ODO
sıs.ö
+ sn
GÖKNAR VE ÇAM TOMRUKLARIN UZUN BOYLU VE KABUKLU OLARAK HASADlYLA UYGULANMAKTA
OLAN YÖNTEMIN EKONOMIK YÖNDEN iRDELENMESI
AN ECONOl\llC CO:M.PRISON OF THE 1\."E\V HA.Rv"".ESTING i\fETHOD ON iBARKD A.'NJ> Ul'."RARKED LONG SOFTWOOD
LOGS WITH TODAYS TURKISH HAR:v:EST:ING PRACTICE
Celal
ÇOBA.ı'l
Orman Yüksek Mühendisi
ORMANCILIK ARAŞTIRl\1A ENSTiTüSü YAYll"\lLARI Teknik Billten Serisi No: 73
Gürsoy Basımevi 1975 - ANKARA
öN SöZ Ormanm ana ürünü olan odun üretiminin hasat aşamasmda, günümüzün ekonomik zorunluluklarımn sonucu, eldeki koşul ve olanaklar çerçevesinde gerekli değişiklikleri yapmamız kaçınılmazdır. Bu ekonomik zorunlulukların itişiyle yapılacak değişikliklerin ise verimlilik ilkesine bağlı olması, bilinen bir gerçektir. Gerek verimliliği yiikseltmek, gerekse odunun kalite ve kantitesini korumak amacıyla, ileri arınancılık uygulaması yapan iükelerin çoktan bıraktığı bu yöntemi biz ne oranda değiştirebiliriz? İşte bu amaçla Orman Genel Müdürlüğünün olurlarıyla oluşan Danışma Kuntlunca konunun araştırılması istenmiştir. Böylece Şubemizce ele alınan soruna, yapılan ön etütlerden sonra «Göknar ve Çam Tomruklarının Uzun Boylu ve Kabuklu Olarak Hasatıyla, Uygulanmakta Olan Hasat Yönteminin Ekonomik Yönden 1rdelenmesi» olarak çözüm getirilmek istenmiştir. Bu araştırınamu arazi çalışmaları Bolu Başmüdürlüğüne bağlı Alave Bolu İşletmesinin değişik ekolojik ve yerel özellik gösteren üçer bölgesinde yiirütiümüş. ve elde edilen tomruklar, Bolu Karacasu Fabrikasında yine gözlem ve ölçme yapılarak biçilıniştir. dağ
Ormancılığımıza yararlı olacağına inandığım
zi
çalışmalarında
büyük ilgi ve
bu
araştırmanın
ara-
yardımlarını gördüğüm Aladağ İşletme
Müdürii Osman Savaşal, Başalan Bölge Şefi Kamil Canan, Kartalkaya Bölge Şefi Mustafa Gülerkaya, Aladağ Merkez Bölge Şefi Ahmet Emecen' e ve Bolu İşletme Müdürü Adnan Emiroğlu ile bölgesinde çalışma larımızı sürdürdüğiimü.z Bölge Şefi arkadaşlara teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca fabrikada yaptığımız ölçme ve gözlemlerimizde her türiii kolaylığı gösteren Fabrika Müdürü Murtaza Aksu'yu da şükranla anarrrn. Yine bu araştırmanın arazideki ölçmelerinde çalışan VII Şube Mühendüderi Osman Taşkın ve Pamir Erten ile aynı Şube Laborantı Safi
-:m--
Yüksel ve önder Yurtsever'e, Şubemiz Mühendisleri Rızkullah Muallaoğlu ve Tezerdi Teke ile ayrıca verilerin istatistik analizlerinin yapıl masında yardımcı olan Enstitümüz Matematik - İstatistik Şubesi Müdürü Osman Sun'a, büroda yapılan değerlendirmelerde büyük yardıını m gördüğüm Şubemiz Uzmanı Yalçın Anıl'a ve daktilo eden Şubemiz Laborantı Selahattin Tuncay ile Hasan Kaya Gökağaç'a teşekkürü bir borç bilirim. Ankara, Ocak 1973 Gellll
-IV-
ÇORı\N
İÇİNDEKiLER
Sayfa
1 - GtRtŞ .................... .
2 -
ARAŞTIRMANIN
AMACI
ı
. . . .. . . . . . . . . . . .. .
2.1- 2.1- BUGüNE DEG1N YAPILıAN UYGULAMANIN NEDENLERİ . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. 1 2.1.2 2.1.3 -
3 -
İşgücünün Nicelik ve Niteliği Yol Durumu . . . . . . . . . . . . . .. . . . Kabukların Ağacın Kökü Dibinde Soyulması Zorunluluğunun Diğer Nedenleri
2
2 2 3
3
2.2- BUGüNE DEG1N YAPILAN UYGULAMANIN SAKINCAL-ARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
2.3 -· ARAŞTIRMANIN GEREGt VE öNEM1 . . . . .
5
ARAŞTffiMANIN
6 6
3.1- ARAZ! 3.2
3.3-
PLANLANMASI VE YtJRüTtJUIESt YAPILDIGI YER...
ÇALIŞMALARININ
ARAZi
ÇALIŞMAL..ARININ
'DüZENLENMESi
7
3.2.1 3.2.2 -
Kesim Bloklan ~,_. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomruklann Durumu (Kabuklu, Kabuksuz, U zun ve N ormal Boy) . .. . . . . .. .. .
7
ARAŞ'I'IRMADA
VE YAPILAN 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 -
ETK1L1 OLAN FAKTöRLER .. . .. . . .. .. . .. . . ..
iŞLEMLER
Kabuk Soyınada . .. .. . .. . . .. .. . .. . . . . Kısa Mesafe Taşımada (Sürütmede) Yüklernede . . . . . . . . . . . . Uzun Mesafe Taşımada Fabrikada Biçmede
-V-
7 7 8 8 9 10 10
Sayfa 4 -
TOPLANAN VERiLERiN 1\'IATEl\i..I\TiK - iSTATISTiK ANALiZLERi VE DEGERI.ENDtRiLMESt
tL2 -
KABUK SOYMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
ll
4.1.1 -
12
Konunun Ekonomik Yönden incelenmesi
KISA lviESAFE TAŞIMA ( SüR ü'I':tvlE) . .. 4.2.1 4.2.2 -
4.3.1 '1.3.2 -
6 -
13
Verilerin Matematik- istaUstik Analizlerı E-lde Edilen Sonuçların Ekonomik Yönden incelenmesi ...
4.3- TOMRUKLARIN
5 -
11
13 H
KAlvfYONA YüKLEMESi ...
15
Verilerin Matematik- istatistik Analizleri Durumun Ekonomik Yönden incelenmesi
15 15
ARAŞTIRMA V.ERiLl~RiNDEN
Y ARARLi\l'.ılJLARAl{ SüRüTMEDE M3 !SüRüiME SüRESiNiN SAPTANMASI ......... ·... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
17
5.1 -
1vP/SüRüTh1E MALiYETiNiN SAPTANNlASI ...
21
5.2
SüRüTME YOLU öZELLilaNDEN iLERi GELEN SüRüTME ZORLUGU FAKTöRüNüN M3 !SüRüTME SüRESiNE EKLENMESi . . . . . .
25
ARAŞTIRMA VERiLERtı'LE
1\'P/SüRüTME SüRESiNiN SAPTANMASI ... ... ... ... ... ... ...
25
7 - SONUÇ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2u
8 -
28
öNERiLER .. . . .. . ..
31
öZET ................. .. · Stunmary ....................... .
35
YARAliLANlLAN KAYNAKLAlt ........... .
36
ÇiZELGEl-ER .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. . . . . . ..
39
Çam Tomrukları İçin Ormanda Kökü Dibinde ve Fabrika 'Deposunda m'lKabuk Soyma Süresi . . . . . . . . .
40
Tomrtıklım il;in Ormanda Kökü Dibinde Fabrika Deposunda m3 /Kabuk Soyma Süresi
41
1 -
2 -- Göknar
-VI-
VL"
3 ~1 ~
5
laştırılması
Ormanda ve Depoda Kabuk Sayma Sürelerinin Karşı. .. . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Kabuklu, Kabuksuz Uzun ve Normal Boy Çam TomrukIarının hm/m3 Süri.itme Süreleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
Kabuklu, Kabuksuz, Normal Boy Göknar Tomruklarmm hm/m3 Sürütme Süreleri . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. .. . .. . . ..
44
6 -:---- Kabuklu, Kabuksuz Uzun ve Normal Boy Tomruklarm
7
Karşılaştırılması
... ... ...
45
Kabuklu, Kabuksuz Uzun ve Normal Boy Çam Tomruklarınm Sal üzerinde m 3/Yükleme Süreleri . . . . . . . . . . ..
46
hm/m 3 Sürütme Sürelerinin
8
Kabuklu, Kabuksuz Normal Boy Göknar Tomruklarmın Sal üzerinde m'/Yükleme Süreleri
9
Kabuklu,
Kabuksuz Uzun ve Normal Boy Toın Sal t'rzerinde m 3/Yükleme Sürelerinin Karşılaştırılnıası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. rukların
10
48
Ortalama 600 m. Mesafede ve r;;- 20 Eğimele Bir Çift öküzle Varsayıma Dayalı Yük Hacmi ve Bu Yük Hacminin Karş1lığı Çap İçin m 3/Sürütme Süresi ve Günlük İş Verimi ....................................... ..
49
EKL·ER. Tomruklarının Sürütülmesiııde
1
Çam
2
Göknar
3
Çam
4
Göknar
ölçülen Etkenler
89
5
Çam ve Göknar Tomruklarmın Sürütülmesinde ölci.ilen Etkenler Arasındaki tlişki ve i.lişkilere Dayalı l1esaplanan Eşitlikler . . . .. . . .. .. . . .. . . . .. . . .. .. . . .. . .. .. . .. . . ..
99
Çam ve Göknar Toınruklarınm .Yiiklenınesinde ölçülen E-tkenler Arasındaki ilişki ve Bu ilişkilere Dayalı Hesaplanan Eşitlikler . .. . .. . .. . . . . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . . ..
103
6
Tomruklarınm
ölçülen Etkenler
Sürütülmesinde ölçülen Etkenler
Toı1ıruklarının Yül,leııırıesinde
ölçülen Etkenler .
