III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 – 13 Ekim 2010, Gebze – KOCAELø
COöRAFø VERø YÖNETøMøNDE STANDART KAVRAMI A.Ç. Aydno÷lu østanbul Teknik Üniversitesi, Geomatik Mühendisli÷i Bölümü, 34469, Maslak, østanbul.
[email protected]
ÖZET Co÷rafi Bilgi Sistemleri (CBS), çevresel uygulamalardan afet yönetimine kadar birçok uygulamada güçlü karar destek sa÷lar ve karmaúk problemlere optimum çözümler bulmaya yardmc olur. Ancak CBS, belirli kullanc gruplar ve projelerde yo÷un olarak kullanlyorken, çeúitli uygulamalarda üretilen co÷rafi verinin kullanmnda karar verme sürecine katk sa÷layarak zaman ve emek yönünden bilgi kaybn önleyecek bir yapnn oluúturulmas için bu sistemlerin bütünleútirilmesi yönünde e÷ilim ortaya çkmútr. Bu yaklaúmla co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷i olarak ifade edilen, farkl veri sa÷layclar tarafndan üretilen yol, bina, dere, topografya, arazi örtüsü vb. co÷rafi verinin etkin kullanm ve paylaúmn sa÷layan, politikalar, standartlar ve teknolojilerin oluúturdu÷u çat olarak kabul edilen Konumsal Veri Altyaps (KVA) kavram ortaya çkmútr. Bu yaklaúmla; co÷rafi veriler sa÷layc kurumlar tarafndan tutulmal, güncellenmeli, ilgili kullanclar da ihtiyaç duydu÷u veriyi web üzerinden etkin ve ksa zamanda kullanabilmelidir. Bu çalúmada; ISO/TC211 Co÷rafi Bilgi/Geomatik Komitesi tarafndan 191XX isimlendirmesi ile dijital ortamda co÷rafi veri yönetimi için geliútirilen standartlar ve Açk Co÷rafi Bilgi Konsorsiyumu’nun (OGC- Open Geospatial Concortium) farkl yazlm ve donanm platformlarnda co÷rafi verinin paylaúm ve birlikte çalúabilirli÷e yönelik do÷rudan sektör odakl standartlar irdelenmektedir. Türkiye’de yerelden ulusal düzeye etkin co÷rafi veri de÷iúimini sa÷lamak için model bazl yaklaúmla XML tabanl GML veri de÷iúim modeli geliútirme süreci belirlenmektedir. Yerel düzeyde alan çalúmas ile yaplan co÷rafi veri kullanm analizi ve “INSPIRE” olarak ifade edilen Avrupa Konumsal Bilgi Altyaps standartlar temel alnarak, KVA kurulmasnda etkin veri yönetimi için kavramsal model bileúenleri tanmlanmú, tematik veri gruplar için Tekil Modelleme Dili (UML-Unified Modelling Language) ile uygulama úemalar ve UML’den GML’e dönüúüm yaklaúmlar belirlenmiútir. Anahtar Sözcükler: Konumsal Veri Altyaps, Co÷rafi Veri De÷iúimi, Co÷rafi Veri Standartlar
STANDARD CONCEPT ON GEOGRAPHIC DATA MANAGEMENT ABSTRACT Geographical Information Systems (GIS) provides powerful decision support on many application areas from environmental applications to disaster management and helps to find optimal solutions for complex problems. While GIS were largely designed to serve specific projects or user communities, Spatial Data Infrastructure (GDI) concept is accepted as a framework including policies, standards, and technologies to provide effective use and interoperability of geographic data produced on various applications. By this way, geographic data should be maintained and updated by providers. Related users should use required data through the web effectively. In this study, 191XXX standards were examined that was developed for geographic data management digitally by ISO/TC211 Geographic Information/ Geomatics Committee. And, Open Geospatial Consortium (OGC) standards were examined that aims to the sharing and interoperability of geographic data on different software and hardware platforms. With model-driven approach, development progress of XML-based GML data exchange model were determined to support effective data exchange from local to national level in Turkey. Based on Use Case Analysis executed by field work locally and European SDI standards explained as INSPIRE, Conceptual Model Components were defined for effective data management on building SDI. Application schemas of spatial data themes were produced with the using of Unified Modelling Language. Conversion approaches were determined from UML to GML. Keywords: spatial data infrastructure, geographic data exchange, geographic data standards
1. GøRøù
Günümüzde haritaclk ve CBS uygulamalarnda üretilen co÷rafi verinin farkl düzeylerde kullanm gereksinim haline gelmiú, karar verme sürecine katk sa÷layarak zaman ve emek yönünden bilgi kaybn önleyecek bir yapnn oluúturulmas için bu sistemlerin ve verilerin birlikte çalúabilirli÷i olarak ifade edilen Konumsal Veri Altyaps (KVA, SDI- Spatial Data Infrastructure) kavram ortaya çkmútr. KVA, co÷rafi verinin etkin kullanm ve paylaúmn sa÷layan, standartlar, politikalar ve teknolojilerin oluúturdu÷u çat olarak kabul edilebilir. Günümüz dünyasnda birçok devlet kurum ve kuruluúu, yerelden uluslar aras düzeye KVA kurulumu için co÷rafi veri standartlar geliútirmektedir (Masser, 2005, Aydno÷lu, 2009).
