LUBELSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA ul. Lubartowska 60, 20-094 Lublin tel./fax (0-81) 532-72-97, (0-81) 534-28-61 Internet: www.loia.pl BIURO czynne w godzinach: 800 - 1500 – sprawy dotyczące prawa wykonywania zawodu oraz składek członkowskich: codziennie w godzinach: 800 - 1300 e-mail: [email protected] G O D Z I N Y P R Z Y J Ę Ć: PREZES mgr farm. Tomasz Barszcz poniedziałek 900-1200, czwartek 1200-1500 e-mail: [email protected] V-CE PREZES mgr farm. Krzysztof Przystupa piątek 900-1200 OKRĘGOWY RZECZNIK ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ mgr farm. Janina Kisielewska ostatni poniedziałek miesiąca 1000-1200 DYREKTOR BIURA mgr Anna Knieć codziennie 800-1500 e-mail: [email protected] RADCA PRAWNY mgr Małgorzata Goździewska środa, piątek 1000-1300 [email protected] Numer rachunku bankowego Lubelskiej OIA:

90 1500 1520 1215 2006 2546 0000 Kredyt Bank SA

2

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

SPIS TREŚCI SŁOWEM WSTĘPU .................................................................................................. 3

Problematyka pracy zawodowej aptekarzy 22-cyfrowe numery identyfikujące recepty ................................................... 4 Nowe rozporządzenie w sprawie recept – komunikat .................................. 5 Interpretacja art. 9 ustawy o refundacji leków... .................................................... 12 Zakaz reklamy aptek ...................................................................................... 16

Wiadomości Z posiedzenia Okręgowej Rady Aptekarskiej w Lublinie ...................................... 21 Kalendarium prac Prezesa oraz członków ORA w Lublinie – marzec .................... 21 Przypominamy ................................................................................................ 23

Uroczystości i wydarzenia mgr farm. Janusz Kisielewski

Zasłużeni dla Fundacji Rozwoju Lubelskiego Wydziału Farmaceutycznego ....................................................... 24 mgr farm. Barbara Wiechnik

Rekolekcje wielkopostne farmaceutów ............................................................... 26

Historia farmacji mgr farm. Jolanta Połajdowicz

Kraśniczyn – okolice, ludzie i apteka ............................................................... 28

Nauka mgr farm. Aleksandra Szopa, dr hab. n. farm. Ewa Poleszak

Wpływ kofeiny na farmakoterapię zaburzeń depresyjnych i lękowych .................................................................. 33

Non omnis moriar mgr farm. Janusz Kisielewski Mgr farmacji Czesław Wysłocki nie żyje................................................................ 38

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

3

SŁOWEM WSTĘPU Szanowni Państwo, informuję, że Minister Zdrowia podpisał w dniu 14.03 2012 r. następujące rozporządzenia: - zmieniające rozporządzenie w sprawie informacji gromadzonych przez apteki oraz informacji przekazywanych Narodowemu Funduszowi Zdrowia, - w sprawie sprowadzania z zagranicy produktów leczniczych niezbędnych dla ratowania życia lub zdrowia pacjenta dopuszczonych do obrotu bez konieczności uzyskania pozwolenia. Proszę zwrócić uwagę na zagadnienia związane z realizacją recept wg zmian z 10 marca 2012 r. W bieżącym numerze Biuletynu przedstawiamy komunikat Prezesa NRA oraz uzupełnienie Radcy Prawnego LOIA do tego komunikatu. W spawie reklamy wiele wyjaśni interpretacja GIF opublikowana w niniejszym numerze.

Wszystkim Aptekarzom i ich Rodzinom, z okazji zbliżających się Świąt Wielkanocnych, życzę zdrowia, spokoju ducha oraz wiosennej energii. Słonecznych i rodzinnych chwil, które napełniają radością i nadzieją. Wszelkiej pomyślności i dużo uśmiechu na te dni. W imieniu członków Okręgowej Rady Aptekarskiej, pracowników Biura LOIA oraz Redakcji Biuletynu Prezes ORA w Lublinie mgr farm. Tomasz Barszcz

4

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

Od dnia 16.03 br. w aptekach mogą pojawiać się recepty z numerami o których mowa w poniższym piśmie.

22-cyfrowe numery identyfikujące recepty

Tomasz Barszcz Prezes Lubelskiej Okręgowej Rady Aptekarskiej

Lublin, dnia 16 marca 2012 r.

Szanowny Panie Prezesie, Pragnę Pana poinformować, że Lubelski Oddział Wojewódzki w dniu 19 marca rozpocznie wydawanie 22 cyfrowych zakresów liczb będących unikalnymi numerami identyfikującymi recepty zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia roku w sprawie recept lekarskich (Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r., poz. 260). Zgodnie z rozporządzeniem i zarządzeniem Prezesa NFZ Nr 1/2012/DGL z dnia 4 stycznia 2012 r. w sprawie określenia zasad numeracji recept numery te będą rozpoczynały się od cyfr '01030000' i powinny posiadać poprawną cyfrę kontrolną dla całego 22 znakowego numeru recepty. Nowe numery powinny być stosowane wraz z nowym wzorem recepty. Proszę o przekazanie tej informacji aptekom zrzeszonym w Lubelskiej Okręgowej Izbie Aptekarskiej. z poważaniem Dyrektor Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia Krzysztof Tuczapski

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

5

W poprzednim numerze Biuletynu opublikowaliśmy zagadnienia i przepisy odnoszące się do rozporządzenia MZ w sprawie recept lekarskich z dn. 23.12.2011 r. W dniu 10 marca 2012 r. weszło w życie nowe rozporządzenie, które wprowadza istotne zmiany w ich realizacji. Poniżej przedstawiamy Komunikat NRA w którym wskazane zostały najistotniejsze zmiany. red.

Nowe rozporządzenie w sprawie recept – komunikat Warszawa, dn. 9 marca 2012 r. 

 Komunikat w sprawie nowego rozporządzenia w sprawie recept lekarskich

W dniu 8 marca 2012 r. minister zdrowia podpisał nowe rozporządzenie w sprawie recept lekarskich, obowiązujące od dnia 10 marca 2012 r. Nowe rozporządzenie w sprawie recept lekarskich wprowadza kilka istotnych zmian zmierzających do odformalizowania procesu realizacji recept, a w konsekwencji do ograniczenia pozamerytorycznych przypadków, w których recepty były kwestionowane przez organy kontroli. 1. Przyjęto alternatywną metodę określania na recepcie odpłatności leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego. Zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia, dane dotyczące przepisanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych obejmują odpłatność leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego, określoną w sposób następujący: a) jeżeli lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny występuje w wykazie refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych w jednej odpłatności, osoba uprawniona nie wpisuje tej odpłatności, b) jeżeli lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny występuje w wykazie refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych w więcej niż jednej odpłatności, osoba uprawniona: • wpisuje symbol „P” w przypadku przepisywania tego leku, środka

6

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego za najniższą odpłatnością wynikającą z wykazu, • nie wpisuje poziomu odpłatności w przypadku przepisywania tego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego za najwyższą odpłatnością wynikającą z wykazu, • wpisuje odpłatność określoną w wykazie refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych w przypadkach innych niż wskazane w tiret pierwsze i drugie,  c) jeżeli lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny jest przepisywany poza zakresem refundacji, osoba uprawniona wpisuje symbol „X”. 2. Zliberalizowano sposób określania ilości leków na recepcie (§ 7). Zgodnie z  § 7 rozporządzenia, ilość leku, leku recepturowego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego oraz surowca farmaceutycznego przeznaczonego do sporządzenia leku recepturowego określa się cyframi arabskimi lub słownie. Ilość surowca farmaceutycznego przeznaczonego do sporządzenia leku recepturowego będącego środkiem obojętnym, przeznaczonym do nadania odpowiedniej postaci leku, można również określić wyrazami „ilość odpowiednia”, „quantum satis” lub „q.s.”. 3. Przyjęto przepis, który ma odformalizować wystawianie recept i chronić apteki przed absurdalnymi zarzutami kontrolerów NFZ dotyczących formy recept lekarskich. Przyjęto zasadę, że osoba wydająca może zrealizować recepty zawierające dane, o których mowa w § 3, lub zamieszczone zgodnie z § 16, także w przypadku, gdy: 1) rozmieszczenie tych danych nie odpowiada poszczególnym częściom wzoru recepty przeznaczonym na ich rozmieszczenie lub 2)  recepta pod względem graficznym, jej rozmiar lub kształt nie odpowiadają wzorowi recepty. 4. Uchylono przepis pozwalający aptekom określanie identyfikatora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Przepis ten stanowił, że „jeżeli na recepcie nie wpisano, wpisano w sposób nieczytelny lub niezgodny z rozporządzeniem identyfikator oddziału wojewódz-

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

7

kiego Funduszu lub kod uprawnień dodatkowych pacjenta - osoba wydająca może określić te dane na podstawie odpowiednich dokumentów dotyczących pacjenta przedstawionych przez osobę okazującą receptę; osoba wydająca zamieszcza wówczas na rewersie recepty odpowiednią adnotację oraz swój podpis”. Zmiana ta oznacza, że osoba wystawiająca receptę nie będzie mogła przerzucić obowiązku sprawdzenia ubezpieczenia pacjenta i wpisania identyfikatora oddziału NFZ na osobę realizującą receptę. 5. Wprowadzono także możliwość uzupełniania lub poprawiania w komunikacie elektronicznym przekazywanym przez apteki do oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia danych takich jak: 1) kod uprawnień dodatkowych pacjenta, 2)  numer poświadczenia albo numer dokumentu uprawniającego do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji, 3) numer prawa wykonywania zawodu osoby wystawiającej receptę, 4)  numer REGON lub numer umowy upoważniającej do wystawiania recept refundowanych, 5) numer PESEL, 6) numer paszportu lub innego dokumentu ze zdjęciem potwierdzającego tożsamość – w przypadku cudzoziemca niebędącego osobą uprawnioną do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji, a w przypadku osoby posiadającej Kartę Polaka – numer Karty Polaka Dane, które mogą zostać umieszczone w elektronicznym komunikacie, są to dane, do których gromadzenia i przekazywania do Narodowego Funduszu Zdrowia jest zobligowana apteka, zgodnie z  rozporządzeniem w  sprawie informacji gromadzonych i  przekazywanych przez apteki oraz informacji przekazywanych do Narodowego Funduszu Zdrowia (Dz. U. Nr 294, poz. 1742). Dzięki temu osoba wydająca może wpisać lub poprawić dane na recepcie lub tylko w elektronicznym komunikacie. 6. Rozszerzono katalog błędów, pomimo zaistnienia których apteka będzie realizować recepty. Zgodnie z § 16 ust. 4 rozporządzenia, „Osoba wydająca realizuje receptę, na której: 1)  nie wpisano lub wpisano w sposób błędny dane podmiotu drukującego, o których mowa w § 2 ust. 4;

