P R A C A NA T E M A T :

EDUKACJA EKOLOGICZNA DZIECI W MLODSZYM WIEKU SZKOLNYM. KSZTALTOWANIE POSTAW.

Opracowala: mgr Mariola Halat Nauczyciel PSP w Zawadzie.

ZAWADA

2005 R.

W czasach wspólczesnych srodowisko czlowieka ulega coraz wiekszej degradacji. W rózny sposób, swiadomie lub nieswiadomie niszczymy je systematycznie. Cywilizacja techniczna – korzystajac ze zdobyczy najnowszych technologii przy produkcji naturalnego bogactwa prowadzi do zalamania sie równowagi ekologicznej. Z jednej strony jest dobrodziejstwem dla czlowieka, z drugiej powolna zaglada. Organizowanie dzikich wysypisk smieci, awarie fabryk, tankowców, powoduja wielkie niszczenia w srodowisku naturalnym i czesto powoduja wielkie katastrofy ekologiczne. Nakazem chwili staje sie przeciwdzialanie tym zgubnym skutkom cywilizacji i dlatego problematyka ta powinna stac sie nieodzowna czescia skladowa swiadomosci jednostkowej i spolecznej. Niestety nie wystarczy wyposazenie ludzi w wiedze o przyc zynach i skutkach zagrozen przyrody, lecz trzeba przebudowac system wartosci. Konieczna staje sie zmiana stosunku do srodowiska, na rzecz trwalego samopodtrzymujacego sie rozwoju, w którym nie ma zniszczenia zasobów i walorów przyrody. Wladze i organizacje publiczne wyrazaja nadzieje, ze szkoly i system edukacji beda w stanie w tym dopomóc, ale zwykle wprowadzenie do szkól nauczania danych faktograficznych, dotyczacych ochrony srodowiska, nie wystarczy, aby wplynac na system wartosci i zachowanie mlodego pokolenia. Jezeli wiedza zdobywana jest w celu wywolania zmian w zachowaniu, to – by zwiekszyc szacunek do zagadnien wiedzy o srodowisku – proces edukacji musi opierac sie na zasadach okreslonych przez srodowisko. Poza tym taka wiedza powinna odnosic sie bezposrednio do zycia codziennego dzieci, ukazujac potrzeby srodowiska w odniesieniu do ich wlasnych wartosci, wizji swiata i przekonan etycznych. W dzialaniach na rzecz ochrony srodowiska czesto zapomina sie o dzieciach najmlodszych (6 – 9 lat), uwazajac, ze sa zbyt male, by brac udzial w walce o czyste otoczenie, a przeciez to one beda tworzyly nasza przyszlosc. Rozwijana od najmlodszych lat swiadomosc ekologiczna spowoduje, ze ich pokolenie nie bedzie bezmyslne i tylko konsumpcyjne wobec przyrody. Przeciez ciezko jest uczyc doroslych zmieniac swoje przyzwyczajenia, nawyki i wyrzekac sie swiadomie wszelkich wygód wspólczesnego swiata. W czasach, w których zyjemy – czasach rozmaitych katastrof ekologicznych dotykajacych równiez naszego najblizszego otoczenie, edukacja ekologiczna nabiera coraz to wiekszego znaczenia. Dzieki niej zarówno dzieci jak i dorosli staja sie swiadomymi uzytkownikami srodowiska naturalnego. Latwiej pracowac z dziecmi, gdyz one nie maja jeszcze takich przyzwyczajen. Mozna skutecznie ksztaltowac ich postawy w duchu ekologii. Zatem ich edukacje nalezy rozpoczac od najmlodszych lat, ale w sposób madry i odpowiedni, przede wszystkim dobierajac odpowiednie formy i metody pracy. Zgodnie z reforma edukacji realizowane zagadnienia maja nauczyc przede wszystkim umiejetnosci, a nie wiedzy encyklopedycznej. Wazne tez jest, by realizujac zagadnienia z dziedziny ekologii, uczyc tez wrazliwosci i szacunku dla przyrody, perspektywicznego myslenia i przewidywania. Zaszczepiona i rozwijana wrazliwosc przyrodnicza spowoduje, ze mlode pokolenie nie bedzie samolubne, bezmyslne i bezwzgledne wobec darów przyrody i samego czlowieka. Wiadomo przeciez, ze prawidlowy rozwój dziecka w kontakcie z przyroda przynosi wartosci nie dajace sie wytworzyc w zaden inny sposób. Przy okazji ucza prawidlowych form komunikacji miedzyludzkich i przezwyciezania swoich leków i stresów. W doroslym zyciu sa to ludzie pewniejsi siebie, znaja swoja wartosc i umieja sie cenic. Same dokonuja wyboru, w jakim srodowisku chca zyc i co nalezy zrobic, by ich marzenia sie spelnialy.

