GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR (II)

Hazırlayanlar Dr. Dyt. Meltem Soylu Uzm. Gıda Müh. Cengiz Kesici Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Şubat - 2008 ANKARA

Birinci Basım : Şubat 2008 / 3000 Adet Sağlık Bakanlığı Yayın No: 727 ISBN

: 978-975-590-243-2

Baskı : Klasmat Matbaacılık Matbaacılar Sanayi Sitesi 559. Sokak No: 26 İvedik Organize Sanayi Bölgesi / ANKARA Tel: 0312 395 14 92 - Fax: 0312 395 53 90 www.klasmat.web.tr

Bu yayın; T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı tarafından bastırılmıştır. Her türlü yayın hakkı, T.C. Sağlık Bakanlığı’na aittir. Kısmen dahi olsa alınamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz.

SUNUŞ Türkiye’de beslenme ile ilgili temel veriler incelendiğinde yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı önemli sağlık sorunlarının bulunduğu görülmektedir. Yapılan araştırmalar bu sağlık sorunlarının ekonomik güçsüzlüklerden daha çok beslenme bilgisinin yetersiz oluşundan kaynaklandığını göstermektedir. Bu çalışmalarda halkın beslenme konusunda yetersiz ve yanlış bilgilere sahip olduğu, bilimsel temeli olan doğru bilgilere ulaşmada sıkıntı çekildiği ve beslenme ile ilgili bilgilerin daha çok komşu, arkadaş, gazete ve televizyon gibi kaynaklardan öğrenildiği saptanmıştır. Beslenme sorunlarının önlenmesinde alınması gereken temel önlemlerin başında toplumun beslenme konusunda bilinçlendirilmesi gelmektedir. Beslenme eğitimleri ile toplumun; yeterli ve dengeli besin tüketimi alışkanlıklarının geliştirilmesi, yanlış olanların ortadan kaldırılması, besinlerin sağlığı bozucu duruma gelmesinin önlenmesi ve besin kaynaklarının daha etkin ve daha ekonomik kullanımı konularında eğitilerek, beslenme durumunun düzeltilmesi hedeflenmektedir. Bu kitapta merak edilen, öğrenilmek istenilen belki de yanlış bilinen gıda ve beslenmeyle ilgili pek çok sorunun cevabının bulunacağını ümit eder, bu kitabı hazırlayan Sayın Dr. Dyt. Meltem Soylu, Uzm. Gıda Müh. Cengiz Kesici ile çalışmada emeği geçen herkese teşekkür eder, kitabın okuyanlara faydalı olmasını dilerim.



Dr. Seraceddin ÇOM Genel Müdür

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

İÇİNDEKİLER SUNUŞ...................................................................................................... 3 85. Günlük kalsiyum ihtiyacı hangi besinlerle sağlanır?......................... 7 86. Yumurta kolesterolü yükseltir mi?..................................................... 7 87. Yaz aylarında daha sık yapılan mangalda et pişirmenin sakıncaları var mıdır?......................................................................... 7 88. Fast-food (ayak-üstü) besinler tüketilirken nelere dikkat edilmelidir?......................................................................................... 8 89. Spor performansını olumlu etkileyen besinler nelerdir?................... 9 90. Çocukların okul başarısını olumlu yönde etkilemek için beslenmede nelere dikkat edilmelidir?........................................... 10 91. Sınav esnasında şeker ve şekerli besinlerin tüketilmesi faydalı mıdır?.................................................................................... 11 92. Gebe kadınların yumurta yemesi sakıncalı mıdır?.......................... 12 93. Emziren annenin süt verimini artıran besinler nelerdir?................. 12 94. Her gün sarımsak yenilmesi kalp sağlığı açısından faydalı mıdır? .13 95. Turşunun besleyici değeri var mıdır?.............................................. 13 96. Kızartma yağlarının tekrar kullanılması sakıncalı mıdır?................. 14 97. İyotlu tuzda iyodun kayba uğramaması için neler yapılmalıdır?..... 14 98. Bebeklerin normal aylık ağırlık artışı ne kadar olmalıdır?............... 14 99. Fındık, fıstık, ceviz kalp hastalıklarına karşı koruyucu mudur?...... 15 100. Besinler hazırlanırken C vitamini kayıpları nasıl önlenebilir?.......... 15 101. Şeker hastalarının ekşi elma yemesi yararlı mıdır?......................... 16 102. Tarhananın güneşte kurutulması sakıncalı mıdır?........................... 16 103. Bakır ve alüminyum kaplarda besinlerin pişirilmesi ya da saklanması sakıncalı mıdır?............................................................. 16 104. İshalde çocuklara su vermemek doğru mudur?.............................. 17 105. Bal bebekler için zararlı mıdır?......................................................... 18 106. Neden bebeklere 1 yaşına kadar tuz ve şeker verilmemelidir?....... 18 107. 1 yaşına kadar çocuklara balık, yumurta vs. verilmemesi doğru mudur?.................................................................................... 18 108. Karaciğer ve beyin bebek beslenmesinde yer almalı mıdır?........... 18 109. Pişirme esnasında yiyeceklerin besin kayıplarını önlemek için neler yapılmalıdır?..................................................................................... 18 110. Posanın beslenmemizdeki önemi nedir?......................................... 20 111. Farklı türdeki yağların tüketilmesi sağlığımızı nasıl etkiler?............ 21 112. Ekmek israfını önlemek için neler yapılmalıdır?.............................. 21 

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

113. Şok (çok düşük kalorili) diyetlerle kilo vermenin sakıncası var mıdır?.......................................................................................... 22 114. Zayıflama diyetlerinde nelere dikkat edilmelidir?............................ 23 115. Ağırlık kaybeden kişi neden tekrar kilo alır?.................................... 23 116. Kilo kontrolü için diyet mi egzersiz mi daha etkindir?..................... 23 117. Etkin kilo kontrol programları nasıl olmalıdır?................................. 24 118. Egzersiz yapıyorum; ama hala kilo veremiyorum, neden?.............. 24 119. Yanlış zayıflama diyet uygulamaları nelerdir?.................................. 25 120. Yumurtanın buzdolabına konulmadan önce yıkanması sakıncalı mıdır?................................................................................. 25 121. Dondurulmuş besinler hazırlanırken ve tüketilirken nelere dikkat edilmelidir?............................................................................ 25 122. Oksalat nedir?................................................................................... 27 123. E vitaminin vücuttaki etkileri nelerdir?............................................. 27 124. D vitaminini besinlerle almak mümkün müdür?.............................. 28 125. Mikrodalga fırında hazırlanan besinlerin sağlığa sakıncaları var mıdır?.......................................................................................... 28 126. Sık çay ve kahve tüketimi zararlı mıdır?........................................... 28 127. Yiyeceklere hormon katılmakta mıdır? Sağlığa etkileri nelerdir?.... 29 KAYNAKLAR............................................................................................. 30

BESLENME, SU ve GIDA KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR VE CEVAPLAR



78. Günlük kalsiyum ihtiyac hangi besinlerle sa÷lanr? GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR Süt ve süt yerine geçen yo÷urt, peynir ve süttozu gibi sütBESLENME, SU ve GIDA KONUSUNDA ten yaplan besinler ile günlük kalsiyum ihtiyacmz karúlaSIK SORULAN SORULAR VE CEVAPLAR nabilir. Yetiúkinlerde günlük süt tüketiminin en az 500 85. Günlük kalsiyum ihtiyacı hangi besinlerle sağlanır? gram olmas önerilmektedir.

Süt ve süt yerine geçen yoğurt, peynir ve günlük kalsiyum karşılanabilir. Yetişkinleran dönemiihtiyacımız gençlerin gebe ve Süt ve süt yerine geçen yo÷urt, peynir ve süttozu gibi sütemzikli kadnlarla menapoz de günlük süt tüketiminin en az 500 gram olmaten yaplan besinler ile günlük kalsiyum ihtiyacmz karúlakadnlarn günlük 3-4 porsinabilir. Yetiúkinlerde süt tüketiminin en az 500 sısonras önerilmektedir. 78. Günlük kalsiyum ihtiyac hangi besinlerle Her gün yetiúkin bireylerin 2 süttozu gibi sütten yapılan besinler ile sa÷lanr? porsiyon, çocuklarn, adöles-

yon süt ve yerine geçen gram be- olmas önerilmektedir. sinleri tüketmeleri Her gün yetişkingerekir. bireylerin 2 porsiyon, çoBir orta boy su barda÷ (200 cc) süt veya yo÷urt veyaHer iki gün yetiúkin bireylerin 2 cukların, adölesan dönemi gençlerin gebe ve porsiyon, çocuklarn, adöleskibrit kutusu büyüklü÷ünde peynir bir porsiyondur.

dönemi gençlerin gebe ve emzikli kadınlarla menapoz sonrası kadınların 3-4anporsiyon süt ve yerine 79. Yumurta kolesterolü yükseltir mi? emzikli kadnlarla menapoz geçen besinleri tüketmeleri gerekir. Bir orta boy su bardağı (200 cc) süt sonras kadnlarn 3-4 porsiYumurta ya÷nn üçte birikutusu büyüklüğünde peynir veya yoğurt veya iki kibrit yon sütbir veporsiyondur. yerine geçen be-

doymuú, %10 kadar çoklu sinleri tüketmeleri gerekir. doymamú, kalankolesterolü tekli doy86. Yumurta yükseltir Bir orta boy su mi? barda÷ (200 cc) süt veya yo÷urt veya iki mamú ya÷ asitlerinden olukibrit kutusu büyüklü÷ünde peynir bir porsiyondur. üçte biri doymuş, %10 kadarı çoklu doymamış, kalanı úur.Yumurta Yumurtayağının sars yüksek 79. Yumurta kolesterolü yükseltir mi? kolesterol içermesine karún tekli doymamış yağ asitlerinden oluşur. Yumurta sarısı yüksek kolesterol doymamú ya÷lar içerdi÷inYumurta ya÷nn üçte biri içermesine karşın doymamış yağları içerdiğinden den kolesterol yükseltici etdoymuú, %10 kadar çoklu kolesterol yükseltici etkisidoymamú, kırmızı etten kisi krmz etten düúüktür. kalandüşüktür. tekli doymamú ya÷ asitlerinden olu-

Bu Bu nedenle kolesterolü yüksek olan kiúilerde tüketimi nedenle kolesterolü olan kişilerde úur.yüksek Yumurta sars yükseksnrlandrlmasna ra÷men normal kiúilerdeiçermesine özelliklede çocuklar kolesterol karún tüketimi sınırlandırılmasına rağmen normal kişilerda sk tüketilmesi gereken, besleyici yüksek doymamúde÷eri ya÷laroldukça içerdi÷inde özellikle de çocuklarda sık tüketilmesi gereken, bir besindir. den kolesterol yükseltici et-

besleyici değeri oldukça yüksek bir besindir. kisi krmz etten düúüktür.

Bu sık nedenle kolesterolü yüksek et olan kiúilerde tüketimi snr87. Yaz aylarında daha yapılan mangalda pişirmenin sakıncalandrlmasna ra÷men normal kiúilerde özelliklede çocuklar besleyici de÷eri oldukça yüksek -bir 1 -besindir.

ları Yaz varaylarnda mıdır? daha sk yaplan 80. mangalda et da sk tüketilmesi gereken, piúirmenin sakncalar var mdr?

Yananbesinler, besinler, özellikle hayvansal kaynaklı Yanan özellikle hayvansalsağlığımıza kaynakl olanlar, olanlar, zararlıdır. Yanan et, balık ve sa÷l÷mza zararldr. Yanan tavuktaki kolesterol okside olur ve damarlara zaet, balk ve tavuktaki kolesterol okside olur ve damarlarar verir.verir. Yanan ve dumana maruz kalan besinlerra zarar Yanan ve du- 1 - etler, kavurmalar) ve mana maruz mangalda kalan besinlerde (döner, pişen de (hamburger, döner, manyağlarda oluşan kimyasal maddeler (nitrosamingalda piúen etler, kavurmalar) ve ya÷larda oluúan kimler, heterosiklik aminler, polisiklik aromatik hidyasal maddeler (nitrosaminler, heterosiklik aminler, polisiklik aromatik hidrokarbonlar, peroksitler v.b.) kanser olu- v.b.) kanser oluşumunu rokarbonlar, peroksitler úumunu desteklerler. desteklerler. Bu nedenle et ile ateş arasındaki mesafenin 10-15 cm uzakOysa sulu piúirme olarak tarif etti÷imiz tencere yemekleri lıkta sa÷lkldr. olması gerekmektedir. daha

Haşlama, kendi suyunda pişirme gibi yöntemler daha sağlıklı pişirme

81. Fast-food (ayak-üstü) besinler tüketilirken nelere yöntemleridir. dikkat edilmelidir? Fast-food ürünlerin özellikle çocuk ve gençler tarafndan tercih edilmesi yetersiz, dengesiz ve sa÷lksz beslenme sorunlarna yol açabilmektedir. Fast-food ürünlerinin sk tüketilmesi sa÷l÷ olumsuz yönde etkiler. Bu etkiler úöyle özetlenebilir:



k-üstü) besinler tüketilirken nelere

özellikle rafndan siz, deneslenme ilmekterinin sk olumsuz iler úöy-

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

88. Fast-food (ayak-üstü) besinler tüketilirken nelere dikkat edilmelidir? Fast-food ürünlerin bilinçsizce özellikle çocuk ve gençler tarafından tercih edilmesi yetersiz, dengesiz ve sağlıksız beslenme sorunlarına yol açabilmektedir. Fast-food ürünlerin sık tüketilmesi sağlığı olumsuz yönde etkiler. Bu etkiler şöyle özetlenebilir:

rindeki ya÷n ço÷u hayvansal kaynakl • Fast-food ürünlerindeki yağın çoğu hayvansal kaynaklı olup, çoğundoymuú ya÷ asidilukla içerir. Bu ürünlerin doymuş yağ asidi içerir. Bu ürünlerin sodyum, kolesterol ve özelol ve özellikle ya÷likle miktar di÷er besin yağ miktarı diğer besin öğeleri yoğunluğuna göre daha fazladır. Diyettefazladr. ya÷dan gelen enerjinin artuna göre daha mas baúta koroner kalp hastalklar • Diyette yağdan gelen enerjinin artması başta ve kanser olmak üzere birçok kronik koroner kalp hastalıkları ve kanser olmak üzere hastalklar için risk faktörüdür. birçok kronik hastalık için risk faktörüdür.

• Bu yiyeceklerin içeriği düşüktür. Diyet poBu yiyeceklerin posa içeri÷i posa düúüktür.sasının Diyet posasnn yetersiz- ise kolon ve rektum kanseri yetersizliği - 2 - li÷i ise kolon, rektum kanser risran faktörlerdendir. riskini artıran faktörlerdendir. Fast-food resto-

Diyette mas ba ve kans hastalk

Diyette y mas baú Bu ve kanser úük hastalkla li÷i kini artran faktörlerdendir.

