ipfomy

of ®a\\$xc&$.

&m _!

yg/i^i

UNITED STATES OF AMERICA.

n^u^\j2/ -'

/

x

Elementarz dla

szkó ludowych.

katolickich

UUuJOa^cc^/

Kosztuje

W W

c.

k.

oprawny 16 nkr.

Wiednia.

nakadzie ksiek szkolnych. 1870.

Przeda wanie

ksiek

ksiek, wjrdaaych

w c. k. nakadzie

szkolnych, po cenach wyszych, jak na tytule

loymieniono, nie jest dozwolonem.

i.

i

u

o

a

i

e

u

o

a

y o

a

e

u y

y

•

i

3.

i

y

e i

a o

u

y u e a

j •

• •

aj> ej, oj, uj, y, yj,

ja, je, jo, ju,

j, j,

jaj°, jaju,

jaja.

5.

11

en, on,

III

o-na, o-ni,

o-ne, em, im, mi,

ma, ma-my, ma-j. ma-ma, ma-m, moja

ma-mo

!

in-na,

iri-n, in-ny,

m-ne-

mu. mi-na,

a- ni,

je-mu,

mo-je-mu, na-mi, ja-ma, je-my,

myj, myj. 6.

1

I

ul,u-le, u-la-mi, a-le,

i, i-u,

i-lu,

ma-y,

ma-li, nia-la,

mi-a,

mi-la,

i-lo-ma,

mi-l,

mi-o, ma-o, o-no,

u-na, a-ny, le-j, a-ja,

ma-li-na,

li-

li-je.

r

rz

or-l, or-y, or-a-mi; orz,o-rz, o-rz, ra-no, ra-na, ra-ma,ra-m, ra-my, er,

ru-ra,

ru-ry,

mu-

ru-j, mi-ra, mi-r,

roje,

ryj, jare,

mo-rze,

ja-rzy-na,

mo-rza, na mo-rzu;

orz-my ro-l! 8.

p

li

pa ba li-pa, li-py, lip, ryba, ryb, !

!

ry-by, pa-na, pa-ni, pi-je,

bi-je,

pa-ra,

pa-rzy, a-pa, ro-pa, ro-bi, pi-a, bi-a, pili,

bi-Ii,

pi-y, bi-y,

ro-bi -y,

rze - pa,

o-bo-ra ? bi-bu-a, a-by, al-bo, ra-na bo-li,

na

po-Iu. 9.

f

W

wy! wa-la, wu,

ef,fe!

lu-fa,

lu-fy,

fi!

fa-la,

u-fa,

lu-f, lu-f,

a-wa,

a-w, a-wy fa-rze, o-wa,

a-w, ?

fa-ra,

o-we,

o-wi, ro-wy, wo-ry?

wo-la, wo-a? pi-wo,

mu-ra-wa, o-ba-wa, po-o-wa. kio.

wi-no,

ak. ag. ka,ga,

ku-

ma, gu-ma, ko-y, go-y, ku-Ia, gu-la, ka-ra, rze,

ka-ry,

ka-wa,

ka-

ki-je,

ko-o, ko-pa, ko-ra, ku-fa, ku-ra, kurze, ko-mu? ko-go? noga, nogi, nog,

10

no-go,

no-g,

no-

ga-mi. na-gi, na-ga,

goli, figa, raki, bu-ra-ki,

na-u-ka,

fi-gu-ra,

-ka, k-

pa, ko-ro-na, ka-

na-pa, ma -ma mi ku-pi-a ko-ni-ka. u.

cli

ach

!

och

li !

e-cho,

u-cho, u-cha, chu-

cha,

ha!

ho -la!

II

mu-chy, mu-cho,

mu-cha,

much,

mu-ch, mu-cha-mi, o-rze-chy,

cho-Ie-

wa, cho-ry, chorzy cho-ru-j, choro-ba, chy-ba, haki,

ha-mu-je, hu-

ka, hu-la. 12.

t

d

ot! od, tu, da, ta-je,

da-je, ta pa-ni,

to

42

po-le, te po-la, te-

mu

po-lu,

cha-ta,

cha-ty, cha-t, cha-

t, la-to,

ta-to, la-ta,

a-ta, la-da. me-ta, ta -ma, da-ma,

du-

ma, do do -mu, na do-le, ra-da, ra-dy,

ra-du-je, ra-tu-je,

da-ru-je,

wa-da,

wa-ta,

do-li-na, ro-

bo-ta, u-do, u-da,

13

ud,

i-d od

ta-ty

do ma-my, a od ma -my do ta-ty, to-po-la,

ny,

tu-li-pa-

al-ta-ny. 13.

S

Z

as, a-sa, o-sa,

o-sa-mi,

za, ra-sy,

ra-zy, ko-s, ko-si sa-la,

o-s,

ko-s, sa-mo,

ko-z, fo-sa, si-to,

14

si-we, si-ne, so-fa,

so-wa, su-ma, spy,

g

zby, kpa,

chy

i

s

muosy, ko-zy i

-ba,

tu

wo-zy i ozy, no-sy i w-sy, zi-ma, za-ra-za, od ra-zu, so-bo-ta, wese-le, we-so-a zako-sy,

ba-wa, sa-a-ta,

fa-

so-la, ka-la-re-pa,

;15

o-sa

la-ta,

ro-sa

pa-da, pa-pu-ga ga-

da, no-ga bo-sa,

ko-za we-so-a. 14.

oc, co? cu-dze, cu-

dzy, cu-dz, ca-Ie, ce-na, nu-ci, dzi, ci-cho,

bu-

ca-y,

cy-na, ob-cy, ob-ca,

ob-ce, ob-c,

ob-

16

ce-mu, ta-ca, cecha, n-dza, ndzy, n-dz,n-dzo,

n-dz, n-c, dzi,

ce-

ce-dz,je-dz,

cho-dz, cho-dzi, cho-dz, le-c, pdz, i-d su-ch uli-c, cho-dz po u-li-cy, radz mu, o-ni

wi-dz li-ch

cha-t.

17 15.

sz

m

asz, a, usz, i, sza-fa, na sze , du sza, sza - fy ,

du-a, du-, szy-ba, szu-ka. a-ba, e-by, w-a, du-sza.

w-e, yje,

y-to, y-a, szy-a, szyje, szyja, ona,

ka-sza, ka-szy, ka-sz,

szy, ka-rz,

ro-bi, mo-rzu,

ka-,

co

mo-e

b-d

ko-szu-l

ka-sz warzy-a, sze na-sze

myto

na

szy-a,

ka-pe-lu-

wa-sze, e-lazo na no-e, cho-ry le-y, no-sz no-e i no-y-ce. i

16.

d

ez ucz u-cz, u-cz, na-u-cz, !

du-ma Elementarz.

,

du-m

,

czu-je,

18

czu-j, czu-y, czu-wa, czo-o,

na-u-cza-li,

wo-y

cze-go,

cho-rzy la-rze

ry-cza, ko-zy

le-ka-rze

be-cza,

czy-li,

le-cz,

na-rze-ka-j,

ma-

ma-lu-j, mu-la-rze

mu-ruj, ku-cha-rze gotu-j, on no-gi mo-czy, bo go bo-l o-czy, czy-ta du-o, pi-sze ma-o. 17.

sa-dy, sad; s-dy,

sd; ga-je,

gaj; ko-ty, kot; no-cy, noc;

ma-e, a-pa,

ma; ap;

na-sze, nasz;

rze-czy, rzecz;

ry-dze, rydz; da-chy, dach; raz,

masz, kosz,

lecz, dar,

19

sen, syn, byt, syt, nas,

mur,

dom.

ma-a

rzecz, daj

mu

bicz!

on go ju ma, y-cz ci no-we=go ro-ku, nasz wuj jest cho-ry, id na -k, czy to wasz

a-da

dom?

ta-to? ile

cze-go

masz

lat?

18.

d. , , pa, czy; kos, ko, 11,

pan,

fc.

no; guz, guz; nic, ni, da; id, ko, wo, o, za, pi, le,

wo, ma, la, u, my, bd, o-d, jes-e, ka-ra, o-so,

20

ga-,

o-ra,

ko-cha, u-czy, y-czy. 19.

ni, si rf« ci, dzi. .

gon, on go-ni, ja go-ni, oni go-ni; o, o-si, osie,

ry,

o-si;

pa, paziom,

rysia;

pazia, pa-zie,

paziami; ch, ch-ci, ch-ci; rad, ra-dzi-cie; on

p-dzi, o -na je-dzie;

sid, sd, s-dzio! 20.

mi, mi,

pi,

iii, ii,

mi, ra-mi,

wi.

ra-mie-nia,

na ra-mie-niu; ku-pi, kupi, kupi; apie, api; ro-bi,

ro-bi, ro-bi;

ko-

21

pi; lu-H lu-bi; o-wie, o-wi, o-wia,

wi - my

o-wi, o-

ar - fa,

;

ar~fie.

cie, dzie, sie, sie-mi, cie-mi, nio-s, nie-sie-cie; na-sio-na;

sie-je-cie

sie-je,

na ko-niu; mi-ta, pita, pi -ty, pie-cze, sie-dzi

pia-na, pie-j, bia-y, bie-li,

bie-lenie,

bio -

r,

bior, pio-r;

pio

r

k

;

-

piel,

wie-rz wie-a, wie - y, wie si ga, sioo, sioa, zioa, zi-ba, cia - o, dzia o, dzie - o, wia-ra

,

;

;

dzia-dzio,

dzie-gie,

cio-cia,

|a-kie,

-

okie, ta-kie,

22

gier

-

mek

,

gie

-

ra ni -

ja,

m-giel, w-giel 21.

dzie-ci

sie

u-cza,

ko-ni-

si zie-le-ni, na d-bie wi-sz o--dzie,

czy -na

g-sie-ni-ca za-mie-nia si na mo-ty-la, czy-ta-cie po ci-chu, z mie-dzi ro-bi pie-ni-dze, la-ta dzie-li-my

na mie-si-ce, g-si g-ga-j, mo-rze ko-gu-ty pie-j ,

szu-mi,

po-mie

bu-cha*

22.

gó-ra, ró-a, pió-ro, cór-ka,

mó-wi, mów, so-li, sól, ko-y,

23

kó,

lo-dy,

lód,

po-ko-je,

po-kój, o-so ba, o-sób, no-ga,

nó g> ja-go-da, jagód, rola, ról, po-le, pól,

e

=

i.

dzie-ci, dzie-ci, zle-wa, sie-ro-ta, ko-bie-ta, ka-le-ka,

sie-kie-ra, bie-da,

pie-rze, le-je,

pie-rze,

lej, o-lej,

sie-

mo-je, mojej, mo-jem, two-jóm.

je,

siej,

e=y. sera, ser, rze-ka, ka-re-ta,

ma-a, ma-ej, wi-cej, wy-ej, ni-ej, na tern ea-em

cie-le.

24 23.

a,

,

b,

c,

d,

e,

a

a,

b,

c,

d,

e,

h,

i,

j,

k,

1,

h,

i,

j,

k,

l,

p, r,

s, t,

p, r,

s,

f,-g, f,

g,

, m,

n,

o,

, m,

n,

o,

w, (x =

ks,

gz)

uy w, (x=

ks,

g%)

u,

t,

, ,

y»

z.

y,

*.

eh, cz, dz, rz,

sz,

eh, e%,

sz,

e,

o.

0,

o,

— —

dz, rz, e,

n, s, z, dz,

,

,

, d.