8

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

2)  wpisano w sposób błędny lub niezgodny z rozporządzeniem adnotację na recepcie wystawionej dla siebie albo dla małżonka, zstępnych lub wstępnych w linii prostej oraz dla rodzeństwa, o której mowa w § 3 ust. 3; 3) zawarte zostały inne niż określone w  rozporządzeniu informacje lub znaki niestanowiące reklamy leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych”. 7. Wprowadzono tzw. abolicję. W rozporządzeniu wprowadzono przepis, który umożliwia realizowanie recept, które nie spełniają kryteriów obecnie obowiązującego rozporządzenia, między innymi przez fakt umieszczania przez lekarzy pieczątki „Refundacja leku do decyzji NFZ” – tzw. abolicja. Przepis § 30 ust. 3 stanowi: „3. Recepty wystawione od dnia 1 stycznia 2012 r., nie później jednak niż przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, uznaje się za prawidłowe, pomimo nieumieszczenia na nich danych, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 2 lit. c-g i pkt 3 oraz § 6 ust. 1 pkt 6 i 7, a także w przypadku gdy recepta zawiera informacje inne niż wynikające z przepisów”. Z przepisu tego wynika, że recepty uznaje się za prawidłowe, pomimo nieumieszczenia na nich: • wieku pacjenta (§ 3 ust. 1 pkt 2 lit. c),  • kodu uprawnień dodatkowych pacjenta (§ 3 ust. 1 pkt 2  lit. d), • numeru poświadczenia, o którym mowa w art. 52 ust. 2 pkt 9 ustawy – w przypadku korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji w rozumieniu przepisów ustawy, zwanych dalej „przepisami o koordynacji” (§ 3 ust. 1 pkt 2 lit. e), • numeru PESEL (§ 3 ust. 1 pkt 2 lit. f), • numer paszportu lub innego dokumentu ze zdjęciem potwierdzającego tożsamość (§ 3 ust. 1 pkt 2 lit. g), • identyfikatora płatnika (§ 3 ust. 1 pkt 2 pkt 3) • określenia odpłatności leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego wynikająca z wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych (§ 6 ust. 1 pkt 6).  Receptę uznaje się za prawidłową także „w przypadku gdy recepta zawiera informacje inne niż wynikające z  przepisów”. Pieczątka „Refundacja leku do decyzji NFZ” jest niezgodna z rozporządzeniem, jednak niektóre apteki decydowały się na realizację wadliwych recept, aby nie zamykać pacjentom

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

9

dostępu do refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych. 8. Dookreślono zakres kontroli realizacji recept. W § 29 ust. 3 postanowiono, że: „3. Kontrola realizacji recept na leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyroby medyczne obejmuje badanie i  ocenę prawidłowości działań osób wydających w zakresie: 1) zrealizowania i otaksowania recept; 2) ilości wydawanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych; 3) przestrzegania terminów realizacji recept”. W  poprzednio obowiązujących rozporządzeniach w  sprawie recept lekarskich norma ta była otwarta, tzn. pkt 1-3 poprzedzone były wyrazami „w szczególności”, co oznaczało, że zakres kontroli mógł być rozszerzany w drodze interpretacji przez kontrolerów NFZ na inne, niewymienione wprost przypadki. 9. Doprecyzowano wymóg czytelności recepty lekarskiej. Przepis § 29 ust. 4 stanowi: „4. Recepta, na podstawie której osoba wydająca wydała lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny, zgodnie z ordynacją lekarską wynikającą z dokumentacji medycznej, spełnia wymagania w zakresie jej czytelności określone w § 2 ust. 1 pkt 1”. Powyższe oznacza, że czytelność nie będzie już stanowić cechy recepty, która może być swobodnie podważana przez kontrolerów NFZ. Przyjęto zasadę, że wydanie leku zgodnie z ordynacją lekarską wynikającą z dokumentacji medycznej potwierdza czytelność recepty. 10. Rozporządzenie wprowadza szerszy niż dotychczas zakres danych nanoszonych w formie kodów kreskowych. Zgodnie z § 3 ust. 5 rozporządzenia: „5. Dane, o których mowa w ust. 1 pkt 7 lit. b i ust. 4 oraz § 4 ust. 1 pkt 4, są, a dane, o których mowa w ust. 1 pkt 1–7 lit. a, mogą być przedstawione dodatkowo techniką służącą do ich automatycznego odczytu, w szczególności w postaci jedno- lub dwuwymiarowych kodów kreskowych”. Przepis ten oznacza, że dane w postaci unikalnego numeru identyfikującego receptę muszą być przedstawione na recepcie dodatkowo techniką

10

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

służącą do ich automatycznego odczytu, w szczególności w postaci jedno- lub dwuwymiarowych kodów kreskowych. Dane w postaci: 1) numeru prawa wykonywania zawodu osoby uprawnionej, o którym mowa w przepisach o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz w przepisach o zawodzie felczera; 2) identyfikatora stanowiącego dziewięć pierwszych cyfr numeru identyfikacyjnego REGON • będą obowiązkowo przedstawiane na recepcie techniką służącą do ich automatycznego odczytu, w szczególności w postaci jedno- lub dwuwymiarowych kodów kreskowych – od 1 stycznia 2013 r. Przyjęto zasadę, że oddział wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia obowiązany będzie do zapewnienia dostępu osobie uprawionej albo świadczeniodawcy, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 1, do automatycznego generowania kodów, o których mowa w ust. 5.  Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej dr Grzegorz Kucharewicz

• W uzupełnieniu Komunikatu Prezesa NRA poniżej zwracamy dodatkowo uwagę na niektóre istotne aspekty, wprowadzone rozporządzeniem. 1. Osobą wydającą jest osoba uprawniona do wykonywania czynności fachowych w aptece, tj. wyłącznie farmaceuci i technicy farmaceutyczni w granicach ich uprawnień zawodowych (§ 1 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia). Realizacja recepty obejmuje potwierdzenie realizacji recepty, jej otaksowanie oraz wydanie przepisanych na niej leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych przez osobę wydającą. (§ 13 ust. 1 rozporządzenia). Przypominamy, że technik farmaceutyczny odbywający staż w aptece nie jest osobą uprawnioną do wykonywania czynności fachowych w aptece. 2. Na dole recepty winna być zamieszczona, w formie wydruku, nazwa i adres lub numer Regon podmiotu drukującego, a w przypadku gdy wydruku dokonuje osoba wystawiająca receptę – zwrot „wydruk własny” (§ 2 ust. 4 rozporządzenia). Natomiast z treści § 16 ust. 4 pkt. 1 wynika, że osoba

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

11

wydająca realizuje receptę na której nie wpisano lub wpisano błędnie dane podmiotu drukującego. Dane dotyczące przepisanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobów medycznych obejmują między innymi nazwę leku lub ich nazwę skróconą, która w jednoznaczny sposób pozwala określić przepisany lek, zaś w przypadku środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego nazwę rodzajową lub handlową (§ 6 ust. 1 pkt 1). Jeżeli lek ,środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny przepisywany jest poza zakresem refundacji, osoba uprawniona wpisuje w miejscu odpłatności symbol „X” lub 100%. Odpłatności mogą być także określone m.in. w następujący sposób: „B” lub równoważne – dla leku wydawane bezpłatnie, „R” lub równoważne – dla leku wydawanego za odpłatnością ryczałtową. Zlikwidowano problemy z wydawaniem leków, gdy lekarz wpisywał odpłatność za pomocą wyrazów „Ryczałt”, „Bezpłatnie”. Oznaczenia odpłatności nie są wymagane w  przypadku recept wystawianych dla pacjentów posiadających uprawnienia określone w art. 46 ustawy – „IB” oraz dla leków i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego sprowadzanych z zagranicy (§ 6 ust. 2). Termin realizacji recepty na antybiotyki w  postaci preparatów do stosowania wewnętrznego i parenteralnego nie może przekroczyć 7 dni od daty jej wystawienia (§ 17 ust. 2). Nowością jest likwidacja terminu 7- dniowego ważności recepty wystawionej w ramach pomocy doraźnej. Dookreślono, jakie antybiotyki mogą być wypisane na receptach, dla których termin ważności wynosi 7 dni. W przepisach przejściowych wskazano (§ 31 ust. 3), że recepty, którym zostały nadane 20-cyfrowe unikalne numery identyfikujące zachowują ważność. Numery te mogą być nadawane do dnia 31 grudnia 2012 r. Zachowują ważność do 31 grudnia 2012 r. także recepty, którym zostały dodane przez osobę uprawnioną albo świadczeniodawcę dwie pierwsze cyfry 00 albo 01 do 20-cyfrowego unikalnego numeru identyfikującego receptę (§ 31 ust. 4 rozporządzenia). Radca Prawny LOIA mgr Małgorzata Goździewska

12

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

Poniżej przedstawiamy Państwu korespondencję NRA do Ministerstwa Zdrowia dotyczącą interpretacji art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz komunikat MZ w tej kwestii. red.

Interpretacja art. 9 ustawy o refundacji leków... Warszawa, dn. 13 marca 2012 r.