Fast-food restoranlarda Bu tük yiy vitamini ve kalsiyum úüktü yönün li÷i ise ranlarda tüketilen besinler A vitamini, C vitamini Sa÷lkl yaúamn od restoranlarda tüketilen besinler A vitamini, C kini artran faktörlerdendir. kalsiyum yönünden yetersizdir. sürdürülmesin de ni ve kalsiyum yönündenve yetersizdir. tüketilenrestoranlarda besinler tüke Fast-food  yaúamn • Sağlıklı yaşamın sürdürülmesinde tüketilen be- yönünde kadar bukalsiyum besinlere vitamini ve ülmesin de hazrlama sinler kadar bu besinlere uygulananuygulanan hazırlama ve en besinler Sa÷lkl yaúamn ve piúirmeFastyöntembu besinlere pişirme yöntemleri de önem taşımaktadır. sürdürülmesin leri de önem de taúnan hazrlama food besinlere daha çok ızgara ve kızartma besinler yöntüketilen irme yöntemmaktadr. Fast-food kadar bu besinlere e önem taútemleri uygulanmaktadır. besinlere daha çok uygulanan dr. Fast-food zgara ve hazrlama kzartma yöntem re daha çok ve fast-food piúirme yöntem• Derin yağda kızartma yöntemi de resve kzartma yöntemleri uygulanmaktadr. Derin kzartma yönt de ya÷da önem taútoranlarda sıkça kullanılmaktadır. leri Bu yağlar 10-12 da skça kullanlmaktadr. B maktadr. Fast-food ya÷da kzartma yöntemisaat de fast-food restoranlarkullanıldığından kimyasal ve fiziksel değişikliklere uğramakta veçok ve fizik d÷ndan kimyasal besinlere daha a kullanlmaktadr. Bu ya÷lar 10-12 saat kullanlvesık çabuk bozulmaktadrlar. bozulmaktadırlar. Yağda kızartılmış yiyeceklerin vekzartma sürekli zgara ve yöntemler an kimyasal ve fiziksel çabuk de÷iúikliklere u÷ramakta rin sk ve sürekli tüketimi, uk bozulmaktadrlar. Ya÷da kzartlmú yiyecekletüketimi, kardio-vasküler ve sindirim sistemi hastalıkları ile kanser Derin ya÷da kzartmaile yöntem ve sürekli tüketimi, kardio-vasküler ve sindirim sistemi hastalklar kans riskini artmaktadır. da skça kullanlmaktadr. Bu hastalklar ile kanser riskini artmaktadr. Fast d÷ndan kimyasal ve fizikse Fast–food beslenme úeklinde ko- şeklinde kolalı içecekler, çay • Fast–food beslenme lalY ve çabuk bozulmaktadrlar. lal içecekler, çay ve kahve sklkla rin sk ve sürekli tüketimi, k ve kahve sıklıkla tüketilmektedir. Bu içeceklerlkla tüketilmektedir. Bu içeceklerd lerde bulunan tanenler tanenler besinlerde bulunan besinlerde bulunan demirin sistemi hastalklar ile kanser de b de bulunan demirin ba÷lanmasbağlanmasına ve vücutta demirin emiliminin azalFast–f na v na ve vücutta demirin emiliminin lalaza içe masına azalmasna neden neden olurlar. olurlar. Ayrıca bu tür kafeinli icelkla t ceklerden fazla miktarlarda tüketimi idrarla kalsiAyaküstü beslenme sisteminde Aya lerde yum atımını hızlandırır. de bu na ve -3-3 azalm 

Ayakü

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR yer alan beslenme yiyeceklerin sisteminde yer alan • Ayaküstü bir bölümüne ön hayiyeceklerin bir bölümüne ön hazırlama sızrlama srasnda tuz rasında tuz eklendiğinden sodyum içerikleri eklendi÷inden sodyüksektir. yum içerikleri yük-

yer ala bir böl zrlama eklend yum sektir.

Ayak-ü gda hijyeni sektir. enfeksiyonhijriskini artrmakt • Ayaküstü tüketilenyaplmamas, gıda maddelerinin tüketilen yenikAyak-üstü koşullarda yapılmaması, enfeksiyon gda maddelerinin Tüm bunlar göz önüne alnd÷nda; riskini artırmaktadır. hijyenik koúullarda Bir ö÷ün fast-food yeniyorsa günün di÷ yaplmamas, enfeksiyon riskini artrmaktadr. Tüm bunlar göz önüne alındığında; besin seçiminde dikkatli olunmaldr.

Bir öğün fast-food yeniyorsa günün Tüm• bunlar göz önüne alnd÷nda;

Daha çok frnda piúmiú ve diğer öğünlerinde besin seçimin-

zgara besinl viçlerinin yan sra, tavuklu ve balkl san de dikkatli olunmalıdır. Bir ö÷ün fast-food yeniyorsa günün di÷er ö÷ünlerinde ri tercih edilmelidir. besin seçiminde dikkatli olunmaldr. • Daha çok fırında pişmiş ve ızgara besinler ve et sandviçlerinin Kalsiyum içeren ayran yanı ve sütlü tatllar ve Daha çok frnda ve piúmiú ve sandviç zgara besinler ve et sandzengin olan meyve sular, meyve salata sıra, tavuklu balıklı seçenekleri tercih edilmelidir. viçlerinin yan sra, tavuklu ve balkl sandviç seçeneklesalatalar tercih edilmelidir. Kalsiyum içeren ayran ve sütlü tatlılar ve vitaminlerden zengin olan ri• tercih edilmelidir. 82. Spor performansn olumlu etkileyen meyveiçeren suları,ayran meyve salataları veveazvitaminlerden yağlı nelerdir? salatalar tercih edilmelidir. Kalsiyum ve sütlü tatllar zengin olan meyve sular, meyve salatalar ve az ya÷l Yeterli enerji, karbonhidrat ve protein tüket 89. Spor performansını olumlu etkileyen besinler nelerdir? salatalar tercih edilmelidir. vücutta et enerji, karbonhidrat ve proteinbesinler tükekullanm p 82. Yeterli Spor performansn olumlu etkileyen trmada en nelerdir? timi ve bunların vücutta etkin bir şekilde kulyoldur. D lanımıenerji, performansı artırmada en etkin ve emin Yeterli karbonhidrat ve protein tüketimi ve bunlarn sadece ya yoldur. Doğal besinler sadecevücutta yaşamsal etkinbesin bir úekilde ö÷elerini d manda sa÷ kullanm aröğelerini değil; aynı zamanda sağlıklıperformans yaşam gerekli di÷ trmada en etkin ve emin için gerekli diğer unsurları da yoldur. içermektedirler. larn da içe Do÷al besinler sadece yaúamsal besin Az yağlı süt-yoğurt, portakal gibi meyveler, Sporcular ö÷elerini de÷il; ayn zapacak tek özellikle bir yiyecekkabuğu bulunmamaktadr. A ıspanak, semizotu, karnabahar, lahana gibi sebzeler, manda sa÷lkl yaúam için süt-yo÷urt, portakal gibi meyveler, spanak, içinde pişirilen kepekli tahıldi÷er ürünleri, gerekli besin tahıl unsur-gevrekleri ve az yağlı gibi sebzeler, özellikle kabu÷upatates, içinde piúiriekli tahl ürünleri, tahl sporcuların gevrekleri veperformanslarını az larn da içermektedirler. hamur işleri attırmaktadır. -4i sporcularn performanslarn attrmaktaSporcular úampiyon yaSporcular yeterli oranda karbonhidrat tüketerek enerji gereksinimleripacak tek bir yiyecek bulunmamaktadr. Ancak az ya÷l ni spanak, karşıladığı sürecekarkarbonhidrat depolarını semizotu, oranda süt-yo÷urt, portakal gibi meyveler, üketerek istenen düzeyde tutabilirler. Böylece antrennimlerini - 4 - manlarını başarıyla sürdürebilirler. Kan şekece karrinde ani düşüş, performansı olumsuz yönde rn isteetkileyeceği için basit şeker ve yüksek oranabilirler. manlarn da glikoz içeren içecekler, antrenmanlar ve ebilirler. müsabaka öncesi tüketilmemelidir. ni düúüú, olumsuz ÷i için basit úeker ve yüksek oranda glikoz antrenmanlar ve müsabaka öncesi tüke-

önemli etmen sv dengesinin sa÷lanmasme ile oluúan sv kayb yorgunlu÷a neden rmans olumsuz yönde etkilemektedir. Bu duygusu olmadan önce az ve sk aralklar-



GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

Sporcular için en önemli etmen sıvı dengesinin sağlanmasıdır; çünkü terleme ile oluşan sıvı kaybı yorgunluğa neden olmakta ve performansı olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle susama duygusu olmadan önce az ve sık aralıklarla su içilmelidir. Kimi zaman spor performansını arttırmak amacıyla bilinçsizce çeşitli ürünler kullanılmakta bu ürünlerin sağlığa ve performansa etkisi değerlendirilmemektedir. Bu ürünler seçilirken yaş, cinsiyet, spor dalı, sporcunun amatör veya profesyonel olması ve diğer sağlık problemleri gibi konulara dikkat edilmelidir. 90. Çocukların okul başarısını olumlu yönde etkilemek için beslenmede nelere dikkat edilmelidir? Yapılan araştırmalar, beslenme, öğrenilenleri hatırlama ve okul başarısı arasında yakın bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Çok hızlı bir büyüme ve gelişme döneminde olan çocukların sağlıklı beslenmesi onların fiziksel gelişimi kadar bilişsel performanslarını da etkilemektedir. Bu nedenle ilköğretim çağındaki çocuklar için aşağıdaki öneriler dikkate alınmalıdır. Çocuklar;

•Çocuklar; Günde 2 bardak süt içmelidir. Günde bardak olarak süt içmelidir. • Her gün 2düzenli kahvaltı etmelidir. Her gün olarak kahvalt • Günde en düzenli az 3 öğün yemek yemeli öğün aralarında etmelidir. meyve, peynirli bir sandviç süt ya da ayran gibi içeGündetüketmelidir. en az 3 ö÷ün yemek yecekler meli ö÷ün aralarnda meyve, • Öğün aralarında fazla yağlı ve şekerli besinler tüketpeynirli bir sandviç süt ya da aymekten ran gibikaçınmalıdır. içecekler tüketmelidir. • Öğün atlamamalı; özellikle aralarında şekerli Ö÷ün aralarnda fazla ya÷l öğün ve besinlerin tüketilmesinden úekerli besinler tüketmektensakınılmalıdır. kaçnmaldr. • Spora vakit ayırmalı, fiziksel aktivitelerini arttırmaÖ÷ün atlamamal; özellikle lıdır. ö÷ün aralarnda úekerli besinlerin tüketilmesinden saknlmaldr. • Yemek yerken ayrı çatal, kaşık, bıçak, tabak ve bardak kullanmalıdır. Spora vakit ayrmal, fiziksel aktivitelerini arttrmaldr. • Açıkta satılan besinleri satın almamalıdır. Yemek ayryiyeceklerin çatal, kaúk, üzerinde bçak, tabak ve bardak • Satınyerken aldıkları Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının kullanmaldr. izni olup olmadığını kontrol etmelidir. Açkta satlan besinleri satn yeterli almamaldr. • Düzenli güneşlenerek D vitaminini almaya özen göstermeliSatn dir.aldklar yiyeceklerin üzerinde Tarm ve Köy øúleri Bakanl÷nn izni olup olmad÷n kontrol etmelidir. • Ağırlığının boya uygun olmasına dikkat etmelidir. Düzenli güneúlenerek yeterli D vitaminin almaya özen göstermelidir. A÷rl÷n boya uygun olmasna dikkat etmelidir.

10 84.Snav esnasnda úeker ve úekerli besinlerin tüketilmesi faydal mdr?

Satn aldklar yiyeceklerin üzerinde Tarm ve Köy øúleri Bakanl÷nn izni olup olmad÷n kontrol etmelidir. Düzenli güneúlenerek yeterli D vitaminin almaya özen göstermelidir.

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR A÷rl÷n boya uygun olmasna dikkat etmelidir. 84.Snav esnasnda úeker

besinlerin 91.Sınav esnasında şekerve veúekerli şekerli besinlerin tüketilmesi faydal mdr? tüketilmesi faydalı mıdır? Çeúitli kaynaklarda snav ön-

alglamay ve konsantÇeşitli kaynaklarda sınav cesi öncesi algılamayı ve rasyonu arttrmaya yönelik Bunlar seçerken dikkatli ve bilimsel temeli olmayan çekonsantrasyonu arttırmaya yönelik bilimsel temeli bilinçli olunmas gerekir. Ssa÷lksz diyet önerileri navlarda baúary etkileyecek olmayan çeşitli sağlıksız diyetúitli yerönerileri almaktadr.yer almakhiçbir besinin tek baúna mutadır. cizevi etkisinin olmad÷ biBunlar seçerken dikkatli ve -6linmeli, sa÷lkl ve baúarl bilinçli olunmas gerekir. Solmak için yeterli ve dennavlarda baúary etkileyecek geli beslenme kurallarna hiçbir besinin tek baúna mucizevi etkisinin olmad÷ biuyulmas gerekti÷i unutullinmeli, sa÷lkl ve baúarl mamaldr. Snavlar için son olmak için yeterli ve denhazrlklar yaplrken aúa÷da geli beslenme kurallarna belirtilen beslenmeye yönelik uyulmas gerekti÷i unutulöneriler göz önünde mamaldr. Snavlar için son tutulmaldr. hazrlklar yaplrken aúa÷da için en önemli ö÷ün kahvaltdr. Düzenli olabelirtilen Ö÷renciler beslenmeye yönelik öneriler göz önünde tutulmaldr. rak kahvalt yapma alúkanl÷ kazanlmal ve snav günü

Bunları seçerken dikkatli ve bilinçli olunması gerekir. Sınavlarda başarıyı etkileyecek hiçbir besinin tek başına mucizevi etkisinin olmadığı bilinmeli, sağlıklı ve başarılı olmak için yeterli ve dengeli beslenme kurallarına uyulması gerektiği unutulmamalıdır. Sınavlar için son hazırlıklar yapılırken aşağıda belirtilen beslenmeye yönelik öneriler göz önünde tutulmalıdır.

• Öğrenciler için en önemli öğün kahvaltıdır. Düzenli olarak kahvaltı yapma alışkanlığı kazanılmalı ve sınav günü mutlaka kahvaltı yapılmalıdır. Gece boyu süren açlıktan sonra, vücudumuz ve beynimiz güne başlamak için acil olarak enerjiye gereksinim duyduğundan kahvaltı yapılmadığı takdirde dikkat daha baş daha ağYaplan araútrmalar iyi çabuk kahvalt dağılmakta, yapan ö÷rencilerin Yaplan araútrmalar iyi kahvalt yapan ö÷rencilerin daha baúarl olduklarn ortaya çkarmútr. Yeterli enerji ve rısı ve yorgunluk oluşabilmektedir. baúarl olduklarn ortaya çkarmútr. Yeterli enerji ve mutlaka kahvalt Ö÷renciler için en önemli ö÷ün kahvaltdr. Düzenli ola- yaplmadr. Gece boyu açlktan sonra, vücudumuz beynimiz güne baúlamak için acil olarak rak kahvalt yapma alúkanl÷ kazanlmal ve snav ve günü mutlaka kahvalt yaplmadr. Gece boyu açlktan sonra, enerjiye gereksinim duydu÷undan kahvalt yaplmad÷ vücudumuz ve beynimiz güne baúlamak için acil olarak takdirde dikkat daha çabuk da÷lmakta, baú a÷rs ve enerjiye gereksinim duydu÷undan kahvalt yaplmad÷ yorgunluk oluúabilmektedir. takdirde dikkat daha çabuk da÷lmakta, baú a÷rs ve yorgunluk oluúabilmektedir. besin ö÷elerini sa÷layan bir sabah kahvaltsnda peynir

besin ö÷elerini sa÷layan bir sabah kahvaltsnda peynir yumurta, zeybirkaç dilim ekmek, pekmez-tahin, ve yumurta, birkaç dilim ekmek, ve pekmez-tahin, tin,ile domates, tin,ile domates, yeúil biber, salatalk, maydanoz veya yeúil biber, salatalk, maydanoz meyve bulunmaldr. meyve bulunmaldr.

