Fundusze unijne od podstaw (

Wielkiego w Bydgoszczy. Specjalizuje się w historii stosunków międzynarodowych, ukończył również studia w zakresie historii, stosunków międzynarodowyc...
Author: Artur Przybysz
1 downloads 0 Views 371KB Size
Wielkiego w Bydgoszczy. Specjalizuje się w historii stosunków międzynarodowych, ukończył również studia w zakresie historii, stosunków międzynarodowych, dyplomacji i integracji europejskiej. Zainteresowania naukowe: międzynarodowa współpraca sektorów publicznego, gospodarczego i społecznego oraz zarządzanie projektami europejskimi. Współpracuje z uniwersytetami i szkołami wyższymi w kraju i zagranicą, autor referatów w publikacjach zbiorowych. Prezes zarządu Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, prezes koła Polskiego Towarzystwa Historycznego i Lokalnej Grupy Działania w Radziejowie, członek Interdyscyplinarnego Zespołu Naukowo-Badawczego przy Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego UKW w Bydgoszczy.

Marek Szuszman

Marek Szuszman — dr nauk humanistycznych, dyplom na Uniwersytecie Kazimierza

Marek Szuszman

Fundusze unijne od podstaw (2007–2013) Przewodnik metodyczny

Fundusze unijne od podstaw

(2007–2013) ISBN 978-83-61609-08-7

Włocławek 2010

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Rozdział I. Czym są fundusze europejskie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

1.1. Środki w budżecie Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Budżet Unii Europejskiej i perspektywy fi nansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 13

Rozdział II. Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Wyjaśnienie pojęć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zasady polityki regionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cele polityki regionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cele polityki spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pojęcie i znaczenie NUTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Polityki horyzontalne Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 16 17 18 19 20

Rozdział III. Dwa okresy programowania w Polsce — porównanie . . . . . . . . . . . . . . .

21

3.1. Fundusze przedakcesyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PHARE (Polish Hungary Assistance for Restructuring their Economies) . . . . . ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) . . . . . . . . . . . . . . . . SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) 3.2. Fundusze strukturalne w Polsce w latach 2004–2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inicjatywy Wspólnoty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Programy wspólnotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Porównanie dwóch okresów programowania — najważniejsze elementy. . . . . .

21 21 22 22 23 24 26 26 30

Rozdział IV. Fundusze strukturalne na lata 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

4.1. Najważniejsze dokumenty dotyczące funduszy unijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strategiczne Wytyczne Wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) . . . . Strategia Rozwoju Kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Fundusz Spójności (FS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. . . . . . . . . . . 4.6. Europejski Fundusz Rybacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33 33 36 38 41 42 43 44 44 45

Rozdział V. System wdrażania funduszy europejskich na lata 2007–2013 . . . . . . . . . .

47

5.1. System instytucjonalny w okresie programowania 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . Pierwszy poziom — koordynacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Drugi poziom — zarządzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzeci poziom — wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. System zarządzania i kontroli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Zasady dotyczące zarządzania fi nansowego środkami unijnymi. . . . . . . . . . . . . 5.4. Ewaluacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Rezerwy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6. Działania informacyjne i promocyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47 47 48 48 52 54 57 59 60

Rozdział VI. Programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

6.1. 6.2. 6.3. 6.4.

6.5. 6.6.

6.7. 6.8.

Struktura programu operacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) . . . . . . . . . . . . . . . . Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Status dokumentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Informacje na temat finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. . . . Lista projektów kluczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis systemu wyboru projektów w ramach PO Kapitał Ludzki . . . . . . . . . . . . . Załączniki do PO Kapitał Ludzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Informacje na temat Priorytetów i Działań PO KL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) . . . . . . . . . . . . . . . . Program Operacyjny Europejska Współpraca Terytorialna (PO EWT). . . . . . . . Programy współpracy transgranicznej 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Programy Współpracy Transnarodowej 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Program Współpracy Międzyregionalnej 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

62 64 65 66 66 67 70 74 75 79 80 128 129 129 130 130 131 132 132

Rozdział VII. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego . .

135

7.1. Osie priorytetowe i działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Podstawowe dokumenty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akty prawne i wytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dokumenty programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. System wyboru projektów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tryb dotyczący projektów indywidualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tryb konkursowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4. Kwalifi kowalność wydatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135 159 159 162 163 164 166 172

Rozdział VIII. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 . . . . . . . . .