,

%,

d,

25 24.

a jak, la, las, lak,

a,

mam, masz,

mia, maj. mak nasz, nad, pa, raj, raz, rad. pan,

rak, pal,

pia. paw, pas, bal, baw, wa, wia wam, wasz. ka. karz, kad, tak, tam, taj, daj, da, dam, dasz, da, sam, sak, sad, sad, ?

sia,

sia,

cia,

al

5

za.

cal,

ak, ab,

car,

dzia,

czas.

25.

e eb, le,

e,

ez, le,

jed,

lep,

iecz,

mech, miech, miecz, lew,

miel, piecz,

mierz, bez,

niech,

bierz,

pies,

piec,

wie, we,

wiek, kie, kier, gier, ten, dech, sen, sie, sied, cel, cep, czesz, ciesz, cie, dzie.

ced,

26

e 6

g, pi, pid, pd, ks, g, pk, tcz, sk,

jk,

lek,

wch, sep, zi.

26.

i,y, li,

lis,

licz,

lin,

ni, pi, bi,

e.

mir, nic,

bicz,

ni,

bij,

kij,

mysz, ry, rydz, ry,

ryj,

pij,

wir.

gil,

my,

ry, ry,

ryk,

ryb,

by, wy, wy.

wij,

py, by, wi, wi.

y,

tym, dym, syn, syp, szy, szy, szyj, yj, czyj, czy,

y,

czy. jem,

jesz,

jedz,

je,

lej,

mej,

miej,

niej,

piec,

tej.

te,

ser,

siej,

siec,

szem,

mem.

27.

o, los,

o,

.

moc, noc, nos, no, rok,

pot, pod, bok,

wód, ko, go,

27

kot, kosz, koc, kosz,

cho, chod,

dom, sok, sos. j, gt, ld,

k, m, mi, pi, w, wi, ws, kt, kp, d, d, db, sd, zb, rzd?

rzd ci, .

,

cia. 28.

W,

O,

uk, ug, much, mur, nu, nud, rum, ruch, rzu, buk, but, wuj, ku, kuj, ku. kul, kum,

ju,

lub,

guz, duch, sum, susz. zuch, zuch,

czu, lód,

u.

czu.

czuj.

ód,

rób, rój, bój,

wó,

dó,

sól,

ój, mól, miód, nó, pó, pól, pór, bór, ból,

wór, wóz, wódz, kó, sió, zió. 29.

In, Iw, 1%, tb,

k, g,

1%, 1%,

rzn. lnu, lny, lnem; lwa.

Iy, lysz,

lwów, lwom;

ly; ba, by, bem;

28

ka,

ka,

;

esz, rzn,

ka: ga, ga, e, za, z, zy, zom; rzn.

rznie,

mn, mr, mr% mch, msz rw, rdz. mle; myn, mot, mó;

m,

ml,

mleko, mnie.

mn

mnich; mróz, mrok; mrze, u-mrze; mchy. mchem; msza, msza; rwa, rwie, rwij. rdza. rdza, rdze.

—

30.

pi,

p, pr,

prz, ps, pn, pch, pt,

plac,

pe;

psz.

plu, ple; pacz, pot, prt. proch, próg; przy,

psu, psu; pcha; pniak;

przed, przód; psy,

pne,

pniesz,

pcha; ptak;

psze-ni-ca.

29

bl,

b, br, br%, b%, wn, wch, wt, wsz.

bo-to, b-dzi, bd; brat, bruk, bróg; brzo-za, brzuch; bzu, bzem; wnuk ; wcho-dzi, wchód ; wte-dy, wto-rek wtór; wsz-dzie, wszak. bla-dy,

fi,

bli-ej,

blich;

wl, fr, wr, wl, wr%,

wd,

wdz. fla-sza, flet, flis;

wla, wlec, wlot;

frak. fr akt, frant ; wrona, wró-bel,

wróg,

wrcz, wry; wa-dza,

wos, woch wrza-wa, wrz-co, wrzód,wrze-sie wdo-wa, wdów, ;

;

wda;

wdzik.

wdzie-ki, 31.

ki,

ki,

km, kn, kr, kr%, ks,

kt,

kw.

kiacz, klucz, klej;

kad, ku,

kuj; kmie, kmin; knia, knot,

30

knysz;

kra,

kraj,

krzak, krzew,

któ; ksi-,

król,

krzy;

kret;

kto, ksie-yc, ksi-ga, kto,

ksidz; kwas, kwiat, kwit. gl,

g, gm, gn,

gr, gr%, gd,

gz, gd%> gw. gle-ba,

gód;

gli-na;

gmi-na,

go-wa, gos, gmach; gna,

gniew, gnój; grad, groch, grób; grza, grzech, grzyb; gdy, gdy;

gzi. gzy, gzyms; gdzie, gdzie; gwar, gwat. 32.

m. tli,

tle; to, tuc, tucz; tne,

tniesz,

tn,

tnij; traf,

trd, trud;

trzy, trzech, trzon; twój, twór,

twarz; tka, tkacz, tka;

wicz; ma,

mi.

wi-ka,

,

31

dl, dl,

dn, dr, drz, dw, dzw,

dw, dla;

do,

dug, du-to;

dnie;

dnia,

db.

drag,

drut,

dno,

drób;

drze, drzew, drzym ; dwa, dwóch dwór; dzwon, dzwo; dwik,

dwiga; dba,

dbasz,

dba.

33.

s, $m, sn, sr, st,

sp,

sw, sk,

sch.

sa.

sód, sa-by; smak, smarzy, smok; snop, snu; sro-gi, sro-ka: spa, spi, spij; swd, swój; ska-a, sk-py, skarb; sto,

stó,

sta

stan;

schab,

schód.

%, %m, zn, %r, zb, zw, %g, zd. za-ma,zo-to; zmie-ni, zmie, zmie-rzy; zna, znak, znacz, znój; zraz, zbiór,

zrób,

zbieg;

zrb; zbaw,

zwa,

zwierz;

zga-ni, zgu-bi; zda, zda-nie, zdo-bycz. 34.

szl,

szw,

szm, szp, SZCZ

szrij

SZKy SZly szlach-cic,

szlaz?

szwa -gier,

szwal-nia, szwacz-ka;

sznur;

sznu-ry,

szma-ty, szmat, szmer;

szpet-ny, szpak; szkoa,

szkód;

sztu-ka,

szkó,

sztuk, sztych;

szczep, szczaw, szczur.

ii,

m,

sn,

iw,

sc,

zdi, z,

zw. ii-wa, liw,

miech;

led;

mie-ta-na,

ni - da - nie,

nieg;

wie-ca, wiat; cia-na,

cian,

o-by,

ób;

ciel,

po-ciel;

wa-wy.

;

;

;

;;

33

35.

eh- 1,

m,

9

w

r%,

r,

9

c.

c*-c«.

chle-ba. chleb, chlu-ba; cho-sta,

chód

cho

,

-

piec;

chmu-ra,

chro; chrzan,

chmiel; chro-bry,

chwaL chwia, chwat, chwy-ta; chce, chcesz, chcc; czcz czcz; czka, czka, chrzest;

czo-wiek. 36.

p sup, b ób, f

w k

traf,

moc, piec, nic; liz wódz, bied, rydz

garb, drób;

no, wie, pro

kuf;

szaf,

traw, staw,

Z

rów;

S

ub, bruk, bk; ug, próg, drg;

t

drut, gont, brat

d

trud,

pies, las,

bez, szlaz,

mróz

;

ma

pi, je, la; dzid, jed, kad; SZ wisz, mysz, wasz wie, je, wa; prz, warz. wierz, rz

;

grad; nos

Z

wo, we,

C

bd,

8

Elementarz.

C

kup

karp,

;

3

34

Przykady do

dzielenia

sów

na

zgoski. ezo-wiek, go-wa, czoo, wo-sy, no-gi, z-by, bro-da, g-ba, j-zyk, szy-ja, palec, oko, rce, drzewo, lipa, rzepa, zboe, pajk, zajc, topola, fasola, buraki, szpanie- bo,

ragi,

maliny,

saata,

kalarepa,

tulipany,

zie-mia, o-wies, po-lo-wa-nie, ka-mie-ni-ca,

urawie, sonie, gobie, konopie,

sy-sz

wi-dz

u-szy-ma,

o-rze-chy,

ucze,

si uczy do kochamy naszego

chodzi

suchamy

szkoy,

o-czy-ma, lu-bi

i

siedz, rachuj, godzina bije. nauczyciela,

pisz,

czytam

i

38.

pan-na, lek-ki, ran-ny, pe-y, wan-na, mikki, cienny, dziewanna, mea, nie

kammy. oj-ciee,

baj-ka,

szyj-ka,

bój-ka,

raj-ski,

wojna,

kijkiem,

czujny,

hojny,

wojsko,

sar-na, jarz-mo,

biel-mo,

stajnia, siejba.

pil-ny,

we-na,

o-na,

garnek, marmur, ciernie, czarny, wntrzny, burzliwy, obszerny. ai-bo, o-tarz, dym-ka, so-ce, war-ga, cienki, wierzba, mamka, niaka, mapa, wietrz-no, ziarno,

czóno, arna,

35

szynka,

karta,

serce,

morwa,

marchew,

parkan,

barwa,

twardy, twierdza, czwartek, cerkiew,

handel,

palce,

piersi,

czoga, peza,

haba. 39.

ja-bo,

ju-tro,

cza-pla, ko-smate, ja-gni,

pa-trz, — mdry, chrobry,

dzisa, kropla,

pieprzu,

mokry, jagy,

grobla,

joda, pieko, prawido, trzoso motowido zgrzebo dobrze,

,

,

kafle,

kufry,

,

kopru,

wachlarz,

dobry,

do, szabla,

szpichlerz,

muszla, okrt, ikra, ogniem, nagli, mdrze, iga, miota, pytle, widy, kol, kozami, wiadro, maso. cia-stoj

—

cho-sta,

i-skra,

o-stry,

bi-twa«

mosty, poci, koci, gocie, pusto, puszcza, aska, wosku, woskowa, iskrze, jaskrawy, bystry, pastwa, probostwo, gonitwa, rybitwa, kuropatwa, pigwa, miazga, gwiazda, rózga, wyspy, ospa. 40.

pod-uczy, pod-oy, roz-o-ra, pod-robi, po-drobi, po-uczy, przy-sporzy, nad-mieni; roz-ama, roz-drani, nadrobi, nad-ro-bi, na-grobek, na-wlee, po-wróci, za-wrze, do-sta, u-prosi, wy-pi, ze-bra, prze-trze, ob-mowa, omówi, do-oy, wy-ostrzy, od-zwyczaji. 3

*

36

macz-ka

usz-ko

,

wios-ka

,

,

kur-czat-ko,

kratka, plotka, apka, gorczka, miska, wieczko, pitka, ptaszki, myszki, jabko, dziecko, oczko, cieltko, przystaw-ca, pochlebca, nastpca, wadca,

matka,

klatka,

dzierawca. pa-ski,

syp- ki,

krótki,

dziarski, niemiecki,

gitki,

eski,

kupiecki,

damski, gracki,

gorzki.

wios-na, ós-my, bieliz-na, stud-nia, ojczyzna,

tama, siódmy,

siwizna,

pralnia, drukar-

nia.

druba,

licz-ba,

chwalba,

praczka,

koba,

suba, wróba, paksa,

poczta,

izba,

baszta, reszta.

wany, cudny, duchowny, pieniny, pikny, bitny, trudny, straszny, gnuny pomocny krnbrny czytelny, mlecz-ny,

,

,

,

wierzytelny.