Pan Bartosz ARŁUKOWICZ Minister Zdrowia

Szanowny Panie Ministrze W imieniu Naczelnej Izby Aptekarskiej, w tym przede wszystkim aptekarzy pracujących w aptekach szpitalnych, zaniepokojony zamieszaniem wokół prawidłowego tworzenia „list lekowo-cenowych u świadczeniodawców”, które jest wynikiem wejścia w życie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. Nr 122 poz. 696 ze zm.), zwracam się do Pana Ministra o podjęcie pilnych działań zmierzających do wyjaśnienia wątpliwości w  stosowaniu wskazanej normy i  umożliwienia szpitalom prawidłowej realizacji ustawy. Przepis art. 9 ust. 2 zobowiązuje świadczeniodawców do nabywania leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, po cenie nie wyższej niż urzędowa cena zbytu leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego, stanowiącego podstawę limitu, uwzględniając liczbę DDD leku, jednostek środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego w opakowaniu albo liczbę jednostkowych wyrobów medycznych, albo liczbę jednostek wyrobu medycznego, powiększoną o marżę nie wyższą niż urzędowa marża hurtowa, a w przypadku nabywania od  podmiotu innego niż przedsiębiorca prowadzący obrót hurtowy w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne – po cenie nie wyższej niż urzędowa cena zbytu. W związku z powyższym wnoszę o przygotowanie w trybie pilnym wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

13

żywieniowego oraz wyrobów medycznych z maksymalnymi cenami zakupu netto/brutto dla świadczeniodawców. Uzasadnienie: 1. DDD są na stronach WHO na bieżąco aktualizowane i zmieniane zgodnie z postępem wiedzy medycznej. W konsekwencji nie wiadomo jak często mają być aktualizowane ceny? 2. Dla niektórych substancji czynnych, dróg podania WHO nie podaje DDD, co z nimi? 3. Czy podczas wyliczania DDD zakupu świadczeniodawca ma się kierować tylko listą grup limitowych, która zawiera błędy (np. wg. listy MZ z dnia 08.03.2012 r. DDD dla morphinum w roztworze do wstrzykiwań wynosi 100 mg, a WHO dla tej samej samej substancji czynnej i drogi podania [paranteralnej] podaje 30 mg; wg MZ DDD dla perphenazinum w tabletkach powlekanych [lek doustny] wynosi 100 mg, a wg WHO 30 mg), czy brać pod uwagę cenę podaną w tabeli będącej załącznikiem do obwieszczenia MZ z dnia 27.02.2012 r. – wykaz refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych? przykład: Haloperidol tabletki 1 mg grupa 177.2, podstawa limitu – Haloperidol WZF 5 mg x 30 tabl. DDD dla Haloperidol 8 mg cena zbytu 4,16; cena zbytu z  marżą 4,4512; ilość DDD w  opakowaniu 18,75 co daje cenę za 1 DDD = 0,238 zł teraz Haloperidol 1 mg x 40 tabl. 1 DDD dla Haloperidolu = 8 mg, w opakowaniu jest 5 DDD: 5 DDD x 0,238 zł = 1,19 zł urzędowa cena zbytu dla Haloperidol 1 mg x 40 tabl. = 4,16 + 7% marży w 2012 r. = 4,45 zł uwzględniając ww. wyliczenia maksymalna cena leku Haloperidol 1 mg x 40 tabl. dla świadczeniodawcy wynosi 1,19 zł, a ta cena jest prawie czterokrotnie niższa od urzędowej ceny zbytu z obwieszczenia MZ z dnia 27.02.2012 – wykaz refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych gdzie wynosi 4,45. 4. Niemożność dostosowania przez dostawców wielu pozycji asortymentowych dla szpitali z uwzględnieniem DDD (nierealnie niskie ceny niepokrywające nawet kosztów produkcji), a z drugiej strony obowiązek nabywania przez świadczeniodawcę leku z uwzględnieniem DDD i zabezpieczenia świadczeniobiorców przyjętych do szpitala w  leki i  wyroby medyczne konieczne do wykonania świadczenia. 5. Zachwianie systemu zakupów zgodnie z ustawą Prawo Zamówień Publicznych, np. niektóre szpitale mają jeszcze przed wejściem w życie ustawy

14

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

podpisane umowy 2-3 letnie, w  których nie uwzględniono możliwości zmiany cen co 2 miesiące, a wypowiadanie umów grozi karami.   Reasumując, mimo podejmowanych prób obliczenia prawidłowych cen leków dla świadczeniodawców, zgodnie  z art. 9 ust. 2 powyższej ustawy oraz już drugim wykazem leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych będących podstawą limitu wraz z ich ceną zbytu, którym to obowiązkiem obarczono farmaceutów szpitalnych, klinicznych i zakładowych bez opublikowania proponowanego wykazu nie ma możliwości realizowania zadań postawionych świadczeniodawcom zgodnie z przepisami ustawy o refundacji leków. Prawo zamówień publicznych czy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Z poważaniem Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej dr Grzegorz Kucharewicz Warszawa,  dn. 16 marca 2012 r.

Komunikat Ministra Zdrowia w sprawie interpretacji art. 9 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. Nr 122, poz. 696, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o refundacji” Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o refundacji świadczeniodawca w celu realizacji świadczeń gwarantowanych jest obowiązany nabywać leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyroby medyczne po cenie nie wyższej niż urzędowa cena zbytu powiększona o marże nie wyższa niż urzędowa marża hurtowa, a w przypadku nabywania od podmiotu innego niż przedsiębiorca prowadzący obrót hurtowy w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne – po cenie nie wyższej niż urzędowa cena zbytu. Oznacza to, że świadczeniodawca nie może nabyć leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego albo wyrobu medycznego, w stosunku do którego została wydana decyzja o objęciu refundacją i o ustaleniu urzędowej ceny zbytu po cenie wyższej niż urzędowa cena zbytu zawarta w  obwieszczeniu Ministra Zdrowia powiększona maksymalnie o  wartość wynikającą z naliczenia marży hurtowej.

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

15

Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o refundacji „lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, świadczeniodawca jest obowiązany nabywać po cenie nie wyższej niż urzędowa cena zbytu leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrobu medycznego, stanowiącego podstawę limitu, uwzględniając liczbę DDD leku, jednostek środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego w opakowaniu albo liczbę jednostkowych wyrobów medycznych, albo liczbę jednostek wyrobu medycznego, powiększoną o marżę nie wyższą niż urzędowa marża hurtowa, a w przypadku nabywania od podmiotu innego niż przedsiębiorca prowadzący obrót hurtowy w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne – po cenie nie wyższej niż urzędowa cena zbytu.”. W związku z powyższym należy uznać, że rozstrzygającym w kwestii maksymalnej ceny po jakiej szpital może zakupić lek jest ust. 1 art. 9 ustawy o  refundacji, natomiast ust. 2 tego przepisu opisuje sytuację jedynie w przypadku, gdy lek z daną substancją czynną stanowi podstawę limitu lub też koszt jednego DDD leku jest niższy niż koszt DDD leku stanowiącego podstawę limitu. W przypadku, gdy lek będący przedmiotem zakupu posiada inną substancję czynną niż lek stanowiący podstawę limitu w danej grupie limitowej lub limit jest ustalony na wyższej dawce leku, niż ta która ma być przedmiotem zakupu, cena takiego leku powinna zostać określona w oparciu o przepis art. 9 ust. 1 ustawy o refundacji. Powyższe oznacza, iż cena takiego leku jedynie nie może być wyższa niż urzędowa cena zbytu powiększona o marżę nie wyższą niż urzędowa marża hurtowa. Powyższe oznacza, iż redukcja cenowa możliwa jest na linii wytwórca/ podmiot odpowiedzialny – podmiot prowadzący obrót hurtowy – świadczeniodawca, co w konsekwencji dopuszcza stosowanie tzw. faktur korygujących. Sprzedaż leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych do świadczeniodawców po cenach niższych niż urzędowe ceny leków, w tym dokonywana w sposób określony powyżej, nie stanowi naruszenia art. 49  ustawy o  refundacji, jeżeli takie warunki są stosowane w stosunku do wszystkich kontrahentów. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia Jakub Szulc

16

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

Zakaz reklamy aptek KOMUNIKAT w sprawie reklamy aptek Mając na uwadze obowiązujące po dniu 1 stycznia 2012 r. przepisy dotyczące zakazu reklamy aptek oraz regulacje wynikające wprost z ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, w tym z art. 52 tej ustawy, przestrzegamy wszystkich kierowników aptek przed działaniami niezgodnymi z prawem, w szczególności przed udziałem aptek w jakichkolwiek programach lojalnościowych i rabatowych. Ponadto przypominamy kierownikom aptek, że: • jako osoby odpowiedzialne za prowadzenie apteki ogólnodostępnej, w przypadku podjęcia czynności administracyjnych przez WIF, stają się oni ważnym podmiotem tych postępowań, co skutkuje tym, że każdy wyrażany przez kierownika apteki pogląd może być potraktowany jako stanowisko strony i może być oceniane przez organy nadzoru w kontekście jego zgodności z prawem oraz, że, • stwierdzenie przez WIF sprzecznego z  prawem działania aptek może skutkować oceną działania kierownika apteki pod kątem art. 45 ustawy o izbach aptekarskich, dotyczącego odpowiedzialności zawodowej. Podejrzenie niezgodności z prawem działań kierownika apteki może bowiem powodować, wszczęcie postępowania przez Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, a w konsekwencji może być podstawą do orzekania kar za stwierdzone przez sąd przewinienia zawodowe. Z tych względów NIA jeszcze raz prosi o  przemyślane i  ostrożne wyrażanie opinii oraz podejmowanie decyzji w przypadku, gdy mogą one budzić jakiekolwiek wątpliwości co do ich zgodności z obowiązującymi przepisami. Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej dr Grzegorz Kucharewicz

•

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

17

Poniżej przedstawiamy odpowiedź Głównego Inspektora Farmaceutycznego dotyczącą pytań skierowanych przez Prezes ORA w Łodzi w związku z wprowadzeniem ustawowego zakazu reklamy aptek i ich działalności oraz reklamy leków refundowanych. Warszawa, dn. 6.03.2012 r.

Pani Elżbieta Piotrowska- Rutkowska Prezes Okręgowej Rady Aptekarskiej w Łodzi

W  związku z  pismem z  dnia 6 lutego 2012 r. znak OIA/55/12 poniżej przedstawiam stanowisko Głównego Inspektora Farmaceutycznego w zakresie stosowania programów lojalnościowych w świetle zakazu reklamy działalności aptek i punktów aptecznych, który został wprowadzony ustawą z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. Nr 122, poz. 696) zmieniającą art. 60 pkt 7, art. 94a ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.). Celem programów lojalnościowych jest pozyskanie grupy lojalnych klientów, regularnie nabywających towary lub korzystających z usług organizatora programu lojalnościowego (bądź zleceniodawcy organizacji programu lojalnościowego), kształtowanie jego pozytywnego wizerunku wśród klientów, obniżki kosztów dotarcia do klienta z kolejną ofertą jak również rozpoznanie potrzeb klientów. Podstawą sukcesu programu lojalnościowego jest wywołanie u klienta emocjonalnego zaangażowania. Osiągnięcie tego celu może nastąpić przez zaoferowanie mu takiej usługi lub produktu, które sprawią, że poczuje zarówno korzyści o charakterze emocjonalnym, jak i ekonomicznym. Czynność klienta, jako przedmiot programu lojalnościowego, może polegać na samym zachowaniu się człowieka (np. pozostawaniu „lojalnym” klientem) albo na zachowaniu zakończonym rezultatem (np. nabyciu towaru lub usługi). Rezultat jest traktowany szeroko: jako cel, do którego prowadzi określone zachowanie się człowieka1. W  literaturze programy lojalnościowe definiowane są również jako służące przyciągnięciu nowych klientów i zatrzymaniu starych, mają za zadanie doprowadzenie do wzrostu sprzedaży poprzez budowanie lojalności wśród obecnych najbardziej warto1. „Prawo reklamy i promocji” E. Trapie, Lexis Nexis, wydanie 1, 2007 r., s. 494-495.

