Giuseppe Verdi 10.10.1813 - 27.01.1901

Giuseppe Verdi

Giuseppe Verdi

iuseppe Verdi urodzi∏ si´ 10 paêdziernika 1813 roku w Le Roncole we W∏oszech. Ju˝ od najm∏odszych lat przejawia∏ niezwyk∏e zainteresowanie muzykà. Ojciec przysz∏ego kompozytora - karczmarz - kupi∏ ma∏emu ch∏opcu szpinet, na którym Giuseppe rozpoczà∏ edukacj´ muzycznà pod czujnym okiem wiejskiego organisty Pietra Baistrocchiego. Dzi´ki finansowemu wsparciu kupca z pobliskiego Busseto, Antonia Barezziego, który dostrzeg∏ drzemiàcy w ch∏opcu talent, Verdi móg∏ kontynuowaç nauk´ u nauczyciela muzyki Ferdinanda Provesiego. Jako m∏odzieniec skomponowa∏ kilka utworów, z których nowa uwertura do Cyrulika sewilskiego oraz utwory na baryton solo i orkiestr´ zosta∏y po raz pierwszy wykonane w Busseto. Dzi´ki swojemu autorytetowi Provesi wystara∏ si´ dla Verdiego o stypendium w mediolaƒskim konserwatorium. Niestety, z powodu przekroczonych osiemnastu lat, oraz jak si´ wyra˝ono, „ze wzgl´du na brak zdolnoÊci” Verdi nie zosta∏ do niego przyj´ty. Dlatego kontynuowa∏ nauk´ prywatnie u Vincenza Lavigny - dyrygenta mediolaƒskiej La Scali, u którego pobiera∏ lekcje teorii i kompozycji oraz zajmowa∏ si´ dyrygenturà i studiowaniem literatury muzycznej. Po zakoƒczeniu nauki powróci∏ do Busseto, przywo˝àc ze sobà libretto swojej pierwszej opery Oberto, którego autorem by∏ dziennikarz Antonio Piazza. Po powrocie zamieszka∏ w domu Barezziego. Wkrótce, w wyniku konkursu, zosta∏ dyrektorem muzycznym miejscowej filharmonii, a nied∏ugo potem, w 1836 roku poÊlubi∏ córk´ Barezziego - Margherit´. Po pierwszym sukcesie, jakim by∏a prapremiera opery Oberto w mediolaƒskiej La Scali, nast´puje w jego twórczoÊci za∏amanie spowodowane Êmiercià córki, syna oraz ˝ony, i to w okresie zaledwie dwóch lat. DoÊwiadczony Êmiercià bliskich nie by∏ w stanie godnie wywiàzaç si´

G

z kolejnego zlecenia, otrzymanego od impresaria La Scali Bartolomea Merellego jakim by∏o skomponowanie komedii dla mediolaƒskiej opery. Tematem tego dzie∏a by∏ epizod z historii Polski, ukazujàcy rywalizacj´ o tron, pomi´dzy Stanis∏awem Leszczyƒskim, a dynastià saskà. Dzieƒ królowania - taki tytu∏ otrzyma∏a druga opera Verdiego. Przynios∏a mu kl´sk´. Zresztà sam o tym pisa∏: Fiasko kompletne! PublicznoÊç gwi˝d˝e, krytyki nie oszcz´dzajà kompozytora. Przyt∏oczony osobistà tragedià, a tak˝e niepowodzeniem artystycznym postanowi∏ nigdy wi´cej nie komponowaç. Na szcz´Êcie Merelli nak∏oni∏ Verdiego do zmiany decyzji, przedstawiajàc mu libretto opery Nabucco. Ten z poczàtku odrzuci∏ propozycj´ pracy nad nowà operà, jednak˝e, po przejrzeniu kilku stron libretta, podjà∏ si´ komponowania. Prapremiera Nabucca okaza∏a si´ olbrzymim i niekwestionowanym przez krytyków oraz publicznoÊç sukcesem, sta∏a si´ momentem prze∏omowym w ˝yciu Verdiego. Z tà operà, prawd´ mówiàc, rozpocz´∏a si´ moja kariera artystyczna...- to s∏owa samego kompozytora, wypowiedziane po mediolaƒskiej prapremierze. Verdi zawar∏ w tym dziele treÊci patriotyczne, a W∏osi, buntujàcy si´ przeciwko tyranii Habsburgów i walczàcy o niepodleg∏oÊç dla swojego kraju, natychmiast w∏aÊciwie odczytali ukryte aluzje. Nabucco rozpoczà∏ cykl oper „politycznych”. Musimy pami´taç, ˝e okres pierwszej po∏owy XIX wieku, to czas niespokojny, pe∏en dynamicznych przemian w ˝yciu politycznym i spo∏ecznym w Europie. Zaczyna∏ rozwijaç si´ kapitalizm niosàcy ze sobà z jednej strony post´p nauki i techniki, ale równie˝ coraz wi´ksze niepokoje spo∏eczne. Szybko bogaci∏y si´ Êrodowiska mieszczaƒskie, upada∏y dynastie, a w ich miejsce pojawia∏y si´ republiki bur˝uazyjne. Ciemi´˝one narody próbowa∏y nie dopuÊciç

261

Giuseppe Verdi

do ca∏kowitej utraty swojej to˝samoÊci - podejmujàc próby odzyskania niepodleg∏oÊci. Pomimo tego, ˝e po epoce napoleoƒskiej Kongres Wiedeƒski przywróci∏ stary porzàdek w Europie, tendencje wyzwoleƒcze budzi∏y si´ w wielu kolejnych krajach. Rewolucje obj´∏y Francj´, Belgi´, Polsk´... W roku 1848 ukaza∏ si´ Manifest Komunistyczny Marksa i Engelsa. Nast´pne miesiàce przynios∏y Wiosn´ Ludów, która ogarn´∏a prawie ca∏à Europ´. W uciskanych narodach coraz silniej budzi∏o si´ poczucie w∏asnej odr´bnoÊci, patriotyzm - powodujàc dà˝enia wolnoÊciowe. Na ten okres przypad∏o ˝ycie i twórczoÊç Giuseppe Verdiego. Walczy∏ on za pomocà swoich oper, które tworzy∏ ku pokrzepieniu serc, zagrzewajàc rodaków do walki o podtrzymanie wi´zi narodowej i osiàgni´cie najwa˝niejszego celu, jakim by∏o zjednoczenie W∏och - kraju rozbitego ówczeÊnie na ma∏e paƒstewka. Po sukcesie Nabucca pojawi∏y si´ liczne zamówienia na nowe dzie∏a. Odby∏y si´ kolejne prapremiery: Lombardczycy - druga z politycznych oper o wyraênie narodowym charakterze, Ernani, Dwaj Foskariusze, Joanna d`Arc, Alzira, Attila, Makbet, Zbójcy, Korsarz i wreszcie Bitwa pod Legnano, której premiera sta∏a si´ osobistym sukcesem Verdiego - jednak˝e, traktowanym nie tyle w kategoriach artystycznych, co przede wszystkim polityczno-patriotycznych. Komponujàc t´ oper´, Verdi potwierdzi∏ swojà rol´ w Risorgimento, czyli w∏oskim ruchu niepodleg∏oÊciowym - stajàc si´ jego symbolem. Ten okres twórczoÊci Verdi nazwa∏ „latami galer”. Opery skomponowane w tym czasie zawierajà treÊci patriotyczne, a historie w nich przedstawione nawiàzujà do sytuacji politycznej W∏och. Tematem by∏a walka o wyzwolenie spod obcego panowania; niewol´ i przemoc przeciwstawiono w nich t´sknocie za ojczyznà. Wàtki

262

polityczne nie by∏y oczywiÊcie przekazywane wprost. Verdi pod zas∏onà innej epoki kierowa∏ do rodaków rewolucyjne treÊci, a ci bezb∏´dnie odgadywali i wychwytywali aluzje. Kompozytor sta∏ si´ przez to niewygodny dla panujàcych ciemi´zców, którzy bardzo cz´sto, aby uniknàç zamieszek, zakazywali wystawiania jego utworów, bàdê kazali zmieniaç czas i miejsce akcji oraz imiona bohaterów. W roku 1849 s∏ynna primadonna Giuseppina Strepponi, którà Verdi pozna∏ w La Scali podczas premiery Oberta, zakoƒczy∏a swojà karier´ i na zawsze zwiàza∏a si´ z kompozytorem. W 1853 roku przenieÊli si´ na sta∏e do posiad∏oÊci ziemskiej w Sant`Agata. Verdi komponowa∏ nadal. Odby∏y si´ prapremiery Luizy Miller, Stiffelia, Rigoletta oraz Trubadura. Opera Rigoletto rozpocz´∏a nowy okres w twórczoÊci kompozytora, umacniajàc jego mi´dzynarodowà pozycj´ i pozwalajàc na zdobycie niezale˝noÊci materialnej. W poszukiwaniu tematów, które móg∏ przysposobiç na potrzeby libretta operowego, Verdi si´ga∏ po dzie∏a Êwiatowej literatury. Przyk∏adem mogà tu byç: Rigoletto i Ernani powsta∏e na podstawie dzie∏ Victora Hugo, Makbet, Otello i Falstaff - by∏y adaptacjà dramatów Williama Szekspira, Zbójcy, Joanna d'Arc, Don Carlos Friedricha Schillera i wreszcie Traviata, która powsta∏a wed∏ug Damy kameliowej Aleksandra Dumasa-syna. Opery te charakteryzowa∏o niespotykane dotychczas wyczucie specyfiki teatru muzycznego. Pomimo tego Traviata ponios∏a sromotnà kl´sk´ podczas prapremiery, czego przyczyny nale˝y szukaç przede wszystkim w b∏´dnej obsadzie g∏ównych partii. Równie˝ sam temat opery, ukazujàcy kobiet´ upad∏à - kurtyzan´, jako g∏ównà bohaterk´ nie by∏ w tym czasie dobrze widziany. Kolejne opery to: Nieszpory sycylijskie, nowa

