Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego („Czysta Energia” – kwiecień 2009) Autorzy: Agnieszka Krawczyk, Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej, Arkadiusz Lewicki, Związek Banków Polskich Kryzys finansowy oraz ogarniająca Europę recesja nie pozostają bez wpływu na rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych w Polsce. W czasach, kiedy prognozy ekonomiczne szybko tracą waŜność, sytuacja zmienia się dynamicznie, a na rynku inwestycyjnym panuje dezorientacja, sukces OZE zaleŜy w duŜym stopniu od posiadania aktualnej, rzetelnej i dobrze ukierunkowanej informacji, w tym o dostępie do kapitału. Według zapewnień polskiego rządu wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (OZE), w porównaniu z innymi rodzajami energii będzie w Polsce rosło najszybciej. ZałoŜony w „Polityce energetycznej Polski do 2030 roku” udział OZE oznacza znaczny wzrost jej uŜycia w porównaniu z obecnym stanem. Jednocześnie eksperci oszacowali rynek inwestycyjny związany z energetyką odnawialną na kwotę ponad 60 mld zł, i to tylko w ramach nakładów do 2020 r. (do tego roku Polska musi osiągnąć 15% udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zuŜyciu energii). Środki na ochronę środowiska Realizacja celów i zadań z zakresu ochrony środowiska w latach 2009-2016 (tab. 1, 2) implikuje ze strony rządu egzekwowanie wymogów ekologicznych, w celu wzmacniania popytu na ochronę środowiska oraz ułatwiania absorpcji unijnych funduszy. Nieosiągnięcie celów moŜe spowodować, Ŝe nie zostaną zrealizowane zobowiązania akcesyjne, następować będzie obniŜenie poziomu Ŝycia w Polsce i ograniczenie moŜliwości funkcjonowania polskich przedsiębiorców na wspólnym rynku. Tab. 1. Struktura nakładów na ochronę środowiska na lata 2009-2012 ze względu na źródło ich pochodzenia1 Źródło pochodzenia

Środki prywatne Środki publiczne, w tym: •

Nakłady Szacunkowa kwota w mld zł w% Ogółem W tym: na wdraŜanie zobowiązań akcesyjnych 43 28,3 28,3 57 11

37,9 7,1

26 1

Środki jednostek samorządu 21 13,8 11 • Środki NGOŚiGW oraz WFOŚiGW 5 3,5 0,5 • BudŜet państwa 20 13,5 13,5 • Środki zagraniczne* * środki w ramach pomocy Unii Europejskiej oraz środki z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Instrumentu Szwajcarskiego oraz innej pomocy bilateralnej

Tab. 2. Struktura nakładów na ochronę środowiska na lata 2013-2016 ze względu na źródło ich pochodzenia1 Źródło pochodzenia Nakłady w % Szacunkowa kwota w mld zł Ogółem

W tym: na realizację zobowiązań akcesyjnych 28,4

Środki prywatne

45

28,4

Środki publiczne w tym:

55

35,1

24,4

•

Środki jst

7

4,4

0,6

•

Środki NGOŚiGW oraz WFOŚiGW BudŜet państwa

24

15

12,1

7

4,6

0,6

•

17 11,1 11,1 • Środki zagraniczne* * środki w ramach pomocy Unii Europejskiej oraz środki z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Instrumentu Szwajcarskiego oraz innej pomocy bilateralnej

W najbliŜszych latach inwestorzy instytucjonalni oraz przedsiębiorcy, a nawet osoby fizyczne, będą mogli skorzystać z licznych instrumentów wsparcia publicznego. Będą to zarówno programy współfinansowane środkami zagranicznymi, jak i operujące środkami krajowymi. Łączna kwota dostępnego bezpośredniego wsparcia projektów OZE w postaci dotacji oraz preferencyjnych poŜyczek i dopłat do kredytów przekroczy 12 mld zł. Tab. 3. Fundusze Unii Europejskiej i środki krajowe w mld euro

Fundusze UE

BudŜet UE

Współfinansowanie krajowe Razem

EFRR, EFS, FS

67,3

Środki publiczne

11,9

Środki prywatne

6,4

– – –

3,9 0,1 –

EFR – ROW EF Rybacki Tzw. polityki lizbońskie (7 Program ramowy, wspieranie konkurencyjności, TENs, program edukacjuny i in.) oraz dot. Bezpieczeństwa i obywatelstwa UE Razem

