DOI: 10.15199/17.2015.3.7
Oczyszczanie ścieków komunalnych w bioreaktorach membranowych na przykładzie oczyszczalni ścieków w Rowach Example of municipal wastewater treatment in membrane bioreactor in Rowy Krzysztof Piaskowski*)
Słowa kluczowe: biologiczny reaktor membranowy, oczyszczanie ścieków komunalnych
Keywords: MBR, Membrane Biological Reactor, wastewater treatment
Streszczenie W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny wzrost zastosowania bioreaktorów membranowych (MBR) do oczyszczania ścieków komunalnych. Technologia ta łączy oczyszczanie ścieków w procesie osadu czynnego z separacją na membranach mikroi ultrafiltracyjnych. Zastosowanie membran zwiększa stężenie biomasy i zmniejsza wymaganą objętość reaktorów biologicznych przy likwidacji osadników wtórnych, umożliwiając w ten sposób projektowanie bardziej kompaktowych systemów. Wykorzystanie ultrafiltracji membranowej pozwala na uzyskanie wysokiej jakości ścieków oczyszczonych, włącznie z ich dezynfekcją. Przykładem zastosowania technologii MBR w oczyszczaniu ścieków komunalnych jest jeden z pierwszych tego typu obiekt w Polsce w miejscowości Rowy, w gminie Ustka.
Abstract The application of membrane bioreactors (MBRs) for municipal wastewater treatment has increased over the last decade. This technology is the combination of biodegradation treatment by activated sludge with liquid/solid separation by porous membranes. Due to effective ultrafiltration, the MBR effectively produces a clarified and substantially disinfected effluent. The use of membranes concentrates up the biomass and eliminates the need for large clarifying basins to settle out the biomass, reduces the necessary reactor size, thus enabling the system to be more compact. An example of the application of MBR technology in wastewater treatment is one of the first of its type object in Poland located in Rowy, in the municipality of Ustka.
Wprowadzenie Rozwój technologii bioreaktorów membranowych (MBR) w ostatnich latach jest największy pośród innych zaawansowanych technologii oczyszczania ścieków. Technologia ta staje się coraz bardziej opłacalna, a koszt oczyszczalni membranowej zbliża się do poziomu oczyszczalni konwencjonalnych. Równolegle do stałego spadku cen membran, kosztów ich eksploatacji, obserwuje się rosnące wymagania jakościowe ścieków oczyszczonych. Dlatego też technologia MBR jest aktualnie uznawana za kluczowe rozwiązanie nie tylko dla efektywniejszego oczyszczania ścieków, ale również możliwości ponownego wykorzystania ścieków oczyszczonych [1–4]. Biologiczne reaktory membranowe to kombinacja oczyszczania ścieków w procesie osadu czynnego z separacją części stałych na membranach mikro-lub ultrafiltracjyjnych (fizyczna bariera o wielkość porów w zakresie od 0,05 do 0,4 µm). Wzrost zainteresowania bioreaktorami membranowymi wynika głównie z zalet tej technologii, których nie uzyskamy w układach konwencjonalnych oczyszczania ścieków. Efektywność procesu pozwala na uzyskanie >95% usunięcia ChZT, 98% BZT5 oraz 99% zawiesiny ogólnej. Jakość uzyskiwanego permeatu zwykle plasuje się na poziomie dużo niższym od lokalnych wymagań. Wartości stężenia poniżej 10 mgO2/l dla BZT5, 0,5 mg/l zawiesin ogólnych, jak również mętność *) Krzysztof Piaskowski – Politechnika Koszalińska, Zakład Technologii Wody i Ścieków, ul. Śniadeckich 2, 75-452 Koszalin
[email protected]
GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA ■ MARZEC 2015