175

8.1. Co to jest PROW? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Osie i działania PROW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3. Instytucje PROW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

175 176 184

Rozdział IX. Inicjatywy europejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

187

9.1. JASPERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2. JEREMIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3. JESSICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

187 189 191

Rozdział X. Zarządzanie, tworzenie projektów oraz formułowanie wniosków . . . . . .

193

10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 10.5. 10.6. 10.7.

Defi nicja projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plan projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarządzanie projektem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Narzędzia wspomagające zarządzanie projektem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarządzanie sprzecznościami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarządzanie zmianą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plan zarządzania projektem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

193 202 205 208 210 211 212

Rozdział XI. Generator Wniosków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

273

11.1. Jak korzystać z Generatora Wniosków Aplikacyjnych?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2. Poruszanie się po aplikacji (PO KL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3. Nowa wersja Generatora Wniosków Aplikacyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

273 274 274

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

277

Aneksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Instrukcja wypełniania wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz wzór wniosku . . . . . . . . . . . . . . . 2. Przykładowy Plan działania dla Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Plan działania dla Priorytetu IX na rok 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Przykładowe działanie w szczegółowym opisie priorytetów PO KL (9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego) . . . . . . . . .

281 283 341 385

4. Wzór wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego . . 5. Instrukcja wypełniania wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego . . 6. Instrukcja wypełniania załączników do wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach RPO WK-P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Przykładowe działanie w szczegółowym opisie osi priorytetowych RPO WK-P (3.1. Rozwój infrastruktury edukacyjnej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

393 419 459 497

Wstęp Unia Europejska należy do najbogatszych obszarów świata. Między jej regionami istnieją jednak ogromne wewnętrzne różnice poziomu dochodów i szans — dlatego też od 1975 r. realizowana jest dynamiczna polityka rozwoju regionalnego. Poprzez transfer funduszy z bogatszych państw członkowskich do uboższych krajów i regionów wspierana jest restrukturyzacja i modernizacja gospodarek krajów UE. Fundusze europejskie wpływają na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Są więc zarówno narzędziem solidarności finansowej, jak i potężną siłą napędową integracji gospodarczej. W nowym okresie programowania 2007–2013 Polska otrzyma prawie pięciokrotnie więcej środków finansowych niż w latach 2004–2006. Od pomyślnej i skutecznej absorpcji tych środków zależeć będzie w dużej mierze dalszy rozwój gospodarki i rozwój cywilizacyjny kraju, a co za tym idzie poszczególnych regionów, w tym województwa kujawsko-pomorskiego. Zagadnienia dotyczące pozyskiwania funduszy unijnych nie należą do najprostszych i nie ograniczają się do prawidłowego wypełnienia wniosku o dofinansowanie. Należy bowiem pamiętać, że kierowanie i zarządzanie projektem jest czymś znacznie szerszym niż napisanie wniosku. Ocenie podlega bowiem realizacja całego przedsięwzięcia, a nie tylko złożony wniosek. Poprawna realizacja projektu nie zależy wyłącznie od umiejętności praktycznych, ale w równie dużym stopniu od ciągłego pogłębiania wiedzy teoretycznej. W niniejszym zestawieniu informacji dotyczących funduszy europejskich, mamy przyjemność przedstawić państwu od podstaw, czym są fundusze europejskie i w jaki sposób z nich korzystać.

Rozdział I Czym są fundusze europejskie?

1.1. Środki w budżecie Unii Europejskiej Środki finansowe Unii Europejskiej gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Według prawa środki te stanowią zasoby własne Unii Europejskiej. Środki w budżecie Unii Europejskiej pochodzą z trzech podstawowych źródeł: 1. z ceł pobieranych od towarów importowanych z państw, które nie są członkami Unii Europejskiej (tzw. tradycyjne zasoby własne Unii), 2. z dochodów z VAT (czyli podatku od wartości dodanej) — jest to określony procent, który dane państwo ma zapłacić Unii od środków pochodzących z podatku VAT), 3. ze środków uzależnionych od dochodu narodowego każdego z państw członkowskich (każde państwo płaci 0,73 proc. swojego Produktu Narodowego Brutto (PNB) do budżetu Unii). Jest to obecnie największe źródło środków finansowych Unii Europejskiej. Oprócz wymienionych wyżej źródeł zasilania budżetu Unii Europejskiej, trzeba jeszcze wymienić mniej znaczące, takie jak: podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji Unii Europejskiej, składki wpłacane przez państwa spoza Unii Europejskiej do niektórych programów unijnych oraz kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa za łamanie prawa konkurencji i innych przepisów. Środki te stanowią w przybliżeniu około 1 proc. budżetu Unii Europejskiej. Duża część przychodów do budżetu Unii Europejskiej uzależniona jest od poziomu gospodarczego państw członkowskich. Oznacza to, że państwa bogatsze wpłacają do Unii Europejskiej więcej niż kraje biedniejsze, mimo to nie otrzymują więcej dotacji unijnych. Przykładowo, Polska należy do