13,2 0,7 4,3*

85,5

85,6

17,1 0,8 4,3*

108

Źródło: MRR, 2006

Fundusze unijne na lata 2007-2015 (tab. 3) oferują szerokie moŜliwości finansowania projektów OZE.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), ale i wspólnotowe programy ramowe dają wiele zróŜnicowanych moŜliwości wsparcia. Szczególna rola, spośród 22 instytucji publicznych zaangaŜowanych w procesy inwestycyjne na polu proekologicznym, przypada oczywiście Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Aktualne formy finansowania przedstawia rysunek 1. Nakłady inwestycyjne słuŜące ochronie środowiska w Polsce w latach 2004-2006 wyniosły ponad 18 mld zł Od kilku lat wyraźnie wzrastała rola kredytu bankowego oraz środków unijnych. W 2004 r. środki funduszy stanowiły ¼ wszystkich źródeł finansowania i były na drugim miejscu po środkach własnych inwestorów (48%). Kredyty krajowe, w tym bankowe, wyniosły wtedy 8,2% ogółu środków zaangaŜowanych na omawianym polu. W 2006 r. udział środków funduszy ekologicznych spadł do 17%, zaś kredytów bankowych wzrósł do 11%. Jeśli chodzi o strukturę podmiotów inwestujących w latach 2004-2006 r. w przedsięwzięcia proekologiczne, dominują przedsiębiorcy i jednostki samorządu terytorialnego. W 2006 r. ponad 50% (tj. ok. 3,3 mld zł) inwestycji proekologicznych w Polsce zrealizowali przedsiębiorcy. Wśród projektów inwestycyjnych wdraŜano takŜe „unijne”, spośród których ponad 50% było współfinansowanych komercyjnym kredytem bankowym. Do zewnętrznego finansowania projektów proekologicznych w Polsce moŜna zaliczyć: dotacje krajowe i unijne, kredyty i poŜyczki preferencyjne (z dopłatami do oprocentowania lub kapitału kredytu), kredyty i poŜyczki komercyjne, obligacje komunalne i korporacyjne, oraz finansowanie w tzw. formule trzeciej strony i partnerstwie publiczno-prywatnym.

Finansowanie projektów OZE wg form

Dotacje PoŜyczki

Dopłaty do oprocentowania

Rys. 1. Aktualne formy dofinansowania projektów OZE przez NFOŚiGW Źródło: NFOŚiGW, 2009

Istnieje wiele moŜliwości pozyskania finansowania zewnętrznego dla inwestycji OZE. PoniewaŜ Ŝadna instytucja finansowa z reguły nie finansuje całości projektu, niezbędny będzie montaŜ finansowy, zawierający zazwyczaj kilka źródeł zewnętrznych. Kredytobiorca musi jednak zawsze pamiętać o wkładzie własnym i optymalnych dla obu stron zabezpieczeniach. Właściwe połączenie kilku źródeł finansowania OZE pozwala na zdobycie

brakujących środków. Wsparcie zewnętrzne często przesądza o moŜliwości realizacji przedsięwzięcia. Sytuacja gospodarcza a dostęp do finansowania Sytuacja na rynkach finansowych oraz spowolnienie gospodarcze z pewnością wpłynęły na zmianę warunków dostępu do finansowania takŜe dla rynku OZE. Wzrost ceny pieniądza, zwiększenie wymagań ostroŜnościowych, a tym samym i zmniejszenie dostępności kredytu to efekty zmian w otoczeniu polskich banków, do których muszą się one dostosować. Większość faktycznie zaostrzyła kryteria dostępu do kredytów, ale nie oznacza to przecieŜ wycofania się z obsługi inwestycji OZE, tym bardziej Ŝe akurat ta grupa będzie w najbliŜszym czasie zasilona powaŜnymi środkami publicznymi. Banki podtrzymują podstawowe formy obsługi beneficjentów. Głównymi usługami oferowanymi kredytobiorcom będą więc instrumenty dłuŜne, rozliczeniowe i zabezpieczające. Finansowanie OZE Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie energetyki odnawialnej. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe banki komercyjne nawiązują takŜe współpracę z innymi podmiotami angaŜującymi środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). WaŜne miejsce na rynku kredytów proekologicznych zajmują w szczególności Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank Rady Europy, zaś pośród instytucji krajowych – Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ale nie tylko banki finansują rozwój energetyki odnawialnej. TakŜe przedsiębiorstwa leasingowe uczestniczą w finansowaniu takich projektów (rys. 2). Dzięki dokonanym ubiegłorocznym zmianom przepisów w systemie absorpcji środków UE będzie moŜna np. wydatki z tytułu leasingu jednorazowo zrefundować, a nie jak dotychczas jedynie w ratach, i to w ograniczonym czasie.