Tomruklarmın Yüklenınesinde
-VII
49 63
78
1-
om.ış
Ana ürün odunun hasatında, başka bir deyişle iiretimin Teknik Mekanik aşamasında ormanlarımızın bilimsel olarak işletilmeye başla masından bugiine değin uygulanan yöntem değişmemiştir. Kısaca özetlenirse bu yöntem; ağacın devrilmesi, dallarının budanması, kabukları mn soyulması (ibrelilerde), yol durumu, taşıma araçları ve tiiketiın yerlerinin isteklerine bağlı olarak belirli boylara bölme, duruma göre tomruk başlarının çevrelenmesi, yöresel işgiicii araç ve gereç olanaklarına bağlı olarak bölmeden çıkarma ve depolara taşıma işlemlerinden oluş maktadır.
Çağımız
teknolojisine koşut olarak gelişen modern arınancılık kavbitmeyen bir kaynak olmadığım göstermiı;ıtir. Hatta artan toplum gereksinmelerini bile karşılayamama gerçeği ile yiiz yiize gelıniştir. Demek ki, kıt kaynağin ekonomik olarak işletilmesi ilkesi kaçınılmaz bir zoruııluluk olmaktadır. Bu nedenle üretiminin biyolojik aşa masında uygulanan ormancılık bilim ve tekniğinin ana amacı; gerek nitelik ve gerekse nicelik yönünden en yiiksek düzeyde odun üretmek olduğuna göre, bu haınınaddenin hasatında uygulanan yöntemin de ~odu nun nitelik ve niceliğine zarar verıneden tiiketimin hizmetine sunacak biçimde olması gerekmektedir. üretimin gerek nitelik ve gerekse nicelik yönünden en yiiksek diizeyde olması tek başına yeterli değildir. Çünkii üretimin, teknik yönden olduğu kadar ekonomik yönden etkinliği de önemlidir. Yani uygulanan teknikle artan üretimin maliyetinin de pazarda yarışacak diizeyde, başka bir deyişle ucuz olması gerekmektedir. ramı, orınaııların
Hasat edilen odun, fabrikalarda kereste haline getirilirken, gerek nitelik gerekse nicelik yönünden en az kayıp verecek biçimde olması fabrikalarm en önde gelen erekleridir. Bunun sağlanabilmesi ile aşağı da kısaca değinilen koşulların yerine getirilmesiyle olanaklıdır : 1 -
Kesimin; tekniğine ve olarak yapılması,
tomruklamanın
standardiara uygun
1
2 -
Taşımanın;
kesilerek hazırlanmış olan oduna yecek biçimde düzenlenmesi,
3 -
Kesilmiş
4 -
Hasat yönteminin, odunun leyecek şekilde olması, ...
odun un; gerek ormanda, gerekse bekletilmeden kereste haline getirilmesi. çatlamasını
kayıp
verdirme-
depolarda fazla
ve rutubet
kaybını
ön-
Yukardaki koşulların yerine getirilmesi . sanıldığı kadar kolay olYalmz ülkemiz olanakları çerçevesinde istenen düzeye yaklaşım ne kadar hızlı olursa, doğal olarak, amaca ulaşım da o kadar kısa sürede olacaktır.
mayacaktır.
Uygulanagelen hasat yöntemi nedeniyle, hammadde olarak odun, pazara büyük çapta nitelik ve nicelik kayıplarıyla ulaşabilmektedir. örneğin; özde, başlarda ve yüzeyde ol11şan derin çatlaklar, beklemeden ileri gelen çürüme ve renk bozuklukları bunların başlıcaları olarak sayı labilir. Bu kayıpların Türkiye koşullarmda yapılagelen hasat tekniği çerçevesinde, ne oranda önlenebileceğine ilişkin gerek zaman gerekse bekletme yerine bağlı olarak; göknarda kabuklu, ve uzun boylu hasat şekline . ilişkin veriler toplanarak değerlendirilmiştir. Böylece sorun iki yönlü olarak ele alınmış olup, birinci aşaması Şubemizce, ikincisi ise elde edilen kerestenin nitelik ve niceliğine ilişkin olduğu için Orman Mahsulleri Şubesince yürütülmüştür.
2 - ARAŞTIRMM>."'N AMACI 2.1 BUGüNE DEG-tN YAPILAN UYGULAMANIN NEDENLERi Orman tşletmelerinıizde uygulanan yöntemin nedenlerini belirleyebilmek için kullanılan işgücünün nitelik ve niceliği ile yol olanaklarım ortaya koyınak gerekecektir.
2.1.1
işgücünUn
Nicelik ve
Niteliği
Kesim ve taşıma işlerinde çalışan işgücü, genellikle orman içi ve köylerinin durumlarına bağlı olmaktadır. Bu köylerin ise tarıma dayalı uğraşıları esas işleri olup, ormanda yaptıkları işler ikincil durumdadır ve genellikle ormanda yapılan kesim ve taşıma işlerinin planlanması, bu işgücünün kendi tarımsal uğraşılarının dışmda kalan zamana göre düzenlenebilmektedir. Ormanda, gerek kesim, gerekse taşıma işleri (özellikle bölmeden çıkarma) özel bir bilgi ve beceriyi gerektirkenarı
mektedir. Oysaki mevsimlik olarak işlendirilen ve ikinci derecede orman işlerine bağlı olan bu işgücünün eğitilmesi bugüne değin sağlana mamıştır. İşçi eğitim kampları ise bu işgücünü kendine çekememiş, burada eğitim gören kişiler orman işçiliğinin dışmda başka şeyleri amaçlamışlardır. Bunun sonucu olarak da işgücüne ilişkin rasyonalizasyon olanakları bir noktada kısıtlanmış olmaktadır. Hasat işlerinde yararlamlan işgücü; a)
Kesimde insan gücünden,
b)
Bölmeden
çıkarınada
c)
Yükleme-
boşaltmada
Bu
şekildeki işgücünün
vermediği görüşü
bugüne
genellikle insan ·ve hayvan gücünden. insan gücünden
oluşmaktadır.
ise kabuklu ve uzun boylu hasat geçerli olmuştur.
işlerine
el-
değin
2.1.2 Yol Durumu Entansif bir orman işletmeciliği ıçın hektarda; normal koru or20 ın, bozuk korularda 10 m, normal baltalıklarda 6 m bozuk baltalıklarda ise 5 m ve bunlarm ortalaması olarak 12.6 ın orman yolu öngörülmektedir. Oysaki Türkiye'de bugün hektardaki orman yolu ancak 5.5 (*) m dir. (17, s: 48), (18, s: 61). Bu da sürütme yolları nın normalden uzun olduğunu göstermektedir. Türkiye'de halen kesim böfgesinden yükleme yerine (raınpaya) taşıınada kullanılan hayvan gücüyle toınrukların uzun boylu ve kabuklu taşınması; gerek kabuklu tomruğun su kaybımn az olmasmdan dolayı ağır oh1şu, gerekse kabukların sürütmeyi zorlaştırması nedeniyle ibrelilerde kabuklu ve uzun boylu hasatı zorlaştırdığı ve dolayısıyle taşıma maliyetini yükselttiği ileri ınanlarında
sürülınektedir.
2.1.3 Kabuklarm Ağacın Kökü Dibinde nun Diğer Nedenleri
Soyulması
Zorunluluğu
a) Gerek işgücünün kendi tarımsal işlerinin gereği, gerek fabrikaların düşük kapasiteli oluşu ve gerekse pazarlama tekniğinin yeteri kadar yapılamaması sonucu, tomrukların ormanda, isietme ve fabrika ( *)
Hektardaki yol uzunluğunun 12.6 m olabilmesi için, 126.000 km lik orman yo luna gereksinme duyulduğu, Orman Bakanlığı çalışmalarında belirtilmektedir. 1973 Ekim sonuna değin, 55.000 km yol yapıldığına göre hektardaki yol uzunluğu 5.5 m olmaktadır.
3
depolarında
bir süre beklemelerini gerektirmektedir. Bu durumda; tomrukların kabuklu olarak bekletilmesiyle kabuk böceklerinin kitle halinde üremelerine ve mavi küf mantarımn ol~masına ortam hazırlanmış olmaktadır.
b) Kabuklu tomrukların biçilmesi sırasında kabuklara batmış olan taş, kum, toprak gibi yabancı maddeler katrak veya şerit testerelerin :zarar görmesine neden olmaktadır. c) Tomrukların fabrika depolarında soyulması halinde depoda biriken kabukların uzaklaştınlmasının, fabrikalar için büyük bir sorun olduğu, uzaklaştırılınaması halinde ise her an yangın tehlikesi ile karşı karşıya kalındığı ileri sürülmektedir. d) Kabukların ormanda soyulmasıyla önemli miktardaki organik madde yine orman toprağına kazandırılınaktadır (12, S: 4).
2.2 BUGtJNE DOOi.N YAPILAN UYGULAMANIN SAKINCALARI Aşağıda sıralanan sakıncalar
hem de bir
bakıma
hipotezi
hem bu
araştırmanın yapılış
nedeni
durumundadırlar.
a) Tomruklama işi pazar isteklerine uygun dibinde yapıldığı için sürütmede bir gidiş dönüşe
olarak düşen
ağacın kökü birim miktar
düşmektedir.
salunca yükleme ve uzun mesafe taşıma için de geçerliuzun mesafe taşımada aracın (kamyon, trayler vb. gibi) tonajına göre yapılan yükleme çok yüksek olmakta ve bu ise aracın devrilmesine ve bunun sonucu olarak da can ve mal kaybına neden olmakb)
dir.
Aynı
Ayrıca
tadır.
kesimden sonra soyulmasıyla açık hava koşulları nın doğrudan etkisinde kalan tomnikiarda su kaybı nedeniyle dı§ta hız... lı kuruma olmaktadır. Doğal olarak dıştan içe doğru olan kuruma sonucu; derin öz, baş ve yüzey çatlakları oluşmaktadır. Bu çatlaklar kereste niteliğini düşürdüğü. gibi, biçme sırasında niceliksel kayıpların da nedeni olmaktadır. Ayrıca kuruyan tomruğun biçilmesi sırasında şerit testere ve katraklar daha sık körleştiğinden bilemeyi gerektirmektedir. Bu hem testerelerin çabuk elden çıkmasım hem de zaman kaybını oluş c}
Kabukların
turmaktadır.
d) Kabuk soyma ve tomruklamanın ormanda kökü dibinde kesim işlerinde iş verimini büyük ölçüde düşürmektedir.
ması,
4.
yapıl
e) Ormanda soyulan kabukların çürümesi oldukça uzun bir sürede olabilmekte ve bundan dolayı da doğal gençleşmeyi engellemektedir. Ayrıca yakacak olarak büyük çapta odun kullanan ülkemizde kabuğun ormanda soyulmasıyla bu maddeden yakacak olarak yararlanılarnıya cağı ,gibi, levha sanayiinde de hammadde olarak yararlanılamıyacaktır.