źródła środków finansowych budżetu Unii Europejskiej

12

cele przeznaczenia środków

Czym są fundusze europejskie? tych krajów, które wpłacają o wiele mniej, niż otrzymują od Unii Europejskiej. W 2007 r. do Polski trafi ło 7,8 miliarda euro (7,4 proc. wszystkich unijnych wydatków). Po zapłaceniu składki, „na czysto” Polska zarobiła około 5,1 miliarda euro. Inaczej mówiąc suma, którą wpłacamy do budżetu Unii stanowi tylko 1/4 tego, co otrzymujemy. W porównaniu z 2006 r., jest to ponad dwa razy więcej. Szacuje się, iż w latach 2007–2013 Polska otrzyma od Unii Europejskiej w sumie 87 miliardów euro, a do budżetu odda 22 miliardy euro, co oznacza, iż „na czysto” otrzyma około 65 miliardów euro. To zdecydowanie najwięcej ze wszystkich krajów członkowskich. Na co Unia Europejska przeznacza zebrane środki? Przede wszystkim na realizację wspólnej polityki rolnej (w tym rybactwa i rybołówstwa), a także polityki spójności, które mają pomóc w podniesieniu konkurencyjności Unii Europejskiej oraz wpłynąć pozytywnie na rozwój m.in. rolnictwa, kultury, infrastruktury, szkolnictwa, wymiaru bezpieczeństwa. Z budżetu fi na n sowane są również koszty administracyjne utrzymania instytucji Unii Eu ropejskiej oraz pomoc humanitarna i rozwojowa dla krajów spoza Unii Europejskiej. W poniższym wykresie przedstawiono te dziedziny, na które obecnie wydawane są unijne pieniądze. W aktualnym okresie programowania 2007–2013 po raz pierwszy w historii Unii Europejskiej mamy do czynienia z sytuacją, w której środki na wsparcie konkurencyjności i spójności przewyższają fundusze na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich.

inne, w tym koszty administracyjne UE na arenie międzynarodowej obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość

zasoby naturalne: rolnictwo, rozwój obszarów wiejskich, środowisko i rybactwo

Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Budżetu.

1,2%

43%

5,7%

5,9%

konkurencyjność i spójność

44,2%

Budżet Unii Europejskiej i perspektywy finansowe Z powyższego wykresu wynika, iż najwięcej środków unijnych przeznaczonych jest na konkurencyjność i spójność (44,2 proc.). W następnej kolejności Unia Europejska przeznacza środki na rolnictwo, ochronę środowiska i rybactwo (43 proc.). Na finansowanie Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej jest przeznaczone 5,7 proc. środków, zaś 5,9 proc. na koszty zatrudnienia personelu i utrzymania budynków wszystkich instytucji Unii Europejskiej. Natomiast najmniej środków (1,2 proc.) przeznaczone jest na kulturę, walkę z terroryzmem i nielegalną imigracją, w ramach kategorii wydatków „Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość”.

1.2. Budżet Unii Europejskiej i perspektywy finansowe Budżety roczne Unii Europejskiej funkcjonują w ramach budżetów wieloletnich. Budżet roczny bardzo przypomina budżet narodowy — ma określoną dokładnie wielkość wpływów i wydatków. Natomiast budżet wieloletni (tzw. perspektywa finansowa) to plan finansowy, w którym ustalane są jedynie limity (inaczej pułapy) wydatków w poszczególnych pozycjach budżetowych. W perspektywie finansowej nie chodzi o wykazanie dokładnej wielkości dochodów i wydatków, lecz o określenie najważniejszych priorytetów na kolejne 7 lat i umieszczenie maksymalnej kwoty, jaką Unia Europejska może na nie wydać. Głównym celem perspektywy finansowej jest utrzymywanie wydatków Unii Europejskiej pod kontrolą. Budżet Unii Europejskiej nie może mieć deficytu budżetowego ani nadwyżki budżetowej. Na koniec każdego roku różnica pomiędzy wpływami i wydatkami powinna wynosić 0.