POJECIE EKOLOGII W SWIETLE LITERATURY. Wyraz „ekologia” utworzono z greckiego oikos – dom i logos – slowo albo opowiesc. Jest to „opowiesc o domu” jakiejs zywej istoty. Dom jest przenosnia i oznacza calosc otoczenia organizmu, jego srodowisko zywe i nieozywione. Po grecku oikos znaczylo równiez „gospodarstwo” w sensie gospodarstwa wiejskiego, wszystkiego, co jest w posiadaniu gospodarza: dom, obora, stodola, plugi i brony, konie i krowy. Nazwe „ekolo gia” zaproponowano na okreslenie dyscypliny naukowej, która w swoim wspólczesnym ksztalcie bada wzajemne zaleznosci miedzy zywymi istotami, miedzy nimi a ich zespolami, miedzy nimi a ich srodowiskiem zywym i nieozywionym. W ostatnich latach XX wieku rozpowszechnilo sie uzywanie tego slowa w innym znaczeniu, przede wszystkim jako okreslenie ochrony srodowiska naturalnego oraz licznych zrzeszen, organizacji i ruchów spolecznych, które taka ochrone stawiaja sobie za cel dzialania. I stad wzielo sie pewne za mieszanie. „Slowo „ekologia” stalo sie modne, stalo sie skutecznym chwytem reklamowym i jest uzywane bardzo szeroko. Nazwa „rolnictwo ekologiczne” ma jakis sens, chociaz kazde dobre rolnictwo powinno byc ekologiczne w obydwu znaczeniach tego slowa. Powinno opierac sie na znajomosci praw „gospodarstwa przyrody” i nie powinno niszczyc naszego srodowiska naturalnego.”10 Czesto nazwy: „ekologiczny papier”, „ekologiczny proszek do prania” budza u niektórych watpliwosci. Maja oznaczac, ze dany proszek nie bedzie zatruwal srodowiska, ze papier zrobiono z makulatury i nie scinano dzieki temu drzew. Dla takich produktów weszla juz nazwa „przyjazne srodowisku”, która bardzo dobrze okresla, czym one sa. Mozna spotkac nawet „bizuterie ekologiczna”, co oznacza juz tylko tyle, ze wykonano ja z naturalnych surowców. „Warto akcentowac jednak, jak bardzo potrzebna jest dla ekologów – ekologia- nauka, tworzona przez ekologów - badaczy. Funkcjonowanie calosci przyrody zywej i nieozywionej lacznie, jest zlozone i bez gruntownej wiedzy nie da sie przewidziec skutków ludzkiego dzialania. Nawet podejmujac wlasne dzialania ochroniarskie trzeba wiedziec bardzo duzo i dokladnie, jesli nie chce sie narobic wiecej szkód niz pozytku. ”10 Nigdy nie nalezy mylic faktów przyrodniczych, które mozna badac obiektywnie i naszych wyborów wartosci, wyborów moralnych, które sa i powinny byc subiektywne. Scisle odróznianie tych dwu sfer jest niezbedne, jezeli chcemy umiec rzetelnie sformulowac nasze wlasne stanowisko wobec problemów, które przynosi zycie. W przypadku ekologii obie te sfery sa splecione blizej niz w jakiejkolwiek innej dziedzinie i dlatego tak wazna jest tu wiedza o faktach i ich skutkach, oraz swiadomy wybór wartosci. Ekologia jest stosunkowo mloda i dynamicznie rozwijajaca sie nauka. Caly czas obserwuje sie przemiany jej przedmiotu i zakresu badan. Wyodrebniona czescia biologii stala sie dopiero okolo roku 1900, ale najwiekszy jej rozkwit nastapil dopiero po drugiej wojnie swiatowej. Jest to bowiem nauka obejmujaca szeroki zakres zjawisk biologicznych zwiazanych z organizmami, ich srodowiskiem i wzajemnymi relacjami, bowiem organizm nie moze istniec bez srodowiska zewnetrznego, które podtrzymuje jego byt. Termin ekologia zaproponowal biolog niemiecki Ernst Haeckel w roku 1866, który pózniej zdefiniowal go jako „badanie wszystkich stosunków zwierzecia z otaczajacym je srodowiskiem organicznym i nieorganicznym”. Inny uczony Elton (1927) okreslil ekologie jako nauke o historii