Giuseppe Verdi

wersja nieudanego Stiffelia, noszàca tytu∏ Aroldo, Simone Boccanegra oraz Bal maskowy. Z biegiem lat kompozytor sta∏ si´ wyrazicielem dà˝eƒ wolnoÊciowych wszystkich W∏ochów. W tym czasie równie˝ nazwisko Verdiego nabra∏o nowego znaczenia. Poczàwszy od premiery Simona Boccanegry, publicznoÊç wznosi∏a okrzyki VIVA VERDI!, co oznacza∏o: Vittorio Emanuele Re d`Italia (Niech ˝yje Wiktor Emanuel Król Italii). Po premierze Balu maskowego w Rzymie, nazwisko kochanego i uwielbianego przez patriotów kompozytora, wykorzystywano dla g∏oszenia zjednoczeniowych hase∏. Napisy Viva Verdi! pojawia∏y si´ na afiszach i Êcianach budynków od Alp a˝ po Sycyli´. Prze∏omem w ˝yciu osobistym kompozytora by∏a legalizacja jego zwiàzku z Giuseppinà Strepponi w 1859 roku. Pobrali si´ w Collanges-sous-Saleve ko∏o Genewy. Kilka dni póêniej Verdi zosta∏ wybrany deputowanym Busseto do parlamentu regionalnego. Funkcj´ t´ przyjà∏ za namowà premiera królestwa Piemontu hrabiego Camilla Bensa di Cavour'a, który dà˝y∏ do zjednoczenia W∏och przez sojusz królestwa Sardynii z Francjà. Polityczne zaanga˝owanie Verdiego, wielkiego patrioty, jakim niewàtpliwie by∏, zwi´kszy∏o si´ jeszcze bardziej po zwyci´stwie po∏àczonych wojsk francusko-sardyƒskich nad armià austriackà w bitwie pod Solferino w 1859 roku. Krwawy przebieg stoczonych walk wp∏ynà∏ na przyj´cie humanitarnych regu∏ prowadzenia wojny, zapoczàtkowa∏ genewskie konwencje i protoko∏y oraz utworzenie Czerwonego Krzy˝a. Nied∏ugo potem w 1861 roku, w∏adca Sardynii Wiktor Emanuel II zosta∏ pierwszym królem zjednoczonych W∏och. Po tych prze˝yciach politycznych Verdi rozpoczà∏ prac´ nad Mocà przeznaczenia, której prapremiera odby∏a si´ w Sankt-Petersburgu. B´dàc u szczytu s∏awy, komponowa∏

coraz wolniej i rzadziej. Kolejne opery to Don Carlos i Aida. Don Carlos - dzie∏o b´dàce przyk∏adem dojrza∏ego i ukszta∏towanego ju˝ stylu kompozytora, zosta∏ przyj´ty dosyç ch∏odno przez francuskà publicznoÊç i krytyk´, jednak kolejne wystawienia potwierdzi∏y wartoÊç opery. Aida, zamówiona na otwarcie Kana∏u Sueskiego, zyska∏a entuzjastyczne recenzje i uznanie publicznoÊci. U schy∏ku ˝ycia, we wspó∏pracy z Arrigo Boitem, poetà i kompozytorem polskiego pochodzenia stworzy∏ dwa dzie∏a b´dàce ukoronowaniem jego drogi artystycznej: Otello, dramat muzyczny, którego prapremiera mia∏a miejsce w La Scali i ostatnià oper´, jakà by∏a komedia muzyczna Falstaff. Ostatnie lata ˝ycia kompozytor sp´dzi∏ w Sant`Agata. Za∏o˝y∏ liczne dobroczynne fundacje (szpitale, sierociƒce, kasy zapomogowe dla wdów i sierot po poleg∏ych ˝o∏nierzach w∏oskich), które by∏y utrzymywane dzi´ki wp∏ywom finansowym z wykonaƒ jego oper na ca∏ym Êwiecie. Jednà z ostatnich fundacji i najbardziej mu bliskà, by∏ za∏o˝ony w 1896 roku w Mediolanie Dom Schronienia dla Starych Muzyków. Giuseppe Verdi zmar∏ 27 stycznia 1901 roku w Mediolanie, majàc osiemdziesiàt siedem lat. Jego cia∏o zosta∏o z∏o˝one w kaplicy w Domu Schronienia obok trumny Giuseppiny Strepponi. W ostatniej drodze, towarzyszy∏ Verdiemu kilkutysi´czny t∏um, który odÊpiewa∏ nad grobem pieʃ: Va pensiero sull`ali dorate - pofruƒ myÊli na skrzyd∏ach z∏ocistych, z opery Nabucco. Verdi stworzy∏ blisko 30 dzie∏ operowych oraz Requiem (napisane dla uczczenia poety i przyjaciela Alessandra Manzoniego, wykonane w 1874 roku, rok po jego Êmierci w koÊciele Êw. Marka w Mediolanie), Kwartet smyczkowy (1873), Hymn narodów (1862) i kilkanaÊcie pieÊni. TwórczoÊç Verdiego stanowi∏a konsekwentnà i wyrazistà lini´ rozwojowà, nie by∏o w niej ˝adnych przypadków czy od-

263

Giuseppe Verdi

wrotu od raz - mo˝e nawet nie zawsze Êwiadomie - obranego kierunku. Mimo tego, ˝e Verdi korzysta∏ z ju˝ istniejàcych Êrodków muzycznych, s∏u˝àcych upi´kszeniu Êpiewu bel canto, jego utwory by∏y nowatorskie, poniewa˝ przede wszystkim rozwinà∏ elementy dramatyczne, wyodr´bni∏ poszczególne g∏osy wyst´pujàce razem w ansamblach, nada∏ charakter i osobowoÊç g∏ównym bohaterom swoich dzie∏ poprzez u˝ycie odpowiednich akcentów muzycznych i ostatecznie usamodzielni∏ si´ tworzàc swojà indywidualnà, niepowtarzalnà muzyk´, wywierajàcà na nas do dziÊ olbrzymie wra˝enie.

Roman Osadnik

264

Giuseppe Verdi

G

iuseppe Verdi nacque il 10 ottobre 1813 a Roncole in Italia. Da bambino mostrava un interesse straordinario per la musica. Il padre del futuro compositore - oste - aveva acquistato per il giovane ragazzo una spinetta con la quale Giuseppe cominciò la sua educazione musicale sotto la tutela speciale di Pietro Baistrocchi, l'organista del villaggio. Grazie all'aiuto finanziario di un mercante della vicina Busseto, Antonio Barezzi, che si era accorto del talento del ragazzo, Verdi poté continuare la sua educazione musicale dal professore di musica Ferdinando Provesi. Da ragazzo creò qualche composizione tra le quali una ouverture nuova del Barbiere di Siviglia e una composizione per baritono con orchestra che ebbero la loro prima rappresentazione a Busseto. Poi, Provesi ottenne per Verdi, grazie alla sua autorità, una borsa di studio nel conservatorio di Milano. Purtroppo, dato che aveva superato i diciotto anni ed a causa della "mancanza di talento" Verdi non fu ammesso. Per questa ragione continuò l'educazione privata da Vincenzo Lavigna, direttore d’orchestra del Teatro alla Scala di Milano, il quale gli dava lezioni di teoria e composizione. Verdi si occupava anche dell'arte di dirigere e studiava letteratura musicale. Dopo aver terminato l'educazione tornò a Busseto, portando con sè un libretto della sua prima opera Oberto conte di San Bonifacio, di cui era autore il giornalista Antonio Piazza. Dopo il ritorno abitò nella casa di Barezzi. Poco tempo dopo, in seguito a un concorso, Giuseppe Verdi divenne Maestro di musica del Comune di Busseto e poco dopo nel 1836 sposò la figlia di Barezzi – Margherita. Dopo il primo successo, constituito dalla prima rappresentazione alla Scala dell'opera Oberto conte di San Bonifacio, nella sua attività artistica ci fu un periodo di depressione dovuto alla morte della figlia, del figlio e della mo-

glie a distanza di appena 2 anni. Colpito dalla morte dei suoi cari non era in grado di assolvere in modo adeguato una commissione nuova, ricevuta dall'impresario della Scala Bartolomeo Merelli, quella di creare una commedia per La Scala. L'oggetto di questa opera era un episodio della storia polacca rappresentante la disputa per il trono tra Stanis∏aw Leszczyƒski e la dinastia Sassone. Un giorno di regno è il titolo della seconda opera di Verdi che gli recò una sconfitta sulla quale lui stesso scrisse: Un fiasco completo! Il pubblico fischia, le critiche non risparmiano il compositore. Angosciato dalla tragedia personale e dal fiasco artistico, Verdi decise di non comporre mai più. Merelli, per fortuna, lo convinse a cambiare decisione presentandogli il libretto di Nabucco. All'inizio Verdi respinse la proposta di creare un’opera nuova, però, dopo aver letto qualche pagina, si decise a comporla. La prima di Nabucco ebbe senza dubbio un gran successo fra i critici e il pubblico, e divenne un punto di svolta nella vita di Verdi. La mia vita artistica è cominciata, a dir la verità, con questa opera... - sono le parole del compositore stesso dopo la rappresentazione milanese. Il compositore ha nascosto in quest'opera dei significati patriottici, e gli Italiani che si rivoltavano in questo periodo contro la tirannia degli Asburgo e lottavano per l'indipendenza del loro Paese, capirono immediatamente le allusioni celate nel testo. Con Nabucco iniziò un ciclo di opere "politiche". Non dobbiamo dimenticare che il periodo della prima metà del XIX secolo era un tempo molto turbolento, pieno di cambiamenti politici e sociali in Europa. Cominciava a svilupparsi il capitalismo, che portava con sè il progresso della tecnica e della scienza, ma nello stesso tempo anche sempre più grandi agitazioni sociali. La borghesia si arricchisce rapidamente, cadono le dinastie - ed al loro posto

265

Giuseppe Verdi

compaiono le repubbliche borghesi. I popoli oppressi cercavano di non perdere completamente la loro indentità intraprendendo tentativi per riacquistare l’indipendenza. Dopo l'epoca di Buonaparte, malgrado il Congresso di Vienna avesse ristabilito il vecchio regime in Europa, in molti Paesi si manifestavano diversi tentativi di liberazione. Le rivoluzioni coinvolsero la Francia, il Belgio, la Polonia. Nel 1848 uscì il Manifesto Comunista di Marx e Engels. I mesi successivi portarono la Primavera dei Popoli in quasi tutta l'Europa. Il sentimento della loro particolarità e il patriottismo si risvegliavano tra i popoli oppressi provocando tendenze indipendentiste. In questo periodo si svolge la vita e l'attività artistica di Giuseppe Verdi. Egli combatteva attraverso le sue opere, create per ridare forza al cuore, incitando i suoi compatrioti alla lotta per rianimare il legame nazionale e realizzare lo scopo principale di unire l'Italia – divisa in questo periodo in piccolissimi stati. Dopo il successo di Nabucco "piovvero" le richieste di nuove opere. Ebbero luogo altre prime: I Lombardi alla prima crociata – la seconda opera politica con evidente carattere nazionale, Ernani, I Due Foscari, Giovanna d`Arco, Alzira, Attila, Macbeth, I Masnadieri, Il Corsaro e finalmente La Battaglia di Legnano, la cui prima fu un successo personale di Verdi – non tanto in senso artistico quanto politico e patriottico. Grazie a quest'opera, Verdi confermò il suo ruolo nel Risorgimento, il movimento italiano per la liberazione – e ne divenne un simbolo. Egli chiamava questo periodo „gli anni di galera”. Nelle opere scritte in questo tempo sono nascoste le idee patriottiche e il loro contenuto è legato alla situazione politica in Italia. Il tema era la lotta per la liberazione dalla dominazione straniera; la schiavitù e la violenza erano contrapposte alla nostalgia per la patria. Le trame politiche non erano presentate in modo diret-

266

to.Verdi indirizzava gli argomenti rivoluzionari ai compatrioti sotto le sembianze di altri valori - e loro inequivocabilmente intendevano latino. Per questa ragione Verdi divenne scomodo per gli oppressori regnanti che, per evitare tumulti, vietavano frequentemente di rappresentare le sue opere o ordinavano di cambiare il tempo ed il luogo dell’azione nonché i nomi dei personaggi. Nel 1849 Giuseppina Strepponi, celebre primadonna conosciuta da Verdi alla Scala durante la prima dell'Oberto conte di San Bonifacio, pose fine alla sua carriera e si legò stabilmente al compositore. Nel 1853 si trasferirono per sempre nella proprietà terriera di Sant’Agata. Verdi componeva tutto il tempo. Ebbero luogo le prime di Luisa Miller, Stiffelio, Rigoletto e del Trovatore. L'opera Rigoletto diede inizio a un nuovo periodo nell'attività artistica del compositore consolidando la sua posizione internazionale e permettendogli di ottenere l'indipendenza economica. Cercando temi nuovi per farne un libretto, Verdi prendeva le opere della letteratura mondiale. Ecco gli esempi: Rigoletto ed Ernani dalle opere di Victor Hugo, Macbeth, Otello e Falstaff dai drammi di William Shakespeare, I Masnadieri, Giovanna d`Arco, Don Carlos da Friedrich Schiller e finalmente La Traviata dalla Signora dalle camelie di Alexandre Dumas-figlio. Le suddette opere erano caratterizzate da un rarissimo senso della specificità del teatro dell'opera sconosciuto fino ad allora. Ciononostante la prima della Traviata fu un fiasco ignominioso. Se ne devono cercare le cause in una sbagliata distribuzione delle parti principali, però anche nell'oggetto stesso dell'opera che presentava una donna traviata - una cortigiana come eroina principale, tema che non era ben visto all'epoca. Le opere seguenti furono la sopraddetta Traviata, Les Vêpres