18

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

ściowych klientów czy jako narzędzia promocji konsumenckiej stosowanej w sprzedaży, w którym konsumenci nagradzani są w zależności od częstotliwości nabywania produktów lub usług danej firmy i wielkości zakupów. Programy lojalnościowe zapewniają nie tylko podniesienie sprzedaży i  często osłabienie pozycji konkurencji, ale i  bezpłatną reklamę, gdyż przyciągają klientów do konkretnych aptek zachęcając ich w ten sposób do nabywania produktów leczniczych. Dystrybutorzy próbują w  ten sposób zachęcić pacjentów, którzy rozpoznając znak programu motywowani są do dokonywania zakupów, uzyskując w ten sposób dodatkowe korzyści. W związku z brakiem legalnej definicji reklamy działalności aptek i punktów aptecznych w ustawie - Prawo farmaceutyczne, została ona zdefiniowana w orzecznictwie sądów administracyjnych. W  wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 6 marca 2008 r. sygn. akt VII SAlWa 1985/07, sąd w celu zdefiniowania powyższego zagadnienia odwołał się do wykładni językowej „ („Wielki Słownik Wyrazów Obcych” pod red. M. Bańki, wyd. PWN, Warszawa 2003 r.). Istotnym elementem reklamy jest zamiar wywołania określonej reakcji potencjalnych klientów.” Sąd mając na uwadze definicję reklamy produktu leczniczego (art. 52 wskazanej ustawy) w  zestawieniu z definicją apteki (art. 86 ust. 1 wskazanej ustawy) stwierdził, iż: „Reklamą działalności apteki jest działanie polegające na zachęcaniu potencjalnych klientów do dokonywania zakupu usług farmaceutycznych w  konkretnej aptece lub punkcie aptecznym. Każde działanie, skierowane do publicznej wiadomości, niezależnie od sposobu i. metody jego przeprowadzenia oraz środków użytych do jego realizacji, jeśli jego celem jest zwiększenie sprzedaży produktów leczniczych i wyrobów medycznych oferowanych w danej aptece”. Również w wyroku z dnia 20 września 201O r. sygn. akt VI SAlWa 838/1O Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że „za reklamę apteki należy uznać wszelkie działania polegające na informowaniu i zachęcaniu do zakupu produktu leczniczego lub wyrobu medycznego w danej aptece lub punkcie aptecznym mającym na celu zwiększenie ich sprzedaży”. Mając na uwadze powyższe definicje a także definicję oraz funkcję jaką pełnią na rynku programy lojalnościowe, w  opinii Głównego Inspektora

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

19

Farmaceutycznego są one formą reklamy działalności aptek, gdyż stanowią zachętę do kupna produktów leczniczych wyłącznie we wskazanych aptekach w celu zwiększenia ich obrotów. Należy jednak wskazać, że Główny Inspektor Farmaceutyczny jako organ II instancji w zakresie reklamy apteki i ich działalności nie jest uprawniony do zajęcia stanowiska w przedmiocie dopuszczalności stosowania konkretnych programów. Wojewódzcy inspektorzy farmaceutyczni, zgodnie z art. 94a ust. 2 ustawy - Prawo farmaceutyczne, prowadzą postępowania administracyjne w zakresie reklamy apteki i ich działalności, w związku z czym dopiero po wydaniu decyzji administracyjnej l instancji, Główny Inspektor Farmaceutyczny jako organ odwoławczy będzie mógł zająć stanowisko w  zakresie legalności stosowania konkretnego programu. W przedmiocie dopuszczalności rozpowszechniania informacji o promocjach cenowych produktów leczniczych nieobjętych refundacją i stosowanych przez producentów produktów leczniczych należy wskazać, że dozwolona jest reklama produktów leczniczych OTC na terenie apteki oraz w magazynach i pismach, pod warunkiem, że spełnia · wszystkie wymagania prawne określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 listopada 2008 r. w sprawie reklamy produktów leczniczych (Dz. U. z 2008 r. Nr 210, poz. 1327) oraz przepisach rozdziału 4 pt. „Reklama produktów leczniczych” ustawy - Prawo farmaceutyczne. Niemniej jednak w przypadku reklamowania obniżek produktów leczniczych przez podmioty odpowiedzialne, należy zwrócić uwagę na cienką granicę między reklamą produktów leczniczych na terenie apteki a reklamą apteki jako takiej. Konstruowanie reklam, na których będą się znajdowały hasła zachęcające nie tylko do nabycia produktu leczniczego po obniżonej cenie ale do nabycia go w aptece, w której reklama się znajduje, według powyższej definicji będzie mogło nosić cechy reklamy apteki bądź jej działalności. Zgodnie z § 7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 1O czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad uwidaczniania cen towarów i usług oraz sposobu oznaczania ceną towarów przeznaczonych do sprzedaży (Dz. U. Nr 99, poz. 894 z późn. zm.) „... na wywieszkach umieszczonych przy towarach oferowanych do sprzedaży po cenach promocyjnych lub obniżonych obok przekreślonej ceny dotychczasowej uwidacznia się cenę promocyjną lub cenę obniżoną, uwzględniającą rabat”. Niniejszy przepis wskazuje, że dozwolone

20

PROBLEMATYKA PRACY ZAWODOWEJ APTEKARZY

jest sprzedawanie produktów po obniżonej cenie oraz, że obligatoryjnym jest wywieszenie informacji o obniżce tak aby pacjent był poinformowany o cenie aktualnej. Wywieszki umieszcza się w miejscu ogólnodostępnym i widocznym dla każdego kupującego a napisy na wywieszkach powinny być czytelne i wyraźne (§ 4 wskazanego rozporządzenia). W przedmiocie pytania dotyczącego obniżania ceny urzędowej detalicznej produktu leczniczego w przypadku realizacji recepty na 100%, Główny Inspektor Farmaceutyczny nie jest właściwy. Z up. Głównego Inspektora Farmaceutycznego Zbigniew Niewójt Zastępca Głównego Inspektora Farmaceutycznego

Zapraszamy do udziału w Konferencji Naukowo-Szkoleniowej pt:

„Najnowsze regulacje prawne w zakresie funkcjonowania aptek oraz wybrane zagadnienia farmakoterapii” 14 kwietnia 2012 r. Aula Collegium Maius Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Lublin ul. dr K. Jaczewskiego 4 Rejestracja uczestników od godz. 8.30; rozpoczęcie szkolenia godz. 9.00 (szczegółowe informacje znajdują się na 2 stronie okładki Biuletynu)

WIADOMOŚCI

21

WIADOMOŚCI Z posiedzenia Okręgowej Rady Aptekarskiej w Lublinie Na posiedzeniu w dniu 12 marca br. Okręgowa Rada Aptekarska w Lublinie rozpatrzyła wnioski dotyczące prawa wykonywania zawodu, wpisania kandydatów na listę członków LOIA oraz stwierdzenia rękojmi należytego prowadzenia apteki. Rada rozpatrzyła wnioski o wydanie opinii w sprawie udzielenia zezwolenia na prowadzenie apteki przez: – Apteki Polskie Sp. z o.o. w Poniatowej, przy ul. Lubelskiej 3. Podczas posiedzenia oprócz spraw bieżących, członkowie Rady dyskutowali o zakazie reklam aptek. Na terenie naszej OIA zaczęły pojawiać się różne formy reklam niezgodne z prawem. Wszelkie przypadki łamania prawa będą kierowane do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. Mgr farmacji Grzegorz Kwiatosz zrelacjonował przebieg prac nad modernizacją strony internetowej LOIA. Do końca dobiega I etap prac nad wprowadzeniem rozwiązania modułowego. red. MARZEC 2012 r. KALENDARIUM PRACY CZŁONKÓW OKRĘGOWEJ RADY APTEKARSKIEJ W  LUBLINIE

09.03 – odbyło się posiedzenie Komisji ds. prawa wykonywania zawodu i rękojmi. W posiedzeniu udział wzięli: dr n. farm. Tomasz Baj – przewodniczący, dr n. farm. Mariola Drozd, mgr farm. Anna Wolska – członkowie. Komisja przeprowadziła rozmowy kwalifikacyjne z 4 kandydatami na kierowników aptek oraz zapoznała się z dokumentami 7 kandydatów. Komisja pozytywnie zaopiniowała wszystkich kandydatów na kierowników aptek. 09.03-11.03 – Prezes Rady mgr farm. Tomasz Barszcz uczestniczył w I Kongresie Farmaceutyczno-Ekonomicznym zorganizowanym przez PGF Hurt w Warszawie. Tematem wiodącym było przedstawienie ekonomicznych konsekwencji wprowadzenia w życie ustawy refundacyjnej.