2.3
A.RAŞI'IR~IANIN
GEREöi VE öNEMl
Bu araştırma, adından da anlaşılacağı üzere, ibrelilerde kabuklu ve uzun boylu hasat olanaklarını amaçlamaktadır. Bizi bu yöne iten nedenlere daha önce değinilmişti. Kısaca üzerinde durmak istediğimiz bu nedenler, araştırmanın gereğini daha iyi belirlemiş olacaktır. Odun hammaddesi üretiminin kesim aşamasında yapılan alt işlem ler ve bu alt işlemlerin genel kesim zamanı içindeki payları yaklaşık olarak aşağıdaki gibidir (*)
4.0
Yürüme
: %'
Hazırlık
.%1
3.47
%1
4.91
Dip
temizliği
ve
yayvanlığı
Devirme
w 16.83
Dal budama
,%i 14.52
ölçme ve
işaretierne
Tomruklama
,%
1.82
:%ı
Kabuk soyma
17.87 ) 50.69 % 32.82 .%'
Çevirme
%
1.97
Diğer
%
1.79
Toplam
%100.00
Burada kolayca görüleceği gibi kabuk soyma ve tomruklama zamanı genel zaman içinde % 50.69 gibi önemli yeri almaktadır. Ayrıca kesimden sonra yapılan kabuk soyma ve pazar isteklerine uygun tomruklama işlemleri nedeniyle, gerek tomruk yüzeyinin gerekse tomruk baş("')
Bu oranlar, Dr. Hayati Gürtan'ın Ormancılık Araştırma Enstittlsü'nde yürüttüğü «İğne Yapraklı Ormanlardaki tstihsalde !ş ve Fiyat Analizlerinin Araş tırılınası:ı> konulu çalışmasının verilerinden hesaplanarak bulunmuştur.
.5
larının açık
hava
koşullarıyla karşılaşması
laklarının oluştuğu
sonucu yüzey,
baş
ve öz çat-
bilinmektedir.
Açıklanan bu olumsuz gerçekler; odun üreten işletmelerimizin üretürünün nitelik ve niceliğini koruyamamasına, dolayısiyle değer fiyata satamamasına, bu hammaddeyi işleyen ünitelerin ise düşük randı maula çalışmasına, neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak da; kaynakların ulusal ekonomi yararına işletilememesi durumu ortaya çık tiği
maktadır.
!şte
bu sakıncaları, Türkiye koşul ve olanakları içinde gidermek amacıyla, bu soruna çözüm getirilmek istenmiştir. Böylece hem elde edilen ürünün nicelik ve niteliğinin korunması ve hem de ürünün hasat maliyetinin düşürülmesi amaçlanmıştır. Başka bir deyişle hammaddeyi nitelik ve nicelik yönünden koruyabilmek için, eldeki işgücü olanaklarıyla ne oranda ekonomik yaklaşımın sağlanabileceği saptanmak istenıniştir.
Daha önce de kısaca değinildiği gibi, ileri arınancılık uygulamasını yapan ülkeler, ağacı tümüyle yükleme yerine taşıma olanaklarını çeşit li yönleriyle araştırmaktadır. O ülkelerde dallardan temizlenmiş tam ağaç boyu sürütme ile, ağacı dallarıyla birlikte sürii.tmenin teknik, ekonomik ve silvikültürel yönlerden irdelenmesi yapılmaktadır. Türkiye'de eldeki olanaklarla ormanlarımızın içinde bulunduğu koşullar ve bu tür uygulamalara elvermemektedir. Ancak uyguladığımız yöntemin ise, sakıncaları kısa da olsa daha önce belirtilmişti. öyleyse soruna kesinlikle eldeki koşul ve olanaklarla bir yaklaşımın kaçınılmaz olduğuna göre, bu yaklaşımın ne olabileceği sorununun araştınıması gerekir. tşte bu araş tırınada amaçlanan da budur. Bu noktadan giderek elimizdeki yol ve iş gücü olanaklarıyla hangi çaplarda uzun boylu ve kabuklu tomruk ekonomiktir? Kesilen ağaç kabuk böceği ve mantar üremesi için ormanda ve depoda ne kadar bekletilebilir?
3 - ARAŞTIRMANIN PLANLANMASI VE YüRtrrüLMESi
3.1 ARAZi ÇALIŞMALARININ YAPILDIGI YER. Bu araştırınada ibreli ağaç türlerimizden çam ve göknarın yetişti bağlı; Aladağ, Kartalkaya ve Başalan Bölgeleri, çam türü, Bolu işletmesine bağlı; Yeşildağ, Abant ve Kökez Bölgeleri de göknar tUrü için deneme alanları olarak seçildi. ği Bolu Başmüdürlüğünün Aladağ işletmesine
6
Araştırmanın ilk planlanışmda her iki ağaç türü için uzun boylu ve kabuklu hasat olanakları lizerinde durulacaktı, fakat; Bolu İşletmesin deki yol yetersizliği nedeniyle, göknar türlinde yalnız normal boy tomruklar, Aladağ 1şleimesinde ise uzun boylu olarak ancak 8 m. lik tomruklar almabildi. Çünkü gerek siirtitme gücü gerekse kamyonla taşıma yönlinden daha uzun boylu tomruklann almması olanaksızdı.
3.2 .lllAZi
ÇALIŞMALAR.ININ
3.2.1 Kesim
Blokları
DtrZENI..ENMESt
Her iki ağaç tUründe; egım, bakı, toprak ve örtü durumuyla bonitet olarak farklılık gösteren üç ayrı blok, denemelerin yapıldığı yer olarak seçilmiştir. Seçilen bu bloklar her iki ağaç türü için ayrı ayrı A, B ve C olarak adlandırılıp, bu bloklardan alınan tomruklar Karacasu Kereste Fabrikasında biçme işlemine sokulmuştur.
3.2.2
Tomrukla;rııı
Durumu (Kabuklu,
Kabuksuz
Uzmı
ve Nor-
mal Boy) Bu araştırınamu temel amaçlarından biri ve en önemlisi kabuldu hasat olanakları üzerinde durulması olduğu için, her bloktan aynı sayı da kabuklu, kabuksuz uzun ve normal boy tomruklar hazırlanmıştır. Şöyleki, her bloktan 108 kabuklu uzun ve normal boy, 108 kabuksuz uzun ve normal boy olmak üzere 216 çam tomruğu ve üç bloktan toplam 324 kabuklu 324 kabuksuz olmak üzere 64:8 tomruk alınmış, ancak göknarlarda kalm çaplarda yeterli tomruk bulunamadığı için her bloktan 70 - 72 kabuklu, 70 - 72 kabuksuz olmak üzere 140 - 144 göknar tomruğu ve üç bloktan 214 kabuklu, 213 lrabuksuz normal boy olmak üzere 427 tomruk alınabilmiştir.
3.3
ARAŞTıRMADA
E·TKiLi OLAN FliKTöRLER VE YAPILAN
iŞL·EMLER
Bu
araştırmada
kabuklu, kabuksuz., uzun ve normal boylu tomrukkonu olarak alındığı için yapılagelen yöntemle aradaki fark; kabuk soyma, kısa mesafe taşıma (sürlitme), yükleme, tız.un mesafe taşuna ve fabrikada biçme işlemlerinde kendini gösterecektir. Bu nedenle bu işlemlerdeki faktörlerin neler olduğunu görelim. ların hasadı
1
3.3.1 Kabuk Soymada Kabuk soyma işlemlerinin yapılış nedenlerinden birisi, bilindiği gibi, tomrukların biçilmesi sırasında kabuklara sıkışan taş, kum ve diğer sert cisimlerin testerelerin dişlerine zarar vermesinden dolayıdır. Kabuk soymada m3 soyma süresini etkileyen faktörler (11, S: 14); a - Kullanılan gereç (cinsi, formu vb.) ' b -Çalışan işçi (beceri durumu, niteliği, fiziki yapısı vb.) c - Ağacın durumu (cinsi, çapı, kesim zamam, kesimle soyma arasındaki zaman, kabuk kalınlığı, dallılık derecesi, vb.) d - Çalışma yeri koşulları (eğim, bakı, örtü, enkaz, hava durumu, vb.) Yukarıda sıralanan faktörlerden bazıları araştırmanın özelliği nedeniyle elenmiştir. Çünkü bu araştırmada tomrukların toplu olarak fabrika deposunda biçmeye başlamadan önce soyulmasıyla, ormanda soyulmasımn ve yine tomrukların bekletme yerleriyle bekletme sürele· rinin m3/soyma süresine ektileri önemle üzerinde durmayı gerektirmiş tir. Bu nedenle, önce tomruklar cins, bekleme yeri ve süresi yönünden gruplandırılmış ve bu gruplar içinde etkili olan faktörler ele alınmıştır.
Her grup için bu faktörler; X - Tomruğun çapı Y - Soyma süresidir. Araştırma amacıyla hazırlanan tomruklar ormanda ve depoda balta ile ve aynı işçilere soydurulmuş ve soyma sırasında kronometreyle zaman etüdü yapılmıştır. Böylece gereç ve çalışan işçi faktörü elenıııiş.· tir. Yine çalışma yeri koşullarına ilişkin faktörlerin etkisini en az düzeye indirebilmek amacıyla zaman etütleri ormanda üç ayrı blokta ve üç yinelemeli olarak, yapıldığından, ortalama orman koşuluyla depo koşu lunun karşılaştırılabilmesi sağlanmıştır.