390
III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 – 13 Ekim 2010, Gebze – KOCAELø
Standardizasyon kavram, farkllklarn istenmedi÷i konularda bütünlük ve açklk sa÷lamak için kullanclar arasnda geliútirilen anlaúmalar ve kurallar ifade etmektedir. Uluslararas standardizasyon yaklaúm ile küresel düzeyde teknik engellerin ortadan kaldrlarak mallarn ve hizmetlerin de÷iúimi hedeflenmektedir. Böylelikle standardizasyonun amaçlar; zaman ve bedel kaybn önlemek, bilginin etkin kullanmn sa÷lamak, bilgi kayplarn önlemek, bilgi transferini kolaylaútrmak ve kaliteyi artrmak olarak sralanabilir. Dünyada kabul görmüú ana standart kurumu Uluslararas Standardizasyon Organizasyonu olarak ifade edilen ISO’dur. ISO/TC 211 Co÷rafi Bilgi/Geomatik komitesi, 1994 ylnda kurulmuú olup Avrupa Standart Komitesi (CEN- Commité Europeen du Normes) ve ABD’nin Federal Co÷rafi Veri Komitesi (FGDC-Federal Geographic Data Committee) gibi birçok uluslar aras temsilciyle birlikte çalúmalarn yürütmektedir (Longhorn, 2005). Küresel düzeyde ISO/TC 211 komitesi co÷rafi bilgi üretici ve kullanclar için üst ve kavramsal düzey standartlar geliútiriyorken, Açk Co÷rafi Bilgi Konsorsiyumu (OGC-Open Geospatial Consortium) farkl yazlm ve donanm platformlarnda co÷rafi bilginin paylaúm ve birlikte çalúabilirli÷e yönelik do÷rudan sektör odakl standartlar üretmektedir. Avrupa’da ise Avrupa KVA (INSPIRE-Infrastructure for Spatial Information in Europe) yönergesi kapsamnda AB kurumlarnda ve ülkelerinde kullanlan co÷rafi verinin uluslar aras düzeyde birlikte çalúabilirli÷ine yönelik çalúmalar yürütülmektedir (INSPIRE, 2007). Türkiye adna Türk Standartlar Enstitüsü (TSE), ISO/TC211’in gözlemci üyesidir. 2007 ylnda kurulan ISO TC/211 Ayna Komitesi’de bu standartlar Türkiye’ye kazandrmaya çalúmaktadr. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü (TKGM) sorumlulu÷unda 2004 ylndan beri Türkiye Ulusal CBS kurulmas çalúmalar yürütülmektedir. Çevre ve Orman Bakanl÷ (ÇOB) ise çalúma alan kapsamnda korunan bölgeler, arazi örtüsü/kullanm vb. veri gruplarnn yönetimi ve paylaúmna yönelik harita servisleri üretmektedir. Bu çalúmada, ISO/TC211 ve OGC baúta olmak üzere uluslar aras co÷rafi veri standartlar hakknda bilgi verilerek INSPIRE süreci irdelenmektedir. Türkiye örne÷iyle co÷rafi veri de÷iúim modeli geliútirme ve kullanm süreci hakknda bilgi verilmektedir. 