• Yapılan araştırmalar iyi kahvaltı yapan öğrencilerin daha başarılı zeyolveya duklarını ortaya çıkarmıştır. Yeterli enerji ve besin öğelerini sağlayan bir sabah kahvaltısında süt peynir veya yumurta, birkaç dilim ekmek, Sindirim rahatszlklarna ve zehirlenmelere yolrahatszlklarna açabileSindirim ve zehirlenmelere yol açabilece÷ipekmez-tahin, için dúarda ve açkta satlan yiyecekler tercih ezeytin, ce÷i ile domates, biber, salatalık, maydanoz için dúardayeşil ve açkta satlan yiyecekler tercih edilmemelidir. dilmemelidir. veya meyve bulunmalıdır. Snavdan bir gün önce kuru baklagiller gibi gaz yapc besinler tüketilirken dikkatli olunmaldr.

Snavdan bir gün önce • Sindirim rahatsızlıklarına ve zehirlenmelekuru baklagiller gibi re yol açabileceği içingaz dışarıda ve açıkta yapc besinler tüketilirken dikkatli osatılan yiyecekler satın alınmamalıdır. Halk arasnda úeker ve úekerli besinlerin dikkati ve alglamay

lunmaldr.

• Sınavdan bir gün önce kuru baklagiller Halk arasnda úeker gibi gaz yapıcı besinler tüketilirken dikve úekerli besinlerin -7dikkati ve alglamay katli olunmalıdır. -7• Halk arasında şeker ve şekerli besinlerin dikkati ve algılamayı arttırdığına yönelik yanlış inanışlar bulunmaktadır. Oysa karbonhidrattan zengin bu besinler tam tersi gevşemeye neden olmaktadır.

• Bu nedenle sınav öncesinde şeker, şekerleme gibi basit şekerlerin yerine kuru üzüm, erik ya da A ve C vitaminlerinin zengin olduğu taze meyve ve sebze gibi besinler tercih edilmelidir. 11

arttrd÷na yönelik yanlú inanúlar bulunmaktadr. Oysa karbonhidrattan zengin bu besinler tam tersi gevúemeGIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR ye neden olmaktadr. Bu nedenle snav • Bunun yanında özellikle balık, et, yuöncesinde úeker, murta, fındık, fıstık ve cevizin tüketilmesi úekerleme gibi de yararlıdır. Bu besinler protein içerikleri basit úekerlerin nedeniyle iletimini yerine sinir kuru ü- olumlu yönde etkilerler. dayauyanık züm,Bu erik da A kalma ve enerjinin ve C kullanılmasını vitaminleri- sağlar. Ayrıca yağ tamamen nin zengin oldu÷u asitleri beyin hücrelerinin çalışmasında da taze meyve ve önemlidir. sebze gibi besinler tercih edilmelidir. • Sınav esnasında neden olacak Bunun yannda özelliklesusamaya balk, et, yumurta, fndk,yağlı fstkve tuzlu besinlerden kaçınılmalıdır. su tüketiminin yanıprotein sıra, sıkılmış meyve suyu ve cevizin tüketilmesiSınavda de yararldr. Bu besinler içerikleri nedeniyle hem sinir sıvı iletimini olumlu yönde etkilertüketmenin, ihtiyacını karşılayacağı, hem de konsantrasyoler. Bunu daarttıracağı uyank kalma ve enerjinin tamamen kullanlunutulmamalıdır. Kafein içeren yiyecekler adrenalinin masnserbest sa÷lar. kalmasına Ayrca ya÷ böylece asitleri beyin çastreshücrelerinin düzeyinin artmasına neden olabillúmasnda da önemlidir. mektedir. Sınav öncesinde çay, kahve kolalı içecekler gibi kafein içeSnav ren esnasnda susamaya olacaksuyu, ya÷l ıhlamur, ve tuzlu kuşburnu gibi bitki besinlerin yerine neden süt, meyve besinlerden Snavda su tüketiminin yan çaylarıkaçnlmaldr. tercih edilmelidir.

sra, sklmú meyve suyu tüketmenin, hem sv ihtiyac-85. Gebe kadnlarn yumurta yem n karúlayaca÷, hem de yumurta konsantrasyonu u92. Gebe kadınların yemesiarttraca÷ sakıncalı mıdır? Biyoyararl÷ çok yüksek oldu÷und nutulmamaldr. Kafein içeren yiyecekler adrenalininmurta yemesi önerilir. Ancak kzart Biyoyararlılığı yüksek olduğundan kadınların yumurta yemesi serbest kalmasnaçok böylece stres düzeyiningebe artmasna memelidir. önerilir. Ancak kızartma yöntemi tercih edilmemelidir. neden olabilmektedir. Snav öncesinde çay, kahve kolal içecekler gibi kafein içeren besinlerin yerine süt, meyve86. Emziren annenin süt verimin nelerdir? 93.hlamur, Emziren anneningibi sütbitki verimini artıran suyu, kuúburnu çaylar tercihbesinler edilme- nelerdir? Emziklilik lidir.

Emziklilikte süt salgılanması, kadının normal gereksinimden daha fazla enerji, protein, vitamin ve mineralleri almasını gerektirir. Emziren annenin iyi beslenmesinde amaç annenin kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılaması, vücudundaki besin yedeğini dengede tutması ve salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin öğelerinin karşılaması gerekmektedir. Bunun içinde annelerin yeterli ve dengeli beslenmeleri ve bol sıvı tüketmeleri çok önemlidir. Aşağıdaki tabloda emziren - 8 - annelerin bir gün boyunca tüketmeleri gereken besin tür ve miktarları bulunmaktadır.

kadnn daha faz min ve m rektirir. E lenmesin fizyolojik lamas, v de÷ini de lanan sü ve besin gerekmek anneleri beslenm ketmele ÷daki tab bir gün boyunca tüketmeleri gereke r bulunmaktadr.

Emzikli Kadnlar øçin Gerekli Gü Miktarlar Besin Gruplar Mikt

12

Süt,yo÷urt 2-3 su bar Peynir 2 kibrit kutu Et,tavuk,balk 3-4 p Yumurta, kurubaklagiller 1 po Taze sebze ve meyveler 5-7 p Tahllar Ekmek 4-6

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

Emzikli Kadınlar İçin Gerekli Günlük Besin Tüketim Miktarları Besin Grupları

Miktar

Süt,yoğurt

2-3 su bardağı (400-600ml)

Peynir

2 kibrit kutusu kadar (60 gm)

Et,tavuk,balık

3-4 porsiyon

Yumurta, kurubaklagiller

1 porsiyon

Taze sebze ve meyveler

5-7 porsiyon

Tahıllar Ekmek

4-6 dilim

Pirinç,bulgur,makarna vb.

*Hiç veya 2-3 porsiyon

* Kilolu ise Halk arasında helva, sarımsak gibi besinlerin anne sütünü artHalksoğan, arasnda helva, so÷an, sarmsak gibi kimi besinlerin anne sütünü arttrc etkisinin inanlmaktadr. tırıcı etkisinin bulunduğuna inanılmaktadır. Oysabulundu÷una anne sütünün verimliliği, Oysa anne sütünün verimlili÷i, annenin sa÷lkl beslenmesi annenin sağlıklı beslenmesi bol sıvı alması, dinlenmesi ve psikolojik olave bol sv almasna ve dinlenmesine ba÷ldr. rak kendini rahat hissetmesine bağlıdır. 87. Her gün sarmsak yenilmesi kalp sa÷l÷

açsndan faydal mdr? 94. Her gün sarımsak yenilmesi kalp sağlığı açısından faydalı mıdır? Sarmsak, dünyann büSarımsak, dünyanın bütün iklim ve topraktün iklim ve topraklarnda larında yetişen yaklaşık 300yaklaúk çeşidi 300 olan çebir yetiúen besindir. Sarımsak, úidi çeşitli sülfür bileşikleri, olan bir besindir. Sarmsak, çeúitli sülfür bilepek çok aminoasit, germanyum, selenyum, úikleri, pek çok aminokalsiyum, bakır, demir, potasyum, magnezasit, germanyum, selenyum, çinko gibi mineraller yanında A,bakr, B, C yum, kalsiyum, demir, potasyum,içerdiği magvitaminlerini de içerir. Sarımsağın nezyum, çinko gibi minerallerengellediği, yannda A, B,antihipertansif C vitaminlerini çeşitli bileşikler nedeni ile tümör oluşumunu de içerir. Sarmsak içerdi÷i çeúitli bileúikler nedeni ile tümör etki gösterdiği, kolesterol ve trigliserit düşürücü etkisinin oluúumunu engelledi÷i, antihipertansif etkiolduğuna gösterdi÷i,dair koçalışmalar vardır. Antikoagülan (pıhtılaşmayı engelleyen) etkisi nedeni ile lesterol ve trigliserit düúürücü etkisinin oldu÷una dair çalúmalar vardr. taşıdığı Antikoagülan (phtlaúmayAncak engelleyen) etkalp-damar hastalıkları için önem bildirilmektedir. aşırı tünedeni ile kalp-damar hastalklar için önem taúd÷ bilketiminden kaçınmakkisi gereklidir. dirilmektedir. Ancak aúr tüketiminden kaçnmak gereklidir.

95. Turşunun besleyici değeri besleyici var mıdır? 88. Turúunun de÷eri var mdr? Yeşilbiber, yeşil fasulye, yeşil domates, salatalık, lahana, karnabahar Yeúilbiber, yeúil fasulye, yeúil domates, salatalk, lahana, karnabahar gibituzlu sebzeler, genellikle %15’ lik tuzlu salamura gibi sebzeler, genellikle %15’ lik salamura içerisinde saklanır. Bu içerisinde saklanr. Bu yo÷unluktaki tuz çözeltisinde pek az yoğunluktaki tuz çözeltisinde pek az mayalanma olur, fakat mikroorganizmayalanma olur, fakat mikroorganizmalardan korunma malardan korunma tamdır. Bu úeklide şekildehazrlanmú hazırlanmış yiyecekler diye tamdr. Bu yiyecekler turúu turşu diye adlandrlr.besleyici Bu besinlerin besleyici çok az olup; kullanadlandırılır. Bu besinlerin değeri çok az de÷eri olup; kullanımından özelmndan özellikle hipertansif kiúilerin kaçnmas gereklidir. likle hipertansif kişilerin kaçınması gereklidir. 89. Kzartma ya÷larnn tekrar kullanlmas sakncal mdr? 13 Ya÷larn yemek hazrlamada önemli bir yeri vardr. Ancak kimyasal yaplarndaki çift ba÷larn kolayca bozulup sa÷l÷a zararl hale gelebildi÷i için ya÷larn yemeklere do÷rudan

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

96. Kızartma yağlarının tekrar kullanılması sakıncalı mıdır?

Yağların yemek hazırlamada önemli bir yeri vardır. Ancak kimyasal yapılarındaki çift bağların kolayca bozulup sağlığa zararlı hale gelebildiği için yağların yemeklere doğrudan eklenmesi, önceden yakılmaması gereklidir. tercih edilen bir yöntem de÷ildir. O Kızartma çok tercih edilen bir yöntem değildir. Onun yerine haşlama ve frnda piúirme yöntemler tercih ed tercih edilen bir yöntem de÷ildir. Onun yerine haúlama ve yaplacaksa derin ya÷da kzartma y fırında pişirme yöntemleri tercih edilmelidir. Eğer kızartma yapılacaksa defrnda piúirme yöntemler tercih edilmelidir. E÷er kzartma dir. yaplacaksa ya÷da yöntemi kzartma yöntemi edilmelirin yağda derin kızartma tercih tercih edilmelidir. Derin ya dir.

rn az olm

nn düzg Derin yağda kızartma, Derin ya÷da kzartma, krntla- kırıntıların az olması, besiaz ya÷ ç rn az olmas, besinindüzgün her taraf-şekilde kızarması ve az yağ nin her tarafının uygundu nn düzgün úekilde kzarmas ve zartma y çekmesi nedeni ile daha uygundur. Ancak bir sefer az ya÷ çekmesi nedeni ile daha ya÷n tek uygundur. yapılmış Ancak bir ve sefer kdo÷ru de kızartma okside olmuş yağın tekrar tekrar tözlerin zartma yaplmú ve okside olmuú kullanılması doğru değildir. Bu nedenle fritözlerin kuldilmeli, ya÷n tekrar tekrar kullanlmas minden do÷ru de÷ildir. Bu nedenle fri-yağ her kızartma işleminden lanımında dikkat edilmeli, kapal ol tözlerin kullanmnda dikkat ebir yerde sonra ağzı kapalı olarak karanlık ve serin dilmeli, süzülmeli, ya÷ her kzartma iúlema yönte minden sonra süzülmeli, a÷z bir yerde saklanmalıdır. Tekrar kullanılacak kızartma oldu÷unca seyrek yaplmaldr. kapal olarak karanlk ve serin yağlarının içerisine %15-20 oranında yeni yağ katılmabir yerde saklanmaldr. Kzartma yöntemi ile piúirme mümkün 90. øyotlu tuzda iyodun kayba u lıdır. Kızartma yöntemi ile pişirme mümkün olduğunyaplmaldr? oldu÷unca seyrek yaplmaldr.

ca seyrek yapılmalıdır.

97. İyotlu tuzda iyodun kayba uğramaması için neler 90. øyotlu tuzda iyodun kayba u÷ramamas için neler yapılmalıdır? yaplmaldr? iyot yetersizli÷i hastalkÜlkemizde iyot Ülkemizde yetersizliği hastalıklarından korunmak larndan korunmak için yemeklik için yemeklik tuzlara iyot katılmaktadır. tuzlara iyot katlmaktadr.İyotlu øyotlutuzun guatr tuzun guatr oluúumunu engelledi÷i oluşumunu øYOTLU engellediği ancak guatr oluştuktan sonra bu ancak guatr oluútuktan sonra bu TUZ hastalığı tedavi etmediği Başta guatr olhastal÷ unutulmamalıdır. tedavi etmedi÷i unutulmak üzere tüm iyotmamaldr. yetersizliği hastalıklarından korunmak

øYOTLU TUZ

Ülkemizde i larndan ko tuzlara iyo tuzun guatr ancak guat hastal÷ te mamaldr.

Baúta guatr yetersizli÷i mak için øYOTLU TUZ kullanlmaldr.

renk cam kavanoza boúalt için Koyu yemeklerde

Baúta guatr olmak üzere tüm iyot mutlaka İYOTLU TUZ kullanılmalıdır. yetersizli÷i hastalklarndan korunmak için yemeklerde mutlaka • Koyu renk cam kavanoza boşaltılmalı øYOTLU TUZ kullanlmaldr.