13

Rozdział II Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne

2.1. Wyjaśnienie pojęć W kontekście dotacji unijnych można się spotkać z pojęciami polityki regionalnej, polityki spójności i polityki strukturalnej. Czy są między nimi jakieś różnice? Teoretycznie tak. Polityka strukturalna jest to tradycyjne pojęcie dotyczące interwencji Wspólnot Europejskich (a od 1993 r. — Unii Europejskiej) używane już od 1957 r. Polityka regionalna jest zorientowana na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej w Unii Europejskiej, co oznacza, że jej podstawowym zadaniem jest pomoc finansowa dla regionów. Polityka spójności zaś wskazuje na podstawowy cel interwencji, jakim jest zmniejszenie zróżnicowań we Wspólnocie. Praktycznie jednak pojęcia te są często używane zamiennie, w związku z czym można przyjąć, że polityka regionalna, polityka strukturalna i polityka spójności Unii Europejskiej mają ten sam cel — wyrównanie różnic gospodarczych między regionami Unii Europejskiej i w efekcie — ich mieszkańcami. Jest to taki sposób rozdzielania środków finansowych Unii Europejskiej, aby większość z nich trafi ła do regionów znajdujących się w gorszej sytuacji społecznej i gospodarczej. Należy pamiętać, że kryterium podziału środków finansowych Unii Europejskiej jest PKB (Produkt Krajowy Brutto) regionu — poziom zamożności obywateli jest tylko jednym z elementów, które decydują o tym, czy dany region objęty zostanie interwencją środkami Unii Europejskiej. Nie chodzi tutaj o spowolnienie rozwoju bogatych regionów i krajów, ale o przyspieszenie rozwoju regionów opóźnionych. Dzięki temu wzrośnie konkurencyjność całej Unii Europejskiej.

polityka regionalna polityka spójności polityka strukturalna

16

Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne

2.2. Zasady polityki regionalnej

zasada partnerstwa

zasada dodatkowości

zasada subsydiarności

zasada koncentracji

zasada programowania

Zasada partnerstwa i zasada dodatkowości (zwana również zasadą współfi nansowania lub zasadą uzupełnienia) to dwie główne zasady polityki regionalnej Unii Europejskiej. Zasada partnerstwa polega na tym, że zarówno na etapie programowania, jak i w realizacji, powinni uczestniczyć wszyscy zainteresowani partnerzy społeczni. Wymaga to współpracy pomiędzy Komisją Europejską a odpowiednimi władzami publicznymi danego państwa na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym (tj. gminami, powiatami i województwami), a także współpracy z partnerami gospodarczymi i społecznymi. Zasada dodatkowości (uzupełnienia) oznacza, że fundusze Unii Europejskiej powinny uzupełniać środki finansowe poszczególnych państw członkowskich, a nie zastępować je. Działania Unii Europejskiej nie powinny wypierać i zastępować działań na szczeblu krajowym i regionalnym, lecz je wzbogacać i wzmacniać. Pozostałe zasady polityki regionalnej to: zasada subsydiarności, zasada koncentracji, zasada programowania i zasada koordynacji. Zasada subsydiarności oznacza, że wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest zdolny do ich realizacji w obrębie regionu lub państwa członkowskiego. Instytucje Unii Europejskiej mogą realizować określone zadania tylko wtedy, jeżeli nie mogą być one skutecznie wykonane samodzielnie przez regiony lub kraje członkowskie. Zasada koncentracji polega na ograniczeniu wsparcia ze środków unijnych jedynie do tych typów działań, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii. Chodzi tu na przykład o wsparcie regionów znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Z horyzontalnego punktu widzenia zasada ta oznacza także, że interwencja funduszy, aby przyniosła efekt, nie powinna być rozproszona, lecz skoncentrowana na niewielu precyzyjnie określonych celach, wobec tego pomoc finansowa Unii Europejskiej ukierunkowana jest na niewielką liczbę precyzyjnie określonych celów i projektów. Zasada programowania oznacza, że instytucje Unii Europejskiej kontrolują i monitorują wykorzystanie środków i zapewniają, by proces ten był zgodny z ogólnymi politykami wspólnotowymi i szczegółowymi wytycznymi Komisji Europejskiej. Zgodnie z tą zasadą wypracowane muszą być formalne procedury uzgodnień między władzami regionalnymi w celu zdefiniowania i wcielenia regionalnych strategii rozwoju. Należy pamiętać, że celem polityki regionalnej jest trwałe rozwiązywanie problemów danego regionu, a nie realizacja pojedynczych krótkotrwałych programów.