naturalnej. Definiowali ja w rózny sposób równiez Andrewarth (1961), Krebs (1972), Odum (1982), Begon (1990) i inni. Jednak stosunkowo najprecyzyjniejsza definicje ekologii podaje Pianka w roku 1981 „nauka badajaca zaleznosci miedzy organizmami i caloscia fizycznych i biologicznych czynników wplywajacych na organizmy badz znajdujacych sie pod dzialaniem tych organizmów.”1 Jednak obecny stan przyrody jest efektem trwajacej wiele milionów lat ewolucji i ulega dalszym przeksztalceniom. Ekologia stara sie odtworzyc wszystkie relacje miedzy organizmami dawniej a ich ówczesnym srodowiskiem. One bowiem doprowadzily w koncu do utworzenia sie warunków, w których zyjemy dzisiaj i które charakteryzuja sie stanem równowagi dynamicznej pomiedzy milionami gatunków organizmów i ich srodowiskiem. „ Tak wiec ekologia jako nauka o gospodarce przyrody wyjasnia mechanizmy tworzenia sie i funkcjonowania w przeszlosci badz obecnie ukladów ekologicznych, interakcji miedzy organizmami, procesów ksztaltowania sie róznorodnosci biologicznej, ustalania sie skladu gatunkowego zespolów oraz ich rozmieszczenia i liczebnosci, a takze czynniki warunkujace obieg materii i przeplyw energii w geocenozach. I to jest czysto naukowy aspekt ekologii”.1 Dzialalnosc czlowieka doprowadzila do zaklócenia równowagi w przyrodzie i dlatego glównym przesla niem ekologii jest okreslanie, jak mozna ja zachowac badz przywrócic opierajac sie na mechanizmach funkcjonowania systemów przyrodniczych na róznych poziomach ich organizacji. Ekologia – nauka jest niezbednie potrzebna do zrozumienia procesu ewolucji, który trwa przez ostatnie miliardy lat i uksztaltowal nas samych i swiat, który nas otacza.