99% redukcji liczby bakterii w ściekach w procesie wysokoefektywnego oczyszczania ścieków, odpływy z oczyszczalni ścieków nadal zawierają dużą liczbę wskaźnikowych bakterii coli typu kałowego. Stanowią one potencjalne zagrożenie dla zdrowia człowieka i przyczyniają się do postępującej degradacji wód odbiorników ścieków. Niektóre z krajów europejskich wprowadziły nawet częściową dezynfekcję ścieków odprowadzanych z oczyszczalni na tereny rekreacyjne; obszary chronione, jak kąpieliska czy tereny hodowli mięczaków, do nawodnień rolniczych, drzew owocowych, pól sportowych i ogrodów [9,10]. Wielkość wirusów waha się w granicach 20÷80 nm, podczas gdy membrany UF (które są najczęściej stosowane w technologii MBR) mają wielkość porów około 10÷100 nm, co daje możliwość ich całkowitego zatrzymania. Bakterie (0,5÷10 μm) oraz pierwotniaki (3÷15 μm) są większe i całkowite ich usunięcie jest praktycznie możliwe przy użyciu membran UF oraz MF, ponieważ dla membran dostępnych komercyjnie wielkość porów jest z reguły mniejsza od 0,3 μm [3,6,8]. Literatura w zakresie technologii MBR jest coraz bogatsza o nowe doświadczenia praktyczne, przedstawiając wiele zalet tego rozwiązania, słusznie stawiając je na poziomie najlepszych technologii w oczyszczaniu ścieków (BAT, z ang. Best Available Technology). W Polsce reaktory membranowe są również znane od lat, jednakże zastosowanie w większej skali do oczyszczania ścieków komunalnych pojawiło się dopiero niedawno, umożliwiając sprawdzenie efektywności tego rozwiązania w specyficznych warunkach sezonowego obszaru turystycznego. W 2013 r. uruchomiono po przebudowie jedną z pierwszych oczyszczalni ścieków komunalnych w technologii MBR w nadmorskiej miejscowości Rowy, obsługującej część terenu gminy Ustka (fot. 1).
Rys. 1. Dopływ ścieków surowych w okresie sezonu i poza sezonem po przebudowie oczyszczalni ścieków w Rowach (2013/2014 r.) Fig. 1. Amount of the raw sewage inflow after modernization of WWTPRowy (2013–2014)
przyjmowała średnio 606 m3/d ścieków, natomiast w okresie sezonu letniego największe dopływy obserwowano w lipcu i sierpniu i wartość ta osiągnęła maksymalnie 2 230 m3/d, czyli ponad trzykrotnie więcej niż poza sezonem (rys. 1). Aktualnie, po modernizacji zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, w sezonie letnim maksymalny napływ może już wynosić Qmaxd = 6 369 m3/d (RLM = 45 000 dla I etapu rozwoju turystycznego gminy), natomiast poza sezonem Qmaxd = 1 421 m3/d (RLM = 8 000). Oczyszczanie ścieków w przebudowanym układzie (rys. 2) rozpoczyna wstępne mechaniczne usuwanie skratek, piasku oraz tłuszczu w sitopiaskowniku (średnica oczek 2 mm), które jest niezbędnym elementem gwarantującym bezawaryjne działanie systemu membranowego. Następnie ścieki są poprzez pompownię kierowane do zbiornika retencyjnego (V = 1984 m3), który przed modernizacją pełnił funkcję osadnika wtórnego. W aktualnym układzie technologicznym nie jest już wymagany, natomiast jako zbiornik retencyjny zabezpiecza pracę reaktorów biologicznych przed niestabilnym napływem ścieków w sezonie. Reaktor biologiczny pierścieniowy po wymaganej modernizacji realizuje wysokoefektywne oczyszczanie ścieków w zakresie procesu nitryfikacji, denitryfikacji i defosfatacji. Centralna komora pełniąca funkcję komory stabilizacji tlenowej osadu została zaadaptowana na komorę beztlenową, wewnętrzny pierścień podzielony na 2 części został główną komorą denitryfikacji oraz w przypadku mniejszej – komorą o zmiennym przeznaczeniu (KB, KN lub KDN). Zewnętrzny pierścień reaktora stanowi komora nitryfikacji. W okresie poza