2. ULUSLARARASI COöRAFø VERø STANDARTLARININ øRDELENMESø 2.1. ISO/TC 211 Co÷rafi Bilgi/Geomatik Standartlar ISO/TC211 Teknik Komitesi, ulusal standart organizasyonlarnn temsil etti÷i ülkelerden aktif ve gözlemci üyelere sahiptir. ISO/TC211, dijital ortamda co÷rafi veri yönetiminde yöntem ve araçlar, farkl kullanclar arasnda dijital ortamda verinin elde edilmesi, iúlenmesi, analizi, eriúimi ve sunumu için standartlar belirlemektedir (Aydno÷lu, 2007). ISO Standartlar, co÷rafi bilgi ve ilgili sektörlerdeki hizmetlerin tanmlanmas ve yönetiminde standart bir çat önermektedir. ISO/TC211 teknik komitesinin amaçlarn sralayacak olursak (ISO/TC211, 2009);
x Co÷rafi Bilgi’nin anlaúlabilirli÷ini ve kullanmn desteklemek, x Co÷rafi Bilgi’ye eriúimi, bilgi bütünleútirme ve co÷rafi bilgi kullanan bilgisayar sistemlerinin birlikte çalúabilirli÷ini olanakl hale getirmek, x Küresel, ekolojik ve insani problemlerin çözümünde bütünleúik bir yaklaúm sa÷lamak, x Yerel, bölgesel ve küresel düzeyde KVA’larn kurulumunu kolaylaútrmak, x Sürdürülebilir geliúime katk sa÷lamaktr. ISO/TC 211 standartlar, ùekil 1’deki gibi 5 ana Çalúma Grubu (WG- Working Group) ile çalúmalarna baúlamú ve 191XX isimlendirmesi ile standartlarn üretmektedir. Özetlenecek olursa; x Çerçeve/Referans Modeli: Co÷rafi bilgi bileúenlerinin nasl uyumlu hale getirilece÷ini belirler, veri paylaúm ve iletiúimi için ortak bir temel sa÷lar. x Co÷rafi Bilgi Servisleri: Co÷rafi Bilgi’nin kartografik sunumu için metodolojiyi ve veri transfer formatlarnda kodlamay belirler. Bu servisler ayrca uydu konumlandrma ve navigasyon sistemlerini içerir. x Veri Yönetimi: Co÷rafi veri kalitesini de÷erlendirmede tanmlamalar içerir. Detay kataloglama ve metaveri tanmlamasn da kapsar. x Veri Modelleri ve Operatörleri: Co÷rafi nesnelerin geometrik olarak nasl modellenece÷i ile ilgilidir.
391
III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 – 13 Ekim 2010, Gebze – KOCAELø
x Profiller ve Fonksiyonel Standartlar: Farkl uygulama alanlarndaki kullanclar uyumlu hale getirmek için standart gruplarn bir araya getirir. Böylelikle ülkeler kendi veri gruplar için farkl profillere sahip olabilir.
