÷rafi iúlemlerin geniú bir ksmn destekleyebilecek kadar yeterli esneklikte olmak, x Co÷rafi varlklara ait geometrik ve özellik bilgilerinin birlikte yönetilmesini sa÷lamak úeklinde sralanabilir. Co÷rafi nesnelere ait uygulama úemalar Tekil Modelleme Dili (UML-Unified Modelling Language) snf diyagramlar ile oluúturulduktan sonra GML uygulama úemalar hazrlanabilir. OGC, web servisleri oluúturulmasna yönelik çalúmalarn çok yönlü olarak sürdürmektedir. Bu çalúmalar sonucunda web servisi mant÷na dayal standartlar hazrlanmútr. Sralanacak olursa (OGC, 2003, 2006); x Web Harita Servisi (WMS- Web Map Service): Koordinat bilgisine sahip verilerin istemciye görüntü veya haritalar olarak iletilmesini sa÷lar. ISO 19128 standard olarak yaymlanan uygulama standarddr. x Web Detay Servisi (WFS- Web Feature Service): Sunucularda farkl formatlarda tutulan vektör verileri, istemciye GML formatnda göndermeyi sa÷layan servistir. Vektör veriye eriúme, yeni veri oluúturma, veri sorgulama, basit analizler, veri silme ve veri güncelleme özelliklerini içerir. x Web Raster Servisi (WCS- Web Coverage Service): Özellikleri ile birlikte raster veri sa÷lar ve bu verilere karúlk gelen karmaúk sorgulamalar yaplmasna olanak tanr. Bu yaklaúmla WFS ve WMS’’den farkldr. x Web Katalog Servisi (CS/W- Catalogue for the Web): ønternet tabanl metaveri kataloglarndan co÷rafi verileri arama, bulma, eriúim vb. iúlemler katalog servisleri ile gerçekleútirilebilir. x Koordinat Dönüúüm Servisi (CRS- Coordinate Transformation Service): Koordinat sistemlerinin tanmlanmas ve dönüúümü için standart bir yol sa÷lar. 2.3. INSPIRE Co÷rafi Veri Standartlar INSPIRE Yönergesi kapsamnda tanmlanan 34 veri grubuna ait Uygulama Kurallar belirlenecek, üye devletler tarafndan üretilecek ve ktasal düzeyde veri de÷iúimine uygun hale getirilecektir. Metaveri, Veri Standartlar, Elektronik A÷ Servisleri, Veri ve Servis Paylaúm, øzleme ve Raporlama paylaúm vb. bileúenlerin oluúturulmasna yönelik standartlar üretilmektedir. INSPIRE co÷rafi veri gruplar için hazrlanacak her bir veri standard ve uygulama úemalarnn üretilmesinde aúa÷daki uygulama kurallar kullanlmaktadr (INSPIRE, 2010);

x DS-D2.3 INSPIRE Veri Gruplarnn Tanm ve Kapsam: INSPIRE Yönergesi EK-I-II ve III’’de belirtilen 34 veri grubunun tanm, detayl açklamas ve kapsam hakknda bilgi vermektedir. x DS-D2.5 Jenerik Kavramsal Model: INSPIRE veri gruplar için kavramsal model bileúenlerini tanmlamaktadr. Bu bileúenler; farkl düzeylerdeki co÷rafi nesnelerin konumsal ve zamansal temsili, iliúkileri, tek/benzersiz nesne tanmlaycs, kstlayclar, geometri, topoloji vb. referans bilgileri içerir. x DS-D2.6 Veri Standard Geliútirme Metodolojisi: INSPIRE veri gruplarnn birbirine uyumlulu÷unu sa÷layacak co÷rafi veri standartlarnn üretilmesini metodolojik olarak ifade etmektedir. x DS-D2.7 Co÷rafi Veri Kodlama Rehberi: ISO 19103’’e göre üretilen UML uygulama úemalarn GML ortamnda veri de÷iúimine olanakl hale getirmek için standart bir kodlama önermektedir. 2010 yl itibariyle INSPIRE EK-1 de tanmlanan Adres, Korunan Alanlar, ødari Birim, Kadastro Parseli, Co÷rafi Grid Sistemleri, Hidrografya, Ulaúm A÷lar, Koordinat Referans Sistemleri ve Co÷rafi øsimler veri gruplarna ait Uygulama ùemalar üretilmiútir. INSPIRE Metaveri Yönergesi ve ilgili uygulama standartlar belirlenmiútir. Elektronik A÷ Servisler ve Veri Paylaúm’’na yönelik esaslar belirlenmiú ve çalúmalar sürdürülmektedir.