22

WIADOMOŚCI

12.03 – odbyło się posiedzenie Rady, w trakcie którego rozpatrzono następujące wnioski: 18 – o wydanie prawa wykonywania zawodu farmaceuty, 4 – o skreślenie z listy członków LOIA, 1 – o wpisanie na listę członków LOIA, 11 – o stwierdzenie rękojmi należytego prowadzenia apteki, 1 – o wydanie opinii w sprawie pełnienia funkcji kierownika hurtowni farmaceutycznej, 1 – o wydanie opinii w sprawie otrzymania zezwolenia na prowadzenie apteki. 17.03 – w Lublinie odbyło się seminarium w ramach szkolenia ciągłego farmaceutów nt. ­Rola farmaceuty w procesie leczenia pacjenta. Szkolenie moderował dr Tomasz Baj – przewodniczący Komisji ds. szkoleń. W niżej wymienionych dniach Prezes Rady uczestniczył: 17.03 – w XXXI Okręgowym Zjeździe Lekarzy Lubelskiej Izby Lekarskiej, 22.03 – w XXVII Okręgowym Zjeździe Pielęgniarek i Położnych w Lublinie, 25.03 – w III Sprawozdawczym Zjeździe Lekarzy Weterynarii V Kadencji Lubelskiej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej. 22.03 – Członkowie Rady: Prezes mgr farm. Tomasz Barszcz, V-ce Prezes mgr farm. Krzysztof Przystupa, mgr farm. Teresa Florek-Nazar, dr n. farm. Tomasz Baj wzięli udział w posiedzeniu NRA. 23.03 – V-ce Prezes Rady mgr farm. Krzysztof Przystupa uczestniczył w uroczystości podpisania Aktu Erekcyjnego oraz wmurowania Kamienia Węgielnego pod rozbudowę i modernizację Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli jako pełno profilowego ośrodka onkologicznego. SKIEROWANO PISMA DO:

22.03 – do NRA z zapytaniem czy zgodnie z  § 7 rozporządzenia w sprawie recept, ilość leku przepisana przez osobę uprawnioną może być określona cyframi arabskimi lub słownie, poprzez podanie liczby opakowań, poprzez podanie liczby opakowań oraz wielkości opakowania jednostkowego lub łącznej liczby jednostek dawkowania. Przygotowała mgr Anna Knieć Dyrektor Biura LOIA

WIADOMOŚCI

23

Przypominamy Szanowne Koleżanki i Koledzy, W imieniu Lubelskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej przypominam o konieczności bieżącego regulowania składek członkowskich. Regulowanie zaległości może nastąpić poprzez wpłatę na konto bankowe Izby z podaniem tytułu wpłaty, bądź bezpośrednio do kasy Lubelskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej każdego dnia tygodnia (oprócz sobót i niedziel) w godz. 9.00 - 14.30. Lubelska Okręgowa Izba Aptekarska ul. Lubartowska 60, 20-094 Lublin Kredyt Bank S.A. nr rachunku: 90 1500 1520 1215 2006 2546 0000 Informuję, że z tytułu przynależności do samorządu aptekarskiego, wszystkie okręgowe izby aptekarskie ponoszą koszty związane z  członkostwem każdego zarejestrowanego farmaceuty w postaci składek do Naczelnej Izby Aptekarskiej. Ponadto nasza Izba opłaca, za każdego wpisanego na listę członka, składkę z tytułu ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej oraz w części finansuje organizowanie szkoleń ciągłych. Przypominam również, iż członkowie Izby winni informować organy Izby o każdorazowej zmianie miejsca zatrudnienia i zamieszkania, jak również zmianie nazwiska, uzyskanych stopniach naukowych i specjalizacjach. Prezes Okręgowej Rady Aptekarskiej w Lublinie mgr farm. Tomasz Barszcz

24

UROCZYSTOŚCI I WYDARZENIA

Uroczystości i wydarzenia

Zasłużeni dla Fundacji Rozwoju Lubelskiego Wydziału Farmaceutycznego Fundacja Rozwoju Lubelskiego Wydziału Farmaceutycznego im. mgra farmacji W. Łobarzewskiego swoją działalność finansową opiera na dobrowolnych składkach farmaceutów i sympatyków, odpisów 1% od podatków i od tzw. nawiązek sądowych. Ostatnio po zmianie i rejestracji statutu w Sądzie, przejęliśmy od Uniwersytetu Medycznego Aptekę Akademicką. Jest bardzo dużo ludzi, naszych sympatyków, którzy naprawdę w szczególny sposób przyczynili się do rozwoju Fundacji. Na ostatnim posiedzeniu Rady Fundatorów podjęto jednogłośnie uchwałę, aby uhonorować kilka szczególnie zasłużonych osób. Status honorowego członka otrzymali prof. dr hab. Jerzy Łobarzewski, prezes PGF Cefarm mgr Bogdan Walko, vice prezes Lubelskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej mgr farm. Marian Mikulski i sędzia Sądu Rejonowego w Janowie Lubelskim mgr prawa Roman Kałuża. W szczególny sposób chcieliśmy uhonorować Pana sędziego i postanowiliśmy odwiedzić Go w Jego gospodarstwie agroturystycznym w Dębinie nieopodal Janowa Lubelskiego. W uroczystości wręczenia dyplomu honorowego członka Fundacji udział wzięli: mgr farm. M. Mikulski, mgr farm. K. Belniak, mgr farm. E. Belniak, mgr farm. L. Kałuża, mgr farm. J. Kisielewski. Po złożeniu serdecznych podziękowań za szczególne zasługi dla Fundacji wręczyliśmy dyplom Honorowego Członka Panu Sędziemu. Jak przystało na gospodarzy, przyjęto nas wspaniałym ekologicznym obiadem i kieliszkiem własnej nalewki oraz poczęstowano lipowym miodem, oczywiście z własnej pasieki. Zwiedziliśmy całe gospodarstwo agroturystyczne, powozownie, stajnie z pięknymi konikami i gościnne pokoje. Całość gospodarstwa przedstawia się naprawdę imponująco. Panuje tutaj niespotykany ład, porządek i czystość. Na każdym kroku widać gospodarskie oko Państwa Kałużów. Jeżeli dodamy życzliwość i gościnność gospodarzy, to można jedynie stwierdzić, że jeżeli ktoś chce naprawdę odpo-

UROCZYSTOŚCI I WYDARZENIA

25

Uczestnicy wręczenia tytułu Honorowego Członka Fundacji (od lewej stoją: mgr farm. Kazimierz Belniak, mgr farm. Emilia Belniak, mgr farm. Lucyna Kałuża, mgr prawa Roman Kałuża, mgr farm. Janusz Kisielewski, mgr farm. Marian Mikulski)

cząć i zaczerpnąć czystego wiejskiego powietrza, to zapraszamy w imieniu gospodarzy do odwiedzenia tego naprawdę pięknego uroczyska. Jeszcze raz serdecznie i gorąco dziękujemy Panu Sędziemu za wieloletnią współpracę i  życzymy dalszego rozwoju agroturystycznego gospodarstwa. Korzystając z zaproszenia mamy nadzieję, że odwiedzimy sympatycznych gospodarzy Dębiny za kilka miesięcy, jak zazieleni się trawa, rozkwitną kwiaty, a pszczoły z własnej pasieki zaczną pracować w sadzie produkując wiosenny miód, a my będziemy go degustować. Lublin - Dębina, listopad 2011 r.

Prezes Rady Fundatorów mgr farmacji Janusz Kisielewski

26

UROCZYSTOŚCI I WYDARZENIA

Rekolekcje wielkopostne dla farmaceutów „Panie naucz nas modlić się” W dniach 9-11 marca 2012 roku w Archidiecezjalnym Domu Rekolekcyjnym na tzw. Jabłuszku w Nałęczowie przy ul. B. Prusa 28 odbyły się rekolekcje wielkopostne dla farmaceutów. W rekolekcjach uczestniczyło 37 osób: z lubelskiego koła – 25 osób oraz Koleżanki i Koledzy z innych kół Stowarzyszenia Farmaceutów Katolickich Polski: Warszawy – 2 osoby, Katowic – 2 osoby, Poznania – 4 osoby i Rzeszowa – 4 osoby. Nasze spotkanie rekolekcyjne zaszczyciła swoją obecnością Prezes Zarządu Stowarzyszenia Farmaceutów Katolickich Polski Pani mgr Jolanta Radecka i V-ce Prezes Pani mgr Barbara Fiklewicz-Dreszczyk. Rekolekcje prowadził ks. Waldemar Sądecki – duszpasterz Koła SFKP w Lublinie.

Uczestnicy rekolekcji wielkopostnych dla farmaceutów w Nałęczowie

UROCZYSTOŚCI I WYDARZENIA

27

Rekolekcje rozpoczęły się w piątek 9 marca. Po zakwaterowaniu uczestników o godz. 19.00 odbyło się rozważanie stacji Drogi Krzyżowej i o godz. 20.00 Msza św. z pierwszą katechezą rekolekcyjną. Przewodnim tematem katechez były rozważania nad treścią modlitwy OJCZE NASZ. To właśnie Ksiądz Rekolekcjonista uzmysłowił nam, że modlitwa znana od dzieciństwa, codziennie odmawiana składa się z dwóch części, z których pierwsza jest wołaniem do Boga i Jego majestatu – ojczyzny, do której dążymy i do której już należymy. Druga część modlitwy zawiera siedem próśb: - święć się imię Twoje, - przyjdź królestwo Twoje, - bądź wola Twoja, jako w niebie tak i na ziemi, - chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj, - odpuść nam nasze grzechy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom, - nie wódź nas na pokuszenie, - ale nas zbaw ode złego. W drugim dniu odbyła się adoracja Najświętszego Sakramentu z nabożeństwem duchowego przebaczenia we wszystkich etapach życia do chwili obecnej oraz sakrament pokuty. W każdym dniu rekolekcji przewidziany był czas na spotkania przy kawie i herbacie, w czasie których omawiane były między innymi tematy dotyczące działalności poszczególnych kół. W drugim dniu rekolekcji członkowie koła lubelskiego na wewnętrznym spotkaniu dokonali wyboru nowych władz. Przewodniczącą koła jednogłośnie została wybrana mgr farm. Barbara Grądzka. Dotychczas funkcję tę pełniła Pani prof. Hanna Hopkała, która nadal pozostaje członkiem naszego koła. Odbyło się również posiedzenie Zarządu SFKP, którego głównym tematem było opracowanie projektu zmian do statutu SFKP oraz innych spraw związanych z działalnością kół SFKP. W niedzielę 12 marca po Mszy świętej, Pani Prof. Teresa Wawrzynowicz skierowała w imieniu wszystkich uczestników rekolekcji wyrazy wdzięczności z życzeniami zdrowia i błogosławieństwa Bożego dla Księdza Rekolekcjonisty. Rekolekcje zakończyły się w niedzielę około godziny 14.00. mgr farm. Barbara Wiechnik