sezonem turystycznym przewidziano możliwość zmniejszenia kubatury czynnej reaktora poprzez zmianę funkcji niektórych komór, jak również wyłączanie ich z eksploatacji bez uszczerbku dla procesu oczyszczania ścieków. Z rektora biologicznego mieszanina osadu czynnego i ścieków oczyszczonych przepływa do nowo dobudowanego bioreaktora membranowego MBR (4 komory o objętości sumarycznej 416 m3). Aktualnie funkcjonują 2 komory, w których zainstalowano po 4 moduły membran o powierzchni filtracyjnej 12 000 m2 (fot. 2–3). Taki podział zbiornika umożliwia zmianę przepustowości systemu filtracji w sezonie i poza sezonem turystycznym oraz stopniowe zwiększanie przepustowości wraz ze wzrostem napływu ścieków. Poniżej zbiornika z membranami znajduje się armatura obsługująca reaktor MBR (rys. 3), czyli pompy zasilające moduły, pompy zasysające permeat, zbiornik permeatu, instalacja napowietrzająca oraz instalacja okresowego chemicznego czyszczenia membran GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA ■ MARZEC 2015
Rys. 2. Schemat technologiczny oczyszczalni ścieków w Rowach. Fig. 2. Schematic diagram of WWTP in Rowy
Fot. 2–3. Sekcja modułów membranowych w reaktorze MBR. Photo 2–3. Section of membrane modules in the MBR
Rys. 3. Schemat technologiczny systemu MBR w Rowach. Fig. 4. Schematic diagram of the membrane bioreactor in Rowy
GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA ■ MARZEC 2015
115
(kwaskiem cytrynowym i podchlorynem sodu). Ścieki oczyszczone (permeat) grawitacyjnie przepływają poprzez zbiornik do rzeki Łupawy, łączącej jezioro Gardno z Morzem Bałtyckim. Zatężona zawiesina osadu czynnego jest zawracana do reaktora biologicznego. Przewidziana recyrkulacja osadu między reaktorem biologicznym a komorami membran wynosi ok 500%. Osad nadmierny z bioreaktora membranowego lub z reaktora biologicznego kierowany jest do mechanicznego zagęszczania i odwadniania (w prasie taśmowej) oraz do magazynu osadu, skąd okresowo jest wywożony do dalszego zagospodarowania.
Moduł membranowy
Zlecone przez eksploatatora analizy ścieków w okresie od 10.2013 do 05.2014 wykazały przede wszystkim brak stabilności jakościowej ścieków dopływających. Stężenia poszczególnych parametrów kształtowały się w zakresie: zawiesiny og. – od 160 do 510 mg/L, BZT5 – od 170 do 370 mgO2/l, ChZT – od 286 do 804 mgO2/l. Wpływało to bezpośrednio na wielkość ładunku (rys. 4), jaki był kierowany do oczyszczalni ścieków i jej obciążenie.
Zaw.og
BZT5
ładunek, kg/d
Zastosowany system ultrafiltracji umożliwia sprawną separację ścieków oczyszczonych oraz utrzymanie stężenia osadu czynnego w reaktorze biologicznym nawet powyżej 15 g/l. Praktyka wskazuje jednak, że stężenia >13 g/l, mogą zmniejszyć tolerancję na wahania obciążenia organicznego i zwiększać zapychanie membran (fouling) i wpływać na sprawność membrany oraz koszty energii, stąd też najbardziej optymalny w eksploatacji zakres to 7–10 g/l [5,11]. Zastosowane moduły ultrafiltracyjne PURON zostały wykonane ze specjalnych polimerowych włókien kapilarnych (typu „hollowfiber”) o średnicy porów około 0,03 µm. Pojedyncze włókna tworzą wiązki które są przytwierdzone w dolnej części do kolektora z dyszą napowietrzającą, natomiast górne – zaślepione na końcówkach, swobodnie się poruszają. Wiązki włókien są połączone ze sobą w rzędach, a określona liczba rzędów tworzy moduł (fot. 4–5). Filtracja odbywa się od zewnętrznej strony kapilary włókna do jego wnętrza przy zastosowaniu lekkiego podciśnienia wytwarzanego przez pompę filtratu.