3.3.2 Kısa
Kısa
Mesafe
mesafe bilir (20, S: 4) : a b -
8
Taşmıada (Süriitınede)
taşımada
etkili olan faktörler
aşağıdaki
gibi
Sürütme mevsimi Sürütmede kullanılan çekim gücü ve gereçler ile nin niteliği vb. gibi çekime ilişkin olanaklar
sıralana
çalışan işçi
c -
Meşçerenin sıklığı,
örtü durumu, ağaçlarm devrilme yönü, sürütme yolu, arazinin dalgalılığı, sürütme mesafesi, sürütme meyli gibi çalışma yeri koşulları
d -
Tomruk boyu, çapı, ağırlığı, durumu (kabuklu, kabuksuz) ağacm cinsi, bekletme süresi vb .. gibi üzerinde çalışılan objenin öz~llikleri
Yukarıda
ana hatlarla sıralanan faktörlerin hepsi araştırmanın özelliği gereği üzerinde ayrı ayrı durmayı gerektirmediğinden, sürütme işlemine sokulacak kabuklu ve kabuksuz tomruklar 3 hafta, 3 ay ve 6 aylık dönemler olarak belirtildikten sonra, her dönemdeki tomruklar; göknarlarda yalnızca kabuklu, kabuksuz normal boy, çarnda ise, kabuklu ve kabuksuz tomruklar yine kendi aralarında normal ve uzun boylu olarak gruplandırılmışlar ve her grupta aşağıdaki faktörler ölçülmüştür. Bu faktörlerden X 1 , Xı , X 3 ve Y sürütme sırasmda X; ise tomruklar ana depoya geldikten sonra kamyon dolu ve boş ölçülerek tomrukların ağırlığı saptanmış ve buradan o dönemdeki tomruk yoğun luğu bulunarak her tomruğun ağırlıkları hesaplanmıştır. ölçülen faktörler: X1 :xıı
-
Tomruğun çapı
Süriitme mesafesi eğimi
X3 -
Sürütme
:X:.. -
Tomruğun ağl.rlığı
Y -
Sürütmede geçen süredir (Ek - 1, 2).
3.8.3 Yüklernede Yüklernede (tomrukların uzun mesafe taşınması için kamyona yükletilmesi) etkili olan faktörler; taşıma aracına yükleme yeri koşullarına ve yüklenen odunUf!. çap, boy ve ağırlığına bağlı olarak değişeceği için burada bütün faktörleri saymak gereksiz olacaktır. Bu araştırmada daha önce de bir çok kez belirtildiği gibi; kabuksuz, uzun ve normal tomrukların m3/yükleme süresini saptayabilmek için; X1
-
Yüklenen
tomruğun çapı
Xı
-
Yükleme
yüksekliği
X3 -
Yükleme
eğimi
9
Xı
-
Tomruğun
ağırlığı yüklemeyi etkileyen faktörler olarak ölVe bu faktörlerin m3 yükleme süresine (Y) etkisini saptamak amacıyla zaman etiidü yapılmıştır (Ek- 3. 4). çillmüştür.
Yüklernede etkili olan diğer faktörleri etkisiz duruma getlı::mek için, her bloktan ayın sayıda kabuklu, kabuksuz, uzun ve normal boydaki tomrukların aynı tip kamyona aynı sayıdaki işçilerle yüklernesi yapılmıştır.
3.3.4
Uzmı
Mesafe
Ta§ımada
Uzun mesafe taşımaya etkili olan faktörler, bilindiği gibi tomruboyu ve ağırlığı başta olmak üzere yolun durumu (üst yapı, geniş lik, dönemeç sayısı, çapı, eğim vb.) ve taşıma aracının durumu (kasa genişliği ve uzunluğu, tonajı vb.) dur. Bu faktörler m 1 taşıma kapasitesiyle ve aracın dolu gidiş hızıyla kendini belirler. Ancak araştırmamn gereği olan koşullar sağlanamadığı için uzun mesafe taşımayla ilgili olarak ölçillen faktörler, istatistik yönünden yetersiz kaldığından değun
ğerlendirilmeye sokulmamıştır.
3.3.5 Fabrikada Biçmede Fabrikada yapılan biçme işlemlerinde olan faktörler 5 ana bölümde toplanabilir.
m3/biçme
a -
Fabrikanın çalışma sistemi (katrak ve rumu, otomasyon derecesi vb.),
b
tş
c
tşçinin niteliği
d
Biçilen
e -
Biçmeele elde edilecek kerestenin
şerit
zamanına
etkili
testerelerin du-
organizasyonu,
ağacın
ve
yeteneği,
cinsi, kalitesi ve rutubet durumu, boyutları.
Bu araştırmada tüm tomruklar her üç dönemde de aynı fabrika ve aynı işçilerle biçildiği için iş organizasyonu, işçinin niteliği ve yeteneği kereste boyutları gibi faktörlPr elenmiştir. Tomruklar kabuk soymada belirtildiği şekilde gruplandırılarak her gnıpta aşağıdaki faktörler üzerinde ölçmeler
yapılmıştır.
X - Çap
Y -
10
Biçme süresi'dir.
Bu faktörler;
Ancak fabrikada
yapılan
ölçmeler
aşağıda
açıklanan
nedenle de-
ğerlendirilmemiştir.
Fabrikada yapılan ölçmelerde; kabuklu, kabuksuz tomrtıklarm biçilmesi sırasında geçen süre, rutubet etkenine bağlı olarak saptanılmak istenmişti. Bu amaçla her dönemde tomruklar kabuklu ve kabuksuz olarak gruplandırılmış ve tüm tomrukların biçilmesi sırasında kronometreyle zaman etüdü yapılmıştı. Elde edilen veriler, büroda değerlen dirilmeye sokulduğunda zamanlar arasmda belirgin bir değişmenin olmadığı görülmüş ve bunun nedenleri üzerinde durolduğunda fabrika iş çilerinin her tomruğun aynı sürede katraklardan çıkması için katrak kesiş hızını ayarladıkları saptanmıştır. Böylece bu veriler geçersiz olmuştur.
4-TOPLANAN VERtl.ERiN .MATEl)IATiK - iSTATiSTiK ANAUZLERi VE DEGERLENDiRiLMESt 4.1 KABUK SOfliA
Kabuk soyma zamanını etkileyen faktörlerin matematik - istatistik yönden analizleri Dr. Gürlan'ın 1969 da yayınlanan araştırmasında yapılmıştır. Bu nedenle, bu araştırmada, yeniden istatistik analiz yapıl masına gerek görülmemiştir. Zaten burada önemli olan nokta da kökü dibinde m 3/kabuk soyma süresiyle, depoda toplu olarak m3 kabuk soyma süresinin karşılaştırılmasıdır. Onun için, üç dönem olarak diizenlenen denemelerden elde edilen veriler değerlendirilmiş ve çizelge 1 - 2 de saptanan sonuçlar elde edilmiştir. Çam tobruklarının kabuk soyma sürelerine ili?kin çizelge incelensoyma zamanının;
diğinde,
a
Orman ve depoda
b -
Be kletme süresine
oluşuna
c - Tomruk boylarına, bağlı olarak değiştiği görülecektir. Bu durumu daha iyi açıklığa kavuşturmak bakımından hesaplanan değer lerin bir çizelge içinde karşılaştırmalı olarak verilmesi yararlı olacaktır (Çizel ge 3) . Bu çizelgede, uygulama için daha çok geçerli olabilecek sonuçlar, I. döneme ilişkin değerlerdir. Çünkü Türkiye'de kesim daha çok ilkbahar ve yaz mevsimlerinde yapıldığı için kabuk böcekleri nedeniyle kabukların bir ay içinde soyulması gerekmektedir. Diğer önemli bir nokta da
11
tomruk bir aydan fazla kabuklu bekletildiğinde gerek tomruğun kurugerekse kabuk böceklerinin kabuk altında üremeleri nedeniyle kabuk ve odunun bağlantısı kesilmektedir. Bunların sonucu olarak tomrukların, gerek sürütme, gerek yükleme ve boşaltma, gerekse istiften indirilmesi sırasında kabukları kendiliklerinden gövdeden kopmaktadır. 'Dolayısıyla soyma zamanı çok azalmaktadır. Hele 6 ay kabuklu bekleyen tomruklarda soyma zamanı yok denecek kadar önemsizieş mektedir. ması
4..1.1 Komunm Ekonomik Yönden
iııceleımıesi
Konuyu ekonomik yönden incelerken; II. ve III. dönem orman da ve depoda yapılan soyma işlemini, kabuk böceklerinin zararları nedeniyle irdelemiyeceğiz. Başka bir deyişle, bu dönemlerde ağacin kesilmesinden üç ve altı ay sonra yapıian soyma işlemleriyle kazanılan zaman, bu süre içinde üreyen kabuk böceklerinin yaptığı zararlar nedeniyle üzerinde durmayı gerektirmemiştir. Bu durum göz önüne alınarak; Birinci dönemde, yani ağacın kesilmesinden sonra üç hafta içinde arınanda ve depoda yapıian kabuk sayma işlemi, incelemeye konu olarak alınmıştır. Bunun için çizelge 3'e bakıldığında; çam türü için zaman kazancının % 32, göknar için ise 25 olduğu görülecektir. Göknarda çama göre zaman kazancının az oluşu; tomrukların ormandan fabrika deposuna getirilmesi sırasında su kaybetmeleri ile ilgilidir. Çünkü tomruk su kaybettiği zaman kabuğun diri oduna yapışması artar. Bu yapışma artışı göknarda daha çok olmaktadır. Dolayısiyle göknarın soyulması çama göre daha zorlaşmaktadır. Bütün bunlara yani kabukların diri oduna yapışmış olmasına karşın çarnda % 32, göknarda ,% 25 zaman kazancının nedenleri; -
Orman arazisi, depo arazisine göre daha zor örtü vb.)
koşullar
içermekte
(eğim, dalgalılık,
- Ormanda soyulacak yatık gövdeler, dağınık durmakta, yani her soyulan yatık gövdeden diğerine yürümeyi gerektirmekte, oysaki depoda tomruklar toplu olduğu için yürünıeyi gerektirmemektedir. Bu zaman kazancı, toplam kesimde geçen süre yönünden incelenirse; toplam kesim süresi içinde kabuk soyma zamanı yaklaşık olarak % 33 olduğuna göre, bu % 33 olan kabuk 'soyma süresinde, çarndaki % 32 lik zaman kazancının toplam kesim süresi içindeki değeri % 10,56, göknarda ise % 8.25 olacaktır. Bunun uygulamadaki anlamı; yaklaşık ola-
12
rak her 10 işgücünde 1 işgücü kazanıması, veya bir işçinin her l(} günde yaklaşık olarak bir günlük fazla kazanca ulaşması demektir.