Giuseppe Verdi

siciliennes, la versione nuova di Stiffelio mal riuscito, che portava adesso il titolo Aroldo, Simon Boccanegra e Un Ballo in maschera. Col passar del tempo il compositore si fece portavoce delle tendenze di liberazione per tutti gli Italiani. In questo periodo anche il nome di Verdi prese un senso nuovo. A partire dalla prima di Simon Boccanegra, il pubblico gridava VIVA VERDI! che significava: Vittorio Emanuele Re d`Italia. Dopo la prima a Roma di Un Ballo in maschera, si sfruttava il nome del compositore amato e ammirato dai patrioti per proclamare le idee dell’unità dell’Italia. Le iscrizioni Viva Verdi! apparivano sui manifesti e sulle pareti degli edifici dalle Alpi fino alla Sicilia. La legalizzazione del suo rapporto con Giuseppina Strepponi a Collanges-sous-Salève, vicino a Ginevra nel 1859 fu una svolta nella vita personale del compositore. Qualche giorno dopo Verdi fu eletto deputato di Busseto al parlamento regionale. Egli accettò questa carica sotto l'influenza del primo ministro del regno di Piemonte, il conte Camillo Benso di Cavour, che aspirava a unire l’ Italia tramite l'alleanza del regno di Sardegna con la Francia. L'impegno politico di Verdi, da quel gran patriota ch'era senza nessun dubbio, aumentò dopo la vittoria nel 1859 delle armate unite di Francia e Sardegna sull'armata austriaca nella battaglia di Solferino, il cui epilogo sanguinoso ispirò l’accettazione delle regole umanitarie di conduzione delle guerre e diede inizio alle convenzioni di Ginevra ed alla creazione della Croce Rossa. Poco dopo, nel 1861, il sovrano di Sardegna, Vittorio Emanuele II, divenne il primo re dell'Italia unita. Dopo questi avvenimenti politici Verdi cominciò a lavorare all’opera Forza del destino, la cui prima ebbe luogo a San Pietroburgo. All'apice della gloria Verdi componeva

sempre più lentamente e non spesso. Le opere successive furono: Don Carlos, uno spettacolo che può essere un esempio dello stile del compositore, stile maturo e ben formato, opera accolta freddamente dal pubblico francese e dalla critica anche se le rappresentazioni successive hanno confermato il valore di questa opera e sono state accolte con grande entusiasmo; e Aida, ordinata per l'apertura del canale di Suez, accolta con grandi applausi dal pubblico e dalla critica. Al tramonto della sua vita, con il contributo di Arrigo Boito, poeta e compositore d'origine polacca, nascono due opere che incoronano la sua carriera artistica. Prima di tutto alla Scala ebbe luogo la prima del dramma musicale Otello, e poi l’ultima opera - la commedia musicale Falstaff. Il compositore passò gli ultimi anni della sua vita a Sant`Agata. Egli fondò numerose istituzioni di beneficenza (ospedali, orfanotrofi, casse previdenziali per le vedove e gli orfani dei soldati italiani deceduti) sovvenzionate dagli incassi delle rappresentazioni delle sue opere in tutto il mondo. Una delle ultime fondazioni che gli stette più a cuore fu la Casa di Riposo per i vecchi musicisti fondata a Milano nel 1896. Giuseppe Verdi morì a Milano il 27 gennaio del 1901 a 87 anni. Il suo corpo venne deposto nella Cappella della Casa di Riposo per Musicisti, accanto alla bara di Giuseppina Strepponi. In quest'ultimo viaggio Verdi fu accompagnato da una folla di alcune migliaia di persone che davanti alla sua tomba cantavano l'aria di Nabucco: Va pensiero sull`ali dorate. Verdi ha creato circa 30 opere, La messa da Requiem (composta per celebrare il poeta Alessandro Manzoni, suo amico, ed eseguita nel 1874, un anno dopo la sua morte, nella chiesa di San Marco a Milano), un Quartetto per archi (1873), l’Inno delle nazioni (1862) e più di dieci canti.

267

Giuseppe Verdi

L'attività artistica di Verdi ha una linea di sviluppo artistico coerente e chiara, senza casi o momenti di allontanamento, neanche una volta sola, dalla direzione scelta in modo forse non completamente consapevole. Malgrado Verdi approfittasse dei mezzi già esistenti che servivano per abbellire il canto (bel canto) – le sue opere sono moderne perché egli ha sviluppato soprattutto gli elementi drammatici, ha separato le singole voci presenti in un ensemble, ha dato carattere e personalità ai protagonisti principali delle sue opere tramite l’uso degli accenti musicali, ed è diventato autonomo creando una musica espressiva, originale e unica che anche oggi suscita in noi grandissime impressioni.

Roman Osadnik

268

Giuseppe Verdi

iuseppe Verdi was born on 10th October, 1813, in Le Roncole, Italy. From early childhood he showed an uncommon interest in music, and his father, an inn-keeper, bought him a spinet, on which, under the watchful eye of the local village organist, Pietro Baistrocchi, he began his musical education. With financial support from Antonio Barazzi, a grocer from the local town of Busseto who had recognised the boy's talent, Verdi continued his music lessons under the instruction of Ferdinand Provesi. As a young man, Verdi composed a few works, including a new overture to The Barber of Seville and some works for baritone solo and orchestra, which were first performed in Busseto. Following this, Provesi used his influence to secure a grant for Verdi to attend the Milan Conservatory. However, the Conservatory rejected Verdi's application because he was over the age of eighteen and, as they put it, “lacked talent”. As a result, he continued his private musical studies with Vincenzo Lavigni, conductor at La Scala, Milan, from whom he took lessons in theory, composition, conducting, and musicology. On finishing his studies he returned to Busseto, bringing with him the libretto, written by the journalist Antonio Piazza, of what was to become his first opera, Oberto, and took up lodgings with Barazzi. He won the competition to become musical director of the local philharmonic, and shortly afterwards, in 1836, married Barazzi's daughter, Margherita. The performances of his opera Oberto at La Scala were Verdi's first taste of success. There followed, however, a break in his compositional career, after the tragic deaths, in the course of two years, of his daughter, his son, and his wife. Having lost his whole family in this way, Verdi was not able to produce work of the same calibre in his next project - a comic opera for La Scala, commissioned by the

G

impresario Bartolomeo Merelli. This comic opera dealt with an episode in Polish history, the rivalry over the throne between Stanislaw Leszczynski and the Saxon dynasty. Un giorno di regno, as Verdi's second opera was entitled, was a failure, of which he himself wrote: A complete fiasco! The audience whistles, and the critics do not spare the composer. Verdi, following his personal tragedy and now artistic failure, decided to abandon composing. Fortunately, however, Merelli convinced him to change his mind, presenting him with the libretto for the opera Nabucco. Verdi at first rejected the idea of composing a new opera; however, having examined the first few pages of the libretto, he immediately commenced composition. The first night of Nabucco was a fantastic success with audience and critics alike, and represents a turning-point in Verdi's career as a composer. It was with this opera, to tell the truth, that my artistic career began, wrote the composer. The opera contains a patriotic message, communicated through symbols, and the Italian people, at the time rebelling against the tyranny of Habsburg rule and struggling for national independence, were not slow to recognise the hidden message. Nabucco became the first of a cycle of 'political' operas. The first half of the nineteenth century in Europe was an unsettled time politically and socially, a time of dynamic change. Industrialisation, bringing with it scientific and technological progress, was accompanied by increasing social unrest. A wealthy middle-class emerged and monarchical dynasties fell, to be replaced by bourgeois republics. Oppressed nations struggled to retain their identity, attempting to regain independence. Although the Congress of Vienna, following the defeat of Napoleon, had brought about order of a kind in Europe, aspirations for freedom and independence took shape in many countries. There were revolutions in France, Bel-

269

Giuseppe Verdi

gium, Poland. In 1848, Marx and Engels’ Communist Manifesto appeared. The months which followed saw the Spring of Nations, which took hold of nearly the whole of Europe. There arose in oppressed nations an ever more potent feeling of individuality and patriotism, accompanied by the desire for political independence. Such was the period in which Verdi composed. His operas were his own participation in these struggles: they were written to raise the spirits of his fellow countrymen, to sustain them in their struggle, and to encourage them in the fight to maintain national identity, the ultimate goal of which was the unification of an Italy at that time divided into many small states. Numerous commissions for new works followed on from the success of Nabucco: I Lombardi alla prima crociata, his second political opera, with an unmistakable patriotic flavour, Ernani, I due Foscari, Giovanna d'Arco, Alzira, Attila, Macbeth, Il corsaro and, finally, La battaglia di Legnano, a personal success for Verdi, although of more political and patriotic interest than artistic merit. With this opera, Verdi confirmed his place in the Risorgimento, the movement for Italian freedom, and himself became the symbol of this movement. Verdi referred to this period of his composition as his “galley years”. His operas from this time display a characteristic covert patriotism, their contents reflecting the contemporary political situation in Italy. Their themes relate to the struggle for liberation from the foreign oppression, motifs of captivity are contrasted with nostalgia for one's native land. Political themes appear indirectly: Verdi directed his message to his fellow countrymen under cover of historical events, and Italian audiences recognized and understood the illusions immediately and without difficulty. Verdi became an undesirable figure in the eyes of the Austrian oppressors, who often banned performances of his operas,

270

or ordered changes in the historical period, the location of the action, or the names of the heroes, in order to prevent public disorder from breaking out. In 1849, the renowned opera-singer Giuseppina Strepponi, whom Verdi had met at La Scala during the first performances of Oberto, retired from the stage and formed a romantic alliance with Verdi. In 1853, the pair moved to what was to become their permanent home in Sant'Agata. Verdi continued to compose: Luisa Miller, Stiffelio, Rigoletto and Il trovatore. Rigoletto was the beginning of a new creative phase in the composer's work, strengthening his international reputation and providing him with financial security and independence. Verdi drew on masterpieces of world literature in his search for suitable themes for his operas. Rigoletto and Ernani, for example, are based on works by Victor Hugo; Macbeth, Otello and Falstaff on Shakespeare; I masnadieri, Giovanna d'Arco and Don Carlos on Schiller; and La traviata on Dumas fils’ La Dame aux camélias. These operas are characterized by a new understanding of music theatre. Despite this, the first performances of La traviata were an embarrassing failure, not just because of miscast leading roles, but also owing to the choice of subject - there was contemporary disapproval of a courtesan appearing as the heroine of an operatic work. La traviata was followed by Les Vêpres siciliennes, Aroldo (a revised version of Stiffelio, which had failed), Simone Boccanegra and Un ballo in maschera. With the passage of time, Verdi became for Italians the embodiment of aspirations for political independence. The name 'Verdi' also took on a new significance - following the first performance of Simone Boccanegra the audience set up the cry of “VIVA VERDI!”, the letters of Verdi's name standing for “Vittorio Emanuele Re d'Italia”, thus “Long live Vic-