-do, mydo, godo, motowido

kowado,

przecierado. chud-szy tuk-szy lepszy krótszy, gupszy, strzegszy, pisawszy, kupiwszy, ,

,

,

dawszy, grubszy. dusz-no, trudno, dawno, godno, dziwno,

chodno. tup-na, klasn,

nc, widnc.

bysn, stukn,

puch-

37 41.

pa-czek,

skar-biec,

sie-kacz,

krze-si-wo,

ra-ehu-nek,

sar-ni-na,

su-szy.

bie-li,

bia-a-wy, nia-da-wy, so-czy-sty, krwi-sty, pa- no - wa, czap-kc-wa, do - wcip - ni, grzecz-ni, tref -ni, cho-pak, czer-pak, go-to-wo, stycz-no, nud-no, zdatno, zgry-zo-ta, tsk-no-ta, szczo-dro-ta, mie-szcza-nin, i-krzak, nie-wie-ciuch. 42.

ni-gdy, ni-gdzie, za-wsze, wiedz-e, powiedz-no, od-gos, sto-nóg, tak-e, nicpo, bez-pieczny, nie-dbay, dobro-duszny, samo-lubny, pó-wysep, bez-ad, od-ludek, na-mys, chod-my, pisz-my, om-nacie, jedno-razowy, wspó-uczen. 43.

sowik piewa, wrona pracowita rów gboki ,

kracze,

mrówka

rzeka

szeroka,

,

mleko sodkie, drzewo wysokie, koció pikny, nieg biay, wiosna przyjemna, licie

zielone,

róa czerwona,

jabko

dojrzae, orzech twardy, gruszka podugowata, ptak lata, ryba pywa, drzewa kwitn, rolnik orze, praca zbogaca, dusza jest niemiertelna. 44.

i, li, wie, o, go, ko, spa, do, sze,

cz,

deszcz^

ma, jad.

38

fad,

rzek, wiersz,

cier,

list,

nikt,

pie, bieg,

sierp,

móg, mók, myl, szewc, wierzch, dar, hem, wosk, targ, gar, pój,

barszcz, ostrz.

brn,

brzmi, chrzci, chrztu, drzwi, drga, grzmi, grzmot, grzbiet, krta, male, mga, mgna, pstry, pstrg, pszczó, schn, szklarz, sklep, skrt, skro, schro, skryj, skrzy, skwar, spraw, sprzt, stra, brnie,

strza,

stryj,

tchn, tkn,

trzcin, trzmiel,

wprost, wschód, wsta, zblad, zdrów, wstrzas, wzrost, paszcz, gwózdz, chrzszcz, dreszcz, ksztat, wierk, wrzask, ple.

trzpiot,

wstyd,

— prz,

szcz,

45.

A

a

Adam,

Anna,

B Bogdan,

C Czesaw,

D Dawid,

E Elijasz,

b Barbara,

C Cecylija,

d Dorota,

e Elbita,

.

A

Austryja,

B Brzeany,

C

a Alpy,

b Biaa,

c

Czstochowa, Czeremosz*

D Dobromil,

d Dniepr,

E

e

Europa,

Elstra,

39

F Floryjan,

G Grzegorz,

f

F

f

Franciszka, Francyja,

*.

G

Gabryjela, Galicyja,

Fulda,

9 Giewont,

H

h

H

h

Hipolit,

Helena,

Halicz,

Hory,

•

I

i

Ignacy,

Izabela, *

J Józef,

K Karol,

i Iwonicz,

•

Izar,

J Jadwiga,

J

J

Jaso,

Jasioka,

k

K

k

Kazimira, Kraków,

L

i

L

Leon,

Ludwika,

Lwów,

m

Krzemionki, i

Lodowa-Tur nia,

ukasz,

M Micha,

N Noe,

ucyja,

m

acut,

M

aba,

m

Maryja, Mylenice, Milanówki,

n Natalija,

N Niemirów,

n Narew,

o Onufry,

Olimpija,

Olkusz,

Odra,

40

p Piotr,

R Roman,

s Stanisaw,

T Tadeusz,

P

P

Petronela, Przemyl,

r Rozalija,

S Salomej a, t

Tekla,

R Rzym,

V Poprady

r Raba,

&

S

Sieniawa,

San,

T

t

Tarnów,

Tatry,

U

U

u

U

Urban,

Urszula,

Ulanów,

Uwica,

w

W

w

W

Wojciech,

Wanda,

Warszawa,

Wisa,

Z Zygmunt,

Z Zofija,

z

Z

Zamo,

Zbrucz»

Stopie pierwszy. wiczenia do czytania. 46.

Licz.

Mam jedne gow, dwoje oczu, dwoje uszu, dwa ramiona, dwie rce, dwie nogi. masz palców u do j nogi? Ile u obydwóch nóg?

ka dój

obydwóch rk

u

Ile

Ile

u

obydwóch rk? Ile

palców

jest

obydwóch

ka-

u razem u Ile

nóg. Ptak

Ko chodzi na cztórech Mucha ma sze nóg. We nie maj

ma dwie nogach.

i

rki?

nogi.

nóg. 47.

Barwy.

Krewjest czerwona.Góg jest psowy. Bawat jest niebieski. Niebo jest bkitne. Drzewo orzechowe jest brunatne. Jaskier

óty.

Trawa jest zielona. Kruk jest Mysz jest szara. nieg jest biay. czarny. Co ma kolor pomaraczy, jest pomaraczowe. Co barwy takiój, jak winia, jest wini o w e.Co wyglda jak popió, to p o p i el at e.

jest

48.

Postaci,

Kula jest okrga. Tablica jest graniasta. Laska jest prosta. Róg jest krzywy.

42

Iga

jest

wat.

koczysta.

Pnie

s

odugo-

Jajo jest p

proste,

mog by

take

krzywe. 49.

Róne

przymioty.

Maso jest mikkie. Kamie jest twardy.

cikie.

Zoto

jest

Szyba

w oknie

jest

suchy. Lód jest

Snig rawe, albo

lekkie.

jest

gadka. Kamie myski

jest

gadki, zimny

biay

jest

Pióro

cikie

i

i twardy. zimny. elazo jest szatwarde, abywa gadkie

i

rdzawe. Wena

jest

gsta

lekka,

i

kdzierzawa. Mech jest zielony, mikki n i z k Kamie wapienny jest do mikki, niezbyt ciki; a co do barwy, bywa biay, i

i.

ótawy, czerwoniawy, szarawy ylasty. Róe, Siarka

godziki i rezeda zapach niemiy.

fijoki,

ma

s

wonne.

Bez turecki i lilije woniej mocno. Dojrzae jabko jest s m a c z n e niedojrzaa gruszka ;

jest

cirpka,

a zielona liwka jest

kwana.

50.

Przymioty sobie przeciwne.

jest

Szyba do okna j est przezroczysta; mur nieprzezroczysty. Dzie jest jasny;

noc jest ciemna. Woda studzienna jest czysta; kaua jest m t n a.Zoto ma poysk;

43

ma poysku. Pióra pawia s, pikne; nogi za jego brzydkie. Wó cynk

nie

wielki; mysz jest maa. Grabie s dugie; motyka jest krótka. Most jest kadka jest wazka. Kzóka jest s z ó r oki

jest

;

gboka;

strumyk

wysoka;

chatka jest nizka.

jest

pytki. Wiea

jest

Powrozy s grube, nici s cienkie. Szcze jest gruba, sier zajcza jest cienka. Gazki wiórzb owe s gibkie; gazki bzowe o m n e. Skóra jest gitka; szko jest

s

tgi

kruche. Mleko

jest

cieke;

Trawa

jest

soczysta; soma

(skrzepy).

sór jest

jest

sucha. Dziadek jest stary; wnuczek jest mody. Kot jest schludny; winia jest plu-

gawa. Skóra jelenia jest mocna; skóra owcza jest saba. Kuna jest sroga; owca jest

agodna.

Ko

jest

miay;

zajc

jest

bo-

laliwy. 51.

Dziaania.

Czytam, uczymy si. Syszymy,

widzimy,

mylimy.

mówimy, co. Moemy czynie. Lecz powinnioddychamy,

Czynimy

bardzo wiele tylko dobrze czyni. Nauczyciel uczy. Uczniowie si u cza. Piekarz piecze. Kucharka i kucharz gotuj. Eybak apie ryby.

my

Myliwy poluje.

Pies

szczeka.

Wó

ry-

44

Niedwied mruczy. Lis s o m k 1 Owca beczy. Wieprz kwiczy. Wilk wyje. Osie wrzeszczy. Ko ry, biegnie, cignie wóz nosi jedca, j - siano, ley, czy.

i.

;

p p i w a. Kura gdacze. Kwoka kwocze. Kogut pieje. Gob gruchocze. gga. Ptak lata. Ryba pywa. Drzewo ronie, zieleni si s

Mysz piszczy. Sowik

i.

G

Kamie ley. Wicher dmie i wiszczy. Pomie bucha trzeszczy Woda pynie.

i

kwitnie.

i

52.

Okoliczno dziaania.

Jele biega szybko. Kogut pieje gono. Ucze pilnie si uczy. Dzwon powanie dwiczy. Lewkonija pachnie przyjemnie. Kania wznosi si wysoko. Gob ata

G prdko. Wó

zwinnie.

biey

zlatuje

stpa powoli. Cieka-

wy sucha chtnie.

pynnie!

Czytajcie z

wo

j

i

c

i

e

!

Módl si

ciko. Ko

Mówcie wyranie! Zachowuj si p r z y-

pobonie!

Kwiaty pielgnuj dla przyjemnoci. Trawa usycha od upau. Ptaka poznajemy po p i ó w i e. Chory radzi si lókarza, aby

wyzdrowia. Ucze chodzi

si sta uytecznym

miy m.

do szkoy, aby ludziom, a Bogu

Przedmioty do pogldu* 53. 1.

Przybory do nauki:

atrament, pióro, rysik,

tablica,

oówek,

papir,

cyrkiel, króda,

linija.

Sprzty domowe:

2.

krzeso

stoek

,

Czci

3.

awka

,

szafa, skrzynia,

podnóek

,

izby: ciana, podoga,

,

kanapa,

komoda*

óko.

zwierciado,

sklepienie),

sufit,

stó,

strop (powaa,

próg, gzyms, piec,

okno, drzwi. 4.

Czci

kuchnia,

domu:

izba (pokój), komora,

schody,

piwnica,

chodnik,

strych,

dach, komin. 5.

Narzdzia rzemielnicze:

yce, iga, naparstek,

— pia,

—

no-

nó, szydo, obcki,

hybel (gadnik), wgielnica, wider, klamra, duto, mot, klszcze, obcgi, raszpla, pilnik, moteczek. 6.

surdut,

siekiera, topor, strug,

Odzie: paszcz,

tuurek, spodnie,

na szyj, kapelusz,

-

czamarka,

upan,

kamizelka, chustka

czapka,

ciemki,

buty,

rkawiczki, bielizna. 7.

Poywienie:

legumina, jarzyna, maso,

chlób, sór,

rosó, miso,

owoce, jaja.

8. Napoje: woda, mlóko, herbata, piwo, moszcz (wino mode), wino, kawa.

46 9.

Sprzty stoowe:

karafki,

pómiski, talerze,

szklanki, solniczki, czarki,

yki. 10. Rodzina:

noe, wi-

delce,

ojciec,

matka, syn, córka,

dziadek, babka, wnuk, wnuczka^ brat, siostra,

wuj, stryj, ciotka. 11.

Róne

artysta,

kupiec,

stany:

ksidz, urzdnik, nauczyciel.