procesów nitryfikacji, denitryfikacji oraz defosfatacji i odpowiednio dobranej membrany oraz parametrów procesowych ultrafiltracji. Membrana jest barierą dla zanieczyszczeń stałych (zawiesiny, bakterie, niektóre wirusy), natomiast nie zmienia składu chemicznego ścieków. Niepełne lub mało efektywne usuwanie azotu i fosforu ze ścieków w części biologicznej powoduje ich przejście do permeatu i odpływu. Jednakże separacja membranowa przy spełnieniu powyższych warunków umożliwia uzyskiwanie permeatu praktycznie o stałej wysokiej jakości niezależnie od składu oraz stężenia zanieczyszczeń doprowadzanych w ściekach surowych. Potwierdzają to uzyskane wyniki w oczyszczalni ścieków w Rowach. Obiekt ten uzyskał po przebudowie zróżnicowane pozwolenie wodnoprawne dla okresu sezonu letniego (czerwiec-wrzesień) oraz poza sezonem. Wartości stężenia parametrów zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych w okresie poza sezonem ustalone zostały na poziomie: • BZT5 25 mgO2/l • ChZTCr 125 mgO2/l • Zawiesiny og. 35 mg/l
ChZT
500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0
10.13
11.13
12.13
01.14
02.14
03.14
04.14
05.14
Rys. 4. Średnie wartości ładunków zanieczyszczeń w ściekach surowych w dopływie do oczyszczalni w okresie od października 2013 do maja 2014 r. Fig. 4. The average load of pollutants in raw sewage from October 2013 to May 2014
Efektywność oczyszczania ścieków w bioreaktorze membranowym MBR
Pomimo obserwowanej dużej zmienności stężenia i wielkości ładunku dopływających zanieczyszczeń, jakość ścieków oczyszczonych w układzie MBR w zakresie analizowanych parametrów charakteryzowała się praktycznie nie tylko stabilnym poziomem wartości, ale również kilka- oraz kilkanaście razy niższym od wymagań pozwolenia wodnoprawnego (rys. 5). W sezonie letnim oczyszczalnia ścieków pracuje przy dużo wyższym napływie ścieków surowych (ponad 3-krotnym, szczególnie w okresie lipiec-sierpień), tym samym również jej obciążenie ładunkiem zanieczyszczeń jest znacznie wyższe, niż w pozostałym okresie, co może wpływać na efektywność oczyszczania ścieków. Pozwolenie wodnoprawne w okresie sezonu letniego zawiera szerszy zakres parametrów zanieczyszczeń, dla których ustalono wymagany minimalny procent redukcji na poziomie:
Technologia MBR umożliwia dużo bardziej zaawansowane oczyszczanie ścieków w stosunku do „technologii klasycznej”. Uzyskiwana wysoka skuteczność oczyszczania ścieków jest składową efektywnego oczyszczania wstępnego – mechanicznego, optymalnie prowadzonego procesu oczyszczania biologicznego w zakresie
BZT5 ChZTCr Zawiesiny ogólne Azot ogólny Fosfor ogólny
Fot. 4–5. Membrany ultrafiltracyjne i pojedynczy rząd włókien kapilarnych Photo 4–5. Ultrafiltration membranes and single row of hollow fibers
Podczas filtracji zawiesina osadu czynnego zatrzymuje się po zewnętrznej stronie włókien. Swobodne zanurzenie membran w komorze filtracji, cykliczne omywanie pęcherzykami powietrza wprowadzanego od dołu wiązki membran, przepłukiwanie filtratem w przeciwprądzie oraz okresowe chemiczne płukanie uniemożliwia zablokowanie membran i wydłuża ich żywotność.