Giuseppe Verdi

tor Emanuel, King of Italy”. After the first performance of Un ballo in maschera in Rome, the name of Italy's beloved composer began to appear in slogans of the unification movement and “VIVA VERDI!” appeared on posters and on the sides of buildings from the Alps to Sicily. Verdi's marriage to Giuseppina Strepponi in 1859 in Collonges-sous-Saleve, near Geneva, solemnizing their relationship, was a turning-point in the composer's personal life. A few days later he was elected as deputy for the town of Busseto in the regional parliament. He took up this position at the insistence of the prime-minister of the Kingdom of Piedmont, Count Camillo Benso di Cavourea, who advocated the unification of Italy through the alliance of the Kingdom of Sardinia with France. Verdi's political involvement grew even further after the victory of the allied French and Sardinian armies over the Austrian army in the battle of Solferino in 1859, a particularly bloody battle which led to the acceptance of humanitarian rules governing the waging of war and the introduction of the Geneva Convention and Protocols, as well as the establishment of the Red Cross. Not long afterwards, Victor Emanuel II, the ruler of Sardinia, became the first king of a united Italy. Following these political experiences, Verdi began work on La forza del destino, which was premiered in St Petersburg. Now at the height of his fame, Verdi composed increasingly slowly and infrequently. Don Carlos, which demonstrates Verdi's mature style, was given a cool reception by French audiences and critics, although subsequent performances confirmed its artistic merit. Aida, commissioned for the opening of the Suez Canal, was received enthusiastically by audience and critics alike. At the end of his life, Verdi collaborated with the librettist Arrigo Boito, a poet and composer of Polish origins, on two works which represent

the pinnacle of his artistic achievement: Otello, premiered at La Scala, and Verdi's final opera, the comedy Falstaff. Verdi's final years were spent in Sant'Agata. There he established numerous charitable organizations (hospitals, orphanages, funds for the widows and orphans of Italian soldiers), supported by income from performances of his operas world-wide. One of the final organizations he established and the one closest to his heart, was a Home for Elderly Musicians in Milan, founded in 1896. Verdi died in Milan on 27th January, 1901, at the age of eighty-seven. His body was laid to rest in the chapel of the Home for Elderly Musicians, next to Giuseppina Strepponi. A crowd of several thousand mourners accompanied the funeral procession, singing at his graveside the chorus from Nabucco: Va pensiero sull'ali dorate. Verdi composed nearly thirty operas, as well as the Requiem (composed in memory of his friend, the poet Alessandro Manzoni, and first performed in St Mark's, Milan, in 1874, on the anniversary of Manzoni's death), the String quartet of 1873, the Hymn of the Nations (1862), and over a dozen songs. Verdi's works display a clear, consistent line of development, and his operas do not sway from the direction he had - consciously or unconsciously - taken. Although Verdi uses the bel canto technique, developed by earlier composers, he emphasizes above all the dramatic elements in his operas, distinguishing individual voices in the ensembles, giving the heroes individual voices through the use of characteristic musical elements. His individuality is seen in his unique, personal music style, whose great emotional appeal and power over audiences extends to the present day.

Roman Osadnik

271

272

273

274

275

276

277

Giuseppe Verdi

Obraz Giuseppe Verdiego namalowany przez Giovanni Boldiego w 1886 roku, przetworzony technikà izohelii, wynalezionà w 1932 roku przez polskiego uczonego i fotografika profesora Witolda Romera. Quadro rappresentante Giuseppe Verdi, dipinto nel 1886 da Giovanni Boldi, e trasformato grazie alla tecnica isoelia inventata nel 1932 dallo scienziato e fotografo polacco, professore Witold Romer. Giuseppe Verdi, painted by Giovanni Boldi in 1886, processed with the izohelia technique, which was invented in 1932 by the Polish scientist and photographer, Professor Witold Romer.

278

Mediolan Mediolan - miasto sukcesów i pora˝ek Giuseppe Verdiego. Milano - la città dei trionfi e delle sconfitte di Giuseppe Verdi. Milan - the city witnessed some of Verdi's greatest successes, but also his failures.

Piazza del Duomo, katedra i pomnik Vittorio Emanuele II

280

Mediolan

Teatro alla Scala

281

Mediolan

Piazza Buonarroti, pomnik Giuseppe Verdiego i Casa di Riposo per Musicisti

282

Mediolan

Grand Hotel, pokój w którym zmar∏ Giuseppe Verdi

283

Mediolan

Ostatnie zdj´cie Giuseppe Verdiego (ze zbiorów Palazzo Orlandi)

284

Grand Hotel, tablica pamiàtkowa

Mediolan

Wieniec ˝a∏obny (ze zbiorów Villa Verdi)

Grób Giuseppe Verdiego

285

Opery Giuseppe Verdiego

Opery Giuseppe Verdiego

OBERTO, HRABIA SAN BONIFACIO (Oberto, conte di San Bonifacio) Libretto: Antonio Piazza i Temistocle Solera Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan, 17 listopada 1839 DZIE¡ KRÓLOWANIA, CZYLI RZEKOMY STANIS¸AW (Un giorno di regno o Il finto Stanislao) Libretto: Felice Romani (wg A. Pineux-Duvala) Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan, 5 wrzeÊnia 1840 Prapremiera polska: Opera Wroc∏awska, 24 maja 1987 NABUCHODONOZOR (Nabucco) Libretto: Temistocle Solera (wg Aniceta-Bourgeois i F. Cornue) Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan, 9 marca 1842 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 25 lutego 1854 LOMBARDCZYCY NA PIERWSZEJ KRUCJACIE (I Lombardi alla prima Crociata) Libretto: Temistocle Solera (wg T. Grossi) Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan, 11 lutego 1843 ERNANI Libretto: Francesco Maria Piave (wg W. Hugo) Prapremiera: Gran Teatro La Fenice, Wenecja, 9 marca 1844 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 25 stycznia 1851

288

DWAJ FOSKARIUSZE (I due Foscari) Libretto: Francesco Maria Piave (wg G.G. Byrona) Prapremiera: Teatro Argentina, Rzym, 3 listopada 1844 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 24 maja 1849 JOANNA D'ARC (Giovanna d'Arco) Libretto: Temistocle Solera (wg F. Schillera) Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan,15 luty 1845 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 18 grudnia 1872 ALZIRA Libretto: Salvatore Cammarano (wg Woltera w∏aÊciwie F.M. Arouet) Prapremiera: Teatro San Carlo, Neapol, 12 sierpnia 1845 ATTYLA (Attila) Libretto: Temistocle Solera (wg Z. Wernera) Prapremiera: Gran Teatro La Fenice, Wenecja, 17 marca 1846 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 21 sierpnia 1852 MAKBET (Macbeth) Libretto: Francesco Maria Piave (wg W. Szekspira) Prapremiera: Teatro della Pergola, Florencja 14 marca 1847. Nowa wersja: Théâtre Lyrique, Pary˝, 1865 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 1 stycznia 1849

Opery Giuseppe Verdiego

ZBÓJCY (I Masnadieri) Libretto: Andrea Maffei (wg F. Schillera) Prapremiera: Queen's Theatre, Londyn, 22 lipca 1847 JEROZOLIMA (Jérusalem lub Gerusalemme) Libretto: Alphonse Royer i Gustave Vaëz Prapremiera: Théatre de L’Academie Royal, Pary˝, 26 listopada 1847 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 25 marca 1848 KORSARZ (Il Corsaro) Libretto: Francesco Maria Piave (wg G.G. Byrona) Prapremiera: Teatro Grande, Triest, 25 paêdziernika 1848 BITWA POD LEGNANO (La Battaglia di Legnano) Libretto: Salvatore Cammarano (wg J. Méry'ego) Prapremiera: Teatro Argentina, Rzym, 27 stycznia 1849 LUIZA MILLER (Luisa Miller) Libretto: Salvatore Cammarano (wg F. Schillera) Prapremiera: Teatro San Carlo, Neapol, 8 grudnia 1849

RIGOLETTO Libretto: Francesco Maria Piave (wg W. Hugo) Prapremiera: Gran Teatro La Fenice, Wenecja, 11 marca 1851 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 8 listopada 1852 TRUBADUR (Il Trovatore) Libretto: Salvatore Cammarano, Leon Emmanuel Bardare (wg G. Gutiérreza) Prapremiera: Teatro Apollo, Rzym, 19 stycznia 1853 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 29 lipca 1854 TRAVIATA (La Traviata) Libretto: Francesco Maria Piave (wg A. Dumasa - syna) Prapremiera: Gran Teatro La Fenice, Wenecja, 6 marca 1853 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 27 kwietnia 1856 NIESZPORY SYCYLIJSKIE (Les Vêpres Siciliennes) Libretto: Augustin Eugène Scribe i Charles Duveyrier Prapremiera: Grand Opéra, Pary˝, 13 czerwca 1855 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 23 grudnia 1872

STIFFELIO Libretto: Francesco Maria Piave (wg E. Souvestre'a i E. Bourgeoisa) Prapremiera: Teatro Grande, Triest, 16 listopada 1850 Prapremiera polska: (w. koncertowa), Teatr Wielki W-wa, 16 stycznia 1993

289

Opery Giuseppe Verdiego

SIMON BOCCANEGRA Libretto: Maria Piave (wg G. Gutiérreza) Prapremiera: Gran Teatro La Fenice, Wenecja, 12 marca 1857 Nowa wersja: Teatro alla Scala, Mediolan, 24 marca 1881 (libretto z poprawkami Arrigo Boito) Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 9 grudnia 1997 AROLDO Libretto: Francesco Maria Piave ( wg E. Souvestre'a i E. Bourgeoisa) Prapremiera: Teatro Nuovo Rimini, 16 sierpnia 1857 (przeróbka Stiffelia) BAL MASKOWY (Un ballo in maschera) Libretto: Antonio Somma (wg A.E. Scribe'a) Prapremiera: Teatro Apollo, Rzym, 17 lutego 1859 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 22 paêdziernika 1865 MOC PRZEZNACZENIA (La forza del destino) Libretto: Francesco Maria Piave z poprawkami Antonio Ghislanzoniego (wg P. Saavedra i F. Schillera) Prapremiera: Cesarski Teatr Maryjski, Petersburg, 10 listopada 1862 Nowa wersja: Teatro alla Scala, Mediolan, 27 lutego 1869 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 28 stycznia 1875

290

DON CARLOS (Don Carlo) Libretto: Joseph Méry i Camille du Locle (wg F. Schillera) Prapremiera: Théatre Imperial de L’opera, Pary˝, 11 marca 1867 Nowa wersja: Teatro alla Scala, Mediolan, 10 stycznia 1884 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 5 kwietnia 1872 AIDA Libretto: Antonio Ghislanzoni (wg F.A. Mariette) Prapremiera: Opera, Kair, 24 grudnia 1871 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 23 listopada 1875 OTELLO Libretto: Arrigo Boito (wg W. Szekspira) Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan, 5 lutego 1887 Prapremiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 3 paêdziernika 1893 FALSTAFF Libretto: Arrigo Boito (wg W. Szekspira) Prapremiera: Teatro alla Scala, Mediolan, 9 lutego 1893 Prapremiera polska: Lwów 1930

Wykonania dzie∏ G. Verdiego w Polsce po 1945 roku

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

DZIE¡ KRÓLOWANIA, CZYLI RZEKOMY STANIS¸AW

L’esecuzione delle opere di Giuseppe Verdi in Polonia dopo l’anno 1945:

