ECSAC’17 EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE Prague’ October 19-22, 2017

ORGANIZATION COMMITTEE CHAIRMAN OF THE CONFERENCE Ph.D. Hasan ARAPGİRLİOĞLU

CO-CHAIRMEN OF THE CONFERENCE Ph.D. M. Emin KAFKAS Ph.D. Atilla ATİK

MEMBERS OF THE ORGANIZING COMMITTEE Ph.D. Craig WALKER, Queen’s University Ph.D. Laurentiu-Gabriel TALAGHIR, Dunarea de Jos University of Galati Ph.D. Miguel ROCHA, Instituto Politecnico de Castelo Branco Ph.D. Robert L. ELLIOTT, Tennessee State University Ph.D. Edward TURGEON, Algoma University

CONFERENCE SECRETARIAT Research Assistant, Selin Oyan Research Asistant, Fahri Safa ÇINARLI Research Asistant, Özgür EKEN, Lecturer, Nurkan YILMAZ

i

ECSAC’17 EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE Prague’ October 19-22, 2017

SCIENTIFIC AND ART COMMITTEE 1. Ph.D. Amir ČAUŠEVIĆ, University of Sarajevo, BOSNIA AND HERZEGOVINA 2. Ph.D. Andrew KUSIAK, The University of Iowa, USA 3. Ph.D. Aris CARASTATHIS, Lakehead University, CANADA 4. Ph.D. Dr. Cem EVEREKLIOĞLU, Erciyes University, TURKEY 5. Ph.D. Craig WALKER, Queen’s University, CANADA 6. Ph.D. Gulnaz ABDULZADE, Baku Academy of Music, AZERBAIJAN 7. Ph.D. Guy BOY, Florida Institute of Technology, USA 8. Ph.D. Laurentiu-Gabriel TALAGHIR, Dunarea de Jos University of Galati, ROMANIA 9. Ph.D. Miguel ROCHA, Instituto Politecnico de Castelo Branco, PORTUGAL 10. Ph.D. Mustafa DENKTAŞ, Akdeniz University, TURKEY 11. Ph.D. Robert L. ELLIOTT, Tennessee State University, USA 12. Ph.D. Turan SAĞER, Yıldız Technical University, TURKEY 13. Ph.D. Türev BERKI, Hacettepe University, TURKEY 14. Ph.D. Vagif NOVRUZOV, Ganja State University, AZERBAIJAN 15. Ph.D. Vladimír BENCKO, Charles University, CZECH REPUBLIC. 16. Ph.D. Vladimir BENKO, Slovak University of Technology in Bratislava, SLOVAKIA 17. Ph.D. William MOYLAN, UMass Lowell, USA 18. Ph.D. Adnan PASIC, University of Sarajevo, BOSNIA AND HERZEGOVINA 19. Ph.D. Andrea MICONI, The Istituto Universitario di Lingue Moderne, ITALY 20. Ph.D. Edward TURGEON, Algoma University, CANADA 21. Ph.D. Habibe MEMMEDOVA, Baku Academy of Music, AZERBAIJAN 22. Ph.D. Teodora Mihaela ICONOMESCU, Dunarea de Jos University of Galati, ROMANIA 23. Ph.D. Štefan GRAMBLIČKA, Slovak University of Technology in Bratislava, SLOVAKIA 24. Ph.D. Haris BRADIĆ, University of Sarajevo, BOSNIA AND HERZEGOVINA 25. Ph.D. Luca ORLANDI, Istanbul Technical University, TURKEY. 26. Ph.D. Mohammad Reza TAHERI, University of Tehran, IRAN 27. Ph.D. Nasiha POZDER, University of Sarajevo, BOSNIA AND HERZEGOVINA 28. Ph.D. Karel KRONTORÁD, Mendel University in Brno, CZECH REPUBLIC 29. Ph.D. Lucia NOVAKOVA, Trnava University, SLOVAKIA 30. Ph.D. Şehmus ASLAN, Pamukkale University, Faculty of Sport Sciences, TURKEY 31. Ph.D. Cem KURT, Trakya University, TURKEY 32. Ph.D. Yusuf KÖKLÜ, Pamukkale University, Faculty of Sport Sciences, TURKEY 33. Ph.D. Armağan KAFKAS, Inonu University, TURKEY 34. Ph.D. Utku ALEMDAROĞLU, Pamukkale University, Faculty of Sport Sciences, TURKEY

ii

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 ISBN: 978-605-82760-1-7

CONTENTS Muslim Consumer Protection in Thailand By Using Multiplex HRMA Technique for Analysis in Contamination of Three Forbidden Animals in Halal Food Products Anat Denyingyhot, Suwimon Keeratipibul, Chirapiphat Phraephaisarn, Mongkol Vesaratchavest, Vanida Nopponpunth, Winai Dahlan Detection of Haram animals in Processed Food Products Using Real-Time PCR Monruedee Khemtham , Anat Denyingyhot, Angsana Ayukhen, Ploypailin Adulheem, Winai Dahlan, Kittichai Banjong

1-7

8-15

Harmonic Degree Variety of Selected Bach Chorales That Are Using the Same Original Chorale Melody Turan Sağer, Ece Merve Yüceer

16-21

The Comparison of Conventional Cotton and Organic Cotton Ayşe Uygur

22-33

A Key Distribution Method for Internet of Things Applications Deniz Taşkın, Cem Taşkın, Işıl Çetintav

34-38

Analysis of Boulevards and Streets in the Context of Urban Identity: A Case Study on Karşıyaka District (İzmir) İpek Altuğ Turan, Hatice Sönmez Türel

39-51

Investigation of Edirne Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai in Terms of Refunctioning Esma Mıhlayanlar, Dinçer Aydın

52-64

First Electric Lighting in a Museum in France: the Lyon Case Jean-Louis Izbicki, Georges Zissis, Jean-Jacques Ezrati

65-74

Endüstriyel Atığın Duvar Karosu ve Sanatsal Sırlarda Kullanılabilirliğinin Araştırılması Pınar Biçici Çetinkaya

75-79

İş Güvenliğinin Sağlanmasında İşçi Sorumlulukları ve İşveren Yükümlülükleri Üzerinden İşçi Hakları İkbal Erbaş

80-86

Rauf Yekta Bey’in Türk Müziği Mücadelesi İdris Çakıroğlu

87-92

i

www.ecsac.org

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 ISBN: 978-605-82760-1-7

Kentsel Mirasın Konutlar Üzerinde Canlandırılması Olcay Türkan Yurdugüzel

93-100

Geleneksel Seramik Formlarında Disiplinlerarası Ekileşimlerin Yansıması Nur Uyanık Çirkin

101-109

Seramik Sanatında İlkel Pişirim Teknikleri Pınar Biçici Çetinkaya

110-115

Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Sanatsal İnşası Şule Sayan

116-125

Türk Müziği Usulleri Sanal Ses Kitaplığı Tasarımı Hasan Arapgirlioğlu, Bekir Tanyeri

126-135

Mimarlik ve Hafiza İlişkisini Deleuze’ün Bergsonculuğu ile Okumak Esma Eroğlu

136-142

Seramik Eğitiminin Bir Hekime Sanatsal ve Sosyal Katkıları H. Serdar Mutlu

143-156

Çağdaş Türk Seramik Sanatında Genç Kuşak Sanatçıların Çalışmalarında Sade Yaklaşımlar Gökçe Uysal

157-167

Silikon Yağı- Al2O3 Nanoakışkan İçeren Bir Ortamda Sabit Isı Akısında Yatay Plaka Üzerinden Doğal Taşınımla Isı Transferi Damla Özgür, Ayşegül Öztürk, Kamil Kahveci

168-177

Türk Reklamcılığında Yeni Bir Strateji Olarak Nostaljik Müzik Kullanımı Mustafa Özgür Seçim

178-190

Güzel Sanatlar Fakültesi Öğrencilerinin Sürekli Kaygı Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (İnönü Üniversitesi Örneği) Sevtap Kanat

191-201

Elit Seviyedeki Güreşçilerin Bacak Kuvvetleri ve Denge Performansları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Celal Bulgay, Sezen Çimen Polat

202-211

Evaluation of the Construction Products During Life Cycle; Pvc Example Filiz Umaroğulları, Melek Özdamar

212-224

ii

www.ecsac.org

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Muslim Consumer Protection in Thailand By Using Multiplex HRMA Technique for Analysis in Contamination of Three Forbidden Animals in Halal Food Products Anat Denyingyhot1*, Suwimon Keeratipibul2, Chirapiphat Phraephaisarn3, Mongkol Vesaratchavest3, Vanida Nopponpunth1, and Winai Dahlan1 *: Corresponding author 1 : The Halal Science Center, Chulalongkorn University, Bangkok 10330, Thailand. 2 : Department of Food Technology Chulalongkorn University, Bangkok 10330, Thailand. 3: Research and Development Center, Betagro Group, Pathum Thani 12120, Thailand.

Abstract Food safety in the consumption is important to be watched to prevent the dangers of food such as the biological, chemical and physical hazards, but for Muslim consumers, surveillance of contamination of prohibited substances under Islamic law, especially forbidden animals is a must. Importantly, High resolution melting analysis (HRMA) is a potential molecular technique, which is used for identifying the species of organisms. Therefore, the research objective is to use the HRMA technique for simultaneous detection of the three forbidden animals (pigs, dogs, and rats) that have high opportunity to be adulterated in Halal food. The HRMA, targeting a fragment of NADH dehydrogenase (ND5), ATPase subunit 6 (ATP6), and Cytochrome B (Cytb) genes, were developed in order to authenticate the forbidden animal and their mixtures. Species-specific primers were designed and combined in a multiplex HRMA resulting in different sequences and therefore different melting behaviours for each species. The multiplex HRMA was then evaluated the PCR specificity against the targeted DNAs of targeted and non-targeted. It’s demonstrated that the method had no cross-reaction with DNA from the experimental animal species (pigs, dogs, rats, cats, monkeys, chickens, horses, sheep, goats, and donkeys). The HRMA profile of amplified amplicons from the targeted animals produced uniquely melting peaks that were easily distinguished for each species in this study. Taken together, all data indicates that this multiplex HRMA is a simple, fast, specific, and cost-effective detection method for pig, dog, and rat in halal food. In order to carry out the analysis of commercial food products, 150 commercial food products in Thailand was used to screen by species-specific primers for pigs, dogs, and rat were combined in multiplex HRMA. This method revealed that one sample was contaminated with pigs’ DNA in the examined products. Therefore, the HRMA could be used as a high-potential technique for detecting the forbidden animals contaminated in halal food products and representing the quality assurance for Muslim consumer protection. Keywords: Halal food, Muslim consumer, Forbidden animal, Multiplex HRMA, species identification

1. INTRODUCTION “Halal” in an Arabic word means “permit” or “lawful” according to Islamic regulations, not only for food but non-foods and services as well. Therefore, Muslims or the believers in Islam shall consume only Halal products and services and avoid

1

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 “Haram” or “Forbidden” products. Consuming Haram products would affect the faith and spirit of Muslims. According to annually announced in coming 2050, the world population will continuously increase up to 9,000 million, which means resulting in increasing Muslim populations as well (Nakyinsige et al., 2012). Besides, the world halal food industry exhibits high value of economics since Halal marketing is merely value of goods and services which have rapidly grown on demand and high consumer based that expanded gradually (Jafari and Scott, 2014). Despite Thailand amongst the major food producers exporting varieties of food products to the world as well as to Muslim countries, almost all food manufacturing proprietors and producers are non-Muslims. No matter how strict they comply with international food safety standards, the spiritual safety to protect faith and belief of Muslims has yet to be widely and clearly understood and often overlooked, which might result in contaminating of forbidden composition regarding Islamic regulations from misunderstood or intended to produce halal products especially in meat processing industries (Dahlan, 2013). From Islamic regulations, it indicates that various kinds of forbidden animals would not appear in Halal food such as pigs, dogs, rats, cats, reptiles, and others. The recently survey found that these animals have possibly mix and adulterated with qualified halal food to decrease the processing cost, which has occurred found in Thailand and other countries such as Vietnam, Indonesia and China (Dahlan, 2013; Ali et al., 2015). Therefore, rapid and reliable methods is needed for these forbidden species identification. DNA-based PCR methods have become widely used to identify meat species authentication. As a result of high stability under high temperatures, pressures, and chemical treatments of DNA. It can be investigated on raw meat or cooked meat (You et al, 2013). High resolution melting analysis (HRMA) is one of DNA-based PCR method that allows genotyping and fingerprinting by discrimination separation DNA sequence variant such as single nucleotide polymorphisms (SNPs) and small insertion and deletions (indels) based on the shape of melting transitions (Tm) of real-time PCR. This method can also be applied for screening for the existence of unknown sequence variations without a sequencing process. However, simplex HRMA is laborious, expensive, and complex. To reduce cost and increase the speed of HRMA, a Multiplex HRMA was developed (Druml and Cichna, 2014; Iacumin et al, 2015). In this study we aim to apply the Multiplex HRMA for simultaneous detection of the three forbidden animals composed with pigs, dogs, and rats that have high opportunity to be adulterated in Halal food. 2. MATERIALS AND KEYWORDS 2.1 Sample Collection and DNA Extraction Among the three target forbidden animals pigs (n=4), dogs (n=4), and rats (n=4). Porks were collected from Samyan market in Phatumwan district, Bangkok, Thailand. Dog meats were collected from the Faculty of Veterinary Science,Chulalongkorn University, while rat meats were collected from Taladthai market Phatumthani province, Thailand. Meats and whole bloods from other species (cats, monkeys,

2

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 donkeys, horses, chickens, sheep, and goats) were collected from various markets, zoological park organization of Thailand and the Faculty of Veterinary Science, Chulalongkorn University. Then, all samples were DNA extracted using a DNeasy Blood & Tissue Kit (Qiagen, Hilden, Germany) according to the manufacturer’s instructions. Finally, the extracted DNA concentrations were examined by a Nanodrop 2000 (ThermoScientific, USA). The quantified DNAs were stored at -20 °C until use. 2.2 Multiplex HRMA All three of species-specific primer pairs used in this study are listed in (Table 1). Verification of the specificity of each primer pair was performed using NCBI BLAST (http://www. ncbi.nlm.nih.gov/tools/primer-blast/).To develop technique, both simplex and multiplex HRMA were carried out by using a LightCycler®480 instrument (Roche, Germany). In a total volume of 20 μL containing 20 ng of genomic DNA , 10 μL 2XQIAGEN Multiplex PCR (Qiagen, Hilden, Germany) 0.2 µM of forward and reverse primer, and 1x LightCycler ResoLight dye. The amplification condition was 1 cycle of 5 min at 94°C; 29 cycles of 30 sec at 94°C; 40 sec at 56°C; 1 min at 72°C followed by HRMA ramping from 60°C to 99°C with 50 acquisitions. PCR products were analyzed by QIAxcel Capillary Electrophoresis system (Qiagen, USA).The HRMA developed in this study was validated for its specificity and reliability. In terms of the specificity test, the assay was cross tested with all three target species and seven other animals (cats, monkeys, donkeys, horses, chickens, sheep, and goats). Finally, for reliability (realworld performance testing), the developed assay was used to test 150 Halal food products, including 50 meat processing products, 30 dairy products, 20 seasonings, 20 snacks, and 30 bakery products. Table 1. Details of primer sequence, PCR product size, and Tm (Co)

3. Results and Discussion Halal food safety has now become an important issue not only for food producers but also for consumers who desire and concern to quality food that obedience to health, religion, and fair prices (Rahman et al., 2014). Many researches have been reported that the halal food products collected from market surveillance were adulterated with forbidden meats such as pork, dogs, rats, monkeys, and others (Cai et al.,2012 ; Dahlan, 2014; Kitpipit et al., 2014 ; Ali et al., 2015 ; Yanita.I.W et al., 2015). HRMA is a molecular method that allows detecting and differentiating DNA amplicon by discriminating DNA sequence variants such as single nucleotide polymorphisms (SNPs) and small insertion and deletions (indels) based on the specific

3

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 melting behaviour of the DNA amplicon (Sakaridis et al., 2013). This method can be applied to detect adulteration of forbidden animals DNA contaminated in food products by evaluating different melting behaviours of each forbidden animal species. To save cost and reduce the time, in this study, The multiplex HRMA was conducted by employing 40 DNAs from 10 animals (pigs, dogs, rats, cats, monkeys, donkeys, horses, chickens, sheep, and goats) (Table 2). Table 2. Cross reaction of the HRMA (*n=4), (+) amplification, (-) no amplification.

Species*

Scientific name

pig Dog Rat Cat Monkey Donkey Horse Chicken Sheep Goat

Sus scrofa Canis lupus familiaris Rattus argentiventer Felis catus Macaca fascicularis Equus asinus Equus caballus Gallus gallus Ovis aries Capra aegagrus

Species specific primer Pig-ND5 Dog-ATP6 Rat-Cytb + + + -

Moreover, three pair of species-specific primers targeting the intra-species conserved and inter-species hyper variable regions of mitochondrial ND5, ATP6 and Cytb gene were used to set up multiplex HRMA. Importantly, each set of primers was firstly evaluated the PCR specificity against the targeted DNAs of all animals. Each pair of primers was tested against its targeted forbidden animals with the other species. The results showed that only specific target was testily amplified (Table 2). The HRMA profiles of amplified amplicons from targeted animals were also assessed in this study, the raw melting curve data to form a normalized melting curve and melting peaks. In this study, the method highlighted uniquely melting curves and melting peaks that were easily distinguished for each species. To be illustrated, all species were distinguished by their species-specific melting curves and melting peaks. Generally, it can be seen that different genotypes have their own unique transitions that are merely shown by their HRMA profile (Figure 1). The accuracy of method was investigated in the testable conductivity in all assays were completely done in forty tested DNAs. The results significantly indicated that no cross amplification even on repetition in blind experiment and showed 100% accuracy. (Figure 2). This revealed that there was high specificity of the established primers. In order to carry out the analysis of commercial food products, 150 commercial food products was used to screen by the developed multiplex HRMA. The results indicated that one sample was contaminated with pigs’ DNA, suggesting its usefulness for detection of pigs, dogs and rats. Therefore, the HRMA method could be used as a halal verification technique for detecting aforementioned forbidden animals contaminated in halal food products. Furthermore,

4

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 the HRMA assay ultimately showed that it is simple, cheap, and rapid method, the cost per sample is comparatively lower than CE analysis (Ulca, 2015; Ali et al., 2015).

Figure 1. The HRMA profiles of amplified amplicons from species targeted animals: a normalized melting curve (a) and a melting peak (b). 4. Conclusions The HRMA method was scientifically developed in this study and it had been specifically proven in specificity and reliability for simultaneous detection of pig, dog, and rat DNA standards. The assay was also successfully validated to detect these three forbidden animal species in halal food products. Therefore, it could be potentially applied as a simple and rapid tool for halal verification technique to detect the forbidden contamination in halal food manufacturing. 5. Acknowledgements This research is financially supported by The Halal Science Center, Chulalongkorn University. The Authors would like to thank Research and Development Center, Betagro group that have provided the necessary facilities.

5

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 2. The HRMA profiles of forty blind experimental animals; a normalized melting curve (a) and a melting peak (b). REFERENCES Ali, M. E., Razzak, M. A., Hamid, S. B., Rahman, M. M., Amin, M. A., Rashid, N. R., & Asing.,2015. Multiplex PCR assay for the detection of five meat species forbidden in Islamic foods. Food Chemistry, 177, 214-224. Cai, H., Gu, X., Scanlan, M. S., Ramatlapeng, D. H., & Lively, C. R.,2012. Real-time PCR assays for detection and quantitation of porcine and bovine DNA in gelatin mixtures and gelatin capsules. Journal of Food Composition and Analysis, 25(1), 83-87. Druml, B., & Cichna-Markl, M.,2014. High resolution melting (HRM) analysis of DNA its role and potential in food analysis. Food Chemistry, 158, 245-254. Iacumin, L., Ginaldi, F., Manzano, M., Anastasi, V., Reale, A., Zotta, T.,2015. High resolution melting analysis (HRM) as a new tool for the identification of species belonging to the Lactobacillus casei group and comparison with species-specific PCRs and multiplex PCR. Food Microbiology, (46), 357-367. Jafari, J., & Scott, N.,2014. Muslim world and its tourisms. Annals of Tourism Research, 44, 1-19. Kitpipit, T., Sittichan, K., & Thanakiatkrai, P.,2014. Direct-multiplex PCR assay for meat species identification in food products. Food Chemistry, 163, 77-82. Nakyinsige, K., Man, Y. B., & Sazili, A. Q.,2012. Halal authenticity issues in meat and meat products. Meat Science, 91(3), 207-214.

6

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Rahman, M. M., Ali, M. E., Hamid, S. B., Mustafa, S., Hashim, U., & Hanapi, U. K.,2014. Polymerase chain reaction assay targeting cytochrome b gene for the detection of dog meat adulteration in meatball formulation. Meat Science, 97(4), 404-409. Sakaridis, I., Ganopoulos, I., Argiriou, A., & Tsaftaris, A.,2013. A fast and accurate method for controlling the correct labeling of products containing buffalo meat using High Resolution Melting (HRM) analysis. Meat Science, 94(1), 84-88. Winai Dahlan., 2013. A decade of growth the halal science center.Thana press, Bangkok, 47-59. Ulca, P., Balta, H., Cagin, I., & Senyuva, H. Z.,2013. Meat species identification and Halal authentication using PCR analysis of raw and cooked traditional Turkish foods. Meat Science, 94(3), 280-284. Yanita I.W.,Sudjadi., Abdul Rohman., 2015. Detection of Rat Meat Adulteration in Meat Ball Formulations Employing Real Time PCR. Asian Journal of Animal Sciences, 9: 460-465. You, J., Huang, L., Zhuang, J., & Mou, Z.,2013. Species-specific multiplex real-time PCR assay for identification of deer and common domestic animals. Food Science and Biotechnology, 23(1), 133-139.

7

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Detection of Haram animals in Processed Food Products Using Real-Time PCR Monruedee Khemtham*1,2, , Anat Denyingyhot2, Angsana Ayukhen2, Ploypailin Adulheem2, Winai Dahlan2 and Kittichai Banjong1 *: Corresponding author email: [email protected] 1 : Faculty of Agro-Industry, King Mongkut's Institute of Technology Ladkrabang, Bangkok 10520, Thailand. 2 : The Halal Science Center, Chulalongkorn University, Bangkok 10330, Thailand.

Abstract The demand for Halal foods increases globally hence requiring food industry to quickly and safely ensure the Halal food products. On the other hand, Muslim consumers must be informed of contamination of prohibited substances under Islamic law, especially when it concerns with haram (prohibited) animals in those food products. Recent development in laboratory technique of molecular biology based on the polymerase chain reaction (PCR), which was employed to determine the presence of a particular DNA sequence in real time, can enhance the detection of haram animal contamination in foods. This research aims to develop the Real-Time PCR technique (qPCR) for the detection of haram animals in processed food products using pig, frog, snake, and crocodile as specimens. The qPCR is to be used as a tool for Muslim consumer protection. To begin the experiment, the animal samples were collected, and the DNA was extracted and used as template DNA. Then primers were selected and designed from the genes located on mitochondria such as NADH dehydrogenase (ND5), and 16S rRNA (16S), which are specific to the particular species. The results showed that the primers employed in this study were specific to each of the haram animals with 100 % accuracy. According to the sensitivity test, the lowest concentration of DNA of each species was measured at a minimum of pig 0.00002 ng, frog 0.2 ng, snake 0.2 ng, and crocodile 0.000002 ng. For the reliability test, the developed technique was applied to detect the contamination of 100 commercial food products. It was found that two porcine DNA samples were detected and no DNA of frog, snake and crocodile were detected in commercial food samples. As a result, Real-Time PCR technique was successfully employed to detect the contamination in halal foods and it can be extended to other types of haram animals as a tool for Muslim consumer protection as well as Halal food certification. Keywords: Food safety; Halal food; Haram animal; Real-Time PCR; Species identification

1. INTRODUCTION

Nowadays consumers are more aware of food quality and food safety which have direct impact on their health. For Muslim customers in particular, apart from considering food safety, they are vigilant in avoiding what are prohibited by Islamic teachings, especially animals slaughtered with non-Islamic methods. It is because the consumption of such prohibited food affects their faith and spiritual growth. Food manufacturing in the present days has developed food products for the

8

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 purpose of marketing in a way that involves complexity of ingredients. It resulted in difficulty for the Muslim consumers to track the originality of food ingredients. They have to do more with detection of non-Halal substance or even by resorting to a laboratory testing before they can develop a feeling of trust in line with Islamic teachings concerning the food products. The complexity of food manufacturing industry has been developed by those who are not aware of the Muslim customers’ needs for Halal food. It causes contamination of the prohibited substances in food products available in the marketplaces. In addition, intentional contamination of prohibited meats is frequently found, especially for the purpose of replacing more expensive meats with the cheaper ones, such as contamination of pork, horse meats, mouse meats, or dog meats into the beef products. In order to protect Muslim customers and assure the quality of Halal food products and, by additionally, to sustain the reputation of Thailand in food contamination prevention; development of techniques with high potential in detecting contamination of non-Halal substances in Halal food products, particularly in the meat-based products, is of significant measures. (Dahlan,2013; Nakyinsige et al.,2012) With regard to the evolution of detective techniques of cross-contact and contamination in food products, it is found that identification of different meats is the most common techniques such as chromatography, immunology, and DNAbased identification. (Cai et al.,2012) The present research aims at developing Real-Time PCR technique which is one of the DNA-based detective techniques. It is distinct in its quickness and high effectiveness in detection of contamination and cross-contact of four types of meats, i.e. pork, frog, snake, and crocodile. It is also effective by validation of specificity test of the target meats and reliability test for application to the inspection of Halal food products. 2. MATERIALS AND KEYWORDS 2.1 Sample Collection and DNA Extraction Among the four target forbidden animals, i.e. pig, frog, snake and crocodile; and pork were collected from Samyan market in Phatumwan district, Bangkok, Thailand, while frogs meats were collected from Klongtoey market in Klongtoey district, Bangkok, Thailand, snakes meats were collected from Bo Bua Food market in Mueang district, Chachoengsao province, Thailand; and crocodile meats were collected from Foodland Supermarket Ramkamhaeng in Bang Kapi district, Bangkok, Thailand and from Siam Paragon in Phatumwan district, Bangkok, Thailand. Meats and the bloods from other species, i.e. chickens, horses, and goats were collected from various markets and Zoological Park Organization of Thailand. Later, all samples’ DNA were extracted using a DNeasy Bloods & Tissue Kit (Qiagen, Hilden, Germany) according to the manufacturer’s instruction. Finally, the extracted DNA concentrations were examined by a NanoDrop

9

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 2000 (Thermo Scientific, Wilmington, DE, USA). The quantified DNAs were stored at -20 o C until they were used. 2.2 PCR Primer and Real-Time PCR analysis All four of species-specific primer pairs published from recent work (Ali, et al 2015 ; K. Naga Jogayya et al 2013) and new design were used in this study; and they these are listed in Table 1. Verification of the specificity of each primer pair was performed using NCBI BLAST http://www. Ncbi.nlm.nih.gov /tools/primer-blast/index. cgiLINK_LOC=BlasHome (Bethesda, Maryland, USA). PCR amplifications were carried ® out by using a LightCycler 480 instrument (Roche, Germany). In a total volume of 20 µL ® containing 20 ng of genomic DNA, 10 µL 2X LightCycler 480 Probes Master, 0.5 µL of each forward and reverse primer and 7.0 µL distilled water. The amplification condition o o of each species for pig was 35 cycle of 1 min at 56 C, frog 42 cycle of 1 min at 57 C, o snake 40 cycle of 1 min at 56 C, and crocodile 35 cycle of 1 min at 63 followed by Melting analysis ramping from 60°C to 99°C with 50 acquisitions. Table 1. Details of primer sequence, PCR Product size. Species Pig Frog Snake Crocodile

Primer Ali-Pig- F Ali-Pig-R ASN-Frog-F ASN-Frog-R ASN-Snake-F ASN-Snake-R CCD1-F CCD1-R

Sequence (5’ to 3’) CCATCCCAATTATAATATCCAACTC TGATTATTTCTTGGCCTGTGTGT CACGAAGGTTATACTGTCTCCT CTGAGGTAAATGATGATTCTGG AAGGTTGCGTAATCATTTG GAAAGTGGCCATTATTTGGT AAAGCATTCTGCCTACACCTGAAA TTGTGTTGGCTGCTTTAAGGCCTA

PCR Product size 144bp 157bp 184bp 592bp

2.3 Real-Time PCR validation The Real-Time PCR assay developed in this study was validated for its specificity, sensitivity, and reliability. In terms of the specificity test, the assay was cross-tested with all four target species and nine other animals, i.e. chicken, horse, goat, sheep, dog, rat, cat, monkey and donkey. For the sensitivity test, eight concentrations (20, 2, 0.2, 0.02, 0.002, 0.0002, 0.00002, and 0.000002 ng of DNA template of each species) were prepared by serial dilution and amplified by the assay to determine the minimum DNA concentration that can be detected. (Kitpipit et al., 2014) Finally, for reliability (realworld performance testing), the developed assay was used to test 100 Halal food products, including 50 meat processed products, 10 dairy products, 10 bakery products, 10 snacks, and 20 seasonings. 3. Results and Discussion Food safety is one of the important key factors that must be taken into consideration by consumers before buying foods in order to prevent from any risk of biological, chemical and physical foodborne. The contamination of prohibited

10

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 substances under Islamic law especially forbidden animals is a serious concern for Muslim consumers. Currently, food processing industry is more complex in terms of raw materials. Production costs, profitability, business value and also market competition are some of the major concerns. Therefore, most of producers tend to reduce production cost by improving raw materials as well as substituting with alternative raw materials. Meanwhile consumers such as a group of health conscious consumers are more aware of their rights that they know the true information of the product. This includes a group of consumers who consider to consume foods based on beliefs, such as Muslim, Jewish, vegetarians; among others. For Muslim consumers, there are many kinds of forbidden animals, such as pig, frog, snake and crocodile that are not allowed to be consumed or used as replacement, even partial, for production benefits. Thus, they need to be more aware and careful about consuming meats and animal products. Presently, although there is a consumer protection law which requires manufacturers to specify and label all food ingredients on the product packaging; some of them avoid to do so and some even hide the information on the label or provide incomplete information. For example, there is no identification of type of meat used as a raw materials. (Cai et al.,2012; Jonker et al.,2008; Dahlan,2014; Rodriguez et al.,2014; Rahman et al.,2014) Real-Time PCR technique provides the same basic principles as a conventional PCR technique, which amplify a targeted DNA of DNA in vitro. This is also to develop the DNA analysis or target DNA in the sample that contains many types of DNA as in food. There are also many factors inhibiting and interfering PCRs that need to be considered, in addition to the complexity of current food processing industry. When the contained DNA is damaged, lost or reduced in low quantity, development of Real-Time PCR techniques must be considerate to the quality of the DNA in terms of both quantity and purification of the target DNA. This is required to prevent interference or false positives. In comparison, PCR with Real-Time PCR provides several advantages than conventional PCR. It allows to determine the initial number of copies of target, and the accumulation of every amplification product is measured as the reaction progresses in real time. Real time PCR results with accuracy and high sensitivity. In contrast to conventional PCR, the amplified DNA is detected in an end-point (End point assay). The fluorescent reporter is used to determine the target DNA in Real-Time PCR, and therefore Post PCR is not required for analysis. This is also to prevent the exposure of hazardous chemicals, such as Ethidium bromide that can activate electrophoresis. It helps to reduce contamination from external DNA as the process is done in the closed system. In addition, Real-Time PCR method can be used to determine and analyze in a very large amount of samples. This is also benefit in terms of time and cost saving. (Kitpipit et al.,2014; Ali et al.,2015) In this study, the experiment was conducted by using the method which was employed with 52 DNAs from 13 animals (pig, frog, snake, crocodile, chicken, horses, goat, sheep, dog, rat, cat, monkey, and donkey) (Table 2).

11

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Table 2. Cross reaction of the HRMA (*n=4), (+) amplification, (-) no amplification. Species*

Scientific name

Pig Frog Snake Crocodile Chicken Horse Goat Sheep Dog Rat Cat Monkey Donkey

Sus scrofa Bufo melanostictus Uropeltis sp. Felis catus Gallus gallus Equus caballus Capra aegagrus Ovis aries Canis lupus familiaris Rattus argentiventer Felis catus Macaca fascicularis Equus asinus

Species specific primer Pig-ND5 + -

Frog-16S + -

Snake-16S + -

Crocodile-16S + -

Moreover, for PCR amplification using four pair of species-specific primers (pigs, frogs, snakes, and crocodiles) targeting the intra-species conserved and inter-species hyper variable regions of mitochondrial ND5, and 16S gene were used to set up RealTime PCR method. Importantly, each set of primers was evaluated the PCR specificity against the targeted DNAs of all animals and in each individual assay, each pair of primers was first tested against other three species of targeted forbidden animals as non-targeted DNA with the other species, only specific targeted was testily amplified (Table 2). Furthermore, reproducibility of method was investigated in the testable conductive in all assay were completely done in four times on four different days. The Real-Time PCR profiles of amplified amplicons from species targeted animals were also assessed in this study (Figure 1-2).

Figure 1. The HRMA profiles of amplified amplicons from species targeted animals: a normalized melting curve (a) and a melting peak (b).

