Dr Maciej Zachariasiewicz Akademia Leona Koźmińskiego [email protected]

I. Willem C. Vis International Commercial Arbitration Moot Court w Wiedniu 1. Willem C. Vis Moot Court w ogólności Raz do roku, na początku kwietnia, ponad 1000 studentów prawa oraz kilkuset prawników praktyków i profesorów prawa z całego świata zjeżdża do Wiednia, aby wziąć udział w Willem C. Vis International Commercial Arbitration Moot Court. Popularność tego prawniczego konkursu dotyczącego międzynarodowego prawa handlowego dotarła już prawdopodobnie na większość wydziałów prawa naszego globu: od Stanów Zjednoczonych, przez kraje Europy Zachodniej i Wschodniej, aż do miejsc tak orientalnych jak Indonezja, Dominikana czy Singapur. W piętnastej edycji konkursu (2007/2008) wzięło udział 203 drużyny z 52 krajów, które prezentowały w Wiedniu swe argumenty i walczyły o nagrody w kilku kategoriach. Willem C. Vis Moot jest konkursem opartym na popularnych w krajach anglosaskich konkursach typu „moot court”. Na długo przed rozpoczęciem finałowych zmagań w Wiedniu ogłaszany jest fikcyjny kazus (taki sam dla wszystkich drużyn). Studenci muszą się z nim zapoznać i przygotować pisma procesowe zawierające szczegółową argumentację obydwu stron sporu. Najważniejsza jest jednak część ustna, która odbywa się pod koniec marca lub z początkiem kwietnia. Na symulowanych rozprawach zorganizowanych na wzór postępowania arbitrażowego

drużyny

prezentują

swoje

argumenty

w

kilkudziesięciominutowych

wystąpieniach. Arbitrzy, których rolę pełnią znani adwokaci lub profesorowie, zadają zaś pytania dotyczące różnych zagadnień związanych ze sprawą. Inaczej niż w prawdziwym arbitrażu, gdzie prowadzi się w miarę potrzeby postępowanie dowodowe, a na rozprawie przesłuchuje się świadków, w konkursie Willem C. Vis obowiązuje zasada, że faktów podanych w kazusie się nie kwestionuje. Odbywające się symulowane rozprawy ograniczają się zatem do argumentacji prawnej, obejmującej zarówno zagadnienia wykładni przepisów prawa, jak i interpretacji faktów pod kątem ich subsumcji do hipotezy stosownych norm prawnych. Całość przypomina nieco nasze konkursy krasomówcze, choć większy nacisk kładzie się na merytoryczne przygotowanie uczestników. Liczy się bowiem zarówno styl

prezentacji, jak i merytoryczny poziom argumentów. Ważne jest także wsparcie argumentów z wykorzystaniem orzecznictwa sądowego i poglądów doktryny. Można w tym miejscu wspomnieć, że współcześnie odbywa się co roku kilkanaście innych międzynarodowych konkursów typu moot court. Niektóre z nich poświęcone są międzynarodowemu prawu publicznemu (Philip Jessup International Law Moot Court Competition, Telders International Moot Cort Competition), inne zaś prawu europejskiemu (European Law Moot Court Competition oraz Central and Eastern European Moot Court Competition). W Polsce, za sprawą organizatora - British Centre for English and European Legal Studies przy Uniwersytecie Warszawskim znany jest przede wszystkim ten ostatni. Konkurs ten organizowany jest co roku w jednym z miast Europy Środkowo-Wschodniej pod patronatem Uniwersytetu z Cambridge i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Istota wiedeńskiego Willem C. Vis Moot Court jest taka sama jak europejskiego moot courtu. Chodzi o prezentację argumentów w wystąpieniach przed fikcyjnymi panelami sądowymi. Rozmiar i zasięg obydwu konkursów jest jednak bardzo różny. Central and Eastern European Moot Court Competition ograniczony jest do kręgu krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Corocznie spotyka się na nim około 20 drużyn z kilku krajów naszego regionu. Willem C. Vis Moot to wydarzenie o nieporównywalnie większej skali. Nie będzie chyba przesadą stwierdzenie, że gromadzi on studentów prawa z całego świata.