Rzemielnicy, którzy dostar-

12.

czaj wyrobów larz,

rzemielnik,

rolnik,

z

drzewa:

bednarz, sto-

ciela, koodziój, tokarz, snycerz.

Rzemielnicy, którzy

13.

kru-

szce przerabiaj:

kowal, lusarz, ludwi-

sarz, blacharz, kotlarz,

mosinik, zotnik.

Nad odzieniem pracuj:

14.

tkacz,

sukiennik, postrzygacz, krawiec, garbarz, szewc,

kunierz, biaoskórnik, rkawicznik, szmuklerz? farbiarz. 15.

Zwiórzta domowe:

krowa, wó, ko, osie, kogut, kura, kurcz, indyk, paw. 16.

Roliny:

pies,

kot,

owca, koza, winia, kaczka, gob,

g,

drzewo,

krzew,

zioo,

trawa, mech, porost, grzyb. 17.

Czci

roliny: korze, pie,

li-

cie, kwiat, owoc. 18.

Kopaliny:

19.

Zwiórzta drapiene:

kamienie i ziemie, metale czyli kruszce, ciaa palne.

sole,

kot, tygrys,

47 lew, hijena,

wilk,

pies,

wydra,

asica, kuna,

tchórz. 20-

Drzewa lene:

modrzew,

brzoza,

olsza,

db,

jasion,

wierzba, lipa, topola, modrzew,

buk,

grab,

klon,

wiz,

sosna, joda,

smerek.

21-Ptakipiewajce: sowik, kanarek, czyyk, szczygie, dzwoniec, wróbel, ziba,

trznadel,

skowronek, drozd, pliszka, kos, sikora, jaskóka, sojka, kukuka, wilga, ona, szpak, dudek, kruk, wrona, kawka, sroka. 22. Ptaki drapiene: sp, orze, sokó* gil,

jastrzb, krogulec, puchacz, sowa. 23-

Drzewa owocowe: jabo, grusza,

orzech, liwa, winia, czerenia. 24.

Krzewy:

agrest, porzóczki, maliny,

leszczyna, bez, tarnina, góg, bluszcz, kalina, pieprz. 25-

Roliny

jadowite: bielu,

lulek,

tojad, jaskier, szale. 26. lazo,

Krusz ce

:

zoto, platyna, srebro,

—

e-

mied, oów, cyna, cynk, arszenik, rt. 27. Kamienie: krzemie, wapie, upek,

marmur, alabaster, granat, krwawnik.

— dyjament, turkus, rubin,

Ryby: kieb, lin, kara, leszcz, pimitus, karp, wgorz, szczupak, pstrg

28-

skorz,

oso, sum, 29.

zamek,

jesiotr,

—

Budynki:

— stodoa,

lód,

sardele.

koció,

stajnia,

dom, paac, wozownia, szpichrz.

48 30.

Wntrze kocioa:

krzy, Wielki

otarz, otarz poboczny, chrzcielnica, konfesy-

jona, kazalnica (ambona), organy, wieczniki. 31.

— ampuka,

Roliny warzywne:

kapusta,

ziemniaki, marchew, pasternak, buraki, rzepa,

—

kalarepa, szparagi, kalafijory, fasola,

szczaw,

soczewica,

bób, groch,

szpinak,

cebula,

czosnek, selery, pory, pietruszka, ogórki, me-

kawony, arbuzy. 32. Sp r zety rolnicze: pug, brona, grabie, widy, sierp, kosa, motyka, opata, wóz; czci wozu: dyszel, waga, lon, przednia i tylnia o, nasad, podyma, sworze,

lony,

—

konica, lunia, drabie, szczeble, no, szprychy, obaga). 33.

Czci

koa

— (dzwo-

ciaa ludzkiego: gowa,

czonki, tuów.

Ciemi

(wiórzch gowy), czoo, oczy, uszy,

nos, policzki, usta, broda.

y b> y jadalne: grzyb prawdziwy, pieczarka, rydz, gobek, maluk, siniak, jadowite: mubil, liszka, podpieka, trufla 34. Gr r z

;

chomor, kurzawka.

w

35.

Pazy:

aba, ropucha, jaszczurka,

krzeczek (salamandra), 36-

Czci

ów,

krokodyl.

ciaa zwiórzcego:

róg,

pysk, kopyto, pazury, dziób, skrzyda, szpony, ogon, petwy, skrzele.

-

49

Owoce:

37.

jabko,

liwka,

gruszka,

czerenia, winia, brzoskwinia, morela, orzech?

— jagoda winna,

migda, pomaracza, kasztan; porzeczka,

czernica, orzech laskowy,

malina,

tamka, jagoda gogowa, poziomka, truskawka.

Widok:

38.

ogród, droga.

las,

Zboa

39.

jczmie,

góra,

strumyk,

owies,

ka,

dolina,

staw,

rzóka,

trawy: yto, pszenica proso, hreczka, ry; kukui

szuwar (kalmus), trzcina trzcina cukrowa; len, konopie.

rudza,

—

40.

Zioa

rola,

jezioro,

lókarskie:

pospolita,

mita,

ruta,

pioun, any, koper, kmin, szafran,

szawija,

rumianek, laz. 41.

Kwiaty: róa

,

lewkonija

,

lilija,

fijoek, aster, gieorginija, pierwiosnka, dzwonki,

bawat Kopaliny palne:

niezapominajki, 42.

wgiel kamienny, torf. 43. Sole: sól kuchenna, miak, aun, witryjol, soda. 44.

nieg,

siarka,

nafta,

sól gorzka, sal-'

Zjawiska napowietrzne:

dószcz,

byskawica, grzmot, obok, chmura, mga, rosa, szron, tcza, dzie, zorza lód,

grad,

poranna, zorza wieczorna, noc.

Elementarz.

Stopie drugi.

wiczenia do czytania. 54.

Dom

rodzinny.

Mam

Jestem dziecicim.

Mam

take

braci

i

siostry.

ojca

matk.

i

Znam róne

Oto dom rodziców. Ta tym domie jest wicej domu. spostrzegam: ciany, podog,

rzeczy.

czci

izba jest tylko

W

drzwi stoki,

Widz

okna.

i

óka,

szaf,

W

izb.

izbie

powa,

piec,

róne sprzty: stó,

komod, sof

i

kanap,

pokryty obrazy i zwierciada na cianie. Dom przez komin, jest dachem. Nad dachem wida domem który dym z kuchni wychodzi. Pod Dom chroni ludzi od zimna, jest piwnica. Wiatru, deszczu

i

od mocnego upau.

—

Droga ta chatka Gdzie mieszka matka.

55.

Ko

S

róne domy.

W

ció Oto dom

Boy,

co go

kociele s otarze, na zowi kocioem. otarzach krzy i wiece. Jest take kazalnica, do kocioa, z której ksidz naucza! Dzwoni

si schodz. Klcz na kolanach, do Boga si modl. Bóg ludzi kocha, wszystko a ludzie

51

im

co im jest zbawienne. Daje

daje,

wie,

ywno,

odzie

wszystko,

i

im zdro-

czego po-

trzebuj.

da

Kto

dla ludzi?

chlebek

gdy si

liczne wiateko,

ci budzi? Kto da Kto

zboe?

kwiatki,

drzewka

i

ptaszki

da wod w ródeku

—

dzie-

i

na

Bóg, co Go czowiek wiWszystko, wszystko od

dzi poj nie moe. i

Niego,

o dziecino

bonie,

i

módl si wic po-

droga! kochaj Boga. 56.

Modlitwa poranna.

O dzikuj

w

Ci

pokorze

Za sen zdrowy, dobry Boe! Wszystko co dzi dobrze zrobi, Wszystko ofiaruj Tobie;

Chc by dobrym

bez ustanku,

Od poranka do poranku. 57.

Szkoa. Ten dom, si szkoa.

gdzie

uczy si chodz, nazywa

W szkole s awki,

zeszyty, papir, pióra

i

tablica,

kaamarze

ksiki,

atramen-

z

W

szkole Ja lubi chodzi do szkoy. nauczy si mona wiele ciekawych rzeczy. Ucz tam poznawa Boga i powinnoci, jakie

tem.

peni mamy rachunków*

,

I

—

ucz tam czytania pisania i ja ju czytam, lecz jeszcze nie ,

4*

52 dobrze.

Kto chce czyta dobrze, niech czyta

wiele, niech czyta uwanie. Kto nie ma do nauk ochoty, Nie nabdzie rozumu

i

cnoty.

58.

Powoli dalej zajdziesz. Pisz dzieci uwanie, pisz dzieci z ostrona;

Powoli po zgosce, bo razem nie mona: Co z wolna przychodzi, to duój zostanie.

Wic

lepij powoli, a dobrze, kochanie! 59.

Sad

Przy domie

s

i

ogród.

jest sad

i

grusze, liwy, winie, czerenie

i

dajce owoc,

jak:

Lubi owoce

ale tylko dojrzae.

rosn jarzyny

:

agrest,

W

ogród.

róne drzewa owocowe, jako

sadzie

jabonie krzewy, wyto:

maliny

i

porzeczki.

Po ogrodach

saata, szpinak, kapusta, kala-

repa, buraki, ogórki, rzodkiewka, bób, groch,

marchew, pietruszka bardzo zdrowe.

fasola, cóbula,

Jarzyny

s

i

ziemniaki.

60.

Pole

Chodmy rzeczy

na

i

plony.

pole.

Tam

wiele ciekawych

zobaczy mona. Tu pikne rosn zboa, yto, jczmie, owies, tatarka lub

pszenica,

proso.

Z

Z yta

jczmienia

chlób smaczny, z pszenicy buki. i

tatarki

robi krupy,

z

prosa

!

53

jagy: zgotowane krupy lub jagy nazywamy kasz. Owies konikom smakuje. Z lau i konopi robi pótno, z pótna szyj koszule. 61.

Pszczoa i czowiek. rzecze czowiek Pszczóeczko ,

,

owadów

zaszczycie,

Mijaj ten kwiat szkodliwy, bo postradasz

ycie Nie obawiaj si o mnie, ciwy

czowieku pocz-

!

Ja

dobry

sok szkodliwy.

wycigam

,

zostawiam

62.

Dobytek. Tu znowu bydo si

pasie:

konie,

woy,

krowy, owce i kozy. Wszystkie te zwierzta bardzo poyteczne. suy do zaprzgu Krowy, kozy i owce daj nam i cignie pug. mlóko. Z mlóka robi sr i maso. Z weny owczój robi sukno. Z sukna krawiec szyje róne suknie. Misem tych zwierzt si Z oju robi mydo i wióce. Skór ludzie. wyprawia garbarz, a szewc robi z niój buty

Ko

s

ywi

i

trzewiki. 63.

Wieczór.

Ju soce

si znia.

wonawe chmury. skuje.

Chodny

Zdaa wida

czer-

Wiebzorna gwiazda poy-

wietrzyk igra wierzchokami

54

Ptaszta nuci przestay. Pasterz powraca z trzod. Rolnik pieszy po dziennej pracy do domu. Rzemielnik porzuca swój warsztat, bo z wiey kocioa wzywa dzwon na Anio Paski. Pobona gromadka klka przed obrazem Najwitszej Matki. I dobre drzew.

dziatki

rczta skadaj

;

dzikuj Bogu

wszelkie dobro i prosz o zdrowie sawiestwo dla siebie i rodziców.

i

za

bogo-

64.

Co jest

w

ziemi?

