Ewolucja rynku piwa w Polsce

dr Piotr SZAJNER mgr Katarzyna ROLA IERiGŻ-PIB ul. Świętokrzyska 20 PL 00-002 Warszawa E-mail: [email protected], Tel: +48 22 50 54 719

Rynek …. Rynek to kluczowa kategoria ekonomii głównego nurtu; Zespół mechanizmów opisujących proces prowadzący do tego, że decyzje nabywców i producentów zostają wzajemnie uzgodnione za pośrednictwem cen; Mechanizm rynkowy rozwiązuje trzy podstawowe problemy: co produkować? dla kogo produkować? jak produkować?

Funkcje gospodarcze rynku: równoważąca – równowaga popytu i podaży – , efektywnościowa – weryfikator efektywności – efektywni wygrywają grę rynkową, dochodotwórcza – gra rynkowa może pomnażać dochody, informacyjna – rynek źródłem informacji,

Aspekty analizy rynku: podmiotowy, przedmiotowy, przestrzenny,

Struktura rynku: monopol, oligopol, konkurencja monopolistyczna; Regulacje rynkowe – ingerencja administracji w prawa rynku – rynek jako instytucja…?

Struktura rynku piwa w Polsce

100 17

75

%

77

86

50

Przemysł browarniczy w Polsce przeszedł proces głębokiej restrukturyzacji i modernizacji; Bezpośrednie inwestycje zagraniczne globalnych koncernów browarniczych, Proces koncentracji produkcji – ewolucja rynku o oligopolistycznej strukturze – jedna z najbardziej skoncentrowanych branż krajowego przemysłu spożywczego, W 2013 r. – 36 przedsiębiorstw, w tym : 6 dużych firm (tj. zatrudniające > 250 osób): udział tych firm w obrotach – 86%, udział tych firm w zatrudnieniu – 77%,

25

0 liczba firm małe

zatrudnienie średnie

sprzedaż duże

Małe browary zwiększyły udział w rynku mierzony sprzedażą – korzystne dla konsumentów: 2000 r. – 2%, 2013 r. – 8%,

Restrukturyzacja przemysłu browarniczego 6,0

13 4,5 11 3,0 9

1,5

7 2000 2003 2006 2009 2012 zatrudnienie

wydajność pracy

wydajność pracy, t/osobę

zatrudnienie, tys. osób

15

Przemiany strukturalne branży wynikiem dużych inwestycji, które w latach 1995-2013 wyniosły łącznie 10 mld zł, Nakłady inwestycyjne przewyższały amortyzację – wzrost wartości kapitału trwałego, Redukcja zatrudnienia: 2000 r. – 14 tys. osób; 2013 r. – 8 tys. osób;

Znaczący wzrost technicznej wydajności pracy – mierzonej produkcją piwa na zatrudnionego: 2000 r. – 2 tys. hl/zatrudnionego; 2013 r. – 5 tys. hl/zatrudnionego;

Substytucja pracy kapitałem - wzrost efektywności gospodarowania;

Oligopol – struktura rynku Oligopol – rynek złożony z kilku firm, które mogą rozumieć swoje strategiczne interesy wzajemnie (wspólnie?) – forma niedoskonałej konkurencji: Dominujący udział 6 firm wskazuje na oligopolistyczną strukturę rynku, ale piwo nie jest homogenicznym produktem oraz na rynku działa grupa małych producentów – branża nie jest klasycznym oligopolem (np. cukrownictwo), Modelowe zachowania oligopolu: Model Steckelberga – przywództwo ilościowe – lider wyznacza poziom produkcji, a pozostali go naśladują – lider uwzględnia reakcję naśladowców; Model przywództwa cenowego – lider wyznacza ceny, naśladowcy decydują ile produkcji po tej cenie sprzedadzą - lider uwzględnia reakcję naśladowców; Model Cournota – każda firma ustala produkcję, aby maksymalizować zyski, a wielkość produkcji konkurentów przyjmuje się jako daną (tzw. oczekiwane decyzje konkurentów); Model Bertranda – każda firma wybiera cenę przy danych oczekiwaniach dotyczących decyzji konkurentów, (tzw. oczekiwane decyzje konkurentów) Zmowa – kartel – firmy wchodzą w porozumienie w celu ograniczenia produkcji i maksymalizacji zysku – pokusa sprzedaży większej ilości przez uczestników – zabronione prawem