2. Tematyka konkursu Fikcyjny spór, który jest przedmiotem konkursu, dotyczy zawsze umowy sprzedaży pomiędzy podmiotami z dwóch różnych państw, będących stronami Konwencji wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980 r. Kontrakt zawiera klauzulę poddającą rozstrzyganie sporów pomiędzy stronami, sądowi arbitrażowemu. Podstawą jego działania są zawsze UNCITRAL-owska ustawa modelowa o międzynarodowym arbitrażu handlowym (UNCITRAL Model Law) oraz inne regulamin arbitrażowy (inny każdego roku).1 Tematycznie Willem C. Vis Moot poświęcony jest dwóm grupom zagadnień z zakresu międzynarodowego prawa handlowego. Do pierwszej grupy należą kwestie procesowe z zakresu międzynarodowego arbitrażu handlowego. W piętnastej edycji konkursu uczestnicy musieli uporać się z problemem istnienia i ważności klauzuli arbitrażowej towarzyszącej umowie zawartej drogą elektroniczną, której zawarcie (ze względu na odwołanie oferty) kwestionowane było przez pozwanego. Ponadto, analizie należało poddać kontrowersyjny w

1

W bieżącym roku były to na przykład amerykańskie reguły arbitrażowe JAMS International Arbitration Rules.

międzynarodowym arbitrażu problem równoczesnej zawisłości sprawy przed sądem arbitrażowym i sądem państwowym oraz ewentualny priorytet w orzekaniu jednej z tych instytucji. Druga grupa zagadnień pojawiająca się w konkursowym kazusie dotyczy zawsze jednolitego prawa sprzedaży międzynarodowej, a ściślej rzecz biorąc - wspomnianej już konwencji wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów. Przykładowo, w piętnastej edycji konkursu podstawowy problem dotyczył pytania, czy doszło do skutecznego zawarcia pomiędzy stronami umowy sprzedaży. W tym celu należało przebadać konwencyjne normy dotyczące zawierania umów. W szczególności istotną rolę odegrał problem odwołalności oferty, interesujący na tle konwencji wiedeńskiej, z tego powodu, że jej przepisy są wynikiem kompromisu pomiędzy regułami obowiązującymi w państwach common law (oferta odwołalna) i w systemach kontynentalnych (oferta z zasady nieodwołalna). Drugim merytorycznym zagadnieniem w konkursie była kwestia zgodności przedmiotu sprzedaży (towaru) z umową, a ściślej z celem, do którego towar ma być wykorzystany, a o którym nabywca poinformował sprzedawcę w momencie zawierania umowy.

3. Terminarz wydarzeń Przygotowania do konkursu rozpoczynają się w pierwszy piątek października w roku poprzedzającym rok, w którym odbywa się konkurs. Kazus (the Problem) udostępniany jest na stronie internetowej konkursu. Studenci mają parę tygodni na przygotowanie pytań dotyczących stanu faktycznego. Wyjaśnienia z odpowiedziami są następnie udostępniane wszystkim drużynom w internecie (the Clarifications). Bazując na danym stanie faktycznym studenci muszą przygotować w określonym terminie (w bieżącym roku do 4 grudnia 2008 r.) pismo procesowe powoda (Memorandum for Claimant). Memoranda każdej z drużyn są następnie przesyłane do wylosowanej innej drużyny, która stanie się przeciwnikiem w pierwszej rundzie konkursu. Studenci przygotowują następnie (do 27 stycznia 2009 r.) odpowiedź na pismo powoda, które otrzymali od jednej z drużyn uczestniczących w konkursie (Memorandum for Respondent)2. Tak kończy się część pisemna konkursu. Na wiosnę kolejnego roku (2-9 kwietnia 2009 r.) odbywa się z kolei część ustna konkursu. Oficjalnie konkurs rozpoczyna się bankietem powitalnym (3 kwietnia). Co roku 2

Sposób, w jaki Memoranda mają być sporządzone jest już w tej chwili ściśle określony przez organizatorów konkursu. Wszystkie reguły opisane są szczegółowo w Zasadach konkursu (the Rules), które dostępne są na stronie internetowej. W internecie publikowane są również najlepsze Memoranda z lat poprzednich. Warto do nich sięgnąć i traktować jako wzór (w stosunku do którego zawsze można coś udoskonalić).

poprzedzą ją jednak nieoficjalna impreza organizowana dzień wcześniej przez stowarzyszenie uczestników konkursu (Moot Alumni Association). Rano następnego dnia rozpoczyna się, trwająca 4 dni, pierwsza runda eliminacji. Każda z drużyn występuje w czterech arbitrażach, dwa razy przedstawiając argumenty powoda, a dwa razy - pozwanego. Za każdym razem przeciwnikiem jest drużyna z innego Uniwersytetu. Zmieniają się także arbitrzy. Po tych wstępnych zmaganiach do kolejnej rundy przechodzą 64 drużyny, które zgromadzą największą ilość punktów. W następnych rundach eliminowane są kolejne ekipy, aż do wielkiego finału z udziałem dwóch najlepszych drużyn. Całość kończy się uroczystym bankietem w wiedeńskim ratuszu miejskim, na którym rozdawane są nagrody w licznych kategoriach (oprócz głównej nagrody dla najlepszej drużyny w wystąpieniach ustnych, przyznaje się również nagrody indywidualne, a także nagrody za najlepsze memoranda).