393

III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 –– 13 Ekim 2010, Gebze –– KOCAELø

3. VERø DEöøùøM MODELøNøN GELøùTøRøLMESø

Çalúma kapsamnda TURKVA: UVDM olarak ifade edilen ““Türkiye Konumsal Veri Altyaps: Ulusal Veri De÷iúim Modeli”” geliútirilmiútir (Aydno÷lu, 2009). Türkiye’’de co÷rafi veri yönetiminde yeni bir yaklaúm olarak öngörülmektedir. Ulusal Haritaclk Kuruluúlar tarafndan Detay Veri Modeli olarak da ifade edilen bu yaklaúm, co÷rafi veritaban modellerinin yeni nesli olarak co÷rafi verinin etkin yönetimi ve paylaúmn olanakl hale getirmektedir. TURKVA: UVDM için üretilen standartlaútrlmú kavramsal veritaban modeli, teknolojik gereksinimlerden ve yazlmlardan ba÷msz, Türkiye’’de CBS uygulamalarnda co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layacak kavramsal yaklaúmlar ve prensipleri içermektedir. Bu ba÷lamda TURKVA: UVDM, nesneye yönelik-iliúkisel co÷rafi veritaban modelidir, ISO/TC211 ve INSPIRE Veri Standartlar Uygulama Kurallarna uygun, Ulusal CBS beklentileri ile tutarl hazrlanmútr. UML ile tasarlanmútr. CBS uygulamalarnda ortak/temel co÷rafi veritaban modeli olarak kabul edilebilir ve yerelden-ulusal ölçe÷e konumsal veri de÷iúimi için temel oluúturur. Ayrca kurumsal ve sektörel CBS uygulamalarna yönelik geniúletilebilir. UVDM Kavramsal Model Bileúenleri’’nin belirlenmesinde; uluslar aras standartlar ve uluslar aras düzeyde kabul görmüú Hollanda NEN3610, Almanya AAA, ABD FGDC DHS, vb. temel co÷rafi veri modellerinin karakteristikleri irdelenmiútir. Ayrca INSPIRE DS-D2.5 kavramsal model bileúenleri, DS-D2.6 INSPIRE co÷rafi veritaban geliútirme metodolojisi, vb. standartlar temel alnmútr. Böylelikle UVDM’’de co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layacak bileúenler, Türkiye’’deki ulusal beklentileri temel alarak UVDM Kapsam/Uygulama Alan Bileúenleri ve UVDM Kavramsal Model Bileúenleri olarak tanmlanmaktadr (ùekil 2). x UVDM Kapsam ve Uygulama Alan bileúenleri, co÷rafi veritaban modelinin üretilmesinde uygulamaya dönük yaklaúmlar ve kullanm prensiplerini ifade eder. Böylelikle, bu modelin il düzeyinde uygulamaya dönük tasarm yaklaúmyla kullanm düzeyi ve nasl altlk olarak kullanlabilece÷i ifade edilmiútir. x UVDM Kavramsal Model bileúenleri, co÷rafi veritaban modeli tasarmnda ve uygulama úemalarnn belirlenmesinde temel yaklaúmlar belirler. ødari Birim, Topografya, Ulaúm vb. tematik co÷rafi veri gruplarnn ortak özellik ve uygulama alan ihtiyacna göre bütünleúik ifade edilmesini sa÷lar. Kavramsal Model, co÷rafi veri gruplarnda ifade edilen co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷i ve yönetimi için referans modeli, uygulama úemas kurallar, geometrisi, topolojik iliúkileri, nesne tanmlanmas, zamansal úema, metaveri vb. genel kurallardan oluúmaktadr. TURKVA-UVDM; Alan Çalúmas, INSPIRE ve TUCBS öngörülerine göre ùekil 2’’deki Adres, Mülkiyet, ødari Birim, UIaúm, vb. 16 co÷rafi veri grubundan oluúmaktadr. Co÷rafi veri gruplarna ait UVDM Uygulama ùemalar; ulusal ve uluslar aras standart yaklaúmlar, UVDM Kavramsal Model bileúenleri temel alnarak üretilmiútir. Bu yaklaúmla, co÷rafi veriyle ilgili çalúan sektörlere yönelik veri standartlarnn geliútirilmesinde etkilidir.