Opera we Wroc∏awiu Premiera 24 i 25 maja 1987 Kierownictwo muzyczne: Antoni Wicherek Re˝yseria: Frietzdieter Gerhards Scenografia: Gra˝yna Fo∏tyn-Kasprzak Choreografia: Klara Kmitto Kierownictwo chóru: Janusz Mencel

Performances of Giuseppe Verdi’s operas in Poland since 1945:

(Un giorno di regno, ossia finto Stanislao)

NABUCHODONOZOR (Nabucco) Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 28 maja 1983 Kierownictwo muzyczne: Napoleon Siess Inscenizacja i re˝yseria: Lech Hellwig-Górzyƒski Scenografia: Jan BernaÊ Kierownictwo chóru: Krystyna Âwider Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 14 paêdziernika 1984 Kierownictwo muzyczne: Janusz Przybylski Inscenizacja i re˝yseria: Ryszard Peryt Scenografia: Andrzej Sadowski Kierownictwo chóru: Janusz ¸apot Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 24 paêdziernika 1987 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Straszyƒski Re˝yseria: Marek Okopiƒski Scenografia: Marian Ko∏odziej Choreografia: Czes∏aw Bilski Kierownictwo chóru: Leon Zaborowski Opera we Wroc∏awiu Premiera 29 kwietnia i 1 maja 1990 Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Re˝yseria: Marek Okopiƒski Scenografia: Marian Ko∏odziej Choreografia: Klara Kmitto Kierownictwo chóru: Ma∏gorzata Orawska, Edmund Kajdasz

292

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 7 czerwca 1992 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria i scenografia: Waldemar Zawodziƒski Choreografia: Janina Niesobska Kierownictwo chóru: Ewa Bator Teatr Wielki - Opera Narodowa Premiera 26 czerwca 1992 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Straszyƒski Inscenizacja i re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Andrzej Kreütz Majewski Choreografia: Emil Weso∏owski Kierownictwo chóru: Bogdan Gola Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 18 marca 1995 Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Inscenizacja i re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Pawe∏ Dobrzycki Kostiumy: Maksymilian Kreütz Choreografia: Emil Weso∏owski Kierownictwo chóru: Jolanta Dota-Komorowska, Maciej Wieloch Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 29 kwietnia 1995 Kierownictwo muzyczne: Maciej Figas Inscenizacja i re˝yseria: Ryszard Peryt Scenografia: Andrzej Sadowski Kierownictwo chóru: Henryk Wierzchoƒ Opera we Wroc∏awiu Premiera 1, 2 i 3 paêdziernika 1999 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Pawe∏ Dobrzycki Choreografia: Izadora Weiss Kierownictwo chóru: Ma∏gorzata Orawska

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

MAKBET (Macbeth)

RIGOLETTO

Opera we Wroc∏awiu Premiera 27 i 28 czerwca 1964 Kierownictwo muzyczne: Adam Kopyciƒski Re˝yseria: Lia Rotbaumówna Scenografia: Aleksander J´drzejewski Kostiumy: Jadwiga Przeradzka Kierownictwo chóru: Andrzej Jurkiewicz

Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 6 lipca 1945 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski Re˝yseria: Maria Janowska-Kopczyƒska Scenografia: Zygmunt Szpingier Choreografia: Stanis∏aw Miszczyk

ERNANI Teatr Wielki w Poznaniu Wyst´p goÊcinny 13 i 16 wrzeÊnia 1969 Teatro Comunale della’opera z Genewy Kierownictwo muzyczne: Manno Wolf Ferrari Re˝yseria i scenografia: Geaurico Becher Kostiumy: Tirelli Kierownictwo chóru: Brunno Pizzi Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 24 lutego 1990 Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Re˝yseria: Jose Luis Perez Scenografia: Ryszard Kaja Kierownictwo chóru: Lajla Zaborowska Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 27 paêdziernika 1990 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Serafin Inscenizacja i re˝yseria: Henryk Konwiƒski Scenografia: Jan BernaÊ Kierownictwo chóru: Krystyna Âwider ATTYLA (Attila) Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 2 marca 1968 Kierownictwo muzyczne: Edwin Kowalski Re˝yseria: Marta Lantieri Scenografia: Andrzej Sadowski

Teatr Wielki w Warszawie Premiera 9 i 10 listopada 1985 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Straszyƒski Inscenizacja i re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Wies¸aw Olko Kostiumy: Irena Biegaƒska Kierownictwo chóru: Bogdan Gola Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 29 paêdziernika 1988 Kierownictwo muzyczne: Janusz Przybylski Re˝yseria: Kari Vilenius Scenografia: Marian Ko∏odziej Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 25 wrzeÊnia 1999 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Koz∏owski Re˝yseria: Laco Adamik Scenografia: Barbara K´dzierska Kierownictwo chóru: Marek Jaszczak STIFFELIO

Opera we Wroc∏awiu Premiera 23 lutego 1946 Kierownictwo muzyczne: Stefan Syry∏∏o Re˝yseria: Boles∏aw Fotygo-Folaƒski Scenografia: Józef Kassarab Choreografia: Jan Fabian Teatr Miejski im. J. S∏owackiego w Krakowie Premiera 18 lutego 1947 Kierownictwo muzyczne: Walerian Bierdiajew Opera we Wroc∏awiu Premiera 2 maja 1947 Kierownictwo muzyczne: Stefan Syry∏∏o Re˝yseria: Stanis∏aw Drabik Scenografia: Józef Kassarab Choreografia: Zygmunt Patkowski Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 29 stycznia 1949 Kierownictwo muzyczne: Stefan Baraƒski Re˝yseria: Karol Urbanowicz Scenografia: Zygmunt Szpinger Choreografia: Maksymilian Statkiewicz

Teatr Wielki w Warszawie Wykonanie koncertowe 16 i 17 stycznia 1993 Kierownictwo muzyczne: Werner Seitzer Kierownictwo chóru: Bogdan Gola

293

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

RIGOLETTO Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 13 maja 1949 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Sillich Inscenizacja i re˝yseria: Boles∏aw Fotygo-Folaƒski Scenografia: Stanis∏aw Jarocki Choreografia: Witold Borkowski Kierownictwo chóru: Zbigniew Lipczyƒski Opera we Wroc∏awiu Premiera 11 marca 1951 Kierownictwo muzyczne: Adam Kopyciƒski Re˝yseria: Jan Popiel Scenografia: Stanis∏aw Jarocki Choreografia: Marian Winter Kierownictwo chóru: Tadeusz Markowski Opera i Operetka w Krakowie Premiera 13 paêdziernika 1954 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Katlewicz Re˝yseria: Antoni Wolak Scenografia: Eugeniusz Bo˝yk Choreografia: Janina Strzembosz Kierownictwo chóru: Józef Bok Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 2 grudnia 1957 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Wojciechowski

Inscenizacja i re˝yseria: Piotr Widlicki Scenografia: Ewa Soboltowa, Józef Rachwalski Choreografia: Feliks Parnell

294

Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 4 wrzeÊnia 1960 Kierownictwo muzyczne: Zdzis∏aw Górzyƒski Inscenizacja i re˝yseria: Antoni Majak Scenografia: Stanis∏aw Jarocki Choreografia: Zygmunt Patkowski Paƒstwowa Opera Warszawska Premiera 29 paêdziernika 1960 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Semkow Inscenizacja i re˝yseria: Wiktor Brégy Scenografia: Irena Lorentowicz Choreografia: Raissa Kuzniecowa Kierownictwo chóru: Kazimierz Kord Opera i Operetka w Krakowie Premiera 14 i 21 grudnia 1960 Kierownictwo muzyczne: Roman Mackiewicz Re˝yseria: Antoni Wolak Scenografia: Eugeniusz Bo˝yk Choreografia: Miko∏aj Kopiƒski Kierownictwo chóru: Stanis∏aw Ga∏oƒski Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 16 czerwca 1962 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Katlewicz Inscenizacja i re˝yseria: Ryszard Âlezak Scenografia: Roman Bubiec Choreografia: Zygmunt Kamiƒski Kierownictwo chóru: Tadeusz Jakubowski

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 2 listopada 1964 Kierownictwo muzyczne: Kazimerz Kord Re˝yseria: Antoni Wolak Scenografia: Eugeniusz Bo˝yk Choreografia: Henryk Duda Kierownictwo chóru: Beata Ambros Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 4 kwietnia 1967 Kierownictwo muzyczne: Zdzis∏aw Wendyƒski Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Tadeusz Grondal Choreografia: Edward Szpotaƒski Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 12 maja 1967 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Wojciechowski

Re˝yseria: Zdzis∏aw Dàbrowski Scenografia: Zofia Pietrusiƒska Choreografia: Witold Borkowski Kierownictwo chóru: Mieczys∏aw Rymarczyk, Marian Toroƒ Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 31 marca 1969 Kierownictwo muzyczne: Norbert Mucha Inscenizacja i re˝yseria: Boles∏aw Jankowski Scenografia: Tadeusz Gryglewski Choreografia: Zbigniew Korycki Kierownictwo chóru: Józef Szulc

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

RIGOLETTO Teatr Wielki w Warszawie Premiera 18 grudnia 1977 Kierownictwo muzyczne: Bogus∏aw Madey Re˝yseria: Antoni Majak Scenografia: Izabella Konarzewska Choreografia: Raissa Kuzniecowa Kierownictwo chóru: Lech Gorywoda

Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 25 kwietnia 1987 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Salwarowski Inscenizacja: Napoleon Siess, Robert Skolmowski, Barbara Zawada Re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Barbara Zawada Choreografia: Maria ˚ak Kierownictwo chóru: Krystyna Âwider

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 30 i 31 paêdziernika 1983 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria: Stanis∏aw Brejdygant Scenografia: Józef Napiórkowski, Ryszard Stobnicki Choreografia: Henryk Konwiƒski Kierownictwo chóru: Ewa Bator

Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 13 lutego 1988 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Dondajewski Inscenizacja: Jan Maciejowski, Robert Skolmowski Re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Barbara Zawada Choreografia: Boris Slovak

Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 10 marca 1986 Kierownictwo muzyczne: Kazimierz Wiencek Re˝yseria: Boles∏aw Jankowski Scenografia: Nicolaos Petropoulos Choreografia: Przemys∏aw Âliwa Kierownictwo chóru: Henryk Wierzchoƒ

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 30 i 31 marca 1989 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria: Józef Opalski Scenografia: Wiktor Zin Choreografia: Henryk Konwiƒski Kierownictwo chóru: Ewa Bator

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 28 czerwca 1986 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Wojciechowski Inscenizacja i re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Jadwiga Jarosiewicz Kierownictwo chóru: Henryk Karpiƒski, Piotr Wujtewicz

Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 28 kwietnia 1990 Kierownictwo muzyczne: Zbigniew Bruna Inscenizacja i re˝yseria: Kari Vilenius Scenografia: Andrzej Markowicz Kierownictwo chóru: Janusz ¸apot

Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 25 i 26 stycznia 1991 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Serafin Re˝yseria i choreografia: Henryk Konwiƒski Scenografia: Jan BernaÊ Opera we Wroc∏awiu Premiera 8 i 9 lutego 1992 Kierownictwo muzyczne: Ruben Silva Re˝yseria: Igor Przegrodzki, Waldemar Karst Scenografia: Ryszard Kaja Kierownictwo chóru: Ewa Grygar Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 22 kwietnia 1995 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Salwarowski Re˝yseria i scenografia: Guram Meliwa Kierownictwo chóru: Marek Jaszczak Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Premiera 12 marca 1997 Kierownictwo muzyczne: Tiziano Severini Re˝yseria: Gilbert Deflo Scenografia: Enzo Frigerio Kostiumy: Franca Squarciapino Choreografia: Zofia Rudnicka Kierownictwo chóru: Jan Szyrocki TRUBADUR ( Il Trovatore) Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 18 grudnia 1954 Kierownictwo muzyczne: Izydor Szabsaj Inscenizacja i re˝yseria: Ryszard Wasilewski Scenografia: Boles∏aw Kamykowski Choreografia: Miko∏aj Kopiƒski Kierownictwo chóru: Edmund Springer