12

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 2. The Real-Time PCR profiles of amplified amplicons from targeted species : Snake Uropeltis sp. (a), and Crocodile Felis catus (b). The sensitivity of assay was assessed by animal DNA (0.000002-20 ng). The assay could significantly detect until 0.000002 ng of target DNA (Figure 3-4).Detection of haram animal using PCR-CE approach had been reported by Ali et al., 2015. Their method had sensitivity for detecting DNA of pig (0.00002 ng), frog (0.2 ng), snake (0.2 ng), crocodile (0.000002 ng),. Comparatively, it was noted that detection of pig DNA using Real-Time PCR can examine at the much lower DNA level. The Real-Time PCR assay ultimately showed that it was effective, very simple and rapid method; and provided many advantages. Hence, Real-time PCR equipment used in the conduct of this research can be effectively used for routine laboratory setting. (Ali et al., 2015) The assay was used to test 100 Halal food products, including 50 meat processed products, 10 dairy products, 10 bakery products, 10 snacks, and 20 seasonings which were used for screening by the developed Real-Time PCR. The results indicated that two sample was contaminated with pig DNA. Therefore, the Real-Time PCR method could be used as a halal verification technique for detecting the aforementioned haram animals contaminated in halal food products. Furthermore, the Real-Time PCR assay ultimately showed that it is simple, cheap, and rapid method since the cost per sample is comparatively lower than CE analysis (Ali et al., 2015).

13

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 3. Analytical sensitivity for detection of haram animals: pig (a), and frog (b); distilled water (negative control).

Figure 4. Analytical sensitivity for detection of haram animals: snake (a), and crocodile (b); distilled water (negative control). 4. Conclusions The Real-Time PCR method was scientifically developed in this study and it had been specifically proven in specificity, sensitivity, and reliability for detection of pigs, frogs, snakes, and crocodiles DNA standards. The assay was also significantly validated to detect these four forbidden animal species in halal food products. Therefore, this method can have potential to be applied as a simple and affordable way for halal verification technique, especially to detect the haram (prohibited) animals contaminated in halal food manufacturing.

14

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 5. Acknowledgements This research is officially supported by the Halal Science Center, Chulalongkorn University. REFERENCES Ali, M. E., Razzak, M. A., Hamid, S. B., Rahman, M. M., Amin, M. A., Rashid, N. R., & Asing.,2015. Multiplex PCR assay for the detection of five meat species forbidden in Islamic foods. Food Chemistry, 177, 214-224. Cai, H., Gu, X., Scanlan, M. S., Ramatlapeng, D. H., & Lively, C. R.,2012. Real-time PCR assays for detection and quantitation of porcine and bovine DNA in gelatin mixtures and gelatin capsules. Journal of Food Composition and Analysis, 25(1), 83-87. Jonker K.M., Tilburg J.J., Hagele G.H., & de Boer E.,2008. Species identification in meat products using real-time PCR. Food Addit Contam Part A Chem Anal Control Expo Risk Assess, 25(5):527-533. Kitpipit, T., Sittichan, K., & Thanakiatkrai, P.,2014. Direct-multiplex PCR assay for meat species identification in food products. Food Chemistry, 163, 77-82. Nakyinsige, K., Man, Y. B., & Sazili, A. Q.,2012. Halal authenticity issues in meat and meat products. Meat Science, 91(3), 207-214. Rahman, M. M., Ali, M. E., Hamid, S. B., Mustafa, S., Hashim, U., & Hanapi, U. K.,2014. Polymerase chain reaction assay targeting cytochrome b gene for the detection of dog meat adulteration in meatball formulation. Meat Science, 97(4), 404-409. Rodriguez M. A., Garcia T., Gonzalez I., Asensio L., Hernandez P.E., & Martin R.,2004 PCR identification of beef, sheep, goat, and pork in raw and heat-treated meat mixtures. J Food Prot, 67(1):172-177. Dahlan, W.,2013. A decade of growth the halal science center.Thana press, Bangkok, 47-59.

15

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Harmonic Degree Variety of Selected Bach Chorales That Are Using the Same Original Chorale Melody Turan Sağer1*, Ece Merve Yüceer1 *: Corresponding author 1 : Yildiz Technical University, Faculty of Art and Design, Department of Music and Performing Arts, 34220, Istanbul-Turkey.

Abstract Bach chorales appear to be a traditional and unrepudiated source for basic harmony studies. The 371 Four-part Chorales (orig. 371 Vierstimme Choräle) by J. S. Bach are made up of four-part harmonization of chorale melodies yet it is observed that some of the chorale melodies are harmonized more than once. In substance, some of the melodies are harmonized twice, thrice, and even six times. While harmonizing the original chorale melody, it is a matter of question that which scale degrees are associated with which tonal degree chords. In this study, selected Bach chorales that are using the same melody will be harmonically analyzed, thus associated tonal degrees will be compared. The analysis will constitute a basis for harmonizing a melody in Bach style or non-Bach style. Keywords: Chorale, chorale harmonization, harmonization, J. S. B. chorale harmonization.

1. INTRODUCTION 1.1. Importance and History A chorale is basically a musical composition that is intended to be sung in German Protestant church service. In “371 Bach Chorales” it is a known fact that except a few, most of the chorale melodies were already being sung before Bach harmonized them and were product of Lutherian church. The original melodies either derived from secular (folksong) and Gregorian sources, or developed in the church itself. First published by Breitkopf und Sohn in 1764, as manuscript copies of 150 chorale harmonizations. Bach Chorales first appeared in 1765 and 1769 on two staves. Since then, Bach chorales appear to be a basic traditional and unrepudiated source for students who wanted to practice harmony. Although the approach in chorale harmonizations is in between tonal and modal thinking, still the harmonic solutions that Bach provided set an example to classical harmonization procedures. 1.2. Objective

It is a known fact that, if it is a favorable melody by the public, Bach composed the original -existing- chorale melody more than once. In 371 Chorales, 147 original chorale melodies composed once, 39 of them are composed twice, 25 are composed thrice, 10 are composed four times, 5 are composed five times, and 1 is composed six times.

16

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 In this study, melodically corresponding chorales will be harmonically analyzed and compared regarding harmonic functions they reflect instantaneously. Thus, it will be possible to answer the following question: “Which secondary degree chords (II, III, VI, and VII) are alternated with which primary degree chords (I, IV, and V)?” In this study, the alternating harmonic degrees will be clarified and sampled through Bach Chorales. 2. METHODOLOGY 2.1. Determination of the corresponding chorales Breitkopf & Härtel’s BACH 371 Vierstimmige Choralgesänge (pub. 1970) catalog is used as the primary source. Event index (Inhalt nach den Sonn- und Festtagen geordnet: Content arranged according to the Sundays and holidays) helped to detect text-related chorales. Text-related chorales are using the same chorale melody at the same time.

Figure 1. Inhalt nach den Sonn- und Festtagen geordnet (Content arranged according to the Sundays and holidays). 2.2. Melody-detection Since alternating harmonic functions are in question, it is vital to mark the chorale melody in corresponding harmonizations before starting to analyze. According 1 to its title, the original chorale melody is found , if available. Discarding the original key, the intervals of steps and skips are obvious and enough to look for the melody in Bach’s harmonizations.

1

Bach Cantatas Website. http://www.bach-cantatas.com/CM/index.htm

17

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

2

Figure 2. Original melody of Ach Gott, vom Himmel sieh’ darein. (Breitkopf & Härtel, Chorale No. 3, 253, 262). Bach changed the key while harmonizing and re-composing. For this reason, original melody scale degrees (s.d.) are marked in the present tonality.

Figure 3. Scale degrees of the original chorale melody: “Ach Gott, vom Himmel sieh’ darein.” 2.3. Harmonic Analysis Melody found within the harmonized chorale, and harmonically analyzed below. Because analysis of functional harmony is aimed rather than the melodic motion in lines, American system of harmonic designation is used.

Figure 4. Harmonic Analysis. Chorale No. 3 (mm.1-4).

2

Bach Cantatas Website. http://bach-cantatas.com/CM/Ach-Gott-vom-Himmel.htm.

18

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 5. Harmonic Analysis. Chorale No. 253 (mm.1-6).

Figure 6. Harmonic Analysis. Chorale No. 262 (mm.1-4). 2.4. Comparison Inversion chords are simply avoided in comparison tables, instead, degree chords are shown as root position chords in order to expose the comparison in a plain manner. If a scale degree is used as a non-chord tone, it is specified by p (passing tone), r (retardation), and a (anticipation). While harmonizing, Bach preferred to put accidentals in some degrees in order to make them fit in tonality. If the original psalm notes are changed, they are shown as accidentals through their change. Since they are not in tonality, they are neglected while showing results. If a harmonic function is prolonged, or a repeating note in the chorale melody is not repeated by the composer, a dash (_) is put. Modulation points are shown with equals sign (=), until another equals sign is written, the modulation continues. In chorale No. 316, symbolizes a modulation done with a common note. 13 chorales are analyzed in this study. The chorales that are analyzed are “Ach Gott, vom Himmel sieh’ darein.” (Chorale No. 3, 253 and 262), “Christus, der ist mein Leben.” (Chorale No. 6 and 316) “Herr, ich habe mißgehandelt.” (Chorale No. 33 and 287), and “Jesu, meine Freude.” (Chorale No. 96, 138, 263, 283, 324, and 356).

19

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Table 1. Comparison of Harmonic Degrees. Chorale No. 3, 253 and 262.

Table 2. Comparison of Harmonic Degrees. Chorale No. 6 and 316.

Table 3. Comparison of Harmonic Degrees. Chorale No. 33 and 287.

Table 4. Comparison of Harmonic Degrees. Chorale No. 96, 138, 263, 283, 324 and 356.

3. CONCLUSIONS 1) 371 Bach Chorales (harmonizations) are basically emerged from 227 chorale melodies. 2) No. 3, 253, 262; No. 6 and 316; No. 33 and 287; No. 96, 138, 263, 283, 324 and 356 are melodically corresponding. 3) In analyzed 13 chorales, scale degrees are harmonized as following:

20

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Scale Degree

Harmonic Degree Chord I, IV, VI, VII/V, K, and as modulation points (I=VI, I=V, IV=I, VI=I) II, V, V/V, VII, V/III, VII I, III, K, V/IV, V/VI, VII/V, and as modulation point (VI=I) 7

3

II, IV, V , VII, N , V/V, VII I, III, V, VI, V/VI and as modulation points (I=IV, I=III, III=I, VI=I) 7 II, IV, VI, V/V, V /III and as modulation point (IV=II) III, V, VII Table 5. Scale Degrees and Possible Harmonic Degree Chords. 4) Alternated harmonic degrees can be seen on tables. 5) In selected chorales, the alternating harmonic degrees are sampled. So, the study can be used in educational purposes.

REFERENCES A. Scheitzer, “The Origin of the Melodies of the Chorales“, 1908. http://bachcantatas.com/ Articles/CM- Schweitzer.htm (Date of access: 09.11.2017). J. S. Bach, “Vierstimmige Choralgtesänge”, Breitkopf & Härtel Leipzig, 1970. J. S. Bach, A. Riemenschneider (ed.), “Bach Riemenschneider 371 Harmonized Chorales and 69 Chorale Melodies with Figured Bass”, G. Schirmer, Inc., USA, 1941. J. S. Bach, I. Sulyok (ed.), “Vierstimme Choralgtesänge = Four-Part Chorales = Négyszólamú korálfeldolgozások” (E. B. 10), Editio Musica Budapest, ISBN: 9780793525744, 1982. T. Braatz, A. Oron, “Chorale Melodies used in Bach's Vocal Works”, 2017. http://bach-cantatas.com/CM/index.htm (Date of access: 01.11.2017).

3

Neapolitan chord.

21

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

The Comparison of Conventional Cotton and Organic Cotton Ayşe Uygur* *: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Küçükçamlıca Caddesi, 34660, Kadıköy/ İstanbul.

Abstract th

Cotton is the ancient and leading fiber in textile. The world was polluted since XIX century Industrial Revolution. While world population increases, cotton production also increased; some pesticides, some chemical fertilizers and Genetically Modified Organisms ( GMO) have also begun to be used in cotton growing to meet its increased requirement. Therefore, conventional cotton began also to pollute the environment so that conventional cotton became responsible about 20% of the pesticide consumption in the world; excessive chemical fertilizers usage during cotton cultivation also entails to pollute environment. GMO seeds also began to be used in cotton growing. Organic cotton which does not use chemical pesticides, chemical fertilizers, and GMO ‘s have th began also to grow since environmental awareness in the middle of XX century. For example; cultivation of conventional cotton easier than that of organic cotton since organic cotton growing requires at least 3 years farmland preparation to remove pesticide and fertilizer residues in the soil, besides natural removal insect, beetle in the fields, surrounding the field to prevent harmful plant, beetle etc. attacks, aeration of the soil, to grow some trap plants in the field to demolish harmful insects, beetles etc. Finishing treatments of conventional cotton also requires more care than that of organic cotton since it has toxic pesticide, so that pesticide is certainly forbidden on ecotextile standard etc... But organic cotton growing is getting more expensive than that of conventional cotton by necessity all stages. The comparison will be made between conventional cotton and organic cotton at the point of seed; cultivation; picking up; fibers, yarn, weaving treatments; finishing treatments; garment production; waste water treatment; environmental effect; prices; social aspects. Keywords: Chemical fertilizer, comparison of organic cotton, conventional cotton, organic cotton, pesticide.

1. INTRODUCTION Cotton ( Gossypium hirsutum) is the ancient fiber which is known from 5000 years. Archeological studies showed that cotton was grown and used as textile fibers in the Indus Valley by 2100 B.C. , in Mexico by 3500 B.C., in Peru by 2500 B.C. and in the southwestern United States by 500 B.C. Some fiber fragments and bolls were found in Mexico by 5800 B.C. but it is unknown whether cotton was used as textile material. Cotton was used in Persian Empire and may have been used in ancient Egypt as well. th The start of the use of cotton in England is suggested about in 13 Century, the cultivation of cotton in the United States began nearly seventeenth century (Corpsman, 1985), although it is a long history that goes back to 330 BC years in Turkey, the original th development of cotton growing was realized during the Seljuk Turks in the 11 Century th and the Ottoman Turks in the 14 Century (Çukobirlik, 2017). After these preliminary

22

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 developments, it became widespread in the world. It is widely grown in sub-tropical 0 regions throughout the world especially between 35 North and South of the Equator. USA, China, India, Pakistan, Russia, Brazil, Egypt, Tanzania, Turkey, Mexico and Argentina are leading cotton growers in the world (Miller, 1992). The bolls, which are the seed capsules of cotton plant, open when the fibers get ripe and they are picked either by hand or machine. Cotton is natural vegetable fibers and it is grown widespread in the world. Cotton is sustainable, suitable to mix with the other fibers, supplying comfort in clothes, breathable, soft, durable, % 8.5 of moisture absorbent, dyeable, very little elastic, heat conductor, biodegradable, 10-60 mm in staple length, 16-20 microns in diameters and hasn’t static electricity (Corpsman, 1985). The bolls of cotton can be seen in Figure 1, 2 (Cotton boll, 2017).

Figure 1. The boll of cotton- raw.

Figure 2. The boll of cotton-open.

Cotton is natural vegetable textile fiber such as kapok, linen, ramie, hemp, jut, sisal. There are also bestial natural fibers such as wool, mohair, cashmere, silk, spider silk. Natural fibers are dated to B.C. 5800, and only they have been used in textiles, but th regenerated and synthetic fibers have begun also to be produced since A.C. 20 Century i.e since Industrial Revolution. Viscose, cupra, acetat rayons from wood and linters; kazein from milk, silkool from soya bean, zein from maize, ardil from peanut are also obtained from natural sources but they are not in fiber form, then they are extruded into fibers after required special treatments and these are called as regenerated fibers. Polyamide, polyester, polyacrylonitrile, polyurethane, polyvinylchloride, polyethylene, polyprophylene, polybenzimidazole etc. are synthetic fibers which are produced by synthetizing chemicals from petroleum and then they are extruded into fibers after required special treatments. Even though the production of these regenerated and synhetic fibers, cotton production corresponds to 38 % of all textile fiber production in the world (Uygur, Yüksel, 2011). Industrial revolution improved in all industrial areas quickly, but the World was polluted and changed in a huge ratio as never seen before. The main reasons are the use of industrial chemicals; the use of fossil fuels such as petroleum, coal, and natural gas as energy sources. Thereafter nuclear, wind, sun, bio, geothermal etc. energy sources have begun also to be used in industry. The signs of environmental pollution are thinning ozone layer; destruction of ecological life; pollution of weather, water and soil; global warming; climate change; melting icebergs in Poles; increasing waste etc. The interest to environmental pollution increased in 80’s all over the world in all areas,

23

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 in textile as well. Some precautions are thought to protect environment in textile area such as using natural fibers instead of synthetic fibers; producing organic fibers, ecotextiles, recycled fibers; dyeing by natural dyes; not using chloride bleaching agent etc. (Watson, 1991). Organic fibers are the special production of conventional natural fibers which do not use genetically modified seeds ( GMO’s); chemical fertilizers; toxic pesticides (insecticides, herbicides biocides, fungicides, defoliants etc.). Organic fibers follow also a hard certification for organic fibers production (Textile Exchange, 2011). Organic cotton is the leading fiber among the other organic fibers. It was true that only natural fibers were produced up to Industrial Revolution and they were organic. Organic fibers has begun to be produced again since 1980’s and encouraged by public actions who were aware of ‘green’ and ‘sustainable production’. But despite of these intensive environmental action, it is not registered a significant improvement on organic fibers for 30- 40 years. For example organic cotton, the leading of organic fibers was only produced 0.5 % of conventional cotton production in the world in 2012 (Textile exchange, 2016). 2. Production of Cotton Clothing Cultivation of cotton in the field: Cotton is a yearly plant. It is planted in the spring, pink, red blooms 80-100 days later and flower petals are poured out, the boll emerges and contains 4-20 seeds in it. After mature, the boll is opened and about 10000-20000 fibers are emerged from each seed (Başer, 1992). Gin process: Harvested cotton contains seeds, dirt etc. and seeds of cotton include two-third of the raw cotton. The seeds are removed by the cotton gin process and then transformed to bales. This is a dry process. Blowroom: The bales are opened and loosened before yarn process and they are dry processes. The processes from fiber to yarn: These are dry processes such as combing, drawing bending, twisting processes to make yarn from fibers. The processes from yarn to fabric : These are also dry processes such as woven or knitted or non-woven to make fabric from yarns. Finishing treatments: These are wet processes such as scouring, bleaching, mercerizing, optic bleaching, dyeing, printing, last finishing to prepare the fabric to confection. Confection: This is dry process to make a garment from fabric and then they are sold (Wulfhorst, Translation: Demir, Torun, 2003). Fiber, fabric and garment waste: Fiber waste occurs during dry processes such as yarn and fabric processes; fabric waste occurs during confection process; garment waste occurs after usage period of garments. Waste water treatments: Waste waters in a large amount occur after finishing treatments, they also include all waste chemicals used in all finishing treatments. Consumer protection: There are some standards to protect consumer’s health.

24

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 3. THE COMPARISON OF CONVENTIONAL COTTON AND ORGANIC COTTON CLOTHING PRODUCTION 3.1. Cultivation of cotton in the field There are many different applications during cultivation of conventional cotton and organic cotton. 3.1.1.Cultivation of conventional cotton The seeds of genetically modified organisms (GMO) can be used or not Genetically modified organism ( GMO) is a plant, animal, microorganism or other organism whose genetic makeup has been modified using recombinant DNA methods (also called gene splicing), gene modification or transgenic technology (GMO , 2015). There are clearly two very different viewpoints when it comes to the health and safety of genetically engineered food industry leaders and scientists who support GMOs and those who believe GMOs are harmful (GMOs, 2016). The U.S. and Canadian governments have approved GMOs based on studies but many countries have not. The seeds of genetically modified organisms (GMO) can be used or not depending on governmental permission. The preparation of the field does not require hard procedure Conventional cotton field doesn’t require a hard preparation before planting, ordinary field preparation is sufficient. Chemical fertilizers are used to complete the lack of N, P, K etc. in the soil Cotton plants need some inorganic compounds to grow up, therefore chemical fertilizers are given to the fields for the cultivation of conventional fibers. For example cotton plant requirement under irrigation is 100–180 kg/ha nitrogen (N), 20–60 kg/ha phosphorus (P), and 50–80 kg/ha potassium (K) compounds; carbon nutrient amount 0.5 to 5.0 % of the soil, has also crucial importance The use of chemical fertilizers over requirement levels creates harmful effects such as soil degradation, reduction of its nutrient and water retention capacity, salinization, erosion, eutrophication, the overextraction of water and the reduction of ecologic diversity as well as human health on the agricultural area. Excessive use of nitrogen originated fertilizers entail also the occurrence of nitrogen oxide (N2O) which is the one of reasons of global warming (Baydar et al., 2015). It is suggested that 1 kg of th cotton lint requires 350 g chemical fertilizer and cotton is in the 4 order in the use of synthetic fertilizers in the world (Organik Tekstil, 2014). Chemical pesticides are used to remove some pests, insects, beetles etc. Biological effects on the plants such as animals (worm etc.) , insects ( ants, lacewing etc.), beetles ( ladybird etc.), bacteria, fungi, weed etc. entail some physical and chemical detriments. These biologically living beings can give also damage to cotton fibers as well, resulting the decrease of yield, the quality of fibers, and the increase of difficulties in fiber processing. To prevent these biological effects pesticides, insecticides, fungicides, herbicides, defoliants are used during the cultivation of crops. Cotton which is a leading of natural fiber only consumes 20 % of pesticide consumption in the world since it is highly susceptible for pests and diseases. But these pesticides

25

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 and solvents are quite toxic and excessive use of pesticide depletes the soil nutrients thus the requirement of synthetic fertilizers will increase (The Organics Institute, 2016). Ground and underground waters are also polluted by pesticide contamination causing soil salinization, particularly in dry areas and causing a degradation of soil fertility and the occurrence of methane and nitrous oxide gases so that their solutions in ground and surface waters entail also environmentally and ecologically harmful effects (Prospect for the Environment, 2016). Volatile solvents of pesticides are also spread into weather causing harmful effect on employees, crops, air, earth, water. These pesticides are persistent chemicals and they leave a toxic residue on cotton lint, leaves, stems, roots, seeds, even in the soil. The amount of pesticide in the earth is increasing as time passes by and entails toxic effect (Li et al., 2016). Pesticides in cotton fibers are also persistent chemicals to degradations, they are not generally soluble in water, then they may be left on textile products to create harmful effect on textile consumer (Tarakçıoğlu, 2008). There is pesticide test limits on ecological textile standards for example on Oekotex 100 and GOTS standards. Toxic pesticides used in the production of conventional cotton are methamidophos, malathion, aldicarb, parathion, acephat etc. The total dose of pesticide chemicals vary between 1.85 kg/ha and 10.5 kg/ha in the selected region (Baydar et al., 2015). Pesticide application by plane and conventional cotton field are given in Figures 3,4.

Figure 3. Pesticide application by plane.

Figure 4. Conventional cotton field.

3.1.2.Cultivation of Organic Cotton The goal of organic fiber production is to protect the natural sources and people health besides all living creatures and their sustainable life conditions. Organic fibers are the special production of conventional natural fibers but there are some prohibitions which are given below: Prohibition of genetically modified seeds (GMO) The seeds of genetically modified organisms ( GMOs) can not be used for the cultivation of cotton. Non GMO labels are given in Figure 5 (GMO awareness, 2016).

26

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 5. Non GMO labels. Organic fibers follow also a certification for organic fibers processing The preparation of the field requires a hard procedure to grow organic cotton, so as it takes nearly 3 years to remove the residues of chemical fertilizers and pesticides beside the beetles, pests etc. in the soil. It requires to grow trap plants in the field for removal of beetles etc., additionally to surround the field by stones etc. to prevent beetles etc. (Baydar et al., 2015). Prohibition of chemical fertilizers Chemical fertilizers are certainly prohibited to grow organic cotton. Only natural organic fertilizers such as organic manure, compost of green leaves, stalks, roots etc. manure, mulch, liquid organic manure such as (biogas) slurry and micronutrient were used for organic cotton cultivation to meet the requirement of cotton fiber growth (Channagouda et.al., 2015). Crop rotation is also an alternative practice to fertilize application for the achievement of soil fertility. It helps to prevent the occurrence of critical pest populations and also diseases and weeds in the soil. It is important to grow organic cotton in rotation with leguminous plants such as beans, peas or soya beans. Because they fix nitrogen from the air and make it available to the plant, thus soil fertility improves (Organic cotton, 2017). Prohibition of pesticides Chemical pesticides are certainly prohibited to grow organic cotton. Only natural organic pesticides can be permissible. Natural pesticides: If preventive measures are not sufficiently efficient and pest populations exceed the economic threshold, a number of natural pesticides can be used in organic cotton cultivation. Some of these are: neem spray, prepared from neem kernels (Azadirachta indica) extract, effective against sucking pests, jassids, bollworms and thrips; pyrethrum, prepared from powdered flower heads or liquid extracts of chrysanthemum effective against red cotton bug, cutworms, grasshoppers; botanical mixtures, combinations of extracts from different plants such as castor, thorn apple, lantana, custard apple, sweet potato leaves, tomato leaves, ginger, chilly, gliricidia, marigold, etc. Their cost values consist 10% of market price. Trap crops: Some cotton pests prefer crops like maize, sunflower, okra (lady finger), sorghum, pigeon pea or hibiscus to cotton. By growing these crops along with cotton field as a trap crop, the cotton crop is spared. Crop rotation: This helps prevent leaching from soils, a build-up of critical pest populations and also diseases and weeds (Organic Cotton, 2017) . An organic cotton field is given in Figure 5.

27

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 6. Organic cotton field. 3.2. Gin Process 3.2.1. Conventional cotton When cotton is collected from the field, one third consists of fiber and the rest is of seed. It is separated from its seeds by the ginning process. 3.2.2. Organic cotton There is no difference between ginning process of conventional and organic cotton, but ginning machine must be strictly cleaned before organic cotton ginning. 3.3. The processes from fiber to yarn 3.3.1. Conventional cotton The incoming cotton fibers are opened in the blowroom system, the fibers are finally turned into yarn after the combing, drawing bending, twisting processes. 3.3.2. Organic cotton There is no difference between yarn process of conventional and organic cotton, but all yarn production machines must be strictly cleaned before organic cotton yarn processes. 3.4. The processes from yarn to fabric 3.4.1. Conventional cotton Yarns are sent to produce fabric by weaving or knitting or making non woven fabric. 3.4.2. Organic cotton Yarns are sent to produce fabric by weaving or knitting, or making non woven fabric, but all fabric production machines must be strictly cleaned before organic cotton fabric processes. 3.5. Finishing Treatments 3.5.1. Conventional cotton Finishing treatments are singeing, sizing, desizing, scouring, bleaching, mercerizing, optical bleaching, dyeing, printing, last finishing treatments such as water repellent, flame retardant etc. Pesticides are quite persistent, water insoluble materials

28

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 and they are also available in conventional cotton lint. Pesticide residue in cotton lint may be removed into waste waters during scouring treatments. If scouring treatment is performed inadequately, toxic pesticide residue may be left in the cotton fibers. Ecotextile standards, for example Oeko-Tex 100 prohibited the existence of pesticides in the clothing since it is harmful for textile consumers (Oeko-tex 100, 2017). 3.5.2. Organic cotton Finishing treatments are singeing, sizing, desizing, scouring, bleaching, mercerizing, optical bleaching, dyeing, printing, last finishing treatment such as water repellent, flame retardant etc. Since pesticide did not use during organic cotton growing, toxic pesticide residue can not be left in the organic cotton fibers. So, organic cotton is compatible with ecotextile standards at the point of the lack of pesticides. Additionally, hard scouring treatments of waste waters of organic cotton may not be necessary, and they do not include pollutions of pesticide and their sub products. 3.6. Confection 3.6.1.Conventional cotton Cotton fabric is designed to make clothing or other textile products, cut, stitched then marketed and sold. 3.6.2. Organic cotton There is no difference between designed, cut, stitched, then sold conventional and organic cotton fabrics, but this confection plant must be strictly cleaned before organic cotton garment production. 3.7. Fiber waste and waste water treatment 3.7.1. Conventional cotton Fiber waste occurred during blowroom, combing, drawing, bending, twisting, weaving, knitting processes. These waste fibers are landfilled, burnt, or sent to recycle processes depending on their quality. If these fibers will be used after recycling process, pesticides which may be left on the fibers must be removed for ecotextile production. Waste waters may also include pesticides or sub products of pesticides from finishing treatments of conventional cotton fibers. These waste waters may also create harmful effects on environment. It is well known that 20% of total world pesticide consumption belongs to cotton growing. 3.7.2. Organic cotton Since fiber waste and waste waters do not include pesticide, there is no need additional treatments for ecotextile production and waste waters also do not include pesticides or sub products of pesticides . 3.8. Consumer Protection 3.8.1. Conventional cotton There are some standards to protect textile consumers from toxic effects such as pesticides, dyes with toxic aromatic amines, some heavy metals etc. in conventional

29

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 cotton products. Conventional cotton includes pesticides which are insoluble in water but soluble in oil so that it can be soluble in the oil on the human skin that entails toxic effect on human health. Ecotextile Standard: There are some ecotextile standards such as Oeko-Tex 100, Eco-label, EU Flower etc. for conventional cotton. They stipulate that the end textile product has no toxic effects such as allergy, skin irritations, chemical sensitivity and other health problems. For example total pesticide amount could be 0,5 mg/kg for baby clothes, but 1 mg/kg for adult clothes according to Oeko-Tex 100. Oeko-Tex 100 Label is given in Figure 7 (Oeko-tex 100, 2017)

Figure 7. Oekotext -100 label. 3.8.2. Organic Cotton Organic cotton only assures that it is not used GMO, pesticide, fertilizer during cultivation, but it does not assure all manufacturing treatments are ecologically friendly. Organic cotton protects the environment first of all and it is not sufficient to meet all requirements of ecotextile standards. Therefore, Global Organic Textile Standard (GOTS) which ensures ‘organic fiber+ ecotextile standard’ is occurred. Global Organic Textile Standard (GOTS) stipulates that organic fibers were used and have no toxic effects on consumers. But it does not include any preventions or precautions to protect environment from toxic byproducts contained in the wastewaters from finishing plants of textile productions which pollute wastewater and give harmful effects on ecosystem (O Ecotextiles, 2009). The labels of organic content and global organic textile standard are given in Figure 8,9 (Textile exchange, 2016).

Figure 8. Organic content label.

Figure 9. Global organic textile standard label.

4. CONVENTIONAL COTTON AND ORGANIC COTTON PRODUCTION IN THE WORLD

Despite of intensive environmental action, it is not registered a significant improvement for 30- 40 years on organic cotton growing. For example organic cotton, the leading of organic fibers was only produced 0.5 % of conventional cotton in the world in 2012. Organic cotton has currently been grown in 23 countries, mainly India,

30

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 China, Turkey, Tanzania, USA etc. Conventional and organic cotton production in the world is given in Table 1 (Altenbuchner et al., 2014; Tarakçıoğlu, 2008; World Agricultural Production, 2017; Textile Exchange, 2016). Table 1. Conventional and organic cotton production in the world. Year

Production (M ton) 1960 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2003-2004 2005-2006 2006-2007 2011-2012 2013-2014 2015-2016

Organic Cotton Lint

Conventional Cotton Lint

10,1 20,2 18,9 21,3 21,1 26,5 26,8 27,1 25,7 21,9

Cotton % among other fibers 67,5 37,5 38,1 38,4 36,9 38,6

Production (ton)

Organic Cotton % in Cotton production

7545 6480 18000 25394 37799 57931 139000 116974

0,04 0,03 0,08 0,10 0,14 0,20 0,50 0,40

Conventional and organic cotton prices in the world is given in Table 2 (Textile Exchange, 2016; Trading Economics, 2017). Table 2. Cotton lint prices in the first 5 countries in the World in 2013/14 (correspond to 96 % of organic cotton world production). Price ($/kg)

India

China

Turkey

Tanzania

USA

Organic cotton lint Organic cotton seed World conventional cotton lint

1,52 -

2,08-3,20 1,04

1,60-2,15 -

0,43-0,46

2,60-3,40 -

World Conventional Cotton

1,48

Table 2 shows that organic cotton cost is higher 10-50 % that of conventional cotton in the world, and the price of organic cotton are different in various countries. 5. CONCLUSION Organic cotton will have environmental- ecological benefits by prohibiting GMO ‘s, fertilizers, pesticides, therefore environmental sources such as weather, water, soil besides human health and ecosystem will be protected. Organic cultivation will supply sustainable production being environmentally friendly. But, despite of harmful effects of conventional cotton to environment and human health, organic cotton growing is not increasing in the world, for example the production ratio of organic cotton in conventional cotton is still 0,5 % levels. The cost value of organic cotton is 10-50 % higher than that of conventional cotton and three yearly preparation of the organic

31

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 cotton field also needs financial support. It is obviously showed that conventional cotton needs hard finishing treatments to remove pesticide possibly available on fibers to produce ecological textiles but organic cotton does not need these treatments which also decrease slightly the sum of price of organic cotton. If consumers demand and pay this premium of organic cotton production, the production of farmers will increase, therefore social awareness of consumers must be increased to buy organic products. Transition to organic fibers and the increase of consumption of organic cotton requires the collaborations among International Farmers Associations, Manufacturers, Non Governmental Organizations, Governments, Trademarks, Consumers Associations and Fashion Designers REFERENCES C. Altenbuchner, M. Larcher and S. Vogel, The impact of organic cotton cultivation on the livelihood of smallholder farmers in Meatu district, Tanzania, Research Renewable Agriculture and Food Systems, 31(1), 22–36, Oct. 2014. doi:10.1017 /S1742170514000416. İ. Başer,’’ Elyaf Bilgisi ’’, Marmara Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, 1992. G. Baydar, N. Ciliz, A. Mammadov, ‘’ Life cycle assessment of cotton textile products in Turkey’’, Resources, Conservation and Recycling, 104, 213–223, 2015. R.F., Channagouda, H.B., Babalad, S.P.,Dineshkumar, Effect of organic manures, green leaf manures, liquid organic manures and micronutrients on yield and economics of cotton (Gossypium spp.), Indian J. Agric. Sci., VL 85, 10, P.25-30, Oct., 2015. B. P. Corbman, ‘‘ Textiles: Fibers to Fabric’’ ,’ sixth edition’, International Student Edition, Cotton, Chapter 13, 246-255, McGraw-Hill Inc., ISBN 0-07-013137-6, 1985. Cotton,https://www.google.com.tr/search?q=cotton+boll+photo&tbm=isch&tbo=u&so urce=univ&sa=X&ved=0ahUKEwjy2OqIt8TXAhXIVhoKHbr4AZkQsAQIKQ&biw=1264& bih=899#imgdii=LInx62DwPUiB2M:&imgrc=HjCUMr7eN1gChM: (accessed date : 20/10/2017). Çukobirlik, Pamuk, 2017, http://www.cukobirlik.com.tr/?tekd=777&ikid=1&syf =*PAMUK* , (accessed date : 20/10/2017). H. Dayıoğlu, H. Karakaş,’’ Elyaf Bilgisi’’, Ajans Plaza Tanıtım ve İletişim Hizmetleri Ltd. Şkti, ISBN:978-975-01610-1-8, 2007. GMO Awareness, 2017, https://gmoawareness.org/gmo-facts/nment , (accessed date : 20/10/2016). GMO facts, 2015, http://www.nongmoproject.org/gmo-facts/ (accessed date: 10/10/2017). GMOs: Facts About Genetically Modified Food, 2016, http://www.livescience. com/40895-gmo-facts.html (accessed date: 10/10/2017). Y.Li, HB. Zhang, QB. Li, Q. Zhou, XB. Chen, C. Tu, YM. Luo, P. Christie, XF. Hu, LZ Li, ‘’Characteristics of residual organochlorine pesticides in soils under different landuse types on a coastal plain of the Yellow River Delta’’, ENVIRONMENTAL GEOCHEMISTRY AND HEALTH, VL 38, 2,P.535-547 APR., 2016.