Iúk ve güneúten korunmal - 11 -

• Işık ve güneşten korunmalı Karanlk yerde saklanmal Koyu renk cam kavanoza boúaltlmal • Karanlık yerde saklanmalı Nemli ortamlardan uzak tutulma Iúk ve güneúten korunmal • Nemli ortamlardan uzak tutulmalı Kullanlan her paketin üzerinde tarihine kadar tüketilmelidir. Kullanılan her paketin kadar - 11 - üzerinde belirtilen son kullanma tarihine 91. Bebeklerin normal aylk a÷r olmaldr? tüketilmelidir. 98. Bebeklerin normal aylık ağırlık artışı ne kadar olmalıdır? Zamanında doğan bir bebeğin vücut ağırlığı ortalama 3.0-3,5 kg’ dır. Bebek ilk 6 ayda her ay ortalama 800 gram, ikinci 6 ayda ise 500 gram ağırlık kazanır. 14

Zamannda do÷ ÷rl÷ ortalama ilk 6 ayda her ikinci 6 ayda ise nr.

Örnek: 3000 g bir bebe÷in a÷r

3000g+(6x800g

Yani 6 aylk bi 6240-9360 g ar

92. Fndk, fstk, ceviz kalp has koruyucu mudur?

Protein ve bitkisel sv ya÷lar içerd sinler oldukça yararldr. Ancak aúr arttraca÷ndan aúr tüketilmemelid

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

Örnek: 3000 g doğan ve 6 aylık olan bir bebeğin ağırlığı ne kadardır? 3000g+(6x800g)=7800 g(±%20) Yani 6 aylık bir bebeğin vücut ağırlığı 6240-9360 g arasında olmalıdır. 99. Fındık, fıstık, ceviz kalp hastalıklarına karşı koruyucu mudur? Protein ve bitkisel sıvı yağları içerdiklerinden dolayı bu besinler oldukça yararlıdır. Ancak aşırı tüketimi yağ alımını da arttıracağından aşırı tüketilmemelidir. 100. Besinler hazırlanırken C vitamini kayıpları nasıl önlenebilir? Ülkemizde her mevsimde C vitamini kaynağı sebze ve meyve bulunur. C vitamini kaynağı besinlere saklama, hazırlama ve pişirme için uygulanan işlemler, işlemin niteliğine göre vitamin kaybına yol açar. C vitamini bulunan sebzeler bol suda pişirilirse vitamin suda kolayca eridiğinden pişme suyuna geçer. Bu su dökülürse çiğ sebzede bulunan vitaminin %50–80‘ i kayıp olabilir. Sebze ve meyveler kesildikten veya pişirildikten sonra Sebze ve meyveler kesildikten veya piúirildikten sonra bekbekletilirse yine viletilirse yine vitamin kayplar olur. Sebzeler piúirilece÷i tamin kayıpları olur. zaman ayklanr ve kesilir kesilmez az miktardaki kaynar suya atlarak veya susuz olarak ksa sürede piúirilip suyu ile Sebzeler pişirileceği yenilirse çokmeyveler az vitamin kayb olur. Besin hazrlanp piúirilir- sonra bekSebze ve kesildikten veya piúirildikten zaman kesilir kesilmez miktardaki ken bakr ayıklanır ve demirleve temas ederse vitamin az kayb yine söz kaynar suya atılarak veya letilirse yine vitamin kayplar olur. Sebzeler piúirilece÷i konusudur. Kök sebzeler kabu÷upişirilip içinde yeter miktardaki susuz olarak kısa suyu ile yenilirsekaynar çok az vitamin kaybı zaman ayklanr vesürede kesilir kesilmez az çok miktardaki kaynar suya atlarak ksa sürede piúirilirse kayp azdr. olur. atlarak Besin hazırlanıp bakır ve sonra demirlesuyu temas suya veya susuz olarak ksa sürede piúirilip ile ederse vitamin Sebzeler piúirildikten, meyvepişirilirken sular hazrlandktan beklerken de vitamin kayb olur. Sebze ve meyveler kuruyenilirse çok az vitamin kayb olur. Besin hazrlanp piúirilirkaybı yine söz konusudur. Kök sebzeler kabuğu içinde yeter miktardaki tulurken, gölgede kurutma temas gibi iúlemler vitamin kaybnkayb aken bakr ve atılarak demirle ederse vitamin yine sözSebzeler pişirilkaynar suya kısa sürede pişirilirse kayıp çok azdır. zaltr. Ancak kuruduktan sonra sebze ve meyve beklerken konusudur. Kök sebzeler kabu÷ubesinlerden içinde yeter de vitaminmeyve kayb oldu÷undan kurutulmuú C vi- miktardaki dikten, suları ksa hazırlandıktan sonra beklerken de vitamin kaybı olur. kaynar suya atlarak sürede piúirilirse kayp çok azdr. tamini gereksinimi karúlanamaz. Sebze ve meyveler kurutulurken, gölgede kurutma gibi işlemler vitamin Sebzeler piúirildikten, meyve sular hazrlandktan sonra Konserve sebze ve meyveler azaltır. Ancakve kuruduktan sonra sebze ve meybeklerken de vitaminkaybını kaybúekilde olur. hazrlanr, Sebze meyveler kuruuygun suyu ile tulurken, gölgede kurutma gibi iúlemler vitamin abirlikte kullanlrsa vitamin kayb ve beklerken de vitamin kaybıkaybn olduğundan kurutulmuş daha sonra azdr. Konserve besinlerin zaltr. Ancak kuruduktan sebze ve meyve beklerken besinlerden C vitamini gereksinimi karşılanamaz. beklerken de vitamin de÷erinin de vitamin kayb oldu÷undan kurutulmuú besinlerden C viazald÷ unutulmamaldr. tamini gereksinimi karúlanamaz. Konserve sebze ve meyveler uygun şekilde hazırSebze ve meyveler hasat edil-

lanır, birlikte kullanılırsa vitamin kaybı daha diktensuyu sonra ile depolama esnasnKonserve sebze ve meyveler da vitamin kaybe-beklerken azdır. Konserve besinlerin de vitamin değeuygunde÷erinden úekilde hazrlanr, suyu ile derler. birlikte unutulmamalıdır. kullanlrsa vitamin kayb rinin azaldığı

Depolamadaki kayp, Konserve deponun besinlerin daha azdr. s Sebze derecesine de÷iúir. So- edildikten ve göre meyveler hasat beklerken de vitamin de÷erinin ÷uk yerlerde saklama C vitamini kaybn önler. Yüzeyleri azald÷ unutulmamaldr. ma esnasında vitamin değerinden kaybederler. geniú oldu÷u için depolamada yaprak sebzelerdeki kayp, kök sebzelerden daha çoktur.

Sebze ve meyveler hasat edildikten sonra depolama esnasnda vitamin de÷erinden kaybederler. - 13 Depolamadaki

kayp,

deponun

sonra depola-

15

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN 94.ùeker hastalarnn ekúi elma yemesi yararl SORULAR mdr? ùeker hastal÷, pankreDepolamadaki kayıp, deponun ısı derece94.ùeker elma yemesi yararl mdr? astan hastalarnn salglanan ekúi insülin sine göre değişir. Soğuk yerlerde saklama C hormonunun yetersizli÷i ùeker hastal÷, pankreveya yoklu÷u sonucu vitamini kaybını önler. Yüzeyleri geniş olduğu astan salglanan insülin kandaki úeker miktarnn yetersizli÷i için depolamada yaprak hormonunun sebzelerdeki kayıp, artmasdr. Diyet, úeker veya yoklu÷u sonucu kök sebzelerden daha çoktur. hastal÷ tedavisinin te- kandaki úeker miktarnn mel unsurudur ve kiúiye artmasdr. Diyet, úeker 101.Şeker hastalarının ekşi elma yemesi özeldir. Her hastann be- hastal÷ tedavisinin teyararlı mıdır? sin gereksinimleri, beslenme alúkanlklar ve sosyoekono- mel unsurudur ve kiúiye mik durumlar farkldr. ùeker hastalarnn diyetleri onlarn özeldir. Her hastann beŞekeryaú, hastalığı, pankreastan salgılanan insülin hormonunun sintedavi gereksinimleri, beslenme alúkanlklar ve yetersizlisosyoekonocinsiyet, fiziksel aktivite ve úekillerine göre demik durumlar farkldr. ùekerartmasıdır. hastalarnn diyetleri onlarn ği veya yokluğu kandaki şeker miktarının Diyet, şeker ÷iúmektedir. Buna sonucu göre hastalarn bir günde tüketmeleri fiziksel aktivite ve tedavi úekillerine görebedegereken besin yaú, ö÷eleri hastalığıyiyeceklerin tedavisininenerji temelvecinsiyet, unsurudur ve diyetisyenler kişiye özeldir. Her hastanın ÷iúmektedir. Buna göre hastalarn bir günde tüketmeleri tarafndan düzenlenir. sin gereksinimleri, beslenme alışkanlıkları sosyoekonomik gereken yiyeceklerin ve enerji ve besin ö÷eleri durumları diyetisyenler Tüm meyveler meyve úekeri içerir ve diyetlerde mik- yaş, fiziksel aktivite tarafndan düzenlenir. farklıdır. Şeker hastalarının diyetleri onlarınbelirli cinsiyet, tarlarda kullanlr. Meyvenin ekúi ya da tatl olmas daha ve tedavi şekillerine göre değişmektedir. Buna göre hastaların birbelirli günde Tümúekerini meyveleryükseltmeyece÷i meyve úekeri içerir ve diyetlerde mikfazla tüketilebilece÷i yada kan tarlarda kullanlr. Meyvenin ekúi ya da tatl olmas daha tüketmeleri gereken yiyeceklerin enerji ve üzerinde besin öğeleri diyetisyenler taraanlamna gelmez. Diyette önerilen miktarlarn tüfazla tüketilebilece÷i yada kan úekerini yükseltmeyece÷i ketilmemesi gereklidir. fından düzenlenir. anlamna gelmez. Diyette önerilen miktarlarn üzerinde tüketilmemesi gereklidir. 95. Tüm Tarhanann güneúte mdr?belirli miktarlarda kulmeyveler meyvekurutulmas şekeri içerirsakncal ve diyetlerde 95.tatlı Tarhanann kurutulmas sakncal mdr? lanılır. Meyvenin ekşi olması güneúte daha fazla tüketilebileceği yada Tarhana çok besleyici ge-ya da leneksel bir yiyece÷imizkan şekerini yükseltmeyeceği anlamına gelmez. Tarhana çok besleyici gedir. Yo÷urttan yaplan leneksel bir yiyece÷imizDiyette önerilen miktarların üzerinde tüketilmetarhana güneúte kurutudir. Yo÷urttan yaplan mesi gereklidir. lursa baúta vitamin B2, tarhana güneúte kurutuolmak üzere içerdi÷i pek lursa baúta vitamin B2, 102. Tarhananın güneşte kurutulması sakınçok vitaminin de÷erleri olmak üzere içerdi÷i pek calı mıdır? azalr. çok vitaminin de÷erleri 96. Bakr ve alüminyum kaplarda besinlerin azalr. Bu nedenle tarhana gölgede, üzerine ince bir örtülerek piúirilmesi ya da saklanmas mdr? Tarhana çok besleyicisakncal geleneksel birörtü yiyecekurutulmaldr. Bu nedenle tarhana gölgede, Alüminyum di÷er pek yapılan çok metaller temas etti÷i besineku- üzerine ince bir örtü örtülerek ğimizdir. ve Yoğurttan tarhana güneşte kurutulmaldr. geçebilir. Bu özellik besinin nötr, alkali veya asit oluúu ile

rutulursa başta B vitamini, olmak üzere içerdiği pek çok vitaminin değer-

2 artar yada azalr. Örne÷in: sütün alüminyum tencerede leri azalır. sonucu tencerede kararma olmas alüminyukaynatlmas mun süte geçti÷ini gösterir. Ayn úekilde salça alüminyum bir kapta saklanrsatarhana alüminyum salçaya üzerine geçer. Genellikle Bu nedenle gölgede, ince bir asitli besinlerle temasta bu geçiúin daha fazla oldu÷u bilinlıdır. mektedir. - 14 -

örtü örtülerek kurutulma-

Vücuda fazla alüminyum a- - 14 103. Bakır ve alüminyum kaplarda besinlerin pilnmas sakncaldr. Alüminşirilmesi ya da saklanması sakıncalı mıdır? yumun vücutta birikmesi, nörolojik bozukluklar ve aAlüminyum ve diğer pek çok metaller temas ettiği nemiye yol açabilir. Son yllarda alüminyum besine geçebilir. Alzheimer Bu özellik besinin nötr, alkali veya hastal÷nn oluúumunda da asit oluşu ile üzerine artar yada etken oldu÷u tartú- azalır. Örneğin: sütün alümalar yaplmaktadr. Alüminyum tencerede kaynatılması sonucu tencerede minyumun yüzeyi onu korukararma olması alüminyumun süte geçtiğini gösterir. yan bir oksit tabaka ile kapldr.şekilde Bu tabaka herhangi bir Aynı salça alüminyum bir kapta saklanırsa ovucu veya kimyasal madde ile çkartlmad÷ sürece alttaki tabakay önemli ölçüde koruyucu bir etki yapar. Bu nedenle alüminyum kaplarn telle ovulmas do÷ru de÷ildir. Asit ve 16 alkalilerde oksit tabakay etkiler. Bu nedenle besinlerin kap içinde bekletilmeleri do÷ru de÷ildir. Saf bakr çok yumuúaktr. Bu nedenle di÷er metallerle alaúm halinde kullanr. Bakr çok çabuk lekelenir. Uzun süre açkta braklrsa üzerin-

nörolojik bozukluklar ve anemiye yol açabilir. Son yllarda alüminyum Alzheimer hastal÷nn oluúumunda da GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK oldu÷u SORULAN SORULAR etken üzerine tartúmalar yaplmaktadr. Alüminyumun yüzeyi korualüminyum salçaya geçer. Genellikle asitli besinlerle temasta buonu geçişin yan bir oksit tabaka ile kapdaha fazla olduğu bilinmektedir. ldr. Bu tabaka herhangi bir ovucu veya kimyasal madde ile çkartlmad÷ sürece alttaki Vücuda fazla alüminyum alınması sakıncalıdır. Alüminyumun vücuttabakay önemli ölçüde koruyucu bir etki yapar. Bu nedenle ta birikmesi, nörolojik bozukluklar anemiye yol açabilir. Son yıllarda alüminyum ve kaplarn telle ovulmas do÷ru de÷ildir. Asit ve alkalilerde oksit tabakayoluşumunda etkiler. Bu nedenle besinlerin kap alüminyum birikiminin Alzheimer hastalığının da etken olduiçinde bekletilmeleri do÷ru de÷ildir. Saf bakr çok yumuúakğu üzerine tartışmalar yapılmaktadır. Alüminyumun yüzeyi onu koruyan tr. Bu nedenle di÷er metallerle alaúm halinde kullanr. Babir oksit tabaka ile kaplıdır.krBu herhangi ovucu kimyasal çoktabaka çabuk lekelenir. Uzunbir süre açkta veya braklrsa üzerinde siyahms yeúiltabakayı bir renk oluúur. Bu, ölçüde bakroksittir. madde ile çıkartılmadığı sürece alttaki önemli koruyucu

bir etki yapar. Bu nedenle Bu alüminyum kapların teltabaka ovularak giderileböyle bir kapta le ovulması doğru değildir.bilir. AsitAncak ve alkalilerde oksit piúirilen yeme÷in olumsuz tabakayı etkiler. Bu nedenle besinlerin kap içinde etki yapt÷ bilinmektedir. bekletilmeleri doğru değildir. bakır çok yumuBakrSaf kaplar bu nedenle kalaylanmaktadr. Geliúigüzel şaktır. Bu nedenle diğer metallerle alaşım halinde kalaylanan kaplardan yemek kullanır. çok çabuk lekelenir. Uzun süre açıkmektedir.Bakır Bu nedenle sokaklarda kalaylatlmú veya kalayiçerisine sa÷lk için zararl kurúun gibi maddeler karúabilta üzerindebakr siyahımsı birpiúirme renk oluşur. larbırakılırsa yer yer dökülmüú kaplar yeşil yemek ve sak-Bu, bakır oksittir. lama için uygun de÷ildir.