116
min. 90% min. 75% min. 90% min. 80% min. 85%
GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA ■ MARZEC 2015
surowe
700
wymagane
oczyszczone
600
stężenie mg/L
500 400 300 200
125
100
25
36
3
35
2
0
BZT5
ChZT
Zaw.og.
Rys. 5. Średnie wartości parametrów zanieczyszczeń w ściekach surowych, oczyszczonych oraz wymagane pozwoleniem wodnoprawnym poza okresem sezonu letniego (X–V) Fig. 5. The mean values of the parameters in raw and treated sewage and required in low season (X–V)
Aktualnie możliwa jest już analiza dwóch sezonów letnich 2013 i 2014 r. pracy oczyszczalni ścieków w systemie MBR. W stosunku do okresu pozasezonowego, ładunek zanieczyszczeń dopływający w miesiącach letnich do oczyszczalni ścieków był wielokrotnie większy. Największe wartości obserwowano w miesiącu lipcu i sierpniu, których średni ładunek porównano na rys. 6 z poziomem notowanym w okresie październik – maj. W zestawieniu tym nie
ujęto azotu i fosforu ogólnego, gdyż są one analizowane tylko w sezonie. Średnia wartość ich ładunku w analizowanym okresie wyniosła 260 kgN/d oraz 28 kgP/d. Pomimo wzrostu obciążenia oczyszczalni ścieków, efektywność oczyszczania utrzymywała się na stabilnie wysokim poziomie. Poza pojedynczymi przypadkami, wartości zanieczyszczeń w ściekach utrzymywały się na poziomie obserwowanym dla okresu poza sezonem (zawiesiny og., BZT5 i ChZT), dla których uzyskano również wyższy procent redukcji w stosunku do wartości wymaganych w pozwoleniu wodnoprawnym (tab.1). Stężenie fosforu ogólnego notowano poniżej 1 mg/l (uzyskując 99% redukcję przy wymaganych 85%), natomiast zawartość azotu ogólnego utrzymywała się średnio o 5% powyżej wymaganych 80% redukcji w zakresie stężeń od 23,6 do 6,1 mgN/l, z tendencją malejącą w kolejnych miesiącach sezonu (rys. 7). Ze względu na możliwości regulowania stężenia fosforu w ściekach oczyszczonych również poprzez wspomaganie chemiczne, jedynie wartość stężenia azotu ogólnego wskazuje na wymagania optymalnego prowadzenia procesu biologicznego zespolonego z separacją membranową, w celu uzyskania najlepszych efektów. Brak jest informacji dotyczącego rodzaju azotu (amonowy czy azotanowy), który mógłby wskazywać, czy proces nitryfikacji jest za mało efektywny, czy problemy występują podczas denitryfikacji azotanów (V). Długi wiek osadu, wysokie stężenie biomasy i niskie obciążenie ładunkiem organicznym może wpływać również na zwiększoną autooksydację osadu, w rezultacie pojawia
wartości uzyskane
wartości wymagane
100
ładunek poza sezonem 90
2000
%, redukcji
ładunek zanieczyszczeń, kg/d
ładunek w sezonie
1713
1500
1330
80
70
1000 60
650
500
204 0
Zaw.og.
374
160
50
BZT5
ChZT
Zaw.og.