Zasady polityki regionalnej • Cele polityki regionalnej Zasada koordynacji reguluje działanie funduszy strukturalnych. Jej celem jest dążenie do skupiania działań i środków polityki regionalnej na priorytetach, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Przejawem tej zasady są działania Komisji zmierzające do przeznaczenia środków z funduszy strukturalnych na ograniczoną liczbę wyselekcjonowanych regionów dotkniętych najpoważniejszymi problemami na podstawie odpowiednio dobranych kryteriów. Należy także wspomnieć o zasadzie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Kraje członkowskie oraz Komisja Europejska są zobowiązane zapewnić, iż na każdym etapie wdrażania funduszy strukturalnych promowana jest zasada wyrównywania szans pomiędzy kobietami i mężczyznami. Polityka wyrównywania szans kobiet i mężczyzn opiera się na pięciu celach, których realizacja przyczynia się do eliminowania nierówności i promowania równości pomiędzy kobietami i mężczyznami: 1. równy dostęp do rynku pracy na wszystkich szczeblach, 2. edukacja i szkolenie, szczególnie w zakresie rozwijania umiejętności i kwalifikacji zawodowych, 3. tworzenie przedsiębiorstw i ich rozwój, 4. godzenie pracy zawodowej z życiem rodzinnym, 5. wyrównany udział w procesie podejmowania decyzji. Z punktu widzenia wykorzystywania funduszy strukturalnych, zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek kryteriów, które by dyskryminowały potencjalnych beneficjentów ze względu na płeć czy status społeczny. Oznacza to, że fundusze strukturalne powinny być dostępne na jednakowych zasadach zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet czy różnych grup społecznych.

2.3. Cele polityki regionalnej W okresie programowania obejmującym lata 2007–2013 Komisja Europejska zaproponowała trzy nowe cele polityki spójności: Konwergencja, Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Interwencje funduszy strukturalnych powinny uwzględniać, na poziomach krajowym i regionalnym, wspólnotowe priorytety sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi poprzez wzmacnianie wzrostu gospodarczego, konkurencyjności oraz zatrudnienia, wspieranie integracji społecznej, a także ochronę i podnoszenie jakości środowiska. Priorytety te zostaną osiągnięte w drodze realizacji różnorodnych programów finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Banku Inwe-

17 zasada koordynacji

zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn

18

Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne stycyjnego oraz innych instrumentów wsparcia, w ramach trzech niżej opisanych celów polityki spójności. Cel 1 — Konwergencja, czyli spójność — Unia Europejska wspiera rozwój infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i ludzkiego najbiedniejszych regionów (prawie 82 proc. wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych), Cel 2 — Podniesienie Konkurencyjności i Zatrudnienia w Regionach — Unia Europejska wspiera innowacje i badania naukowe, zrównoważony rozwój oraz szkolenia zawodowe w mniej rozwiniętych regionach (prawie 16 proc. wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych), Cel 3 — Europejska Współpraca Terytorialna, czyli wspieranie, promocja i realizacja wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej.

Tabela. Źródła finansowania celów polityki regionalnej UE w latach 2007–2013 Źródło: opracowanie własne.

Cel Konwergencja

Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach

Cel Europejska Współpraca Terytorialna

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Europejski Fundusz Społeczny

Europejski Fundusz Społeczny

Fundusz Spójności

2.4. Cele polityki spójności Polityka spójności ma na celu wspieranie działań prowadzących do wyrównania warunków ekonomicznych i społecznych we wszystkich regionach Unii Europejskiej. W szczególności Unia Europejska zmierza do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju regionów oraz likwidacji zacofania najmniej uprzywilejowanych regionów i wysp, w tym obszarów wiejskich. Podstawowymi instrumentami realizacji polityki spójności są programy operacyjne, szerzej opisane w dalszej części opracowania. Unia Europejska określa, który region powinien uzyskać unijne fundusze, na podstawie jego poziomu PKB. Jeśli PKB na jednego mieszkańca w danym regionie jest mniejszy niż 75 proc. średniej w Unii Europejskiej, wówczas taki region może liczyć na wsparcie z dotacji unijnych. Jeśli więc wszystkie regiony danego kraju mają niskie PKB, wówczas cały kraj może liczyć na wsparcie finansowe (tak jest w przypadku Polski). Są jednak takie kraje, w których tylko niektóre regiony są objęte pomocą unijną (np. część wschodnia Niemiec).