- 15 -

malden fazla su ve tuz kaybolur. İshalde tedavinin ana ilkesi kaybedilen 98.ve Bal bebekler zararl mdr? su tuzun yerineiçin konmasıdır. Bu nedenle ishalli olan çocuğa hastalığının başlangıcından itibaren bol su ve sıvı yiyecekler verilmesi çok önemlidir. Çocuğa anne sütü Alerjen maddeleri içerdi÷inden dolay bir veya ayına uygun olarak yoğurt, ayran, şeftali, yaúndan küçük bebeklere bal verilmeelma, havuç suyu, pirinç çorba gibi yiyeceklerle melidir. Bunun yerine besleyici de÷eri çok su daha demirdeneriyiği) zengin solüsyonunun olan bol ve fazla ORS ve (tuz-şeker pekmezin tüketilmesi daha sa÷lkldr. verilmesi çok önemlidir.

17

mesi çok önemlidir. Çocu÷a anne sütü veya ayna uygun olarak yo÷urt, ayran, úeftali, elma, havuç suyu, pirinç çorba gibi yiyeceklerle bol su ve ORS (tuz-úeker eriyi÷i) solüsyonunun verilmesi çok önemlidir.

- 16 -

enfeksiyona ve ishale yol açar. Bunlar barsak hareketlerini ve barsak boúlu÷una sv salglanmasn arttrr, barsaklardan su ve tuzdoğru emilimini a104. İshalde çocuklara su vermemek mudur? zaltrlar. øshalde vücuttan normalden fazla su ve tuz kaybolur. øshalde tedavinin ana3’ten ilkesi fazla kaybedilen ve tuzun İshal genellikle günde sayıdasusulu dışkılamadır. Ülkemizde yerine konmasdr. Bu nedenle ishalli olan çocu÷a hastal÷ishal önemli bir çocuk sağlığı sorunudur. İshalin en önemli ve en sık nenn baúlangcndan itibaren bol su ve sv yiyecekler verildeni bağırsağa geçerek enfeksiyona ve ishale yol mesi mikroplardır. çok önemlidir.Mikroplar Çocu÷a anne sütü veya ayna uygun olarakBunlar yo÷urt,barsak ayran, úeftali, elma, havuç suyu, boşluğuna pirinç çor- sıvı salgılanmasını açar. hareketlerini ve barsak ba gibi yiyeceklerle bol su su ve solüsarttırır, barsaklardan veORS tuz (tuz-úeker emilimini eriyi÷i) azaltırlar. İshalde vücuttan noryonunun verilmesi çok önemlidir.

98. Bal bebekler için zararl mdr?

Alerjen maddeleri içerdi÷inden dolay bir yaúndan küçük bebeklere bal verilmemelidir. Bunun yerine besleyici de÷eri çok daha fazla ve demirden zengin olan pekmezin tüketilmesi daha sa÷lkldr.

Bu tabaka ovularak giderilebilir. Ancak böyle bir kapta pişirilen yeme97. øshalde çocuklara su vermemek do÷ru mudur? ğin olumsuz etki yaptığı bilinmektedir. Bakır kaplar bu nedenle kalaylanøshal genellikle günde kalaylanan 3’ maktadır. Gelişigüzel kaplardan ten fazla sayda sulu yemek içerisine sağlık için zararlı kurşun dúklama dr. Ülkemizde gibi Bu nedenishalmaddeler önemli karışabilmektedir. bir çocuk lesa÷l÷ sokaklarda kalaylatılmış veya kalayları yer sorunudur. øshalin en önemli ve en sk neyer dökülmüş bakır kaplar yemek pişirme ve deni mikroplardr. Miksaklama için uygun değildir. roplar ba÷rsa÷a geçerek

99. Neden bebeklere 1 yaúna kadar tuz ve úeker GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR verilmemelidir?

99. Neden bebeklere verilmemelidir?

Bebeklere böbrekleri he

Bebeklere böbrekleri henüz geliúmedi÷i yükünü arttrd÷ için b 105. Bal bebekler içintam zararlı mıdır?ve böbrek solid yükünü arttrd÷ için bir yaúna gelene kadar tuz ve tuzlu besinlerin uygun de÷ilAlerjen verilmesi maddeleri içerdiğinden dolayı bir yaşındir. küçük ùeker de boú kalori dan bebeklere balkayna÷ verilmemelidir. Bunun yeriolup, geliúmeye katks bulunmane besleyici değeri çok daha fazla ve demirden zend÷ ve yeme iste÷ini azaltt÷ için gin olan pekmezin bebekler için uyguntüketilmesi besinlerdendaha sağlıklıdır. de÷ildir.

100. 1 yaúna kadar ç 100. 1 yaúna kadar çocuklara balk, yumurta vs. 106. Neden bebeklere 1 yaşına kadar tuz ve şeker verilmemelidir? verilmemesi do÷ru mudur? verilmemesi do÷ru m

henüz tam yüksek gelişmediği ve böbrek solid BalkBebeklere ve yumurtaböbrekleri besleyici de÷eri olukça olan besinBalk veyükünü yumurta besley arttırdığı için bir yaşına gelene tuz veçok tuzlu verilmesi lerdir. Bu özellikleri ile büyüme vekadar geliúmeleri hzlbesinlerin olan lerdir. Buuygun özellikleri ile bebeklik ayn kaynağı tamamladktan veri- katkısı değildir.döneminde Şeker de altnc boş kalori olup, sonra gelişmeye bulunmadığı bebeklik döneminde alt lebilir(bebeklere ilk azalttığı alt ay yalnzca anne sütü ve yeme isteğini için bebekler içinverilmelidir). uygun besinlerden değildir. lebilir(bebeklere ilk alt Ancak uygun piúirme yöntemlerinin kullanlmas gerekmekAncak uygun piúirme y tedir. 107. 1 yaşına kadar çocuklara balık, yumurta vs. verilmemesi doğru mudur? 101. Karaci÷er ve beyin bebek beslenmesinde yer almal mdr?

tedir.

101. Karaci÷er ve be

Balık ve yumurta besleyici değeri oldukça yüksek olanalmal besinlerdir. Bu mdr? Ya÷ içerikleriileçok yüksek ve ve bazlarnn hijyenik koúullarda özellikleri büyüme gelişmeleri çok hızlı olan bebeklik döneminde üretilip saklanmamalar nedenisonra ile bu verilebilir besinler bebek besiçerikleri altıncı ayını tamamladıktan (bebeklere ilkYa÷ altı ay yalnızcaçok yüks lenmesinde önerilmemektedir. Ayrca bu besinler iyi bir úeüretilip saklanmamalar anne sütü verilmelidir). Ancak uygun pişirme yöntemlerinin kullanılması kilde piúirilmezse hastalk yapc mikroorganizmalar ölmelenmesinde önerilmeme gerekmektedir. yece÷inden zararl olabilmektedir. Bunun yerine bebe÷in

kilde piúirilmezse hasta

ayna uygun olarak yumurta, tavuk, balk, krmz et veya 108. Karaciğer ve beyin bebek beslenmesinde yer almalı mıdır? zararl ola yece÷inden kuru baklagiller tercih edilmelidir.

ayna uygun olarak yu tercih e

Yağ içerikleri çok yüksekesnasnda ve bazılarının hijyenik koşullarda üretilip sak102. Piúirme yiyeceklerin kuru baklagiller lanmamaları nedeni ile bu besinler bebek beslenmesinde önerilmemektebesin kayplarn önlemek için neler dir. Ayrıca bu yaplmaldr? besinler iyi bir şekilde pişirilmezse hastalık yapıcı mikroorganizmalar zararlıuy-olabilHazrlamak veölmeyeceğinden piúirmek için besinlere mektedir. Bunun yerine bebeğin ayına uygun gulanan iúlemler besleyici de÷erini olarak artrr yuveya azaltabilir. bu iúlemlere ör-tercih murta, tavuk, balık, kırmızı et Aúa÷da veya kuru baklagiller nekler verilmiútir. edilmelidir. Ekmek, çörek, kurabiye yapmak için 109. Pişirme esnasında yiyeceklerin besin değeri kayıplarını önlemek için neler yapılmalıdır? - 17 -

Hazırlamak ve pişirmek için besinlere uygulanan işlemler besleyici değerini artırır veya azaltabilir. Aşağıda bu işlemlere örnekler verilmiştir. • Ekmek, çörek, kurabiye yapmak için hamurun mayalandırılması besleyici değerini artırır. Kimyasal kabartıcılar ise azaltır. • Mayalandırmadan yapılan ekmeğin besleyici değeri, mayalı ekmekten daha düşüktür. 18

102. P besin k yaplm

Hazrla gulanan veya a nekler

Ekm

zartlrsa besleyici de÷eri mayal ekmekten daha düúüktür. azalr. Tarhana, yo÷urt Beyaz ekmek yapmak için bu÷day tanesinin, kepek ve ve unun karúmyla maözünün iyice ayrlmas, besleyici de÷erini azaltr. En besleyici ekmek, dú kepe÷i biraz ayrlmú, fakat özü ve yalandrlarak yapld÷nkepe÷i ayrlmamú undan iyice yapBESLENME KONUSUNDA SIKmayalandrlarak SORULAN SORULAR da, besleyici de÷eri ar- GIDA, SUiçVE lan ekmektir. tar. Piúirirken içine piúEkmek ince dilimlenip kmiú • nohut, Beyazmercimek, ekmek yapmak için buğday zartlrsa besleyicitaneside÷eri havuç eklenmesi de÷erini Tarhana, besleyo÷urt nin, kepek ve özünün azalr. iyice ayrılması, daha da artrr. ve unun karúmyla ma-

yici değerini azaltır. Enyalandrlarak besleyici ekmek, dış yapld÷n-

da,yaplan besleyici arYumurta, süt, yo÷urt, ve tahinle tatllarn kepeği birazpeynir ayrılmış, fakat özü ve de÷eri iç kepeği besleyici de÷erleri, sadece un, ya÷,tar. úekerPiúirirken kullanlarakiçine piúmiú nohut, mercimek, ayrılmamış undan mayalandırılarak yaplanlardan fazladr. ùeker yerineiyice pekmez kullanlma- de÷erini havuç eklenmesi yapılan ekmektir. s, besleyici de÷erini daha da artrr. daha da artrr. yo÷urt, peynir ve tahinle yaplan tatllarn Sütlü tatlYumurta, yaparkensüt, úeker besleyici de÷erleri, sadece un, ya÷, úeker kullanlarak • Ekmek ince dilimlenip kızartılırsa besleyici değeri azaönceden konulmamal, ocakyaplanlardan fazladr. ùeker yerine pekmez kullanlmas, besleyici de÷erini da artrr. mayalandırılarak indirmeye yakn ilave e-unundaha lır. tan Tarhana, yoğurt ve karışımıyla dilmelidir. Birlikte yüksek sSütlü tatl yaparken úeker yapıldığında, besleyici değeri artar. Pişirirken içine pişmiş önceden konulmamal, ocakcaklkta piúirilirse, protein tan değerini indirmeye daha yakn ilave enohut, mercimek, havuç eklenmesi da arde÷eri azalr. dilmelidir. Birlikte yüksek s-

tırır. caklkta piúirilirse, protein Kuru fasulye, nohut, mercide÷eri azalr. • Yumurta, süt, iyiyoğurt, mek gibi besinler piúirildi- peynir ve tahinle yapılan tatlılamercirın ÷inde besleyici değerleri, sadece un,Kuru yağ,fasulye, şeker nohut, kullanılarak sindirimi kolaylaúr ve mek gibi besinler iyi piúirildiböylelikle protein de÷eri ar÷inde sindirimi kolaylaúr ve yapılanlardan fazladır. Şeker yerine pekmez kullanılması, böylelikle protein de÷eri artar. besleyici değerini daha tar.da artırır. Yumurta çi÷ yenirse ya da sarsnn etraf • Sütlü tatlıyeúillenecek yaparken şeker önceden konulmamalı, ocaktan indirmekadar ye hzlyakın ateúte, uzun süre ilave edilmelidir. Birlikte yüksek sıcaklıkta pişirilirse, protein - 18 piúirilirse, besleyici de÷eri değeri azalır.- 18 azalr. Yumurta çi÷ yenirse • Kuru fasulye, nohut, mercimek gibi besinleryaiyidapisarsnn etraf yeúillenecek Yeúil ve sar sebzelerden ya- kolaylaşır şirildiğinde sindirimi böylelikle protein kadarve hzl ateúte, uzun süre plan değeri salatalara limon veya piúirilirse, besleyici de÷eri artar. sirke eklenir, bekletilirse A azalr. • Yumurta çiğ yenirse ya da sarısının etrafı yeşilleneve C vitamini de÷eri azalr. Yeúil ve sar sebzelerden yacek kadar hızlı ateşte, uzun süre pişirilirse, besleyici plan salatalara limon veya Sebzeler do÷randktan sonra değeri azalır. sirke eklenir, bekletilirse A bekletilir, piúme ve C vitamini de÷eri azalr.veya • Yeşilhaúlama ve sarı ve sebzelerden yapılan salatalara limon sular atlr- sa, vitamin ve sirke eklenir, bekletilirse A ve C vitamini değeri azalır. Sebzeler do÷randktan sonra mineralleri azalr. bekletilir, haúlama ve piúme • Sebzeler doğrandıktan sonra bekletilir, haşlama ve sular atlr- sa, vitamin ve Meyveler kesildikten veya soyulduktan sonra bekletilirpişme suları atılırsa, vitamin mineralleri ve mineralleri azalr. azalır. se C vitamini de÷eri azalr. Hatta sklmú meyve sular • Meyveler kesildikten veya soyulduktan sonra bekletilirse C vitamini buzdolabnda bekletilirse vitamin de÷eriMeyveler azalr. kesildikten veya soyulduktan sonra bekletilirse C vitamini de÷eri azalr.suları Hatta sklmú meyve sular değeri azalır. Hatta sıkılmış meyve buzdolabında buzdolabnda bekletilirse vitamin de÷eri azalr. Süt yarm saat gibi uzun sübekletilirse vitamin değeri azalır. re kaynatlrsa vitaminleri Süt yarm saat gibi uzun sü• Süt yarım saat gibi uzun süre kaynatılırsa vitaminlere kaynatlrsa vitaminleri azalr. Pastörize ve sterilize ri azalır. Pastörize ve sterilize edilmemiş süt kabarınca azalr. Pastörize ve sterilize edilmemiú süt kabarnca aedilmemiú süt kabarnca ateşten alınırsa, mikropları ölmez. Süt kabardıktan sonra ateúten alnrsa, mikroplar teúten alnrsa, mikroplar karıştırılarak 5-10 dakika daha kaynatılıp hemen soğutuölmez. Süt kabardktan sonölmez. Süt kabardktan sonra karútrlarak dakika ra karútrlarak 4-5 dakika lur. Cam kavanozda4-5 buzdolabında 3-4 gün saklanır. daha kaynatlp hemen so÷udaha kaynatlp hemen so÷u• Yağ yakıldıktan sonra yemeğe konursa, sağlığa zarartulur. Cam kavanozda buztulur. Cam kavanozda buzlı duruma gelir. dolabnda 3-4 gün saklanr. dolabnda 3-4 gün saklanr.