32

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 E. Miller, ‘Textiles, Properties and Behavior in Clothing Use’ , Foundations of Fabrics: Natural Fibres, Dotesios LTD. Trowbridge, Wiltshire , Chapter II , 18-37, ISBN 0 7134 7235 9, 1992. O Ecotextiles, 2009, https://oecotextiles.wordpress.com (Accessed date: 10/10/ 2017). Oeko-tex 100, 2017, https://www.oeko-tex.com/limitvalues, (accessed date: 20/10/2017). Organic cotton,2017, [Online]. Available: http://www.organiccotton.org/oc/Cottongeneral/Cotton-general.php , (access date : 20/10/2017). Organik Tekstil ve Konfeksiyonun Uretim Sektörüne Katkıları ve Geleceği, 2014, [Online]. Available: http://www.apelasyon.com/Yazi/297-organik-tekstil-vekonfeksiyonun-uretim-sektorune-katkilari-ve-gelecegi (accessed date : 20/10/2017). Prospect for the Environment,[Online]. Available: http://www.fao.org/docrep/004 /y3557e/y3557e11.htm. (accessed date: 20/10/2016). I. Tarakçıoğlu, ‘’Organik Pamuk ve Tekstil Sanayii’’, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No. 2008-7, İstanbul, SDG Reklamcılık, 2008. Textile Exchange–Cotton Briefings- Organic by Choice, 2011, http://textile exchange.org/ (Accessed Date: 15.10. 2017). Textile Exchange, 2016 Report, http://textileexchange.org/ (accessed date: 20/10/2016). Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/commodity/cotton (Accessed date: 10/10/ 2017). The Organics Institute, 2017, http://theorganicsinstitute.com/organic/organicclothing/ (accessed date: 20/10/2017). A. Uygur, D. Yüksel, ’’ Tekstil Baskı Stilleri’’, İstanbul, Turkey, Tekstil İşverenleri Sendikası, Bayko Matbaa ve Yayıncılık Hizmetleri San. Tic.Ltd. Şti. , ISBN 978-60587108-1-8, 2011. J. Watson, ‘’Textile and the Environment’’, USA, Business International, Special Report, No. 2150, 1991. World Agricultural Production, 2017, http://apps.fas.usda.gov/psdonline/ circulars/production.pdf (Accessed date: 10/10/ 2017). B. Wulfhorst , Translation: A. Demir, A.R. Torun, Tekstil Üretim Yöntemleri, Şan Ofset, ISBN: 975-97055-1-6, 2003.

33

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

A Key Distribution Method for Internet of Things Applications Deniz Taşkın*1, Cem Taşkın1, Işıl Çetintav1 *: Corresponding Author. 1 : Trakya University, Faculty of Engineering, Dept. of Computer Engineering, Edirne, Turkey.

Abstract The Internet of things (IoT) has become a popular field because it provides communication between various sensors and objects directly without human intervention. However, there are many sensors and objects to communicate and number of these devices is increasing rapidly. So, this increase trend brings security problems in its wake. This study aims to develop secure peerto-peer internet of things solutions with Bluetooth Low Energy (BLE) protocol and key management methods. Results show that the key management scheme proposed in this paper provides data transmission is right and secure. Keywords: Authentication, Bluetooth low energy, internet of things, security.

1. INTRODUCTION Internet of things has been expanding in recent years, so there are many devices connected. It is predicted that 50 billion devices will be connected through IoT by 2020 (Evans, 2011) and this results with unmanageable amount of data. In this case, a major security problem will be occurred. Security issues, such as privacy, authorization, verification, access control, system configuration, information storage and management, are the main challenges in an IoT environment (Alaba et al., 2017). Realization of these challenges between very large numbers of devices is so difficult. This study focuses the security of IoT devices. Bluetooth Low Energy (BLE) is rapidly becoming one of the most common wireless standards in use today. Likewise, it is also becoming more commonly used in applications where sensitive information is being transferred. Normally, a peer to peer connection could be provided with BLE but this type of direct connection has security vulnerabilities. Because, there could be many sender modules and also many receiver modules in the same platform. Bluetooth low energy technology provides various security levels with peer to peer connection. In authentication process, the secure connection is possible with methods such as entering a password or pushing a key of the device. However, especially in enterprise applications with many devices, a PIN code which is known by every device creates security weakness. Similarly, it may not possible physically reach all of devices individually to push a key. This study has been proposed a key management scheme for use in during peer to peer connection. Peers using this method can communicate securely with everchanging PIN code. This is also a suitable method for secure connection since it does not require physical intervention to device.

34

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 2. RELATED WORKS In many study, authors aim authentication, integrity, confidentiality and access control for a secure system. In (Jin-cui, 2013), security of peers is provided with a messaging protocol. At first, the reader device sends a random key value as authentication request. Then, receiver device calculates using a hash function this value again and sends to the reader device this new value. The reader device controls whether this value is correct and then provides authentication. This method assumes that the connection is already complete and devices communicate each other. In (Vaidya et al., 2010), two-factor authentication method is used. This study aims, when the receiver devices communicate with a gateway device, increase the security between reader devices and gateway device. Another study (Guo et al., 2015) shows that design of a security layer based on extensible messaging and presence protocol (XMPP). Similarly, in (Jin-cui, 2013) the communication already starts between sender and receiver devices and then starts using the authentication scheme. In (Chifor et al., 2017), an authentication system developed without using a password. This system developed with FIDO protocol and use cloud server. However, during the authentication process, a secret key which is special for this system named of “Attribute Secret Key” is used. 3. PROPOSED METHOD It is always possible to use secure communication protocols in communication between devices such as zigbee, wifi, Bluetooth etc. but authentication process is most important thing for systems that interact with many devices like IoT. Bluetooth low energy devices are suitable for IoT applications while consume less energy and provide wireless communication. BLE devices can be in several modes. These modes are observer, broadcaster, peripheral and central modes (Developer, 2015). Unlike other technologies, BLE technology has a broadcast mode and it broadcasts data packages in three channels (Figure 1). For authentication we propose a unique identification method. Differs from other technologies, our method uses broadcast mode of BLE stack for authentication.

Fig.1. BLE channels, 37 for data transfer (blue), 3 for advertising (green).

35

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 The transmitted data from a Bluetooth low energy device is formatted according to the Bluetooth Core Specification and is comprised of the parts shown in Figure 2. Terminal devices can transmit Broadcast Data up to 31 bytes long. This information can be read by multiple reader devices without a peer to peer authentication.

Fig 2. Bluetooth Low Energy Broadcast Message. Broadcast Data field is used for managing key distribution and formatted as seen in figure 3. Data length shows that how many bytes are transmitted within this package. In developed system, this value is 27 bytes constantly. Application signature is 4 bytes long which indicates our key management system and makes this device differs from other devices. After this field one byte is reserved for each software revision and battery level fields. Software revision is constant value and determined by the developed firmware. Battery level is a living value and updated periodically during advertisement. Rt is 16 bytes long and used for authentication process. Ii field shows ID of terminal device and it is 4 bytes long.

Fig. 3. Data format of Broadcast Data packet. There are notations used in the method: R: Reader device (base station) is capable of listening broadcast messages T: Terminal device (client) which is broadcasting and waiting for authentication Rt: Random package generated by terminal device Hi: Hash function used to calculate pin number by using Rt P: 6-digit pin number calculated by hash function Ii: ID of terminal device The steps for authentication phase are as follows:

36

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Step 1: The terminal devices (T) broadcast messages consist of Ii and of Rt. Step 2: The reader device (R) listens all broadcast packages. Step 3: The reader device (R) receives the message of the terminal device and generates a PIN code (P) using a hash function (Hi). • Step 4: The reader device sends an authentication request to terminal device using pin code P which is calculated by Hi. • Step 5: Terminal device compares P and pin code generated by itself using same hash function Hi. If they match, the connection starts between these devices. Step 6: After the connection is complete, connection is closed by both sides and Terminal device (T) generates a new package consist of new Rt. • • •

4. CONCLUSIONS This study aims to provide an authentication scheme for IoT devices with BLE technology. Actually, provided method based on key distribution and uses Broadcast property of BLE devices. The broadcaster mode was used for authentication process with pin key. Unlike the other studies, peer to peer connection method is not used during the authentication time between sender and receiver devices. This also makes our authentication method invisible to man in the middle attack. One of the important points is that the authentication message is regularly changed to provide a dynamic key management system. After key distribution scheme is completed, the communication will begin between reader and terminal devices with new keys. So it can be said that a strong authentication method has been designed. Developed Hi hash function targets on low cost of implementation and provides necessary security. It is based on XOR operations and some shifting methods for generating a pin code (P). It is always possible to improve or change this function for providing more secure authentication. REFERENCES F. A. Alaba, M. Othman, I. A. T. Hashem, F. Alotaibi, “Internet of Things security: A survey,” J. Netw. Comput. Appl., 10–28, 2017. B. C. Chifor, I. Bica, V. V. Patriciu, F. Pop, “A security authorization scheme for smart home Internet of Things devices,” Futur. Gener. Comput. Syst., 2017. S. Developer, “Software Developer ’ s,” no. September, 2015. D. Evans, “The Internet of Things - How the Next Evolution of the Internet is Changing Everything,” CISCO white Pap., 1–11, 2011. L. Guo, J. Wu, Z. Xia, J. Li, “Proposed security mechanism for XMPP-based communications of ISO/IEC/IEEE 21451 sensor networks,” IEEE Sens. J., 2577–2586, 2015. Y. Jin-cui, “Enhanced mutual authentication model of IoT,” J. China Univ. Posts Telecommun, 69–74, 2013.

37

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 S. Raza, T. Helgason, P. Papadimitratos, T. Voigt, “SecureSense: End-to-end secure communication architecture for the cloud-connected Internet of Things,” Futur. Gener. Comput. Syst., 40–51, 2017. D. Taskin, “Design of Bluetooth Low Energy Based Indoor Positioning System,” Balk. J. Electr. Comput. Eng., 60–65, 2017. B. Vaidya, D. Makrakis, H. T. Mouftah, “Improved two-factor user authentication in wireless sensor networks,” 2010 IEEE 6th Int. Conf. Wirel. Mob. Comput. Netw. Commun. WiMob’2010, 600–606, 2010. D. Taskin, C. Taskin, I. Cetintav, “BLE Single device configuration usage: an internet of things sensor node”, Journal of International Scientific Publications, 465–473, 2017.

38

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Analysis of Boulevards and Streets in the Context of Urban Identity: A Case Study on Karşıyaka District (İzmir) İpek Altuğ Turan*1, Hatice Sönmez Türel1 *: Corresponding Author. 1 : Ege University, Faculty of Agriculture, Department of Landscape Architecture, İzmir, Turkey.

Abstract Today's cities, which have been neglected in their cultural heritage as a result of rapid and crooked urbanization, and whose identity has been negatively affected, have lost their characteristics and have become resemblances to each other in most examples. The committees established to protect cultural values, prevent human pressures on urban identity and environmental image, and the conservation decisions of these committees are still inadequate in resolving the physical identity problems in our country. This situation makes the studies about the concepts of identity and image more important. In this context, the streets / boulevards have an important place among the public spaces that shape the identity of a city. Street / boulevards that are the most important aspects of social life, emerges as the first places that came to mind when considering a city. These places, which are also symbols of urban development, have important effects on the imaginary perceptions of local and foreign tourists as well as local users. Within the scope of this study, the positive and / or negative effects of the streets / boulevards on urban identity, which are the main transportation arteries located in the district of Karşıyaka (İzmir), have been examined. Suggestions have been developed to improve the positive features and to rehabilitate the negative features, which are determined as the result of the study; Solutions for both the research area and other areas with similar characteristics have been put forward. Keywords: Boulevards, Streets, Urban identity.

1. INTRODUCTION Identity is a term which is very popular and which is commonly used in a number of disciplines concerned with the study of human behavior, conduct and societal structures in general (Barış et al., 2009). Lynch (1981) defines identity as “the extent to which a person can recognize or recall a place as being distinct from other places”. Urban identity; which affects the image of the city, has its own characteristics with different scales and interpretations in every city. It is constantly developing and a meaningful whole that reveals a great process that extends from the past to the future (Çöl, 1998). The urban identity is a set of adjectival interpretations about a city spontaneously associated with a given stimulus (physical and social) that has previously unleashed in individuals a series of associations (Luque-Martinez et al., 2007). Urban spaces play an important role in the processes of formation, change and reproduction of urban identity (Barış et al., 2009). In the case of urban design, the main actors in the play are the square, the street and the buildings that make up the public face of our towns and cities. The meaning and the role these elements play in urban design are the way in which that are arranged, designed and detailed (Moughtin, 1999). Montgomery

39

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 (1998) states that, good urban places are judged by their street life; Lynch (1960) lists physical factors affecting urban identity as paths, edges, districts, nodes and landmarks. Paths are the channels along which the observer customarily, occasionally, or potentially moves. They may be streets, walkways, transit lines, railroads etc. For many people, these are the predominant elements in their image. People observe the city while moving through it, and along these paths other environmental elements are arranged and related (Lynch, 1960). According to Jacobs (1997), as an indicator of urban development patterns, streets have made their marks on landscapes the world over. In the developed world, streets are generally perceived to function first and foremost as transportation corridors (Hurley and Wilson, 2005). Jane Jacobs (1961) highlighted the significance of the boulevards and streets: “Streets and their sidewalks, the main public places of a city, are its most vital organs. Think of a city and what comes to mind? Its streets. If a city’s streets look interesting, the city looks interesting; if they look dull, the city looks dull”. Indeed, there are many cities where identity is achieved through their characteristic streets. For instance, the High Street in Oxford, Ramblas in Barcelona, typical canal streets in Amsterdam, streets lined with white terrace houses in London, and narrow streets defined by “cumba” houses and courtyard walls in traditional Turkish settlements greatly contribute to the image of their cities (Oktay, 2002). Boulevards and streets are one of the most basic and important spaces for urban functions and people’s daily lives. It is important for them to provide assurance of safe and smooth transportation, comfortable urban open spaces, attractive cityscape, urban infrastructures, as well as proper disaster prevention. As a result, the street area can be seen to play a significant role in maintaining the image of a city (Ge and Hokao, 2005). In this research, all of the boulevards and streets, which are the main transportation arteries in the district of Karşıyaka (İzmir), were evaluated in the context of urban identity by the observation forms which are formed originally for the study. At the end of the study, solution suggestions for the problems identified in the research areas and development strategies have been put forward. 2. MATERIALS AND METHODS 2.1. Materials The research was done in İzmir city Karşıyaka district. Within the scope of the study, the effects of the transportation axles of the district on urban identity were taken into consideration and evaluation studies were carried out on 11 boulevards and 9 streets constituting the main axles of the county (Figure 1).

40

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Figure 1. Research areas and code numbers. Karşıyaka District was established on an area of 84 kilometers (Ministry of Culture and Tourism, 2017). It was established on foothills of Yamanlar Mountain at the north of İzmir Bay. Bayraklı district is at the east and Çiğli district is at the west of Karşıyaka. Aegean Sea is at its south and Yamanlar Mountain is at its north. The major parts of residential areas in the city are on plains near to the seaside (Karşıyaka Municipality, 2017). Population of Karşıyaka District is 338,485 according to the address based population registration system results (ADNK, 2017). Social and cultural life in Karşıyaka was generated by its geographic features, which is a coastal town, and minority based demographic structure. Minority groups such as Levantine, Greek, Armenian and Jewish, which contained most of the high and middle class of the town, was generated Karşıyaka's social and cultural features (Esenalp, 2016). Karşıyaka served as a residential area to İzmir city since its establishment. Today, Karşıyaka is popular as a residential area because of its easy accessibility and modern appearance. Due to being a residential area, the consumption and service units are concentrated in the district. The economic activity of Karşıyaka, has increased in recent years due to the increase in the number of people coming to shopping especially from the surrounding provinces. The big shopping centers located in Mavişehir and Atakent regions of the district, constitute the attraction points of İzmir city especially at the weekends. (İTO, 2000; Özkan, 2006).

41

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 2.2 Methods Research method was formed of four main stages as subject/problem identification, data collection, putting forward results and conclusions. In the first stage, previous scientific studies related to urban identity and information on boulevards and streets in general were examined. Within this scope, research method was determined and data collection phase as the second stage was started. In this stage an observation form was prepared for the visual analyze studies in the research area. In this context, the current state of all the boulevards and streets (20 subspaces) of Karşıyaka District, which constitute the research area, including width, length and dominant use (vehicle, pedestrian, vehicle / pedestrian) types were put forward. Then, assessments were done in two main categories as “Physical Evaluation” and “Sensorial Evaluation” within the scope of the observation forms. Table 1 shows the criteria of each evaluation type and what was questioned under these evaluations.

Physical Evaluation

Table 1. Visual analyses criteria checklist. Continuity of the character

Does the same character (positive physical features) continue on the entire boulevard / street? Is continuity ensured?

Domination of built environment

Do the users get negatively affected by the structural objects (especially buildings) on the boulevard / street? Is there a problem about the proportion between building heights and road width?

Quality of living elements Quality of non – living elements

Walkability

Sensorial Evaluation

Well-kept Legible

Have the living elements been used as a design component? Is the type selection correct? Are the application and maintenance services complying with the standards? Is the material selection correct for non-living elements? Are the application and maintenance services complying with the standards? Are they performing a positive image impact by their original designs? How friendly is the area for walking in terms of design and implementation features? Is it easy to cross the boulevard / street? Is there any interruption on the sidewalks? Do the boulevards / streets have the comfort enhancement equipment for walking? Are all the living and non-living elements have a well-maintained structure? How is the legibility level by the users? Are there any factors that interrupt visual communication?

Safe

Is it including physical and psychological safety precautions for users? Do the users feel safe in the boulevard / street?

Alive

Is it an artery that preferred by the pedestrians? Is there vitality and mobility that does not cause visual chaos?

Comfortable

Is the boulevard / street providing a sense of comfort for people gathering and using it? Does it have an encouraging structure for use among the whole public?

In the visual analysis studies that were carried out in the research areas; all the evaluation criteria (ten units in total) in the observation form were scored between 1 and 5 for quantitative determinations (five point traditional Likert scale). According to

42

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 this the scores were accepted as; 1 point “very negative”, 2 points “negative”, 3 points “moderate” (neither positive nor negative), 4 points “positive”, 5 points “very positive”. By the data obtained from the visual analysis, the success percentages of each sub – area were calculated, according to the degree of influencing the urban identity positively. According to this, the success degrees were accepted as, 0 - 45% unsuccessful, 46 - 75% moderate and 76 - 100% successful. At the end of the study, a general evaluation was made and suggestions were put forward to improve and develop the research areas in terms of contribution to urban identity. 3. RESULTS AND DISCUSSION The findings regarding the current state of the boulevards and streets are given in Table 2. Name of the boulevard

With Length Usage (m.) (m.) dominancy

Name of the street

With (m.)

Length (m.)

Usage dominancy

Vehicle

Ali Alp Böke

15

1700

Equal

28

1100 0 680

Vehicle

Alim Dağhan

15

1160

Equal

30

3000

Vehicle

15

1060

Cemal Gürsel*

40

2700

Vehicle

Baş Pehlivan Karaali Cevdet Bilsay

25

1000

Pedestria n Equal

Doç. Dr. Bahriye Üçok

28

900

Vehicle

Fazıl Bey

15

930

Equal

Hidayet Erzeybek Orhan Şaik Gökyay Rüştü Sardağ

26

540

Equal

15

550

Vehicle

15

2500

Equal

Anadolu*

40

Atatürk Caher Dudayev

Girne

37

1900

Vehicle

Gün Sazak

27

500

Vehicle

Hasan Ali Yücel

38

2500

Vehicle

Ordu

30

1200

Vehicle

Şehitler

27

850

Vehicle

Yeni Girne

35

2000

Vehicle

Şehit Asım 15 Pedestria 400 Aksoy n * Although it is mentioned as a street in the name zoning plan, it was evaluated in the category of "boulevard" due to its boulevard type feature.

Findings obtained as a result of visual analysis studies conducted in the presence of observation forms are shown in Table 3. According to this; In terms of "continuity of the character" of the boulevards and streets that are examined, it has been seen that 15.0% are "very negative", 15.0% are "negative", 40.0% are moderate, 20.0% are positive, 10.0% are “very positive”. 54.5% of the boulevards examined in the study were found to be "moderate" due to the continuity of positive character and the rest of the boulevards were found to be "positive" in terms of ensuring continuity in the whole area. However, it was determined that the same situation is not valid for the streets. It was determined that the failure of this feature in the boulevards and streets is due to the reflections of unplanned urbanization and the lack of necessary services as maintenance and management. In terms of "domination of built environment", it has been seen that 20.0% of the research areas are "very negative", 35.0% are "negative", 35.0% are "moderate",

43

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 10.0% are "positive" and also it was determined that there is not any subspace that is in a “very positive” state. It has been observed that the domination of built environment on the boulevards is mainly in "moderate" state (54.5%). On the other hand, it has been seen that this dominancy is more intense in the "negative" (55.6%) aspect on the streets. The determined factors that increase the dominancy of built environment on the users can be listed as; structuring too much above the human scale, not providing the proportion between the building heights and the width of the roads and sidewalks, the visual chaos caused by the sales units on pedestrian axles and also the building facades. In terms of "quality of living elements", it has been seen that 25.0% of the research areas are "very negative", 10.0% are "negative", 30.0% are "moderate", 35.0% are "positive" and also it is determined that there is not any subspace that is in a “very positive” state. The quality of the living elements found to be in positive state in the 54.5% of the boulevards, while 55.6% of the streets have a "very negative" structure. It has been seen that; in many streets there is no plant material or that the existing ones are not well maintained. Although a partially successful level in terms of living elements’ quality was achieved on the boulevards, it was observed that it hasn’t been benefited sufficiently from the influences of these elements such as lowering the space to the human scale, reducing the dominancy of the built environment, creating a positive image effect. In terms of "quality of non – living elements", it has been seen that 10.0% of the research areas are "very negative", 35.0% are "negative", 40.0% are "moderate", 15.0% are "positive" and also it is determined that there is not any subspace that is in a “very positive” state.

44

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Table 3. The evaluations of boulevards and streets.

45

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Table 4. The evaluations of boulevards and streets (continue).

46

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 There is not any subspace among the boulevards that is in a “very positive” or “very negative” state and on the other hand 54.5% were observed to be in the "moderate" state. In the whole of the streets, there is not any subspace that has a positive state, and also 55.6% of them are in the "negative" state. It has been seen that the non – living elements (trash box, sitting, shading, lighting elements, and orientation signs) of both the boulevards and the streets, are not adequate to meet the user’s requirements. In addition, it has been determined that there is not any non – living element that can positively contribute to the urban identity with its unique character that is specially designed for this research area. In terms of "walkability", it has been seen that 15.0% of the research areas are "very negative", 15.0% are "negative", 20.0% are "moderate", 40.0% are "positive" and 10.0% are “very positive”. It has been seen that 72.7% of the boulevards are in “positive” and 18.2% are in “very positive” state of walkability. In the whole of the streets, it has been determined that the positive state observed on the boulevards is not also available for streets, and that the walkability levels of the streets are "very negative", "negative" and "moderate" at equal rates. It has been seen that, although the applications that affect walkability on the boulevards are mostly sufficient in terms of providing physical comfort, it has been seen that the usage of vehicles in these roads, which are the main axes of the city, is more dominant than the pedestrians and in addition, the psychological comfort that encourages the usage of pedestrians on boulevards under heavy vehicle traffic has not been provided. As a result, it has been observed the usage of pedestrians has been limited due to the lack of sufficient features to attract pedestrians. In the streets, it was observed that the necessary solutions for "walkability" were partially applied or not considered at all. Also it has been determined that even though the streets are not “walkable” enough, they are being used more than boulevards because the dominancy of vehicles in these places are less and they create short axles among the city. Furthermore, in the whole area, it was observed that the parked vehicles in the parking areas, which are perpendicular or angled to the road, interrupt the pedestrian access on the sidewalks. When the perception of being "well-kept" is examined, it has been seen that 10.0% of the research areas are "very negative", 20.0% are "negative", 40.0% are “moderate” and 30.0% are “positive” and there is not any subspace that is perceived as "very positive". In terms of this feature, 54.5% of the boulevards were perceived as "positive" and 45.5% as "moderate". It has been seen that there is not any "positive" perceived subspace among the streets, and the areas of "negative" and "very negative" are 44.5% and 22.2%, respectively. It has been determined that renewal, maintenance and management activities for living and non-living elements in the boulevards and streets are not sufficiently performed and that the general cleaning services are not well enough. When the perception of being "legible" is examined, it has been seen that 20.0% of the research areas are "negative", 25.0% are "moderate", 45.0% are “positive” and 10.0% are “very positive” and there is not any subspace that is perceived as "very

47

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 negative". When the boulevards are examined in terms of this feature, no subspaces with a negative legibility state are found, and it was determined that 72.7% of them are legible at "positive" state. In terms of this feature, the streets are determined as 44.4% "very negative" and 44.4% "moderate". The lack of a design – oriented unity throughout the research subspaces, the shrinkage and the irregularities in vehicles and pedestrian axles, the visual chaos caused on the building facades, the occupation of the pedestrian axles by the sales units have been identified as factors that has a negative effect on legibility. When the perception of being "safe" is examined, it has been seen that 15.0% of the research areas are "very negative", 15.0% are "negative”, 25.0% are "moderate", 35.0% are “positive” and 10.0% are “very positive”. It was determined that 54.5% of the boulevards are perceived as "positive", 18.2% as "very positive" and on the other hand 33.3% of the streets are perceived as "negative", 33.3% as "very negative". It has been determined that inadequate status of maintenance and management services in the whole research area, the lack of compatibility to the standards in the pedestrian access network or the absence of sidewalk system in some roads have negative effects on physical and psychological security perception. When the perception of being "alive" is examined, it has been seen that 5.0% of the research areas are "very negative", 10.0% are "negative", 45.0% are “moderate” and 40.0% are “positive” and there is not any subspace that is perceived as "very positive". It has been found that 54.5% of the boulevards are "positive" and 44.5% of the streets are alive at "moderate" state. The factors that negatively affect the aliveness of the research areas have been identified as; some boulevards and streets are not favored by the pedestrians due to their vehicle dominant structures, high vehicle traffic cause a negative effect on pedestrians and although the commercial units in the area have the effect of providing aliveness, the extensions of these units cause visual chaos. When the perception of being "comfortable” in use is examined, it has been seen that 10.0% of the research areas are "very negative", 30.0% are "negative", 30.0% are “moderate” and 30.0% are “positive” and there is not any subspace that is perceived as "very positive". 54.5% of the boulevards provide "comfort" in the "positive" state, while 66.7% of the streets provide "negative" state in terms of comfort. The insufficiency of physical and psychological safety precautions, the dominancy of built environment on users, the pedestrian axles that do not have enough walkability standards have been identified as factors that reduce user comfort. When the general success levels of the 20 subspaces in terms of contributing to the urban identity with their physical and sensory characteristics are examined, Among the 11 boulevards, none of the subspaces are found to be “unsuccessful”, only 36.4% of the boulevards are evaluated as “successful” and 63.6% as “moderately successful”; Among the 9 streets, none of the subspaces are found to be “successful”, 44.4% of the streets are evaluated as “moderately successful” and 55.6% as “unsuccessful”; When the research areas are examined in general, it is determined that 20.0% is “successful”, 55.0% is “moderately successful” and 25% is “unsuccessful”.

48

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 4. CONCLUSIONS In this study, all the boulevards and streets which are the main transportation arteries in the boundaries of Karşıyaka District (İzmir) were assessed by their physical and sensorial characteristics in the context of urban identity. At the end of the study it has been seen that; In Karşıyaka District, which is one of the sociocultural and socioeconomically welldeveloped counties of İzmir and the third largest city of Turkey, the transportation network which is a necessity of modern urban life and which affects the image of the city directly, is very far behind the World examples. In terms of city identity; the existing boulevards and streets do not have sufficient outfit, neither physical nor sensorial aspects, which can be important symbols for the city and also the balance between the space components (pedestrians, buildings, vehicles and the roads) is not sufficiently established. Although the boulevards are more influential in terms of their physical characteristics for contributing to the urban identity than the streets, their vehicle dominated structure prevents the boulevards to be attractive enough for pedestrians in sensorial aspects. The level of contribution of the streets to the urban identity is very low, which is most likely due to the physical properties / structures of them. In all of the research areas it has been examined that there is an inadequacy in maintenance and management services and also standardization in the whole spaces couldn’t be achieved yet. These factors cause a reducing effect on the space quality and it has been seen that this situation affects the urban image adversely. In order to bring a more effective structure on urban identity, it is necessary to reconsider the existing boulevards and streets examined within the scope of the research as a whole, for transforming their vehicle dominated structure to pedestrian oriented. For this aim, the design of these spaces should be elaborated; the physical and sensorial features providing user comfort should be developed. In this context, the proposals made specifically for the research subspaces are given in Table 4. According to Fukahori and Kubota (2003), street improvement projects are implemented not only to accommodate a large volume of traffic but also to improve the design quality and aesthetic value of streetscapes. The word “streetscape” refers to landscapes consisting of road paving, street furniture, vegetation and roadside buildings. When a streetscape is designed well, the street becomes an amenity zone and an attractive shopping venue for the surrounding residential area. Moughtin (1999) stated that most street activity occurs when it is convenient for large numbers of pedestrians to use the street in a variety of ways. Activity in streets increases when densities are high enough to inhibit the use of motor car and to support a range of facilities such as shops and schools which are within walking distance from a sustainable catchment area. The elimination of all “non-conforming” uses from the residential area reduces the propensity for social contact and interaction in the street. Therefore, these features should not only be special for boulevards and streets, but should be passed on to the entire transportation network in the whole city, and all applications for enhancing the contribution of the city identity and user comfort should

49

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 also be realized in all access components of the city. When the fact that the boulevards and streets, which are the backbone of cities, are the spaces that all users have to use completely is taken into account, it should be remembered that these spaces are not only the components for providing transportation from one place to another but also they are the only public outdoor spaces that directly affect urban identity. Table 4. Proposals for development / improvement of research subspaces. PROPOSALS The continuity of positive characteristics should be provided throughout the space.

BOULEVARDS

STREETS

B1, B2, B3, B4, B5, B8, B9, B10

C4, C6, C8

B2, B5, B7, B9

C4, C6, C7, C8

Angled (30 °, 60 °, 90 °) parking areas on the road should be converted to parallel to the road. The quality of living elements should be improved.

B1, B2, B3, B4, B5, B7, B8, B9, B10, B11

C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8, C7, C9

The quantity of living elements should be improved.

B1, B2, B3, B4, B7, B8, B9, B10, B11

C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8, C9

The quality of non-living elements should be improved.

B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B10, B11

C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8, C9

Equipment that causes visual pollution on the building facades should be removed.

B1, B3, B11

C1, C2, C3, C5, C9

Pavement widths should be aligned with the standards.

B2, B3, B7, B9, B11

C2, C3, C4, C6, C7, C8

B3, B7, B9, B11

C2, C3, C4, C6, C7, C8

All constructions that obstruct / interrupt pedestrian movement should be removed.

B1, B2, B3, B4, B5, B7, B8, B9, B10

C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8, C9

Usage comfort should be supported by urban furniture.

B1, B2, B3, B4,B5, B6, B7, B8, B9, B10, B11

C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8, C9

The space should be closed to vehicle traffic and converted into a pedestrian zone.

B10

C1, C5

B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B10, B11

C1, C3, C4, C5, C7, C8, C9

At the junction of the pavements with the road, appropriate slope ramp solutions should be implemented.

For making the place bicycle friendly a bicycle way should be constructed between the road and the sidewalk.

REFERENCES ADNK (Adrese Based Population Registration System) 2017. Statistical Tables and Dynamic Interrogation. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 (Accessed Date: 20.07.2017).