4.2 KISA 1\IESAFE
TAŞDıA
(SüR.üTl\fE)
Daha önce belirtildiği gibi tomrukların uzun boylu ve kabuklu olarak sürütülmesinden, ağırlıkları ve sürütme katsayılarının yüksekliği (3, S: 35) nedeniyle, kaçınılmaktaydı. «Bu biçimdeki uygulamanın ekonomik olmadığı» varsayımmın geçerli olup olmadığı noktasından hareketle, uzun boylu ve kabuklu sürtme yaptınlarak elde edilen verilerin matematik - istatistik analizleri ve buna bağlı olarak ekonomik analizleri yapılmıştır.
4.2.1 Verlierin Matematik - istatistik Analizleri {Ek -1,2) deki verilerin matematik- istatistik analizleri yapılırken, bu veriler iki şekilde gruplandırılmıştır. I. grupta; CX\) sürütme uzaklığı, (Xı) sürütme yolu eğimi ve (X3) tomruk ağırlığı faktörleri alınmış ve bu faktörlere göre sürütme süresini veren Y = ao a 1 X 1 + a 2 Xı + a3 X3 çoğul regrasyon denklemi elde edilmiştir. II. grupta ise; (X1) çap, (Xı) sürütme yolu uzunluğu, (X3 ) sürütme yolu eğimi, bağımsız değiş kenler olarak alınmış ve bu faktörlere göre sürütme süresini veren Y = ao aı X 1 + az Xı + a 3 Xi3 çoğul regrasyon denklemi hesaplanmış
+
tır.
(Ek - 5· deki) gerek I. gruba gerekse Il. gruba ilişkin hesaplanan regrasyon denklemlerindeki çoğul ilişkinlik katsayıları (R) incelendiğinde; bütün faktörlerin sürütme süresiyle (Y) ilişkilerinin önemli olduğu ve yine aynı çizelgedeki varyans değerlerine (F) göre ilişkinliğin % 1 hata ı;ınırları içinde, başka bir deyişle bağımsız değişkenierin (Xı , X 2 , X'3 .••. Xn) , sürütme süresi (Y) bağlı değişkenine olan etkilerinin önemli olduğu saptanmıştır. çoğul
Diğer taraftan tomruğun durumunun (kabuklu, kabuksuz) ormanda kalma süresinin (3 hafta, 3 ay, 6 ay), tomruk boyunun, sürütme süresine etkili olduğu da görülecektir (Çizelge : 4, 5, 6).
Yukardaki faktörlerin hm/m3 süriitme süresine etkilerinin nedenleri
şöyle açıklanabilir;
a - Kabuklu tomruk, sürütme sırasında, sürtünme yüksek ol11Şu nedeniyle sürütmede zorluk yaratmaktadır.
katsayısının
13
b - Yine kabuklu tomruğun kunıması kabuksuz tomnığa oranla daha azdır, dolayısiyle kabuklu tomruk daha ağır olmaktadır. rı
c - Tomrukların ormancıa kalelıkları süreye bağlı olarak kummalasöz konusudur. Dolayısıyle hafifleyen tomrtıkların taşınması kolay-
laşmaktadır.
d - Tomnık boyları arttıkça 1113;sürütme süresi kısalmaktaclır .. Bunun nedeni; uzun boylu, örııeğin 8 metrelik tomruğuıı ikiye bölünerek yani iki tomruk olarak yan yana taşınması zor olduğundan, bu tomnıklar için sürütme gücü olarak kullanılan öküzün iki kez dolu gidip boş dönmesi söz konusudur. Oysaki, bu tomruk ikiye bölünmezse 8 metrelik tek tomruk olarak taşınması olanaklıclır. Ancak çekim gücünün hayvan oluşu nedeniyle bu ilişki sonsuza dek varsayılamaz. Bu araştır mada uzun boy tomruk 8 m., çaplar ise 21- 50 cm arasında alınmıştır. Dolayısiyle 8 111 boy ve 50 cm çaptan yukarı olanlarda durumun ne olacağı bu araştırmaya dayanarak söylenemez.
4.2.2 Elde Edilen Sonuçlarm Ekonomik Yönden iııcelenınesi (4, 5, 6) nolu çizelgeler
incelendiğinde;
a - Eğer odun hammaddesi kabuklu hasat yapılacaksa bunun uzun boylu tomruk olarak yapılması daha kazançlı olmaktadır. Şöyle ki; 4 m boyunda kabuklu tomruğun hm./m3 sürütme süresi 18.75 olmasına karşın 8 m boyundaki kabuklu tomruğun 11.37 dakika olup, kabuklu 'İ: m. lik tomruğun sürütme süresi baz olarak alındığında (100), kabuklu uzun boylu tomruğun sürütme süresi 61 olmakta, yani sürütme süresinden % 39 kazanılmaktacln·. b - Odun hammaddesi hasadı. eldeki olanaksızlıklar nedeniyle kabuksuz olarak yapılacaksa; yine uzun boylu yapılması daha kazançlı olacaktır. örneğin; 4 m boyundald kabuksuz tomruğun hm/nıJ sürütme süresinin 16.04 dakika olmasına karşın, 8 nı boyundaki tomruğunki 9.08 dakika olarak bulunmuştur. Yani 4 m boyundaki kabuksuz toinruğa göre 8 m boyundaki kabuksuz tomruğun hm/m3 sürütme süresi % 57 olmakta ve burada da 43 li.ik bir zaman kazancı elde edilmektedir. Aynı bağıntıyı II. ve III. dönemlerdeki kabul{suz 4 m ve & m tomruklarda da görebiliriz. Kabuklu tomrtıklar ise, zaten bu kadar süre ormanda bekletilemiyecekleri için bu tomrukların sürütme süresinin irclelenmesi gereksiz olacaktır.
14
4.3 '.rOMRUKLABIN KAI\fYONA YtlKLENMESi !şletıiıelerimizde ibreli yuvarlak odunun hasatında izlenen yükleme yerlerinde kamyona yüklenen ibreli kabuksuz tomnıklar; çoğunlukla kısa, orta ve normal boylardan oluşmaktadır. Bu araştırmayla, uzun boylu ve kabuklu olarak yükleme yerlerine indirilen tomnıkların yüklenmesinde yarar ve sakıncaların neler olabileceğinin saptanması amaçlanmaktadır. Yüklemeele etkili olan çap (X 1), yükleme yüksekliği (X2 ), yükleme eğimi (X3 ) ve tomnık ağırlığı (X4) faktörlerine bağlı olarak, m 3/yükleme süresi (Y) saptanmıştır. Bu faktörler; kabuklu, kabuksuz, uzun ve normal boy tomnıklar için ayrı ayrı ele alın mış, elde edilen verilerin matematik - istatistik analizleri ve ekonomik yönden irdelenmesi yapılmıştır.
Orman
yol
gereği,
4.3.1 Verilerin Matematik- istatistik Analizler (Ek- 3, 4) deki verilere dayanarak çoğul regrasyon analizleri yaBu analizlerden elde edilen çoğul regrasyon denklemleri, (Y = ao + a 1 X 1 + aı X 2 a 3 X 3 + aı ~) çoğul ilişkinlik katsayıları (R), çoğul ilişkinlik katsayılannın kareleri (R 2 ), varyans değeri (F) ve standart hata değerini kapsayacak biçimde tiimünü içeren bir çizelge oluşturulmuştur (Ek- 6). Ek- 6 incelendiğinde; gerek (R) değerleri nin, gerekse varyans analizlerindeki (F) oranının, bazı denklemlerde 10 hata sınırlarının da dışında olduğu görülecektir. Ancak analiz çizelgelerinde görülen bu durum, faktörlerin etkili olmayışıyla açıklana maz. Çünkü aynı faktörler bir başka denklemde etkili olmuş hatta 1 hata sınırları içinde, başka bir deyişle faktörlerin etkileri çok önemli bulunmuştur. Bu nedenlere dayanılarak denilebilir ki; önemli değilmiş gibi görülen faktörler ya hatalı ölçülmüş ya da yapılan zaman etütleri titizlikle yapılamamıştır. Değerlendirmelerden sonra ortaya çıkan bu durumuıı düzeltilmesi için yeniden ölçme ve ,gözlemlerin yapılması ise deneme tomnıklannın fabrikada biçilmiş olması nedeniyle olanaksızdır. Çizelge incelendiğinde; gerek çoğul ilişkinlik katsayılarının (R), gerekse varyans oranının (F) genellikle önemli olduğu görülecektir. Yani, sayılan faktörlerin toplu olarak m 3;yükleme süresine (Y) olan etkilerinin azırnsanınıyacak önemde olduğu saptanmış bulunmaktadır. pılmıştır.