EDUKACJA EKOLOGICZNA W MLODSZYM WIEKU SZKOLNYM. Edukacja dzieci juz od najmlodszych lat zycia jest podstawowym warunkiem racjonalnego postepowania w duchu szacunku do przyrody i jej ochrony tu i teraz oraz w przyszlosci, a takze odpowiedniego postepowania wobec innych i siebie celem zachowania zdrowia psychicznego i fizycznego. Stad tak wiele dokumentów regulujacych nasze zycie w kraju i na swiecie akcentuje edukacje ekologiczna dzieci, mlodziezy i doroslych. Mozna sie tego doszukac takze w Ustawie o Systemie Oswiaty PP z dnia 7 wrzesnia 1991 roku w Dz. U. 1991 Nr 95, która przypomina o upowszechnieniu wiedzy ekologicznej wsród dzieci i mlodziezy, oraz o ksztaltowaniu wlasciwych postaw wobec problemów ochrony srodowiska. W klasach I – III w edukacji ekologicznej szczególna uwage poswieca sie ogólnym i podstawowym wiadomosciom o srodowisku czlowieka oraz jego poznawaniu, ochronie i ksztaltowaniu. Przyroda ma dla dzieci bardzo duze znaczenie: - kontakt z przyroda wywoluje zywe i silne uczucie, a tym samym gotowosc jej poznawania oraz ochrony i ksztaltowania, - róznorodnosc wielkosci, ksztaltów, barw, zapachów, stanów i innych cech obiektów przyrodniczych oraz ich dynamika – to wielkosc czynników wplywajacych na rozwijanie zmyslów i czynnosci psychofizycznych dziecka oraz ksztaltowanie pojec stanowiacych wiedze ucznia, - szczególne znaczenie dla rozwoju pamieci, myslenia i zdolnosci dzieci maja dobrze zorganizowane obserwacje obiektów i zjawisk przyrodniczych, -

estetyczne uczucia dzieci, które sa wywolywane i ksztaltowane pod wplywem piekna i dynamiki przyrody, motywuja do podejmowania dzialalnosci praktycznej zwiazanej z jej ochrona.

Tak wiec edukacja ekologiczna – to konkretne dzialanie w srodowisku i dla srodowiska. To stwarzanie dzieciom takich sytuacji, aby samodzielnie dochodzily do okreslonych prawd i zasad, aby same umialy perspektywicznie myslec. Sa one bowiem bacznymi obserwatorami tego wszystkiego, co sie w kolo nich dzieje. Trzeba im dac tylko szanse, a wyrosnie z nich pokolenie, które umiejetnie bedzie korzystalo z darów Ziemi i rozwijajacej sie cywilizacji.

CELE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ. Edukacja dzieci z zakresu ochrony i ksztaltowania srodowiska czlowieka to swiadomie zamierzona (celowa, planowana, systematyczna i stopniowa) dzialalnosc nauczyciela wzgledem dzieci i przy ich aktywnym udziale. „Zasadniczym celem edukacji jest: - poznawanie motywów i sposobów ochrony i ksztaltowania srodowiska, - ksztaltowanie umiejetnosci dostrzegania zjawisk w ekosystemach, przewidywania i oceny pewnych nastepstw obserwowanych zjawisk przyrodniczych i czynów czlowieka, -

ksztaltowanie emocjonalnego stosunku do okreslonych zjawisk i obiektów w srodowisku czlowieka,

-

formowanie i umacnianie pozytywnych przekonan i postaw wobec okreslonych zjawisk i obiektów przyrodniczych srodowiska czlowieka, a takze w stosunku do obiektów i calosci tego srodowiska”. 7

Edukacja dzieci z zakresu ochrony i ksztaltowania srodowiska czlowieka powinna wiec stanowic skladowa czesc dzialalnosci dydaktyczno – wychowawczej i wychowawczo – opiekunczej nauczyciela i rodziców, a takze powinna inspirowac ich do samoedukacji. W czasach wspólczesnego kryzysu ekologicznego, lezy bowiem w samym czlowieku, dlatego najcenniejszymi wartosciami, jakie w nim nalezy rozwijac i ksztaltowac te pozytywne wobec srodowiska postawy poznawcze, emocjonalne i dzialaniowe. Dlatego w celu ksztaltowania i przeksztalcania postaw nalezy oddzialywac na czlowieka odpowiednimi bodzcami. Moga to byc naturalne skladniki srodowiska lub ich modele, czyli srodki dydaktyczne. „ W edukacji srodowiskowej dzieci szczególna uwage nalezy zwrócic na: - wrazliwosc na srodowisko przyrodnicze, szacunek wobec niego i racjonalne korzystanie z niego, - daznosc do kontaktu z nieskazonym srodowiskiem przyrodniczym, - poczucie odpowiedzialnosci za stan oraz pomnozenie zasobów pozadanego srodowiska przyrodniczego”.5 W zakresie rozwijania wrazliwosci wobec przyrody nalezy zwrócic uwage na: - wiedze dzieci z zakresu budowy, trybu i warunków zycia roslin i zwierzat, zjawisk przyrody nieozywionej, a takze zródla tej wiedzy, - umiejetnosci spostrzegania i oceny przez dzieci piekna obiektów i zjawisk przyrodniczych (ksztalt, ruch, kolor, faktura, kompozycja, dzwiek itp. ) - umiejetnosc spostrzegania i przekazywania przez dzieci nabytych wiadomosci i wyrazania uczuc w róznych formach ekspresji ( jezykowej, graficznej, ruchowej itp.) - zdolnosc oceny przez dzieci niewlasciwego zachowania sie innych wobec przyrody