19

Cele polityki spójności NUTS (Nomenclature of Units for Territorial Statistics) — Nomenklatura pojęcie

Jednostek Statystyki Terytorialnej. Obszar Unii Europejskiej podzielony jest na tzw. NUTS -y, czyli obszary, których wytypowanie i nazwanie ułatwia wybór regionów, które potrzebują wsparcia. W Unii Europejskiej istnieje pięć poziomów tej klasyfikacji i obejmują one całe terytorium Unii Europejskiej. Jednostki typu NUTS były także wyznaczane w krajach starających się o wejście do Unii Europejskiej. Poniżej przedstawiono znaczenia poszczególnych jednostek NUTS na przykładzie Polski (w nawiasach podana jest liczba poszczególnych jednostek każdego z wyżej wymienionych rodzajów w Polsce): NUTS 1 — regiony — grupujące województwa (6), NUTS 2 — województwa (16), (makroregiony), NUTS 3 — podregiony — zgrupowanie kilku powiatów (45), NUTS 4 — powiaty i miasta na prawach powiatu (379), NUTS 5 — gminy (2489). Ten podział jest bardzo ważny, gdyż dzięki niemu możliwe jest porównywanie różnych danych statystycznych w różnych krajach (np. bezrobocia, poziomu życia itp.). Poza tym, to właśnie NUTS -y wykorzystywane są do określenia obszarów problemowych, czyli tych, które mogą otrzymać wsparcie finansowe Unii. Na mapie (zob. Komisja Europejska www.ec.europa.eu) kolorem czerwonym (ciemny czerwony) zaznaczone zostały regiony wymagające pomocy Unii Europejskiej i korzystające z pieniędzy przeznaczonych dla regionów najbiedniejszych. Należy zauważyć, że w większości są to regiony w krajach, które niedawno przystąpiły do Unii Europejskiej. Przystąpienie dość dużej liczby uboższych krajów do Unii Europejskiej i związany z tym efekt statystyczny sprawił, że nawet najsłabsze regiony w starych państwach członkowskich przestały się kwalifi kować do wsparcia w ramach pierwszego celu (który oznacza wyrównywanie różnic i wspieranie najbiedniejszych regionów). Kolorem niebieskim (jasny niebieski) zaznaczone zostały właśnie te regiony, które nie kwalifi kują się do celu konwergencji, ale mogą otrzymać wsparcie w ramach celu „Podnoszenie konkurencyjności regionów i zatrudnienia”. Jasnym kolorem czerwonym oraz ciemnym kolorem niebieskim zaznaczone zostały regiony, które znajdują się w fazie przejściowej i otrzymują wsparcie częściowe. To dlatego, że — chociaż nie kwalifikują się do dofinansowania zgodnie z obliczeniami — nagłe odebranie tym regionom dotacji unijnych mogłoby wpłynąć niekorzystnie na gospodarkę tych obszarów, konieczne jest zatem zastosowanie etapu przejściowego dla tych regionów.

i znaczenie NUTS

poziomy klasyfikacji jednostek NUTS

20

Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne

2.5. Polityki horyzontalne Unii Europejskiej

równość szans i niedyskryminacja

zrównoważony rozwój

społeczeństwo informacyjne

Państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązały się, że podczas podejmowanych przez siebie działań, będą dbać o respektowanie zasady równości szans, zrównoważonego rozwoju oraz zasady społeczeństwa informacyjnego. Dotyczy to również działań związanych z udzielaniem pomocy finansowej. Projekty, w których występuje ryzyko negatywnego wpływu na zachowanie polityk horyzontalnych nie będą wspierane. Jak rozumieć poszczególne zasady? Zasada równości szans i niedyskryminacji oznacza przede wszystkim równość płci i sprawności. Wnioskodawcy w składanych przez siebie wnioskach o dofi nansowanie projektów z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) będą zobowiązani do wskazania zgodności zgłaszanego projektu z polityką równości szans i niedyskryminacji. Należy zbadać czy projekt zapewnia równość kobiet i mężczyzn poprzez równy dostęp do rynku pracy, edukacji, tworzenia i rozwoju przedsiębiorczości, godzenia pracy zawodowej z życiem rodzinnym, czy udział w procesie podejmowania decyzji jest wyrównany. Czy wyrównuje szanse osób niepełnosprawnych oraz innych grup społecznych. Zasada ta oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek kryteriów, które byłyby dyskryminujące ze względu na płeć czy status społeczny. Zrównoważony rozwój to taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie. Prawo ochrony środowiska definiuje go jako: „Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”. Społeczeństwo informacyjne to pojęcie, pod którym kryją się działania zmierzające do rozwoju i wykorzystania Internetu oraz wzrostu umiejętności posługiwania się narzędziami i nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi w życiu codziennym obywateli, przedsiębiorstw i administracji publicznej. Celem przyjęcia tej zasady za priorytetową było tworzenie nowoczesnej gospodarki.