28

UROCZYSTOŚCI I WYDARZENIA

HISTORIA FARMACJI

Kraśniczyn okolice, ludzie i apteka To motto zaczerpnięte zostało z  wiersza Marii Ostasz, poetki Ani też na wielkość chorować z  Roztocza pt. Schowane marzenia, ze zbioru Wiersze i pragnę by Chcę tylko myśli jednej chwili określało moje relacje z zainteresowanym czytelnikiem. CzytelniOd niepamięci zachować kiem długoletnim i  wytrwałym, poznającym przez lata dzieje i dokonania poprzedników pracujących w zawodzie. Czytelnikom nękanym obecnie groźbą kar przez organa administracyjne, określania czy recepta jest wyraźnie napisana, czy pacjent ma uprawnienia do refundacji itd. To wszystko nie pozwala na zwykły, życzliwy uśmiech do chorego człowieka, nie zostawia na nic czasu poza skupieniem się na przestrzeganiu przepisów „bezdusznej ustawy” – to cytat z Mari Konopnickiej, jakby ktoś zapomniał, cytat z jej pięknego i niezwykle smutnego wiersza pt. Wolny Najmita. Bo okazuje się, że w XIX i XXI wieku ustawy są równie niezrozumiałe i wadliwe i trudne do zrozumienia i akceptacji, a tylko ich twórcom dają niezachwiane poczucie pewności siebie i własnej nieomylności. Rozczarowanie otaczającą nas rzeczywistością i nieprzychylnymi dla aptekarzy decyzjami dotyka nas wszystkich, pracujących czynnie i pozostających na marginesie aktywności zawodowej ale przede wszystkim dotyka zagubionych pacjentów. Pewnie ubywa mi czytelników z powodu tych narastających przeciwności, ale dla tych, którzy pozostali wierni moim tekstom, staram się o odtworzenie historii i przypominanie często bardzo chlubnych kart naszego deprecjowanego zawodu. Obszarem mego zainteresowania są tereny regionu chełmskiego, znane mi bliżej z racji mojej działalności zawodowej w inspekcji farmaceutycznej, kryjące wiele ciekawych postaci, zdarzeń i obiektów. Tym razem chciałabym opisać Kraśniczyn, osadę i gminę, pięknie położone o niezwykle malowniczej rzeźbie terenu, głębokich wąwozach i jarach,

Nie chcę z nikim stawać w szranki

HISTORIA FARMACJI

29

zalesionych zboczach i  urodzajnych terenach rolniczych. Lasy zajmują w gminie liczącej 110 km2 około ¼ powierzchni i są przez naturę obdarzone ciekawymi okazami flory i fauny. Oprócz wspaniałych pomnikowych drzew: modrzewi, buków i lip, występuje tu suseł perełkowy zagrożony wyginięciem. Inną osobliwością są źródła o niezwykle czystej wodzie znikające pod ziemią w miejscowościach Baraniec i Ciecharka. Niewątpliwie unikatowym miejscem jest Rezerwat Przyrody Głęboka Dolina, składający się z suchych i mokrych dolin stworzonych przez erozję podłoża lesowego, które odsłania na dnie wąwozów skały kredowe. Występuje tu również: wiąz górski, jawory i lipy oraz rośliny górskie: parzydło, gnieźnik, żywiec, paprotnik i wiele innych. Tereny te mają też ciekawą historię i tę odległą i niedawną. Stwierdzono, że osadnictwo tutejsze datuje się na XIV i XV wiek. Były to tereny królewskie, lesiste i bagienne i w związku z tym słabo zaludnione, weszły w skład województwa ruskiego ze stolicą we Lwowie. Po pierwszym rozbiorze Polski znalazły się w zaborze austryjackim. Wojny napoleońskie dokonały następnych zmian i od 1809 roku Kraśniczyn znalazł się w Księstwie Warszawskim, później w Królestwie Polskim, jako całkowicie zależne od Rosji tereny porozbiorowe. Ukazem carskim powstały gubernie, powiaty i gminy. Od roku

Rezerwat Przyrody „Głęboka Dolina” (Polska, woj. lubelskie) Autor: Onegumas Grzegorz Gromadzki (Praca własna Onegumas) [GFDL (www.gnu.org/copyleft/fdl.html)], via Wikimedia Commons

30

HISTORIA FARMACJI

1867 Kraśniczyn wchodził w skład gminy Czajki. Natomiast od roku 1912 został włączony do nowej guberni chełmskiej, silnie rusyfikowanej, która miała być włączona do Rosji z uwagi na dużą liczbę ludności prawosławnej. Jednak wybuch I-ej Wojny Światowej, wyparcie z tych terenów rosjan i odzyskanie przez Polskę niepodległości, na szczęście pokrzyżowało te plany. Od okresu międzywojennnego siedzibą urzędu gminy jest Kraśniczyn. Miejscowości gminy są bogate w  zabytki. Np. Bończa z  kościołem, cerkwią i pałacem, w którym mieści się Dom Pomocy Społecznej. Surhów który wyróżnia się pięknym dworem i parkiem, też zajmowanym przez DPS. Kraśniczyn z ruinami zajazdu z roku na rok w coraz gorszym stanie. Podobny obiekt w Suchej Beskidzkiej w krakowskiem został pięknie odrestaurowany i spełnia rolę karczmy, masowo odwiedzanej przez turystów i z dumą pokazywanej przybyszom. Natomiast Żułów z Domem Opieki nad ociemniałymi ma również ciekawą historię. Dom ten przez lata był kierowany przez siostrę Feliksę, Bronisławę Bunikowską sercem i duszą oddaną podopiecznym i temperamentem lwicy walczącą o dobro pensjonariuszek potrzebujących pomocy, troski i wsparcia. W czasie jej dyrektorowania wprowadzono tam wiele udogodnień ułatwiających codzienność tych ociemniałych kobiet. Wybudowano nową kotłownię i stworzono pracownię zajęć terapeutycznych w której pensjonariuszki wykonują różne przedmioty, niejednokrotnie bardzo skomplikowane. Nad Żułowem chciałabym się też zatrzymać z jeszcze innego powodu, bo tu właśnie w różnym czasie i różnych okolicznościach przebywał Prymas Tysiąclecia ks. Kardynał Stefan Wyszyński. Jego pierwszy pobyt datuje się na lipiec i sierpień 1928 roku, kiedy to pisał swoją pracę doktorską, którą kończył między styczniem i czerwcem następnego roku. Dom w Żułowie dał mu też schronienie w latach wojny. Przybył tutaj, uciekając z  Zakopanego przed hitlerowcami. W  Żułowie mieszkał od października 1941 do czerwca 1942 roku. W tym czasie prowadził tam pracę duszpasterską, wśród sióstr zakonnych i ich podopiecznych. Zachował się pokoik w którym mieszkał, bardzo skromny wręcz ascetyczny. Stacjonujący w Skierbieszowie oddział ppor. Józefa Śmiecha (ps. „Ciąg”), na rozkaz Komendy Głównej AK ochraniał Żułów i ks. Stefana Wyszyńskiego. Ksiądz ze swojej strony sprawował opiekę duszpasterską nad partyzantami, odprawiał polowe Msze Święte. Ksiądz Wyszyński odwiedzał też Żułów po wojnie w latach 1946-48 już jako biskup lubelski.

HISTORIA FARMACJI

31

Ten wielki człowiek i kapłan, znosił zawsze szykany i prześladowania ze stoickim spokojem, przebaczając po chrześcijańsku swoim ciemiężycielom. I o ile inne przymusowe miejsca odosobnienia zgotowane mu przez władze PRL-u jak np. Komańcza czy Rywałd są szeroko znane, to Żułów jest zapomniany i wymieniany jedynie przez biografów ks. Prymasa. Dzieje apteki w Kraśniczynie na podstawie wszystkich czterech wydań Kalendarzy Farmaceutycznych Franciszka Heroda z lat 1929-1936 wyglądają następująco, aptekę w tych latach prowadził Bolesław Jagielski z żoną, ( jej imienia nie udało mi się ustalić). Kalendarze nie podają nazwy uczelni jaką ukończył i roku ukończenia studiów z czego należałoby wnioskować że nie był magistrem farmacji, ale wpisany jest jako właściciel apteki. Apteka mieściła się przy Placu Targowym do 1939 r., później zajmowała pomieszczenia przy ul. Parkowej, prowadził aptekę do 1945 r. Chełchowski z Warszawy. Między rokiem 1945 a rokiem 1963 nie było apteki w Kraśniczynie. Od 1963 r. prowadziła aptekę mgr farm. Hanna Tekeli, której mąż był stomatologiem w Ośrodku Zdrowia. Hanna Tekeli pracowała następnie w Lubelskim Zarządzie Aptek w Dziale Aptek, a później w Aptece Kolejowej w Lublinie przy ul. Okopowej. Od 1968 r., prowadzili aptekę mgr mgr farmacji Czesława i Jan Osełowie, po przejściu żony do Krasnegostawu, Jan kierował apteką do 1985 r.

Rynek w Kraśniczynie Autor: Fangorn90 (Praca własna) [GFDL (www.gnu.org/copyleft/fdl.html) lub CC-BY-SA-3.0 (www.creativecommons.org/licenses/bysa/3.0)], via Wikimedia Commons

32

HISTORIA FARMACJI

Jan Oseła urodził się 6 listopada 1935 r. w Mościskach. Szkołę Podstawową ukończył w Rudniku k/Krasnegostawu, Liceum Ogólnokształcące w Zamościu. Studiował farmację na Akademii Medycznej w Lublinie w latach 1954-1959. Po napisaniu pracy magisterskiej pt. Analiza chromatograficzna różnych gatunków żelatyny, rozpoczął pracę w Rejowcu Osadzie, gdzie pracował w latach 1959-1963, później został przeniesiony do Czemiernik, by od 1968 r do 1985 r. prowadzić aptekę w Kraśniczynie. Oprócz działalności zawodowej rozwinął tu szeroką działalność społeczną. Był m.in. Przewodniczącym Gminnej Rady Narodowej, Sekretarzem PZPR. Odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką Za Wzorową Pracę w Służbie Zdrowia. Uzyskał I i II stopień specjalizacji. Później przeniósł się do Krasnegostawu. Zawsze przyjazny i uczynny zastępował okazjonalnie kierownika w aptece zmarłego mgr Mariana Nieścióra w Rejowcu Fabrycznym. Jan Oseła zmarł 22 stycznia 2003 r. Od 1983 r. rozpoczęła pracę w Kraśniczynie mgr farmacji Elżbieta Bodio absolwentka Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Lublinie Nr dyplomu L. 3286/82 z dnia 13.10.1982 r., która w dobie prywatyzacji aptek utworzyła własną placówkę 6.04.1992 r. w Kraśniczynie przy ul. Kościuszki 14a  na podstawie zezwolenia wydanego przez Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego w Chełmie. Pracowała przez lata z technikiem farmacji Krystyną Troć absolwentką Medycznego Studium Zawodowego w  Przemyślu, która ostatnio przeniosła się do Krasnegostawu, gdyż słabe dochody aptek w chwili obecnej zmuszają właścicieli do szukania oszczędności i nie stwarzają możliwości zwiększania zatrudnienia czy też utrzymania go na poprzednim poziomie. Córka pp. Elżbiety i  Leszka Bodio, Katarzyna Bodio-Bachor jest też farmaceutką absolwentką Akademii Medycznej w  Białymstoku i  pracuje w Biskupcu na Mazurach. O ogrodzie pp Elżbiety i Leszka Bodio pisałam w artykule Piękne Pasje Farmaceutów, bo ogród zasługuje na uznanie i jest przykładem pozazawodowych pasji właścicieli. Kraśniczyn położony na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych, mimo swego pięknego położenia, urozmaiconej rzeźbie terenu, licznym zabytkom i ciekawej okolicy jest mało znany. A zasługuje z pewnością na większe zainteresowanie, bo sprawdza się w jego przypadku przysłowie cudze chwalicie swego nie znacie. mgr farm. Jolanta Połajdowicz