( okrucienstwo, animozje, przesady itp.) i reagowanie na nie. Boguslawa Bogucka w swoim programie „ Edukacja ekologiczna w kl. I – III” zatwierdzonym i zapisanym pod nr DKW 4014 – 114/00, wyróznia bardziej szczególowe cele edukacyjne ksztalcenia i wychowania ekologicznego. Podkresla skuteczne i efektywne ksztaltowanie postaw dzieci zgodne z etyka ekologiczna przez: - rozbudzanie potrzeby kontaktu z przyroda, - wyrabianie szacunku dla przyrody i jej piekna, - wpajanie silnego zwiazku ze srodowiskiem, - uczestnictwo w dzialaniach majacych na celu ochrone i zapobieganie dewastacji srodowiska, - rozwijanie poczucia sprawiedliwosci i potrzeby szybkiej reakcji na problemy ekologiczne, - zachecanie do aktywnej obecnosci we wlasnym srodowisku, - nauke ekologicznego zycia we wlasnym domu, - umiejetnosci dzialania w róznych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych, - poczucie przynaleznosci do spolecznosci szkolnej, srodowiska lokalnego, regionu, kraju, - umiejetnosci nawiazywania i utrzymywania poprawnych kontaktów z innymi dziecmi, doroslymi, osobami niepelnosprawnymi, przedstawicielami innej narodowosci, - umiejetnosci sluzace zdobywaniu wiedzy (czytania, pisania, rachowania), - umiejetnosci samodzielnego wyszukiwania informacji na podany temat z róznych zródel ( czasopisma, encyklopedie, slowniki) oraz umiejetne wykorzystywanie ich, - nauke poczucia wlasnej wartosci i wlasnych mozliwosci, - nauke wyciagania wlasnych wniosków, perspektywicznego myslenia i przewidywania skutków okreslonej dzialalnosci czlowieka, - uzmyslowienie uczniom, ze troska o przyrode jest troska o nas samych i nasze spokojne zycie.

TRESCI EDUKACJI EKOLOGICZNEJ I FORMY REALIZACJI. Tresci edukacji ekologicznej w klasach I – III etapu szkoly podstawowej moga byc realizowane w ramach nauczania zintegrowanego oraz dodatkowo na zajeciach pozalekcyjnych. Najlepiej, jesli sa ulozone spiralnie, tz. ze te same tresci beda sie powtarzac kilkakrotnie w kolejnych klasach. To umozliwia dzieciom poszerzanie i poglebianie wiadomosci i umiejetnosci zgodnie ze wzrastajacymi mozliwosciami intelektualno – percepcyjnymi. Zagadnienia powinny laczyc teorie z praktyka i dotyczyc podwórka, szkoly, wlasnego domu, okolicy, czyli najblizszego srodowiska, oraz laczyc w sobie tresci z jezyka polskiego, matematyki, plastyki, techniki, muzyki i wychowania fizycznego. Ksztaltowac nalezy nie tylko srodowisko, ale równiez integrowac zycie rodzinne, pokazywac jak atrakcyjnie spedzic wolny czas, a takze uczyc poczucia wlasnej wartosci i wlasnych mozliwosci. Dzieci bowiem przez swa dzialalnosc wplywaja na swiadomosc rówiesników, rodziców, sasiadów. Po to, by edukacja byla skuteczna, oprócz w/w zasad doboru wartosci, powinny byc jeszcze odpowiednio dobrane formy i metody dydaktyczne.