Ya÷ yakldktan sonra yeme÷e konursa, sa÷l÷a zararl

Ya÷ yakldktan sonra yeme÷e konursa, sa÷l÷a duruma gelir.zararl 19 duruma gelir. Yo÷urdun yeúilimsi suyu atlrsa vitamin de÷eri azalr.

Ayrca yo÷urt torbaya konup süzülür ve süzülen suyu

Yo÷urdun yeúilimsi suyu atlrsa vitamin de÷eri azalr. atlrsa vitamin kayb olur.

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

• Yoğurdun yeşilimsi suyu atılırsa vitamin değeri azalır. Ayrıca yoğurt torbaya konup süzülür ve süzülen suyu atılırsa vitamin kaybı olur. • Kapakları -hafif de olsa- içe veya dışa doğru bombaj yapmış konserve ve ayranlar sağlık için zararlıdır. 110. Posanın beslenmemizdeki önemi nedir?

beslenmemizdeki önemi nedir?

day tanerlmadan ürünleri, r, sebze bulunan nidir. Beçözünür mez posa kiye ayrposa kan yemekten elen kan úekerini düúürücü etki gösterir.

Posa, tam buğday taneleri ve saflaştırılmadan yapılmış tahıl ürünleri, kuru baklagiller, sebze ve meyvelerde bulunan bir diyet bileşenidir. Besinlerdeki posa çözünür posa ve çözünmez posa olmak üzere ikiye ayrılır. Çözünür posa kan yağlarını ve yemekten sonra hızlı yükselen kan şekerini düşürücü etki gösterir.

Çözünmez posa esas olarak barsaklarda hacim oluşturur, dışkı hacmini arttırır ve bağırsaktan geçiş zamanını düa esas olarakzenler. barsaklarda hacim oluúturur, Özellikle buğday kepeğinden zengin olan yüksek posalı diyetler rttrr ve ba÷rsaktan geçiú zamann düzenbu özelliği gösterir. Bunlar çeşitli barsak hastalıklarından (kabızlık, divertiu÷day kepe÷inden zengin olan yüksek posal kül) tedavisinde yararlı etki li÷i gösterir. Bunlar çeúitli barsak hastalkla- göstermektedir. Yüksek posalı diyetler insülik, diverti-kül)netedavisinde yararl etki gös- tedavisinde insüline gereksinimi azaltmakta, bağımlı olmayan diyabet üksek posal dokuların diyetler insüline ba÷ml olmainsüline duyarlılığını arttırmaktadır.

davisinde insüline gereksinimi azaltmakta, ne duyarll÷n arttrmaktadr. Posa, kolesterol düşürücü

etkisini safra asitlerini bağlayarak diyetteki

toplamsafra yağ asitlerini ve kolesterol alımını düşürerek, daha uzun süre doygunluk l düúürücü etkisini ba÷layaoplam ya÷ vehissi kolesterol düúürerek, yaratıpalmn bir ölçüde besin alımını azaltarak gösterir. doygunluk hissi yaratp bir ölçüde besin agösterir. Kanser yapıcı öğelerin bağırsakta kalma süresini kısaltır, barsak duvarı dan oluúan bir de÷iúim tahl yeme÷i ile temasını bu tür öğeleri ö÷elerin ba÷rsakta kalmaazaltır, süresinibarsak ksaltr,pH’ sını değiştirerek bakterilerin karnada diyet posas az), bir porsiyo e temasn azaltr, barsakengeller. pH’ sn de÷iútireüretmesini Göğüs kanserine karşı da koruyucu olduğukepekli belirtilve 5-6 de÷iúim ekmekten oluú bu tür ö÷eleri üretmesini engeller. Gö÷üs korunmada yüksek posalı grama yakn diyet posas mektedir. Göğüs kanserinden diyetlerin (yağ vesa÷lar. da koruyucu oldu÷u belirtilmektedir. Gö÷üs kalorileri nispeten düşük östrojen metabolizmasını ve atımını 104. Farkl türdeki ya÷larn tüketi orunmada yüksek posal diyetlerin (ya÷ olduğundan) ve nasl etkiler? düzenleyerek etki gösterdiği belirtilmektedir. ten düúük oldu÷undan) östrojen metaboliz-

n düzenleyerek etki gösterdi÷i belirtilmek-

111. Farklı türdeki yağların tüketilmesi sağlığımızı nasıl etkiler?

kabuklu), incir, portakal baúta olmak üzere eyve, havuç, lahana, prasa, karnabahar ve Sağlıklı bir diyet için öncelikle olmak üzere 3-4 de÷iúim sebze, mercimek yağı ve diğer bitkisel sıvı yağların ere 1 de÷iúim kurubaklagil yeme÷i, bulgur-

katı yağlar, zeytindengeli bir şekilde kullanılması gerekir. Katı yağların fazla tüketilmesi - kalp-damar 20 hastalıkları yönünden olumsuz etki gösterir.

20

Sa÷lkl le kat di÷er dengeli mas g fazla tü hastalk suz etk

Kat ya lerde d bulundu mümkün oldu÷unca az eklenmeli, et nulmamal ve kahvaltda ya÷ tük mümkün oldu÷unca vazgeçilmelidir. Di÷er bitkisel sv ya÷lar el-

karnada diyet posas az), bir porsiyon kurutulmuú meyve ve 5-6 de÷iúim kepekli ekmekten oluúan bir diyet günde 25 grama yakn diyet posas sa÷lar. 104. türdeki ya÷larn tüketilmesi sa÷l÷mz GIDA, SU VE Farkl BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR nasl etkiler?

Katı yağlar hayvansal besinlerde doğal olarak Sa÷lkl yeterince bulunduğunbir diyet için öncelikkat ya÷lar, zeytinya÷ dan yemeklere mümkün olduğunca az eklenmeli, leetli yemeklere yağ ko-ve di÷er bitkisel sv ya÷larn nulmamalı ve kahvaltıda yağ tüketme alışkanlığından mümkün olduğunca dengeli bir úekilde kullanlvazgeçilmelidir. mas gerekir. Kat ya÷larn fazla tüketilmesi kalp-damar

Diğer bitkisel sıvı yağlar elzem yağ asitlerinin kaynağıdır. ile hastalklar Zeytinyağı yönünden olumetki gösterir. bir denge içinde kullanılırsa kalp damar hastalıklarısuz üzerine olumlu etkileri olur. Kat ya÷lar hayvansal besinlerde do÷al olarak yeterince

Balıkta bulunan yağların sağlık üzerinde olumlubulundu÷undan etkileri vardır. yemeklere Bu nemümkün oldu÷unca az eklenmeli, etli yemeklere kodenle diyette düzenli balık tüketme alışkanlığının (haftada en az birya÷ kez) nulmamal ve kahvaltda ya÷ tüketme alúkanl÷ndan kazanılması gerekir. mümkün oldu÷unca vazgeçilmelidir.

Balıktaki yağ asitleri diğer bitkiselsvsıvı yağların Di÷er bitkisel ya÷lar elzem ya÷kaldırmaktadır. asitlerinin kayna÷bazı olumsuz etkilerini ortadan Çedr. Zeytinya÷ ile bir denge şidi ne olursa olsun yağların fazla miktarda tüketiliçinde kullanlrsa kalpmesi sağlık açısından sakıncalıdır. Bu nedenle damar hastalklar üzerinediolan olumlu etkileritoplam olur. yağ yette yağ düzenlemesi yapılırken diyetin içeriğinin de azaltılması (toplam diyet enerjisinin Balkta bulunan ya÷larn % sa÷lk üzerinde olumlu etki25-30’u) önerilmektedir. Yüksek yağ tüketiminin şişleri vardr. Bu nedenle diyetmanlık, hipertansiyon ve te bunlara bağlı olarak kalpdüzenli balkya÷ tüketme ajisinin % 25-30’u) önerilmektedir. Yüksek tüketiminin damar hastalıkları, diyabet, kanser gibi kronik hastalıkları da beraberinde lúkanl÷nn (haftada en az bir kez) kazanlmas gerekir. úiúmanlk, hipertansiyon ve bunlara ba÷l olarak kalpgetirir.hastalklar, diyabet, Balktaki damar kanser gibi kronik hastalklar ya÷ asitleri di÷er bitkisel sv ya÷larn baz olumda beraberinde getirir.

suz etkilerini ortadan kaldrmaktadr. Çeúidi ne olursa olsun 112. Ekmek israfını önlemek için neler yapılmalıdır? ya÷larn fazla miktarda tüketilmesi sa÷lk açsndan sakn-

105. Ekmek israfn önlemek için neler yaplmaldr? caldr. Bu nedenle diyette ya÷ düzenlemesi yaplrken diyeÜlkemizde ciddi boyutlarda olan ekmek istin toplam ya÷ içeri÷inin de azaltlmas (toplam diyet enerÜlkemizde ciddi boyutlarrafını önlemek için aşağıdaki öneriler dikkate da olan ekmek israfn alınmalıdır. önlemek için aúa÷daki - 21 öneriler dikkate alnmal• dr. Üretim talebe göre planlanmalı, raf ömrü

daha uzun kaliteli ekmek üretilmelidir. Üretim

ekmek üretilmelidir.

talebe

göre

planlanmal, raf veya ömrü satış yerinde uygun • Ekmekler fırında daha uzun kaliteli koşullarda muhafaza edilmelidir.

• Ekmeğin pişirilmesi ile satışı arasındaki süre en Ekmekler frnda veya satú yerinde uygun koúullarda muhafaza edilmelidir.

aza indirilmelidir.

• Küçük gramajlarda ekmek üretilmelidir.

Ekme÷in piúirilmesi ile satú arasndaki süre en aza in• Toplu tüketim yerlerinde ekmek dilimlenmiş veya küçük yuvarlak oladirilmelidir.

rak verilmelidir.

Küçük gramajlarda ekmek üretilmelidir.

• Toplu tüketim yerlerinde, göre ekmek Toplu tüketim yerlerinde ekmek menüye dilimlenmiú veya küçük siparişi verilmeli; aryuvarlak olarak verilmelidir. tan ekmeklerin daha sonraki günlerde kullanılmasını sağlayacak menüler Toplu tüketimdüzenlenmelidir. yerlerinde, mönüye göre ekmek sipariúi verilmeli; artan ekmeklerin daha sonraki günlerde kullanlmasn sa÷layacak mönüler düzenlenmelidir. Satlamayan ekmeklerin frnlar tarafndan, galeta unu, kurutulmuú ekmek içi gibi baúka gda maddelerinin üretiminde kullanlmas sa÷lanmaldr.

21

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

• Satılamayan ekmeklerin fırınlar tarafından, galeta unu, kurutulmuş ekmek içi gibi başka gıda maddelerinin üretiminde kullanılması sağlanmalıdır. • Orta derecede bayatlamış ekmeklerin düşük fiyattan satılması sağlanmalıdır. • Tüketici, soğumuş ekmeği bayatlamış saymamalıdır. • Evlere ihtiyaçtan fazla ekmek alınmamalıdır. Ev hanımları bayatlamış ekmeği değerlendirme konusunda bilgilendirilmeli ve teşvik edilmelidir. Ev hanmlar bayatlamú ekme÷i de÷erlendirme konu113. bilgilendirilmeli Şok (çok düşük kalorili) diyetlerle kilo sunda ve teúvik edilmelidir.

vermenin sakıncası var

mıdır? 106. ùok (çok düúük kalorili) diyetlerle kilo vermenin sakncas var mdr?

Şişmanlık depo yağlarının yağsız vücut kitlesine ùiúmanlk depo ya÷larnn ya÷oranla artması ve normal kabul edilen değerlerin sz vücut kitlesine oranla artmas ve normal kabul Oluşumuna edilen üzerine çıkmasıdır. çeşitli faktörler etki de÷erlerin üzerine çkmasdr. etmekle birlikte genelde neden, harcanandan fazla Oluúumuna çeúitli faktörler etki etmekle birlikte genelde neden, kalori alınmasıdır. harcanandan fazla kalori alnmasdr. Şişmanlık, hiperlipidemi,

diyabet vb gibi hastaùiúmanlk, hiperlipidemi, diyalıklara zemin hazırladığından tedavi edilmesi gerekbet vb gibi hastalklara zemin mektedir. hazrlad÷ndan tedavi edilmesi gerekmektedir.

Ancak, tedavide başarılı olabilmek için, diyet, izlenmelidir.

Ancak, tedavide baúarl olabilmek için, diyet, egzeregzersiz, davranış tedavisi gibi üçlü bir yöntem siz, davranú tedavisi gibi üçlü bir yöntem izlenmelidir.

Uygulanacak diyet hastaya en fazla haftada 0,5-1kg verdirecek şekilde

Uygulanacak diyet hastaya en fazla haftada 0,5-1kg verdiplanlanmalıdır. Hızlı kilo kaybı yağsızkitlekitlesinde de kayıplara neden recek kadar planlanmaldr, aksi haldevücut vücut ya÷sz sinde olur ve bu durum kiúinin sa÷l÷n úiúmanolur de ve kayplar bu durum kişinin sağlığını şişmanlığından daha fazla tehlikeye sol÷ndan daha fazla tehlikeye sokar.

kar.

Çok düúük enerjili diyetlerin, baú a÷rs, konsantrasyon bozuklu÷u, sinirlilik, yorgunluk, bulant, kusma, ishal, kabzÇok düşük enerjili diyetlerin, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, lk, safra ve böbrek taú, kalp ritminde bozukluk, tansiyon sinirlilik, yorgunluk, bulantı, kusma, ishal, kabızlık, safra ve böbrek taşı, düúüklü÷ü, adet düzensizli÷i, kuru cilt, saç dökülmesi, saç incelmesi, uyuúukluk, so÷u÷a karú tahammülsüzlük, idrarkalp ritminde bozukluk, tansiyon düşüklüğü, adet düzensizliği, kuru cilt, da protein görülmesi, mineral ve elektrolit dengesinde bosaç dökülmesi, saç incelmesi, uyuşukluk, karşı tahammülsüzlük, zukluk, bazal metabolizma hznda azalma gibi sa÷l÷ soğuğa etkileyen yan etkileri oldu÷u unutulmamaldr.

idrarda protein görülmesi, mineral ve elektrolit dengesinde bozukluk, bayan etkileri olduğu A÷rlk kayb, haftada 0.5-1 kg geçmemelidir. Di÷er bir unutulmamalıdır.

107. Zayflama diyetlerinde dikkat zal metabolizma hızındanelere azalma gibiedilmelidir? sağlığı etkileyen deyiúle kiúi yavaú ve uzun bir sürede zayflamaldr.

114. Zayıflama diyetlerinde nelere dikkat edilmelidir? - 23 • Ağırlık kaybı, haftada 0.5-1 kg geçmemelidir. Diğer bir deyişle kişi yavaş ve uzun bir sürede zayıflamalıdır.