Rys. 6. Wielkość ładunku zanieczyszczeń w ściekach surowych poza sezonem oraz w najbardziej obciążonych miesiącach sezonu (lipiec-sierpień 2013 i 2014 r.) – wartości średnie Fig. 6. The value of the pollutant load in raw wastewater off-season and in the most loaded months of the season (July-August 2013/2014) – average values
BZT5
ChZT
Pog
Nog
Rys. 7. Efektywność oczyszczania ścieków w MBR-Rowy w sezonie letnim 2013 i 2014 r. – wartości średnie Fig. 7. The efficiency of wastewater treatment in the MBR-Rowy in 2013/2014 summer season – the average values
Tabela. Uzyskane i wymagane procentowe wartości redukcji zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych w sezonie letnim (czerwiec-wrzesień 2013 i 2014) w oczyszczalni ścieków Rowy Table. Obtained and the required percentage reduction of pollutants in treated wastewater during the summer season (June-September 2013 and 2014) in the Rowy WWTP Parametr
BZT5
ChZTCr
Zawiesiny og.
Azot ogólny
Fosfor ogólny
wymagany min. % redukcji
90
75
90
80
85
uzyskany zakres redukcji, %
97–99
88–99
98–99
80–94*
97–99*
99
94
99
85*
98*
średni % redukcji
* Wartość parametru uzależniona od optymalnej pracy części biologicznej oczyszczalni ścieków
GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA ■ MARZEC 2015
117
się wtórne uwalnianie związków azotu z rozkładu biomasy, które ulegają w końcowym etapie oczyszczania ścieków w warunkach stałego napowietrzania w reaktorze MBR utlenianiu do azotanów. Wykorzystywane w reaktorach MBR membrany ultra- lub mikrofiltracyjne nie zmieniają składu chemicznego ścieków oczyszczonych, w związku z tym odpowiednią jakość filtratu uzyskuje się poprzez właściwe zaprojektowanie reaktora biologicznego oraz prowadzenie procesów biologicznych [7]. Trzeba również wziąć pod uwagę, że analizowany sezon letni był pierwszym bezpośrednio po rozruchu oczyszczalni ścieków w nowym układzie technologicznym i pełniejsza analiza, również energetyczna będzie możliwa dopiero za kilka miesięcy.
Podsumowanie Przeprowadzone prace przebudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków w Rowach do technologii bioreaktora membranowego MBR umożliwiło znaczne zwiększenie przepustowości obiektu bez rozbudowy komór biologicznych. Skuteczna separacja ścieków oczyszczonych (permeatu) od kłaczków osadu czynnego zapewniła nie tylko wysokiej jakości odpływ pozbawiony zawiesiny, ale również umożliwiła zwiększenie stężenia osadu czynnego w układzie do 8–10 kg s.m./m3. Wysokie stężenie osadu czynnego i duża aktywność enzymatyczna mikroorganizmów (nie jest ograniczana czasowym zastojem w osadniku wtórnym) wpływają na większą efektywność procesów oczyszczania, przy krótszym czasie przetrzymania ścieków w układzie. Zastosowana technologia jest bardzo elastyczna w zakresie zmienności napływu ścieków i ładunku zanieczyszczeń oraz daje dużą gwarancję stabilnej jakości ścieków oczyszczonych. Zarówno w okresie poza sezonem, jak i w sezonie letnim, który zwiększa ilość ścieków i obciążenie oczyszczalni ładunkiem zanieczyszczeń, uzyskana jakość ścieków oczyszczonych w zakresie wymaganych parametrów jest wielokrotnie wyższa niż określa to pozwolenie wodnoprawne. Szczególnie w zakresie zawiesin i substancji organicznych, gdyż na usuwanie ze ścieków związków azotu i fosforu największy wpływ ma optymalna praca osadu czynnego w reaktorze biologicznym. Membrany będąc fi-