50

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 M. E. Barış, L. Uçkaç, A. Uslu, “Exploring public perception of urban identity: the case of Ankara/Turkey,” African Journal of Agricultural Research, 4 (8): 724 – 735 pp. 2009. Ş. D. Çöl, “Kentlerimizde Kimlik Sorunu ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi,” PhD Thesis, Mimar Sinan Uni. Institute of Science and Technology, 315 s., 1998. E. C. Esenalp, “Documentation and Interpretation of Modern Housing Stock in Karşiyaka – İzmir 1984 – 1965,” Yaşar University, Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Interior Architecture and Environmental Design, 138 p., 2016. K. Fukahori, Y. Kubota, “The Role of Design Elements on the Cost Effectiveness of Streetscape Improvement,” Landscape and Urban Planning, 63: 75 – 91 p., 2003. J. Ge, K. Hokao, “Applying the Methods of Image Evaluation and Spatial Analysis to Study the Sound Environment of Urban Street Areas,” Journal of Environmental Psychology, Volume 25, Issue 4, 455 – 466 p., 2005. S. Hurley, M. Wilson, “Great (Wet) Streets: Merging Street Design and Stormwater Management to Improve Neighborhood Streets,” Proceedings of the 2005 Puget Sound Georgia Basin Research Conference, 8 p., 2005. Karşıyaka Municipality 2017. Karşıyaka. http://www.Karşıyaka.bel.tr/tr/Karşıyaka /Karşıyaka (Accessed Date: 20.07.2017). T. Luque-Martinez, S. Barrio-Garcia, J. Ibanez-Zapata, M. Rodríguez Molina, “Modeling a city’s image: The case of Granada,” Cities, 24(5): 335 – 352 p., 2007. K. Lynch, “The image of the city,” The Technology Press and Harvard University Press, Cambridge, 194p., 1960. K. Lynch, “A Theory of Good City Form,” MIT Press, Cambridge. 514 p., 1981. Ministry of Culture and Tourism 2017. Karşıyaka. http://www.kultur.gov.tr/TR,7272 6/Karşıyaka.html (Accessed Date: 20.07.2017). J. Montgomery, “Making a city: Urbanity, Vitality and Urban Design,” Journal of Urban Design Abingdon, Vol. 3, Issue 1, 93-116 p., 1998. C. Moughtin, “Urban Design Street and Square,” Architectural Press, ISBN: 0750642742, 238 pp., 1999. D. Oktay, “The Quest for Urban Identity in the Changing Context of the City Northern Cyprus,” Cities, 19(4): 261 – 271 p., 2002. Z. Özkan, “Research of Historical Fabric in Karşıyaka,” Dokuz Eylül University, Institute of Science, Architecture / Restoration Department, 288 p., 2006.

51

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Investigation of Edirne Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai in Terms of Refunctioning Esma Mıhlayanlar*1, Dinçer Aydın1 *: Corresponding author 1 : Trakya University, Faculty of Architecture, Department of Architecture, 22100, Edirne-Turkey.

Abstract Historical buildings sometimes need to change over time in terms of their function and usage characteristics. Refunctioning of these buildings without damaging their unique characteristics gives an opportunity to prevent them from being abandoned. According to today's changing living conditions and social needs, it is very important to maintain the continuity of the usage of these buildings on behalf of sustainability. In this context, Edirne Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai was analysed as a case study. This study includes the historical and architectural properties of the caravanserai, the restoration processes of the building over time, the refunctioning of the building and today’s usage of the caravanserai as a cultural centre. Moreover, the changes in the caravanserai during its refunctioning processes have been examined in detail in terms of material and building detail characteristics. The building physics damages, which occur before/after at the restoration or at the refunctioning process, like corrosion, thermal conduction and damages based on temperature, water and moisture have been evaluated within scope of the study. Also some suggestions have been made to get rid of negative effects of these damages. After last restoration work of the building, today Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai is used as a multi-purpose cultural centre. With the help of current technology and conservation applications, the building became a socio-cultural point where the important cultural activities of the city, Edirne, held. With its unique features, today this historical building is being used effectively and continues to convey its characteristics with some changes to the new generation. Keywords: Edirne Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai, Refunctioning of Historical Buildings, Building Physics Damages, Sustainability of Historical Buildings.

1. INTRODUCTION Historical buildings must be maintained due to being as a part of history and a historical reference. Today, historical buildings are either losing their characteristic function completely or becoming functional obsolescence, depending on changes in recent living conditions and demands of users. Refunctioning is a kind of tool to prevent historical buildings from demolishment. Also, article 5 of Venice Charter which is about refunctioning of historical buildings says that “The conservation of monuments is always facilitated by making use of them for some socially useful purpose. Such use is therefore desirable but it must not change the lay-out or decoration of the building. It is within these limits only that modifications demanded by a change of function should be envisaged and may be permitted.”. This article guides the principle that the conservation can be obtained with maintenance of buildings. Furthermore, a historical building cannot meet the today’s need. However, re-use of historical buildings by

52

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 changing their function ensues when conservation of historical value of the building is important. Historical buildings like Turkish bath’s, caravanserai, dervish lodge and monastery can maintain their own function in some particular situation. Therefore, it is necessary that these building types must be used for different purpose by refunctioning. Lack of regular maintenance and restoration of a historical building, which lose its function and was abandoned, leads to demolish of the building in a short time. Also, natural conditions, time, unearned income, vandalism etc. accelerate demolish of the buildings. In that case, refunctioning, as a dimension of conservation, becomes a solution to maintain historical buildings (Köksal, 2005). Only restoration is a poor intervention at sustaining long-term presence of buildings. According to a common point of conservation rules, maintenance of a historical building can obtained by using it and living in it. However, it is not easy to maintain characteristic function of the building because of not meeting present needs. Thus, these buildings, which lose their own function, but do not complete their life of structure, come out as buildings suitable for refunctioning. The interventions for cultural properties in need of protection must be handled depending on uniqueness of each building. Even, the type of interventions must be determined by concerning uniqueness of buildings. Cultural and Natural Heritage Preservation Board divides interventions of historical buildings to four different groups as maintenance, simple repairment, essential repairment th (restoration) and reconstruction at Law No. 666 in November 5 , 1999 (Ministry of Culture, 1999). By evaluating the existing condition of historical buildings, the type of intervention can be decided in line with the requirements of the buildings. Buildings are affected by climate conditions which differ depending on location of the building. Besides this, buildings are exposed to negative effects of sun, water, moisture, wind and any other natural disasters (Güler et al., 2010). It is not possible that buildings cannot be used by serving for their construction purpose forever and by not getting changed. This goes for not only current buildings but also historical buildings that can achieve to survive. This study aims the investigation of refunctioning of historical buildings and usage of these buildings with their new function. In this scope, by examining a sample building as a case study, building physics damages, which occur in the course of time after refunctioning process of the building, are determined and suggestions towards making these damages through are made. Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai, which is used as a cultural centre in Edirne now, is investigated as an example of refunctioning in the study. By analysing the whole restoration process of the building until changing its function as a cultural centre, changes in the buildings were detected. In addition, building physics damages, which depend on corrosion, thermal conduction, temperature, water and moisture, in the caravanserai were evaluated within the scope of the study and suggestions were made. 2. MATERIALS AND METHODS The structure of this study consists of two section. In the first section, the rules in the protection of historical buildings and the rules in the refunctioning of these buildings are mentioned. In addition, brief information on how the interventions for refunctioning are applied is given within the scope of restoration. In the second section,

53

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 a historical building was examined as a case study. Therefore, by investigating whole restoration process and current physical condition of Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai, whose original function is a caravanserai, the changes in the building while occurring refunctioning of the building after restoration in 2008 were determined through documentation and photography. Finally, it has been tried to develop some solutions by evaluating the causes of the specified building physics damages. 3. RESULTS AND DISCUSSION 3.1 The Location and Construction Date of the Caravanserai Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai is located on the Eski Istanbul Street in Ayşekadın district in Edirne (Fig. 3.1). The caravanserai was built in 1609 (Hegira: 1018) as a gift to Sultan Ahmet I by Ekmekçizade Ahmet Pasha. The caravanserai, which was designed by the famous architect Sedefkâr Mehmet Aga and architect Hacı Şaban Aga, was constructed instead of another small caravanserai in the site (Küçükkaya, 2006; th Peremeci, 2011). The building is one of the caravanserais built in the 17 century on the road between Edirne and Istanbul (Kuban, 2007). Also, the building was the largest caravanserai of Anatolia, where the trade caravans could be free for three days (Eraybat, 2011).

Fig. 3.1. Location of the Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai in Edirne. 3.2. Architecture of the Caravanserai Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai, which was designed according to the Classic Era Ottoman Architecture, enters into a group of mixed caravanserai with its two winter spaces and one summer space in a massive block (Eraybat, 2011; Anon, 2015). Also, according to building’s original plan, the building has administrative sections and a large courtyard. The building is a large caravanserai, that the eastern and southern fronts of the courtyard are surrounded by a row of shops, has two fountains and a tabhane. The caravanserai consists of two different parts. One of these parts is the main block that form from square planed iwan and two rectangular spaces covered

54

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 with wooden saddle roof. The other part is the irrational merging of the shops around the open courtyard (Fig 3.2) (Küçükkaya, 1991). a

b

c

1- Entrance

4- Courtyard

7- Accommodation

2- Shops 3- Janitor Room

5- Tabhane - Imaret 6- Görçenlik

8- Bench 9- Manger

Fig. 3.2. Plan (a), A - A Section (b) and B - B Section (c) of Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai Before The Restoration of the Building (Küçükkaya, 1991). The shops surrounding the courtyard are not even-symmetric according to the entrance (Fig. 3.3). There is an inner courtyard with a square plan which has three pointed arched openings carried by two large stone piles right opposite the entrance. On the top of this space, there is an octagonal pulley sitting on pointed stone arches at the corners and filling with brick in crossing parts (Çobanoğlu, 1994). This feature of the entrance hall makes this caravanserai unique (Kuban, 2007).

Fig. 3.3. Section of External Shops of Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai. Rectangular planned, double-sloped wooden roof covered, large spaces on the two sides of the inner courtyard are got inside from one each flat arch door, which open out onto inner courtyard. In the middle of both spaces, there are 80x80 cm sized, four poles which are the most important supporting element of wooden roof construction. In addition to this, there are totally sixteen wooden posts, eight posts for each side, which are located 2.60 m far from each side walls and carry the second level load of the top cover. At later period, stone mangers were located between these poles and posts. And also the ground level between posts and walls raised as bench. Forty fireplaces, twenty for each space, were used by users of caravanserai for its own sake and for their animals, in winter seasons to heat the space. It is known that roof of the both space was built as lead-coated roofs (Çobanoğlu, 1994).

55

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 The caravanserai is perceived as a massive block due to being lighted from small windows, which are located on the higher section of the walls of single-storey spaces (Kuban, 2007). The transition on the façade of square planned iwan to the dome was provided in three different levels. On the surface of the iwan walls facing the quadrangular spaces, courtyard and the rear front, there are brick structured drop arches on the centre and stone structured drop arches on the corners. The passage to the rectangular spaces on two sides was provided by flat arches. Masonry structure of walls consist of jointless cut-stone up to the arch level, after this level the wall structure continues with jointless cut-stone with hacking (Fig. 3.4) (Çobanoğlu, 1994).

Fig. 3.4. General View of the Carvanserai from Outside and Inside. Southwestern facade of the building also consists of jointless cut-stone masonry and stone wall with any joint. Loopholes continue along southwestern façade of rectangular planned space as a single row. On the extrorse facing side façades, there are five rows of windows, at the bottom two rows of loopholes and at the top three rows of ajour marble windows. The windows, especially on the south-eastern side, draw attention with their various forms and rich geometric designs (Fig. 3.5).

Fig. 3.5. View of Southwestern Façade of the Carvanserai from Outside and Inside. Main construction system of the building is masonry structure. Construction materials like cut and dressed stone, brick and wood were used together in the building (Çobanoğlu, 1994). The same construction systems and materials were not used uniformly throughout the whole building. While some parts of the caravanserai were made of cut-stone only, other parts were made of different layers, cut-stone on the outer and multiple layer brick on the inner. For example, nine shops in the south-east have two rows of bricks and a row of cut-stones, however other shops have only cutstone masonry structure. The original roof of the building is covered with lead with

56

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 wooden frame. After one of the maintenance and restoration works, the height of the roof was reduced and covered with roof tile instead of lead (Fig. 3.6).

Fig. 3.6. Pre-Restoration Status of the Caravanserai in 2008. 3.3. Restoration Process of the Caravanserai It was the first time in 1878 restoration of Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai by refunctioning of the building as a cavalry barracks. After this restoration, there is not any other information on later restoration of the building until the restoration made by General Directorate for Foundations in 1950. However, there are no documents or information on these two known restorations. The oldest maintenance and restoration made based on the documents in the archives of the General Directorate of Foundations belongs to 1976. After that period, some restorations were made in different scales. The caravanserai has undergone a largescale functional change after its restoration between the years 2006-2008 and it has started to be used as a multipurpose culture centre in the following period. A summary of all known restoration processes of the caravanserai is summarized in Figure 3.7. In the restoration process between 1976 and 1986, only shops were rehabilitated (Fig. 3.8). Nowadays a new restoration work is still going on at the shops of the caravanserai (Fig. 3.9).

Fig. 3.7. Restoration Timeline of Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai.

57

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Fig. 3.8. Restoration of the Shops between 1975 and 1986.

Fig. 3.9. Ongoing Repairs of Shops in 2017. The most comprehensive restoration of the caravanserai in accordance with the original building was projected in 2004-2006 within the scope of the Turkey-Bulgaria Cross-Border Business Association Program. The project was supported by EU grant fund. This planned restoration, which was started in 2006 and completed in 2009, carried out under the coordination of the Undersecretariat of State Planning Organization. The caravanserai has been refunctioned as a cultural centre in order to be used in the common activities of the two countries (Eraybat, 2011). Refunctioning of the caravanserai as a cultural centre did not cause any major changes in the architectural characteristics of the building. Renovations were made without making any additions and arrangements due to large open spaces of the caravanserai, whose original function can also meet the need of multi-purpose usage of the building. The significant changes in the building as the result of refunctioning process are that remove the previous period attachments on the building and complete the missing parts of the walls resulting from fire, earthquake and any other natural or unnatural reasons (Fig. 3.10). In addition, technological equipment have been added to help meeting today's comfort and needs.

58

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Fig. 3.10. The View of Missing Part of the Walls before Restoration and Restoration Process of the Walls. Some missing parts of the building walls were made from the existing stones in the site of the caravanserai. Need for more stone was supplied by new stones, which were produced by aging and wearing the surface of the stones in order to fit with other original part of the building. After structural retrofit of the caravanserai, the building was rearranged according to requirements of a cultural centre. The wooden porticoes surrounding the courtyard are semi-open spaces where the sales or exhibition stands are established or are used as an exhibition space according to the need of activities. New common spaces, like cafeteria, guest room and toilets, which are used to serve new function of the building are behind the porticoes on the west side of the courtyard (Eraybat, 2011). However, today these spaces cannot be used due to restoration work of shops. Görçenlik, which is opposite the entrance and provides transition through main halls, can be used as a foyer, presentation hall, conference hall, performance hall, exhibition hall etc. Furthermore, in case of need, a stage can be set up at the main hall to the left of the entrance (Fig. 3.11). However, fouling, spalling, cracking, breaking and floral deformation on the stone surface of the inside of the building occur because of limited usage and improper maintenance of the spaces. In the last restoration phase, maintenance and cleaning of these surfaces were carried out (Fig. 3.12 and Fig. 3.13). Feed bunk channels, which were used in the line of caravanserai function, have been removed since they are not needed for today's use. However, the fireplaces were conserved by making required maintenance. The roof of the caravanserai was reconstructed with reference to its original height of the roof. The roof of the iwan, which is at the centre of the caravanserai, was constructed more depressed octagonal form with roof light, differently from conical form, which is seen at the example of other buildings in the same period (Fig. 3.14). It is not known that all of these restoration applications are made in accordance with authenticity of the building due to lack of document belonging to the caravanserai.

59

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

1- Entrance 2- Shops 3- Security Room 4- Courtyard 5- Wooden Portico 6- Wet Area (WC) 7- Guest Room 8- Cafeteria 9- Görçenlik 10- Multipurpose Hall 11- Stage

12- Bench

Fig. 3.11. Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai Cultural Centre Plan (Eraybat, 2011).

Fig. 3.12. Views from Before, Current and After Restoration.

Fig. 3.13. Views from Interior and Exterior of the Caravanserai after Restoration.

60

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Fig. 3.14. The Roof of the Iwan before and after Restoration. As the result of analysis of the caravanserai, various building damages depending on different reasons were determined. The large number of these damages result from building physics problems occurred by the effects of temperature, air movement, water and moisture. Moreover, there are damages based on corrosion and mechanical effects (Fig. 3.15). It is seen that most of the water and moisture problems are due to improper detailing for ground humidity and designing of eaves, and also effects of outdoor environmental conditions (Fig. 3.15 a, b). Beside water and moisture effects on the stone surfaces of the building, which are close to ground, change of colour and fouling occur based on air pollution. These damages are seen as efflorescence on the surfaces. Another one of the important damages depending on water and moisture results from wrong detailing on the chimney flashing and corrosion of the lead covered roof. These also lead to change of colour and decay on stone surfaces. Apart from physical deformation effects of these damages, they affect the thermal performance and durability of the building. For this reason, the building should be protected from water and moisture, especially on the roof, by using the appropriate details and materials. The surfaces, which open to ground humidity effect, should be cleaned in accordance with the protection rules and prevent the repetition of damage by protective measures. In addition to the effect of water and moisture that lead to decrease in the thermal performance of the walls by increasing thermal conductivity of the surfaces, improper indoor climatization causes the building physics damages, too. Although massive building envelope of the caravanserai helps to resist heat loss, frequent usage of building requires climatization. In this context, duct type central air conditioning system was installed in the building. However, climatic comfort conditions cannot be ensured especially in events during winter. Both in inside and outside of the building, spalling and change of colour at the building components occur because of condensation that is result of condition of imbalance between temperature and humidity of the spaces (Fig. 3.15 c). To prevent this kind of damage, temperature and humidity of indoor environment must be controlled, and sufficient ventilation must be ensured.

61

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

a)

b)

c)

d)

Fig. 3.15. Detected Building Physics Damages in the Caravanserai.

62

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Corrosion effects in the building produce rust on the metal surfaces of the caravanserai. Growth of this damage leads to rupture on some part of the eaves. In wood parts of the caravanserai, corrosion effect is seen as decrease in the section due to chemical action and decay (Fig. 3.15 d). There are different solutions to avoid corrosion in metal and wood components. It is necessary to replace the wood elements with the same kind of wood that is suitable for the original shape, while the necessary cleaning for metal elements. To get rid of all of the negative effects of these damages, application of protective layers must be applied. 4. CONCLUSIONS The purpose of the re-use of a historical building with a different function is that to sustain the building, to provide a new functional content, to make the building socially beneficial with the thought that social relations develop in a permanent space arrangement, to ensure that the people benefit from the building (Engin, 2009). One of the example of refunctioning of historical buildings is Ekmekçizade Ahmet Pasha Caravanserai in Edirne. Because the building, which was transformed to a multipurpose cultural centre, cannot be used with its original function today. This transformation was obtained by adding today’s technology to the building as the result of a comprehensive restoration process according to conservation rules. The caravanserai, which occupies 2 an area of 6.500 m , today hosts important cultural and scientific activities as a cultural centre. The building still conserve many unique features related to its period. Viewing of original material and construction system of the building easily is also important to present an experimental awareness to visitors. Controlling the damages caused by various reasons in the building is important in order to use it for a long time. Also the plants near the building, roads and parking areas (with traffic pollution) and air pollution caused by surrounding buildings lead to damages in the caravanserai. However, all of the damages can be removed by concerning and obeying conservation rules. Informing and raising awareness the local society about the conservation of historical buildings help to maintain these buildings easily. To provide the necessary maintenance studies and to take preventive precautions are inevitable approach in order to ensure the healthy and sustainable use of the historical buildings after refunctioning of these buildings. This makes easy to use of the building for generations for a long time. REFERENCES [1] T. G. Köksal, “Some proposals for conservation and reuse of industrial heritage in Istanbul”, Istanbul Technical University, Institute of Science and Technology, PhD Dissertation, Istanbul, 2005. [2] General Directorate of Cultural and Natural Heritage Principle Decisions, TC Ministry of Culture Publications, Ankara, 1999. [3] H. Güler, F. Şenkal Sezer, S. Ülkü, “Binalarda Yapı Fiziği Problemleri: Bursa’da Bir Kamu Kurumu Örneği”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, 2010.

63

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 [4] A. G. Küçükkaya, “Ekmekçioğlu Ahmet Paşa Kervansarayı (Ayşekadın Kervansarayı)”, Yöre Dergisi, Sayı 76, Edirne, 2006. [5] O. N. Peremeci, “Edirne Tarihi”, Bellek Yayınları, İstanbul, 2011. [6] D. Kuban, “Osmanlı Mimarisi”, Yem Yayınları, İstanbul, Mayıs 2007. [7] G. F. Eraybat, “The architectural evolution of historical accommodation buildings and their contemporary uses in present times: Case of Edirne Rüstempaşa Caravanserai”, Trakya University, Institute of Science and Technology, Master's Thesis, 2011. [8] Anon, TC General Directorate for Foundations, Archive of Regional Directorates of Edirne, 2015. [9] A. G. Küçükkaya, “Mimar Başı Sedefkâr Mehmet Ağa Dönemi Edirne Yapıları ve Defterdar Ekmekçioğlu Ahmet Paşa”, Belleten, TDK Yayını, Cilt 55, Sayı 213, s.393413, Ankara, 1991. [10] A. V. Çobanoğlu, “Ekmekçizade Ahmet Paşa Kervansarayı”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 10, Sayfa 547, 1994. [11] H. E. Engin, “A proposal method for analysing the effects on re-use of historical buildings: a case study on industrial building in Istanbul”, Karadeniz Technic University, Institute of Science and Technology, PhD Dissertation, Trabzon, 2009. Photographs: General Directorate for Foundations, Ayşe Gülçin KÜÇÜKKAYA, Dinçer AYDIN, Arif MISIRLI, Esma MIHLAYANLAR Photograph Archive.

64

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

First Electric Lighting in a Museum in France: the Lyon Case Jean-Louis Izbicki*1, Georges Zissis1, Jean-Jacques Ezrati2 *: Corresponding author 1 : Paul Sabatier University, Laplace UMR CNRS 5213, 118 route de Narbonne 31062 Toulouse Cedex. 2 : Lighting Consultant, https://ezrati-eclairage.weebly.com

Abstract The lighting in museums fulfils the expectations of people wanting to see paintings in the best conditions even if the building in which the museum stands was not originally constructed for this purpose. The introduction of artificial lighting posed, and continues to pose, a problem both for the conservation and the observation of the paintings. At the end of the nineteenth century the question of lighting was raised in order to give workers access to culture after their working day. Because museums were generally illuminated by daylight, the previous social wish could not easily be granted. At the same time, concerns about safety and hygiene gave way to a preference for electric over gas lighting. Even so, this latter would continue to be used for many years. Whereas in Great Britain the Victoria and Albert Museum had already started equipping numerous rooms with electric lighting as early as 1878, it was not until 1926 that a French museum, located in Lyon, could enjoy the same lighting conditions. Why this delay? What were the specific reasons why Lyon was the first museum in France with electric lighting? Social, political, geographic and hygienic considerations would all coherently combine to make Lyon the city to promote electric lighting. First of all, Lyon has geographical assets. The hydroelectric plant of Cusset (near Lyon) has been providing electrical energy since 1899. Secondly, on a political level Edouard Herriot, the socialist mayor of the town, organised an international urban exhibition in 1914 in order to enhance the role of Lyon in Europe. The concept of a modern city lighted by electricity was carried forward by Tony Garnier, an architect who had very close ties with Edouard Herriot. When Léon Rosenthal became director of the Museum of Lyon in 1924, he immediately proposed the idea of electric lighting. The museum council responded with only polite indifference. The efficiency of the trio Herriot-Garnier-Rosenthal, linked by their political relationship, made it possible for one room of the “Palais Saint Pierre” – where the museum of paintings is located – to have electric lighting in 1926. To our knowledge this was a first in France. Unfortunately, Rosenthal died in 1932 without having had time to share his experiment with other museum directors. Finally, it was not until the beginning of the 1930s that the Louvre Museum in Paris started, in turn, to use electric lighting. Keywords: Electric Lighting, Museum, Rosenthal.

1. INTRODUCTION HistConservation of works of art is without a doubt the first duty of a museum. But the second duty is exhibiting the art. Display and conservation always pose a dilemma for museum lighting, as written in 1996 by Kevan Shaw. This paper deals with the history of the lighting of a museum located in Lyon. Actually it was the first museum of paintings in which electric lighting was launched in France. René Jullian, director of

65

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 the Palace of Arts within which the fine arts museum is located, wrote in 1937, after the death of the former director Léon Rosenthal (1870-1932) [Julian]: « I believe that the museum of Lyon was the first in France to use electric energy thanks to Léon Rosenthal; the first test was followed by larger works realized by the engineer of municipal lighting and nowadays the major part of the museum is equipped with electric lighting. Attempts have not been made to use special effects but only to reinforce natural lighting. Therefore, in the chapel, under the tall windows, electric spotlights have been installed. They give diffuse illumination which is more pronounced on the input side where the light is stronger in order to have soft shadows. On the other hand, in the rooms on the second floor, which are naturally well-lit by a glass roof, the electric lighting comes from above and lamps using mercury vapour are used in order to avoid colour alteration ». How did Léon Rosenthal, initially a journalist and art historian, come to establish this first electric museum lighting in France? Why Léon Rosenthal? What were the intellectual paths which led him to install the partial electrical equipment of the museum? In which framework of the work did he complete his idea successfully? 2. THE BACKGROUND For a long time and in many countries the question of lighting in closed places had already arisen. One specific problem of museums is that they have to preserve a large variety of many art pieces and it is obviously inconsistent with any potential fire. Therefore, all lighting devices involving a flame or a spark can be considered as dangerous even if, during the nineteenth century, some museums used gas lighting [Swiney] in order to light the rooms in particular in winter, at the end of the afternoon or when the museums were open in the early evening to reach the widest audience possible. As soon as this kind of lighting was used, the question of combustion products was raised because not only they are harmful to human health (visitors, guardians and museum guides) but also for the paintings (chemical interaction with the pigments or with the varnish coating the painting, etc.). The problem can be partially solved by an efficient smoke extraction. However, this was not very easy to perform at that time. The first international exhibition of electricity took place in Paris in 1881 (precisely between 15 August and 15 November), followed by the one of Munich in 1882 and then the universal exhibition in Paris (6 May 1889 – 31 October 1889 and 15 April 1900 – 12 November 1900). These exhibits showed to a large audience the wide range of applications of electricity and especially electric lighting [Carre]. The electric arcs available at the middle of the nineteenth century were trimmed back in favour of incandescent lamps which are far less dazzling. Even if many inventors designed many types of incandescent lamps, the name of Edison is the best known. Many fires in large performance halls due to gas lighting occurred in the nineteenth century (for instance the one at the « Opéra-Comique » in Paris on 25 May 1887) which were subsequently followed by substituting gas with electric lighting in numerous theatres (for instance the lighting in the « Opéra Garnier » in Paris where electric lighting was installed at the end of the 1880s). But, what about museums?

66

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 At that time, the curators of museums were rather reticent. Even in 1950 at the International Council of museums which took place from 17 to 22 July, Sir Leigh Ashton, the curator of the Victoria and Albert Museum of London wrote «There are still, among many museum specialists, a large number of people who are reluctant to use artificial lighting because most of the objects or paintings were created solely by daylight ». Such a negative opinion about artificial lighting can still be found nowadays. For instance, Jean-Paul Viguier [Viguier], an architect, said « To protect against damage, the idea that works of art must only be lit under artificial lighting shocks me». From 1924, when Léon Rosenthal was appointed as director, he would strive to introduce in the rooms of the museum of fine art in Lyon a modern lighting. 3. SOME WRITINGS LINKING ROSENTHAL AND ELECTRICITY Three elements are given here involving Rosenthal (§3-1 and 3-2) or as being “dans l’air”. 3.1. Urbanism and Hygiene In 1921 Paul Juillerat published a book entitled [Juillerat] «Urban Hygiene ». The book belongs to the «Urbanism » series directed by Léon Rosenthal. From 1894 to 1904 the author conducted a survey of the hygiene problems in Paris. The goal of this book was to present « a synthesis of the knowledge of modern science regarding urban hygiene, in short, the general laws that must be taken into account by the urban planner for the rational organization of an ideal city such as modern science conceives it. ». The author addresses many fuels used for both the heating and lighting of public housing. Indeed, by burning certain fuels, toxic gases are produced « such as sulphureted hydrogen, sulphurous acid and above all carbon monoxide ». The results are clear: « The artificial lighting of any kind of building concerns the hygienist. Gas lighting must not be used in enclosed spaces without taking strict precautions. Moreover, gas is itself toxic and any carelessness, any open tap, may cause people serious ailments. In particular at night, it may result in the fast killing of people; the combustion must be complete or as complete as possible and the rooms in which gas is present must have a permanent ventilation system. » In addition, Paul Juillerat was forward looking when he wrote: « With the progress of industry and the wise use of natural energy such as « houille blanche » (hydroelectricity) and « houille bleue » (wave and tidal power), the distribution of electricity will be affordable and electric heating and lighting will be generalized very soon. All present day devices for heating and lighting will have to be removed. Then there will be great progress thanks to urban hygiene when all health hazards are abolished. ». This book most probably influenced the ideas of Rosenthal: as a conclusion it must be said that in regard to public health, gas lighting is not a solution. It has to be noticed that Jules Courmont (1965-1917), a physician from Lyon, organized a congress of urban hygiene in 1907; he was also an advisor of Edouard Herriot (1872-1957), at that time mayor of Lyon. Then it can be said that the ideas of Rosenthal and those of the mayor concerning the interest of electric lighting were quite the same.

67

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 3.2. Architecture and Electric Lighting In the early 1900s electric lighting was of particular interest for architects. Moreover, during World War I many cities were destroyed. In anticipation of the end of the war, an exhibition of reconstructed cities called « Exposition de la Cité reconstituée » (exhibition of the rebuilt city) was held in Paris, on the « la terrasse du Jeu de Paume aux Tuileries » in 1916 [Gaudin]. The exhibition was also partly organized by the general association of municipal hygienists and technicians. The goal of the exhibition was to promote modern urbanism. Léon Rosenthal wrote the preface to the exhibition catalogue. As a critic in the journal « l’Humanité » [Rosenthal a] Léon Rosenthal promoted the exhibition and wrote: « our friends will be pleased to see a map of « Paris-Jardin », by Walter ; they will study the project of the industrial city by Tony Garnier…, a map of the slaughterhouses in Lyon (Tony Garnier) ». Some years later, Rosenthal will find Tony Garnier in Lyon. In 1917 Tony Garnier published «Une cité industrielle » (The industrial city). This book [Garnier] resulted from a study made between 1901-1904. This vanguard city is located at the vicinity of a hydroelectric dam providing hydroelectricity needed for heating and lighting. Actually, Lyon is located not very far from the mountains (Alpes) and a major river called « Le Rhône » flows all through the city. A dam was built on a diversion of the river (called « canal de Jonage ») and a hydroelectric plant has been operating there since 1899 [Varaschin]. Therefore, Lyon has been a city with electric facilities since the very beginning of the twentieth century. 3.3. Social Needs The number of bars and restaurants increased significantly in the XIXth century. This is mainly due to the development of lighting (gas, then electricity). The number of museums also increased [Holmes] but the opening hours remained the same because the lighting was only related to sunlight. The idea of making museums accessible during the evening, after the working day, was an emergent idea at the end of the XIXth century. Henry Cole (1818-1882), the director of the South Kensington Museum (now the Victoria and Albert Museum) believed that extending the museum’s opening hours until 10pm on two evenings a week would further his social reformist agenda by enabling working class people to visit after work. (This fact is referenced in Let there be light! Illuminating the V&A in the 19th century. http://www.vam.ac.uk/blog/talesarchives/let-there-be-light-illuminating-va-nineteenth-century). The journalist and writer Gustave Geffroy launched the idea of a « Night Museum » whose purpose would be to train art workers (1894). Museum accessibility is obviously related to the possibility of using electric lighting if the constraint of 3-1 has to be taken into account. Gustave Geoffroy, in a paper entitled « a night museum for a working class neighbourhood» [Geffroy], asks: «I ask for a night museum. A museum opened until 10 or 11 PM; this museum could be similar to that of South-Kensington. It would not have such a great collection as that of London but it would have immediately the same purpose. ».