Osie priorytetowe i działania 1. Budowa i przebudowa sieci wodociągowych wyłącznie w powiązaniu z budową sieci kanalizacyjnych (lub w przypadku gdy odbiór ścieków jest zabezpieczony przez przydomowe oczyszczalnie lub już istniejące sieci kanalizacyjne). 2. Budowa i przebudowa ujęć wody. 3. Budowa, przebudowa urządzeń służących do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Projekty realizowane w aglomeracjach do 15 000 RLM, natomiast priorytetowo będą traktowane projekty realizowane w aglomeracjach od 2000 RLM. W przypadku projektów w zakresie gospodarki ściekowej wsparcie może dotyczyć tylko aglomeracji uwzględnionych w KPOŚK lub we właściwych rozporządzeniach wojewody. W przypadku projektów dotyczących tylko zaopatrzenia w wodę brak ograniczenia wielkości aglomeracji. Dla obszarów objętych interwencją PROW wartość dofinansowania w ramach projektu powinna być wyższa od 4 mln PLN, za wyjątkiem przypadku, gdy gmina nie może już korzystać ze wsparcia PROW (np. gdy z PROW otrzymała wsparcie na 3,5 mln PLN, a kolejny projekt ma wartość przekraczającą pozostałą kwotę możliwą do wykorzystania w PROW). Typ beneficjentów: 1. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki. 2. Podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe w ramach realizacji obowiązków własnych gmin. 3. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy odrębnej umowy. 4. Podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych, wykonujące usługi publiczne w oparciu o umowę zawartą z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu gospodarki wodno-ściekowej. 5. Spółki prawa handlowego nie działające w celu osiągnięcia zysku lub przeznaczające zyski na cele statutowe, w których większość udziałów lub akcji posiadają jst lub ich związki, porozumienia i stowarzyszenia. Grupy docelowe: nie dotyczy. 2.2. Gospodarka odpadami Przykładowe rodzaje projektów: 1. Kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi (zbieranie, w tym selektywna zbiórka odpadów, odbiór segregowanych odpadów, odzysk surowców wtórnych, recykling, unieszkodliwianie). 2. Budowa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym szczególnie niebezpiecznych. 3. Budowa instalacji związanych z odzyskiem odpadów w procesach innych niż składowanie. 4. Przebudowa składowisk odpadów. 5. Rekultywacja lub likwidacja składowisk odpadów.

139

140

Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego 6. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest oraz innych odpadów niebezpiecznych z obiektów i sieci usług publicznych. Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi obsługujące do 150 tys. mieszkańców, ujęte w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Projekty z zakresu tworzenia systemu zbierania, segregacji, wywozu odpadów komunalnych realizowane w miejscowościach powyżej 5 tys. mieszkańców oraz zgodnie z kryterium finansowym z PROW (projekty o wartości dofinansowania powyżej 200 tys. zł lub projekty o wartości dofinansowania poniżej 200 tys. zł w przypadku gdy gmina nie może korzystać już ze wsparcia PROW). Typ beneficjentów: 1. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki i stowarzyszenia, 2. Podmioty świadczące usługi w zakresie zadań własnych jst. Grupy docelowe: nie dotyczy. 2.3. Rozwój infrastruktury w zakresie ochrony powietrza Przykładowe rodzaje projektów: 1. Budowa, rozbudowa, przebudowa miejskich systemów ciepłowniczych (źródła, sieci, węzły) i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza. 2. Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów użyteczności publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczające ,,niską emisję”. 3. Budowa źródeł wytwarzających energię elektryczną w skojarzeniu z ciepłem. 4. Tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń w miastach oraz systemu informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń. 5. Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej w miastach do 15 tys. mieszkańców. Typ beneficjentów: 1. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki i stowarzyszenia. 2. Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną. 3. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy odrębnej umowy. 4. Podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych, wykonujące usługi publiczne w oparciu o umowę zawartą z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu zaopatrzenia w ciepło. 5. Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały. 6. Inne jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych, w tym szkoły wyższe i instytucje kultury. Grupy docelowe: nie dotyczy.