W

wntrzu ziemi s róne potrzebne rzeZ ziemi wykopuj: elazo, miód, oów

czy.

cyn

elazo jest najuyteczniejsze. Kowal wykuwa z elaza kosy, sierpy lemiesze do pugów, okuwa nióm koa. i ,

sróbro

i

zoto.

elaza zamki, klucze i zawiasy. Z miedzi robi kotlarz koty, rdle i wiele innych naczy. Z oowiu lej kule. Z cyny robi konwisarz yki, pómiski, wieczniki. Z sróbra i zota wyrabia zotnik wiele piknych rzeczy. Z miedzi, srebra i zota bij piónidze. Sól potrzebna jest do potraw, którym nadaje smaku. Nie ten szczliwy, co ma zoto w worze,

lusarz robi

z

Lecz kto go dobrze

"uywa

chce

i

moe.

65.

Ciao i dusza. Kady czowiek ma ciao i dusz. widzimy duszy widzie nie mona. ,

Ciao Ciao

55

yje na pocztkowo mae

umióra, dusza jest

wieki.

Ciao dziecicia

sabe,

mocniejszym.

czasem Rodzice

czci ciaa

ludzkiego

i

ale z

si wikszóni i doznaj wiele trudu i kopotu, nim dziecko

staje

doronie. Najwaniejsz

gowa. Czonki za ciaa s rce i nogi. kadój rki i nogi jest pi palców. Na gowie s: wosy, czoo, oczy, uszy, po*

jest

U

zby

wargi

nos,

liczki, i

broda.

i

W

gbie

mamy

jzyk. 68.

Wzrok. Widz oczyma róne

Widz,

rzeczy.

biae, co czarne, co czerwone, zielone, co niebieskie.

we,

co

Poznaj take,

mae

co

óte,

co proste a co krzy-

a co wielkie.

Biae

jest

sróbro,

wapno i mlóko. Czarne s litery w mój ksice, take atrament jest czarny. Krew

s

wargi moje czerwone. Winie i czerenie równie czerwone. Licie na drzewie, trawa i inne roliny zielone. Zoto, wosk, siarka, cytryna óte. Niebo* czerwona,

jest

i

s

s

s

bawat, fijoek

s

niebieskie.

byszcz, jako

Niektóre rzeczy sróbro, stal.

Inne

s

to: zoto,

przezroczyste, jak: szko?

woda, powietrze. Koo i piercionek okrge, jajo podugowate. Wysokie jest drzewo, wysoka wiea

s

góra. Nizki jest kwiatek, nizki pagórek.

boka

dolina,

gboka

rzóka,

G-

najgbsze morze.

56

e

To wszystko poznaj oczyma, mam wzrok, czyli zmys wzroku.

i

mówi>

W

kadej trawce, w kadym tworze, Czowiek Boga widzió moe. 67.

Such. Sysz

uszyma. Sysz, gdy matka kochana do mnie mówi: Dzici moje, suchaj mnie, i nie czy tego! gdy ojciec mnie woa: Chod tu mój synu, kocham ci, bo grzeczny Sysz gos zwiórzt; sysz szum jeste!

—

dwik

dzwonów i pikn muzyk. Ten zmys nazywam suchem.

wiatru,

68.

Powonienie

i

smak.

Wcham

co

nosem. Rozróniam, co pachnie? mierdzi. Pachnie fijoek, pachnie róa i

S

take rzeczy mierdzce. inne kwiaty. Ten zmys zowió si powonieniem.

Smakuj jzykiem.

—

Niektóre rzeczy

s

sodkie, inne gorzkie, inne za kwane lub cierpkie. Sodki jest cukier i miód, a pioun

Kwany jest ocet, a niedojrzay ciórpki. Mam zmys smaku.

gorzki. jest

owoc

69.

Dotykanie.

Czuj na caóm ciele, a najbardziej kocami palców. Dotykam si kocami palców rónych rzeczy, i poznaj, co cienkie lub grube

57

co szorstkie lub gadkie, co twarde lub mikkie, co cikie lub lekkie, co ciepe lub zimne, co suche lub mokre jest. stal.

Twardy Mikkie

jest

jest

orzech,

maso

i

twardsze elazo chleb.

Pynna

i

jest

woda. Cikie elazo, cisze sróbro i zoto. Lekkie jest pióro. Cienki jest wos, gruba jest lina. Zimny jest lód, ciepy jest piec ogrzany. Gadkie jest szko, szorstki jest mur. To wszystko poznaj zmysem dotykania. 70.

Zagadka.

W

kciku sta musz Krokiem si nie rusz,

W W

zimiem szanowairf, zapomniany.

lecie

Stopie trzeci. wiczenia do czytania. TL

Mam

dusz.

Nie tylko widz, sysz, wcham, smai czuj; lecz wim take, co czyni. rzeczy od rzeczy odrónia. Mog rodzi-

Mog

kuj

wyobrazi, chocia ich tu nie spamita, com czyta. Mog przypomni sobie, com sysza. Wim, co jest dobre, co ze, co czyni trzeba, a co nie. Mog dobre wypenia, a zego unika. Ja

ców

sobie

Mog

widz.

myl,

—

To wszystko tylko czowiek potrafi; bo tylko czowiek ma dusz ja

rozumn.

mówi.

O jakem szczliwy,

e

jestem

czowiekiem. 72.

Potrzeby do utrzymania [ycia.

Do

utrzymania ycia trzeba pokarmu i chlb, owoc, napoju. miso, mlko, ryby, jaja i jarzyny. Najzdrowszym napojem jest woda. Niemierno w jedzeniu, i piciu zdrowiu szkodzi. Zdrowia

Zwyke pokarmy s:

szanowa trzeba. Kto ycie nie mie. Nie

nie

bd

ma zdrowia, temu i wic ani jad, ani

59

czego mi rodzice nie pozwol. A gdy zachoruj, lekarstwa chtnie zayj. Jeeli zdrów dzikuj Bogu, i nikomu

pi,

adnych wiksze

zazdro skarbów: dóbr doczesnych.

nie z

masz

naj-

73.

Potrzeby do utrzymania zdrowia.

Do utrzymania

i

zdrowia potrzeba odziey pomieszkania. Odzie i pomieszkanie chroni

mnie od

wpywu

ostrego powietrza,

od wiatru,

deszczu, upau i zimna. Koszula najblisza ciaa. Nie wiele mi sukien potrzeba bucików lub trzewików, spodni, upanika i czamarki, :

gow

czapeczki lub kapelusika. Trzeba a na sukienek szanowa, bo one wielel kosztuj. Odzie w porzdku i czystoci utrzymywa naley. Cho ubogo, lecz chdogo.

Sta. Sta na sukni zrobi plam, pacze sza

mam*

Korzystajc

z

chwili

mama,

i

przepra-

rzecze:

Na

sukni wypierze si plama; ale strze si, moje dzie-

ci! brzydkim czynem splami ycie. Bo ci mówi, Stasiu! szczerze: ta si plama nie wypierze* 74.

Róne

Eóne wia pole, wszelkich wsi.

—W

zatrudnienia.

s zatrudnienia ludzi.

Rolnik upra-

hoduje bydo, i dostarcza nam ywnoci. Rolnicy mieszkaj na miastach mieszkaj

rzemielnicy.

60

Mynarz

miele zboe.

chlb

Piekarz piecze

i

buki. Tkacz robi pótno, a sukiennik sukno. Krawiec szyje suknie, a szewc buty i trzewiki. Ciela stawia domy z drzewa, a mularz z kamienia lub cegy muruje. Stolarz robi stoy, stoki, szafy i inne sprzty domowe. Garncarz robi g&riiki z gliny. jeszcze inni rzemielnicy, jako to: Kowale, lusarze, ko-

S

blacharze, tokarze,

tlarze,

stelmachy,

Do rónych zatrudnie

i

t.

d.

rónych

potrzeba

narzdzi. Szewc potrzebuje szyda, dratwy i kopyta. Krawiec potrzebuje igy, nitki i noyc-

mota

duta obcgów,

hybla,

stolarz i

i

piy; lusarz

i

kowal

75.

Miasto

W

i

wie.

s

zwykle domy murowane miastach i wysokie, a im wiksze miasto, tm wicj w nim kocioów i szkó. rodku miasta

W

rynek

Rynek

s

brukomiastach odbywaj si targi i jarmarwane. ki. Na targ przywo ze wsi róne rzeczy na sprzeda. Po wsiach zwykle domy drewniane, pokryte. Do wiejskiej a najczciej jest

i

ratusz.

W

i

ulice

s

som

zagrody

nale róne

chlewy, stodoy. Na wsi mieszka, ni w miecie, a na lecie bardzo przyjemnie.

owczarnie,

stajnie,

jest zdrowiej

wiosn

i

w

budynki gospodarskie:

.61 76.

Sklepienie niebieskie.

Na soce,

niebie

widzimy we dnie wspaniae i mnóstwo

a w nocy ksiyc przeliczny

gwiazd jasnych.

Soce

ogrzewa ziemi. Ani bez ludzie, ani zwierzta nie mogliby wiata i ciepa. I roliny nie mog si obej bez wiata. Niektóre roliny rosn wprawdzie w ciemnych miejscach, lecz wygldaj bardzo ndznie, nie kwitn i nie rodz owoców. Gdy dzie. Gdy soca soce wióci, mówimy, nie wida, i tylko ksiyc i gwiazdy wic, mówimy, noc. Soce codzie wschodzi i zachodzi. Poranek jest pocztkiem dnia;

owióca

i

y

e

e

—

poow

wieczór jest kocem dnia. Poudnie jest dnia; pónoc jest nocy. Dzie jest

poow

do pracy, a noc do snu. Noc i dzie razem zowimy dob. Najlepszy czas do pracy jest dzie, najlepszy czas do spoczynku jest noc. Najlepszym spoczynkiem jest sen. Praca i dobry uczynek, sprawiaj miy spoczynek. 77.

Soc

e.

Sonko! ach jak piknie wschodzisz! Ty za twojóm, owiecasz, grzejesz, rodzisz; sonko! przybyciem, wszystko nowm yje yciem.

62

Ty

strojisz

przez ciebie

Ptaszki jest

yciem

Pan

w

w

pola

woniej kwiatki;

bawatki przez ciebie owoc maj drzewa; ;

z ciebie

zboe dojrzwa. kwil przez swe

e

pienia,

ty

O! jak dobry ten który stworzy, dla nas ciebie.

stworzenia.

niebie,

78.

Modlitwa icieczorna,

Ciemno ju

nastaje

Bóg spoczynek

daje.

Wszelkiemu stworzeniu.

Mióje

miy Boe.

Opiek nad

nami,

Otocz nasze

oe

Twojimi stróami

W

tsknym nocy

cieniu!

79.

S w

i

a t

wiat cay skada si z ziemi, na którój yjemy, ze soca, które owiea i ogrzewa ziemi, z ksiyca, który wióei w nocy, i z niezliczonego

mnóstwa gwiazd, które pogo-

dnój nocy byszcz na niebie. Ziemia, na której mieszkamy jest okrga, jak kula. Ziemi

otacza

dokoa

powietrze

,

które jest

bkitnego koloru dlatego nam si bkitne wydaje. Na okrgu ;

nieba

ld

i

morze.

Morza

jest

trzykro

blado

sklepienie

ziemi jest

tyle,

co

ldu,

63 czyli

staj

ziemi.

Na

ladzie

s

róne

kraje,

góry, pagórki, doliny wody, to jest jeziora, stawy, sadzawki, rzki, strumienie, potoki, i

:

róda. 80.