295

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

TRUBADUR ( Il Trovatore) Paƒstwowa Opera Warszawska Premiera 31 stycznia 1959 Kierownictwo muzyczne: Egizzo Massini Inscenizacja i re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Izabella Konarzewska Kierownictwo chóru: Stanis∏aw Nawrot Opera we Wroc∏awiu Premiera 12 i 13 maja 1962 Kierownictwo muzyczne: Adam Kopyciƒski Inscenizacja i re˝yseria: Lia Rotbaumówna Scenografia: Tadeusz Gryglewski Kierownictwo chóru: Andrzej Jurkiewicz Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 6 marca 1965 Kierownictwo muzyczne: Robert Satanowski Re˝yseria: Marek Okopiƒski Scenografia: Stanis∏aw Bàkowski Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 29 czerwca 1969 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Procner Re˝yseria: Marek Okopiƒski Scenografia: Stanis∏aw Bàkowski Kierownictwo chóru: Wies∏aw Czerski Teatr Wielki w Warszawie Premiera 9 maja 1970 Kierownictwo muzyczne: Antoni Wicherek Re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Izabella Konarzewska Kierownictwo chóru: Józef Bok

296

Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 10 grudnia 1973 Kierownictwo muzyczne: Stanis∏aw Renz Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Stanis∏aw Bàkowski Kierownictwo chóru: Antoni Rybka Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 20 czerwca 1981 Kierownictwo muzyczne: Zdzis∏aw Wendyƒski Inscenizacja i re˝yseria: Maria Fo∏tyn Scenografia: Jadwiga Jarosiewicz Choreografia: Marta Bochenek Kierownictwo chóru: Krystyna Âwider, Bogdan Gola Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 17 paêdziernika 1981 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Koz∏owski Re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Irena Skoczeƒ Choreografia: Jacek Tomasik Kierownictwo chóru: Roman Zielinski Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 18 grudnia 1993 Kierownictwo muzyczne i re˝yseria: Igor W. Lacanicz Scenografia: Jan BernaÊ Kierownictwo chóru: Krystyna Âwider Opera i Operetka w Szczecinie Premiera 15 lipca i 19 listopada 1994 Kierownictwo muzyczne: Warcis∏aw Kunc Inscenizacja, re˝yseria, kostiumy: Olga Iwanowa Kierownictwo chóru: Ryszard Handke

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 9 marca 1996 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Koz∏owski Inscenizacja i re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Bo˝ena Smolec-B∏aszczyk Kostiumy: Wanda Zalasa Kierownictwo chóru: Marek Jaszczak Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 18 maja 1996 Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Inscenizacja i re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Andrzej Sadowski Kostiumy: Irena Biegaƒska Choreografia: Barbara Go∏aska Kierownictwo chóru: Jolanta Dota-Komorowska, Maciej Wieloch Opera we Wroc∏awiu Premiera 9,10,11 i 12 listopada 2000 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Radek D´bniak, Monika Graban Choreografia: Maria Kijak Kierownictwo chóru: Ma∏gorzata Orawska TRAVIATA (La Traviata) Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 9 lutego 1946 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Sillich Inscenizacja i re˝yseria: Adam Dobosz Scenografia: Jerzy Feldman Choreografia: Tadeusz Burke

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

TRAVIATA (La Traviata) Opera we Wroc∏awiu Premiera 16 paêdziernika 1946 Kierownictwo muzyczne: Kazimierz Boƒcza-Tomaszewski Re˝yseria: Jan Popiel Scenografia: Aleksander J´drzejewski, Wies∏aw Lange Choreografia: Zygmunt Patkowski Teatr Miejski im. J. S∏owackiego w Krakowie Premiera 3 grudnia 1946 Opera we Wroc∏awiu Premiera 23 paêdziernika 1947 Kierownictwo muzyczne: Kazimierz BoƒczaTomaszewski Re˝yseria: Jan Popiel Scenografia: Aleksander J´drzejewski, Wies∏aw Lange Choreografia: Zygmunt Patkowski Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 24 wrzeÊnia 1949 Kierownictwo muzyczne: Walerian Bierdiajew Re˝yseria: Karol Urbanowicz Scenografia: Stefan Janasik Choreografia: Eugeniusz Papliƒski Paƒstwowa Opera Warszawska Premiera 28 marca 1952 Kierownictwo muzyczne: Zdzis∏aw Górzyƒski Inscenizacja i re˝yseria: Zbigniew Sawan Scenografia: Zofia W´gierkowa Choreografia: Stanis∏aw Miszczyk i Jerzy Gogó∏ Kierownictwo chóru: Stanis∏aw Nawrot Teatr Wielki w ¸odzi

Premiera 29 listopada 1955 Kierownictwo muzyczne: W∏adys∏aw Raczkowski Re˝yseria: Emil Chaberski Scenografia: Stanis∏aw Jarocki Choreografia: Feliks Parnell Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 28 lutego 1959 Kierownictwo muzyczne: Peter Mura Inscenizacja i re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Wies∏aw Lange Choreografia: Tadeusz Burke Kierownictwo chóru: Józef Szulc Opera we Wroc∏awiu Premiera 10 i 11 czerwca 1960 Kierownictwo muzyczne: Oldrich Pipek Re˝yseria: Zygmunt Biliƒski Scenografia: Izabella Sojecka-Konarzewska Choreografia: Jerzy Gogó∏ Kierownictwo chóru: Józef Klonowski ^

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 12 i 19 czerwca 1961 Kierownictwo muzyczne: Roman Mackiewicz Inscenizacja i re˝yseria: Stanis∏aw Drabik Scenografia: Zuzanna Piàtkowska Choreografia: Miko∏aj Kopiƒski Kierownictwo chóru: Stanis∏aw Ga∏oƒski Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 15 grudnia 1964 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Szczepaƒski Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Roman Bubiec Choreografia: Rajmund Sobiesiak Kierownictwo chóru: Antoni Rybka

Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 10 czerwca 1966 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Katlewicz Re˝yseria: Ryszard Âlezak Scenografia: Roman Bubiec Choreografia: Zygmunt Kamiƒski Kierownictwo chóru: Wies∏aw Czerski Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 11 wrzeÊnia 1971 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Nowakowski Re˝yseria: Roman Kordziƒski Scenografia: Zbigniew Bednarowicz Choreografia: Teresa Kujawa Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 16 grudnia 1972 Kierownictwo muzyczne: D˝ansug Kachidze Inscenizacja i re˝yseria: Guram Meliwa Scenografia: Barbara Kulak-Janowska Choreografia: Witold Borkowski Kierownictwo chóru: W∏odzimierz Pospiech Teatr Wielki w Warszawie Premiera 21 i 22 paêdziernika 1973 Kierownictwo muzyczne: Antoni Wit Re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Jan Kowalski Kostiumy: Zofia Wierchowicz Choreografia: Witold Gruca Kierownictwo chóru: Henryk Wojnarowski

297

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

TRAVIATA (La Traviata) Opera i Operetka w Krakowie Premiera 26 listopada i 3 grudnia 1973 Kierownictwo muzyczne: Roman Mackiewicz Re˝yseria: Helmut Kajzar Scenografia: Barbara Jankowska Choreografia: Barbara Kasprowicz Kierownictwo chóru: Zbigniew Toffel Opera we Wroc∏awiu Premiera 21 czerwca 1975 Kierownictwo muzyczne: Zofia Urbanyi-Krasnod´bska Re˝yseria: Bogus∏aw Danielewski Scenografia: Stanis∏aw Bàkowski Choreografia: Maksymilian Mróz Kierownictwo chóru: Lucjan Laprus Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 11 marca 1978 Kierownictwo muzyczne: Napoleon Siess Re˝yseria i choreografia: Henryk Konwiƒski Scenografia: Barbara Ptak Kierownictwo chóru: Krystyna Âwider, Bogdan Gola Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 5 kwietnia 1982 Kierownictwo muzyczne: Adam Pa∏ka Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Liliana Jankowska Choreografia: Zbigniew Korycki Kierownictwo chóru: Antoni Rybka

298

Opera i Operetka w Szczecinie Premiera 26 czerwca 1983 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Michalak Re˝yseria: Tadeusz Bursztynowicz Scenografia: Ryszard Strzemba∏a Choreografia: W∏odzimierz Traczewski Kierownictwo chóru: Bohdan Boguszewski Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 19 i 20 listopada 1983 Kierownictwo muzyczne: Adam Pa∏ka Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Xymena Zaniewska Choreografia: Marta Bochenek Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 10 stycznia 1986 Kierownik muzyczny: Janusz Przybylski Re˝yseria: Ryszard Ronczewski Scenografia: Piotr Wajcht Opera i Operetka w Krakowie Premiera 7 i 8 grudnia 1986 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria: Wojciech Zi´tarski Scenografia: El˝bieta Krywsza-Fedorowicz Choreografia: Jacek Tomasik Kierownictwo chóru: Ewa Bator Teatr Wielki w Warszawie Premiera 22 i 25 lutego 1987 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski Re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Wies∏aw Olko Kostiumy: Irena Biegaƒska Choreografia: Witold Gruca Kierownictwo chóru: Bogdan Gola

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 7 marca 1987 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Koz∏owski Re˝yseria Guy Coutance Scenografia: Mariusz Chwedczuk Kostiumy: Xymena Zaniewska Choreografia: Emil Weso∏owski Kierownictwo chóru: Leon Zaborowski Opera we Wroc∏awiu Premiera 1 i 2 wrzeÊnia 1990 Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Re˝yseria: Adam Hanuszkiewicz Scenografia: Xymena Zaniewska, Mariusz Chwedczuk Choreografia: Emil Weso∏owski Kierownictwo chóru: Ma∏gorzata Orawska Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 18 lutego 1991 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Jurkiewicz Re˝yseria: S∏awimir ˚erdzicki Scenografia: Liliana Jankowska Choreografia: Krystyna Gruszkówna Kierownictwo chóru: Henryk Wierzchoƒ Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 29 wrzeÊnia 1996 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Inscenizacja i re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Scenografia: Andrzej Sadowski Kostiumy: Ryszard Kaja Choreografia: Emil Weso∏owski Kierownictwo chóru: Jolanta Dota-Komorowska, Maciej Wieloch

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

TRAVIATA (La Traviata)

BAL MASKOWY (Un ballo in maschera)

Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 19 wrzeÊnia 1998 Kierownictwo muzyczne: Simca Heled Re˝yseria: Bodo Igesz Scenografia: ¸ucja Kossakowska Choreografia: Vladimir Hlinskikh Kierownictwo chóru: Henryk Wierzchoƒ

Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 20 grudnia 1958 Kierownictwo muzyczne: Oldrzich Pipek Inscenizacja i re˝yseria: Karol Urbanowicz Scenografia: Tadeusz Gryglewski Kierownictwo chóru: Józef Szulc

Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 11 paêdziernika 1998 Kierownictwo muzyczne: Klaus Eisenmann Re˝yseria: Gwenda Berndt Scenografia: Ulrich Hustebeck Kierownictwo chóru: Janusz ¸apot Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 27 maja 2000 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Serafin Inscenizacja i re˝yseria: Wies∏aw Ochman Scenografia: Jadwiga Maria Jarosiewicz Kierownictwo chóru: Jaros∏aw Bagrowski SIMON BOCCANEGRA Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Premiera 9 grudnia 1997 Kierownictwo muzyczne: Grzegorz Nowak Re˝yseria i scenografia: Pier Luigi Pier’Alli Kierownictwo chóru: Jan Szyrocki