7,4 6,7

4,3 2,9

2005 2006

2007 2008

Rys. 2. Wartość netto leasingu maszyn i urządzeń w latach 2004-2008(w mld zł) Źródło: ZPL, 2008

Innym cennym partnerem finansowym w projekcie OZE moŜe być inwestor private equity/venture capital (pe/vc). Fundusz kapitałowy, jako wspólnik, weźmie na siebie część ryzyka inwestycji wspólnie z innymi właścicielami spółki. Ponadto, podczas gdy zadłuŜenie utrudnia zaciągnięcie dalszych kredytów, inwestycja venture capital wprost przeciwnie –

poprawia relację zadłuŜenia do kapitałów własnych i zwiększa zdolność kredytową. Fundusze pe/vc mogą być cennym wsparciem w okresie spowolnienia. Z bankami trzeba rozmawiać Kryzys na rynkach finansowych oddziałuje nie tylko na instytucje finansowe. Oczywiste jest, Ŝe wielu przedsiębiorców, w tym inwestorów OZE, zaczyna juŜ odnotowywać będące efektem wpływu sytuacji makroekonomicznej pogorszenie płynności i perspektyw rentowności. Potwierdzają to wyniki badań koniunktury przeprowadzone w I kwartale br. przez GUS. Zwiększa się liczba przedsiębiorców źle oceniających perspektywy w wyniku niepewności sytuacji gospodarczej i spadku popytu na rynku krajowym. Wpływa to takŜe na wstrzymywanie się z nowymi inwestycjami i zmniejszenie popytu kredytowego. Znamiennym faktem jest to, Ŝe po raz pierwszy w historii cyklicznych badań NBP nt. sytuacji na polskim rynku kredytowym odnotowano spadek zapotrzebowania przedsiębiorców na finansowanie inwestycji jako podstawę spadku zapotrzebowania kredytowego w tej grupie kredytobiorców. Podobnie więc wiele projektów unijnych (jako projektów inwestycyjnych, opartych na realiach ekonomicznych), wykonalnych jeszcze pół roku temu, dziś – przy tak szybko zmieniających się warunkach rynkowych – moŜe mieć problem z realizacją za rok czy dwa. Eksperci bankowi starają się zdiagnozować takie sytuacje, jeszcze zanim zaczną się powaŜne kłopoty i przedsiębiorca będzie musiał np. zwrócić dotację z odsetkami. Tym bardziej naleŜy zachęcać inwestorów/beneficjentów do jak najwcześniejszego rozpoczęcia rozmów z bankiem w celu optymalnego przygotowania projektu i wspólnego rozwaŜenia wszystkich moŜliwych scenariuszy, w tym awaryjnych. NaleŜy pamiętać, Ŝe kryzys jest dla jednych poraŜką, a dla innych – lepiej przygotowanych – szansą. To naturalna konsekwencja funkcjonowania w globalnej gospodarce, na czym w ostatnich latach równieŜ nasze firmy korzystały. Polscy beneficjenci w okresie ogólnego zmniejszenia płynności na rynkach finansowych, mając do dyspozycji znaczne środki zagraniczne, mogą wykorzystać ten atut do uzyskania realnych przewag konkurencyjnych na rynku unijnym. W czasie, kiedy wszelkie prognozy ekonomiczne straciły waŜność, sytuacja zmienia się dynamicznie, a rynek inwestycyjny pozostaje zdezorientowany – sukces zaleŜy w duŜym stopniu od posiadania aktualnej, kompletnej i dobrze ukierunkowanej informacji, w tym o dostępie do kapitału inwestycyjnego. Potrzebna jest wiedza na temat dostosowanych lub dostosowywanych właśnie do pakietów antyrecesyjnych wymogów poszczególnych podmiotów finansujących projekty OZE i programów publicznych. Szczególnego znaczenia nabiera więc moŜliwość bezpośredniego kontaktu z instytucjami oferującymi wsparcie dla inwestorów OZE. Taką sposobnością będzie Międzynarodowy Kongres Energii Odnawialnej GREEN POWER 2009, w którym udział zapowiedzieli juŜ przedstawiciele rządu, samorządów, instytucji finansowych oraz innych podmiotów wspierających inwestycje OZE. Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego będzie tematem całodniowej konferencji, która jako element Kongresu odbędzie się drugiego dnia imprezy. Wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego w ramach OZE będą mogli spotkać się w jednym miejscu, wymienić doświadczenia i opinie, ale przede wszystkim dowiedzieć się, co w związku z kryzysem zmieniło się i wkrótce zmieni w programach i polityce instytucji wspierających „zieloną energetykę”. Kongres wpisuje się takŜe w debatę publiczną na temat Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., w kontekście wyzwań europejskich i światowego kryzysu finansowego. Kongres wraz z

Międzynarodowymi Targami Energii Odnawialnej odbędzie się w Poznaniu w 19-21 maja i będzie największą imprezą rynku OZE w Polsce w 2009 r. Źródła 1 „Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Ministerstwo Środowiska. 17 grudnia 2008 r.