68

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 4. PALACE OF FINE ARTS IN LYON The Palais Saint Pierre of Lyon, established in 1801 in a former abbey built in 1685, housed at the beginning of the twentieth century both a museum and a school of art. The palace is located in the vicinity of the town hall: it is a central district, called « Les Terreaux » which was among the first to receive electric lighting in the early 1900s. The entire palace has been considered as an « historic monument » since 28 May 1927: this fact implies regulatory constraints on the modifications of this building and therefore on the electrical equipment necessary to provide the lighting. Moreover, the cost of the renovation would be more expensive than for a standard building. 4.1. Before The Arrival Of Léon Rosenthal For this section, documents from the municipal archives of Lyon have been found. In 1922, at the beginning of February, students of the Ecole des Beaux-Arts petitioned the mayor of Lyon, Edouard Herriot, because the town is the owner of the Palace. This request was about their working conditions, and the main question was about the lighting. The following extract was found recently by the authors at the municipal archives of Lyon. It is written: « We have the honour to draw your kind attention to the lack of facilities which are made available for the competitive examination in lodges. These examinations, for which a large number of students participate, take place at the present time in the lodges of the palace of art; these lodges are too small and moreover they are light-deprived so that we are forced to work by candlelight when night falls or else we have to move to the classrooms of the regular pupils of the Ecole des Beaux-arts, after their departure; however, this transfer delays our work. In the lodges, the existing material is in poor condition and inconvenient. These drawbacks compromise the satisfactory completion of our work. It would be therefore desirable that substantial improvement be made for the existing lodges, or else we would like to have access to large rooms which are well equipped with lighting outside our school. ». On this letter a comment of appreciation from Tony Garnier is added: « Mr Tony Garnier, head of the workshop of the students of the regional school of architecture in Lyon, kindly requests Mr Mayor to pay the most careful attention to the petition of his students and to do everything possible to give satisfaction.». There is a stark contrast between old fashioned lighting with candles and modern electric lighting in this central district in Lyon. In one single location the juxtaposition of technologies which are very divergent was not so surprising just as the clash of technologies still remains elsewhere today. Tony Garnier’s position statement is quite understandable in view of the previous writings of 1917 (cf §3-2). This petition was officially forwarded by Jean Larrivé, director of l’ Ecole des beaux-arts” to Edouard Herriot, the mayor of the city. At the same time, Jean Larrivé entered into direct contact with the municipal services. One letter was sent to the chief engineer of the city on 8 February 1922. On 24 March an estimate was established by the lighting service of the city. The problem was: who will pay for the electric lighting as requested by the students (it is always the same question regardless of the year). It makes sense that both “l’Ecole des beaux-arts” and the museum, led by Henri Focillon, Rosenthal’s predecessor, would share the expense

69

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 as the same building was concerned. But in fact, this was not at all the case: in one letter on 17 May 1922 the service of the municipality questions Larrivé on this point. Many annotations can be read on this letter, in particular: « The museum is not interested in these works. It refuses to pay any part of the expense. ». Finally, the expense is completely covered from existing credits of “l’Ecole des Beaux-arts.” When Léon Rosenthal was appointed as curator in 1924, electricity was not exactly the museum’s cup of tea. Nevertheless, a real positive fact occurred: the municipality promoted the installation of the electric lighting and the works were performed by its service. 4.2. Arrival of Léon Rosenthal On 29 July 1924 Léon Rosenthal « is provisionally appointed as curator of the museums of Lyon, in place of Mr Focillon who has resigned». As curator he took part in the meetings of the Museum Commission making decisions about the purchases of paintings or sculptures, the loans of collections between museums, gifts, bequests…For the last topic discussed at the meeting on 24 October 1924 the verbatim report [Bruyere]mentions : « The museum’s lighting was the subject of the first preliminary question of Mr the Director [Rosenthal] to Mr Meysson and Mr Oury, electric engineer of the city, about the ways of having electricity in very dark parts of the museum while waiting for the possibility to generalize the use of electricity in all parts. Mr the President [of the commission; the report talks about Arthur Kleinclausz] feels that it would very desirable that all the measures suggested by Mr the Director be taken, but he wishes to make it clear that the commission does not assume any responsibility on this topic. It relies totally on the technical services with regard to the risks of fire. Mr the Director notes that he made the necessary reservations on this question and moreover it does not appear that this measure constitutes an increase of problems for the museum. As a matter of fact, the companies installed inside the Palace of Art, a part of the administration of the Ecole des Beaux-Arts and a part of the administration of the museum have yet electric lighting.». This noncommittal and sometimes even conservative attitude should be underlined, since the idea proposed by Rosenthal corresponds to a real innovation. The commission referred the question to the technical department without studying the effect of the lighting of the collection on the paintings or on the audience. In any case, the discussions over these points do not appear in the proceedings of the meeting. However, the commission did not oppose Rosenthal. In addition its president, Kleinclausz, a professor specialized in medieval history at the University of Lyon since 1904, appeared to support the idea [Beghain]. The fact that Kleinclausz was one of the two local candidates who ran against Rosenthal for the position of curator of the museums of Lyon (actually they were three candidates) can also explain the commission’s lack of enthusiasm. No indication about the progress of electrification in the museum can be found in the following proceedings of the meetings of the commission. In 1925, the international exhibition of modern decorative and industrial arts was held in Paris. One section was devoted to pavilions for designers from the French

70

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 provinces and Lyon was represented as such. Léon Rosenthal was a member of the admission board for the « Class 26» corresponding to street arts [David]. Here again the development of electric devices is mentioned but the current discussion was ambivalent between enthusiasm and reservation. Rosenthal writes: « What can be said about illuminated advertising? In the evening, in the major cities, the lighting draws zebra stripes on the dark facades with multiple shades, sometimes stationary and sometimes rapidly changing ...». Then he goes on in the paper to say « it would be preferable to be a little more circumspect. One could obtain fairy enlightenment in the night by trying to harmonise the lights with the buildings on which they are based, in accordance with the lights in the streets, by avoiding dissonances and offensive contrasts ». It is true that the science of illumination was at that time in its early days. Therefore, beyond the need for electric lighting, the conception of how to use it was not yet very coherent for Rosenthal-- not only for museums but also for towns. This was the outcome of his readings about urbanism (see section 3). It was precisely to extend, even unassumingly as is shown in the following, the exhibition of 1925 that Rosenthal suggested and caused a new modern room to be installed inside the museum with electric lighting in 1926. On 24 September 1926 he sends a letter to Edouard Herriot, Mayor of Lyon [Archive a]: « Room 26 will be opened to the public after great improvements and on this occasion I have planned a small temporary exhibition. I transfer you the note that I addressed to the press to explain the work that has been done. I want to emphasize the help that I received from the architectural service and from Mr Oury lighting engineer. Thanks to them, room 26 was painted in light colours, with hooking bars allowing the quick attachment and detachment of works of art without damaging the walls, the lighting system was studied for the enhancement of the art works by leaving the ceiling, the baseboards and the spectator in darkness. Therefore this whole room is a model room for a modern museum. I would be grateful if you would do me the honour of visiting the exhibition and I would also require you to transmit to the assistants and to the other members of the city council that I would be happy to present the room either in the morning on Friday 1 October or before the public opening as of today. » Rosenthal humbly notices that it is « a model room for a modern museum » without highlighting that this is the first time in France for a museum devoted to paintings to use electric lighting. He does not indicate that he intends to extend the electric lighting throughout the museum (maybe there is a problem of money). In the note sent to the local press, he does not underline the pioneering aspect of the work. It seems rather an informative note than an advertising note. This note provides information about the technical side of the lighting; the light is given by « the blue bulb daylight ». A reflector of daylight type is composed by several silvered mirrors with different colours [Ezrati], and to large expect, with a blue colour, and is closed in its lower part by an opal glass in order to obtain the best diffusion. However, in 1931 Rosenthal is fully aware of its innovative electric lighting, at least for France, because in a paper published in 1931 he wrote [Rosenthal b] that because almost everywhere the lighting is inadequate, clear hues must be used for the museum walls [It must be

71

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 pointed out that usually museum walls were covered with a dark red colour.]. In most cases, it will not be sufficient to light the darkness and it is necessary to use artificial lighting. And the important sentences : « Nowadays, electricity with special care and the settlement of the threads in steel tubes does not pose any risk of fire. Electrical facilities exist abroad, so I put them in the museum of Lyon.». 5. AFTER THE FIRST ELECTRIC LIGHTING IN LYON Actually the work of Rosenthal about electric lighting was not followed by many other curators. Nevertheless, a letter from Jean Amédée Gibert [Archive b] to Rosenthal (27 January 1931) shows that this «experiment» was known to him: « The service of the fine arts of the municipality of Marseille, after my proposal to install electric lighting in the museum of Marseille as a replacement of lighting with oil or kerosene, has asked me to enquire in advance on the lighting used in the museum of Lyon ». Even so, it seems that no exchange with the most famous museum of France, Le Louvre, was made. Experiments with electric lighting were carried out at Le Louvre museum in 1929 [Linzeler] but the origin of this experiment is not Lyon: « During the international congress held in America in 1928, Mr J.-F. Cellerier, director of the scientific laboratory of the museum Le Louvre and deputy of the minister of education and fine arts for this congress had access to see particular museums or particular exhibition buildings with the best, top performance lighting studied by highly qualified engineers. ». This visit was followed by an experiment in 1929 in Le Louvre without any continuation. It was necessary to wait until 1936 for electric lighting to begin to be used in le Louvre. In a paper [Lantier] with a funny title «Le Louvre aux chandelles» (The Louvre by Candlelight) and an ironic style, Raymond Lantier (1886-1980) writes: «It was already a striking event when electric lighting was installed after the war [1918], in the rooms of the National Library. And now, making an astonishing break from oil lamps, the museum Le Louvre in turn is adopting artificial lighting ; this fact was celebrated by the President of the Republic on 26 May.». It has to be noticed that Lantier was a museum curator and professor of art at L’école du Louvre (The School of Le Louvre, which is a well-known school for art). This paper clearly demonstrates that the French were lagging behind, at least twenty years. Many references may be followed up to the origin of electric light [Nutting, Unknown].The evolution of lighting has been studied even in Lyon [Giraud], « L'Organisation des musées et le fonctionnement de l'enseignement du dessin en Angleterre », Lyon, 1885]. But this report must not have been read even by Rosenthal, who did not write any remark about it. In a letter to the prefect of Lyon, in June 1931, Rosenthal resigned because he was gravely ill. He died on 15 August 1932. His pioneering work was hardly known or recognized. A paper [Soucy] by Jacques de Soucy in 1934 entitled «L’éclairage des musées de France» (The lighting of French museums) is actually totally devoted to Paris with five lines about the museum of Lille and fifteen lines about the museum of Algiers. Nothing for Rosenthal or Lyon. As electric lighting becomes more and more present in museums, the problems of conservation arise and the number of publications about this topic increases at least from 1930 [MacIntyre]. In the first part of the XXth century, information did not flow between museum curators and the need arose to exchange

72

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 data mainly because the interaction between electric light and the fading of the pigments was not well understood. Therefore, the very first international congress for studying museography was held in Madrid in 1934 under the auspices of the League of Nations. In the book published after the conference, the third chapter is entitled: «Natural and artificial lighting». 6. CONCLUSION At the beginning of the twentieth century, there was a large discrepancy between life in the major cities and life in museums. Many different devices brought by new technologies, and particularly the electric technology, between 1840 and 1925 greatly affected everyday life ( transport, shows in theatres, objects of daily life, public lighting) while most museums and galleries did not evolve for many years : the opening hours were always restricted, but above all the presentation of works of art remained quite the same Long before becoming director of the museum of fine arts in Lyon, the problems of urbanism and hygiene interested Léon Rosenthal. People dealing with these topics at the beginning of the twentieth century were all defenders of electric lighting because all the other modes of lighting involve combustion processes leading to toxic emissions for health. The place where Rosenthal worked from 1924, the Palace St Peter in Lyon, was the context of a student petition in order to obtain proper working conditions and particularly to have electric lighting. In Lyon, the close relationship between Tony Garnier and the Mayor, Edouard Herriot, undoubtedly favoured Rosenthal’s request for electrification. Ultimately it was the conjunction of many factors such as concerns for hygiene, a desire for an innovative modern city, student demands, and local political considerations which led to the first electric lighting for the museum of Lyon in 1926. Leon Rosenthal was the head of the project. This innovation was announced « mezzo voce » and was sparsely delivered especially since Rosenthal died in 1932. ACKNOWLEDGMENT The authors gratefully acknowledge Dawn Hallidy (University of Le Havre) for the reading of the text. REFERENCES All the old French references are available on the website gallica.bnf.fr of the National Library of France. Archive a, Municipal Archive of Lyon, 1400 WP 10 Archive, b, Municipal archive of Lyon, 1400 WP 003 P. Béghain et al, «Dictionnaire historique de Lyon », Lyon: Stéphane Bachès, 2009. G. Bruyère, The access to the proceedings of the meetings of the commission has been made possible by Gérard Bruyère historian at the fine art museum of Lyon A.-L. Carré et al, « Les expositions universelles en France au XIXe siècle », Paris : CNRS, (2012). F. David, P. Léon, « Exposition internationale des arts décoratifs et industriels modernes », Paris : Larousse, 1927.

73

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 J.-J. Ezrati, « Eclairage d’exposition », Paris : Eyrolles, 2015. T. Garnier, « Une cité industrielle : étude pour la construction des villes », Paris: P.Sers, 1988. J.-P. Gaudin, « La cité reconstituée ». Techniques de planification urbaine et légitimités politiques au début du 20e siècle, Revue française de science politique, n°1, p. 91110, 1985. G. Geffroy, « Un musée du soir aux quartiers ouvriers, 1895 », in The social art from the revolution to world war I, Paris: INHA, 2014. J.- B. Giraud, « L'Organisation des musées et le fonctionnement de l'enseignement du dessin en Angleterre », Report, Lyon, 1885. J. Holmes, S. Ruston, « The Routledge Research Companion to Nineteenth-Century British Literature and science », New York: Routledge 2017. P. Juillerat, « L’Hygiène urbaine », Paris : Ernest Leroux, 1921. [1] R. Jullian, « Le musée des Beaux-arts de Lyon et ses nouveaux aménagements », Mouseion, vol 39-40, n°3-4, p 181-197, 1937. R. Lantier, « Le Louvre aux chandelles », Revue archéologique Vol 8, p107, 1936 A. Linzeler, « L’éclairage des salles du musée du Louvre », Bulletin des musées de France, 8, p174, 1929. J. A. MacIntyre, H. Buckley, « The Fading of Water-Colour Pictures », The Burlington Magazine for Connoisseurs, Vol. 57, n°. 328, p. 31-34+37, 1930. C. C. Nutting, « Museum Methods », Transactions of the American Microscopical Society, 36, 1,p. 13-19, 1917. L. Rosenthal a, « L’Actualité artistique », L’Humanité, n° 4426, 30 mai 1916, p. 3.]. This information is given by http://tristan.u-bourgogne.fr/Rosenthal/Documents/ Chroniques_Huma/Huma_1916/. L. Rosenthal b, « De la réforme des musées d’art », Cahier de la république des lettres, des sciences et des arts, Vol 13, p60-74, 1931. J. de Soucy, « L’éclairage des musées de France », Mouseion n°27-28, p192-214, 1934 [2] G. N. Swinney , « Gas lighting in British museums and galleries, with particular reference to the Edinburgh museum of science and art » , Museum management and curatorship, vol 18, n°2, p 113-143, 1999. Unknown, « Electric Light in the Museum », Bulletin of the Pennsylvania Museum, 16, 62, p 41-42, 1918. A. Varaschin, D. Varaschin, « La construction du canal de Jonage », Lyon : La Luiraz, 1970. J.-P.Viguier, « Entretien », Lumières, n°8, 2014.

74

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Endüstriyel Atığın Duvar Karosu ve Sanatsal Sırlarda Kullanılabilirliğinin Araştırılması Pınar Biçici Çetinkaya1 1

: Inonu University, Faculty of Fine Arts and Design, Department of Ceramic, 44280, MalatyaTurkey.

Özet Ülkeler endüstriyel yönden hızlı ve büyük bir gelişim içerisindedir. Bu büyük gelişim insanlık açısından olağanüstü bir öneme sahiptir. Endüstriyel gelişimin yararlarının yanı sıra şüphesiz ki bir takım olumsuz getirileri de göz ardı edilemez bir gerçektir. Bu atık maddelerin faydalı geri dönüşüm mekanizmaları ile tekrar kullanılması hem çevresel korunum yönünden hem de ekonomik kazanım yönünden çok büyük öneme sahiptir. Önemli çevre sorunları oluşturan bu atık malzemelerin seramik sektöründe kullanılabilirliği üzerine yapılan çalışmalarda özellikle engoplu duvar karolarında başarılı sonuçlar alındığı görülmüştür. Endüstriyel gelişime paralel olarak ortaya çıkabilecek atık malzemelerin faydalı geri kazanım mekanizmaları ile tekrar kullanılabilirliği ve olumsuz çevresel etkilerinin azaltılması üzerine yapılacak çalışmaların çevresel korunum ve insanlığın geleceği açısından çok önemli olduğu belirlenmiştir. Bu deneysel çalışmada, yüksek oranda magnezyum oksit içerikli filtre atığı kullanılarak, endüstriyel atıkların geri kazanımının yanı sıra hem endüstriyel hem de sanatsal açıdan bakıldığında önemli bir yere sahip olan mat sırların değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Kuvars, Na Feldspat, Üleksit ve filtre atığından oluşan dörtlü reçete bileşimi hazırlanmıştır. Hazırlanan sırlar Altın Çini ve Seramik Sanayi A.Ş.’de duvar karosu bünyesine endüstriyel pişirimler uygulanmış ve ayrıca bu sır üçboyutlu forma uygulanarak laboratuvar ortamında pişirilerek sanatsal değeri yüksek olan mat yüzeyler elde edilmiştir. Keywords: Duvar Karosu, Endüstriyel Atık , MgO.

1. GİRİŞ Gün geçtikçe daralan rezervler nedeniyle seramik endüstrisinde yüksek kaliteli hammaddelerin temini ve dolayısıyla kullanımı giderek zorlaşmaktadır veya kalitesiz hammaddeler kullanılmaktadır. Kalitesiz hammadde kullanımı yerine, üretim sonucunda elde edilen atık malzemeleri ya da diğer endüstri kollarından gelen ikincil hammadde olarak adlandırılan hammaddelerin yeniden kullanılabileceği yeni yöntemlerin geliştirilmesine yönelik çalışmalar durmadan artmaktadır. Endüstriyel atıkların seramik sektöründe değerlendirilmesi ile ilgili çalışmalar yoğun bir şekilde devam etmektedir. Atıkların en verimli şekilde ekonomiye tekrar kazandırılması ve miktarının azaltılması için ürünlerin üretiminde hammadde tüketiminin minimuma indirilmesi; hem ekonomik, hem çevre sorunları, hem de enerji tasarrufu açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada kullanılan filtre tozu yüksek oranda Magnezyum oksit içermektedir. MgO sıra az miktarda girdiğinde parlaklık etkisi yaratır, katkı maddeleri arttıkça sır matlaşmaya başlar. Yüksek dereceli sırlarda MgO eritici olarak kullanılırken düşük dereceli sırlarda ise refrakter özellik gösterir ve sıra opaklık ve matlık gibi özellikler

75

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 kazandırır. Magnezyum oksit katkılı sırlarda büyük ölçüde sert yüzeyler elde edilebilir ve bu sırlar hava koşullarına, asit ve bazlara karşı dirençlidirler. Duvar karoları da su emmesi minimum %10 olan, tek ve çift hızlı pişirim teknolojileri ile üretilebilen poroz yapılardır. Günümüzde duvar karosu pişirme sıcaklıkları ve rejimi 1000-1200 ºC / 30-60 dakikadır. Son yıllarda yeni kurulan tesislerde genellikle tek pişirim monoporosa duvar karosu üretimi tercih edilmektedir. Bu çalışmada, Kümaş atığı olan filtre tozundan farklı oranlarda kullanılarak sır numuneleri hazırlanmış ve bu sır numuneleri engoplu ve engopsuz duvar karolarına uygulanıp filtre tozunun etkisi araştırılmıştır. 2. DENEYSEL ÇALIŞMALAR 2.1. Kullanılan hammadde ve cihazlar Çalışmada Kümaş’tan elde edilen filtre tozu, Altın Çini ve Seramik Sanayi A.Ş.’den kuvars, Na Feldspat ve üleksit temin edilmiştir. Filtre tozu, kuvars ve Na Feldspatın kimyasal analizi XRF (X ışını Floresan) cihazı ile belirlenmiştir. Üretilen sır denemeleri için Kütahya Altın Çini ve Seramik San. A.Ş.’den 10*10 ebatında engoplu ve engopsuz duvar karosu kullanılmıştır. Yine numuneler aynı fabrikada tünel fırında pişirilmiştir.

2.2 . Reçete hazırlanması Kümaş’tan elde edilen filtre tozu, üleksit, kuvars ve Na Feldspat oluşan farklı oranlarda 16 adet 100’er gram reçete hazırlanmıştır. Yeterli tane inceliğine sahip başlangıç hammaddeleri oluşturmak için; Çizelge 1‘deki gibi hammaddeler hassas terazide tartılmış ve jet değirmende 5 dakika öğütme işlemi uygulanmıştır. Öğütülen numuneler 100 meshlik elekten geçirildikten sonra 10*10 ebatındaki engoplu ve engopsuz duvar karosu bünyelerine akıtma yöntemiyle uygulanmıştır. Etüvde kurutma işlemi yapıldıktan Altın Çini ve Seramik San. A.Ş ‘de üst ısı 1075°C’ de 30 dakika süreyle hızlı pişirim fırınında pişirilmiştir Çizelge 1. Kullanılan reçete oranları. Reçete 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Filtre Tozu 40 40 40 40 30 30 30 30 20 20 20 20 10 10 10 10

Kuvars 10 10 10 10 20 20 20 20 30 30 30 30 40 40 40 40

76

Üleksit 40 30 20 10 40 30 20 10 40 30 20 10 40 30 20 10

Na Feldspat 10 20 30 40 10 20 30 40 10 20 30 40 10 20 30 40

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

3. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME Kümaş filtre tozunun ve diğer hammaddelerin kimyasal analiz sonuçları Çizelge 2’de verilmiştir. Çizelge 2. Sır üretiminde kullanılan hammaddelerin kimyasal bileşimleri (ağırlıkça %). Hammaddeler Filtre tozu Kuvars Na Feldspat

SiO2 9,16 97,8 69,3

Al2O3 0.10 1,5 20,0

Fe2O3 1,89 0,1 0,1

CaO 1,40 0,2 0,6

MgO 48,63 _ 0,2

Na2O _ 0,1 9,0

K2O _ 0,1 0,2

TiO2 _ 0,1 0,3

*A.K. 38,82 0,2 0,3

Filtre tozunun XRF analizinde görülen % 1,89 oranındaki Fe2O3’in pişme renginin belirlenmesinde etkin rolü bulunmaktadır. Filtre tozundaki demir oksit engopsuz duvar karosunda renk hafif koyuyken engoplu duvar karolarında açık tonlar gözlenmiştir. (Şekil 1 ve Şekil 2).

Şekil 1. Sırların engopsuz duvar karosundaki görüntüleri

Şekil 2. Filtre tozu %20 kullanıldığında karonun yüzey görüntüsü

77

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Şekil 3. Sırların engoplu duvar karosundaki görüntüleri.

Şekil 4. Sırların sanatsal çalışmalardaki görüntüleri. 4. SONUÇ Filtre tozunun reçetedeki miktarı yüksek olduğunda sır gelişmemiştir. Farklı oranlarda kullanılan filtre tozunun diğer hammaddelerle reçete bileşimindeki etkileri incelendiğinde %20 oranında kullanıldığında sırın daha güzel geliştiği gözlenmektedir. Engoplu duvar karosuna uygulanan sırların daha beyaz olduğu ve matlık etkisinin daha da belirgin olduğu gözlenmiştir. Ayrıca sırda toplanma, kavlama ve atma gibi hatalara rastlanmıştır. Pişirme sıcaklığının daha az olması durumunda ve filtre tozunun %20’yi geçmeyecek oranlarda kullanıldığında sırın bünyeyle daha iyi uyum sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışma sonucunda filtre tozunun engoplu duvar karosu sırında kullanılabileceği, üç boyutlu çalışmalarda sanatsal değeri yüksek mat sırlar elde edilebileceği ve böylelikle de ekonomiye katkı sağlanacağı düşünülmektedir. REFERENCES 1. BEYCİOĞLU, A., Başyiğit, C., Subaşı, S., “Endüstriyel atıkların İnşaat Sektöründe Kullanımı ile Geri Kazanılması ve Çevresel Etkilerin Azaltılması”, Çevre Sorunları Sempozyumu, Kocaeli, 14-17 Mayıs 2008. 2. TURAN, S., KARA, G., “Yüksek Fırın Cürufunun Seramik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Eldesinde Değerlendirilmesi”, Anadolu Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt:45, Sayı 536, Eskişehir.

78

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 3.

4. 5.

KAYACI, B., “Proses Ham Atığının Seramik Karo Bünyelerde Kullanımı ”,Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Seramik Mühendisliği Yüksek Lisans , 2006, Eskişehir. RHODES, D., “Clay and Glazes for the Potter”, Chilton Book Company, Radnor, Pennsylvania, 69, 92 s,1973. ARCASOY, A.,“Seramik Teknolojisi”, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Ana sanat Dalı Yayınları , No: 2, İstanbul,169 s, 1983.

79

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

İş Güvenliğinin Sağlanmasında İşçi Sorumlulukları ve İşveren Yükümlülükleri Üzerinden İşçi Hakları İkbal Erbaş1 1

: Akdeniz Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Antalya, Türkiye.

Özet Yapım işinin birbirinden farklı iş kalemlerinden oluşması yapım sürecine bu iş kalemlerini yerine getirecek farklı paydaşların katılmasına neden olmaktadır. Bu durum yapım sürecinde karşılaşılabilecek kaza risklerinin sayısını da paralel olarak artırmaktadır. Söz konusu risklerin azaltılabilmesi ise bu süreçte yer alan en önemli katılımcı olan işçilerin sahip oldukları sorumlulukları yerine getirmesi ve haklarını kullanmasıyla doğru orantılıdır. Türkiye`de iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında işçilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklar 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu`nda tanımlanmakla birlikte, gerek kanunun işçi hak ve sorumluluklarının tanımlanması konusundaki eksiklikleri, gerekse bu hak ve sorumlulukların işçiler tarafından benimsenememiş olması iş güvenliğinin sağlanmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Diğer taraftan iş yerinde işverenin yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülükleri işçinin yükümlülükleriyle paralel olmakla birlikte bu yükümlülükler aynı zamanda işçinin sahip olduğu hakları da tanımlamaktadır. Bu çalışma 6331 sayılı kanunda yer alan işçi sorumluluklarının ve işveren yükümlülüklerinden ortaya çıkan işçi haklarının yapım işlerinde iş güvenliğinin sağlanması açısından yeterliliğini sorgulamaktadır. Bu amaçla çalışma kapsamında kanunda yer alan hükümler işçinin sorumlulukları ve işveren yükümlülüklerinden doğan işçi hakları açısından değerlendirilerek temel eksiklikler tespit edilmiştir. Çalışma sonuçları iş güvenliğinin sağlanmasında işin niteliğine uygun olarak işçilerin yapım işlerinin kendine özgü yapısı nedeniyle ilave sorumluluklara sahip olabileceğini ve İSGK`nın işçilerin iş güvenliğine ilişkin şikayetlerini bildirmeleri konusunda kanun aracılığıyla teşvik edilmeleri açısından yetersiz olduğunu ortaya koymaktadır. Keywords: İş güvenliği, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, İşçi hakları, İşçi sorumlulukları, Yapım sektörü.

1. GİRİŞ İş kazalarını ve bunların neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki çalışmalar kısaca “iş güvenliği” terimi içinde toplanmaktadır. Genel anlamda iş güvenliği kavramı çalışanların, işletmenin ve üretimin her türlü tehlike ve zararlardan korunmasını içermektedir. İnsan hayatının öncelik taşıması nedeniyle, işletme ve üretim güvenliği konularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş güvenliği kavramıyla genel olarak çalışanların güvenliğinin ifade edildiği görülmektedir. Bu yaklaşım esas alındığında işyerinde, çalışma koşullarından kaynaklanan, çalışanlara yönelik tehlikelerin araştırılması ve önlenmesi amacıyla yapılan yöntemli çalışmaların tümü iş güvenliği tanımını oluşturmaktadır (Müngen, 2010). Günümüzde yapım işinde iş güvenliği artık sadece teknik konularla ilişkili bir terim değildir. Önemli olan nokta proje yönetiminin saha güvenliğini artırmaya nasıl

80

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 yardımcı olabileceği hususudur (Suraji ve diğ., 2001; Cheng ve diğ., 2004). Yapım işinin tüm bölümlerinde yer alan çalışanların, mühendislerin, taşeronların, ziyaretçilerin ve diğer ilişkili kişilerin güvenliği, yapım sürecinde yer alan herkes için önemli bir endişe kaynağı olmalıdır. Şantiye gibi sürekli değişen bir ortamda şahsi yaralanmalar ve diğer kazalara bağlı kayıpların asgariye indirilebilmesi ancak iş güvenliği sorumluluğu ve hesap verebilirliğinin net bir şekilde tanımlanması mümkündür (Hislop, 1999). Yapım sektöründe iş güvenliğinin uygulanmasında en fazla karşılaşılan problem işçilerin iş güvenliği konusundaki hak ve sorumlulukları hakkında yeterince bilgilendirilmemiş olmasıdır. Diğer taraftan işçilerin iş kaybı kaygısıyla iş güvenliğine ilişkin haklarını kullanma konusunda cesaretsiz oldukları da oldukça açıktır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuatı işverenler açısından hukuksal sorumluluk ve cezai yaptırımlar, işçiler açısından sağlık ve iş güvenliği getirmektedir (Erkul ve Oğuz, 2011). Bir iş yerinde işverenin yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülükleri işçinin haklarının da tanımlanmasını sağlar. Bu nedenle söz konusu yükümlülüklerin yerine getirilmesi işçi haklarının da korunması açısından önem arz etmektedir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu`nda (İSGK) yer alan işçi hak ve sorumluluklarının yapım işlerinde iş güvenliğinin sağlanması açısından yeterliliğini sorgulayan bu çalışmada işçi hakları işverenin yerine getirmesi gereken yükümlülükleri üzerinden incelenmiştir. Bu amaçla çalışmada işçi sorumlulukları ve işçinin işverenin yükümlülüklerinden doğan hakları geliştirilmesi gereken yönleri açısından ele alınmıştır.

•

• •

• •

2. İŞÇİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU`NDA YER ALAN SORUMLULUKLARI İşçinin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yerine getirmesi zorunlu sorumlulukları işverenin sorumluluklarından bağımsız olarak İSGK`nın 19. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre işçiler, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer işçilerin sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle sorumludur (İSGK, md.19.1). Ayrıca işçiler; İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek, Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak, İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya işçi temsilcisine derhal haber vermek, Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve işçi temsilcisiyle iş birliği yapmak, Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve işçi temsilcisi ile iş birliği yapmak konularında sorumluluklara sahiptirler (İSGK, md.19.2). Özellikle ağır makinalarla çalışmayı zorunlu kılan yapım sürecinde işçinin olası tehlikeler ve risklerle en yakın temasta olan katılımcı olması nedeniyle söz konusu sorumlulukların yerine getirilmesi

81

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 işçinin en önemli görevi olup, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında hayati önem arz etmektedir. İSGK`da tanımlanan söz konusu sorumluluklar yanlızca genel çerçevede tanımlanmış olmakla birlikte İSGK` ya bağlı yönetmeliklerde gerek kişisel koruyucu donanım gerekse malzeme, makine ve teçhizatın kullanımına yönelik sorumluluklar detaylı olarak tanımlanmaktadır. Diğer taraftan sürekli olarak değişikliklerin, plan dışı faaliyetlerin gerçekleştirilmek zorunda kalınabileceği bir ortam olan şantiye sahasında söz konusu değişiklikler karşısında iş güvenliği açısından işçinin ilave sorumluluklar alması durumu söz konusu olabilir. 3. İŞÇİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU`NDA YER ALAN HAKLARI İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında işçinin sorumluluklarını yerine getirmesiyle eş değer bir diğer önemli husus işçinin sahip olduğu hakları bilmesi ve bu hakları kullanma konusunda cesaretli olmasıdır. İş güvenliğinin sağlanmasında işçi hakları işverenin sorumluluklarıyla doğrudan ilişkilidir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin örgütlenmesinden, yürütümü ve sonuçlarının denetlenmesinden günümüz modern anlayışlarına paralel olarak 6331 sayılı kanun da temel sorumluluğu işverene yüklemiş bulunmaktadır (Korkmaz ve Avsallı, 2012). İşverenin sorumluluklarını yerine getirmemesi işçinin haklarından mahrum bırakılması anlamına gelmekte ve iş güvenliğinin sağlanmasını tehlikeye sokmaktadır. Benzer bir şekilde işçinin hakları konusunda yeterince bilgi sahibi olmaması ve söz konusu haklarını çeşitli nedenlerle kullanmaması da iş güvenliğinin sağlanmasını güçleştirmektedir. İşçinin işverenin yükümlülüklerinden kaynaklanan haklarını 6 alt başlıkta incelemek mümkündür. 3.1. İşçinin tehlike konusunda bilgilendirilmesine ve çalışmaktan kaçınmaya ilişkin hakları İSGK`ya göre işçi tespit edilen herhangi bir tehlikeli durum konusunda işveren tarafından bilgilendirilme hakkına sahiptir. Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak tehlikeli durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Söz konusu tehlikeli durum işveren ve kurul tarafından tutanakla tespit edilir. Alınan karar, işçilere ve işçi temsilcisine yazılı olarak bildirilmek zorundadır (İSGK, md.13.1). Yine aynı maddeye göre işçi tespit ettiği ya da kendisine bildirilen herhangi bir tehlikeli durum karşısında çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. İş sağlığı ve güvenliği kurulu veya işverenin işçinin talebi yönünde karar vermesi halinde işçi, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. İşçinin çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır (İSGK, md.13.2). İşçi tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gitme hakkına sahiptir. İşçilerin bu hareketlerinden dolayı hakları işveren tarafından kısıtlanamaz (İSGK, md.13.3). Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda ise işveren işçilerin işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapmak ve işçilere gerekli talimatları vermekle yükümlüdür. Söz konusu tehlikenin devam etmesi halinde, işveren zorunluluk

82

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini isteyemez (İSGK, md.12.1). Diğer taraftan işçi ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştığı ve amirine hemen haber veremediği durumlarda kendisi veya diğer kişilerin güvenliği için; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale etme hakkına sahiptir. Böyle bir durumda işçiler, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamaz (İSGK, md.12.2). İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshetme hakkına sahiptir (İSGK, md.13.4). 3.2. İşçinin iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimine ilişkin hakları Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutmak, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenlemek işverenin sorumluluğu altındadır. Ayrıca işveren işyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya işçi, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenlemekle yükümlüdür (İSGK, md.14.1). İşçiler işveren tarafından düzenlenen söz konusu kayıtlara ulaşma hakkına sahiptir. Bu kapsamda risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm, analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve teftişten elde edilen bilgilere, destek elemanları ile işçi temsilcilerinin ulaşmasını sağlamak işverenin yükümlülüğündedir (İSGK, md.16.2.c). İşveren işçilerin söz konusu kayıtlara ulaşmasını engelleyemez.