+
4.3.2 Durumun Elwnmnik
Yiiıı:lcıı
irdelenmesi
Daha önce, gerek kabuk sayma, gerekse tomruğun sürütülmesinde bu irdeleme, m 3 /süre cinsinden ele alınmış ve iş gücü yönünden
yapılan
15
yarar ve sakıncalan -üzerinde durulabilmiştir. Oysa ki, ekonomik analizlerde başka seçeneklerin de incelemeye konu edilmesi düşünüle bilir. Ancak bu tür inceleme için başka verilere gereksinme duyulacaktır. Bu iSe araştırmanın kapsamını aşacaktır. Zaten bu araştırmada istenen de, yukarda değindiğimiz gibi; kabuklu, kabuksuz, uzun ve normal boy tomrukların, bu işlemlerin yapılmasında işgücü yönünden yarar ve sakıncalarını ortaya koymaktır. Bu nedenlerle tomrukların kamyona yüklenmesinde de aynı yönden yapılan irdelemelerle yetinilecektir. !şte bu noktadan giderek yüklenen toplam tomruk süresine (Y) bağlı olarak m3/yükleme süresi hesaplanmıştır. Hesaplamalarla elde edilen değerleri gösteren çiz-elgeler hem çam tomrukları, hem de göknar tomruhlan için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge- 7, 8). Ancak daha önce yeri geldikçe sık sık yinelendiği gibi, göknar tomrukları yalııız kabuklu, kabuksuz normal boylardan oluşmaktadır. Çizelge (9) d-üzenlenirken; araştırmamn amacı olan kabuklu uzun tomrukların (8 m) m3/yükleme süresi baz olarak (% 100) alınmış tır. Buna göre diğer durumdaki tomrukların m3 /yükleme yüzdeleri saptanmış, böylece kabuklu uzun boy tomrukların diğer seçenekler içiıideki durumunu ortaya koyma olanağı sağlanınıştır. boy
lar
7, 8 ve 9. nolu çizelgeler :
incelendiğinde belirginleşen
önemli nokta-
şöylece sıralanabilir
a - Aynı boydaki kabuklu tomruhların m 3/yükleme süresi kabuksuz tomruhlardan daha yüksektir. m3/yükleme süresi; dönemler arasmda tomrukların kuruma7 sından dolayı hafiflernesi nedeniyle, bekleme süresine koşut olarak azalmaktadır. Ancak, çam ton:iruklanmn ID. dönemde yapılan yükleme iş lemi yağınurlu günde olduğu için tonırukların ıslanması dolayısıyle yükleme sırasında kayma yaptıklarından m3/yükleme süreleri II. döneme oranla yüksek olmuştur. Buna karşın, (a) paragrafında belirtilen kabuklu- kabuksuz ilişkisi burada da yine vardır. b -
c Uzun boylu (8 m) kabuklu tomrukların m 3/yükleme süresi, normal boylu (4 m) kabuklu tomruklardan daha kısadır. Bunun nedeni; uzun boylu toınillk normal boylu ik toinruğu içermekte, dolayısıyle uzun boylu bir tomruğun yükleme işlemi, normal boydaki bir tomruğun yüklenmesi işlemiyle eş değer olmaktadır. Bunun sonucu olarak, aynı işgü cü ile bir hacim tomruk yerine iki hacim tomruk yüklenebilmektedir. Aym bağıntı kabuksuz uzun ve normal boy tomruklar arasında da vardır.
16
d - !şletmelerimizde uygulanagelen sisteme göre; kısa boy, orta boy ve normal boy tomruklar, üretilen tomruklarnı çoğunluğunu oluş turmaktadır. Oysa, çizelgedeki sayısal değerler incelendiğinde; uzun boylu kabuklu tomrıığun m3/yükleme süresinin normal boy kabuksuz tomrıığun m3/yükleme süresinden daha az olduğu görülecektir. Bunun uygulamadaki geçerli ve açık anlamı şu olmaktadır: Orman yollarıınız ve kamyon kasalarımn uygun olması durumunda, kabuklu uzun boy (8 m) tomrukarm m3 /yükleme süresi, uygulanagelen sistem içindeki kabuksuz tomruklarm m 3/yükleme süresine göre iş saati yönünden iş letmelere hiçbir güçlük getirmemekte, hatta yalnız iş saati yönünden bile daha da ekonomik olmaktad_ır. Diğer yandan ise, çatlama ve yarıl malar da öıılendiği için tomruk niteliği de korunmuş olmaktadır. Ayrıca kabuklu ve uzun boylu tomruklarm, kereste üreticilerinin pazardaki kereste boyutlan isteklerini karşılamada bir esnekliğe sahip olması nedeniyle, daha çekici olabileceği de söylenebilir. Ancak bu son yargı, Türkiye koşulları için bir varsayım niteliğinde olup, araştırılması gerekmektedir. Kabuklu, kabuksuz, uzun ve normal boylu tomrukların kamyoıılar- · olarak gerekli gözlem ve ölçmeler yeterince yapı lamadığı için bu konuda herhangi bir irdelemeye girilememektedir.
la
taşınmasına ilişkin
Aynı durum, «Araştırmanın Plaıılanması» bölümünde açıklandığı gibi, fabrikadaki biçme işleminde de olmuş, dolayısıyle fabrikadaki kabuklu, kabuksuz uzun ve normal boylu tomruklar için m3/biçme süresj saptanamamıştır. Ancak fabrika işçi ve yöneticileri, gözlemleriyle edindikleri deneyinllerine dayanarak suyunu kaybetmemiş tomrı.ıkıarın - ki bu kabuklu tomruklar için geçerli - kuru tomruhlara oranla daha kolay biçildiğiııi söylemektedirler. Bunun nedeni olarak ta, tazeliği korunan tomruklann gerek şeritlerde gerekse katraktaki biçtime randımanları nın daha yüksek olduğunu belirtmektedirler.
5 -
ARAŞTIRMA VERiLERtNDEN YARARLANILARAK SüRüTMEDE M3/SüRüTME SüRESINiN SAPTANMASI
Bu araştırmanın amacı böyle bir sonucu elde etmek değildir. Ancak; tomruklann sürütülmesi sırasında yapılan zaman etütleri, sürütme eğimi ve sürütme uzaklığı gibi arazi koşullarını içeren ölçmelere dayanılarak m 3 jsürütme süresinin saptanıp saptanamıyacağı irdelenınek istenmiştir. Nitekjm; derlenen verilere dayanarak yapılan regresyon analizleri ile elde edilen regresyon denklemleri, bu tür bir değerlendir melerin de yapabileceğini göstermiştir.
17
Bunun için (Ek- 5.2) deki denklemlerden yararlanılacaktır. Bu yaizlenecek yol birkaç örnekle şöyle açıklanabilir :
rarlaıunada
Böyle bir hesaplamayı yapabilmke için öncelikle gerekir :
~~u
bilgilerin top-
lanması
i -
Ortalama sürütme
uzaklığı,
ii -
Ortalama sürütme
eğinıi,
ili -
Kesilmiş
yuvarlak odun hammaddesinin minden giderek ortalama çapı.
Bu bilgiler derlendikten sonra
değerlendirmeye
Kabuklu Normal Boylu ( 4 ın)
Ionırnk İçin
ortalama ;yi1k hacgeçilebilir.
:
- Sürüteceğimiz çam tomrukları arnıanda üç ay beklemiş olsun. Bunun için (Ek~ 5.1) deki çam türünün II. döneme ilişkin denkleminden yararlamlacaktır. Şinıdi daha önce toplanması gereken veriler derlenmiş ve aşağıdaki ortalama değerler bulunmu9 olsun. i -
Taşınacak
tomruklara bağlı olarak ortalama yük hacmi ve bu yük hacmine eş değer olarak kübaj cetvelinden alınmış olan çap 4:4: cm, uzaklığı
li -
Ortalama süriitme
üi -
Ortalama sürütme yolu
(Ek- 5.1) in çam lemi;
Y
= --
000 m,
eğimi
de
tomruklarına ilişkin
20
II dönemindeki birinci denk-
5.797588 + 0.267075 X 1 + 0.037840 X 1
Bu denklemde: X 1 çap, X 2 sürütme mesafesi,
+
0.060560 X 3 dür.
sürütme
eğimidir.
Denklemde, ortalama yük hacminden giderek bulunan çap. kesilen olarak değişiklik gösterecektir. Çünkü çaplar yük hacmini etkileyecektir. örneğin; ortalama yük hacmi ince çaplardan kalın çaplara doğru gittikçe doğru orantılı olarak 0.500 m 3 ten 1.200 m3 e kadar değişme gösterebilir. Aynı ilişki normal boy lomruklarla uzun boy tomruhlar için de söylenebilir. Yani kısa ve normal boy tomruklarda yük hacmi 0.600 - 0.900 m 3 e kadar değişiyorsa uzun boy tomrtıklarda yük hacmi 1.200 m 3 e kadar ulaşabilmektedir. Doğal olarak çekim hayvanının gücü ve arazi koşulları da yük hacmini etkiler. Bu kısa açıklamalar d;a gösteriyor ki, bu denklemden yararlanabilmek için ortalama yük hacmiağaçların çaplarına bağlı
18
nin doğruya yakın hesaplanması gerekir. Çünkü bu yük hacmine bağlı olarak kübajdan alınacak çap, iş verimini en çok etkileyen faktör olmak· tadır. Şimdi yine örneğimize dönelim; Denklem Xı, X 2 , X 3 değerlerini yerine koyarak yazalım. öküzün ortalama yük hacmi 0.608 m 3 olsun ve tomruk boyu 4 m olduğuna göre çap (Xı) 44 cm olacaktır. Yani ortalama 0.608 m 3 yük hacmini oluşturan omruklara eş değerdeki çap kübajdan 44 cm olarak alınacaktır. Gerçekte ise; örneğin, yükte 3 tomrtık ve bunların çapları 22 cm, 26 cm ve 28 cm olsun. toplam hacmi 0.610 m3 ve bu hacimdeki bir tomruğun orta çapı ise yaklaşık 44 cm olacaktır. Denklemimiz değerler yerine konulmuş olarak; y = --0.797588 + 0.267075 (44) + 0.037840 (600) + 0.060560 (20) dir. Buradan, A
Y = 29.88 dakika bulunacaktır. Bu süre 0 ..608 m 3 tomruk için olduğuna göre, 1 m3 tomruğun sürütülmesi için geçen süreyi hesaplamamız gerekir. 1 m 3 ün sürütillmesinde geçen süre 19.88x 1 49.13 dak/m3 tür. Demekki; 0.608 Ortalama boy 4.00 m Ortalama yük hacmine eş değer çap 44 cm Ortalama sürütme uzaklığı 600 m - Ortalama sürütme eğimi 20 olan bir ormanda, 1 m 3 kabuklu tomruğun sürütülmesinde geçen süre 49.13 dakika olacaktır. Bir Çift öküzün, yemlenmesi, su verilmesi, ve dinlendirilmesi gibi boşa geçen sürelerle sürütme hazırlık sürelerini çıkardıktan sonra günde sürütme işin de etkin olarak 5 saat çalıştığını varsayalım. Buna göre günlük iş verimi; 5 x 600 = 300
dakikalık
49.13 - - - - 6.106 m3 300 -
günlUk
aynı
süresi içinde,
olacaktır.
Kabul{sUZ Normal Boy (4 m)
Bunun için
çalışma
çizelgedeki
aynı
Tonınık İçin;
dönemde bulunan ikinci denklemi alaca-
19
i\
Y
= -2.569395 + 0.142774 X ı + 0.044271
Xı
+
0.047777 X3
Xı. Xı, X 3 değerlerini yerine koyalım. Bu kez kabuksuz tomrukta yük hacminin de artacağını varsayalım. örneğin yük hacmi 0.724 m 3 ve buna eşdeğer çap 48 cm olsun. 1\
Y · 29.89 dakika, O. 724 m 3 için geçen si.ire
tomruğun
1 m3
29.89x 1 sürütülmesi için; - - - - = 41.28 dakikajm3 0.724
300 Yapılan
-
günlük
iş
ise; - - 41.28
h
olacaktır.