Osie priorytetowe i działania 2.4. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku Przykładowe rodzaje projektów: 1. Budowa, rozbudowa, przebudowa jednostek wytwórczych energii elektrycznej i cieplnej, wykorzystujących energię wody, biomasy, biogazu oraz energię geotermiczną i słoneczną. 2. Budowa, przebudowa sieci przesyłowych energii elektrycznej i cieplnej pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Minimalna wartość dofinansowania w ramach projektu z zakresu OZE na obszarach objętych PROW 3 mln zł, oraz w przypadku gdy gmina nie może już korzystać ze wsparcia PROW poniżej 3 mln zł. 3. Budowa, rozbudowa sieci dystrybucyjnych i przesyłowych gazu ziemnego. Typ beneficjentów: 1. Jednostki samorządu terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst. 2. Jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną. 3. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy odrębnej umowy. 4. Podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych, wykonujące usługi publiczne w oparciu o umowę zawartą z jednostką samorządu terytorialnego. 5. Administracja rządowa. 6. Inne jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych w tym szkoły wyższe. 7. Organizacje pozarządowe. Grupy docelowe: nie dotyczy. 2.5. Rozwój infrastruktury bezpieczeństwa powodziowego i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska Przykładowe rodzaje projektów: 1. Regulacja cieków wodnych poprawiająca bilans wodny z uwzględnieniem potrzeb ochrony przyrody (np. pogłębianie, stabilizacja brzegów). 2. Budowa, rozbudowa, przebudowa urządzeń przeciwpowodziowych. 3. Odtwarzanie naturalnych terenów zalewowych. 4. Realizacja wielozadaniowych zbiorników retencyjnych o pojemności mniejszej, niż 10 mln mł. 5. Budowa i przebudowa stopni wodnych. 6. Denaturalizacja cieków wodnych, budowa systemów małej retencji (regionalnych, lokalnych). 7. Projekty z zakresu zapobiegania i ograniczania skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, w tym m.in.: opracowanie i wdrażanie planów i instrumentów zapobiegania i zarządzania zagrożeniom naturalnym i technologicznym, przebu-

141

142

Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego dowa systemu dróg przeciwpożarowych, zakup specjalistycznego sprzętu do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii. Typ beneficjentów: 1. Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, w zakresie zadań na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. 2. Jednostki samorządu terytorialnego, ich jednostki organizacyjne oraz ich związki i stowarzyszenia. 3. PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne. 4. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy odrębnej umowy. 5. Jednostki państwowej straży pożarnej. Grupy docelowe: nie dotyczy. 2.6. Ochrona i promocja zasobów przyrodniczych Przykładowe rodzaje projektów: 1. Projekty z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych na obszarach chronionych. 2. Projekty z zakresu zachowania różnorodności gatunkowej. 3. Projekty z zakresu udrażniania korytarzy ekologicznych. 4. Projekty z zakresu edukacji ekologicznej — budowa ścieżek dydaktycznych, punktów, wież widokowych, tablice informacyjne. 5. Projekty z zakresu wzbogacania składu gatunkowego drzewostanów (m.in. eliminacja monokultur). Typ beneficjentów: 1. Jednostki samorządu terytorialnego, ich jednostki organizacyjne oraz ich związki i stowarzyszenia. 2. PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne. 3. Jednostki sprawujące nadzór lub zarządzające obszarami chronionymi. 4. Organizacje pozarządowe. 5. Ośrodki edukacji ekologicznej. Grupy docelowe: nie dotyczy.

Oś priorytetowa 3. Rozwój infrastruktury społecznej Celami osi są: poprawa jakości i dostępności usług społecznych poprzez inwestycje w infrastrukturę społeczną (edukacyjną, zdrowia, pomocy społecznej, kultury), w tym dla osób niepełnosprawnych, ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego.

Działania w ramach osi 3.1. Rozwój infrastruktury edukacyjnej