• • •

•

3.3. İşçinin sağlık gözetimine ilişkin hakları İşveren işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlamakla yükümlüdür. Buna göre işveren işçinin: İşe girişlerinde İş değişikliğinde İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri halinde, • İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır (İSGK, md.15.1). Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanmak zorunda olup (İSGK, md.15.4) sağlık muayenesi yaptırılan işçinin özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgilerinin gizli tutulmasını talep etme hakkına sahiptir (İSGK, md.15.5). 3.4. İşçinin bilgi almaya ilişkin hakları İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, işçileri ve işçi temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak: İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler

83

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 • •

Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler konularında bilgilendirmekle yükümlüdür (İSGK, md.16.1). Ayrıca işveren ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün işçileri, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında bilgilendirmek zorundadır (İSGK, md.16.2). 3.5. İşçinin eğitim almaya ilişkin hakları İşveren, işçilerin iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi halinde veya yeni teknoloji uygulanması halinde verilmek zorundadır. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenmeli, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Eğitim aşamasında işçi temsilcileri özel olarak eğitilmelidir. İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan işçiye işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilmelidir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilmek zorundadır. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı işçiye gerekli eğitimin verilmesini sağlamakla yükümlüdür. Verilecek eğitimlerin maliyeti hiçbir şekilde işçilere yansıtılamaz ve eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır (İSGK, md.17). Ayrıca işveren acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım konularında da eğitim vermekle yükümlüdür. Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, işçi sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar (İSGK, md.11).

• •

•

3.6. İşçilerin görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanmasına ilişkin hakları İşveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, işçilere veya iki ve daha fazla işçi temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika temsilcilerine yoksa işçi temsilcilerine, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının işçilerin sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması haklarını sağlamakla yükümlüdür (İSGK, md.18.1). İşveren, destek elemanları ile işçi temsilcilerinin ayrıca; İşyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi

84

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 • • • •

Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi. İşçilerin bilgilendirilmesi İşçilere verilecek eğitimin planlanması konularında önceden görüşlerinin alınmasını sağlar (İSGK, md.18.2). İşçiler veya işçi temsilcileri, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında görüş bildirme ve yetkili makama başvurma hakkına sahip olup, bu nedenlerle hakları kısıtlanamaz (İSGK, md.18.3). İşçi temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir (İSGK, md.20.3). Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, işçi temsilcileri ve destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz (İSGK, md.20.4). 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Yapım sektörü bünyesinde çok sayıda farklı tehlikeler barındırmaktadır. İşveren ve işçilerin mevcut tehlikeler ve bu tehlikelere karşı alınması gereken önlemler konusunda bilgisiz ve bilinçsiz olmaları ağır yaralanmalarla ya da ölümle sonuçlanan kaza sayısının artmasına neden olmaktadır. Kaza sayısının azaltılması için işyerinde alınan güvenlik önlemlerinin yeterliliğinin yanı sıra önemli olan bir diğer temel nokta, işçinin iş güvenliği ve sağlığı hakkındaki temel hak ve yükümlülüklerini bilmesi ve yerine getirmesidir. İSGK`da işçinin iş güvenliğine ilişkin sorumlulukları genel hatlarıyla tanımlanmış olup, söz konusu sorumluluklar yerine getirdiği işin yapılmasına yönelik yönetmeliklerde ise daha detaylı olarak tanımlanmaktadır. Yapım işinin projeden projeye farklılık gösteren yapısı nedeniyle bazı yapım işlerinde iş güvenliği açısından ilave tedbirlerin alınmasının gerekli olduğu durumlar söz konusu olabilir. Bu ilave tedbirler gerek işçinin gerekse işverenin sorumluluklarının artmasına da neden olabilir. Böyle bir durumda yerine getirilmesi gereken sorumlulukların yapım işi öncesinde İSGK ve bağlı bulunan yönetmeliklere uygun olarak bir teknik şartname altında tanımlanması, olası risklerin azaltılması ve kazaların önlenmesi açısından önemli bir adım olacaktır. Diğer taraftan İSGK`da tanımlanan işveren yükümlülükleri üzerinden işçinin temel hakları değerlendirildiğinde işçinin tehlike konusunda bilgilendirilme ve çalışmaktan kaçınma, iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi, sağlık gözetiminin yapılması, iş güvenliği konusunda bilgi ve eğitim alma, görüş bildirme ve katılım sağlama konularında temel haklara sahip olduğu görülmektedir. Bu haklar arasında işçinin görüş bildirme ve katılım sağlama hakkını kullanması işçinin iş güvenliğinin sağlanmasında önemli bir söz hakkına sahip olduğunun göstergesi olmakla birlikte, İSGK`daki hükümlerin işçinin bu hakkını kullanma konusunda işçiyi teşvik edici yönü yetersizdir. İşçinin işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında görüş bildirme ve yetkili makama başvurma hakkına sahip olması ve bu nedenlerle haklarının kısıtlanamaz olduğu hüküm altına alınmış olsa da böyle bir denetleme ortamında işçinin daha sonra mağduriyet

85

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 yaşayabileceği endişesi ile denetimlerde işbirliği yapma konusunda çekinceli olması durumu da söz konusu olabilir. Bu noktada işçiyi işbirliği yapma konusunda teşvik edebilmek amacıyla işçiye aynı zamanda isminin gizli tutulmasını isteme hakkının verilmesi bu tür olumsuz durumlarda işçinin yapılacak denetimlerde işbirliği içerisinde olmasını kolaylaştıracaktır. İşçinin iş güvenliği kanununda yazılı hak ve sorumluluklara sahip olması tek başına iş güvenliğinin sağlanması açısından yeterli değildir. Burada önemli olan nokta işçinin söz konusu hak ve sorumlulukları yerine getirmesi konusunda yasalarla teşvik edilmesidir. Aksi takdirde iş güvenliğinin sağlanması amacıyla geliştirilen kanun ve yönetmelikler kanıksanmış yazılı belgelerden öteye gidemeyecektir. KAYNAKLAR 1. L. H. Cheng, D. P. Fang & F. Xie, “Construction safety management: an exploratory study E. W., from China”, Construction Innovation, 4(4); 229-241, 2004. 2. H. Erkul & İ. Y. Oğuz, “Hukuksal Sorumluluk Açısından İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Mevzuatı Üzerine Bir Araştırma”, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu, Çanakkale, 2011. 3. R. D. Hislop, “Construction site safety: a guide for managing contractors”, CRC Press, 1999. 4. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Kabul Tarihi: 20.06.2012, Yayımlandığı Resmi Gazetenin Tarih ve Sayısı: 30.06.2012- 28339 5. A. Korkmaz & H. Avsallı, Çalışma Hayatında Yeni Bir Dönem: 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 2012. 6. A. Suraji, A.R. Duff and S.J. Peckitt, Development of causal model of construction accident causation, Journal of Construction Engineering and Management 127; 337–44, 2001. 7. U. Müngen, İş Güvenliği Kurs Notları, İTÜ İnşaat Fakültesi Yapı İşletmesi Anabilim Dalı, 2010.

86

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Rauf Yekta Bey’in Türk Müziği Mücadelesi İdris Çakıroğlu* *: Kırıkkale Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Müzik Bölümü, Kırıkkale/Türkiye.

Özet Rauf Yekta Bey, Türk müziği adına en önemli isimlerden birisi olarak yaşamış ve müzik tarihimize geçmiş birisidir. Günümüzde hala adından söz edilmektedir ki bunun sebebi de müzikolog, besteci, icracı, teorisyen, gibi yönlerinin olmasıdır. Rauf Yekta Bey’in düşünceleri anlaşılırsa sosyolojik açıdan o dönemlerde müzik kültürümüz adına nelerin yaşandığı da anlaşılabilir. Müziği araştırmak, bestelemek, icra etmek dışında onu önemli kılan yönlerinden birisi de Türk müziği adına vermiş olduğu mücadelelerdir. Peki, nedir bu mücadeleler? Türklerin müzik kültürünün olmadığı, Türklerin müziği başka milletlerden aldığı, Türklerin gittiklerin yerlerin müziklerini tahrip ettiği gibi iddialarda bulunan Batılı araştırmacıların yazılarına karşı çıkar ve onları bilimsel kanıtlar ile reddeder. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde başlayan çokseslilik tartışmalarına girer, eleştirir ve eleştirilir. Türk müziğinin yasaklanmasına karşı çıkar vb. Bu çalışmada Rauf Yekta Bey’in Türk müziği adına vermiş olduğu mücadeleleri, farklı dergilerde yazdığı makaleleri üzerinden değerlendirmeye çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Rauf Yekta Bey, Türk Müziği, Müzik Tartışmaları. ABSTRACT Rauf Yekta Bey has lived as one of the most important names in the name of Turkish music and has a history of music. Today, the name is still being spoken of, which is why musicologists, composers, performers, theorists, and so on. If Rauf Yekta Bey's thoughts are understandable, it can be understood from the sociological point of view what happened at that time in the name of our musical culture. Apart from researching, composing and performing music, one of the important aspects of it is the challenges that it has given in the name of Turkish music. So, what are these struggles? They oppose the writings of Western researchers who claim to be as if the Turks are not musical cultures, the Turks have taken music from other nations, the Turks have gone and destroyed the music of the places, and reject them with scientific evidence. The polyphony that has begun in the last periods of the Ottoman Empire goes into debates, is criticized and criticized. Opposes the prohibition of Turkish music and so on. In this study, we will try to evaluate the fights that Rauf Yekta Bey gave on behalf of Turkish music on the articles he writes in different journals. Key words: Rauf Yekta Bey, Turkish Music, Music Discussions.

GİRİŞ Osmanlı İmparatorluğu, gelişen Avrupa karşısında geri kalmak istememiş ve bu durumdan kurtulmak için bir takım yenilik çabalarına girmişti. “Batılılaşmak, asrileşmek, garplılaşmak, Avrupalılaşmak” vb. isimler bu yenilik çabalarına verilen isimlerdi. Siyasi, askeri, ekonomi vb. alanlarda yapılan yenilikler müzik alanında da görülmekteydi. Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlayan bu yenileşme çabalarına Osmanlı münevverleri de (aydınları) sessiz kalmamışlardı. Ancak ne yazık ki “Türk aydınlarının

87

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 gerek keyfiyet, gerek kemiyet bakımından yetersiz oluşu” (Turhan, 2016:7) onları Batılılaşma konusunda farklı fikirlere yönlendirmişti. Genel olarak özetlenirse bu aydınlar üç farklı guruba bölünmüşlerdi. Bunlardan ilki Tanzimatçıların oluşturduğu guruptu ve Batı’nın üstünlüğünü kabul ediyorlardı, mağlubiyetin Batı’ya benzeyerek aşılabileceğini düşünüyorlardı. İkinci gurup ise Batı’nın üstünlüğünün mutlak bir üstünlük olduğunu, bu üstünlüğün genetik köklerinin olduğunu bunların dahi alınması gerektiğini savundular. Üçüncü gurup ise Batı’nın üstünlüğü karşısında kendi tarihi ve toplumsal kimliğinden vazgeçmeden bir çıkış yolu arayanlardan oluşmaktaydı (Akkaş, 2015:26). “Batı’nın teknik olarak Osmanlı’ya üstün geldiği bu dönemin aydınlar üstünde yarattığı psikolojik baskıdan musiki kültürü de nasibini alacaktı” (Arslan, 2015:8). Mesela Türk sosyolojisinin önemli isimlerinden birisi olan Ziya Gökalp, “milli musikimiz memleketimizdeki halk musikimiz, bize birçok melodiler vermiştir. Bunları toplar ve garp musikisi usulüne armonize edersek, hem milli, hem de Avrupai bir musikiye malik oluruz” (Gökalp, 1977:121) demişti. Ortaya atılan bu fikrin temelinde “Batı’ya benzeyerek” müziği geliştirme fikri vardı. 1844-1912 yılları arasında yaşamış Türk aydını Ahmet Midhat, “Evvel be evvel musikimizi ıslah etmeli. Çünkü bundan beş altı asır evvel Avrupa muzıkasında olduğu gibi bizim muzıkamız hala ünison yani hep bir perdeden icra olunur bir muzıkadır. Armoni henüz girmemiştir” (Balkılıç, 2009:58) demişti. Bu ve buna benzer birçok düşünce daha Cumhuriyet kurulmadan ortaya çıkan düşüncelerdi. Bu fikirler Türk müziği adına içeriden yani Türk aydınları tarafından ortaya atılmıştı ve temelinde de hep Batı’dan geri kalış ve bir çözüm bulma anlayışı yer almaktaydı. Türk aydınlarının dışında bir de Batılı araştırmacıların Türk müziği hakkında yazdıkları yazılar vardı ki kimisi Türklerin müzik kültürü olmadığından, gittikleri yerdeki toplumların müzik kültürlerini tahrip edip bozduklardan vb. birçok konuda saldırgan bir tutum ile yazmışlardı. Mesela, 1842 yılında yayınlanan Die Music der Araber isimli kitabında Kiesewetter’in, “Türklerin musikiye istidadı ve kabiliyeti yoktur. Hatta idare altına aldıkları memleketlerin musikilerini de yıkıma uğratmışlardır” dediğini Rauf Yekta Bey aktarır (Çakıroğlu, 2015:217). Yine Rauf Yekta, Riemann’ın Dictionnaire de Musique isimli kitabında Büyük hekimimiz Farabi’nin Türkoğlu Türk olduğu halde garp nazariyecileri arasında gösterildiğini, Fétis’in Biographie Universelle des Musiciens isimli eserinde Halis bir Türk olan İbn Sina’ya en meşhur garp tabibi nazarı ile bakıldığını (Çakıroğlu, 2016:209) aktarır. Burada verilen sadece birkaç örnekten Rauf Yekta Bey’in aslında ne tür zorlu işlerle uğraştığı anlaşılmaktadır. Bir taraftan Türk müziğine yapılan müdahalelere karşı bir duruş sergilemiş, bir taraftan da Batılı yazarlara fikirlerinin doğru olmadığını ispatlama gayretini göstermiştir. Ancak birazdan görüleceği gibi mücadelesini sürdürürken verdiği ilmi cevaplar onun haklılığını da ortaya koyacaktır. Rauf Yekta Bey Kimdir? Rauf Yekta Bey 1871 yılında İstanbul’da doğmuş, Arapça, Farsça, Fransızca dillerini çok iyi bilen, devlet memurluğu da yapmış önemli bir kişiydi. Rauf Yekta Bey müzik eğitimini Mevlevi dedelerinden aldı. Mesela 1889 da Galata Mevlevihanesi şeyhi Ataullah Dede ile musiki nazariyatı çalıştı. 10. asırda İslam coğrafyalarında ve 15. asırda Osmanlı döneminde yazılan müzikle ilgili kuramsal eserleri inceleyip Türk müziğinin kuramsal çalışmalarını yeniden başlattı. Yenikapı Mevlevihanesi’nde neyzenbaşılık yaptı.

88

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 1917 ve 1926 yılları arasında Darül Elhan’da Türk müziğinin nazariyatını ve tarihini okuttu. Günümüzde bilinen on tane kitabı vardır. Bu kitaplarının dışında İkdam, Ahenk, Anadolu Mecmuası gibi dergilerde 400 den fazla makale yazdı. Darül Elhan adına bulunduğu heyet ile nota külliyatları yayınladı, Anadolu da derleme gezilerine katıldı. Çok sayıda eser besteledi. Türk müziğinin en büyük formlarından kar, peşrev, ayin, saz semaisi vb. 50 civarında eseri günümüzde bilinir. İyi bir öğretmendi de. Çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Tifo hastalığı nedeni ile 1935 de İstanbul Beylerbeyi’nde vefat etti. Burada kısaca değindiğimiz Rauf Yekta Bey’in hayatı ve çalışmaları hakkında ayrıntılı bilgiler için Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nde Nuri Özcan’ın yazdığı “Rauf Yekta Bey” maddesine bakılabilir. Batılı Yazarlara Cevaplar Ortaylı, dünya tarihinin hemen her safhasında Türklerin olduğunu ve Türkler olmadan etrafımızdaki kavimlerin ve önemli Avrupa devletlerinin milli tarihinin incelenemeyeceğini (2017:7) söyler. Buradan da anlaşılmaktadır ki Türkler dünya tarihi adına çok önemli bir millettir. Ancak ne var ki sözü edilen birçok önemli kavim ve Avrupa devletleri Türklerden pek hoşlanmazlar. Mesela Batılı yazarlar her alanda olduğu gibi Türklerin müzik kültürleri üzerine de olumsuz düşüncelerini yansıtmışlar ya da Türk olan kuramcıları Arap veya Fars teorisyeni olarak değerlendirmişlerdir. Baron Rodolphe D’erlanger Farabi, İbn Sina ve Safiyuddin Urmevi’nin yazdıkları müzik kuramı ile ilgili kitaplarını 1930 yılında La Musique Arabe başlığı altında Fransızcaya çevirmiştir. Bu kuramcılar, yaşadıkları dönemlerde ilim dili Arapça olduğu için eserlerini Arap dili ile kaleme almışlardır. Bu kuramsal eserler yazıldığı dil nedeni ile Fransız yazara göre Arap müziği ile ilgilidir. Yukarıda Riemann ve Fétis gibi batılı yazarlar kitaplarında Türk kuramcılardan Farabi, İbn Sina ve Safiyuddin Urmevinin “Garp” nazariyecisi, Abdülkadir Meragi’nin de “Acem” nazariyecisi olduğunu söylediklerini Rauf Yekta Bey’den aktarmıştık. Rauf Yekta Bey bu yazarlara kanıt sunmadan önce onları şöyle eleştirmektedir; “… kendi memleketlerine ait meselelerde pek derin tetkikatta bulunan garp uleması şarka taalluk eden ilmi ve tarihi mevzulara tetebbularını ekseri sathi bir dereceden ileri götürememektedirler.” (Çakıroğlu, 2016:209) der. Bu düşüncelere cevap vermek isteyen Rauf Yekta, bazı araştırmalar yapmaya başlar. İstanbul’un fethi sıralarında Anadolu da bazı şehirlerin ilim yuvası olduğunu hemen fark etmiştir. Amasya bunlardan biridir ve burada yetişmiş Muhammed bin Abdülhamid el-Ladiki (Ladikli Mehmet Çelebi) hakkında araştırmalarına başlar. Ladikli Mehmet Çelebi de Arap nazariyecisi olarak 1904 yılında yazılan Arap musikisi üzerine tetebbu adlı makalede yerini almıştır. II. Bayezid’in Amasya da şehzade iken Mehmet Efendi hocası idi. II. Bayezid’in bazı fetihleri üzerine Mehmet Efendi yazdığı kuramsal kitabına “Fethiyye” adını vermişti. Bu eserden Rauf Yekta Bey küçük bir örnek verir. O da uyumlu aralıklar ile ilgili bir konudur. Müzikte uyumlu aralıklar olan oktav, dörtlü ve beşli aralıkların dışında üçlü aralıkların uyumu ile ilgili konunun Farabi’den itibaren Türk kuramcılarca bilindiği bunu Mehmet Efendinin de kendi eserinde araştırarak bulduğundan bahsetmiştir. Hatta Rauf Yekta, Riemann’ın “… on dördüncü asırda garp nazariyecilerinin malumatı, Yunan kadim nazarından harice çıkamadığı bir zamanda şark esatizesi çoktan beri 5/4 ve 6/5 aralıklarına uyumlu aralıklar olarak bakarlar.” (Çakıroğlu, 2016:212) dediğini aktarır.

89

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Rauf Yekta Bey’in tartıştığı bir diğer yazar ise Kiesewetter’dir. 1842 senesinde Die Music der Araber (Arap Müziği) isimli kitabında Kiesewetter, Türkler hakkında olumsuz birtakım yazılar yazmıştır. Rauf Yekta Kiesewetter’in, Türklerin musikiye istidadı ve kabiliyetinin olmadığını, idare altına aldıkları memleketlerin musikilerini de yıkıma uğrattıklarını (Çakıroğlu, 2015:217) aktarır. Ancak Kiesewetter bununla kalmaz şunları da söyler; “Acem musikisi nazariyecilerinin tehir zuhuru [geç ortaya çıkışı] İran’ın onbirinci asır miladi evasıtında [aralarında] Türkler tarafından zabt ve teshir [ele geçirilmesinden] idilmesinden ileri gelmiştir. Çünkü Türkler ilme, fenne velhasıl müzelere mensup bütün şuabat [şubeler] sınâât [sanat] ve marifete hasım bir kavimdir. Miladın on üçüncü asrında İran’ı Moğolların istilası bu hali tevakkuf [duraklama] hatime [son] çıkmış Moğol hükümdarlarının ve alelhusûs [özellikle] “Timurlenk” ile evlad ve ahfadının [torun] zaman saltanatında her nevi ilim ve fennine varan cümle fenni musikiye müteallik [ilgili] pek ciddi ve ilmane eserler te’lîf [kaleme alma, yazma] eden zevat [kişiler] yetişmiştir.” (Çakıroğlu, 2015:218). Rauf Yekta Bey ilk önce bu sözlerin hiçbir tarihi delilinin olmadığını söyleyerek tartışmaya başlar. Ardından, doğu medeniyetinden kalan binlerce kitabı Bağdat kütüphanelerinden Dicle Nehri’ne Moğolların attırdığını söyleyerek Kiesewetter’in aksine Moğolların ilme olan yaklaşımını ortaya koyar. Timurlenk ve torunlarının dönemlerinden önce de Türklerin fenni musiki ile meşgul olduğunu söyler. Bunların dışında Rauf Yekta Türkoğlu Türk dediği 15. asır müzik kuramcılarından Hoca Abdülkadir Meragi’nin Zübdetül Edvar isimli eserinden Türkler hakkında şu bilgileri verir; Türkler “kök” denilen makamları icra ederler bunlarla birlikte söyledikleri sözlere de “irudule” derler. Bu kökler 366 tanedir, bir yılın günleri kadardır ve her gün bunlardan biri hakanın huzurunda çalınır. Ancak bunlardan “bisun kök” denilen 9 kök her gün icra edilir. Bu kökler; oluk gök, aslan çab, pors, kolado, kotatko, burstargay, centay, hınsay, şındak (Çakıroğlu, 2015:220) isimleri ile bilinen köklerdir. Rauf Yekta Bey’e göre bu kökler askeri müzik ile ilgilidir. Ancak esas olarak şu soruyu sorar Rauf Yekta; Malum olunduğu üzere şark [doğu] musikisi makamları uşşak, hicaz, neva, nihavend gibi hep Arapça ve Farsça isimlerle tesmiye [adlandırma] idilmiştir. Acaba eski Türkler musikilerinde müstamel [kullanılmış] ana makamları “ulu kök”, “aslan çab” gibi isimlerle tevsim [ad vermek] itmekte, ve misal öteden beri “ümmül makamat” [makamların temeli] nazarıyla bakılan “rast” makamına “oluk kök” mü demekte idiler? (Çakıroğlu, 2015:21). Genel itibarı ile esas anlatılmak istenen Türklerin en eski dönemlerinde dahi müzik ile müziğin ilmi yönü ile ilgilendiğidir. “Türkoğlu Türk” denilen Hoca Abdülkadir Meragi’nin bir eserinden Türklerin müziği hakkında önemli bilgiler verilir. Bu araştırmalar Kiesewetter’in iddialarının doğru olmadığını göstermek adına Rauf Yekta tarafından yapılan araştırmalardan sadece bir makalede anlatılanlardan oluşur. Türk Yazarlar ile Tartışmalar Rauf Yekta Bey, Alaturka-Alafranga Musiki Meselesi Milli Musikimize Karşı Yanlış Telakkiler başlıklı makalesinde birkaç kişi ile tartışmaya girer. İlk eleştirisine “Türk musikîsinin Bizans’tan alındığını iddiâya kıyâm ve bütün bir tarihi tahrife cür’et edebilen Türkler’e de tesadüf edilmektedir” (Özdemir, 2010:59) diyerek başlar. Türk müziğinin Bizans’tan alındığı iddiası Ziya Gökalp tarafından Türkçülüğün Esasları isimli eserinde

90

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 ortaya atılmıştı. Eleştirdiği diğer kişi Musa Süreyya Bey’dir. Musa Süreyya Bey Türk müziğinin adını “Alaturka musiki” veyahut “Türk musikisi” olarak değiştirmek istedi ve memlekete “zorla getirmek istedikleri” garp musikisine “Milli Türk Musikisi” adını verdi. Ancak bu isimden anlaşılan eski zamandan beri kullanılan Türk musikisinin kendisi olunca Musa Süreyya yeniden isim arayışına girdi ve bu sefer “Şark Musikisi” ismini buldu. Rauf Yekta’ya göre bu isim “Müzik Oryantal” olarak batılılar tarafından bütün bir doğuyu kasteden müzik kültürlerine verilen isim olduğu için hatasını anlayan Musa Süreyya yeniden bir isim arayışına girdi. Yardımcıları “Enderun musikisi”, “saray musikisi”, “tekke musikisi”, “Bizans musikisi” isimlerini “şark musikisi” ne karşılık olarak buldular ve Musa Süreyya da bu isimleri onayladı. Rauf Yekta Enderun, saray ve saltanat isimlerinin üçünün de aynı anlamı ifade etmesi nedeni ile bu üçü üzerinden değerlendirme ve eleştirilerine başlar. Saray da Türk musikişinaslarının bulunduğunu ve bunların Hızır bin Abdullah’ın kitabında kayıtlı olduğunu ve Ahmet Refik Bey’in makalelerinde Fatih dönemindeki Türk musikişinasların kayıtlı olduğunu yazar. Yani “Halil Bedi’nin iddia ettiği gibi Türk saz şairi saraydan kovulmuş yerine Acem sazendesi getirilmiş değildir” der. Burada anlatılmak istenen sarayda Türk musikişinasların bulunduğu ile ilgilidir. Acem veya Bizans değil. Rauf Yekta Bey “Hakîkat-ı hâl şudur ki klasik Türk mûsikî üstadları saray hâricinde âlimâne bir mûsikî ibdâ’ etmişler ve memleketin münevver ricâli de o mûsikîyi dinlemişlerdir. Yoksa birtakım câhil kimselerin iddiâsı gibi Alaturka mûsikî (Enderûndan bize inmiş (!) ve inhitât etmiş yabancı bir mûsikî) değil, bil’akis bu milletin öz malı, gıda-yı ruhu olan millî lahinlerinden terekküp etmiş kıymetdâr ve zengin bir mûsikîdir” (Özdemir, 2010:61) der. Bu eleştirilerin dışında bir de önerisi vardır Rauf Yekta Bey’in; “Millî harsımıza müteallık olan bahislere siyaset karıştırmamalı ve garp mûsikisine aramızda bir yer vermek gayretiyle şâyân-ı iftihâr mûsikî âbidelerimizi yıkmak istemek gibi çirkin hareketlere kalkışmamalıyız.” (Özdemir, 2010:61). Tekke musiki konusunda da Rauf Yekta’nın sözleri şöyledir; “Tekke Mûsikîsi’ne gelince, isminden de anlaşıldığı vecih ile bu, münhasıran mülgâ tekkelere mahsûs bir cins mûsikî idi. Avrupa’da ‘yelen-san’ denilen kilise mûsikîsi ile ‘tiyatro mûsikîsi’ arasında ne kadar büyük fark var ise bizim tekke mûsikîsi ile tekke haricindeki mûsikîmiz arasında dahî o kadar bâriz farklar görülür. Binâenaleyh millî mûsikîmize ‘tekke mûsikîsi’ denilmesi her iki mûsikîyi de bilmeyenlerin hayal hânelerinde ihtirâ’ ettikleri bir masaldır!” (Özdemir, 2010:62). Bunların dışında eleştirilen bir diğer konu ise “Bizans Musikisi” sözü ile ilgilidir. Rauf Yekta’nın bu söze cevabı şöyle; “Türkler bir millet-i hâkime olarak gayr-i müslimleri taht-ı hükümlerine aldıkları tarihten beri bilakis Türk mûsikîsi yalnız Rumlar değil, Ermeniler, Mûseviler üzerine de büyük bir te’sîr yapmış ve Türk makamları bu üç milletin ma’bedlerine kadar girmiştir. Bu milletlere mensûb meşhûr bestekârlar hep Türk harsının vatan şumûl te’sîri altında yetişmiştir. Düşünmeliyiz ki o tarihlerin Türkler’i, Bizans mûsikîsinden nağme almak değil, bir kilisenin kapısı önünden geçerken içeriye bakmayı bile günah addederlerdi!” (Özdemir, 2010:62). 1901 de Roma da Benedik rahiplerinden Kayser’in Rum Kilisesinin Musiki Sistemi isimli eserinde on ikinci sayfada “Rûm mûsikîşinâslarının kiliselerine Türk nağme ve makamları girdiğinden ve bu nağmelerin Bizans lahnının safvet ve bekâret-i asliyesini

91

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 bozduğundan şiddetle şikâyet ettiklerini” (Özdemir, 2010:62) Rauf Yekta aktarır. Ayrıca Rauf Yekta, Türk müziği için ithamlarda bulunan ve yeni isim arayan kişiler biraz araştırma yapıp bu tür eserleri okusalardı bu tür iddialara girmezlerdi diyerek eleştirilerine son verir. SONUÇ Osmanlı İmparatorluğu karşısında her alanda üstünlük kurmayı başaran Avrupalılar, Türklerin müzik kültürü hakkında da olumsuz anlamda birçok yazılar yazmışlardır. Yukarıda kısaca özetlemeye çalıştığımız bu bilgilere bakılacak olursa Avrupalı yazarların amacının farklı bir yönde olduğu daha doğrusu siyasi bir nitelik taşıdığı görülebilir. Nitekim Rauf Yekta da buna işaret etmektedir. Bunun altında yatan esas sebeplerin ayrıca bir çalışma konusu olduğu düşünülmektedir. Gelişmiş Avrupa karşısında çıkış yolu arayan Osmanlı İmparatorluğu’nu yönetenler gibi o dönemin aydınları da kendilerine göre bir takım çözümler bulmaya çalışmışlardır. Ağırlıklı olarak Avrupa gibi olmakla bu sorunun çözülebileceğini düşünen aydınlar, Türk müziği için de bu yöntemi benimsemişler ve Cumhuriyet döneminde resmi okullarda ve radyolarda Türk müziğinin yasaklanmasına giden süreçte bu tartışmalara öncü olmuşlardır. Gerek Avrupalı yazarlar gerekse Avrupalı gibi olmayı benimseyen Türk aydınları ile müzik kültürü adına mücadele eden Rauf Yekta Bey’in çabaları daha geniş bir açıdan incelenirse Osmanlı’nın son dönemleri ile Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında ortaya çıkan müzik politikaları ve günümüze uzanan süreç farklı bir pencerenden de anlaşılabilir diye düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. F. Arslan, “Müzikte Batılılaşma ve Son Dönem Osmanlı Aydınları”, Beyan Yayınları, İstanbul, ISBN: 978-975-473-658-8, 2015. 2. H. Özdemir, “Rauf Yekta Bey’in Resimli Gazete, Yeni Ses ve Vakit Gazetelerinde Musiki İle İlgili Makalelerinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010. 3. İ. Çakıroğlu, “Lâdikli Mehmet Efendi”, Art-Sanat Dergisi, (6): 209-213, 2016. 4. İ. Çakıroğlu, “Rauf Yekta Bey, Eski Türk Musikisine Dair Tetebbular, Kökler”, Art-Sanat Dergisi, (4): 217-222, 2015. 5. İ. Ortaylı, “Türklerin Altın Çağı”, Kronik Kitap, İstanbul, ISBN: 978-975-2430-037, 2017. 6. M. Turhan, “Garplılaşmanın Neresindeyiz?”, 2. Baskı, Altınordu Yayınları, Ankara, ISBN: 978-605-66009-4-4, 2016. 7. N. Özcan, “Rauf Yekta Bey”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 34. İstanbul, 2007. 8. Ö. Balkılıç, “Temiz ve Soylu Türküler Söyleyelim Türkiye’de Milli Kimlik İnşasında Halk Müziği” Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ISBN: 978-975-333323-8, 2015. 9. S. Akkaş, “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Kültür ve Müzik Politikaları (19232000)”, Sonçağ Yayıncılık, Ankara, ISBN: 978-605-5230-76-0, 2015. 10. Z. Gökalp, “Türkçülüğün Esasları”, Varlık Yayınevi, Ankara, 1977.

92

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Kentsel Mirasın Konutlar Üzerinde Canlandırılması Olcay Türkan Yurdugüzel* *: Bozok Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Yozgat, Türkiye.