Kabuldu Uzun Boy (8 m) Tomruk için ;
Uzun boylu kabuklu lümündeki denklemimiz;
Y
7.267 m 3
tomruğa ilişkin
= -30.812436 + 0.896368 X
1
+
II. dönem çam
0.082958 X2
+
tomruhları
bö-
0.103809 X3 tür.
Xı. X 2 , X 3 değerlerini yerine koyalım. Uzun boylu tomruklarda yük hacmi artacağına ~göre, örneğin yük hacmi 1.108 m 3 ve buna eşdeğer çap 42 cm olsun. h
y
= -30.812436 + 0.896368 (42) + 0.082958
(600)
+
0.103809 (20)
h
Y = 54.53 dakika 1.108 m3 tomruk için geçen süre 54.53x1 1 m 3 tomruk için; - - - = 49.21 dakika/m3 1.108 300
1 günde ise; - - - = 6.096 m3 uzun boylu ve kabuklu tomruk sürütü49.21 lecektir.
-
Kabuksuz Uzun Boy (8 m) Tomruk
Bu kez denklemimiz yine A
Y = -15.686015
+
0.507328 Xı
Xı.
X 2 X 3 değederimizi yerine· rumda çap 44 cm olacaktır. {\
y - -15.686015
+
aynı
İçin
bölümden,
+ 0.060692 X2 +
koyalım,
5.507328 ( 44)
+
0.072570 X3 tür.
yük ha.cmi 1.216 m3 olsun. Bu du-
0.060692 (600)
+
0.072570 (20)
{\
Y = 44.68 dakika, 1.216 m 3 sürütme için geçen süre 1 m3 kabuksuz uzun boy 44.68x 1 - - - = 36.74 1.216 Yapılan
günlük
tomruğun
sürütülmesinde geçen süre ise;
dakikadır.
iş;
::ıoo
--- = 8.169 m 'tür. 3
36.74 Hesapladığımız olacaktır
örnekleri bir çizelge içinde (Çizelge 10).
toplarsak daha
yararlı
Yukarda verilen örneklerden sonra, birkaç önemli noktanın daha gerek duyulmuştur. Çünkü aşağıda açıklanacak bu noktalar bilinmezse elde edilecek değerler yanıltıcı olur. Bunlar kısaca; açıklanmasına
boşa
a - Bir çift öküzün, yenılt?nmesi, sulanması ve dinlendirilmesi gibi geçen süreler dışında kalan ·giinlük çalışma saatinin bilinmesi,
Bu araştırma Bolu ve Aladağ İşletmelerinin oldukça düzgün b arazisinde yapıldığı için kayalık, taşlık ve çamurlu araziler için, denklemlerle bulunan değerlere % 10 - 30 arasında arazi zorluk payının eklenmesidir (3, S : ~ 196).
5.1
I\13/SüRüTME MALtYETtNtN
SAPTAı.~I
Vahidi fiyat diye adlandırdığımız, sürlitmede birim fiyatın hesaplanabilmesi için aşağıdaki bilgilerin öncedeh derleurnesi gerekir.
ı -
Bir çift öküzün ortalama satın alınma bedeli,
21
2 -
Bir çift öküzün ortalama kullanılma yıl sayısı,
3 -
Yıl
4 -
öküzün
5 -
öküzün günlük ortalama
6 -
Bakını,
içinde öküzden yararlanılan gün sayısı (öküz sahibinin tarımda kullandığı gün sayısı da bunun içinde olacak), alım fiyatının
veterinerlik ve
ortalama
kullanılma yıllarına
tiikettiği
diğer
yem
miktarı
ve
göre faizi,
fiyatı,
giderler.
Bu bilgiler elde edildikten sonra m 3 sürütme maliyetinin hesaplanmasını, bir örnekle açıklayalım : -
Bir çift öküzün alım bedeli; 12.000.- TL. ve ortalama gücünden yararlanma yıl sayısı 6 yıl olsun;
--
Satın alım bedelinin 6 yılda faizi ile .birlikteki formülüne göre; A = a (1 + t)n dir.
miktarı, bileşik
faiz
(A); öküzün bugünkü satın alma bedeli olan (a) nın «t» faizi ile (n) yıl sonraki miktardır. (t) vadeli banka faizi olarak 9 alı nabilir. Bir çift öküzün A
= 12.000
(1
kullanılma yıl sayısı
+ 0.09)
varsayılırsa;
da 6 olarak
6
=
A 19.680.- TL. olacaktır. Bulduğumuz bu değerden bir çift öküzün kasaplık et değerini çıkarmamız gerekir. Bir öküzün et olarak ağırlığı 100 kg dır (13, S : 6). 100 x 2 (bir 19.680 Bunun -
( *)
ı;:ift
öküz x 20.- TL·. {1 kg et) = 4000.- TL.
4000 = 15.680.- TL Amortisman
yıllık değeri
Bir çift öküzün
ve faiz toplanu.
15.680.- : 6 = 2613.- TL.
yıllık yenı
dır.
tüketimi ( 11. S : 20) ; ( *)
Kaynaktaki kg değerler tek ölrüze göre hesaplanmış olduğundan, bir çift ökilı içln iki katı alınmış ve bu günkü piyasa değerleriyle hesaplanarak yukardalti çizelge düzenlenmiştir.
Yillık
Yiyecek türleri
Kg perakende satış fiyatı
tüketim Kg.
Ilra.Krş.
364
194
706.16
Ot
1620
182
2948.40
Saman
1818
120
2181.60
174
216
375.84
Yonca
Arpa
Yıllık
-
ğı
TutJan
Krş.
Yıllık bakım
6212.00
toplam
ücreti; 360 x 1/3 x 60 = 7200.- TL.
Burada, bir çift öküzün bakımı için 1 kişinin 1/3 gününü ve L1;
V•VVU"t-tJ....L
0.267093 0.140184 0.254349 0.160362 0.181602 0.121599 0.308511
II. DöNEfii II. Period
KABUKLU With hark
TOMRUKBOYU Log lenght
l ı
4 m
Tom:ruk sü:rütme
süreleri (Dakika) Log skidding time CMinute) (Y) 3.32 1.95 2.58 1.52 3.80 1.02 1.15 3.23 2.38 2.85 2.65 1.17 0.92 1.17 1.50 1.45 2.17 2.6::1
N=
Yükleme
Yükleme
yükseldiği
eğimi
Tomnıl>. ağırlıkları
Çaplar Diameters cm
Loading height m
Loading slope
(Xı}
(X2)
(X3)
(Xı)
40.0 42.0 43.0 4.0.0 32.0 26.0 27.0 33.0 29.0 37.0 35.0 33.0 33.0 36.0 22.0 26.0 34.0 4.4.0
2.30 2.30 2.30 2.30 2.75 2.75 2.75 3.06 3.06 2.25 2.25 2.25 2.25 2.60 2.60 2.60 2.95 2.95
12.0 12.0 12.0 15.0 31.0 31.0 31.0 31.0 31.0 18.0 18.0 18.0 18.0 49.0 36.0 36.0 36.0 36.0
0.770835 0.849836 0.891254 0.770835 0.493181 0.325975 0.351286 0.524628 0.4.04976 0.659620 0.590590 0.524628 0.524628 OJ324338 0.233168 0.364325 0.556842 0.932672
Logweight ton
ll. Döl\i'EM
II. Period
KABUKSUZ Without bark
Tomruk süriitme süreleri (Dakika) Log skidding Çaplar time Diameters (Minute) cm
Yük:Ieme
J4
m
Yük:Ieme eğimi
·Io:mrulr
Loading height
Loading slope
ağırlıklairi
Logweight ·
(X3)
(X4)
23.0 23.0 16.0 16.0 16.0 31.0 36.0 36.0 36.0 26.0 26.0 26.0 26.0 36.0 36.0 36.0 58.0 58.0
0.243198 0.675432 0.385506 0.533655 0.533655 0.533655 0.225675 0.225675 0.617022 0.706230 0.617022 0.588348 0.385506 0.363204 0.300546 0.320724 .0.432235 0.192222
yüksekliği
(Y)
(X ı)
m (Xı)
0.50 2.75 1.75 1.10 2.73 4.20 1.75 1.50 2.48 4.00 2.50 2.77 ·3.15 1.88 1.05 1.28 1.22 0.95
27.0 45.0 34.0 40.0 40.0 40.0 26.0 28.0 43.0 46.0 43.0 42.0 34.0 33.0 30.0 31.0 36.0 24.0
2.30 2.30 2.30 2.30 2.85 2.85 2.85 2.85 1.60 1.60 1.60 1.60 2.00 2.00 2.00 2.30 2.30
N= 18
TOJ}ffi.UK BüYU Log lenght
1.95
ton
m.
Dö:r-.~ı
ın.
Period
KABUKLU With bark
Tumruk sii:rütme süreleri (Dakika) L-og skidding Çaplar time Diameters {Minute) cm
Yükleme yüksekliği
TO~ffiUKBOYU
Log
lenglıt
14 m
Yükleme eğimi
Tomru.k
Loading height m
Loading slope
ağırWdain
Logweight ton
(Y)
(X ı)
(Xı)
(X:3)
(X4)
1.67 2.50 1.50 2.33 1.33 0.83 1.4.2 2.33 2.83 4.33 5.75 2.92 1.42 1.25 2.67. 0.83 1.33 2.42
38.0 43.0 32.0 36.0 27.0 26.0 39.0 40.0 39.0 52.0 50.0 27.0 27.0 33.0 33.0 30.0 37.0 42.0
U){}
15.0 15.0 25.0 25.0 25.0 46.0 46.0 46.0 46.0 8.0 8.0 10.0 10.0 10.0 10.0 12.0 12.0 12.0
0.324562 0.394499 0.218638 0.276353 0.155491 0.143948 0.324562 0.341537 0.324562 0.576471 0.533015 0.167034 0.155491 0.232218 0.232218 0.192157 0.291970 0.376166
N= 18
1.60 2.00 2.00 2.00 2.45
2.45 2.45 2.45 1.60 1.60 2.00 2.00 2.00 2.00 2.20 2.20 2.20
lll. DöNEM m. Period
KABUKS-UZ Without bark
Tomruk sürütme sU.:releri
Yükleme
(Dakika) Log skidding time (Minute)
Çaplar Diameters cm
(Y)
(X ı)
1.83 2.33 2.83 1.50 2.33 0.92 1.67 1.17 0.80
33.0 40.0 47.0 38.0 34.0 26.0 42.0 35.0 29.0 36.0 52.0 39.0 39.0 24.0 2.3.0 26.0
3.83 1.17 2.17
0.42 1.25 1.17
] 8 m
Yükleme eğimi
'.ronıruk
Loading height m
Loading slope
ağırlıklan
(Xı)
(X3)
(Xı)
1.60
20.0 20.0 20.0 25.0 25.0 25.0 40.0 40.0 40.0 8.0 8.0 8.0 12.0
0.192888 0.283692 0.391416 0.256056 0.204732 0.119568 0.312456 0.217704 0.138744 0.229548 0.478836 0.269592 0.269592 0.102084 0.093624 0.119568
yüksekliği
0.83
'IOMR·UK BOl"lJ Log lenght
1.60 1.00 1.92 1.92 1.92 2.24 2.24 2.24 1.60 1.60 1.60 2.00 2.00 2.00 2.00
12.0
12.0 12.0
Logweight ton
N= 16
85
lll. DöNEM
m.