Pojecie „ forma edukacji” w polskiej edukacji ma wiele znaczen i w przypadku edukacji ekologiczne j jest to cala organizacyjna strona nauczania i uczenia sie oraz wychowania i samowychowania sie, a wiec okreslone czynnosci dzieci i nauczyciela. Do ogólnych form edukacji srodowiskowej dzieci w mlodszym wieku szkolnym zalicza sie: ?? wycieczki i spacery do okreslonych ekosystemów, ogrodów (zoologicznych, dzialkowych, przydomowych), do instytucji, zakladów pracy, wodociagów, nad rzeki, do parków narodowych i rezerwatów, palmiarni, muzeów przyrodniczych, obiektów pojedynczych itp.; ?? prace praktyczne na rzecz ochrony, ksztaltowania i ulepszania srodowiska, jak: - porzadkowanie terenu, - pielegnowanie upraw – drzew, krzewów, zielenców, trawników, kwietników, doniczkowych roslin ozdobnych itp., - opieka nad drzewami, krzewami, zielencami, ptakami, ssakami, pomnikami przyrody, roslinami stanowiacymi tzw. spizarnie karmy dla zwierzat, urzadzeniami zapewniajacymi ochrone srodowiska oraz oszczedne uzytkowanie zasobów przyrodniczych, a takze nad miejscami pamieci narodowej, - oszczedzanie zasobów materialnych – wody, artykulów spozywczych (np. chleba), papieru (np. ksiazek), a takze zbieranie makulatury, owoców lesnych, ziól, grzybów itp. na wlasne potrzeby, zbieranie klosów w czasie zniw i inne, - uprawe roslin i chów zwierzat, np. uprawe roslin ozdobnych doniczkowych w domu i na balkonie, uprawe roslin w ogrodzie przydomowym, szkolnym itp., - rejestrowanie przyrody za pomoca aparatu fotograficznego, olówka i kartki papieru, magnetofonu, modelowania z gliny, plasteliny itp., - wykonywanie na wlasne potrzeby srodków dydaktycznych, jak kolekcji, modeli, rysunków, gier, kart, albumów itp., - budowanie urzadzen uzytkowych, jak karmniki, pojemniki, budki legowe itp., ?? uczestniczenie w pracach kola LOP i Strazy Ochrony Przyrody oraz w konkursach i pracach spolecznie uzytecznych; ?? udzial w propagowaniu idei ochrony srodowiska czlowieka przez: - rozprowadzanie wsród rodziców i swoich najblizszych afiszy, plakatów, ulotek, kart, - organizowanie wystaw tematycznych, czasopism, ksiazek, planów, modeli, - prowadzenie kacika ochrony srodowiska dla rodziców na terenie szkoly, - uczestnictwo w uroczystosciach, ogniskach, pochodach propagujacych cele, tresci i zasady ochrony i ksztaltowania srodowiska, - prowadzenie biblioteczki przyrodniczej dla siebie i dla rodziców, - zbieranie wierszy, ilustracji, piosenek, zabaw o tresci ochrony srodowiska, - prowadzenie rozmów z rodzicami i wybranymi osobami na temat zasad ochrony srodowiska; ?? odbiór audycji radiowych, tele wizyjnych, przegladanie czasopism i albumów oraz innych zródel wiedzy o stanie i pieknie srodowiska przyrodniczego oraz o jego ochronie i ksztaltowaniu; ?? udzial w tzw. akcjach ochrony srodowiska. WPLYW EDUKACJI EKOLOGICZNEJ NA POSTAWY UCZNIÓW. Wszyscy doskonale wiemy o tym, ze postawy ludzkie mozna ksztaltowac, lecz nie ma jednoznacznej odpowiedzi, w jaki sposób to robic. Istnieja bowiem rózne teorie dotyczace mechanizmów powstawania i przeksztalcania ludzkich postaw. „ Jezeli jednak wiadomo, ze