Czowiek. Czowiek jest najprzedniejszym stworzeniem Boskim, bo ma rozum i wol, których innym zwiórztom brakuje. Eozumem czowiek poznaje

Boga, Stworzyciela wiata,

poznaje

Jego stworzenia, poznaje, co dobre, a co ze; powinien si czowiek rzdzi. rozumem Wola suy mu na to, aby wybiera i czyni tylko to, co jest dobre. Dobre uczynki nazywamy cnotami, a dobrych ludzi cnotliwymi.

t

81.

K

o n.

Ko jest

bardzo szlachetne i poyteczne zwierz; odznacza si si i pikn budow ciaa. Moe który z was powi, na co jest czowiekowi przydatny ? Konie w stanie dzikim dzi jeszcze po stepach ukrajiskich, a w innych czciach wiata (w Azyji i w Afryce) dosy jest dzikich koni. Najsawniejsze konie arabskie i angielskie. Kraj nasz dostarcza wiele koni dla wojska, które na wojnie konno walczy.

ko

yj s

—

64 82.

Bydo.

Wó jest

ko

prawie tak wielki jak lecz budowa wou nie jest tak ksztatna jak konia. ma niezgrabny i prawie cztrokaciasty eb, a na nim dwa gadkie zakrzywione rogi zaprzga si do pugu ub wozu. Krowa jest do wou podobna, tylko jest cokolwiek mniejsza. Jest ona w- gospodarstwie bardzo poyteczn. Wszyscy wiómy, clzlób i ziemniaki smaczniejsze z masem, ni ;

Wó

—

Woy

e

s

buki s o wiele lepsze, gdy si do ciasta rnlka i masa przyda. co to za Woowa lub cielca piecze wyborne miso! Woy, krowy, cielta, zowiemy sowem: bydo. Bydo jest czerwone, powe, pstre, bure i t. p. Skór bydlcych uywaj do rónych potrzeb, take na obuwie, abymy boso chodzi nie potrzebowali. jaowe. Nawet placki

i

—

83.

Owca. Jedno z najuyteczniejszych zwierzt domowych, bo i swoj odziwa i misem karmi czowieka. Z mleka owiec robi bardzo smaczne sery. Owiec liczne s gatunki; z jednych wena jest cienka, z drugich gruba. Najlepsze owce s hiszpaskie, które i w naszym kraju bardzo dobrze si udaj, tak i wena polska powszechnie jest poszukiwan.

wen

—

;

65 84.

G

l

Ptak domowy znajduje si u nas take dzikim. Kto z was widzia stada dzikich .gsi, moe wie. czem one si gównie róni od swojskich? Z gsi wielki jest poytek, bo i miso smaczne i smalec wyborny: pierzem i puchem nasypuj si poduszki i piernaty. Gsich piór uywaj take do

w

stanie

pisania.

—

85.

K lub

u r y.

Kury sprawiaj swem biaem, rónokolorowem pokryciem

czubeczkami

i

czar nem ,

swómi

grzebyczkami

czerwonemi

s

krótkie, przyjemny widok. Ich skrzyda a ogony do góry wzniesione. tó kury bez ogonów te zowi si kuse. Dziób kur jest krótki z dwoma nosowemi dziurkami.

S

;

Kura ma

krótkie, mocne nogi z cztrma pazurami, z któiych trzy naprz >d a jeden w ty wystaje. Jaj kurzych uywa si rozmajity sposób. Wicój jednak podoba si kogut. Jaki on to powany, jak upstrzone jest piórze jego, jak dumnie zadarty jest ogon jego nawet chodzi przy ostrogach Chodzc sobie napuszony zwouje swe kurki, gdy im znalezione wskaza chce ziarnko. Przytóm niezy z niego gospodarz; przesyajc bowiem

w

!

domownikom dzie dobry kukuryku, oznajmuje

,

—

e ju

znanm nam czas do wsta-

wania. Elementarz.

5

!

6C>

86.

Kotek kulawy.

Kotek kulawy szed sobie drog, a kto

umylnie trci go nog.

— Nie

trcaj Panie winna biódna ko-

rzeka dziecinka, i có ci cinka? Ej! daj jj pokój, niech sobie i ona umió zapaka w bidzie.

—

idzie,

87.

Dobra

Józia.

wtm

kotek przyPiesek koci ogryza, chodzi: Piesku rzecze, z biedniejszym podzieli si godzi jam jeszcze dzi nic nie jad, ty masz tyle koci. Nic nie dam! krzykn !

;

piesek,

i

warkn

Józia

nie jj

z

ze

zoci.

w rku staa waalem na kotka, za Ostatni smaczny ksek od

z ciasteczkiem

boku; spojrzy

bynie w

ust odejmuje, i czstuje.

oku.

woa

z

kotka do

siebie,

gaszcze

88.

Kubu i owieczka. Kubu mia bardzo pikn owieczka Ta miaa bia wen

owieczk.

nig. Skoro Kubu rano wsta, umy si ubra i pacirz zmówi, szed do stajenki zobaczy jak

sw

owieczk i zaniós jej trawy, siana lub Na widok Kubusia wdziczna owieczka podskakiwaa z radoci, lizaa mu rczki i chleba.

e

Kubu jest przy nij Kubu cieszya si, najmilj po nauce z owieczk si bawi; prowadzi j do ogrodu i pasie. !

67 89.

Sta

i

Marynia.

kochany, zostae w domu! zabawek mojich tak mówia Marynia do Stasia. Ale Sta na to Serci dzikuj, moja siostrzyczko! decznie Musz spieszy do szkoy. Có wy tam w szkole robicie? zapytaa Marynia. Sta odpowiedzia: Uczymy si w szkole bardzo piknych rzeczy i dowiadujemy si jakim sposobem Bogu i ludziom sta si moemy miymi. Ach! jeeli tak, to we mnie z sob, prosia Marynia, i czem prdzj pospieszya Braciszku

ustpi

ci

,

:

z braciszkiem

do szkoy. 90.

Delikatno

Kostusia.

Kostusiowi przeszkadza czsto przy zabawie brat modszy, chopczyk z dobrm serduszkiem, ale za nadto roztrzepany, Gdy ni zwykle si mu pewnego razu w^ij ,

naprzykrzy wyrzek zniecierpliwiony Kostu grob, wedug swego zdania najdotkliwsz Poczekaj, niedugo moje imie,

:

bd

niny, a wtenczas nic od ciebie nie

przyjm

!

W

Bd

:

zgodny.

Henryka wszyscy kochaj. Wszdzie si Henryk przyjdzie. Kady z Henrykiem chtnie si bawi. A to dlaczego ? Bo Henryk dla kadego grzeczny, agodny, uprzejmy, i zgadza si z kadym. Nigdy nie 5* ciesz, gdzie

—

68

wszczyna kótni z innymi chopcami; a gdy si kóc, to on dobrómi sowy ich godzi. Naladujcie Henryka, jeeli chcecie, aby i was tak kochano. 92.

Orzech.

Dwaj chopcy znaleli orzech na drodze. „Ten orzech do mnie naley u woa Kajetan, „bo jago najpierw spostrzegem." „To nieprawda!" woa Jdrzej, „do mnie naley, bo ja najpiórw go podniosem." Wszcza si kótnia. „Ja was pogodz!" odezwa si do nich star!

szy chopiec, który pomidzy nimi we

wanie

nadszed.

Stan

rodku, zgryz orzech, i rzek Jedna upinka naley do tego, który najpiórw zobaczy orzech druga upinka naledo tego, który go najpiórw podniós a do mnie naley jderko, boja orzech rozupaem. :

:

y

;

Pamitajcie o tern, dzieci! Z kótni dwóch, korzysta trzeci.

93.

Gos

sumienia.

Matka. Podwiódz Anno czy kiedy nie dowiadczasz tego, cie tam co przestrzega, gdy co robisz zego; tak, jakby ci mówio:* Moja Anno droga, ej nie rób, nie rób tego, bo obrazisz Boga. Anna. Prawda, Mamo! raz mi si wzi migdaek chciao, a tu jakby co Annie rczk zatrzymao. ,

!

e

!

Matka. Widzisz, dzióci kochane, jest to sumienia, ten daje ci do zrozumienia, tylko dobre czynie, a zego strzedz si trzeba. Kto go nie sucha, nie trafi do nieba.

gos

e

69 94.

Pobone dzieci. Dzieciny dostay obrazki w kociele, bo piknie umiay nauczk w niedziel. Pobona modlc si, Anusia w ksieczk je serduszko do witych wznosia. Szymonek zawiesi obrazki na cianie, by wspomnia na witych, gdy ze snu powstanie. Marynia swój matce obrazek oddaa, by Panna Najwitsza w opiece miaa. Ksidz pleban dziecinkom uciech znów sprawi, da nowych obrazków i pobogosawi. Niech uram, rzek, dziateczki! udziela Bóg aski; postpujcie w dobrom, patrzc na obrazki.

woya

,

j

95.

dziebetko.

Porwa ptaszek

somk w

dzióbek.

Mamo!

zapyta Jakub ek, co tó po somce ptaszkowi ?

Na

mama mu

ii

odpowió

:

I

ptaszyny

maj

matki, a gniazdeczka, to ich chatki. Do tych chatek, mój Jakubku! matka dzieba nosi dzióbku znosi piórka i co moe, i ueiela dziatkom oe. Bo somki, piórka w gnia-

w

;

zdeczku,

jakby pociel na óeczku. Tak,

dziateczki ukochane, wszystkim serca matek znane nawet i biódna ptaszyna o dzieciach nie zapomina. te uczucia wlwawserc.e ;

—Bóg

matki

;

chwalcie

imi Jego

dziatki.

96.

Skarbonka.

mam skarbonk glinian z wziutkim otworem, mówi Ludwi; bd w ni rzuca Ja

70

•

—

centy, powoli nazbiera si duo pienidzy, a pienidze, rzecz bardzo potrzebna, mówi Mama, pinidzy marnowa nie trzeba. Prawda,

odpowiedzia Walu,

e

pinidzy

dobrze

ale

Mama take mówia,

uywa

naley.

Czy ty masz take tak skarbonk, gdzie rzucasz centy, zapyta Ludwi? Walu. Ja mam skarbonk w niebie u Boga. Ludwi. Jakto? w niebie? u Boga? Walu. Jak co dostan pinidzy, to sobie nie kupuj ani pierniczków, ani orzezaraz bidnj babce lub ciemnemu dziadkowi. Ludwi. To ty nigdy nic nie zbierzesz?

szków;

dam

ale

Walu.

w

O zbira si tam wszystko u Boga, Mama mówili; co dasz !

niebie, bo Tato i ubogim, nie zginie. I

tam moja skarbonk.

97.

Zdania

czy

—

drugiemu, co tobie nie mio. Bóg Kochaj bliniego, jak siebie samego. jest ojcem i matk dla dzieci, które nie maj Wszyscy ludzie powinni kocha rodziców. si jak bracia, podobnie i wszystkie dzieci.

Nie

—

—

Ze

dzieci

na ziemi nie godne

s

nieba.

— —

98.