Period
KABUKLU With bark
Tomruk sii:rütme süreleri (Dakika) Log skidding Çaplar Diameters time {MJnute) cm {Y)
(Xı)
3.75 2.50 4.75 1.08 2.83 1.50 3.50 2.17
42.0 36.0 31.0 24.0 40.0 40.0 39.0 38.0 29.0 38.0 32.0 32.0 52.0 31.0 41.0 52.0 33.0 27.0 39.0 40.0
4.00 1.50 3.15 1.50 3.00 1.58 3.83 5.17 6.33 5.83 3.00 5.17
N=20
86
Yi.ikleıne yilksekliği
Loading height m (Xı) ·----
1.60 1.60 1.60 2.02 2.G2 2.02 2.45 2.45 2.45 1.60 1.60 1.60 2.00 2.00 2.00 2.26 2.30 2.30 1.60 U10
TOMRUKBOYU
Log lenght
14 m
Yükleme eğimi
Tomruk
Lo adilig slope
ağırWdairı
Logweight
%
ton
(X3)
(:Kı)
2.0
0.752332 0.552706 0.410116 0.245798 0.682395 0.682395 o.u49124 0.615853 0;358512 0.615853 0.436597 0.496597 1.153621 0.410116 0.717024 0.576475 0.464436 0.649124 0.649124 0.682395
2.0 2.0 25.0
25.0 25.0 48.0 48.0 4S.O 7.0 7.0 7.0 16.0 16.0 16.0 8.0 10.0 10.0 7.0 8,0
III. DöNEM IIL Period
IiABUKSUZ Without bark
siiri.itme siireleri (Dakika) Çaplar Log skidding Diameters time (Minute) cm
TOi\ffiUK BOYU Log lenght
]s m
Tonıruk
Yükleme yiiksekliği
Loading height m
(Y)
(X ı)
(Xı)
1.50 3.00 3.50 1.67 2.83 2.67 3.67 1.17 1.67 3.25 3.67 1.00 3.50 1.17 0.50 0.83 2.95
25.0 43.0 36.0 33.0 33.0 35.0 36.0 31.0 30.0 4.1.0 38.0 35.0 37.0 38.0 29.0 27.0 40.0
1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.85 1.85 1.85
40,0
1.85 2.26 2.26 2.26 2.26 2.26 2.26 2.26 2.70 2.70
Yükleme eğimi
Tonıruk
Loading· slope
ağırlılda:rı
Logweight
(X3)
(Xı)
ton
2.0 2.0 2.0
2.0 15.0 15.0 15.0 15.0 8.0
6.0 6.0 6.0
6.0 6.0
6.0 6.0 6.0
0.221652 0.665368 0.459096 0.385776 0.385776 0.434280 0.45909{:} 0.340656 0.315840 0,595584 0.511548 0.434280 0.48504.0 0.51154.8 0.297792 0.258312 0.566820 0.566820
N= 18
87
EK-4 Appe.ndix 4
GöKNAR TOlURUKLARININ YüKLEm1EStNDE öLÇULEN
ET·KENLER Data gathered during fir logs loading·
I. DöNE.l\'1 I. Period
KABUKLU With bark
T-omruk süriitme si.ireleri (Dakika) Log skideling Çaplar time Diameters (Minute) cm
Log lenght
Yükleme yüksekliği
Lo ad ing height
J4 m
Yüldeuıe
eğimi
· Loading slope
111
Touıruk ağırlıkları
Logweight ton
(Y)
(X ı)
CX2)
(X3)
(Xı)
3.58 2.50 2.58 2.50 2.08 1.58 1.67 2.50 2.58 3.57 4.55 2.63 2.47
66.0 54.0 59.0 45.0 49.0 35.0 33.0 32.0 48.0 53.0 32.0 37.0 32.0
1.60 1.60 1.95 1.95 1.95 2.35 2.a5 2.35 2.35 2.70 2.70 2.70 2.70
3LO
1.113552 0.745624 0.890516 0.517704 0.613756 0.313390 0.27838& 0.262108 0.589336 0.716948 0.262108 0.350020 0.262108
N= 13
90
TO.l\'IRUK B01TU
31.0 31.0 31.0 31.0 12.0 12.0 12.0 19.0 10.0 10.0 10.0 10.0
I. DöNEM
KABUKSUZ Without bark
I. Period
Tomruk sürütme süreleri (Dakika) Log skidding time
(Minute)
Yükleme yüksekliği
Çaplar Diameters cm
Loading height m
(X ı) (X") ------------
(Y) --~---
3.50 2.55 0.92 3.33 2.05 1.92 1.33 1.92 1.50 5.42 3.75 2.42 6.33
58.0 39.0 28.0 66.0 42.0 30.0 •17.0 40.0 28.0 58.0 48.0 47.0 54.0
1.60 1.60 1.60 1.95 1.95 2.30 2.30 2.30 2.70 2.70 2.70 2.70 2.70
TOl\'IR.UK BOYU Log lenght
14 m
Yükleme eğimi
Toınruk
Loading slope
ağırlıkları
Logweight
(X3)
(}4)
10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 17.0 17.0 17.0 17.0 12.0 12.0 12.0 12.0
0.887880 0.401520 0.206640 1.149120 0."165360 0.237720 0.582960 0.422520 0.206640 0.887880 0.608160 0.582960 0.769nem Period bark
Ağaçtürü
Tree species
~--·~---·---~~~
+
I
+
+
1
~----~-~~---
+ +
+
+ +
+
+ + +
Göknar Fir
III
Göknar Fir
+ + I
+ +
Çam Pine
+
+
+ + +
+
+
IT
+
Çam Pine
+ + +
+
I[
+
+
+
Fir
ı
---~---~~--
Göknar
+ ın
+ +
Çam
Pine
+
YtJKLEME
Loading ~---·~----------------~------------------
c Hesaplanan
Eşitlikler
(
Calculated equations ;._------------~-----
------------
Y =
1.228830---0.284541 Xı + 2.519224 Xı +0.05707.1 X3 + 13.660706 ~
=
-1.462035+0.053828 X;1 +1.899132 Xı-0.205146 X 3 + 0.438234 ~
Y =
1.041361-0.159188 X:1 +0.320182 X 2 +0.019388 X 3 + 14.122188 Xı
"""' Y A
A
Y
= -1.080620-0.026532X +0.5681t29X +0.004370X + 1
2
3
5.794:780X..
A
Y = A
Y
4.405336-0.020379 X 1-1.672926X;2 +0.028632 X 3 +
=
2.986898X~
0.199407+0.088971 X 1-0.749849X;2 +0.012993Xr- 2.728656X;
""· Y =
0.899376-0.025013 X 1--0.741350X2 +0.0767ü4 X 3 +
"'Y-
4.455444-0.449071 X 1 +1.954199X~.057546X3+33.106955}4
5.42S029Xı
A
-1.667021-0.016368 Xı + 1.554359 Xz-0.042995 X3 + 4.576068 Xı
Y A
Y =
3.810359-0.011051 X 1-0.396802 X:;-0.07529!1 X 3 + 1.313081 Xı
A
Y = -2.431423+0.193537 X 1 +0.127954 X:;-0.021902X-,13.106658Xı
"'Y =
"'Y = -
2.522716-0.022255 Xı-0.525950 Xı--0.003118 X3 + 1.74525~ 3.008253-0.433471 X 1 +3.455540 Xz-().003536 X 3 + 19.691974 Xı
A
Y = - 0.644358+0.030104 Xı +0.161614 Xz-(}.002724 X3 + 3.168700 Xı
"'Y =
4.352525-0.18&600 Xı-0.543778 Xı + 0.008509 X3 + 20.751035 X..
Y= 7.390749-0.409290 X 1-0.070353 Xı+0.006916X3+32.907035~ "Y = - 6.441815+0.219364:X\+0.912102Xz-0.009772X-,- (}.748373 ~
"'Y
= -3.921842-0.005116X1 +4.440858X:ı--0.003849X3+
0.547871~
·--w-•-------·------·~-----
Çoğul
Ç-oğul iliş-
ilişkinlik
kinlik katsayı:-
ratsayısı
sımnkaresi
)efficients (F) Değeri Square coeffifmultiple cients of multiple (F) Test for )rrelation significance of correlation (R2) (R) regression
Standart hata Standart error
{Sy ı' 2 'J)
(N)
0.66%20
0-.43
1.70%20
0.75
13
0.82
0.67
4.59
1.12
13
0.72 **
0.51
7.94 ***
ı.
us
34
0.83 **
0.68
14.70 ***
0.65
31
. 0.74: **
0.54:
5.9&
0.99
24
0.35
2.27%10
1.18
21
0.59%10
----~-----
0.68
4:9
5.96 *''*
1.38
45
0.36
2.11%20
1.61
19
0.67
0.45
3.11%20
o.us
20
0.61%20
0.37
2.09%20
0.41
18
0.49%20
0.24
1.13% 10
0.30
18
0.78
0.61
5.4:1 **
1.27
18
0.70*
0.4:9
3.44%20
0.85
18
0.77 **
0.59
0.61
0.37
0.60