glównymi ich skladnikami sa elementy poznawcze, emocjonalne i motywacyjno-dzialaniowe, to mozna zalozyc, iz w celu ksztaltowania i przeksztalcania ludzkich postaw nalezy oddzialywac na jednostke ludzka odpowiednimi bodzcami. Moga nimi byc naturalne skladniki srodowiska”. W edukacji dzieci w mlodszym wieku szkolnym szczególna uwage nalezy zwrócic na takie postawy jak: - wrazliwosc na srodowisko przyrodnicze, szacunek do niego, racjonalne korzystanie z niego, - daznosc do kontaktu z nieskazonym srodowiskiem przyrodniczym, - odpowiedzialnosc za srodowisko zycia swojego i innych, - poczucie odpowiedzialnosci za stan zasobów srodowiska przyrodniczego. W wyniku obserwacji i badan jakie przeprowadzilam wsród uczniów mlodszych klas i ich rodziców oraz rozmów z nauczycielami prowadzacymi podobne zajecia, moge stwierdzic, ze realizowane tresci ekologiczne maja wplyw na postawe dzieci w stosunku do otaczajacego srodowiska. Przyczyniaja sie do pozytywnych zmian w ich mysleniu i dzialaniu. Dzieci w tym momencie staja sie partnerami doroslych w walce o ochrone przyrody. Sa zafascynowane nowymi tresciami i wiadomosciami, o których slysza i dowiaduja sie z mediów. Zaczynaja myslec perspektywicznie o przyszlosci natury, potrafia przewidywac skutki swojej dzialalnosci i ucza tego innych. Szczególnie dobrze pilnuja i wymagaja, by najblizsze otoczenie zachowywalo sie tak samo lub podobnie do nich. Wplywaja na ich swiadomosc ekologiczna, przez co umacnia sie poczucie odpowiedzialnosci za dobro przyrody. Potrafia w sposób grzeczny i kulturalny zwrócic uwage kolegom i doroslym, gdy smieca, niszcza zielen itp. Aktywnie uczestnicza we wszystkich dzialaniach ekologicznych i mobilizuja do nich innych. Swoja postawa sklaniaja innych do pozytywnych oddzialywan na rzecz ochrony srodowiska. Uczestnictwo uczniów w dzialaniach na rzecz swojego srodowiska sprzyja ksztaltowaniu postaw twórczych i prospolecznych i wdraza dzieci od najmlodszych lat do aktywnego ratowania naturalnej przyrody. To pozwala na wyrobienie prawidlowych nawyków, które beda procentowac w doroslym zyciu. Zauwaza sie równiez duze zaangazowanie rodziców w sprawy edukacji ekologicznej, wielu z nich przyjmuje postawy swoich dzieci dzialajac swym postepowaniem na korzysc srodowiska. Dzieci malymi, ale skutecznymi krokami wprowadzaja ekologic zny tryb zycia w domu i najblizszym otoczeniu. Usiluja stworzyc sobie i swoim bliskim higieniczne warunki zycia i dzialalnosci, tj. zabawy, uczenia sie, pracy i wypoczynku. Tylko w niewielkim stopniu obserwuje sie biernosc rodziców wobec spraw ekologii. Obserwacje ostatnich lat wskazuja na wiele zaniedban w naturalnym srodowisku czlowieka. Przyczyna jest bardzo prosta: wieloletni brak edukacji i wychowania ekologicznego. Kazdy z nas jest odpowiedzialny za wychowanie mlodszych pokolen, a zwlaszcza nauczyciele, którzy prezentuja w tym wzgledzie wiele doswiadczen. To szkola z zalozenia ma przygotowywac mlode pokolenie do zycia w spoleczenstwie, grupie, na Ziemi, a takze nauczyc dbalosci o swoje zdrowie itp. Mozna wiec powiedziec jednym slowem, ze w zaleznosciach wychowawczych duzo jest ekologii. Ale przygladajac sie formom i tresciom nauczania, a zwlaszcza podrecznikom szkolnym i programom nauczania, przekonamy sie, ze uczen korzystajac z tak podanej wiedzy nie bedzie przygotowany i przekonany do tego, by dbac o wlasne zdrowie i nie niszczyc srodowiska. Niestety prawda jest bardzo malo tresci zwiazanych z ekologia, zdrowym zywieniem, rolnictwem ekologicznym, recyclingiem, oszczedzaniem energii, wody itd. Informacje, które sa podawane, to slogany typu: „ dzien bez papierosa”, „dokarmianie ptaków zima”, pojecia, formulki, definicje. Maly czlowiek, którego nauczymy formulek, bedzie mógl je „wyspiewac”, ale czy on z tego powodu wykona