Jak konkurują podmioty sektora w Polsce - model Bertranda – najkorzystniejsza dla konsumentów forma gry rynkowej, Strategie konkurowania – przywództwo kosztowe, wyróżnienie (np. oferty) lub koncentracja na grupie odbiorców, Browarnictwo jedna z najbardziej zglobalizowanych branż przemysłu spożywczego,

Natężenie sił konkurencji w sektorze browarniczym [1.] POTENCSJALNI WCHODZĄCY DO SEKTORA

Groźba nowych wejść do sektora

Siła przetargowa dostawców

KONKURENCJA W SEKTORZE

DOSTAWCY SUROWCÓW RYWALIZUJĄCY PRODUCENCI PIWA

Groźba produktów substytucyjnych

PRODUKTY SUBSTYTUCYJNE

Siła przetargowa nabywców

KONSUMENCI PIWA

Natężenie sił konkurencji w sektorze browarniczym [2.] Ocena natężenia sił konkurencji: 1 – silna pozycja browarnictwa, 0 – słaba pozycja browarnictwa,

struktura rynku

1,0

0,5 nowe podmioty

substytuty

0,0

dostawcy

odbiorcy

Silna konkurencja w obrębie sektora – oligopol – forma niedoskonałej konkurencji: Silna pozycja konsumentów – popyt wewnętrzny fundamentem rozwoju branży, Zagrożenie wejścia nowych podmiotów – małe lokalne browary, Słaba pozycja przetargowa dostawców – głównie rolników (chmiel, jęczmień), Słaba pozycja produktów substytucyjnych – innych wyrobów alkoholowych, ale rosnące zainteresowanie konsumpcją win,

Produkcja piwa w Polsce [1.] Rynek piwa charakteryzował się wysoką dynamiką rozwoju,

42

W 2009 r. spowolnienie rozwoju – spowodowane pogorszeniem koniunktury gospodarczej, ale w kolejnych latach powrót na ścieżkę rozwoju,

36

Produkcja piwa: 30 mln hl

1995 r. – 15,3 mln hl, 2013 r. – 40,0 mln hl, 24

Dynamika produkcji piwa: w analizowanym okresie – dwuipółkrotny wzrost,

18

bezwzględnie – 1,4 mln hl rocznie, względnie – 5,5% rocznie,

12 1995

1998

2001

2004

2007

2010

2013

Rekordowa produkcja w 2008 r. – 41,2 mln hl,

Produkcja piwa w Polsce – wahania sezonowość [2.] 5 1,4

1,2

%

mln hl

4

3

1,0

0,8

2

0,6 1 I 2004

I I 2007

I 2010

I 2013

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2004

2013

Konsumpcja piwa w Polsce [1.] Popyt jest fundamentem ekonomii rynku, Spożycie wykazywało analogiczną dynamikę jak produkcja:

42

120

bezwzględnie – 1,3 mln hl rocznie, względnie – 4,8% rocznie,

100

80 28 60 21 40

20

14 1995

1999

2003

per capita

2007

2011 ogółem

mln hl

litrów per capita

35

Bilansowe spożycie wzrosło dwuipółkrotnie do ok. 100 litrów per capita, Analogiczna sezonowość konsumpcji jak produkcji – szczyt popytu występuje w okresie letnim, Według danych GUS małe spożycie w gospodarstwach domowych 12,5 l/per capita (tylko ok. 13%) – duża konsumpcja poza domem (puby, imprezy, plener, itp.), Duże różnice konsumpcji w typach gospodarstw domowych : przedsiębiorców – 13,9 litrów, pracowników – 13,4 litrów, emerytów – 10,8 litrów, rolników – 9,2 litrów,