4. Rejestracja Rejestracja drużyn odbywa się począwszy od października aż do początku grudnia.3 Najpóźniej w tym terminie trzeba również uiścić opłatę rejestracyjną (zob. niżej). W konkursie może wziąć udział każdy student prawa, włączając w to studentów studiów doktoranckich, o ile nie są oni uprawnieni do wykonywania zawodu prawniczego. Drużyna musi się składać z minimum dwóch członków. Maksymalna liczba osób w drużynie nie jest określona. Optymalnie, powinna ona liczyć od 4 do 6 osób. Inaczej niż w wielu innych konkursach typu moot court, nie istnieją żadne wstępne eliminacje. Każda zarejestrowana drużyna, które nadeśle w terminie Memoranda, może wziąć udział w ustnych zmaganiach w Wiedniu. Konkurs odbywa się w języku angielskim. Biegła znajomość tego języka jest więc absolutnie niezbędna.

5. Koszty Pragnąc wziąć udział w Willem C. Vis Moot Court trzeba liczyć się z koniecznością poniesienia dość pokaźnych kosztów. Opłata rejestracyjna wynosi 600 Euro.4 Obejmuje ona jednak jedynie sam udział w konkursie. Do tego trzeba doliczyć koszty podróży do Wiednia oraz utrzymania na miejscu przez około 8 dni. Warto więc już wcześniej podjąć próbę zdobycia dofinansowania z macierzystej uczelni lub od prywatnych sponsorów.

3 4

Formularz rejestracyjny można pobrać ze strony internetowej. Sposoby uiszczenia opłaty rejestracyjnej wskazane są w Zasadach konkursu (the Rules), pkt. 12 i n.

6. Dlaczego warto Na temat Willem C. Vis Moot Court często powtarzane jest następujące spostrzeżenie: ”Niezależnie od tego jak wiele uczestnik wynosi z udziału w konkursie, jedno jest pewne – raz na zawsze zmienia on ich życie”. Choć takie stwierdzenie wydaje się nieco przesadne, trzeba przyznać, że rzeczywiście dla większości uczestników, Willem C. Vis Moot Court stał się istotnym bodźcem dla dalszego rozwoju. Szczególną zmianą, jaka zachodzi w wykształceniu młodego prawnika jest przeobrażenie perspektywy, z jakiej patrzy on na to co dzieje się w prawie na świecie. W konsekwencji całkowicie odmienia się spojrzenie także na własny system prawny.5 Można zastanawiać się w jaki sposób Willem C. Vis Moot Court tak silnie kształtuje umysły młodych ludzi. Odpowiedź kryje się w kilku zasadniczych aspektach konkursu. Po pierwsze, konkurs wprowadza studentów w dwie bardzo istotne dla handlu międzynarodowego grupy zagadnień. Uczestnicy zapoznają się bowiem z jednym z największych sukcesów w unifikacji prawa prywatnego – Konwencją wiedeńską o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, a także wprowadzani są w podstawowe tajniki arbitrażu, który jest w dzisiejszych czasach najpopularniejszym sposobem rozstrzygania sporów z zakresu międzynarodowych stosunków handlowych. Jednym z pierwotnych celów powołania do życia Willem C. Vis Moot Court było właśnie pragnienie edukowania młodych prawników w zakresie tych zagadnień. Po drugie, szczególnie ważne wydaje się to, że dzięki konkursowi studenci nie tylko przyswajają sobie wiedzę na temat międzynarodowego prawa handlowego, ale także zdobywają praktyczne umiejętności, które przydatne będą w ich przyszłym życiu zawodowym. Uczestnicy uczą się bowiem pisać pisma kierowane do sądu arbitrażowego oraz formułować argumenty w ustnych wystąpieniach przed tym sądem, a ten od prawdziwego różni się tylko fikcyjnością sporu jaki się przed nim toczy.6 Zważywszy, że na polskich