jakiekolwiek dzialanie na rzecz srodowiska, albo zmieni swoje mysli? Jednak w malym stopniu, ale pocieszajacy jest fakt, ze mimo wszystko obserwuje sie w Polsce zdecydowany i rosnacy postep w dziedzinie ekologii, w tym edukacji ekologicznej. Wiecej jest emitowanych programów ekologicznych, co sprzyja pracy nauczycieli i moze byc dla nich bodzcem. Dzieci w przeciwienstwie do doroslych nie ponosza winy za stan srodowiska, ale na nich spadaja konsekwencje dzialan doroslych. To tylko one sa w stanie „uratowac swiat” – takze swiat doroslych, ale ich wychowanie zalezy od rodziców, nauczycieli. To oni maja najwiekszy wplyw na zmiane postaw. Dzieci w odniesieniu do spraw poszanowania srodowiska naturalnego. Dlatego wszelkie podejmowane dzialania na rzecz przyrody, Ziemi zasluguja na pelny szacunek i uznanie, nawet wtedy, jesli ktos nie zgadza sie z czyims pogladem i nie podoba mu sie forma dzialan. Nieuczciwie jest narzekac, krytykowac osobe, która dba o nasz wspólny dom, gdy ja sam nic dla niego nie zrobilem, albo wrecz szkodze. Dzieci beda nas nasladowac, beda staraly sie zrozumiec, dociec przyczyn i na pewno zechca naprawic swiat. One stanowia przeciez przyszlosc i to one beda musialy zyc w warunkach, jakie my im teraz zapewnimy.

Bibliografia. 1. Banaszak J., Wisniewski H - Podstawy ekologii. Wydawnictwo Adam Marszalek, Torun 2004. 2. Bogucka B. - Edukacja ekologiczna w klasach I – III, Wydawnictwo Nauczycielskie , Jelenia óra 2001. 3. Cichy D.- Szkola ekologiczna podstawa ksztalcenia dla ekorozwoju, Stowarzyszenie „Zdrowy czlowiek”, Warszawa 1993. 4. Fratczakowie E.J.- Edukacja ekologiczna uczniów klas I – III . Turex, Pabianice 1993. 5. Fratczakowie E.J.- Ochrona i ksztaltowanie srodowiska w edukacji dzieci przedszkolnych. LOP, Warszawa 1987. 6. Gajewski K.,Mendeluk Z. – Leksykon. Ekologia i ochrona srodowiska. Regionalny Osrodek Edukacji Ekologicznej. Kraków 1996. 7. Jankowski Cz. – Cele wychowania okreslajace stosunek dzieci 6 – 9 letnich wobec przyrody, zdrowia i rekreacji w „Zycie szkoly” (1978), nr 6. 8. Morsztyn D. – Edukacja ekologiczna w szkole. ZUE. Suwalki 1995. 9. Stefanowicz T. – Wstep do ekologii i podstaw ochrony srodowiska. Politechnika Poznanska. Poznan 1996. 10. Uminski T. – Ekologia Srodowisko Przyroda. W S i P. Warszawa 1999.