ùekil 1. ISO/TC211 Çalúma Gruplar ve Bileúenleri
Günümüzde ise bahsedilen çalúma gruplarndan sadece Co÷rafi Bilgi Servisleri (TC 211/WG 4) çalúmalarn yürütmektedir. Bunun dúnda güncel standart ihtiyaçlarna yönelik; x TC 211/WG 6 – Görüntü (Imagery) x TC 211/WG 7 – Bilgi Toplumu (Information Communities) x TC 211/WG 8 – Konum Bazl Servisler (Location Based Services) x TC 211/WG 9 – Bilgi Yönetimi (Information Management) çalúma gruplar oluúturulmuútur. Ayrca ISO/TC211’in çalúma gruplarnda uluslar aras düzeyde co÷rafi bilgi ile ilgili meslek grubu ve organizasyonlar için ortak platform oluúturulmuútur. TSE, ISO/TC211 Co÷rafi Bilgi Sistemleri isimli Ayna Komitesi kurarak co÷rafi bilgi standartlarn Türkiye’ye kazandrmaya çalúmaktadr. 50 civar ISO/TC 211 standard CBS uygulamalarnda kullanlabilir úekilde kabul edilmiútir. ISO/TC211 standartlar, co÷rafi bilgi yönetiminde model bazl yaklaúma sahiptir. Bu yaklaúmla bütün standartlar bir üst modelin alt bölümleri olarak düúünülebilir, birbiriyle ba÷lantl ve uyumludur. ISO standartlarnda belirtilen bir kavram bütün standartlarn terminolojilerinde de ayn úekilde ifade edilir. ISO/TC 211 standartlar kavramsal düzeyde olmasna ra÷men birlikte çalúabilirlik, terminoloji ve jeodezik referans sistemine kadar birçok alanda etkin olmuútur. Açk sistem standartlarn savunan endüstri ile ayn çizgide yer almútr. Böylelikle KVA çalúmalarnda veri paylaúmn olanakl hale getirmek için ISO standartlar temel standart olarak kabul edilebilir. 2.2. OGC Standartlar OGC, ISO/TC211 komitesi ile paralel çalúmalar yürütmekte ve hazrlanan standartlarla daha uygulanabilir çözümler sunmaktadr. CBS endüstri birli÷i olarak kabul edilen OGC, co÷rafi bilgi teknolojilerinin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷lamak ve iyileútirmek için çalúan üye kuruluú ve úirketlerden oluúmaktadr. OGC’nin vizyonu, co÷rafi bilgi kullanan ya da ihtiyaç duyan herkesin yararlanabildi÷i bir a÷, uygulama veya platformun oluúmasn sa÷lamaktr. Misyonu ise ilgili arayüz ve teknik standartlarn tüm kullanclara açk hale getirilmesidir.
Co÷rafi øúaretleme Dili (GML-Geography Markup Language); OGC tarafndan geliútirilen, XML úema tanmna göre co÷rafi varlklarn geometri ve öznitelik bilgilerinin modellenmesi, depolanmas ve iletilmesini sa÷layan bir dildir. GML, ayrca ISO 191XX serisini standartlar temel almaktadr. GML3.0’de co÷rafi varlklar; 2 ve 3 boyutlu geometriler, öznitelikleri ve koordinat referans sistemleri, topoloji, zamansal ifadeler, koordinat iúlemleri, birimler, ölçüler, de÷erler, gözlemler, yönler gibi bölümlerde toplam 27 adet úemayla tanmlanmaktadr. GML’in özellikleri ve kullanm amaçlar ifade edilecek olursa (OGC, 2004);
392
III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 – 13 Ekim 2010, Gebze – KOCAELø
x Co÷rafi nesnelerin ve uygulama úemalarnn tanmlamasnda yazlm/donanm ba÷msz açk kaynak kodlu yaklaúm sa÷lamak, x Farkl sistemler aras co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷lamak, x Farkl kullanclara yönelik uygulama úemalarnn tanmlanmasn desteklemek, x Elektronik iletiúim a÷ ve internette, verilerin depolanmas ve iletilmesini kolaylaútrmak, x Co÷rafi veri tanmlamasndan analiz yapmaya kadar tüm co÷rafi iúlemlerin geniú bir ksmn destekleyebilecek kadar yeterli esneklikte olmak, x Co÷rafi varlklara ait