Rozmowny Igna. Igna mówi z matk pacirz, a potom

mia

je

niadanie. Po skoczonym pacierzu niadania nie mona bez zapyta, czemu pacierza. „Bo potrzeba, mój synku? zawsze zaczyna dzie od modlitwy, odpowiedziaa matka. Pan Jezus, gdy na tj ziemi, to

je

y

71

sam nauczy dziatki- mówi Ojczenasz. Dlatego wszystkie dziatki i wszyscy ludzie ju suszni, powinni rano najpirwj si pomodli do Boga, który jest Ojcem wszystkich ludzi na ziemi, a dobre dziatki kocha bardzo, i daje im to, czego im potrzeba. Dlatego *to powinno grzeczne, dobre, posuszne, uczy dzici

by

si dobrze, eby je Bóg wysucha, gdy si modli bdzie o zdrowie dla ojca, matki, dla

—

Podla siostrzyczek i braciszków. winno prosi Boga o szczcie dla wszystkich ludzi na wiecie i o na tj ziemi, na którj si urodzio, a paciorek taki powinno siebie,

ask

mówi

wyranie i pomaleku; przytm kocha Boga nade wszystko, bo je Pan Bóg wysucha i pozwoli mu wyró na czowieka, którego Bóg i ludzie kocha

bd.

zawsze uwanie,

tt

Igna sucha matki uwanie, rano

i

wieczór

odtd

i

szed ochoczo do pacierza

i

matk bardzo pobonie, a matka zauwaya, e odkd Igna si tak piknie mówi

go

modli,

odtd

z

jest lepszy, grzeczniej szy

lepij si uczy.

—

i

coraz

99.

Rzetelno Stefanka. Noga za nog szed sobie Stefanek

peen mlka dzbanek. Chopczyk si

drugi

i

niós

mia

z niego.

Stefanek.

czegó si ty miejesz, z czego? Bo jak przeazisz drog. Id z wolna, bo si boj; wi-

7*

Chopczyk.

Stefanek. dzisz peno, wyla

ów

mog.

72

Chopczyk. Upij troch. Stefanek. i

kropelki;

To

nie moje.

krzywdzi kogo,

Nie

chc cudzj

grzch

to

wielki.

i 00.

Badi posuszny.

Zima bya mrona

i

.

niegu bardzo

wiele,

Karolek patrza przez okno i ujrza, iak swawolne chopczyki z góry na dó sankami szybko zjeday. Podobao si to Karolkowi, i rad by przyczy si do nich. Lecz pierwij zapyta ojca, czy mu pozwoli bawi si z dziemi tamtmi. Ojciec mu nie pozwoli. Posuszny Karolek pozosta przy ojcu, i dalj z nim grzecznie rozmawia. Wnet matka nadesza, i przyniosa flaszeczk Ikarstwa. To lkarstwo, mój synu!

ma

lkarz ci przysya od kaszlu. Nalaa troch Ikarstwa na i daa je Karolkowi. Lekarstwo byo gorzkie. Karol, skosztowawszy je, Lecz matka spojrzaa nie chcia go zay. posuszny surowo na niego, i rzeka: synu! Natychmiast zay Karolek lekarstwa, by grzeczny jak przedtm. Wkrótce te i pozby si kaszlu. Karol by posuszny ojcu i matce; bdcie i wy takimi.

yk,

Bd

Posuszne

To skarb

dziatki,

dla matki.

101.

Ptaszek i chopczyk. Chopczyk. Jak ty licznie piewasz ptaszku ?

Ja to sam uwaam. kochanku! wisz dla czego? bo cigle powtarzam;

Ptaszek.

A

—

:

73

Gdyby

naladowa, byaby pochwaa: ty mnie

Bo ochota

wytrwao

i

to nie jest rzecz

maa.

102.

Dar

szczery.

Mama picioletniego Zygmusia bya chora, z domu nie moga; zawoaa wic raniuteko swego synka, tak mu powiedziaa wychodzi

i

Zygmusiu

!

we

ten koszyk jabek,

go babuni, bo dzi

id

i

ofia-

s

jj imieniny, a to jabko zidz na niadanie. To mówic, daa mu liczne, czerwone jabko. Zygtnu pocaruj

owa matk w rk,

woy

wz koszyk, jabko do kieszeni i ze starym lokajem poszed Babuniu do babuni. babuniu woa winszuj ci imienin wchodzc i podajc jój koszyk owoców powiedzia: To od mamy, - a wyjmujc za z niemiaoci swoje jabko z kieszeni, doda: A to od Zygmusia!

—

:

!

!

—

•

!

103.

Zagadki.

mam skórzane pokrycie, Bawi si ze mn lubicie Cho bez nóg, wysoko skacz,

Ja

;

Cho

si rozbij,

nie

pacz.

Cztery mam drewniane nogi, Cztery mam po bokach rogi, Przy mnie zawsze prosto siadasz, Wieczerzasz, obiadasz, niadasz, I przy mnie ucz}t sz si nieraz:

Co

ja jestem, zgadnij teraz!

—

;

74

cay

Przez dzie

Le

w

nie nie robi,

kciku, dnia unikam

Ale zato w nocnej dobie Iskry z ogniem wraz poykam. 104.

Bd grzeczny. Pewien podróny szed przez wie. Kilku stao na drodze. Gdy obcy czowiek si zblia, ustpowali to w prawo, to w lewo, pozdejmowali czapeczki, i woali

chopczyków

Dobry wieczór Podróny pozdronawzajem. Idzie potm dalj lecz wnet si obraca, i pyta: Którdy droga do miasta? Chopcy zawoali: Tdy na prawo. Jeden z chopczyków poszed nawet z po do pagórka, zkd mu drog wskadronym za dokadnie. Byy to grzeczne chopczyki. Grzeczne uprzejmie:

wi

!

ich

,

a

dzieci

kady

kocha. Pamitaj I dia

o

uprzejmoci

swojich

i

dla sroci.

105.

Wzajemna przysuga.

Nioso raz dzióci wody dzbanuszek. Spotka je w drodze siwy staruszek, i rzek do niego z uprzejm mink: Pozwól si na-

pi

dziecinko Dziecina spiesznie uchyla dzbastaruszka. nuszka, i napojia !

wod

Raz koo z

sadu,

sza

owocem drzewo si

ta dziecina, patrzy, .. zgina. Jakeby rada

—A

zje kilka gruszek! staruszek, dziecink

ow

tu wychodzi siwy dobr poznaje, i

najpikniejszych gruszeczek

daje.

—

!

75 106.

Bd

dobroczynny.

Gdy Wojtu powróci z pola, daa mu biaa matka podwieczorek. Byato pikna ,

bueczka. Wojtu wyszed na podwórze i zajada smacznie, bo by bardzo godny. Wtóm ujrza przed sob chopczyka biednego ssiada. Ten chopczyk mile poglad na buk, west-

chn

mówi:

Ach, moja chora siostrunia tak bueczki, a ja nie mam za co jj kupi takowój al si zrobio Wojtusiowi. Patrza to na bueczk, to na biednego chopczyka. Nareszcie rozama buk, i nawet wikszy kai

czsto

ju pragna

waek da chopcu. Zaniee, mówi, prdko

buk

twej siostrze

pozdrów

i

j

t

serdecznie

odemnie. 107.

Bd

wdziczny.

mia ojca bidnego, który nie nic zarobi. Poszed wic do jednego z gospodarzy, i prosi, aby go przyj na Marcinek

móg ju sub.

Dobrze, rzek

na

ów

gospodarz, przyjm ci a gdy bdziesz

sub. Dam ci codzie je,

pilny, dostaniesz za lato dwanacie zotych. pilny, odrzek Marcinek; lecz O!

bd

m

prosz was, mój gospodarzu! bycie mi pac co tydzie dawali. Mam ja bidnego ojca, który nie moe ju zarabia. Jemuto chciabym dawa to, cq zasu. Ta dzicicia podobaa si bardzo gospodarzowi. Przysta na to, a nawet po-

mio

; !

76

wikszy mu pac. Wdziczny Marcinek niecay zarobek pióniny, lecz take chlb

tylko

maso, które swój ojcu donosi.

i

Marcinek

gbie ujmowa,

co

sobot

by dobrym, wdzicznym synem. 108.

Przebaczaj urazy.

wióa

Anulka,

jak kwiatek, jak anio

ród ziemskich dziatek, syszaa czsto od mamy: e wtenczas blinich kochamy, gdy im

z serca przebaczamy. Wierna zasadzie, na strony urazy kadzie.

tj wite]

Gdy si braciszek rozgniewa, Anulka luba, cierpliwa, grzeczna, agodna, chmurk, z oczka, z czoa.

On dobro

wesoa, spdza

ledwie pojmuje, Anulki raczki

cauje.

Mamie

Tak

ten widok

sodkie

czucia nieci.

w cam

yciu postpujcie dzieci Uchybienie bliniego niech serce tumaczy gdy drugim przebaczycie,i wam Bóg przebaczy.

—

rzecze,

109.

Bdi ochdoiny. mia ubogich rodziców,

Piotru a by bardzo porzdny. Twarz, rce, wosy i suknie byy zawsze czyste u niego. Pamita dobrze Piotru o tóm przysowiu „Cho ubogo, ale chdogo." Kady tó chwali Piotrusia. Krzysia przeciwnie, cho córeczka za-

—

monych

:

-

rodziców, nie

bya

porzdna.

Jj

twarz brudne, wosy rozczuchrane, suknia poplamiona. Wszyscy od Krzysi stro-

rce

i

77

bo

nili,

bya

niechlujna.

zdrowiu szkodzi.

—

— Niechlujstwo nawet

Czysto, prawdziwa ozdoba, Nikt

si brudny

nie podoba.

110.

Czemu

Czysty kotek. si tak czsto myjesz?

—

zapytano

Bo czysto, odpowiedzia je stt o pikna cnota. Jako doprawdy kocina, my si prawie co godzina. Chtnie mu do pokoju wchodzi pozwalano, powszechnie go kochano doznawa wszelkich pieszczotek. A czemu? Bo czysty by kotek. kota.

—

—

;

111.

Suchaj

starszych.

Raz na wiosn bawili si chopczyki na

e a

pot la si dworze. Tak wiele biegali, im z czoa. Pobiegli do róda, aby napi si wody. Kobióta jaka, co bya wanie przy ródle, upominaa ich, by wody nie pili bo nage ochodzenie zaszkodzi moe. Nie ;

usucha

zdj

Stefcio.

jeszcze

dzi.

Nie

w

Napi si zimnj wody, i aby si lepi] ocho-

sukienk

,

dugo potm dosta

bólu

gowy

i

Choroba si powikszaa, a w kilka miesicy umar Stefcio na suchoty. Inni chopczyki posuchali kobity i nie popadli w chorob.

kucia

piersiach.

Posuchaj starszych przestrogi,

A

nie zejdziesz z dobrej drogi.

112.

Dzici:

Nauczyciel, dzieci i Hej. pani ksiko !

Uycz mi Bo mówi

ksika. prosz Jjmoci,

swojj mdroci, nauczyciele,

Ze umisz wiele:

:

!

78

Tu dzici ksik przykada I

sucha

do ucha,

.

Nic nie mówi

dzikuj za pani ksieczk,

A

na

.

.

.

poucz

nauczyciel:

to

si

chwileczk,

.

Popracuj sam kochanku

!

ksika

ci

pomoe, Bo

sobie przypomnisz

moe

Pieczone gobki Nie ida same do gbki

113.

Mów prawd. Ole bawi si przy padkiem szyb.

by w

izbie.

oknie, i stuk przyNikt tego nie widzia, bo sam Grdy ojciec do domu powróci,

spostrzeg stuczon szyb. Któto stuk szyb ? zapyta surowo ojciec. Chocia Ole obawia si kary, nie chcia jednak si zapira ani ,

te kama. Ole brzydzi si kamstwem, i zawsze prawd mówi. Przyzna si zaraz do

—

Ojciec winy, a to mu na dobre wyszo. Olesiowi kar darowa, bo wyzna prawd.

Mio

114.

braterska.