Konsumpcja piwa w Polsce [2.] Wzrost konsumpcji wystąpił w warunkach realnego wzrostu cen względem napojów spirytusowych oraz win i miodów pitnych. Skumulowane wskaźniki cen 2000-2013:

2000 = 100%

150

inflacja – 143%, napoje spirytusowe – 104%, wina i mody pitne – 125% piwo – 130%,

130

110

90 2000 piwo

2004

2008

n. spirytusowe

2012 inflacja

W 2003 r. – podatek akcyzowy na wyroby spirytusowe został obniżony o kilkanaście procent – spadek cen detalicznych, Ceny napojów alkoholowych, w tym piwa wzrosły w mniejszym stopniu niż inflacja, Skumulowany wskaźnik wzrostu wynagrodzeń 183%, O wzroście konsumpcji piwa decydowały inne czynniki niż zmienność cen: wzrost siły nabywczej – dochodowa elastyczność popytu, zmiana modelu konsumpcji napojów alkoholowych,

Handel zagraniczny piwem Sektor piwowarski jest eksporterem netto od 2004 r., Po akcesji do UE dynamiczny wzrost eksportu: bezwzględnie – 1,3 mln hl rocznie, względnie – 4,8% rocznie, Obroty handlu zagranicznego mają małe znacznie – decydujący jest rynek wewnętrzny. W 2013 r.:

3

mln hl

2

1

eksport – 2,6 mln hl, 118 mln EUR, import – 0,6 mln hl, 35 mln EUR, 0 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 eksport

import

Udział eksport w produkcji – specjalizacja eksportowa produkcji 6,5%, Udział importu w zaopatrzeniu rynku – penetracja importowa rynku – 1,5%,

Wyniki finansowe sektora browarniczego Produkcja piwa jest jednym z najbardziej zyskownych kierunków przetwórstwa produktów rolnych:

15

2013 r. – zysk netto – 880 mln zł,

Rentowność netto - relacja zysku netto do przychodów netto - przemysłu browarniczego była znacznie wyższa niż przemysłu spożywczego ogółem, w tym:

%

10

przemysłu spirytusowego, przemysłu winiarskiego,

5

W latach 2011-2013 spadek rentowności produkcji, ale ciągle jest ona dwukrotnie większa niż w przemyśle spożywczym ogółem, Determinanty dobrej sytuacji finansowej:

0 2003

2006

browarniczy

2009

2012

spożywczy

rosnący popyt – rosnąca sprzedaż, poprawa efektywności – redukcja kosztów, innowacyjność produktowa, konkurencyjność alkoholowych,

wobec

innych

wyrobów

Podsumowanie Sektor piwowarski przeszedł proces głębokiej restrukturyzacji i modernizacji – zmiana struktury rynku - duży udział transnarodowych koncernów, Wzrost udziału w rynku małych browarów w ostatnich latach, Duży wzrost konsumpcji piwa – popyt wewnętrzny decydował o rozwoju sektora, Konsumpcja piwa per capita osiągnęła wysoki poziom ok. 100 litrów per capita, Potencjał wzrostu popytu wewnętrznego jest już ograniczony, ale możliwe są zmiany w strukturze, Wzrost eksportu – ale małe znaczenie handlu zagranicznego w rozwoju rynku, Dobra sytuacja finansowa stwarza solidne podstawy rozwoju w przyszłości, Należy oczekiwać wzrostu konkurencji ze strony innych napojów alkoholowych (win, wyrobów spirytusowych), Dalszy rozwój sektora będzie możliwy w warunkach równoczesnego zwiększenia popytu wewnętrznego (o 5-10%) oraz eksportu – dywersyfikacja rynków zbytu, Rozwój będzie wymagał nakładów inwestycyjnych – modernizację linii technologicznych, redukcję kosztów, działania innowacyjne (nowe produkty), działania promocyjne, w tym także na rynkach zewnętrznych,