geometrik ve özellik bilgilerinin birlikte yönetilmesini sa÷lamak úeklinde sralanabilir. Co÷rafi nesnelere ait uygulama úemalar Tekil Modelleme Dili (UML-Unified Modelling Language) snf diyagramlar ile oluúturulduktan sonra GML uygulama úemalar hazrlanabilir. OGC, web servisleri oluúturulmasna yönelik çalúmalarn çok yönlü olarak sürdürmektedir. Bu çalúmalar sonucunda web servisi mant÷na dayal standartlar hazrlanmútr. Sralanacak olursa (OGC, 2003, 2006); x Web Harita Servisi (WMS- Web Map Service): Koordinat bilgisine sahip verilerin istemciye görüntü veya haritalar olarak iletilmesini sa÷lar. ISO 19128 standard olarak yaymlanan uygulama standarddr. x Web Detay Servisi (WFS- Web Feature Service): Sunucularda farkl formatlarda tutulan vektör verileri, istemciye GML formatnda göndermeyi sa÷layan servistir. Vektör veriye eriúme, yeni veri oluúturma, veri sorgulama, basit analizler, veri silme ve veri güncelleme özelliklerini içerir. x Web Raster Servisi (WCS- Web Coverage Service): Özellikleri ile birlikte raster veri sa÷lar ve bu verilere karúlk gelen karmaúk sorgulamalar yaplmasna olanak tanr. Bu yaklaúmla WFS ve WMS’den farkldr. x Web Katalog Servisi (CS/W- Catalogue for the Web): ønternet tabanl metaveri kataloglarndan co÷rafi verileri arama, bulma, eriúim vb. iúlemler katalog servisleri ile gerçekleútirilebilir. x Koordinat Dönüúüm Servisi (CRS- Coordinate Transformation Service): Koordinat sistemlerinin tanmlanmas ve dönüúümü için standart bir yol sa÷lar. 2.3. INSPIRE Co÷rafi Veri Standartlar INSPIRE Yönergesi kapsamnda tanmlanan 34 veri grubuna ait Uygulama Kurallar belirlenecek, üye devletler tarafndan üretilecek ve ktasal düzeyde veri de÷iúimine uygun hale getirilecektir. Metaveri, Veri Standartlar, Elektronik A÷ Servisleri, Veri ve Servis Paylaúm, øzleme ve Raporlama paylaúm vb. bileúenlerin oluúturulmasna yönelik standartlar üretilmektedir. INSPIRE co÷rafi veri gruplar için hazrlanacak her bir veri standard ve uygulama úemalarnn üretilmesinde aúa÷daki uygulama kurallar kullanlmaktadr (INSPIRE, 2010);
x DS-D2.3 INSPIRE Veri Gruplarnn Tanm ve Kapsam: INSPIRE Yönergesi EK-I-II ve III’de belirtilen 34 veri grubunun tanm, detayl açklamas ve kapsam hakknda bilgi vermektedir. x DS-D2.5 Jenerik Kavramsal Model: INSPIRE veri gruplar için kavramsal model bileúenlerini tanmlamaktadr. Bu bileúenler; farkl düzeylerdeki co÷rafi nesnelerin konumsal ve zamansal temsili, iliúkileri, tek/benzersiz nesne tanmlaycs, kstlayclar, geometri, topoloji vb. referans bilgileri içerir. x DS-D2.6 Veri Standard Geliútirme Metodolojisi: INSPIRE veri gruplarnn birbirine uyumlulu÷unu sa÷layacak co÷rafi veri standartlarnn üretilmesini metodolojik olarak ifade etmektedir. x DS-D2.7 Co÷rafi Veri Kodlama Rehberi: ISO 19103’e göre üretilen UML uygulama úemalarn GML ortamnda veri de÷iúimine olanakl hale getirmek için standart bir kodlama önermektedir. 2010 yl itibariyle INSPIRE EK-1 de tanmlanan Adres, Korunan Alanlar, ødari Birim, Kadastro Parseli, Co÷rafi Grid Sistemleri, Hidrografya, Ulaúm A÷lar, Koordinat Referans Sistemleri ve Co÷rafi øsimler veri gruplarna ait Uygulama ùemalar üretilmiútir. INSPIRE Metaveri Yönergesi ve ilgili uygulama standartlar belirlenmiútir. Elektronik A÷ Servisler ve Veri Paylaúm’na yönelik esaslar belirlenmiú ve çalúmalar sürdürülmektedir.