22

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

• Öncelikle, boya uygun ağırlık saptanmalı, uygun ağırlık durumunda, kilo almaktan kaçınılmalıdır. Kilolu ve şişmanlık durumunda ise önce daha fazla ağırlık artışı önlenmeli, daha sonra ağırlık kaybı hedeflenmelidir. Aşırı ve hızlı ağırlık kaybından mutlaka sakınılmalıdır. • Ağırlık kaybı için bireyin cinsiyetine, yaşına, boyuna, fiziksel aktivitesine, beslenme alışkanlıklarına uygun bir beslenme programı uygulanmalıdır. Zayıflama diyetleri bireye özgü olmalıdır. Bunun için diyet Öncelikle, boya uygun a÷rlk saptanmal, uygun a÷rlk tedavisi, mutlaka bir diyetisyen kontrolünde yapılmalıdır. durumunda, kilo almaktan kaçnlmaldr. Kilolu ve úiúmanlk durumunda ise önce daha fazla a÷rlk artú önlenmeli, daha sonra a÷rlk kayb hedeflenmelidir. Aúr ve hzl a÷rlk kaybndan mutlaka saknlmaldr.

• Çocukluk çağı şişmanlıklarının kalıcı olabileceği göz önünde tutularak ağırlık denetimi çocukluktan itibaren başlamalıdır. Öncelikle çoA÷rlk kayb için bireyin cinsiyetine, yaúna, boyuna, fiziksel aktivitesine, beslenme alúkanlklarna uygun bir cukluk çağından itibaren verilecek yeterli ve dengeli beslenme önebeslenme program uygulanmaldr. Yani zayflama rileri ile şişmanlığın oluşumu önlenmeli ve sürekli yapılacak eğitim diyetleri bireye özgü olmaldr. Bunun için diyet tedavisi, mutlaka bir diyetisyen kontrolünde yaplmaldr. programları ile yanlış olan beslenme alışkanlıklarında kalıcı değişikÇocukluk ça÷ úiúmanlklarnn kalc olabilece÷i oluşturulmalıdır. gözlikler önünde tutularak a÷rlk denetimi çocukluktan itibaren baúlamaldr. Öncelikle çocukluk ça÷ndan itibaren verilecek yeterli ve dengeli beslenme önerileri ile úiúmanl÷n oluúumu önlenmeli ve sürekli yaplacak e÷itim programlar ile yanlú olan beslenme alúkanlklarnda kalc de÷iúiklikler oluúturulmaldr.

• Düzenli fiziksel aktivite yapılmalı, bu bir yaşam şekli haline getirilmelidir.

• Vücut ağırlığının korunmasında davranışların önemli olduğu unutulmamalı, sağlıklı yeme alışkanlıkları kazanılmalıdır. Bunun için gerekVücut a÷rl÷nn korunmasnda davranúlarn önemli oldu÷u unutulmamal, sa÷lkl yeme alúkanlklar katiğinde uzmanlardan davranış değiştirme tedavisi desteği sağlanmazanlmaldr. Bunun için gerekti÷inde uzmanlardan lıdır.de÷iútirme tedavisi deste÷i sa÷lanmaldr. davranú Düzenli fiziksel aktivite yaplmal, bu bir yaúam úekli haline getirilmelidir.

108. A÷rlk kaybeden kiúi neden tekrar kilo alr?

115. Ağırlık kaybeden kişi neden tekrar kilo alır?

E÷er kiúi kilo kayb tedavisi srasnda elde etti÷i olumlu alúkanlklar brakrsa, fiziksel aktivitesini arttrarak kilo verdiyse ve tedavi sonras bu aktiviteleri terk ederse, çok düúük enerjili diyet yaparak kilo verdiyse ve tedavi sonras ald÷ enerjiyi arttrrsa, tedavi sonras kilo koruma programna alnmazsa tekrar kilo alr.

Eğer kişi kilo kaybı tedavisi sırasında elde ettiği olumlu alışkanlıkları bırakırsa, fiziksel aktivitesini arttırarak kilo verdiyse ve tedavi sonrası bu aktiviteleri terk ederse, çok düşük enerjili diyet yaparak kilo verdiyse ve tedavi sonrası aldığı enerjiyi arttırırsa, tedavi sonrası kilo koruma programına alınmazsa tekrar kilo alır. 116. Kilo kontrolü diyet mi egzersiz mi daha etkindir? - 24 için Tek başına diyet ve egzersiz kilo vermede etkin olabilir; ama her ikisinin de avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır, fakat birlikte uygulandığında avantaj ve dezavantajları birbirlerini olumlu yönde etkilemekte ve denge sağlanmaktadır. Diyetle oluşan negatif enerji dengesi program başlangıcında hızlı kilo vermeyi sağlayabilir, ama yağsız vücut kitlesi ve dinlenme metabolik hızı azalır. Egzersiz daha az kilo kaybına neden olur, ama yağsız dokunun korunması ve artışını sağlar ve dinlenme metabolik hızın azalmasını önler. 23

diyet mi egzersiz mi daha 109. Kilo kontrolü için diyet mi egzersiz mi daha

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR etkindir? k baúna diyet ve egzersiz kilo rmede etkin olabilir; ama her iki- Tek baúna diyet ve egzersiz kilo vermede etkin ama her iki- yağ, %25 protein kaybı, diyet kilo olabilir; kaybında %75 nin de avantaj ve dezavantajlar Diyetle sinin de avantaj ve dezavantajlar ulunmaktadr, fakat birlikte uygu- egzersizle uygulandığında ise protein kaybı sadebulunmaktadr,birlikte fakat birlikte uygund÷nda avantaj ve dezavantajlar land÷nda avantaj ve dezavantajlar ce %5 olmaktadır. Egzersizin tek başına sağladığı yararlar rbirlerini olumlu yönde etkilemek- birbirlerini olumlu yönde etkilemekte vekaybı denge sa÷lanmaktadr. kilo diyetleri ile birlikte olduğunda da devam etmekve denge sa÷lanmaktadr.

tedir. Diyetle oluúan negatif enerji denge-

yetle oluúan negatif enerji denge- si program baúlangcnda hzl kilo program baúlangcnda hzl kilo vermeyi ya÷sz programları nasıl olmalıdır? 117. sa÷layabilir, Etkin kiloama kontrol rmeyi sa÷layabilir, ama ya÷sz vücut kitlesi ve dinlenme metabolik azalr. Egzersiz daha az kilo ücut kitlesi ve dinlenme metabolik hz Başarılı kilo kaybı ve kilo kontrol programlarında en kaybna neden olur, ama ya÷sz dokunun korunmas ve arz azalr. Egzersiz daha az kilo önemli özellik vücut ağırlığını tutmak tún sa÷lar ve dinlenme metabolik hzn sabit azalmasn önler. veya azaltmakdır. Bunu yaşam ya÷sz dokununDiyetle korunmas ve ar- %75 ya÷, %25 protein kayb, diyet kilo kaybnda şekli haline getirmek en önemli ilkedir. birlikte uyguland÷nda ise protein kayb sadece metabolik hznegzersizle azalmasn önler. %5 olmaktadr. Egzersizin tek baúna sa÷lad÷ yararlar kilo 75 ya÷, %25 protein kayb, diyet Davranış değişikliği, egzersiz diyet programları hafif şişmanlar için kayb diyetleri ile birlikte oldu÷unda da devam ve etmektedir. nd÷nda ise protein kayb sadece yeterlidir. Morbid için olmaldr? ise sağlıklı kiloya ulaşmak için ek eğitim 110. Etkin kilo kontrol şişmanlar programlar nasl n tek baúna sa÷lad÷ yararlar kilo ve beceri, sosyal destek, profesyonel izlem gerekebilmektedir. oldu÷unda da devam etmektedir. Baúarl kilo kayb ve kilo kontrol programlarnda en önemli özellik vü-

Egzersiz yapıyorum; programlar nasl olmaldr? cut 118. a÷rl÷n sabit tutmak veya a-

kilo kontrol i özellik vüak veya am úekli haliedir.

ersiz ve dimanlar için lar için ise n ek e÷itim profesyonel

ama hala kilo veremiyorum, neden?

zaltmaktadr. Bunu yaúam úekli haliKişiler egzersiz ne getirmek en önemli ilkedir.

programına başlayınca hemen kilo ver-

meyi bekler Davranú de÷iúikli÷i, egzersiz ve di- ve hızla kilo verememekten yakınırlar. Vücutyet programlar hafif úiúmanlar için larındaki değişiklikleri anlamadıkça egzersizle kilo vermeyeterlidir. Morbid úiúmanlar için ise düşünmektedirler. sa÷lkl kiloya ulaúmakdiklerini için ek e÷itim ve beceri, sosyal destek, profesyonel izlem gerekebilmektedir. Egzersiz başlangıcında kilo vermemenin bir çok nedeni vardır. Hareketsiz yaşam süren bireyler düzenli egzersiz programına başladıklarında vücut egzersiz stresine direnç göstermekte ve vücutta değişiklikler oluşmaktadır. - 25 - ağırlığı, aerobik egzersiz programının başlangıcı Vücut süresince değişmeyebilir, fakat vücut kompozisyonu değişebilir.

- 25 -

Egzersizin kas dokusu, kan hacmi, kas glikojen depolarını artırarak kilo artışı sağladığı bilinmektedir. Egzersizle yağ dokusu azalmakta, fakat vücudun diğer bölümlerindeki kilo yapyorum; kaybını engellemektedir. 111.artış, Egzersiz ama hala kilo Egzersiz veremiyorum, neden? programı devam ettikçe kilo kaybı başlamaktadır. Egzersizin ilk başlarında az veya hiç kilo verilmemiş gibi görünse de vücut kompozisyonundaki bu değişiklik arzu edilen bir durumdur. Çünkü vücut yağı kayba uğramıştır. Egzersize uyum sonucu oluşan bu değişiklikler 1 ay süre alabilmektedir. Daha sonra egzersizin gerektirdiği enerji kaybına bağlı vücut ağırlığı azalmaya başlamaktadır.

24

Kiúiler egzersiz programna baúlaynca hemen kilo vermeyi bekler ve hzla kilo verememekten yaknrlar. Vücutlarndaki de÷iúiklikleri anlamadkça egzersizle kilo vermediklerini düúünmektedirler. Egzersiz baúlangcnda kilo vermemenin birçok nedeni var-

Ksa sürede hzl kilo kayb vaat eden “sihirli-úok” diyetler ( bu tür diyetlerle a÷rlk kayb ksa sürede sa÷lana112. Yanlú zayflama diyet uyg bilse de, hzl a÷rlk kayb nedeni ile a÷rl÷n korunmas GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR Kiúiye özgü olmayan diyetler (ö mümkün olamamaktadr).

yaynlarda bulunan; kiúilerin ö

besine dayal diyet diyetler(ksa 119.Tek Yanlış zayıflama uygulamaları nelerdir? yan diyetler) sürede etkili olmasna ra÷men

Ksa sürede hzl • Kişiye özgü kayb olmayan diyetler (özellikle gazete, dergi vb.kilo kayb vaa a÷rlk kalc olmamaktaler ( bu tür diyetlerle a÷rlk ka yayınlarda kişilerin özellikleri alınmayan dr; bulunan; besin ö÷eleri yetersiz ve dikkate bilse de, hzl a÷rlk kayb nede diyetler) dengesizdir) mümkün olamamaktadr).

• Kısa Zayflatt÷ sürede hızlıöne kilo sürülen kaybı vaat ve eden pek “sihirli-şok” diyetler ( buçok türyan diyetlerle ağırlık kaybı kısa sürede sağlanaetkisi bulunan ilaçlarla bilse de, hızlı ağırlık kaybı nedeni ile ağırlığın korunması beraber önerilen diyetler mümkün olamamaktadır).

Gerçek kilo kayb yerine, sadece su kaybna neden olan diüretik saunalar. • Tek ilaçlar besineveya dayalı diyetler(kısa sürede etkili olmasına rağmen ağırlık

kaybı kalıcı olmamaktadır; besin öğeleri yetersiz ve dengesizdir)

Diyetisyenlerin dúndaki kiúilerin önerdi÷i tüm diyetler hatal zayflamaöne programlar • Zayıflattığı sürülen arasndadr. ve pek çok yan etkisi bulunan ilaçlarla bera-

Tek be sürede a÷rlk dr; be dengesi

Zayflatt çok yan beraber

ber önerilen diyetler

Gerçek kilo kayb yerine, sadec

lar veya saunalar.

Diyetisyenlerin dúndaki kiúiler

113. Yumurtann buzdolabna konulmadan önce diüretik ilaçlar veya saunalar. ykanmas sakncal mdr? • Gerçek kilo kaybı yerine, sadece su kaybına neden olan diüretik ilaç-

hatal zayflama programlar ara Yumurta, ykand÷nda üzerindeki açlp mikroorganizmalarn • Diyetisyenlerin porlarn dışında uzman olmayan kişilerin önerdiği diyetler ha113. Yumurtann buzdolabna k kolayca girmesine neden oldu÷u i- ykanmas sakncal mdr? talı zayıflama programları arasındadır. çin buzdolabna koymadan önce y120. Yumurtanınkanmamaldr. buzdolabına konulmadan önce Yumurta,

porlarn aç kolayca gir çin buzdola kanmamal

yıkanması sakıncalı mıdır?

Ancak kullanlmadan önce mutlaka Yumurta, yıkandığında üzerindeki incekullanlmalzar tabaykanmal ve kurulanp kasının açılıp mikroorganizmaların kolayca girmesine dr.

neden olduğu için buzdolabına koymadan önce yıYumurtann tazeli÷ini yitirmemesi kanmamalıdır.

Ancak kulla ykanmal v dr.

için serin yerde bekletilmelidir. -1, kullanılmadan mutlaka yıkanmalı ve +1 ºCAncak arasnda yumurta uzunönce süre saklanabilmektedir.

Yumurtann için serin y Yumurta tazeliğini yitirmemesi için serin yerde bekletilmelidir. -1, +1 ºC uzun süre +1 ºC arasnda yumurta - 27 -

kurulanıp kullanılmalıdır.

arasında yumurta uzun süre saklanabilmektedir.

121. Dondurulmuş besinler hazırlanırken ve tüketilirken nelere dikkat edilmelidir? Besinler fiziksel, kimyasal ve biyolojik saklama yöntemleri uygulanarak, uzun süre dayanıklı hale getirilebilirler. Fiziksel bir saklama yöntemi olan dondurma işleminde besinlerde bulunan kullanılabilir su, buz kristallerine dönüştürülmekte, biyokimyasal tepkimelerin hızı minimize edilmekte ve mikrobiyolojik etkinlikler durdurularak depolama sırasında dayanıklılığın ve besin kalitenin en üst düzeyde korunması amaçlanmaktadır. 25

- 27 -

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

• Dondurucu içindeki sıcak mümkün olduğunda -18˚C de sabit tutulmalıdır. Dondurucunun kapağı sık aralıklarla açılmamalıdır.

• Besinlerin ve mikroorganizmaların metabolik aktiviteleri donma noktalarının altında azalmakta ve ancak -18˚C nin altında durmaktadır. Besinlerin tekrar yenilebilmesi ancak çözündürme ile mümkündür. Özellikle evlerde yapılan uú besinler hazrlanrken ve uzun süreli çözündürme işlemi besinlerin bakteriler ile bure dikkat edilmelidir? laşma riskini arttırmaktadır.

myasal ve yöntemleri süre dabilirler.