5

Często podkreśla się, że Willem C. Vis jest unikalnym doświadczeniem edukacyjnym przybliżającym studentom prawo porównawcze i metodę prawnoporównawczą. Tak np. J. Waincymer, International and Comparative Legal Education through the Willem C. Vis Moot Program: A Personal Reflection, Vindobona Journal of International Commercial Law & Arbitration, 2001, s. 256, 266. 6 Na marginesie można w tym miejscu przytoczyć konkluzje raportu przygotowanego dla American Bar Association Task Force on Law Schools and the Profession (tzw. MacCrate Report, dostępny na stronie: http://www.abanet.org/legaled/publications/onlinepubs/maccrate.html), gdzie wskazano 10 podstawowych umiejętności, które prawnik powinien posiadać, mianowicie: 1) rozwiązywanie problemów, 2) analiza prawnicza, 3) badanie źródeł, literatury i orzecznictwa (research), 4) dochodzenie faktów, 5) komunikacja, 6) zdolność udzielenia porady, 7) negocjowanie, 8) rozeznanie w możliwościach rozstrzygania sporów, włączając w to metody alternatywne, 9) zarządzenie i organizacja pracy, 10) rozpoznanie i rozwiązywanie problemów etycznych. Podkreśla się, że Willem C. Vis umożliwia doskonalenie prawie wszystkich powyższych umiejętności. Tak J. Graves, S. Vaughan, The Willem C. Vis International Commercial Arbitration Moot Court: Making the Most of an Extraordinary Educational Opportunity, The Vindobona Journal of International

wydziałach prawa dominuje uczenie wiedzy o prawie, możliwość kształtowania prawniczych umiejętności wydaje się szczególnie istotna dla polskich studentów.7 Po trzecie, w ramach Willem C. Vis Moot Court studenci mają okazję spotkać młodych prawników z wielu różnorodnych kultur prawnych.8 Uwaga wszystkich skoncentrowana jest jednak wokół tych samych problemów, przez co mają oni możliwość porównania różnych sposobów postrzegania tych samych zagadnień. Ćwiczy się więc myślenie wybiegające poza horyzont własnego systemu prawnego. Tym samym buduje się fundament dla przyszłego zrozumienia, które potrzebne jest zawsze tam, gdzie stykają się różne systemy prawne. Po czwarte, Willem C. Vis Moot Court to okazja do spotkania wielkich sław ze świata międzynarodowego prawa handlowego. Nie do przecenienia jest możliwość prezentowania swoich racji przed profesorami zza oceanu, czy też dyskusji o międzynarodowym arbitrażu handlowym ze znanymi praktykami z tej dziedziny. Po piąte, co często podkreślają sami organizatorzy, niezmiernie istotnym elementem konkursu jest możliwość nawiązania kontaktów towarzyskich ze studentami prawa z innych krajów. Znajomości takie, choć oczywiście są wartością samą w sobie, mogą w przyszłości zaowocować współpracą zawodową na szczeblu międzynarodowym, tak ważną we współczesnym świecie. Po szóste, udział w konkursie, a zwłaszcza osiągnięte tam laury, jest coraz częściej dostrzegane przez potencjalnych pracodawców, prowadzących działalność w obszarze międzynarodowego prawa handlowego i poszukujących pracowników z dobrą znajomością prawniczego języka angielskiego.9 Praktyka pokazuje, że często udział w konkursie „otwiera” znaczenie więcej drzwi do kariery, niż jakakolwiek inna aktywność przedsiębrana w trakcie studiów. Jedno więc Willem C. Vis Moot Court odmienia z całą pewnością: poszerza horyzont myślenia uczestniczącego w konkursie młodego prawnika. Dla wielu uczestników jest to pierwszy krok w świat międzynarodowego arbitrażu handlowego. Udział w konkursie staje się jednak silnym bodźcem, aby podążać dalej w tym „ponadnarodowym” kierunku. W rezultacie daje to silną motywację do dalszego rozwoju własnych umiejętności i talentów. Commercial Law and Arbitration, vol. 10, 2006, s. 176. Niestety, trudno to samo powiedzieć o studiach prawniczych w Polsce. 7 Na szczególną rolę jaką w edukacji prawnika w systemach kontynentalnych pełnić może uczestnictwo w moot courcie wskazuje J. Waincymer, International..., s. 262. 8 Zob. J. Graves, S. Vaughan, The Willem..., s. 177 oraz J. Waincymer, International..., s. 257, który podkreśla, że “diversity is one of the most valuable aspects of the Vis moot”. 9 Por. Waincymer, International..., s. 265.