393
III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 – 13 Ekim 2010, Gebze – KOCAELø
3. VERø DEöøùøM MODELøNøN GELøùTøRøLMESø
Çalúma kapsamnda TURKVA: UVDM olarak ifade edilen “Türkiye Konumsal Veri Altyaps: Ulusal Veri De÷iúim Modeli” geliútirilmiútir (Aydno÷lu, 2009). Türkiye’de co÷rafi veri yönetiminde yeni bir yaklaúm olarak öngörülmektedir. Ulusal Haritaclk Kuruluúlar tarafndan Detay Veri Modeli olarak da ifade edilen bu yaklaúm, co÷rafi veritaban modellerinin yeni nesli olarak co÷rafi verinin etkin yönetimi ve paylaúmn olanakl hale getirmektedir. TURKVA: UVDM için üretilen standartlaútrlmú kavramsal veritaban modeli, teknolojik gereksinimlerden ve yazlmlardan ba÷msz, Türkiye’de CBS uygulamalarnda co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layacak kavramsal yaklaúmlar ve prensipleri içermektedir. Bu ba÷lamda TURKVA: UVDM, nesneye yönelik-iliúkisel co÷rafi veritaban modelidir, ISO/TC211 ve INSPIRE Veri Standartlar Uygulama Kurallarna uygun, Ulusal CBS beklentileri ile tutarl hazrlanmútr. UML ile tasarlanmútr. CBS uygulamalarnda ortak/temel co÷rafi veritaban modeli olarak kabul edilebilir ve yerelden-ulusal ölçe÷e konumsal veri de÷iúimi için temel oluúturur. Ayrca kurumsal ve sektörel CBS uygulamalarna yönelik geniúletilebilir. UVDM Kavramsal Model Bileúenleri’nin belirlenmesinde; uluslar aras standartlar ve uluslar aras düzeyde kabul görmüú Hollanda NEN3610, Almanya AAA, ABD FGDC DHS, vb. temel co÷rafi veri modellerinin karakteristikleri irdelenmiútir. Ayrca INSPIRE DS-D2.5 kavramsal model bileúenleri, DS-D2.6 INSPIRE co÷rafi veritaban geliútirme metodolojisi, vb. standartlar temel alnmútr. Böylelikle UVDM’de co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layacak bileúenler, Türkiye’deki ulusal beklentileri temel alarak UVDM Kapsam/Uygulama Alan Bileúenleri ve UVDM Kavramsal Model Bileúenleri olarak tanmlanmaktadr (ùekil 2). x UVDM Kapsam ve Uygulama Alan bileúenleri, co÷rafi veritaban modelinin üretilmesinde uygulamaya dönük yaklaúmlar ve kullanm prensiplerini ifade eder. Böylelikle, bu modelin il düzeyinde uygulamaya dönük tasarm yaklaúmyla kullanm düzeyi ve nasl altlk olarak kullanlabilece÷i ifade edilmiútir. x UVDM Kavramsal Model bileúenleri, co÷rafi veritaban modeli tasarmnda ve uygulama úemalarnn belirlenmesinde temel yaklaúmlar belirler. ødari Birim, Topografya, Ulaúm vb. tematik co÷rafi veri gruplarnn ortak özellik ve uygulama alan ihtiyacna göre bütünleúik ifade edilmesini sa÷lar. Kavramsal Model, co÷rafi veri gruplarnda ifade edilen co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷i ve yönetimi için referans modeli, uygulama úemas kurallar, geometrisi, topolojik iliúkileri, nesne tanmlanmas, zamansal úema, metaveri vb. genel kurallardan oluúmaktadr. TURKVA-UVDM; Alan Çalúmas, INSPIRE ve TUCBS öngörülerine göre ùekil 2’deki Adres, Mülkiyet, ødari Birim, UIaúm, vb. 16 co÷rafi veri grubundan oluúmaktadr. Co÷rafi veri gruplarna ait UVDM Uygulama ùemalar; ulusal ve uluslar aras standart yaklaúmlar, UVDM Kavramsal Model bileúenleri temel alnarak üretilmiútir. Bu yaklaúmla, co÷rafi veriyle ilgili çalúan sektörlere yönelik veri standartlarnn geliútirilmesinde etkilidir.