Özet Geçmiş ile gelecek arasındaki bağlantı tarihi eserlerin korunması yoluyla kurulmaktadır. İnsanlık tarihi bilinçli ya da bilinçsiz olarak tarihi eserlerin korunması çabalarına sahne olmuştur. İlk insan yerleşmelerinde gelenek ve törenleri, siyasi gücü temsil eden yönetim merkezlerinin devamlılığı önemsenmiştir. Kentsel koruma bağlamında ele alınan tarihî kent bölgeleri, koruma açısından belirli sorunların var olduğu alanlardır. Sorunların giderilerek bu alanların tarihî özellikleri açısından kente kazandırılması için uygulanacak yöntemi eskimenin niteliği belirlemektedir. Tarihi kentsel alanlarda turizm amaçlı dönüşümlerde çok ciddi sorunlarla karşılaşılmaktadır. Dünyanın az çok her kentinde gözlenen eğilim, kentlere geçmişin izlerinden seçilmiş bir kimlik imal etmek ve reklam yoluyla bunu dünyaya tanıtmaktır. Yaratılan kent mitleri nedeniyle yalnızca bir imaj ortaya çıkarılmakta ve kentlerin çok kimlikli yapısı indirgemeye uğramaktadır. Bir yerin kültürü, o yerin tarihi ve orada yaşamış olan insanlarla çok yakından ilişkilidir. Ancak bir yerin pazarlanması sırasında tarihten o gün için önemli olan hikâyeleri seçerek tarihi manipüle etmek, aynı zamanda da kültürü manipüle etmek anlamına gelmektedir. Böyle bir yaklaşım tarihte yaşanmış çelişkileri ve gerilimleri de göz ardı eden bir sorumsuzluğa yol açmaktadır. Böyle bir süreç içinde tarihin derinlemesine algılanma olanağı yok olurken, yeniden yaratılan tarih de kostümlü bir tiyatro oyununa dönüşmektedir. Dolayısıyla, hangi tarihi korumak üzere seçtiğimiz, tarihin ne olduğu ve bunu ne amaçla yaptığımız, başka bir ifadeyle ‘otantiklik’ kavramı ile ne kastettiğimiz içinde bulunduğumuz zaman ve mekânın kültürel, politik ve ideolojik bağlamında ortaya çıkmaktadır. Korunması gereken alanlar kültürel ve sosyal değerlerinden ayrı değerlendirilerek çoğunlukla ortalama bir turistin taleplerine göre şekillendirilmektedir. Bu bağlamda korunması gerekli değerlerin fiziksel niteliğinin yanında sosyal ve kültürel olarak korunmasının ve yaşatılmasının önemi ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda, kent mirasını oluşturan konutlar incelenerek bu konutların kent merkezlerine etkisi araştırılmıştır. Tarihi kentsel alanların sahip olduğu mirasın önemi vurgulanarak farkındalık yaratılması ve mirasın yaşatılması kapsamında değerlendirme yapılmıştır. Konutların koruma uygulamalarının ardından yaşadığı değişim belgelenerek kültürel ve sosyal değerlerin uygulama kapsamında ele alınma durumu sorgulanmıştır. Fiziksel ve sosyal değişim ve dönüşümün tarihi alanın niteliğine yaptığı katkı ya da oluşturduğu zarar belirlenerek alanın doğru koruma politikaları çerçevesinde ele alınması tartışılmıştır. Alanın kültürel değerlerinin de fiziksel niteliği ile birlikte koruma kapsamında ele alınması için gerekli öneriler sunulmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kent merkezi, Kentsel miras, Mirasın korunması, Tarihi kentsel alan, Tarihi konutlar.

1. KENTSEL KÜLTÜREL MİRAS Miras kavramı, toplumda ortak paylaşımda olan, somut (mimari eserler, sanat eserleri, doğa ve peyzaj ögeleri vb.) ve soyut (dil, bellek, yöresel ritüeller, sanat performans ve ürünleri) kültürel ögeleri kapsayan değerler olarak tanımlanabilir (Silverman ve Ruggles, 2007). Bir kültüre ait olan miras, bireyin sanatsal ve günlük

93

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 yaşam aktivitelerini içinde barındırır (Kurtar ve Somuncu, 2013). Kültürel mirası oluşturan ögeler geçmiş kuşaklar tarafından oluşturulan, evrensel değerlere sahip ve yaşadığı toplumun bakış açısı ve değerleri ile zaman ve mekân içinde şekillenmiş değerlerdir (Altaş, 2013, Kurtar ve Somuncu, 2013). İnsanlığın ortak değeri olan kültürel miras kentlerin kimliğinin oluşmasında en etkili faktör ve korunmuşluk düzeyleri ile toplumun gelişmişliğinin göstergesidir (Ekinci, 2007). Toplumun kültürel birikimi, gelenek, görenek, yaşam tarzı ile bu değerlerin birikiminin yansıması olarak tanımlanabilir (Altaş, 2013). Kültürel mirası oluşturan değerler 1972 yılında UNESCO tarafından kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında anıtlar, yapı toplulukları ve sitler olmak üzere gruplanmıştır. 1964 yılında kabul edilen Venedik Tüzüğü ve 1975 yılında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Kongresi Sonuç Yasası kapsamında hazırlanan Amsterdam Bildirgesi’ne göre kültürel miras kavramı tek yapı ölçeğinden yerleşim ölçeğine genişlemiş ve tarihsel ve kültürel değeri olan kırsal ve kentsel alanlar da bu kapsama alınmıştır (ICOMOS, 2014, Altaş, 2013). Miras ve koruma kavramlarının gelişmesi ile konu kapsamında hazırlanan tüzük ve bildirgeler korumanın anıtsal yapı kapsamında yeterli olmadığı ve kentsel ölçekte olması gerektiğini hedef alan kararlar belirlemiştir. 1964 yılında hazırlanan Venedik Tüzüğü ile Anıt kavramını sadece tek yapı olarak düşünmenin ötesine geçerek yerleşim olarak ele alınması gerektiğinden bahsetmektedir. Korumanın kalıcı olması, korunacak mirasın belge niteliği taşıdığının bilinerek eyleme geçilmesi tüzüğün hedefleri arasındadır. Dünya Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) ve Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) ile birlikte Türkiye’nin de dahil olduğu süreçte bütünleşik koruma kavramı koruma anlayışı içinde yer bulmaya başlamıştır (Kurtar ve Somuncu, 2013; Özdemir, 2005). Hazırlanan bu bildirge ve tüzükler kentsel mirası oluşturan niteliklerin korunması ve yaşatılmasının önemini fark ederek hazırlanmış ve bu değerler için farkındalık oluşturmayı hedef almaktadır. Harvey ve Smith yaptıkları çalışmalarda kültürel mirasın çağdaş sosyo-kültürel bağlamda geliştirilen bir süreç ve bu süreçte günümüze ulaşan değerlerin nitelik, nicelik, koruma sorunları vb. pek çok faktörün etkili olduğunu vurgulamaktadır (Harvey 2001; Smith 2006; Şimşek, 2009). Graham ve Howard’a göre ise kültürel varlığın değer ve önemini belirleyen kullanıcının yüklediği değer ve anlamdır. Hardy bu önemin cinsiyet, yaş ve sosyal sınıf gibi faktörlere göre de değişiklik gösterdiğini savunmaktadır (Şimşek, 2009). Ülkemizde 1970’li yıllardan bu yana kentlerin tarihi alanlarının korunması önem kazanmaya başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde taşınır eşyaların korunması olarak başlayan uygulamalar Cumhuriyet Dönemi’nde hem taşınır hem de taşınamaz varlıklar için hayata geçirilmeye başlamıştır. Koruma kavramının gelişmesi ile fiziksel koruma kavramının yanında sosyal yapının da bütünleşik koruma kapsamında ele alınması gündeme gelmeye başlamıştır (Çelik ve Yazgan, 2007). Kentlerin sahip olduğu miras kentsel kimliği oluşturan, yerleşime özgünlük kazandıran ve kentin kullanıcıları tarafından aidiyet ve sahiplenme hissinin oluşmasında etkin rol oynayan değerlerdir. Bu bağlamda yerleşimin özgünlüğünü sağlayan ve diğer yerleşimlerden farklı kılan kentsel mirasın korunması kullanıcının koruma kapsamında yer alması ve bu değerlerin yaşam pratiklerine dahil edilmesi ile kalıcı olacağı düşünülmektedir.

94

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

2. TURİZM VE KÜLTÜREL MİRAS Kentler kendine özgü fiziksel, sosyal ve tarihi anlamda özgün değerlere sahiptir. Yerleşimlerin kimliğinin oluşmasında etkin olan bu değerler tarihsel süreç içinde oluşan toplumsal ve mekânsal değişim ve birikime göre katmanlaşır ve kent belleğini oluşturur. Kent belleği mekân, zaman, anı ve kimlik kavramlarının birbiri ile ilişkisi sonucu şekillenmektedir (Altaş, 2013; Kiper, 2006). Günümüzde kullanıcının tarihi mekânlara yönelmesi kent kimliğinin korunma çabası, aidiyet ve sahiplenme hissinin yok olmasının önüne geçmek adına gerçekleştirilmektedir. Ait olunan kültürün mekân ile ilişkisinin günümüze taşınması ile kimliğin korunması ve aktif tutulmasını sağlamak mümkün olacaktır. Kentlerin kültürel mirasını oluşturan tarihi alanlar korunmuşlukları ile toplumun refahının en önemli belirleyicisi olan ayrıca kentin kimliğinin tanınmasına ve yaşatılmasına olanak sağlayan kent parçaları olarak tanımlanabilir (Tweed ve Shutherland, 2007).

Şekil 1. Antalya Kaleiçi Koruma Uygulamaları (Avcı, 2015). Ülkemizde tarihi kent merkezleri ve kırsal yerleşimler sahip olduğu özgün yerleşim ve mimari özellikleri ve yerel nitelikleri ile turizm faaliyetlerinin cazibe merkezidir. Kırsal alanda turizm faaliyetlerinin yoğunlaşması araştırmacılar tarafından farklı görüşlerin oluşmasına neden olmaktadır. Bazı araştırmacılara göre turizm faaliyetleri yerel ve özgün kimliği zarar görmesine neden olmakta bazılarına göre ise yerel kültürün korunması ve geliştirilmesinde olumlu etkisi olmaktadır. Rogers’ın 2002 yılında yaptığı çalışmaya göre ticarileşme yerel yaşam tarzı ve kimliğe zarar vermektedir. Koruma anlayışı kapsamında turizmin olumsuz etkilerinin yok edilmesi ve yerel özgün değerlerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesi amacıyla sürdürülebilir turizm faaliyetleri uygulanmaya çalışılmaktadır. Özgün değerlerin niteliğini kaybetmeden korunması, yöre halkının turizm faaliyetlerinden yarar sağlaması ve yerel kalkınmanın sağlanması turizmin sürdürülebilir olmasında önemli olmaktadır (Anonymus 2005). Yapılan bu yorumlar kapsamında kentsel mirasın fiziksel nitelik ve değerlerinin yanı sıra kentlinin/kullanıcının bu bütünün içinde yer almasının önemi ve gerekliliği üzerinde durmaktadır. Mirasın fiziksel boyutu yanında sosyal boyutunun altı çizilmektedir (Bütünleşik Koruma). Sürdürülebilir turizm kapsamında kültür turizmi yerel halkın kültürüne ait ürünlerin kullanılması aidiyet ve sahiplenmenin artacağı gibi nedenlerle olumlu olarak değerlendirilebilir (Uslu ve Kiper, 2006).

95

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Şekil 2. Ankara Hamamönü Koruma Uygulamaları (Kurtar ve Somuncu, 2013). Kentsel ve kültürel mirasın parçasını oluşturan konutlar yaşadıkları değişim ve dönüşüm ayrıca turizm faaliyetleri kapsamında karşılaştıkları problemler ile bu çalışma kapsamında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Kentsel mirasın korunması kapsamında gerçekleştirilen koruma uygulamalarında ülkemizde oldukça fazla sayıda örneğe rastlamak mümkündür. Bu uygulamaların büyük çoğunluğunda tarihi kent merkezini oluşturan yapılar günümüz şartları gereği işlevsel olarak dönüştürülerek kullanılmaktadır. Çoğunlukla konut yapılarının turizm faaliyetleri kapsamında dönüştürülerek kullanımına devam edilmektedir. Müze, kafe, pansiyon, kültür evi, satış birimi, dernek, vakıf vb. işlevlerle dönüştürülen konutlar yerleşimin doku bütünlüğünü koruyarak var olmaya devam etmektedir. İşlevsel dönüşümün gerçekleştirildiği yapılarda, özgün işlevin gerektirdiği mekân kurgusu ve teknik alt yapı yetersizliği gibi nedenler yapının bazı değişimler yaşamasına neden olmaktadır (Şekil 1., 2., 3., 4. ve 5.).

Şekil 3. Eskişehir Odunpazarı Koruma Uygulamaları (Karasözen ve Koca,

96

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 2012) Kentlerin tarihi alanlarını oluşturan alanalar, kentin geçmişini sergileyen ve kullanıcının kent ile bağ kurmasında etkin olan alanlardır. Bu nedenle kültürel sürdürülebilirlik kapsamında değerlendirilmeleri olumlu olarak değerlendirilmektedir. Ancak koruma uygulamaları kapsamında korumanın kentsel ölçekte ele alınması gerektiği (bütünleşik koruma), yapıların öncelikle özgün işlevleri ile korunması gerekliliği, korumanın fiziksel boyutu ile birlikte sosyal yapının da korunmasını desteklemesi bağlamında uygun olduğu düşünülmektedir. Koruma uygulamaları kapsamında konut işlevinden ticari işleve dönüştürülen alanların gece yaşamayan mekân olması ve kullanıcı profilinin değişmesi kaçınılmazdır. Kentlerin tarihi merkezlerini oluşturan alanlar, gelişen ve değişen şartlar nedeni ile kullanılamayan ve kaderine terk edilmeye olanak sağlayan mekânlardır. Bu kapsamda konutların kullanılmamak nedeni ile yok olmasının önüne geçmek adına işlevsel dönüşüm ile kullanım süresinin ve bakım sağlanabilmesi nedeni ile ömrünün uzatılması koruma kapsamında olumlu olarak değerlendirilebilir.

Şekil 4. Ankara Beypazarı Koruma Uygulamaları (Gültekin, 2007 ve Aklanoğlu, 2010).

97

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Şekil 5. Safranbolu Koruma Uygulamaları (Bozkurt ve Altınçekiç, 2013). 3. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Kentlerin eski merkezleri olan alanlar, kentin tarihi, kültürel ve geleneksel özelliklerinin günümüze aktarıldığı mekânlardır. Kentin geçmişini oluşturan teknik ve fiziksel özelliklerin yanı sıra sosyal ve kültürel yapıyı oluşturan bileşenler hakkında da eğitici mekânlar olduğunu söylemek mümkündür. Koruma kapsamında hazırlanan bildirge ve tüzükler korumanın tek yapı ölçeğinden çıkarılarak kentsel ölçekte ele alınması gerektiğinden başka bir deyişle korunması gerekli olan değerin çevresi ile birlikte ele alınması ve bütünleşik koruma kapsamında değerlendirilmesi gerektiğinden bahsetmektedir. Bu değerlendirmeyi tarihi alanın kent içindeki konumu, değeri, çekim merkezi vb. gibi özellikleri ile ele alınarak koruma politikasının belirlenmesi olarak yorumlamak mümkündür. Ülkemizde farklı zamanlarda gerçekleştirilen koruma uygulamaları kentlerin tarihi alanlarını oluşturan yapıların çoğunlukla fiziksel boyutu ile ele alınan uygulamalar olarak tanımlanabilir. Başka bir deyişle fiziksel olarak güzelleştirmenin ötesine geçmeyen koruma uygulamaları, yapıların anlam ve bağlamından kopararak ele alan çalışmalar olmaktadır. Kullanıcının kent kimliğini kazanmak isteği ve ait olunan kültürün yaşatılmaya devam edilmesi gibi talepler tarihi kent merkezlerini yaşam pratiklerine dahil etmeyi sağlamaktadır. Tarihi alanların korunması ve yaşatılması, toplumun gelişmişlik düzeyinin göstergesi olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda mirasın korunması, fiziksel ve sosyal yapı gelişiminin yanında kültürel tanıtım ve bilgilendirme konusunda da önemli olmaktadır. Kullanıcının aidiyet hissetmesi, sahiplenmesi ve yaşam pratiklerine dahil etmesi korumanın kalıcı ve sürdürülebilir olması konusunda oldukça önemlidir. Fiziksel mekânın niteliğinin artması ile sosyal hayatın niteliğinin de gelişeceği düşünülerek, fiziksel gelişim ve değişimin sosyal yapı ile uyumlu olarak hayata geçirilmesi doğru koruma uygulamasının hayata geçirilmesi mümkündür. Bu bağlamda değerlendirildiğinde yapılan uygulamalar tarihi alanların çöküntü bölgesi olmasının

98

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 önüne geçen ve yaşanan fiziksel ve sosyal değişime bağlı olarak kullanılmaya devam eden mekânlardır. Özgün işlevin devam edemediği ya da günümüz şatlarına ayak uydurabilmesi adına bazı müdahalelerle kullanılmaya devam eden yapıların kentin tarihi dokusunu koruması ve yaşatması adına önemli olarak değerlendirilebilir. Öncelikle özgün işlev ve dokunun korunması koruma uygulamaları kapsamında tercih edilmekte ancak tarihi alanların yok olmasını önlemek adına işlevsel dönüşüm korumada sıklıkla uygulanan yöntemlerden olmaktadır. Tarihi alanları oluşturan konut yapıların günümüzde çoğunlukla ticari işlevle dönüştürülmesi ile gece yaşamayan mekânlar ortaya çıkmaktadır. Yapılan uygulamalarda yerel nitelik ve özelliklerin, yerleşimin özgün değerlerinin turizm faaliyetleri kapsamında değerlendirildiği örneklere de rastlamak mümkündür. Bu bağlamda kullanıcının turizm faaliyetleri içinde yer alıyor olması ve yerel kalkınmanın sağlanması ile kullanıcın kenti sahiplenmesi ve aidiyet hissetmesi sağlanabilmektedir. Ülkemizde pek çok yerleşimde karşılaştığımız koruma uygulamaları doğru koruma ve uygulamaları kapsamında tartışmalı konular olarak değerlendirilebilir. Koruma uygulaması adı altında gerçekleştirilen yıkıp tekrar inşa etme yerel yönetimlerin koruma konusunda yetersizliğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda korumanın deneyimli ve yeterli bilgiye sahip uzmanlarca gerçekleştirilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. KAYNAKLAR H. Silverman ve D. F. Ruggles, “Cultural Heritage and Human Rights.” H. Silverman ve D.F. Ruggles (Eds.).Cultural Heritage and Human Rights içinde (ss.3-22). USA.:Springer, 2007. C. Kurtar ve M. Somuncu, “Kentsel Kültürel Mirasın Korunması ve Sürdürülebilirliği: Ankara Hamamönü Örneği”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2):35-47, 2013. N. T. Altaş, “Kentsel Dönüşümde Kültürel Miras Değerlerinin Korunması: Erzurum Örneği”, Eastern Geographical Review, 32:243-260, 2013. O. Ekinci, “Kültürel Miras, İmar ve Belediyelerimiz”, Kent ve Planlama, İmge Kitabevi, Ankara, s.31-32, 2007. Uluslararası, Anıtlar ve Sitler Konseyi, Türkiye Milli Komitesi http://www.icomos.org.tr/, erişim tarihi, 25.11.2017. M. Z. Özdemir Dağıstan, “Türkiye’de kültürel mirasın korunmasına kısa bir bakış.” TMMOB Planlama Dergisi, 1, 20-25, 2005. D. Harvey, “Heritage pasts and heritage presents: Temporality, meaning and the scope of heritage studies”, International Journal of Heritage Studies, 7(4): 319-338, 2001. L. Smıth, “The Uses of Heritage”, Londra ve New York: Routledge, 2006. G. Şimşek, “Interventions on Immovable Archaeological Heritage on as a Tool for New Formation Process”, Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2009. G. Şimşek, “Kültürel Miras ve Yeni Biçimlenme Süreci Üzerine Bir Değerlendirme”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(8):67-92, 2014.

99

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 D. Çelik, ve M.E. Yazgan, “Kentsel peyzaj tasarımı kapsamında tarihi çevre korumaya yönelik yasa ve yönetmeliklerin irdelenmesi”, ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 9(11):1-10, 2007. H. P. Kiper “Küreselleşme Sürecinde Kentlerin Tarihsel-Kültürel Değerlerinin Korunması: Türkiye-Bodrum Örneği”, Sosyal Araştırmalar Vakfı, İstanbul, s.25, 2006. C. Tweed, and M. Shutherland, “Built cultural heritage and sustainable urban development.” Landscape and Urban Planing, 83, 62-69, 2007. Anonymus 2005. H. Kim, “Strategies for Sustainable Community Development: Developing Cultural Resources into Torurism Resources.” Korea Tourism Research Institute, culturelink.or.kr/doc/Hyongjokim.doc Kore. A.Uslu ve T. Kiper, “Turizmin Kültürel Miras Üzerine Etkileri: Beypazarı/Ankara Örneğinde Yerel Halkın Farkındalığı”, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(3):305-314, 2006. Ü. Avcı, “Konut Mimarisinde Çakıl Mozaik Sanatı: Antalya Kaleiçi Örneği”, Art Sanat Dergisi, 4, 2015. R. Karasözen ve G. Koca, “Transformation of Traditional Ottoman Neighbourhoods –A Case Study in Odunpazarı- Eskişehir”, International Journal of Arts & Sciences, 5(2):1–7, 2012. N. Gültekin, “Geleneksel Konut Dokusunda Kullanım Sürecinin DeğerlendirilmesiBeypazarı Örneği”, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Dergisi, 22(3): 261-272, 2007. F. Aklanoğlu, “Geleneksel Yerleşmelerde Kültür Turizmi: Beypazarı Örneği”, Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 10(2): 125-136, 2010.

100

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Geleneksel Seramik Formlarında Disiplinlerarası Ekileşimlerin Yansıması Nur Uyanık Çirkin* *: Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanat ve Tasarım Bölümü, Isparta Türkiye.

Özet İnsanlığın geçirdiği evrimde akıl ve beceri ile geliştirilen İlk aletlerden biri olan,Kalkolitik çağ’dan ilkel örneklerinden günümüze kadar geleneksel seramiğe hizmet eden (çark)seramik torna,insanlara gündelik ihtiyaçlarını karşılamak için ürettikleri işlevsel kap-kacak gibi ürünlerde muntazam bir form yakalamalarını sağlamıştır. Geleneksel seramik sanatında oldukça önemli bir yere sahip olan seramik torna formlar, günümüzün sanat anlayışı içinde disiplinler arası çalışmalar olarak çağdaş seramik sanatında zengin ifade olanakları yaratmaktadır. Seramik sanatı, sınırların yıkıldığı günümüz sanat anlayışı içerisinde, diğer sanat disiplinleri ile etkileşimiyle birçok disiplini içine alan özgün çalışmalarla karşımıza çıkmaktadır. Seramik sanatında geleneksel formları oluşturan seramik torna formları disiplinler arası etkileşim ile çağdaş seramik sanatında sanatçıların yaratıcılığıyla farklı ifade olanakları bulmaktadır. Bu çalışmanın amacı, geleneksel seramiğin önemli bir öğesi olan seramik torna formlarında disiplinler arası sanat etkileşimlerin yansımalarını betimlemektir. Çağın sanat anlayışını oluşturan disiplinler arası etkileşimlerin seramik torna formlara yansımalarını: Klasik-modern sentezleyici, Seramik-heykel ve Soyut-özgün form yönelimleri başlıklarıyla sınıflandırılarak seramik torna formlar da disiplinler arası etkileşimlerin yansımalarını içeren sanat eserleriyle örnekler verilmiştir. Sanatçının kendi özgünlüğü ve yaratıcılığını kullanarak tornanın sunduğu standardın dışına çıkan seramik torna formlar ele alınmıştır. Tornada şekillendirilmiş seramik formlar, üzerine yapılan çeşitli uygulamalarla (kesme, ekleme, deformasyon, vb.) disiplinler arası etkileşimlerin yansımalarını içeren sanat eserlerine dönüşmektedir. Geleneksel değerleri içinde barındıran seramik torna formlar, çağdaş seramik sanatında soyutlamalarla sanatçıların günün sanat anlayışı içinde, yorumlamalarıyla özgün eserlerde kullanılmaktadır. 18. yüzyıla kadar gelen süreçte, yapılan üretimler çoğunlukla işlevsel amaçlı zanaat niteliğine sahiptir. Güzel sanatlar kavramının henüz gelişmediği bu dönemlerde sanat ve el sanatı birbirinden farklı alanlar olarak düşünülmemektedir. Bu dönemlerde usta-çırak ilişkisi söz konusudur. 19. yüzyıla gelindiğinde el sanatları ve sanatın ayrımının başlamış ve günümüze değin süren bu anlayışın temelini oluşturmuştur.19. yüzyıldan sonraki dönemde işlevsel amaçlı ürünlerin yanı sıra, kişilerin iç dünyalarına hitap edebilecek içerikli bir anlatım gelişmiştir.20.yy’da sanat akımlarında disiplinler arası etkileşim etkinleşmiş ve farklı sanat anlayışlarının oluşumu seramik sanatını zenginleştirmiştir. Bu araştırmada çağdaş seramik sanatı ve oluşum sürecinde gözlemlenen disiplinler arası etkileşim ve bu etkileşimin tornada şekillendirilmiş formlarla yansımalarını ele alınmıştır. Geleneksel biçimlendirme yöntemi olarak çağlar boyunca kullanılan seramik torna formları üzerinde, günümüz çağdaş seramik sanatında disiplinler arası etkileşimlerin yansımaları gösterilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Seramik torna formlar, disiplinler arası seramik sanatı, çanak-çömlek.

101

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 INTERDISCIPLINARY REFLECTION OF THE INTERACTIONS IN TRADITIONS CERAMIC FORMS ABSTRACT In products such as the evolution of the human mind and the Chalcolithic era of the tools developed with the ability to first ceramic turning people until today primitive samples produced to meet the everyday needs of functional pots and pans provided for convenient uniform form.Ceramic turning machine forms that have an important place in the traditional ceramic art create expression possibilities in modern ceramic art as interdisciplinary works in today’s art concept. Ceramic art, dawning border contemporary art with other art disciplines within mutual effect bring in original creation into many disciplines. Ceramic art traditional forms with interference between the ceramic turning forms disciplines that generated contemporary ceramic art has different expression facility with artist of creativity.The purpose of this study is to describe the reflection of interdisciplinary artistic interactions in ceramic lathe forms, an important element of traditional ceramics. Classical-modern synthesizer, Ceramic-sculpture and Abstract-original form orientations are classified by the interdisciplinary interactions of the interdisciplinary interactions forming the concept of art in the ages. Ceramic lathe forms are also given examples with works of art including reflections of interdisciplinary interactions.The ceramics artist's own originality and turning out the standard forms provided by the lathe using creativity are handled. shaped ceramic forms on a lathe, made on the various applications (cutting, adding, deformation, etc.) are transformed into works of art including the reflection of the interaction between disciplines. Turning ceramic forms embodies the traditional values of the day understanding of art by artists with abstraction in contemporary ceramic art is used in the original works with their interpretation. Period until the 18th century, the production has a functional purpose craft made mostly nature. Fine arts concept of development is not yet considered this period in different areas as arts and crafts. In this period, the master-apprentice relationship is concerned. In 19th century began the separation of crafts and arts and lasted until now it has been the basis of this understanding.19th century as well as functional products for the next period, people will be able to cater to the inner world of content in an expression of activated gelişmiştir.20.yy interdisciplinary interaction and enriching the art movement in the formation of ceramic art of the different understanding of art. This interdisciplinary interactions observed in contemporary ceramic art in the research and development process and the implications of this interaction with shaped forms on a lathe are discussed. The traditional method of forming a ceramic turning on forms used throughout the ages, the present study attempted to demonstrate with examples reflection of interaction between. Key words: Ceramic turning forms, interdisciplinary ceramic art, pottery.

1. GİRİŞ İnsanoğlu avcı ve toplayıcı olduğu Paleolitik çağdan sonra yerleşik hayata geçerek üretime başladığı Neolitik çağ ile birlikte kili pişirerek seramik tarihini başlatmıştır. Çanak-Çömleksiz Neolitik Çağ’ın (MÖ. 10 bin-MÖ. 7 bin) ardından, “MÖ. 7 bin yılıyla 5 bin 500 yılları arasındaki dönemi kapsayan Çanak-Çömlekli Neolitik Çağ’ın sonunda avcılık, artık beslenme için yaşamsal önem olmaktan çıkmıştır” (Özdoğan, 2002). Bu dönem boyunca insanoğlu yerleşik hayata geçerek tahıl üretimini, hayvanların evcilleştirilmesini, köy yaşantısını ve sınıfların oluşumunu sağlayarak günümüz uygarlığının temellerini atmıştır. Seramik, insanın bu doğayla mücadelesinde

102

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 yaratıcılığını ortaya çıkardığı bilinen en eski malzemelerden biridir. Çanak-Çömlekli Neolitik Çağ’da tarımın başlamasıyla birlikte, üretilen ürünlerin muhafazası için seramik kaplar yapılmıştır. Zamanla seramik günlük hayatın ihtiyaçlarına göre yapılmış mutfak araç gereçlerden dinsel inançlarıyla sembolleşen idollerden, ölü küllerinin saklandığı kaplara kadar geniş bir kullanım yelpazesine sahip olmuştur. Tarih boyunca farklı medeniyetlerde değişen yaşam biçimlerine göre şekil almıştır. Ana malzemesi kil olan seramik en yalın tanımıyla ateşte pişirilmiş topraktır. Kil, plastiklik özelliği sayesinde zengin yaratım olanağı sağlamaktadır, tarih öncesi medeniyetlerden 19. yüzyıla kadar işlevsel veya süsleme amaçlı nesnelerin üretiminde çokça kullanılan önemli bir malzeme olarak öne çıkmıştır. Malzeme olarak kullanılmasının yanı sıra seramik aynı zamanda özgün bir sanat dalıdır. Klasik anlamda sanatların en eskisi olarak bilinen seramik insanların gereksinimlerini karşılayan kap kacak ürünlerdir (Türedi Özen,2002:9). Çanakçömlek yapımının ilk kez nerede gerçekleştirildiğine dair verilere ulaşamamakla birlikte Anadolu ve Yukarı Mezopotamya’da birçok yerleşmede gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda, İ.Ö. 6000’lere tarihlenen örneklere rastlanmıştır. Anadolu'da İnsanoğlunun en eski yerleşim birimlerinden sayılan Hacılar ve Alacahöyük en eski buluntulara ev sahipliği yapmaktadır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde İnsan eliyle yapılan inanca dayalı simgesel heykelcikler, kap kacak, kitabeler gibi çeşitli seramik formlar üzerindeki bezemeler sanatsal yaratıcılığını ortaya çıkaran ilk heyleltraşların, ressamların çalışmaları o dönemin din, dil teknik gibi gelişimini gösterdiğinden sanat tarihi, antropoloji, arkeoloji, jeoloji, fizik ve kimya gibi birçok farklı disipline araştırma konusu olmuştur. Seramikler, bilim alanında gizlerin çözülmesine yardımcı önemli belgeler niteliğindedir. Bu tarihsel özelliğinin ötesinde eski seramik eserlerdeki sanatsal kaygı, anlatım gücü büyük değer taşır (Dizdar, 1994). Anadolu insanı ihtiyaçları doğrultusunda ürettiği kap-kacak dışında dinsel sembollerini ve sanatsal ihtiyaçlarına yönelik seramik üretmişlerdir. Konya Çatal Höyükte bulunan ana tanrıça heykelleri bu gelişimin örnekleridir. Neolitik çağda seramiğin ilk örneklerini veren Hacılar bölgesinde Kalkolitik çağda üretilen desenli bezemeli çanak-çömlekler idoller Anadolu’daki seramik içinde sanatsal yaratıya dönüşen ilk eserlerdir (Ünal, 2003). Tarih boyunca ilkel dönemlerden günümüze kadar farklı disiplinleri içine alan seramik sanatı gelişerek devam etmiştir. 1.1..Seramik Sanatında Disiplinler Arası Etkileşimlerin Yansımaları Neolitik çağlardan ağırlıklı olarak işlevsel olarak üretilen seramik 19. yüzyıldan sonraki dönemde işlevsel amaçlı ürünlerin yanı sıra, kişilerin iç dünyalarına hitap edebilecek içerikli bir anlatım gelişmiştir. Özellikle Art and Craft hareketi Seramik sözcüğünün beraberinde bir sanat dalını çağrıştırmasını sağlamıştır (Yılmaz, 2001). 19. yüzyılın sonlarından itibaren, sanatsal akımlar hızlı bir ivme kazanmıştır. Malzeme olarak seramik de, Arts&Crafts hareketi ve Bauhaus’un etkisi ile tasarımında işlevselliği sanatsal öğelerle birleştirme kaygısı gütmüş ve bu dönem sanatında yerini almıştır.Mimar Walter Gropius tarafından 1919’da Almanya’da kurulan Bauhaus Okulu bireyselliğin yerini evrenselliğin alması gerektiğini savunan bir grup Hollandalı sanatçının ortaya çıkardığı Stilij Akımından etkilenmiştir. Başta mimarlık olmak üzere, vazo tasarımından, şehir planlamasına, çocuk mobilyasından fotoğrafçılığa kadar geniş bir alanı içine alan radikal bir eğitim programı olan okulun seramik atölyesinde yapılan