Ev koşullarında dondurulmuş besinlerin hazırlanmasında şu noktalara dikkat edilmelidir; • Sadece iyi kalitede olan besinler dondurulmalıdır. Çünkü dondurma işlemi, sadece besinin mevcut kalitesini korur, kaliteyi arttırmaz.

a yöntemi minde beullanlabilir e dönüútüyasal tepmize edilyolojik etrak depoyankll÷n t düzeyde nmaktadr.

• Sebze ve meyveler, tüketim için uygun oldukları dönemde dondurulurlarsa en iyi sonuç alınır. • Besinler bir seferde tüketilecek miktarda paketlenerek dondurulmalıdır. • Dondurma işlemine hazırlık aşamasında kullaolmaöldürmez, sadece üremelerini durdurur.

deki scaknılan tüm ekipmanların ve ortamın temiz oldu÷unda -18 C de sabit tutulmaldr. sına dikkat edilmelidir. Dondurma işlemi mikroorganizmaları kapa÷ sk aralklarla açlmamaya dikkat

mikroorganizmalarn metabolik aktiviteleri • Dondurulacak sebze ve meyveler önce temiz, soğuk suyla yıkanmalı, rnn altnda azalmakta ve ancak -18C zedelenmiş, berelenmiş ve yumuşamış olanların ayrılarak, aynı bomaktadr. Besinlerin tekrar yenilebilmesi yuttaÖzellikle sağlam evlerde olanları bir arada dondurmaya özen gösterilmelidir. rme ile mümkündür. üreli çözündürme iúlemi kontaminasyon • Dondurulmaya uygun taze sebzeler paketlenmeden önce kaynatılktadr.

makta olan suya 1-2 dakika süre ile daldırılıp, çıkartılır. Bu işlem sebneden olan enzim aktivitenin durdurulmasını sağlar. Uygun süre ile haşlanan sebzeyi akan soğuk su altında veya ede olan besinler dondurulmaldr. Çünkü içinde hemen soğutmalı ve süzmelidir. Bekletmeden paketmi, sadece besinin buzlu mevcutsukalitesini kolenmeli ve dondurucuya yerleştirilmelidir. trmaz.

ndurulmuú besin hazrlamada úu noktalazelerde vitamin kaybına r;

veler, tüketim için uygun olduklar dö• Dondurucuya hiçbir ulurlarsa en iyi sonuç alnr.

- 28 -

26

zaman sıcak veya ılık besin yerleştirmemelidir.

• Paketlemede nem ve hava geçirgenliği olmayan, kontaminasyon riski taşımayan dondurucular için üretilmiş paket malzemeleri kullanılmalıdır. Teneke, cam ve sert plastikten yapılmış malzemeler kullanılmamalıdır.

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

• Dondurucuya yerleştirmeden önce paket içindeki havanın olabildiğince çıkarıldığından emin olunmalıdır. Besinin hava ile teması, kurumaya ve bulaşmaya neden olabilir. • Dondurucuya konulan tüm paketler etiketlenmelidir. Etiketin üzerine besinin adı ve dondurulma tarihi yazılmalıdır. Böylece paketin içi görülmediği durumlarda, içindeki besinin ne olduğunu ve ne zaman dondurucuya konulduğu bilinebilir. Dondurucuya ilk koyulan besinDondurucuya konulan tüm paketler ler, daha sonra konulanlardan önce tüketilmelidir. •

etike tiketin üzerine besinin ad ve tarihi yazlm paketin içi görülmedi÷i durumlarda, için Dondurucudan çıkarılan tüm besinler hemen kullanılmalıdır. Çözünoldu÷unu ve ne zaman dondurucuya kon müş olanlar tekrar dondurulmamalıdır. Hem tüketim kalitesi düşer lir. Dondurucuya ilk koyulan besinler, da hem de sağlığa zararlı mikropların sayısı artar. lanlardan önce tüketilmelidir.

• Dondurulmuş sebzeler pişirmeden önce çözündürülmemeli, direkt kaynar suya atılarak pişirilmelidir.

Dondur lan tüm men Çözünm tekrar maldr kalitesi sa÷l÷a roplarn

• Kısa süreli elektrik kesintileri sırasında kesinlikle dondurucunun kapağı açılmamalıdır. Uzun süreli kesintiler sırasında dondurucu içindeki besinlerin çözünüp Dondurulmuú sebzeler piúirmeden önce çözünmediği kontrol edilmeli, çözünmüş olanlar dondurucudan çımelidir. Sebzeler piúirme iúlemi srasnda karılmalı ve kullanılmamalıdır. ceklerdir.

• Belli aralıklarla dondurucular defrost edilmeli Bu srasnda ke Ksa yani süreli eritilmelidir. elektrik kesintileri işlemin dondurucuda çok az sayıda besinrucunun olduğunda veya soğuk Uzun süre kapa÷ açlmamaldr. günlerde yapılmasına özen gösterilmelidir. rasnda dondurucu içindeki besinlerin ç 122. Oksalat nedir?

medi÷i kontrol edilmeli, çözünmüú olan dan çkarlmal ve kullanlmamaldr.

Belli aralklarla Oksalik asidin tuzlarına verilen addır. Kalsiyumla birleşerekdondurucular emileme- defrost ed tilmelidir. Bu iúlemin dondurucuda çok a yen kalsiyum tuzları oluşturur. Oksalatlar idrarla atılırlar. Bazen idrar yolunoldu÷unda veya so÷uk günlerde yaplma da taş oluşturabilirler. Oksalat C vitamini metabolitlerindendir, bu nedenle terilmelidir. preparat olarak fazla miktarda C vitamini alınması sakıncalıdır. Oksalatlar 115. Oksalat nedir? pek çok yeşil yapraklı sebzede, özellikle ıspanak, kakao ve çikolatada, Oksalik asidin tuzlarna verilen addr. Kalsiy fındık, fıstık gibi kuruyemişlerde bulunur. emilemeyen kalsiyum tuzlar oluúturur. Ok atlrlar. 123. E vitaminin vücuttaki etkileri nelerdir?

Bazen idrar yolunda taú oluúturabil vitamini metabolitlerindendir, bu nedenle p fazla miktarda C bir vitamini alnmas sakncal Yağda eriyen vitaminlerden biri olan E vitamini çok güçlü antioksipek çok yeúil yaprakl sebzede, özellikle sp dandır. Doymamış yağ asitlerinin vücut dokularında oksidasyonunu önçikolatada, fndk, fstk gibi kuruyemiúlerde

ler.

A vitaminin oksidasyonunu önleyerek bu vitaminin organizmada etki- 30 sini arttırır. Organizmada oluşan oksijen içeren serbest radikalleri etkisiz27

116. E vitaminin vücuttaki etkileri nelerdir? Ya÷da eriyen vitaminlerden biri olan E vitamini çok güçlü bir antioksidandr. Doymamú ya÷ asitlerinin vücut dokulaGIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR rnda oksidayonunu önler. A vitaminin oksidasyonunu önleyerek bu vitaminin orga-

nizmada etkisini arttrr. Organizmada oluúan oksijen leştirerek kanser oluşum riskini azaltmada etkindir. Aynı şekilde gözdeiçeren güserbest radikalleri etkisizleútirerek kanser oluúum riskini neş ışınlarının olumsuz etkilerini azaltarak katarakt oluşumunu geciktirir. azaltmada etkindir. Ayn úekilde gözde güneú únlarnn olumsuz etkilerini azaltarak katarakt oluúumunu geciktirir. Aneminin önlenmesinde de etkindir. Aneminin önlenmesinde de etkindir.

Zengin kaynakları soya yağı, yağlar, yağlı tohumlar, kurubakZenginbitkisel kaynaklar soya ya÷, bitkisel ya÷lar, ya÷l tohumlar, kurubaklagillerdir. lagillerdir. 117. D vitaminini besinlerle almak mümkün müdür?

124. D vitaminini besinlerle almak mümkün müdür? D vitamini vücuda vita-

min D olarak veya vücut D vitamini vücuda vitamin D olarak veya vücut dokusundaki ön ö÷enin ultraviyoleışını ún aracılığı aracl÷ ile dokusundaki ön öğenin ultraviyole ile vitamin D ‘ye çevrilvitamin D ‘ye çevrilmesi ile alınabilir. Balık yağı dışınmesi ile alnabilir. Balk ya÷ dúndaki yiyeceklerdaki yiyeceklerde D vitamini çok az bulunur. İnsan de D vitamini çok az buderisi güneşin ultraviyole ışını temas lunur.ile ønsan derisi ettiğinde güneúin ultraviyole 15-30 dakika içinde D vitaminin ön öğesiún aktifilehale temas etti÷inde 15-30 geçer, daha uzun süre güneşlenme ile Dvücutta dakika içinde vitamininD viön başka ö÷esi aktif hale geçer, olutamini aktivitesi göstermeyen moleküller daha uzun süre güneúşur. Güneşlenme sırasında Dlenme vitamini oluşumu; ile vücutta D vita-ışınmini aktivitesi ların dik veya eğik gelmesine, bireyin tengöstermerengine ve yen baúka moleküller oyaşına göre değişir.Kışın ışınlar geldiğinden D luúur. eğik Güneúlenme srasnda D vitamini oluúuvitamini oluşumu daha yetersizdir.Yine esmer tenlilerde ışının etkisi daha mu; únlarn dik veya e÷ik gelmesine, bireyin ten rengine azdır.Yaşlıların derisi ince olduğundan vitamini oluşumu azdır. ve yaúna göreDde÷iúir.Kún únlar e÷ik daha geldi÷inden D vitamini oluúumu daha yetersizdir.Yine esmer tenlilerde únn

etkisi daha azdr.Yaúllarn ince oldu÷undan D vitami125. Mikrodalga fırında hazırlanan besinlerinderisi sağlığa sakıncaları var ni oluúumu daha azdr. mıdır? - 31 -

Çok kısa elektromanyetik dalga. Fırına konan besin mikrodalga enerjiyi absorbe ettiğinde ısıya dönüşür. Bu tür fırında pişirilen veya ısıtılan besinlerde ısı tüm besin içinde eşit olarak dağılmış olmayabilir. Bazı noktalar çok sıcak, bazı noktalar soğuk kalabilir. Bu nedenle bu tür fırınlarda pişirilen veya ısıtılan bir besin çocuklara verilmeden önce iyice karıştırılmalı ve bir süre bekletilmelidir. Mikrodalga fırınlarda dondurulmuş besinler hızlı bir şekilde, şekillerini bozmadan çözdürülebilmektedir. Besinler mikrodalga fırına cam, seramik veya porselen kaplarda konulmalıdır. Metal veya plastik kaplar veya kenarında metal çizgisi bulunan cam, porselen ve seramik kaplar kesinlikle kullanılmamalıdır. 126. Sık çay ve kahve tüketimi zararlı mıdır? Çay yapraklarından, değişik türde ve miktarlarda besin öğeleri bulunursa da günlük kullanılan çay miktarları çok az olduğundan ve yalnız suya geçenler alındığından çayın beslenmeye bir katkısı yoktur. Çayda olduğu gibi içine süt ve şeker eklenmediği sürece kahvenin beslenme değeri yoktur denilebilir. 28

118. Mikrodalga frnda hazrlanan be sakncalar var mdr?

Çok ksa elektromanyetik nda hazrlanan besinlerin sa÷l÷a dalga. Frna konan besin r? GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

mikrodalga enerjiyi absorbe etti÷inde sya dönüúür. Bu anyetik Çay ve kahvede bulunan tanenler diyetle tür frnda piúirilen veya stbesin lan besinlerde semilimini tüm besin alınan demirle bağlanarak demir absorbe içinde eúit olarak da÷lmú azaltırlar. Bu nedenle olmayabilir. yemeklerle Baz birlikte deúür. Bu noktalar ğil, yemeklerden bir çok saatscak önce sonra bazveya noktalar so÷uk kalabilir. B ya stfrnlarda piúirilen veya stlan bir besin çay ya da kahve içilmelidir. m besin den önce iyice karútrlmal ve bir süre b da÷lmú rodalga frnlarda dondurulmuú besinler h 127. Yiyeceklere hormon katılmakta mınoktalar killerini bozmadan çözdürülebilmektedir. dır? Sağlığa etkileri nelerdir? ar so÷uk kalabilir. Bu nedenle bu tür ga frna cam, seramik veya porselen ka dr. Metal plastik kaplar ya stlan bir İnsan besin nüfusunun çocuklara verilmehızla artış gösterdiği günümüzde tarımveya ürünlerini de veya kena bulunan cam, porselen ve seramik kapla rlmal ve bir süre bekletilmelidir. Mikhızla artırmak ve verimliliği yükseltmek bir hedef olmuştur. Bunu yaparken nlmamaldr. durulmuú besinler hzl bir úekilde, úe-

insan sağlığını göz ardı etmemek de mutlak gereklidir. Bilinçsizce yapılan

zdürülebilmektedir. Besinler mikrodal119. Sk çay ve kahve tüketimi zararl medya haberleri, konuda uzman olmayanların açıklamaları bir çok yanlış ik veya porselen kaplarda konulmalÇay yapra bilgilendirmelere neden olmaktadır. Sonuçta ülk kaplar veya kenarnda metal çizgisi türde ve kemizde sebzelerde en ve seramik kaplar kesinliklemeyve kulla- tutumu amacıyla kulö÷eleri bul

lanılan maddelerin hormon olmadığı bilimsel bir gerçek olmasına rağmen hala hormon kullanımı ve tüketimi zararl mdr? adıyla yanlış açıklamalara rastlamaktayız. Aslında dikkat edilmesi gereken tüm tarımsal ürünlerde Çay yapraklarndan, de÷iúik türde ve miktarlarda besin çok büyük önem taşıyan tarım ilaçlarının kurallarıö÷eleri bulunursa da günlük na uygun olarak kullanılmamasıdır. Tarım ilaçları kullanlan çayuygulama miktarlardozları, çok uygulanacak türler konusunda az oldu÷undan ve yalnz suve zamanları bilinmesine rağmen uygulamada ya geçenler alnd÷ndan çaumursamadan, dikkat etmeden yapılan uygulayn beslenmeye bir katks malara Çayda sıklıklaoldu÷u rastlamaktayız. Esas zarar oluşuyoktur. gibi imu ve tehlike buradadır. çine süt ve úeker eklenmedi÷i sürece kahvenin beslenme de÷eri yoktur denilebilir.

kullanlan ç az oldu÷un ya geçenle yn beslen yoktur. Ça çine süt ve ÷i sürece k de÷eri yokt

Çay ve kah nenler diye ba÷lanarak azaltrlar. mekten bir saat önce ve sonra çay ya da dir. - 32 -

Çay ve kahvede bulunan tanenler diyetle alnan demirle ba÷lanarak demir emilimini azaltrlar. Bu nedenle yeve sonra çay ya da kahve içilmemeli-

- 32 -

29

GIDA, SU VE BESLENME KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

KAYNAKLAR 1. Prof. Dr. Ayşe Baysal, Genel Beslenme, Hatipoğlu Yayınevi, 2002. 2. Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2006. 3. Toplumun Beslenmede Bilinçlendirilmesi, Saha Personeli İçin Toplum Beslenmesi Programı, Eğitim Materyali, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2002. 4. Prof. Dr. Ayşe Baysal, Genel Beslenme, Hatipoğlu Yayınevi, 1996.

30