ùekil 2. UVDM Co÷rafi Veri Gruplar ve Kavramsal Model Bileúenleri
394
III. Uzaktan Alglama ve Co÷rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 11 – 13 Ekim 2010, Gebze – KOCAELø
UVDM Kavramsal Model bileúenleri ve uygulama úemas kurallar temel alnarak, co÷rafi veri gruplar için UML Uygulama ùemalar üretilmiútir. Veri gruplarna ait uygulama úemalarnda; detay snflar, geometrisi, tanmlamalar, öznitelikler, iliúkiler ve de÷er kümeleri tanmlanmútr. ùekil 3’deki Ulaúm: Karayolu örne÷inde oldu÷u gibi, ShapeChange program yardmyla UML Uygulama úemasndan XMI’ye dönüútürülerek GML tabanl XML Uygulama ùemas üretilmiútir. Böylelikle co÷rafi verilere yazlm/donanm ba÷msz açk eriúimi sa÷layan GML3.X uyumlu veri de÷iúim format üretilmiútir.
ùekil 3. UL:Karayolu örne÷iyle UML’den GML’e dönüúüm 4. SONUÇ
Uluslar aras standartlar ve KVA çalúmalar dikkate alnd÷nda; ISO/TC211 standartlar, farkl platformlarda co÷rafi verinin birlikte çalúabilirli÷ine yönelik OGC standartlar ve Avrupa ülkelerinde INSPIRE standartlarnn temel alnmas gerekti÷i öngörülmüútür. Türkiye’deki co÷rafi veri yönetimi ve KVA kurulmas çalúmalarnda, uluslar aras standartlardaki öngörüler temel alnarak, yerelden ulusal ve uluslar aras düzeye co÷rafi veri kullanclarnn uygulama ihtiyaçlarna yönelik co÷rafi veri standartlar üretilmelidir. Bu yaklaúmla Türkiye’de co÷rafi veri yönetiminde yeni bir yaklaúm olarak geliútirilen TURKVA: UVDM, teknolojik gereksinimlerden ve yazlmlardan ba÷msz co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layan kavramsal veritaban modelidir. UVDM, ana/temel co÷rafi veritaban modeli olarak ortak kullanlabilir ve farkl sektörlere yönelik veritaban modeli geliútirilmesinde baúlangç noktasdr. Üretilen UVDM Kavramsal Modeli, co÷rafi veritaban modeli tasarmnda ve uygulama úemalarnn belirlenmesinde temel yaklaúmlar ve kurallar belirler. UVDM kapsamnda co÷rafi veri gruplarna ait üretilen UML Uygulama ùemalar temel alnarak co÷rafi verilerin birlikte çalúabilirli÷ini sa÷layan GML3.X uyumlu veri de÷iúim format üretilebilir. KAYNAKLAR Aydno÷lu, A.Ç., 2007. “ISO/TC211-Co÷rafi Bilgi Standartlar”, TMMOB Co÷rafi Bilgi Sistemleri Kongresi 2007, Ekim – Kasm, KTÜ, Trabzon. Aydinoglu, A.Ç. 2009. “Türkiye için Co÷rafi Veri De÷iúim Modelinin Geliútirilmesi”, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. INSPIRE, 2007. A Directive of The European Parliament and of The Council Establishing An Infrastructure For Spatial Information in The Community (INSPIRE), 14.03.2007, EC JRC, Brussels. INSPIRE 2010. INSPIRE Web Sitesi, http://inspire.jrc.it, 01.09.2010 Longhorn, R.A. 2005. Geospatial Standards, Interoperability, Metadata Semantics and Spatial Data Infrastructure, NIEeS Workshop on Activating Metadata, Cambridge, UK. Masser, I., 2005. GIS Worlds: spatial data infrastructures. Redlands: ESRI Press. ISO/TC211 2009. ISO/TC211 Standart Komitesi Web Sitesi, www.isotc211.org, 01.09.2010 OGC, 2003. OGC Reference Model, Sürüm 0.1.3, www.opengeospatial.org. OGC, 2004. Geography Markup Language (GML) 3.1.0, OpenGIS Consortium Implementation Specification, 7 February 2004, OGC Document Number: 03-105r1. OGC, 2006. Web Map Service Implementation Specification, Versiyon 1.3.0, OGC Belirtim Dokümanlar.
395