Opera we Wroc∏awiu Premiera 4 kwietnia 1981 Kierownictwo muzyczne: Bogdan Hoffmann Re˝yseria: Stanis∏aw Brejdygant Scenografia: Lidia i Jerzy Skar˝yƒscy Choreografia: Teresa Kujawa Kierownictwo chóru: Gra˝yna Ikowska

Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 22 marca 1959 Kierownictwo muzyczne: Edwin Kowalski Inscenizacja i re˝yseria: Wiktor Brégy Scenografia: Roman Bubiec Choreografia: Zygmunt Patkowski

Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 2 lipieca 1984 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Knap Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Liliana Jankowska Choreografia: Przemys∏aw Âliwa Kierownictwo chóru: Czes∏aw Kaczmarek

Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 30 maja 1959 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski Re˝yseria: Ryszard Âlezak Scenografia: Roman Bubiec Kierownictwo chóru: Zbigniew Bruna

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 20 marca 1993 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Straszyƒski Re˝yseria: Gray Veredon Scenografia: Ryszard Kaja Kierownictwo chóru: Marek Jaszczak

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 30 sierpnia 1963 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski Inscenizacja i re˝yseria: Tadeusz Laskowski Scenografia: Józef Rachwalski Choreografia: Feliks Parnell

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 27 i 28 marca 1994 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria i scenografia: Waldemar Zawodziƒski Choreografia: Janina Niesobska Kierownictwo chóru: Ewa Bator

Teatr Wielki w Warszawie Premiera 13 lutego 1977 Kierownictwo muzyczne: Bogus∏aw Madey Re˝yseria: Knut Hendriksen Scenografia: Lidia i Jerzy Skar˝yƒscy Choreografia: Witold Gruca Kierownictwo chóru: Henryk Wojnarowski

Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Premiera 25 kwietnia 1998 Kierownictwo muzyczne: Antoni Wit Inscenizacja i re˝yseria: Waldemar Zawodziƒski Scenografia: Ewa Starowieyska Kostiumy: Maria Balcerek, Waldemar Zawodziƒski Choreografia: Janina Niesobska Kierownictwo chóru: Jan Szyrocki

299

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

MOC PRZEZNACZENIA (La forza del destino) Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 15 grudnia 1961 Kierownictwo muzyczne: W∏odzimierz Ormicki Inscenizacja i re˝yseria: Zbigniew Zbrojewski Scenografia: Tadeusz Gryglewski Choreografia: Tadeusz Burke Kierownictwo chóru: Józef Szulc Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 12 stycznia 1991 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Dondajewski Re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Marek Braun Kierownictwo chóru: Jolanta Dota-Komorowska, Maciej Wieloch

Paƒstwowa Opera Warszawska Premiera 12 lutego 1964 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Mierzejewski Re˝yseria: Ladislav ·tros Scenografia: Josef Swoboda Kostiumy: Jan Skalicky Choreografia: Zbigniew Kiliƒski Kierownictwo chóru: Zofia Urbanyi-Âwirska, Henryk Wojnarowski Teatr Wielki w Warszawie Premiera 2 grudnia 1965 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Mierzejewski Re˝yseria: Ladislaw ·tros Scenografia: Josef Svoboda Kostiumy: Jan Skalicky Choreografia: Zbigniew Kiliƒski Kierownictwo chóru: Józef Bok

DON CARLOS (Don Carlo) Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 30 grudnia 1955 Kierownictwo muzyczne: W∏odzimierz Ormicki Inscenizacja i re˝yseria: Jerzy Zegalski Scenografia: Józef Szajna Kierownictwo chóru: Edmund Springer Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 29 listopada 1963 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Katlewicz Re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Roman Bubiec Kierownictwo chóru: Jerzy Michalak

300

Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 15 listopada 1970 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Nowakowski Inscenizacja, re˝yseria i scenografia: Ladislav ·tros Opera we Wroc∏awiu Premiera 20 czerwca 1971 Kierownictwo muzyczne: Adam Kopyciƒski Inscenizacja i re˝yseria: Lech Komarnicki Scenografia: Liliana Jankowska

Opera i Operetka w Krakowie Premiera 27 marca 1972 Kierownictwo muzyczne: Roman Mackiewicz Inscenizacja i re˝yseria: Stanis∏aw Lachowicz Scenografia: Barbara Stopka-Olszaƒska Choreografia: Jerzy Kapliƒski Kierownictwo chóru: Zbigniew Toffel Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 20 czerwca 1972 Kierownictwo muzyczne: W∏odzimierz Ormicki Re˝yseria: Fryderyk Radtke Scenografia: Hartmunt Henning Choreografia: Rajmund Sobiesiak Kierownictwo chóru: Antoni Rybka Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 27 kwietnia 1979 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Nowakowski Inscenizacja, re˝yseria i scenografia: Ladislav ·tros Kierownictwo chóru: Mieczys∏aw Rymarczyk Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 12, 13, 15 i 16 stycznia 1991 Wykonanie koncertowe Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Oprawa scenograficzna: Ryszard Kaja Kierownictwo chóru: Lajla Zaborowska

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

DON CARLOS (Don Carlo) Opera we Wroc∏awiu Premiera 9 i 10 maja 1995 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Dondajewski Re˝yseria: Aleksander Berlin Scenografia: Ewa Starowieyska Choreografia: Henryk Konwiƒski Kierownictwo chóru: Alan Urbanek Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Wyst´p goÊcinny 6,8 i 10 lutego 1996 Gran Teatro La Fenice z Wenecji Kierownictwo muzyczne: Isaac Karabtchevsky Re˝yseria: Mauro Bolognini Scenografia: Mario Ceroli i Gianfranco Fini Kostiumy: Piero Tosi Kierownictwo chóru: Giovanni Andreoli Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Premiera 22 paêdziernika 2000 Kierownictwo muzyczne: Jacek Kaspszyk Re˝yseria: Krzysztof Warlikowski Scenografia: Ma∏gorzata Szcz´Êniak Choreografia: Wojciech Misiuro Kierownictwo chóru: Bogdan Gola AIDA Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 12 marca 1947 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski Re˝yseria: Maria Janowska-Kopczyƒska Scenografia: Zygmunt Szpingier Choreografia: Jerzy Kapliƒski

Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 31 maja 1947 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Mierzejewski Inscenizacja i re˝yseria: Romuald Cyganik Scenografia: Stanis∏aw Jarocki Choreografia: Stanis∏aw Miszczyk Opera we Wroc∏awiu Premiera 19 i 22 kwietnia 1956 Kierownictwo muzyczne: Jerzy Sillich Re˝yseria: Jan Popiel Scenografia: Stefan Janasik Choreografia: Maksymilian Mróz Kierownictwo chóru: Tadeusz Markowski Paƒstwowa Opera Warszawska Premiera 26 czerwca 1958 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Mierzejewski Inscenizacja i re˝yseria: Georges Teodorescu Scenografia: Lech Zahorski Kostiumy: Michelle Zahorska Choreografia: Stanis∏aw Miszczyk Kierownictwo chóru: Stanis∏aw Nawrot Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 17 grudnia 1960 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski Inscenizacja i re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Roman Bubiec, Leon Snarski Choreografia: Witold Borkowski Kierownictwo chóru: Tadeusz Jakubowski Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 23 marca 1963 Kierownictwo muzyczne: Edwin Kowalski Re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Zbigniew Kaja Kostiumy: Zygmunt Szpingier i Zbigniew Kaja Choreografia: Witold Borkowski

Teatr Wielki w Warszawie Premiera 31 sierpnia 1966 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Mierzejewski Re˝yseria: Danuta Baduszkowa Scenografia: Jan Marcin Szancer Choreografia: Witold Gruca Kierownictwo chóru: Józef Bok Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 2 lipca 1968 Kierownictwo muzyczne: Zdzis∏aw Wendyƒski Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Stanis∏aw Bàkowski Choreografia: Jerzy Gogó∏ Kierownictwo chóru: Czes∏aw Kaczmarek Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 19 grudnia 1970 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Latoszewski Inscenizacja i re˝yseria: Roman Syka∏a Scenografia: Henri Poulain Kostiumy: Maria Horbaczewska Choreografia: Witold Borkowski Kierownictwo chóru: W∏odzimierz Pospiech

Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 27 maja 1972 Kierownictwo muzyczne: Napoleon Siess Inscenizacja i re˝yseria: Mieczys∏aw Daszewski Scenografia: Wies∏aw Lange Choreografia: Henryk Konwiƒski Kierownictwo chóru: Józef Szulc, Krystyna Âwider

301

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

AIDA Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 14 listopada 1972 Kierownictwo muzyczne: Jan Kulaszewicz Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Stanis∏aw Bàkowski Choreografia: Przemys∏aw Âliwa Opera we Wroc∏awiu Premiera 7 grudnia 1973 Kierownictwo muzyczne: Andrzej Rozmarynowicz Re˝yseria: Wolfgang Weit Scenografia: Izabella Konarzewska Choreografia: Teresa Kujawa Kierownictwo chóru: Janusz Ambros Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 27 maja 1985 Kierownictwo muzyczne: Kazimierz Wiencek Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Xymena Zaniewska, Mariusz Chwedczuk Choreografia: Przemys¸aw Âliwa Kierownictwo chóru: Henryk Wierzchoƒ

Teatr Wielki w Warszawie Premiera 21 i 22 czerwca 1986 Kierownictwo muzyczne: Bogdan Hoffmann Inscenizacja i re˝yseria: Marek Weiss-Grzesiƒski Inscenizacja i scenografia: Andrzej Kreütz Majewski Choreografia: Witold Gruca Kierownictwo chóru: Bogdan Gola

302

Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 14 maja 1993 Kierownictwo muzyczne: Kerstin Nerbe Inscenizacja i re˝yseria: Claes Fellbom Scenografia: Gran Wassberg Kostiumy: Inger Persson Choreografia: Robert Balogh

Teatr Wielki w ¸odzi Prapremiera 17 maja 1997 Balet-oratorium Kierownictwo muzyczne: Andrzej Straszyƒski Re˝yseria i choreografia: Antal Fodor Scenografia: Anna Bobrowska-Ekiert Kierownictwo chóru: Marek Jaszczak

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 25 wrzeÊnia 1993 Kierownictwo muzyczne: Antoni Wicherek Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Piotr ˚erdzicki Choreografia: Janina Niesobska Kierownictwo chóru: Marek Jaszczak

Opera we Wroc∏awiu Premiera 1 i 2 paêdziernika 1997 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Scenariusz, inscenizacja i re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Ma∏gorzata S∏oniowska Kierownictwo chóru: Ma∏gorzata Orawska

Opera we Wroc∏awiu Premiera 4, 5 i 6 czerwca 1997 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Re˝yseria: Viktor Nagy Scenografia: Attila Csikós Choreografia: Antal Fodor Kierownik chóru: Ma∏gorzata Orawska

Teatr Wielki-Opera Narodowa w Warszawie Wykonanie koncertowe: 29 paêdziernika 1999 Kierownik muzyczny: Jacek Kaspszyk Kierownictwo chóru: Bogdan Gola