Tadzio i Miecio bardzo si kochaj. Bawi si zawsze razem i nigdy si nie sprzeczaj. Co jeden chce, drugi na to przystaje. Jeeli Tadzio dostanie ciasteczek albo owoców, dzieli

si zaraz z Miciem. To samo czyni Miecio. Jeden drugiemu w robocie dopomaga. Jeeli rodzice Tadziowi co robi ka, nie mówi on nigdy, niechaj to Miecio zrobi. Sam robi natychmiast i rad jest, gdy moe wyrczy brata.

Podobnie postpuje

i

Miecio.

>

79

Jakto piknie^ jeli bracia i kochaj si wzajemnie.

s

z

sob w

zgodzie

Dzieci dobre, nieba kwiatki, ojca, szczcie matki.

Rado

115.

bd akotliwy!

Nie

Rózia postrzega na piecu

na stoek,

zdao si

i

talerz.

Wylaza

e na talrzu cukier

jj,

posypany. Ju chciaa skosztowa, lecz przyszo akomatka zakazaa jj j] na myl, tliw. Nie tkna si talrza, czem prdzej odstawia stoek i posza znowu do swj roboty. Nadesza matka, a ciekawa Rózia si pyta Co tam mamo na piecu ? To trucizna na myszy, odpowiedziaa matka. Ojciec postawi umylnie ten talerz tak wysoko, aby tego nie ruszaa;

e

by

—

:

—

gdyby

co z tego zjada, toby umara. Przestraszya si Rózia, i sama si przyznaa, co zrobi chiaa.

bo

—

Cóby

si stao

Rózia

z

gdyby bya

akotliw ? 116.

Badz mierny! Kazio

by

godny,

i

jad u stou bardzo

smacznie. Potrawy byy wyborne i rad zje jak najwicej. Ale przypomnia sobie,

niemierno zdrowiu je, i dobrze zrobi. wstrzemiliwa. wicej.

szkodzi.

Wandzia

Przesta nie

bya

by

e

wic tak

Cho bya ju syta, jada jeszcze

To Wandzi bardzo

szkodzio. Choro-

waa czsto, wygldaa zawsze blado i cirpiaa ból gowy odka. — Kazio przeciwnie i

zawsze

by

zdrów

i

wesó.

60

Któ wam

si

lepiej

podoba, czy mierny

Kazio, czy Wandzia niemi erna. 117.

Myszka przemdrzaa.

Wysza myszka z jamki i zobaczya apk na myszy. „Aha!" zawoaa, „otó i apka na myszy. Jacy to ludzie mdrzy! Ustawiaj na

cik

ceg, a do jednego drewienka przyczepiaj kawaek soninki, i to na myszy. Kaniam unienie nazywaj my myszki troch mdrsze. Szczcie, jakbym tylko Oho dobrze ja wiem,

trzech drewienkach

apk e

!

e

!

ugryza soninki, klap! eegaby spada i ju po myszce. Ale my si znamy na takich figlach.

Jednak pomylaa sobie myszka, e sonink powcha mona. Od samego powchania apka przecie nie spadnie. Ah! bardzo ja lu-

bi

wcha

ju

po myszce!

sonink! Powcham troszk!" Zblia si wic myszka do apki, a wta kap chajc sonink apk ruszya,

—

!

i

118.

Nie wdawaj si ze zymi.

Sta

bardzo

mia

wa nad tern, aeby zmi dziemi. Lecz

e

dobrego

Sta

nie

ojca.

Ten

czuze

wdawa si

si zdawao, pozosta dobrym,

Stasiowi

mona pomidzy zymi

aby tylko nie naladowa ich zych przykadów. Raz matka przyniosa peny koszyk jabek, które ju kilka dni stay w spiarni. Z podziwieniem pokazywaa, jak jedno zgnie

jabko psuo

inne.

::

81

Ojciec przywoa Stasia, i rzek do niego Patrz, Stasiu jak jedno zgnie jabko wiele

Otó podobnie innych zdrowych zepsuo. dobre dzieci od zego zepsu si moe. Pamitaje sobie to przysowie: Z jakim si wdajesz, takim zostajesz.

—

119.

Naladuj pszczóki pracowite!

Byato raz pszczóka maa, co miodek kwiatków zbióraa. Od kwiateczka do kwiateczka lataa sobie pszczóeczka. Nigdy próno nie wrócia, duo miodku nanosia. Przysza jesie, zima chodna, pszczóeczka byaby godna; lecz e w lecie pracowaa, w zimie si godu nie baa. Pracujcie wic, i wy dziatki, póki pora, póki kwiatki, a na staro mió bdziecie zaz

—

pasy, zebrane

w

lecie.

120.

Muchy

Mody

jeden

i

pajki.

ksi

mawia

czsto: „Na

Pan Bóg stworzy muchy pajki. Te owady na nic si nie zdadz czowiekowi co to

i

Gdybym ziemi.

tylko

móg, wytpibym

je

na

4 '

Pewnego razu w czasie wojny, ksi musia ucieka przed nieprzyjacielem. Znuony pooy si w lesie pod drzewem i zasn. Wtm nagle mucha przebudzia ksicia ukuciem bolesnem. si,

i

—

Zniecierpliwiony

zrywa

wanie, gdy zorzeczy myli muchom,

Elementarz.

6

82

w oddaleniu onierzy nieprzyjaktórzy si prawdopobnie za nim w pogo udali. Widzc niebezpieczestwo skry si w lesie do jaskini. Przez noc zasnu pajk wejcie do jaskini. Rano dwaj onierze, którzy szukali ksicia, nadeszli w to postrzega cielskich,

ksi

ksi

sysza ich rozmawiajcych. miejsce, a „Kto wi, rzek jeden czy si tu nie ukry." „tu on „Nie !" odpowiedzia drugi nie moe, bo wchodzc do jaskini byby pajczyn :

by

;

porozdziera."

Gdy oniórze odeszli, ksi wzruszony zawoa, wzniósszy rce do nieba: ,,0 Boe! raczy zesa wczoraj dzikuj Ci gorco, much a dzi pajka, co mi ycie uratoway.

e

Boe!

wszystko, co stworzye, wszystko dziom przyda si moe."

lu-

121.

Skutki lekkomylnoci.

Walu

lubia rzuca kamieniami.

Ju

nie

stuk szybk, i nieraz by za to karany. Raz rzuca za wróblami, co na ulicy ziarnka zbiray. Nie uwaa, e niedaleko stao dzi-

jedne

Gdy rzuci za wybi mu oko.

ci. i

wróblem, trafi to dzici, 122.

Ukarana kradzie. si chopczyk na drzewo co nad potem roso, bo cudzych akomcowi gruszek si zachciao. Ale na takich sprawkach kady zle wychodzi cudza wasno jest wit, nie godzi si jj tyka. I nasz chopczyk to popotuk si, zna, ale ju po szodzie Spad i nie dosta gruszek.

Pi

,

;

—

!

83 123.

Ostronie

z

ogniem!

Anto bawi si ogniem w kuchni, gdy matka wieczerz przyrzdzaa. Bra trzaseczki, zapala je, i naokoo obraca nimi. Matka go przestrzegaa, aby gdzie iskra nie pada i czego nie zapalia. Anto zrazu usucha. Zaledwie matka wysza na chwil z kuchni, Anto rozpocz znowu swoje zabawk. Nie postrzeg, iskra pada midzy drobne trzaseczki, pod któremi bya soma. Dano wie-

e

czerze,

wszyszy spa poszli. Z ukrytrzaseczkami iskry wszcz si o ogie tak wielki, cay dom stan

po

której

midzy

tej

pónocy

w

—

e

Ledwie ywi uciekli ojciec, matka i Anto. Wszystko si spalio Nie byo ju gdzie mieszka, nie byo w czem chopomieniach.

!

dzi, nie

by

byo

co

je

Tego wielkiego nieszczcia przyczyna nieostrony Anto. 124.

Tome

k.

Tomek byto chopczyk

mia

wiejski,

ubogich rodziców, nie umia czyta ani pisa, ale Tomek mia serce poczciwe, sucha chtnie, kiedy o czem dobrom mówiono, a unika towarzystwa zepsutych. Ojciec i matka mówili mu nieraz rolinka opuszczona, to sirotka. Jako nie:

raz

podwign upadajc

tm

wanie

rolink. Raz

by

zajty, kiedy do niego dzieci paskie przybiegy. Co robisz, Tomku ? zapytay Co robi? ratuj bidn rolink sto:

84

czon, i spodziewam si, e podwignita znowu bdzie zielona, liczna. Roztrzepane ale przydzieci nic na to nie powiedziay biegszy do domu, mówiy o Tomku, czem si zajmowa. ;

Ojciec tych dzieci wzi wic Tomka do dworu, przeznaczy do ogrodu, i rzek dobry to bdzie ogrodnik, kiedy tak kocha rolinki. Tomek wyszed na I tak si stao doskonaego ogrodnika, zamonego i szczliwego czowieka. A co mu drog utorowao Oto dzwignienie rolinki. do szczcia :

:

!

125.

Dobra Marynia.

W

y

jednej wsi poczciwy i pobony koodziej, którego wszyscy ssiedzi szanowali Raz w polu chcc si schroni i kochali.

przed ulów, stan pod starym dbem. Wtóm nagle zagrzmiao; piorun w drzewo uderzy Jego ona i i zabi poczciwego koodzieja. córka Marynia po stracie ojca, nie mogy si on ich ywi, utuli od rzewnego paczu,

—

okrywa, on ich tak kocha! A teraz obie zostay same, biódna matka musi ciko na ehlób pracowa! Biódna wdowa zachorowaa ze zgryDobra Marynia pielgnowaa matk i zoty. wtedy tylko odchodzia od niój kiedy ludzi listociwych baga musiaa o kawaek chleba dla schorzaj matki, eby obiedwie z godu nie pomary. Nieraz pobona dziecina, klczc przy óku matki, modlia si z ezk w oku: „Boe! dopomó nam, ebymy nad sob nie •

,

—

85

pakay !"

I

zy

rzsiste

wydobyy si

z

oczu

pobonej dziewczyny. „Kochane dziócie!" zawoaa matka, ja przy tobie my tylko dwie na mnie take nie opucisz. Nieprawda? ty

zawsze wiecio

bd —

Gdyby

;

nie ty

ya?

— dobre

dzióci, ty nie wstydzisz

moebym ju

si dla matki prosi o jamun. Dobre, wdziczne dzieci! Bóg ci nagrodzi. Matko ty dla mnie winie

!

zrobia dobrego, jak tobie wywdziczy si mog najmniejsza usuga, jak dla ciebie wypeniam, sprawia mi rado! Bóg w niebie usysza modlitw Maryni,

cój

;

i

wysucha. Matka wkrótce przysza do zdrowia. Potom matka jeszcze serdecznij Maryni

kochaa, nieli przedtem, bo Marynia dobra,

pilna,

wdziczna

i

pobona

bya córka.

Maryni stokro drosz staa si matka, któr obdarzy. Pan Bóg na nowo Kiedy si dowiedziano, jak dobr córka bya Marynia, wszyscy ludzie kochali Maryni,

j

a rozmajite dary

sama

z

matk

zewszd przybyway. Przytm pracowaa.

Nigdy im chleba

nie zabrako.

Tak

yy dugo szczliwie razem.

Matka

z czasem umara, a Marynia zostaa sirot. Ale pocziwi ludzie przyjli do siebie dobr Maryni za swoje córk, a umirajc zostawili

jj po sobie cay majtek. 126.

Dobre dzieci. Bogumi i Franusia zawsze si