zyczną barierą dla zawiesin, bakterii, pierwotniaków i pasożytów pełnią również funkcję częściowej dezynfekcji, zapewniając wysoką jakość mikrobiologiczną ścieków oczyszczonych, bez zmiany jakości chemicznej ścieków, co jest istotne na terenie masowej turystyki nadmorskiej, na której zlokalizowana jest oczyszczalnia ścieków w Rowach. piśmiennictwo [1] Santos W. Ma b, S.J. Judd, Membrane bioreactors: Two decades of research and implementation Desalination 273 (2011) 148–154. [2] Fangang Menga, So-Ryong Chaeb, Anja Drewsc, Matthias Kraumec, Hang-Sik Shind, Fenglin Yanga Recent advances in membrane bioreactors (MBRs): Membrane fouling and membrane material, Water Research 43 (2009) 1489–1512. [3] Sutherland K., The rise of membrane bioreactors, Filtration+Separation September/October 2010. [4] Judd S., The status of membrane bioreactor technology, Trends in Biotechnology Vol.26 No.2, 2008. [5] Aileen N.L., Kim A.S., A mini-review of modeling studies on membrane bioreactor (MBR) treatment for municipal wastewaters, Desalination 212 (2007) 261–281. [6] Le-Clech P., Membrane bioreactors and their uses in wastewater treatments, Appl Microbiol Biotechnol (2010) 88:1253–1260. [7] Witkowska E., Usuwanie azotu w biologicznych reaktorach membranowych (MBR) – doświadczenia zagraniczne i badania własne, GWiTS, nr 7–8, 2009. [8] Bodzek M., Przegląd możliwości wykorzystania technik membranowych w usuwaniu mikroorganizmów i zanieczyszczeń organicznych ze środowiska wodnego Inżynieria i Ochrona Środowiska 2013, t. 16, nr 1, s. 5–37. [9] Quant B., Bray R., Olańczuk-Neyman K., Jankowska K., Kulbat E., Łuczkiewicz A., Sokołowska A., Fudala S., Badania nad dezynfekcją ścieków oczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych, Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 59, Lublin 2009. [10] Smyłła A., Zagrożenia bakteryjne wód powierzchniowych. VII Ogólnopolska Sesja Popularnonaukowa „Środowisko a zdrowie” – 2005, Częstochowa, www.ietu.katowice:pl/wpr/Aktualnosci/Czestochowa/Referaty/Smylla.pdf [11] Sheng Chang, Application of submerged hollow fiber membrane in membrane bioreactors: Filtration principles, operation, and membrane fouling, Desalination 283 (2011) 31–39.
Zasady logowania w Portalu Pod adresem www.sigma-not.pl dostępny jest internetowy Portal Informacji Technicznej. Będąc naszym prenumeratorem czasopism w wersji PLUS, otrzymają Państwo dostęp do Portalu Informacji Technicznej obejmującym archiwum publikacji z lat 2004-2014, prenumerowanych tytułów, z możliwością ich szybkiego przeszukiwania tematycznego. Publikacje z roku 2015, będą dostępne po trzech miesiącach od ukazania się danego wydania. W celu uzyskania dostępu należy kliknąć odnośnik „Aktywacja dostępu” na stronie głównej Portalu i – po podaniu danych identyfikacyjnych – zalogować się jako prenumerator. Kod aktywacyjny otrzymają Państwo na adres mailowy, po przeprowadzeniu poprawnej aktywacji dostępu. Następnie należy przeprowadzić rejestrację nowego klienta, klikając w „twój profil”.
118
Dla przypomnienia, Państwa Numer Klienta podajemy na naklejce adresowej lub znajduje się na fakturze VAT, jest to oznaczone jako „symbol prenumeratora”. Swój NIP (dla firm) i kod pocztowy (dla osób fizycznych) musicie Państwo odszukać we własnym zakresie. Po zalogowaniu się jako prenumerator będą Państwo mogli przeglądać i pobierać na swój komputer wszystkie materiały (zeszyty lub publikacje z prenumerowanych przez siebie tytułów) nieopatrzone kłódką. Dostęp do pozostałych materiałów (np. z innych tytułów) pozostanie nadal zamknięty. Wszelkie dodatkowe informacje mogą Państwo uzyskać w Zakładzie Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT. Telefon (22) 840-35-89 lub 840-30-86 Faks (22) 891-13-74 Kontakt mailowy:
[email protected]
GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA ■ MARZEC 2015