Teatr Wielki w Poznaniu Wykonanie koncertowe 27 i 28 stycznia 2001 w 100 rocznic´ Êmierci Giuseppe Verdiego Kierownictwo muzyczne: Karl Sollak Kierownictwo chóru: Jolanta Dota-Komorowska REQUIEM (Messa da Requiem) Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 19 stycznia 1985 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Dondajewski Inscenizacja i re˝yseria: Ryszard Peryt Scenografia: Andrzej Sadowski

Filharmonia Narodowa w Warszawie Tournée od 27 kwietnia do 21 maja 2000 W przededniu stulecia Filharmonii w Warszawie Kierownictwo muzyczne: Kazimierz Kord Kierownictwo chóru: Henryk Wojnarowski Teatr Wielki-Opera Narodowa w Warszawie Wykonanie koncertowe 28 stycznia 2001 w 100 rocznic´ Êmierci Giuseppe Verdiego Kierownik muzyczny: Jacek Kaspszyk Kierownik chóru: Bogdan Gola

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

OTELLO Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 22 marca 1953 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Wojciechowski Inscenizacja i re˝yseria: Adolf Pop∏awski Scenografia: Stanis∏aw Jarocki Choreografia: Stanis∏aw Miszczyk Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 16 grudnia 1962 Kierownictwo muzyczne: Edwin Kowalski Re˝yseria: Józef Grubowski Scenografia: Zbigniew Kaja Kostiumy: Stanis∏aw Jarocki Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 27 czerwca 1964 Kierownictwo muzyczne: Napoleon Siess Inscenizacja i re˝yseria: Vladislav Ham‰ik Scenografia: Tadeusz Gryglewski Choreografia: Tadeusz Burke Kierownictwo chóru: Józef Szulc Opera Ba∏tycka w Gdaƒsku Premiera 20 grudnia 1967 Kierownictwo muzyczne: Siegfried Kohler Re˝yseria: Herman Wedekind Scenografia: Wolfgang Dahm Kierownictwo chóru: Wies∏aw Czerski Teatr Wielki w Warszawie Premiera 30 marca 1969 Kierownictwo muzyczne: Jan Krenz Re˝yseria: Aleksander Bardini Scenografia: Andrzej Majewski Kierownictwo chóru: Józef Bok

Teatr Wielki w ¸odzi Premiera 26 czerwca 1976 Kierownictwo muzyczne: Bogus∏aw Madey Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: Wiktor Zin Kierownictwo chóru: Zbigniew Pawelec Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 20 grudnia 1980 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Dondajewski Re˝yseria: Ryszard Peryt Scenografia: Andrzej Sadowski Teatr Wielki w Warszawie Wyst´p goÊcinny 9 i 11 listopada 1986 Paƒstwowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu z Nowosybirska Kierownictwo muzyczne: Boris Gruzin Re˝yseria: Waagn Bagratuni Scenografia: Fiodor Nirod Kierownictwo chóru: W∏adimir Bus∏ajew Teatr Wielki w Warszawie Wyst´p goÊcinny 21 stycznia 1988 Paƒstwowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu z Wilna Kierownictwo muzyczne: Vytautas VirÏonis Re˝yseria: Rimantas Siparis Scenografia: Eldor Renter Choreografia: Aldona Adomaityte Kierownictwo chóru: Anicetas Arminas, Ramunas Tilvikas Opera we Wroc∏awiu Premiera 29 maja i 5 czerwca 1988 Kierownictwo muzyczne: Kazimierz Wiencek Re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Barbara Zawada Choreografia: Boris Slovak Kierownictwo chóru: Janusz Mencel

Opera Nova w Bydgoszczy Premiera 9 kwietnia 1989 Kierownictwo muzyczne: Zygmunt Rychert, Silvano Frontalini Re˝yseria: S∏awomir ˚erdzicki Scenografia: W∏adys∏aw Wigura Kierownictwo chóru: Henryk Wierzchoƒ FALSTAFF Opera Âlàska w Bytomiu Premiera 24 lutego 1968 Kierownictwo muzyczne: Napoleon Siess Inscenizacja i re˝yseria: Boles∏aw Jankowski Scenografia: Tadeusz Gryglewski Choreografia: Fryderyk Lebik Kierownictwo chóru: Józef Szulc Teatr Wielki w Warszawie Premiera 6 lutego 1975 Kierownictwo muzyczne: Kazimierz Kord Re˝yseria: Regina Resnik Scenografia: Arbit Blatas Choreografia: Zbigniew Strza∏kowski Kierownictwo chóru: Henryk Wojnarowski Teatr Wielki w Poznaniu Premiera 26 listopada 1988 Kierownictwo muzyczne: Mieczys∏aw Dondajewski Re˝yseria: Jan Maciejowski, Robert Skolmowski Scenografia: Barbara Zawada Choreografia: Miros∏aw Ró˝alski Opera we Wroc∏awiu Premiera 14 i 15 stycznia 2000 Kierownictwo muzyczne: Ewa Michnik Inscenizacja, re˝yseria i scenografia: Waldemar Zawodziƒski Kierownik chóru: Ma∏gorzata Orawska

303

Wykonania dzie∏ Giuseppe Verdiego w Polsce po 1945 roku

VIVA VERDI

TRZEJ MUSZKIETEROWIE

Opera we Wroc∏awiu Premiera 27 kwietnia 1996 Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Zathey Scenariusz i re˝yseria: Robert Skolmowski Scenografia: Andrzej Sadowski Spektakl z∏o˝ony z najs∏ynniejszych fragmentów oper: Nabucco, Rigoletto, Trubadur, Traviata, Bal maskowy, Moc przeznaczenia, Don Carlos, Aida, Otello.

Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Premiera 7 listopada 1998 Kierownictwo muzyczne: José Maria Florêncio Júnior Choreografia: André Prokovsky Scenografia: Aleksandr Wasiljew-Gulewicz Balet wg Aleksandra Dumasa oparty na muzyce z∏o˝onej z fragmentów oper: Oberto, Dzieƒ królowania, Lombardczycy, Dwaj Foskariusze, Joanna d’Arc, Attila, Makbet, Zbójcy, Korsarz, Luiza Miller, Trubadur, Nieszpory sycylijskie, Bal maskowy, Otello. VERDI IN MEMORIAM

VIVA MONIUSZKO, VIVA VERDI Teatr Wielki - Opera Narodowa w Warszawie Premiera 11 grudnia 1999 Kierownictwo muzyczne: Jacek Kaspszyk Inscenizacja: Janusz Kijowski Scenografia: Izabela Che∏kowska-Wolczyƒska Kierownictwo chóru: Bogdan Gola Spektakl z∏o˝ony ze scen chóralnych oper Stanis∏awa Moniuszki: Halka, Paria, Straszny Dwór i Giuseppe Verdiego: Aida, Moc przeznaczenia, Nabucco, Otello, Rigoletto, Traviata, Trubadur.

Teatr Wielki w ¸odzi Wykonanie koncertowe 10 i 11 lutego 2001 z okazji 100 rocznicy Êmierci Giuseppe Verdiego Kierownictwo muzyczne: Wojciech Michniewski Spektakl z∏o˝ony ze scen z oper Giuseppe Verdiego: Aida, Bal maskowy, Don Carlos, Makbet, Rigoletto, Traviata, Trubadur

Opracowa∏: Juliusz Multarzyƒski

304

P∏yty Requiem, nagranie w Filharmonii Narodowej w Warszawie, 1979 Requiem, registrazione alla Filarmonica Nazionale di Varsovia, 1979 Requiem, Filharmonia Narodowa, Warsaw, 1979

Trubadur, wybrane fragmentynagrane w Teatrze Wielkim w Warszawie, 1965 Il Trovatore, episodi scelti registrati al Gran Teatro di Varsavia, 1965 ll trovatore, (highlights), Teatr Wielki, Warsaw, 1965

Nabucco, wybrane fragmenty nagrane w Operze Âlàskiej w Bytomiu, 1994 Nabucco, episodi scelti registrati all'Opera Slesiana di Bytom, 1994 Nabucco, (highlights), Silesian Opera, Bytom, 1994

Viva Moniuszko, Viva Verdi, nagranie w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Warszawie, 1999 Viva Moniuszko, Viva Verdi, registrazione al Gran Teatro - Teatro dell’Opera Nazionale di Varsavia, 1999 Viva Moniuszko, Viva Verdi, Teatr Wielki-Opera Narodowa, Warsaw, 1999

Trubadur, nagranie w Operze Wroc∏awskiej we Wroc∏awiu, 2000 Il Trovatore, registrazione all'Opera di Breslavia, 2000 Il trovatore, Wroc∏aw Opera, 2000

305

Bibliografia

Giuseppe Verdi, Franco Abbioti, G. Ricordi & C, Milano, 1959 Verdi, Henryk Swolkieƒ, Polskie Wydawnictwa Muzyczne, Kraków, 1963 Iskier przewodnik operowy, Karol Stromenger, Iskry, Warszawa, 1964 Przewodnik operowy, Józef Kaƒski, Polskie Wydawnictwa Muzyczne, Kraków, 1964 10 lat Opery Warszawskiej, Opera Warszawska, Warszawa, 1955 Opera poznaƒska 1919-1969, pod redakcjà Jerzego Waldorffa, Wydawnictwo Poznaƒskie, 1970 20 lat sceny operowej w ¸odzi, pod redakcjà Stanis∏awa Dyzbardisa, Teatr Wielki w ¸odzi, 1974 Verdi, William Weaver, Henschelverlag, Berlin, 1980 Od pierwszej Halki Opera Âlàska w latach 1945-1985, pod redakcjà Tadeusza Kijonki, Bytom, 1985 Paƒstwowa Opera i Filharmonia Ba∏tycka 1945-1985, Gdaƒsk, 1985 Orfeusz osiemdziesi´cioletni, Vincent Sheean, Polskie Wydawnictwa Muzyczne, Kraków, 1986 Scena Operowa, roczniki, Teatr Wielki, Warszawa,1987-1993 Arrigo Boito, Henryk Swolkieƒ, Paƒstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1988 La Casa di Riposo per Musicisti, Guido Lopez, Fondazione Giuseppe Verdi, Milano, 1988 'l me Verdi..'l me Verdi …nei luoghi e nelle immagini, Giampiero Tintori, Santo Longo Milano, 1989

306

Bibliografia

Kronika Opery, Wydawnictwo „Kronika”, Warszawa, 1993 Opera w Poznaniu 75 lat Teatru Wielkiego im. Stanis∏awa Moniuszki, pod redakcjà Katarzyny Liszkowskiej, Ars Nowa, Poznaƒ, 1995 Opera Wroc∏awska 1945-1995, Krystyna Dachtera, Wroc∏aw, 1995 Z dziejów opery w Bydgoszczy 1956-1994, Alicja Weber, Akademia Muzyczna, Bydgoszcz, 1996 Nowa Encyklopedia Powszechna, tom I - VI, PWN, Warszawa, 1996 40 lat szczeciƒskiej sceny muzycznej, Walerian Paw∏owski, Opera i Operetka w Szczecinie, 1997 Con Verdi nella sua terra, Corrado Mingardi, Associazione Amici di Verdi, Busseto, 1997 Lwowski teatr operowy i operetkowy w latach 1872-1918, Anna Wypych-Gawroƒska, Universitas, Kraków, 1999 Czy Kraków zas∏uguje na oper´, Anna Woêniakowska, Kraków, 2000 Leksykon Operowy, Jan Stanis∏aw Witkiewicz, Iskry, Warszawa, 2000 Giuseppe Verdi, l'uomo, l'opera, il mito, Francesco Degrada, Skira, Milano, 2000 Giuseppe Verdi, Franz Raich, Carta AG, Zürich, 2000

oraz programy polskich teatrów operowych

307