ùekil 2. UVDM Co÷rafi Veri Gruplar ve Kavramsal Model Bileúenleri

394

III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 –– 13 Ekim 2010, Gebze –– KOCAELø

UVDM Kavramsal Model bileúenleri ve uygulama úemas kurallar temel alnarak, co÷rafi veri gruplar için UML Uygulama ùemalar üretilmiútir. Veri gruplarna ait uygulama úemalarnda; detay snflar, geometrisi, tanmlamalar, öznitelikler, iliúkiler ve de÷er kümeleri tanmlanmútr. ùekil 3’’deki Ulaúm: Karayolu örne÷inde oldu÷u gibi, ShapeChange program yardmyla UML Uygulama úemasndan XMI’’ye dönüútürülerek GML tabanl XML Uygulama ùemas üretilmiútir. Böylelikle co÷rafi verilere yazlm/donanm ba÷msz açk eriúimi sa÷layan GML3.X uyumlu veri de÷iúim format üretilmiútir.

ùekil 3. UL:Karayolu örne÷iyle UML’’den GML’’e dönüúüm 4. SONUÇ

Uluslar aras standartlar ve KVA çalúmalar dikkate alnd÷nda; ISO/TC211 standartlar, farkl platformlarda co÷rafi verinin birlikte çalúabilirli÷ine yönelik OGC standartlar ve Avrupa ülkelerinde INSPIRE standartlarnn temel alnmas gerekti÷i öngörülmüútür. Türkiye’’deki co÷rafi veri yönetimi ve KVA kurulmas çalúmalarnda, uluslar aras standartlardaki öngörüler temel alnarak, yerelden ulusal ve uluslar aras düzeye co÷rafi veri kullanclarnn uygulama ihtiyaçlarna yönelik co÷rafi veri standartlar üretilmelidir. Bu yaklaúmla Türkiye’’de co÷rafi veri yönetiminde yeni bir yaklaúm olarak geliútirilen TURKVA: UVDM, teknolojik gereksinimlerden ve yazlmlardan ba÷msz co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layan kavramsal veritaban modelidir. UVDM, ana/temel co÷rafi veritaban modeli olarak ortak kullanlabilir ve farkl sektörlere yönelik veritaban modeli geliútirilmesinde baúlangç noktasdr. Üretilen UVDM Kavramsal Modeli, co÷rafi veritaban modeli tasarmnda ve uygulama úemalarnn belirlenmesinde temel yaklaúmlar ve kurallar belirler. UVDM kapsamnda co÷rafi veri gruplarna ait üretilen UML Uygulama ùemalar temel alnarak co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layan GML3.X uyumlu veri de÷iúim format üretilebilir. KAYNAKLAR Aydno÷lu, A.Ç., 2007. ““ISO/TC211-Co÷rafi Bilgi Standartlar””, TMMOB Co÷rafi Bilgi Sistemleri Kongresi 2007, Ekim –– Kasm, KTÜ, Trabzon. Aydinoglu, A.Ç. 2009. ““Türkiye için Co÷rafi Veri De÷iúim Modelinin Geliútirilmesi””, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. INSPIRE, 2007. A Directive of The European Parliament and of The Council Establishing An Infrastructure For Spatial Information in The Community (INSPIRE), 14.03.2007, EC JRC, Brussels. INSPIRE 2010. INSPIRE Web Sitesi, http://inspire.jrc.it, 01.09.2010 Longhorn, R.A. 2005. Geospatial Standards, Interoperability, Metadata Semantics and Spatial Data Infrastructure, NIEeS Workshop on Activating Metadata, Cambridge, UK. Masser, I., 2005. GIS Worlds: spatial data infrastructures. Redlands: ESRI Press. ISO/TC211 2009. ISO/TC211 Standart Komitesi Web Sitesi, www.isotc211.org, 01.09.2010 OGC, 2003. OGC Reference Model, Sürüm 0.1.3, www.opengeospatial.org. OGC, 2004. Geography Markup Language (GML) 3.1.0, OpenGIS Consortium Implementation Specification, 7 February 2004, OGC Document Number: 03-105r1. OGC, 2006. Web Map Service Implementation Specification, Versiyon 1.3.0, OGC Belirtim Dokümanlar.

395