NAUKA

33

Nauka

Wpływ kofeiny na farmakoterapię zaburzeń depresyjnych i lękowych Z badań przeprowadzonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika, że depresja stanowi jeden z czterech najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. Szacuje się, że w 2020 roku będzie ona zajmowała drugie miejsce wśród chorób cywilizacyjnych [8]. W krajach europejskich wskaźnik zachorowań na depresję wynosi około 4%, a  dane statystyczne, uwzględniające tzw. depresje maskowane, są dużo wyższe i sięgają nawet 10%. Liczba zachorowań na depresję jest różna w poszczególnych grupach wiekowych. W przedziale wiekowym 35-45 lat choruje ok. 10% populacji, natomiast w przedziale powyżej 45 lat około 20%. Pierwsze objawy zaburzeń depresyjnych mogą być rozpoznane już w dzieciństwie, w wieku szkolnym a nawet przedszkolnym. Określenie faktycznej liczby chorych utrudnione jest ze względu na fakt, że u wielu pacjentów depresja pozostaje nierozpoznana. Zakłada się, że przynajmniej 50% wszystkich osób chorych na depresję nie zgłasza się do poradni specjalistycznych [8, 17]. U znacznej liczby pacjentów z zaburzeniami afektywnymi występują mieszane zespoły lękowo-depresyjne lub depresja ze współistniejącym lękiem. Zaburzenia lękowe diagnozowane są u blisko 16% kobiet i u ok. 8% mężczyzn [21] i bardzo często współistnieją z innym schorzeniem typu nerwicowego lub psychotycznego. Opisuje się współwystępowanie lęku u znacznej części chorych ze zdiagnozowaną depresją, schizofrenią, czy też w uzależnieniach lekowych [3]. Uważa się, iż etiologia depresji ma podłoże wieloczynnikowe. Obejmuje ona przede wszystkim uwarunkowania biologiczne, ale także środowiskowe i psychologiczne. Mechanizm powstawania zaburzeń depresyjnych związany jest z zaburzeniami metabolizmu amin biogennych (noradrenaliny, serotoniny, dopaminy) lub osłabieniem czynności neuronów noradrenergicznych (NA) i/lub serotoninergicznych (5-HT) w OUN [9, 12, 15, 16]. Do zaburzeń lękowych dochodzi w momencie, kiedy bodźce nie mające znamion zagrożenia są przez organizm za takie odbierane. Najczęściej przy-

34

NAUKA

czyną takiego stanu jest przerost lub nadreaktywność ciała migdałowatego lub zaburzenia mechanizmów regulujących na poziomie hipokampa i kory mózgu [10, 18]. Dodatkowym czynnikiem, który może wpływać na nadmierną negatywną reakcję na stres, są zaburzenia w poziomie glutaminian/glutamina oraz kwas γ-amninomasłowy (GABA) w strukturach mózgu – wzrost aktywności układu glutaminianergicznego i zahamowanie układu GABA. Obecnie stosowana farmakoterapia depresji obejmuje stosowanie leków z różnych grup chemicznych o różnych mechanizmach działania: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny [9]. Leki te są obecnie stosowane rutynowo w leczeniu stanów depresyjnych, a  wspólną ich cechą jest zwiększenie przekaźnictwa noradrenergicznego i/lub serotoninergicznego w OUN. W  farmakoterapii lęku stosuje się leki należące do klasy leków psycholeptycznych (wg klasyfikacji anatomiczno-terapetyczno-chemicznej). Za najbardziej skuteczne uważa się pochodne benzodiazepiny, chociaż ich stosowanie niesie ze sobą możliwość wystąpienia dość uciążliwych działań niepożądanych, tj. uzależnienie, tolerancja, zaburzenia pamięci. Tego typu objawów ubocznych nie obserwuje się natomiast przy stosowaniu antagonistów receptorów 5-HT1a (np. buspiron), które charakteryzują się jednak dość małą skutecznością oraz koniecznością długotrwałego leczenia. Oprócz leków psycholeptycznych w farmakoterapii zaburzeń lękowych stosuje się również leki z innych grup, m.in. leki przeciwdepresyjne, głównie selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI) oraz trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD). Wśród stosowanych w terapii lęku leków, wymienić należy również leki β-adrenolityczne, które bywają stosowane jako leki pomocnicze w niektórych odmianach lęku. Niestety zarówno leki przeciwdepresyjne i  przeciwlękowe wchodzą w  liczne interakcje z  innymi lekami oraz z  pożywieniem. Wszystkie dają interakcje z  alkoholem, inhibitory MAO z żywnością zawierającą tyraminę (np. bób, czekolada, drożdże piwowarskie, kofeina, ryby, sery, niektóre winna i inne), leki hamujące wychwyt serotoninny z: inhibitorami MAO, antykoagulantami, lekami przeciwdrgawkowymi, z trazodonem, TLPD, clozapiną, β-blokerami, z lekami uspokajającymi (diazepam, alprazolam), z blokerami kanału wapniowego, z litem, tramadolem, preparatami z dziurawca; TLPD z błonnikiem [5, 6].

NAUKA

35

Fot. © Les Cunliffe - Fotolia.com

Szczególnie ważnym problemem wydaje się też jednoczesne zażywanie leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych z kofeiną. Kofeina jest najszerzej stosowanym na świecie środkiem psychostymulującym. Występuje ona w ponad 60 dostępnych na rynku napojach, a w filiżance kawy jej zawartość wynosi aż 100 mg. Średnie zużycie kofeiny w Wielkiej Brytanii określono na ok. 359 mg dziennie [20]. Kofeina, jak również teobromina i teofilina, są często używane jako składniki leków przeciwbólowych, hamujących łaknienie, miorelaksacyjnych lub są dodawane do preparatów o działaniu aktywizującym [14]. Potencjalne, szkodliwe działanie kofeiny na ośrodkowy układ nerwowy zauważono już na początku XX wieku. Kofeina jest metyloksantyną, która po podaniu doustnym szybko wchłania się z przewodu pokarmowego [7] i wywiera działanie na OUN. Działanie to występuje po około 1 godzinie i utrzymuje się przez 3 do 4 godzin. Główny mechanizm działania ośrodkowego kofeiny wynika z jej antagonistycznego działania wobec receptorów adenozynowych A1 i A2. Wyższe dawki kofeiny hamują fosfodiesterazę, blokują receptory dla kwasu γ-aminomasłowego typu A (GABA-A) oraz powodują wewnątrzkomórkowe uwalnianie jonów Ca2+. Efekt ośrodkowy wywołuje głównie pobudzenie receptorów adenozynowych A1 i A2A, które w dużej liczbie zlokalizowane są w hipokampie, korze mózgu, korze móżdżku i we wzgórzu. Uważa się, że właśnie te rejony odpowiedzialne są za psychogenny efekt kofeiny. Wpływ kofeiny na mózg jest dwufazowy. W fazie pierwszej pojawia się najczęściej pożądana stymulacja, natomiast w fazie drugiej dominują objawy niepożądane,

36

NAUKA

a po odstawieniu kofeiny zaobserwować można występowanie zespołu odstawiennego, w którym występują objawy takie jak: ból głowy, pobudliwość, bezsenność, splątanie, nudności, zmęczenie, drżenia mięśniowe oraz wzrost ciśnienia tętniczego [13, 19]. Coraz częściej podkreśla się niekorzystny wpływ kofeiny na działanie leków stosowanych w farmakoterapii różnych schorzeń. Bardzo rzadko zdarza się, że lekarze informują pacjenta o niekorzystnym wpływie kofeiny na zaleconą farmakoterapię. Doniesienia naukowe mówią o interakcjach kofeiny ze znaczną ilością preparatów. W wyniku łączenia kofeiny z lekami z różnych grup chemicznych może dochodzić zarówno do osłabiania, jak i  nasilania działania zarówno stosowanych leków, jak i  kofeiny. Wykazano m.in. nasilenie działania teofiliny na ośrodkowy układ nerwowy i serce, wywołując liczne działania uboczne (np. zaburzenia snu, niepokój, tachykardię, bóle głowy, zaburzenia pracy serca). Kofeina zawarta jest również w niektórych preparatach przeciwbólowych. Jednoczesne spożywanie napojów zawierających kawę i leków przeciwbólowych zawierających kofeinę może prowadzić do przekroczenia dawki kofeiny i niebezpiecznych objawów niepożądanych. Kofeina działa synergistycznie z kwasem acetylosalicylowym oraz aminofenazonem, nasilając działanie przeciwbólowe tych substancji. Jednoczesne stosowanie antybiotykoterapii pochodnymi fluorochinolonów (norfloxacin, ciprofloxacin, enoxacin) i kofeiny prowadzi do znacznego zwiększenia stężenia kofeiny we krwi i przedłużenia jej działania, ponieważ antybiotyki te hamują metabolizm kofeiny [5, 6]. Wskazuje się również na niekorzystny wpływ kofeiny na działanie leków stosowanych w  chorobach OUN. Wykazano, że kawa zmniejsza działanie m.in. neuroleptyków takich jak: flufenazyna i haloperidol, o 10%. Badania na zwierzętach laboratoryjnych, potwierdziły niekorzystny wpływ kofeiny na przebieg niektórych chorób OUN, m.in. zaburzeń depresyjnych, lękowych, zaburzeń snu [11], czy padaczki [7]. Wykazano, że u gryzoni niskie dawki kofeiny pobudzają aktywność motoryczną, podczas gdy wysokie powodują efekt przeciwstawny. U myszy, które nie posiadają receptorów adenozynowych A2A kofeina nawet w niskich dawkach działa depresyjnie [2]. Przeprowadzone testy ujawniły również, że stosowanie kofeiny z lekami przeciwpadaczkowymi ma negatywny wpływ na protekcyjne i lecznicze działanie m.in. fenobarbitalu i  kwasu walproinowego. Prawdopodobnie jest to spowodowane zmianami w neuroprzekaźnictwie, które są wywołane wpływem kofeiny na receptory

NAUKA

37

adenozynowe [4]. Poza tym w dużych dawkach kofeina hamuje aktywność fosfodiesterazy, co uważa się za główny mechanizm interakcji między kofeiną i lekami przeciwpadaczkowymi [1], a być może również za mechanizm interakcji między kofeiną a innymi lekami psychotropowymi. mgr farm. Aleksandra Szopa, dr hab. n. farm. Ewa Poleszak Katedra i Zakład Farmacji Stosowanej Uniwersytet Medyczny w Lublinie Piśmiennictwo: 1. Chrościńska-Krawczyk M., Jargiełło-Baszak M., Wałek M., Tylus B., Czuczwar S.J. Coffeine and the anticonvulsant potency of antiepileptic drugs: experymental and clinical data. Pharmacological Reports, 63:12-18. 2011. 2. Dalya J.W., Fredholmb B.B. Coffeine – an atypical drug of dependence. Drug and Alcohol Dependence. 51:1999-206. 1998. 3. DSM-IV (2004). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder., 4th Edition, American Psychiatric Association, Washington DC, 1994. 4. Gasior M., Borowicz K., Kleinrok Z., Czuczwar S.J. Chronic caffeine and the anticonvulsant potency of antiepileptic drugs against maximal electroshock. Pharmacology Biochemistry & Behavior. 54(4):639-644. 1996. 5. Graedon J., Graedon T.: Niebezpieczne interakcje leków. Wydawnictwo ANTA, 1995. 6. Jachowicz R.: Farmacja Praktyczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007. 7. Jankiewicz K., Chrościńska-Krawczyk M., Błaszczyk B., Czuczwar S.J. Kofeina a leki przeciwpadaczkowe: dane doświadczalne i kliniczne. Przegląd lekarski 64(11):965-967. 2007. 8. Kessler R. C., Berglund P., Demler O. i wsp. The epidemiology of major depressive disorder: results from the National Comorbidity Survey Replication (NCS-R). 2003. 9. Kostowski W., Herman Z. S. Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. 2007. 10. LeDoux J. Emotional networks and motor control: a fearful view. Prog. Brain Res. 107:437-446. 1996. 11. Lekka N.P., Paschalis C., Beratis S. Nicotine, caffeine and alcohol use in high- and low-dose benzodiazepine users. Drug and Alcohol Dependence. 45:207-212. 1997. 12. Levitan R.D., Shen J.H. Jindal R., Driver H.S., Kennedy S.H., Shapiro C.M. Preliminary randomized double-blind placebo-controlled trial of tryptophan combined with fluoxetine to treat major depressive disorder: antidepressant and hipnotic effects. J. Psychiatry Neurosci. 25(4):337-346. 2000. 13. Nawrot P., Jordan S., Eastwood J., Rotstein J., Hugenholz A., Feely M. Effects of caffeine on human health. Food Additives and Contaminants 20(1):1-30. 2003. 14. Nehling A., Daval J., Debry G. Caffeine and the central nervous system: mechanisms of action, biochemical, metabolic and psychostymulant effects. Brain Res. Rev. 17:139-170. 1992. 15. Owens M. J., Nemeroffin Ch. B. The role of serotonin in the pathophysiology of depression: Focus on the serotonin transporter. Clinical Chemistry 40(2):288-295. 1994. 16. Pinder R.M. Enhancing central noradrenergic function in depression: is there still a place for a new antidepressant? Neuropsychiatr. Dis. Treat. 1(1):3-7. 2005. 17. Porczyk S. Epidemiologia depresji 2008. 18. Simon A.B., Gorman J.M. Advances in the treatment of anxiety: targeting glutamate. NeuroRx. 3:57-68. 2006. 19. Smith A. Effects of caffeine on human behavior. Food and Chemical Toxicology. 40:1243-1255. 2002. 20. Winston A.P., Hardwick E., Jaberi N. Neuropsychiatric effects of caffeine. Adv. Psychiatr. Treat. 11:432-439. 2005. 21. Wittchen H.U., Jacobi F. Size and burden of mental disorders in Europe – a critical review and appraisal of 27 studies. Eur. Neuropsychopharmacol. 15:357-376. 2005.

38

NON OMNIS MORIAR

Non omnis moriar Mgr farmacji Czesław Wysłocki nie żyje W dniu 25.12.2011 r. zmarł nestor lubelskich farmaceutów mgr farmacji Czesław Wysłocki. Czesław Wysłocki urodził się w dniu 08.01.1926 r. w Komarowie. Naukę rozpoczął w roku szkolnym 1938-1939 w  miejscowej szkole podstawowej. Przerwał naukę z powodu wybuchu drugiej wojny światowej i podjął pracę jako kasjer w miejscowym sklepie. Następnie po zakończeniu wojny kontynuował naukę, ukończył 4 klasy gimnazjum, a w 1948 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Po zdaniu obowiązujących egzaminów wstąpił na Wydział Farmaceutyczny Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. W roku 1953 otrzymał dyplom magistra farmacji. Natychmiast podjął pracę w  aptece nr 92 w  Tomaszowie Lubelskim, początkowo jako receptariusz, asystent, a następnie kierownik Apteki, gdzie pracował nieprzerwanie do 15 maja 1991 r. W dniu 15 maja 1991 roku przeszedł na emeryturę. Następnie przez 7 lat pracował we własnej aptece wraz z żoną Lidią, również magistrem farmacji (zmarła 13.04.2004 r.). Pracę zakończyli w roku 1998. Tak więc mgr farmacji Czesław Wysłocki służył swoją wiedzą farmaceutyczną społeczności tomaszowskiej nieprzerwanie przez 45 lat. W trakcie pracy w Aptece, w roku 1973, zdobył pierwszy stopień specjalizacji z farmacji aptecznej. Ukończył wiele szkoleń zawodowych. Oprócz pracy zawodowej, którą wykonywał zawsze w sposób perfekcyjny, udzielał się społecznie. Pełnił między innymi funkcję członka Komisji Kultury i Spraw Socjalnych Miejskiej Rady Narodowej w Tomaszowie Lubelskim. Za swoje zaangażowanie w pracy zawodowej i społecznej otrzymał między innymi w  roku 1976 Srebrny Krzyż Zasługi, w  roku 1984 medal pamiątkowy Za zasługi dla województwa Zamojskiego, w 1985 r. medal 40 lecia PRL. Uhonorowaniem Jego pracy zawodowej i społecznej było przyznanie Mu w roku 1988 Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski. Przeglądając akta osobowe mgr farmacji Czesława Wysłockiego, które znajdują się w archiwum lubelskiego Cefarmu, zobaczyłem wiele pism z pochwałami za pracę, za zaangażowanie społeczne, za solidne wykonywanie obowiązków

NON OMNIS MORIAR

39

zawodowych, dokumenty o przyznanych dyplomach i nagrodach. To są tylko dokumenty i  zapisy świadczące o  człowieku, o  pracowniku. Ale przecież mgr Czesław Wysłocki był znany w  środowisku lubelskich farmaceutów jako człowiek o wyjątkowych cechach charakteru. Człowiek o wyjątkowej uczciwości, solidności i prawości. Mieszkańcy Tomaszowa i okolic znali Go jako znakomitego farmaceutę, życzliwego i ciepłego człowieka. Nasz Pan Magister, bo tak o Nim mówili, zawsze służył swoją wiedzą i pomocą tym, którzy o tę pomoc prosili. Wśród przyjaciół miał opinię wspaniałego kolegi, znakomitego brydżysty i człowieka na którego zawsze można było liczyć. Dom Państwa Lidii i Czesława Wysłockich słynął z wielkiej gościnności, znakomitych nalewek Czesława i wspaniałych potraw przyrządzanych przez Panią domu. Dom rodzinny, atmosfera ciepła i życzliwości, w takich warunkach wyrastały i kształciły się dwie córki państwa Wysłockich Tamara i Barbara, z których Rodzice byli zawsze dumni. To żal, ogromny żal, że dzisiaj mówimy w czasie przeszłym o tym znakomitym człowieku, przyjacielu, koledze, ojcu i  farmaceucie. Odszedł od nas Kolejny, Jeden z ostatnich wielkich ludzi, oddany bez reszty zawodowi, wspaniały farmaceuta. Życie i uczciwa praca upoważniają do stwierdzenia, że mgr farmacji Czesław Wysłocki zostanie zaliczony w poczet Tych, Którzy Tworzyli Farmację. Miałem to szczęście i  zaszczyt, że z  magistrem farmacji Czesławem Wysłockim łączyła mnie przez wiele lat nie tylko więź zawodowa, ale przede wszystkim przyjaźń. Przez wiele lat spotykaliśmy się nie tylko zawodowo, ale i prywatnie. Wiele razy korzystałem z Jego życzliwych i mądrych rad. I za te życzliwe rady bardzo Ci Czesławie dziękuję. Bywałem wielokrotnie w Jego gościnnym domu. Pamiętam tę niepowtarzalną atmosferę, którą Lidia i Czesław stwarzali w swoim domu. Jest mi tym bardziej przykro, że tym pożegnalnym listem, tym wspomnieniem, rozstajemy się z Nim na zawsze. Magister Farmacji Czesław Wysłocki żył godnie, dawał wiele od siebie, w zamian nie wiele biorąc od innych. Spoczął obok swojej ukochanej Żony Lidii na Cmentarzu Rakowickim w  Krakowie. Pogrzeb odbył się w  dniu 30.12.2011 r. Córkom Tamarze i Barbarze oraz Ich Rodzinom składam wyrazy głębokiego żalu i współczucia z powodu śmierci Taty. Lublin styczeń 2012 r.

mgr farmacji Janusz Kisielewski

Wydawca: Lubelska Okręgowa Izba Aptekarska, ul. Lubartowska 60, 20-094 Lublin Redakcja: mgr farm. Alicja Konstankiewicz, dr n. farm. Tomasz Baj Na okładce:

Fot. © PhotoSG - Fotolia.com

Komitet Redakcyjny: mgr farm. Tomasz Barszcz, mgr farm. Krzysztof Przystupa, mgr Małgorzata Goździewska, mgr Anna Knieć, mgr farm. Jolanta Połajdowicz, Adres redakcji Lubelska Okręgowa Izba Aptekarska, ul. Lubartowska 60, 20-094 Lublin e-mail: [email protected]; tel. kom. 606 332 810 Redakcja oraz Rada OIA w Lublinie nie odpowiada za treść ogłoszeń, tekstów sponsorowanych i reklam oraz zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów i zmian tytułów zamieszczanych tekstów.

Realizacja wydania, reklamy i ogłoszenia „Projekt-Studio” 20-612 Lublin, ul. Muzyczna 4/9 tel./fax (0-81) 534 28 76, e-mail: [email protected] Zamówienia prosimy składać w terminie do dnia 20 każdego miesiąca.