103

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 üretimler, seramik sanatının gelişiminde önemli katkılar sağlamıştır (Türedi Özen, 2002). Sanatçılar seramiği keşfetmiş ve soyut çalışmalar yapmışlardır. modernizm ile beraber berraklaşan ‘düşünce ürünü’ kavramının çıkışı, özellikle sanatçı Marcel Duchamp’ın ‘Çeşme-Pisuar’ isimli eseriyle disiplinler arası sınırların yıkımı başlamıştır. Duchamp sanatın düşünce ürünü olduğunu göstererek sanat ve zanaat ayrımını netleştirmiştir. Bu dönemde sanatçılar farklı arayışlar peşine düşmüştür. Dünyada yaşanan buhranlar özellikle II. dünya savaşı ,sanatı derinden etkilemiştir ve sanatı köklü değişimlere gebe kılmıştır. Seramik sanatında değişim yaratan sanatçılardan biri P.Volkus olmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan ve ilk Amerikan akım Soyut Dışavurumculuğu benimsemiş ve bu üslupta çalışmalar yapan seramik sanatçılarının başında Peter Voulkos gelmektedir (De Waal, 2003). P.Volkus’la başlayan değişim sonrası seramiği farklı bir yere konumlandıran Robert Arneson’un ironik çalışmaları olmuştur. suber obje, funk art, popart kavramsal sanat gibi akımların seramik sanatına etkileri alışılagelen meşruiyetleri sarsmıştır. 1.2. Seramik Sanatında Torna İnsanoğlu var olduğu günden itibaren yaşam mücadelesinde kendine hayatı kolaylaştırmak adına aletler üretme başlamıştır. Bu ürettiği ilkel aletler günümüze değin uzanan teknolojinin temellerini oluşturmuştur. Bu gelişimler sayesinde medeniyetler örülmüştür. Henüz disiplin kavramının gelişmediği dönemlerde farklı disiplinlere hizmet eden bu gelişmelerin birbirini tetiklemiş ve yeni teknolojilerin oluşumuna zemin hazırlamıştır. İlkel buluşlardan biriside çark olmuştur. Tekerleğin gelişimi seramik teknolojisini etkilemiştir. Seramik teknolojisinde tekerlek (çark) motor ile hız kazanmış, torna adını almış ve seri üretim başlamıştır (Danabaş,1994:159). Yaşamı ve tarihi değiştiren, savaşlara yön veren bu icat ile insan, kendini yeni bir dönemin ve üretimin içinde bulmuştur. İ.Ö. 6. yüzyılda Homeros’un İlyada destanında çömlekçi çarkından bahsedilmiştir. Çömlekçi çarkının kullanıldığını, Anadolu’da Alişar, Boğazköy ve Troya gibi yerleşmelerde İ.Ö. 3000-2000 arasında tarihlenen çeşitli bulgular kanıtlar niteliktedir (Onur Erman, 2012). Kalkolitik Çağ’da köy sisteminden kentleşme sürecine geçişte paralel olarak çanak-çömlek yapımında da sürekli olarak gelişmeler kat edilmiştir. Kalkolitik Çağ’ın ortalarına gelindiğinde ise çanak-çömlek kullanımı hızla yayılmıştır Seramik üretiminde çömlekçi çarkının bulunması önemli bir dönüm noktası olmuştur. İlk çarklı çömlekçi tezgâhı buluntularına, M.Ö. 3500 yıllarına ait olduğu sanılan Mezopotamya uygarlığı kazılarında rastlanmaktadır (Güner, 2001).Yapılan her tasarım simetrik veya asimetrik bir denge sistemi içinde düzenlenebilmektedir. Sanatta simetri, iyi orantılanmış ve dengelenmiş parçaların oluşturduğu genel bir yapıyı ve hayali bir çizgi ya da düzlemle ayrılmış iki yönlü biçim benzerliği şeklinde iki anlam içermektedir (Güneş, 2015).Geleneksel Seramik ürünlerde torna simetriyi yakalamakta elle yapılana göre nispeten daha pratik hale getirmiştir. seramik torna, insanların iş görmesi amaçlı yapılan içi boş form olan çömleğin üretimin daha hızlı ve muntazam olmasını sağlayan ilkel dönemlerden bugüne kadar gelişerek devam eden bir tekniktir. Seramik torna veya çömlekçi çarkı olarak adlandırmaları olan bu teknik “Ayak ya da motor aracılığıyla kendi ekseni çevresinde dönen dairesel bir tabladan oluşur ve çömlek

104

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 çamuruna istenilen biçimin verdirilmesi içine yarar ”(Sözen ve Tanyeli,2007: 62) olarak tanımlanmıştır. 1.2.1..Disiplinler arası Etkileşimlerin Seramik Torna Formlara Yansımaları Modernizm beraberinde uzmanlaşmaya dayalı bir yapı gelişmiştir. İki veya daha fazla disiplinin bir araya gelerek oluşturulan multidisipliner çalışmaların, uzun bir geçmişi olsa da disiplinler arası sanat kavramı 20.yy.’da gündeme gelmiştir. Seramik sanatın da modernizm ve postmodernizm sürecinde disiplinleri arası ilişki yoğun bir biçimde yansımıştır. Tanımı ve tarihini net olarak verilemese de modernizmin yerleşmesinde etkin rol oynayan: resim de simge haline gelen Picasso, romanda geleneksel anlatı tekniklerinde Woolf, müzikte standart tonal sistemde Shoenberg, dansta klasik bale hareketlerinde Duncan ve geleneksel mimari biçimlerde Le Corbusier derin bir uslüp değişiminin yaşandığı 1890-1930 dönemi olarak tanımlanabilinmektedir (Shiner, 2010). Seramikte modernizm ise estetik-işlev kavramın gelişmesi ve ya sanat ve zanaat ayrımın netleşmesi ile yaşanmıştır diyebiliriz. Modernizimle sanatta yerini alan seramik postmodernizimle disiplinler arası sanatta etkin bir rol üstlenmiştir. Modernizm, düzeni ve bilgiyi savunmaktadır, Postmodernizm ise anarşiyi ve düzenlerin yıkılmasını, sosyolojik olarak toplumun alışkanlıklarını sarsan Postmodernizm; alt kültür, alt kimlik ve çeşitlilik kavramları gündeme getirmiştir (Türkdoğan, 2004) .Bu alandaki gelişim özellikle 1950-1960’lı yıllarda popüler kültürün ürünü olan pop sanatıyla ivme kazanmıştır. Farklı disiplinlerin bir arada kullanımının birçok anlatım olanağı sunduğu düşünülen 1950’lerin sonunda 1950’lerin sonuna gelindiğinde postmodernizm baş göstermiş, sanatçılar artık bundan önceki süreçte yapılanlara karşı tepkilerini çalışmalarında göstermişlerdir neo-dada ve pop-art’çılar gündelik hayatta kullanılan birçok malzemeyi sanat içerisine dâhil etmişlerdir. Sanat çalışmalarında farklı malzemeleri kullanımı disiplinler arası geçişi ve etkileşimi hızlandırmıştır. 1.2.1.1. Klasik-Modern Sentezleyici Yönelimin Seramik Torna Formlara Yansımaları Günümüz modern sanatlarda yerini alan torna da şekillendirilmiş seramik formlar, sanatsal formlarda uygulanmış ve disiplinler arası etkileşimle geleneksel formlardan kavramsal, yerleştirme sanatlarında kendini gösterecek kadar değişime uğramış özgün eserler olarak hayat bulmuştur. Geleneksel seramik olarak tanımlayabileceğimiz içi boş işlevsel amaçlı formlar modern seramik sanatı içerisinde klasik olarak da tanımlanabilmektedir. Klasik seramiği kabul edip ona yeni anlamlar yükleyen seramik sanatçıları işlevsel çanak-çömlek biçimlerini kullanarak modern yorumlamalarla yeniden üretmektir. Klasik seramik sanatındaki temel unsurlara aykırı düşmeden, kullanıma yönelik çalışmalar ortaya koymak ya da deforme ederek ve işlevi dışlayarak, biçime yeni görsel plastik bir içerik kazandıran çalışmalardır. Klasiğin modern yaklaşımla yeniden üretimi olarak tanımlayabileceğimiz bu çalışmalar, Modern Seramik Sanatındaki Klasik-Modern Sentezci yönelimi oluşturmaktadır (Galatalı, 2001).

105

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Resim 1: a.Lucie Rie, Seramik çalışmaları Resim 2: Peter Voulkos, İsimsiz, 1956. Geleneksel yapıda ki seramiklerin işlevselliği dışlanarak, kendi iç dünyasıyla içerik kazandırılmış çalışmalar yapan sanatçılar, modern seramiğin temellerini atmıştır. 1920’lerden 1960’lara kadar olan dönem içinde ön plana çıkan sanatçılar, seramik sanatının gelişiminde etkili olmuşlardır. 1920’ lerden önce daha çok geleneksel ve işlevsel amaçlı üretilen seramiklerdir, Yaşanan çalkantılar ve savaşlar nedeniyle oluşan geleneğe karşı duruş sanatçıların hareket noktası olmuştur 1920’ lerden sonra Lucie Rie, Hans Coper ve Picasso’nun seramiğe yaklaşımı ve ortaya koydukları disiplinler arası formlar ile seramik sanatında yaşanan değişimi hızlandırmışlardır.Lucie Rie,Voulkus gibi sanatçıların açtıkları yeni yoldan günümüz sanatçıları da geleneksel seramik biçimlerinden kopmadan geleneksel seramiği modern seramik sanatı içinde yaşatmıştır. Geleneksel yapıya sahip, kase,testi ibrik büyük su kapların çağdaş sanat içerisinde yorumlanmasının en güzel örneklerini vermiştir.

Resim 3: Betty Woodman, Silk Pillow Pitcher, 1985. Resim 4: Mehmet Tüzum Kızılcan, Ana Tanrıça. Resim 5: Türker Özdoğan, İsimsiz, 2011. Resim 6: Woody Hughes, Çaydanlık. Gündelik kullanım eşyalarının sanata dâhil eden disiplinler arası etkileşimler ile postmodernist çalışmalarda işlevsel olarak görmeye alıştığımız geleneksel çaydanlıkları farklı biçimlerde sanatsal çaydanlıklar haline dönüşmüştür. Çay içme alışkanlığının edinildiği dönemlerden bu güne güğüm ile benzerliği her zaman geleneksel bir formu çağrıştıran çaydanlık insanların, samimiyet veya gelenek gibi duygu durumlarını bir form olarak bize anımsatması sebebiyle muhtemelen sanatçılara ilham kaynağı olmuş ve çaydanlık formu ilgilerini çekmiştir. Çaydanlığın formundaki kup, ibrik, kapağı gibi temel öğelere resim çalışmasının bütünlüğüne uygun biçimlendirilmiştir. Kimi zaman doğal ve

106

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 organik biçimlerden esinlenerek kimi zaman figürler ekleyerek özgün çaydanlıklar üretmişlerdir. 1.2.1.2.Seramik-Heykel Yönelimiyle Seramik Torna Formlara Yansımaları Seramik disiplini ve heykel disiplini çağlar boyu birbirleriyle yakın ilişki içinde olmuşlardır. İlkel insanlar bereket tanrıçaları gibi inançsal figürleri seramikten yaparak, seramik –heykel yöneliminde disiplin kavramının zeminini oluşturarak farkında olmaksızın disiplinler arası çalışmalar yapmışlardır. Modern seramik sanatı içinde, ‘Seramik Heykel’, salt ve yetkin sanat niteliğine ulaşmakla, resim ve heykel sanatının karşılaştığı estetik ve görsel plastik sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Seramik, sadece sanatsal ileti aracı olarak malzeme niteliğiyle kullanılmaz. Ayrıca eserde verilmek istenen iletiye bağlı olarak, mesajı güçlendirmek için başka malzemelerle de kullanılır. Özellikle son yıllarda, seramiği heykele dönüştürücü ya da seramiğe özgü yöntemler, diğer sanat dallarında da uygulamaya başlandığı görülmektedir (Galatalı, 2001).

a. b. c. Resim 7. a.P.Voulkos, ‘Big Jupiter’,1994 b. Ekrem Kula, Çarkta şekillendirilmiş Koç, c.Rosaline Delisle, Yerleştirme,1996. Büyük boyutlu seramik heykeller ile soyut dışavurumcu ifadesiyle, dönemin seramik sanatına yeni bir yönelim olarak "Seramik Heykel" kavramına ilk örnekler veren H.Coper’dan sonra alışılmışın dışında edatlarla düzenlemeler yapan Peter Voulkostur. Geleneksel formların yorumlanmasına tornada şekillendirilmiş formu yuvarlak biçimde kesip çıkartarak veya oluşan boşluklara seramik eklemelerle girintili çıkıntılı düzenlemeler yaparak devasal heykeller yapmıştır. Bu tarz çalışmalar seramikte kurallara karşı gelişin ilk göstergeleri diyebiliriz. 1.2.1.3. Soyut-Özgün Form Yöneliminin Seramik Torna Formlara Yansımaları Sanatçıların bakış açısı, yaratıcılıkları ve hayal gücü ile birçok disiplini içine alan Soyut-özgün form yöneliminde; sanatçılar, Seramik torna formları ile zengin ifade olanakları yaratmaktadır. Soyut- özgün forma yönelen seramik sanatçılarının Modern seramik sanatına estetik ve özellikle biçimsel yönden yeni form oluşumlarına olanak sağlamıştır (Galatalı,2001:46). Bu yönde çalışan sanatçılar kimi zaman formlarında tabanı ortadan kaldırarak boş-dolu alan ilişkisiyle seramik malzemenin elastikiyetliğini zorlayan, kimi zaman deforme etmeksizin çokluğun güçlü etkisini yakalayarak, kimi

107

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 zaman boşlukta uçurmuş hissi uyandıracak kadar hafif ve yalın çalışmalarda bulunmaktadır.

a.

b. c. d. Resim 8: a.Wouter Dam, Seramik form, 2012.b. David Hick, Enstalâsyon Çalışmaları.c.Tolga Savaş, ‘Hayat Nereden Geldi’,d.Beril Anılanmert , ‘Transformation1’. Sanatçıların eserlerinde görüldüğü gibi tornada şekillendirilmiş klasik vazo, çanak gibi formlar sanatçının yorumuyla eklemeler veya çıkartmalar ile yeniden kurgulanmaktadır. 2. SONUÇ Seramik sanatının temel formlarını oluşturan seramik torna formları, çağın sanat anlayışında kullanılan disiplinler arası kavramının karşılıklı etkileşim ile seramik torna formlarında farklı yaratım süreçleri oluşturmaktadır. Geleneksel seramik ürünler, günümüz sanat anlayışı içerisinde yeni yorumlamalarla Çağdaş seramik sanatı içerisinde yer almaktadırlar. Aynı yöntemi kullanarak ortaya konan geleneksel formlar, sanatçının bakış açısıyla her biri birbirinden farklı güçlü bir form etkisi ortaya koyan özgün eserlere dönüşmektedir. Tornada şekillendirilmiş formlar sanatçının içsel dünyasıyla ve yaratıcılığıyla, disiplinler arası getirmiş olduğu farklı yaklaşımların geleneksel ve gündelik yaşam eşyalarıyla ilişkilendirilmesinin etkisiyle şımarık tavırlı kimi zaman geleneksellikten çok uzaklaşmadan klasik-modern sentezleyici, kimi zaman modern sanat anlayışı içinde soyut-özgün form kimi zamanda, seramik-heykel yönelimiyle yapılan eserlerde görülmektedir. Gelenekselliği kendi içinde koruyan tornada şekillendirilmiş bu formlar bugünün sanat anlayışı içinde yorumlanarak Çağdaş seramik sanatına ilham kaynağı olmaktadır KAYNAKLAR 1. Erman Onur.D, “Türk Seramik Sanatının Gelişimi: Toprağın Ateşle Dansı”ActaTurcica. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl IV, Sayı:1:1833,2012. 2. Danabaş.N, “Tarih öncesi Tomlumlardan Günümüze Tekerleğin (Çark) Seramik Ürünlerle İlişkisi veTekerleğin Seramik Sanatına,Kişisel Seramiklerime Esin Kaynağı Olarak Etkisi”,(Yüksek Lisans Tezi).Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü:İstanbul,1994. 3. De Waal.E, “20th Century Ceramics”, New York: Thames & Hudson,2003. 4. Cooper,.E. A,“History of world pottery”, (Third edition). Pennsylvania: Chilton Trade Book Publishing Press, London,1988

108

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 5. 6. 7.

8.

9. 10. 11. 12. 13.

14. 15.

16.

Galatalı,. A, “Türkiye’de Sanatın Bugünü ve Yarını”, Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, Ankara,1995. Galatalı,. A, “Seramik Malzeme, Teknik, Zanaat, Sanat mı? “Seramik Dergisi, Türk Seramik Derneği Yay., Nisan-Mayıs, Sayı:14, İstanbul,2001 Güner. G,“Anadolu’da Yaşamakta Olan İlkel Çömlekçilik”. 1.Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Sayfa 2.Eskişehir tepebaşı Belediyesi yay.15Ağustos-5Eylül, Eskişehir,2001. Güneş C, “Seramik Sanatında Simetri ve Asimetri Kavramlarının Uygulanabilirliği ve Kişisel Yorumlar”,(Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü:Eskişehir,2015.. Hacettepe üniversitesi “,Macsabal”,Odun Pişirim Sempozyumu,2011- EkimAnkara. Shiner. L, “Sanatın İcadı”, Çeviren: İsmail Türkmen İstanbul: Ayrıntı Yayınları,ISBN :978-975-539-366-7,2010. Sözen, M. ve Tanyeli.U, “Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü”, 9. Baskı, Remzi Kitapevi, İstanbul.2007 Türedi Özen, A. (2001). “ Geleneksel Çömlek Sanatı”. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Halk Bilim ve Araştırma Merkezi Yayınları No.1. Türedi Özen. A, (2002). “Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde Seramik Temel Sanat Eğitimi 2”.,Eskişehir: Anadolu üniversitesi Güzel sanatlar Fakültesi Yayınları No 29. Türkdoğan. T, “Çağdaş Sanat”, Ankara: Piramit Yayıncılık,2004. Ünal. S, “Anadolu Arkeolojisinde 9000 Yıllık Serüven;Seramik”,,III.Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Eskişehir: Tepebaşı Belediyesi Yay, ISBN : 975-93349-4-1,2003. Yılmaz.E, Biçim ve Seramik, II. Uluslararası Avonos Seramik Sempozyumu, Ankara:TŞOF Matbacılık,2001.74-80.

109

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Seramik Sanatında İlkel Pişirim Teknikleri Pınar Biçici Çetinkaya* *: Inonu University, Faculty of Fine Arts and Design, Department of Ceramic, 44280, MalatyaTurkey.

Özet İnsanoğlu ateşin kille buluşmasıyla dayanıklı hale geldiğini bulduktan sonra fırınların yapılmadığı dönemlerde ilkel yöntemler bulmuşlardır. Fırınları icadına kadar insanoğlu çamurdan şekillendirdiği formları, yanıcı maddelerle birlikte pişirmişlerdir. Seramik ürünlerin yapılmaya başlanıp seramik fırınlarının olmadığı dönemlerde pişirim olayı açıkta ve tamamen doğal ortamda yapılmaktaydı. Günümüzde ise teknolojinin gelişmesiyle birlikte birçok pişirme yöntemi bulunmasına rağmen bazı sanatçı ve çömlekçi merkezleri tarafından değişik yüzey görünümlerinin elde edildiği ilkel pişirim yöntemleri kullanılmaktadır. Bu pişirim yöntemlerinde pişirim tamamen açıkta yapılabildiği gibi çukurda da yapılabilmektedir. Şekillendirilip kurutulan formlar fırın kullanılmadan tamamen doğal yakıtlar kullanılarak yapılır. Farklı renk elde edilmek istenirse seramik formların yüzeyine renkli astarlar sürülür veya renkli metal tuzları renk ve doku zenginliği vereceği için formların üzerine serpilir. İlkel pişirim yöntemlerinde kendiliğinden sürprizli bir şekilde yüzey görünümleri oluşmaktadır. Pişirimin amacı, yeterli ısı verilerek çamurun yapısında bulunan mineral kristallerinin bozulmasını ve sertleşerek dayanıklılık kazanmasını sağlamaktır. Bu pişirim teknikleri ile her uygulamanın ardından rastlantısal sonuçlar ve ilginç yüzey efektleri elde etmek mümkündür Bu çalışmada seramik sanatında ilkel pişirim yöntemlerinin yapılış şekli ve ortaya çıkan sonuçlar araştırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Ateş , Çömlek, Dumanlı Pişirim, Seramik.

1. GİRİŞ Eski çömlekçiler ilk başta teknolojinin gelişmesine kadar zorunlu olarak ilkel pişirim yöntemlerini kullanmışlardır. Genellikle açıkta pişirim yöntemini tercih etmişlerdir ve bu yöntem dünyanın birçok bölgesinde bazı üreticiler tarafından hala kullanılmaktadır. Açıkta pişirimin temel yakıtları odun talaş gibi yakıtların dışında tarım atıklarıdır. Türkiye’de ise bazı seramik merkezleri hala ilkel pişirim yöntemini kullanmaktadır. Seramik ürünlerin yapılmaya başlanıp seramik fırınlarının olmadığı dönemlerde pişirim olayı açıkta ve doğal ortamda, doğal malzemeyle yapılmaktaydı. Bu pişirim olayına ilkel pişirim denilmektedir. Seramik ürünlerin pişirilmesinde büyük bir payı olan fırınların yapımları, şekilleri, yapı malzemeleri ve gelişimi çağlara ve bölgelere göre değişmektedir. Yapılan ilk fırın örneklerinin yapı malzemeleri kerpiç olup bağlantı ve sıva malzemesi olarak da samanlı kil kullanılmıştır. Daha sonraki dönemlerde yapılan İznik ve Kütahya fırınlarda ise genellikle çok ateş delikli ve üstten doldurmalı olup yapı malzemesi olarak da kerpiç ve samanlı kil kullanılmıştır. Daha sonra bu yapı malzemesi yerini tuğlaya bırakmıştır. Günümüzde ise farklı yapıdaki fırınların yapımları devam ederken eski fırınlar ise ortadan kaybolmayıp çağdaş fırınlarla birlikte üretimlerini

110

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 sürdürmeye devam etmektedir. Bu tarz ilkel fırınların seramik sanatında ve sanayiinde teknolojik ve ilkel pişirimdeki üretim birlikteliği ülkemizde devam etmektedir. 1. AÇIK ATEŞTE PİŞİRİM Açık ateşte yapılan ilkel pişirim günümüzde de dünyanın ve yurdumuzun bazı bölgelerinde kullanılmakta olan pişirim şeklidir. İlk seramik ürünlerinin pişirilmesinde insanlar kilden yaptığı ürünleri yanmakta olan ateşin üzerine atarak pişirmeyi denemişler ve birçok ürünün çatlamasını, kırılmasını önlemek için kalın kumla ve kille kaplamışlardır. Ürünlerin boyutlarına göre hafifçe ateş yakılıp ön ısıtma yapılarak pişecek malzemelerin üzeri çalı çırpı parçaları ile örtülerek ateşlemişler ve ateşleme süresince de devamlı odun atılarak ürünlerin hava akımından çatlaması önlemişlerdir. Ülkemizde bu yöntemin kullanıldığı çömlekçi merkezlerinden bazıları; Elazığ-Uslu Köyü (Resim1-2), Eskişehir-Sorgun Köyü, Manisa – Gökeyüp kasabası vb. Yapım ve üretim şekli açısından bölgesel olarak farklıklar gösterse de genel olarak aynı pişirim yöntemini yapmaktadırlar.

Resim – 1.1 Elazığ-Uslu Köyünde açıkta pişirim işlemi. Yöreye yakın kil ocaklarından alınan kırmızı kil, su ile yoğrulduktan sonra şekillendirilen ürünler kurutulduktan sonra pişirilir. Genellikle pişirime yapılacak yerin 0 esintili olmaması istenir. Açıkta yapılan pişirimlerde ısı genellikle 750-800 C‘yi geçmemektedir. Ateş kontrol edilemediği için ürünler üzerinde çatlamalar da görülebilir. Açıkta yapılan pişirimlerde eşit bir ısı dağılımı olmadığı için sırlı pişirim yapılmamaktadır.

111

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Siyah lekeler pişirimin iyi olduğunun işaretidir ama tamamen siyahlaşmış olanların iyi pişmediği düşünülür ve bir kenara ayrılır. Kırık çömlekler, ya bir sonraki pişirimde kullanılmak üzere ya da baca veya bina inşasında faydalanmak amacıyla saklanır. Kalanı da tepeden aşağı atılır. Çoğunlukla çömleklerin neredeyse yarısı ya kırılır ya da iyi pişmez.

Resim –1. 2 Elazığ-Uslu Köyünde açıkta pişirim işlemi ürün örnekleri. Açık Ateşte Pişirim Tekniğinde, çamurun pişirim rengi, pişirim derecesi, bisküvi pişiriminin hangi sıcaklıkta yapıldığı, ateş alanının ölçüsü, odun parçalarının, dalların, talaşın, metal tuzlarının miktarı, tane boyutları ve ateşin yanma süresi gibi parametrelere dikkat edilmesi gerekmektedir. Açıkta yapılan pişirimlerde ürünleri hava akımından koruyabilmek için farklı pişirim yöntemleri geliştirilmiş ve daha sonraki dönemlerde çukur pişirim şekline dönüşmüştür. 2. ÇUKURDA PİŞİRİM İlkel pişirim yöntemlerinden çukurda pişirim yöntemi ise yine açıkta pişirim gibi doğal yakıtlar kullanılarak yapılan bir pişirim şeklidir. Bu pişirim yönteminde çukura ihtiyaç duyulur ve çukurun büyüklüğü pişirimi yapılacak ürüne göre değişir. Çukurun duvarları ısıyı tutmaya yardımcı olur. Kazılan çukurun dibi talaşla kaplanır üzerine seramik formlar yerleştirilir.

112

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Resim-2.1 Çukurda Pişirim Aşamaları.

Resim -2.2 Çukurda Pişirim Sonrası Ürün Örnekleri. Farklı renkler istenirse seramik formların yüzeyine renkli astar sürülür veya renkli metal tuzları formların üzerine serpilebilir. Metal tuzları Bakır sülfat, Krom klorür, Demir klorür Vb. metal tuzları serpilerek renkli dokular elde edilebilir. Redüksiyon etkisi için bakır tellerle, yaş zeytin dalları, farklı metal tuzları eklenerek farklı dokular elde edilebilir. Çukur yine talaş ve ağaç parçaları ile kapatılır ve yanmanın iyi olması için havalandırma boruları çukurun her iki yanına yerleştirilir. Farklı ağaç talaşları ile her 0 ağaç talaşının farklı etkiler vermektedir. Çukur pişiriminde 600-900 C arasında olur. Ürünler sağlam ancak tam vitrifiye olmadığı için gözenekli olurlar. Pişme işlemi tamamlandıktan sonra da yavaş soğuma için çukurun üzeri metal bir levha ile kapatılır ve kül kalıntılarından temizlenir. Soğuyan formlar isteğe bağlı olarak ayakkabı cilası ile parlatılabilir. 3.VARİLDE PİŞİRİM Açıkta ve çukurda pişirim tekniği dışında varilde pişirim tekniği de son yıllarda uygulanmaktadır. Pişirim aşamaları da çukurda pişirime benzemektedir. Bu pişirme yöntemi için de varile ihtiyaç duyulmaktadır.

113

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Resim -3.2 Varilde pişirim aşamaları (Şölenay, 2011). ‘’Pişirim uygulanırken ilk yarım saat güçlü bir yanma sağlanmalıdır. Yoğun bir islenme isteniyorsa daha fazla talaş ilave edilerek yanma yavaş yapılmalıdır. Yapılan uygulama yaklaşık 5-6 saatlik bir süre içinde gerçekleştirilebilmektedir. Açıkta pişirim olduğu gibi az oksijen olan dumanın yoğun olduğu bölgelerde islenme ve siyah renk etkileri fazla olacaktır ’’ (Şölenay, 2011). Varilde pişirim tekniğinde, oksitler, karbonatlar ve bakır tel gibi çeşitli kimyasal renklendiriciler ile farklı ve çarpıcı yüzey renklerini elde etmek mümkündür. Farklı yanıcı malzemelerle de değişik yüzey ve renk etkileri sağlanabilir SONUÇ Fırınların icadına kadar insanoğlu çamurdan şekillendirdiği formları, yanıcı maddelerle birlikte pişirmişler ve teknolojinin gelişiminin tamamlanmasına kadar zorunlu olarak ilkel pişirim yöntemlerini kullanmışlardır. İlkel çömlekçilik yöntemlerini kullanan seramikçileri açık ateşte pişirime sevk eden durum sınırlı teknolojik olanaklara sahip olmalarıdır. Bu teknikte sırsız seramik yüzeylerde sır etkisi olanakları sunduğu için hala dünyada birçok seramik sanatçıları tarafından kullanılmaktadır. İnsanoğlu eski dönemlerde dumanlı pişirimi seramik ürünlere belirli bir dayanıklılık kazandırma amacıyla uygularken günümüzde yurt dışında çok sayıda seramik sanatçısı dumanlı pişirim tekniğini kullanarak çalışmalarını sürdürmektedir.

114

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Yapılan bu araştırma sonucunda ülkemizde yakın tarihe kadar açıkta pişirim tekniğinin zorunlu olarak kullanan çömlekçi merkezleri dışında çok sık kullanılmadığı görülmektedir. Sonuç olarak açık ateşte pişirim tekniğinin ürünlere sanatsal bir ifade katabilmek amacıyla alternatif bir pişirim tekniği olarak kullanılabileceğini ortaya koymaktadır. KAYNAKLAR 1. PERRYMAN Jane, ‘‘Smoke-fired Pottery ’’ , Black Britsh Library, London, (1995). 2. SEVİM,C., ‘‘İlkel Fırınlar’’ , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, (1991). 3. ŞÖLENAY,E.,‘‘Seramik Sanat Eğitiminde Sırlama ve Pişirme Yöntemleri El Kitabı ’’, (2011). 4. NIGROSH, İ. L., ‘‘Low Fire Other Ways to Work in Clay’’ , USA, (1980) 5. BAŞKIRKAN, H., ‘‘Türkiye’de ; Sorkun Köyü, Gökeyüp Kasabası, Uslu Köyünde Açık Ateşte Pişirim ve Konu Üzerine Yeni Bir Öneri’’, Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi , (2012) . 6. ERTUĞ Füsun, ‘‘Pottery Production at Uslu in the Elazığ Region. ’’ Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia, V. 1, Ayribasım, Ege Yayinları, Istanbul, (2004). 7. http://mfkaragul.blogspot.com.tr/2010/12/istanbul-2010.html ,(Accessed Date:25.12.2010).

115

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Sanatsal İnşası Şule Sayan* *: Inonu University, Faculty of Fine Arts and Design, Department of Paint, Malatya- Turkey.

Özet Tek bir olgu açısından düşünüldüğünde beden ve cinsiyet; biyolojik yaşama ilişkin sıradan bir kelimedir. Ancak bedenin ve cinsiyetin bir iletişim aracı olarak varlığı ve oluşturulabilecek yorumlar, insan yaşamına dair birçok bilinmezin bütün içerisinde anlamlandırılabileceği konu alanlarının yaratılmasına olanak sağlar. Toplumsal cinsiyet ideolojisi içerisinde feminizm, etnik köken, ırk, cinsiyet rolleri gibi konuları kapsayıp özellikle postmodernizmle birlikte önem kazanıp sosyoloji, sanat, siyaset gibi çeşitli alanlar için çalışma konusu olmuştur. Toplumsal cinsiyet kavramının içeriğinde kadın konusu en başta gelen konudur. 19.yy. sonlarına kadar plastik sanatlar alanında toplumsal cinsiyet rolleri kadınları bu alanda faaliyet göstermeleri için cesaretlendirmemiş ve onlara sadece amatör seviyede bir başarıyı uygun görmüştür. Bu çalışma sosyo-kültürel yapının etkileşim içinde rol oynayan temel ideolojik düzenin yaşamsal her türlü alana etki edebileceği görüşünden hareketle ve bu alanlardan biri olan toplumsal cinsiyet rollerinin sanatsal yapılanması üzerinden ele alınmıştır. Ayrıca çalışma da kadının sanat alanındaki konumu toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden yapılandırılması ve çağdaş sanattaki yansımaları örnekler üzerinden incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Toplumsal Cinsiyet, Sanat, Feminizm.

GİRİŞ Günümüzde bilimsel gelişmelere ve toplumsal yaşamda çağdaşlaşmaya rağmen, cinsel kimlik meselesinde halen geleneksel inanışlar yaygın durumdadır. İnsanlar arasında yapılan sınıflandırma yoluyla benimsetilen geleneksel inanışların yapı bozuma uğratılması için psikiyatrik çözümlemeler yetersiz kalabilmekte, günlük yaşantıya dâhil olabilecek daha fazla alanda somut çalışma yapmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kadınların erkeklerle aynı şeyleri yaptıkları, aynı statü pozisyonlarını işgal ettikleri hiçbir toplum yapısı yoktur. Tüm toplumların cinsiyetlerin davranışlarını farklı yönlere yönlendirdikleri ve farklı örüntülerle bu farklılığı bildirdikleri görülmektedir (Arıkan 1997:21). Sistem parçalarının birbirine bağlı bir ağ oluşturmasının bir sonucu olarak toplumsal cinsiyetin yaşamsal her alanda etkin bir rol oynadığı gözlenmektedir. Bu bağlamda sanatta tanımlanması ve üretilmesinde cinsellik ve toplumsal cinsellik etkin rol oynadığı alanlardan biridir. Dolayısıyla cinsel kimlik sorunu, çağdaş sanat içinde önemli bir yer tutmaktadır. Psikanaliz ve felsefe alanlarındaki gelişmelerle dile getirilen cinsel kimlik konusu, çağdaş sanatın disiplinlerarası yapısı ve yeni teknolojik olanaklarıyla görsel bir dile kavuşur. Son zamanlarda oldukça ses getiren ve hararetli tartışmalara neden olan feminizmin söz konusu temel öncülün doğallığını tartışıp sanat tarihine de oldukça radikal sorularla sınadığı, sanat alanında da alışılmış ve bilinen tanımların ve durumların baştan incelenerek kavramlarında yeniden tanımlanmasını sağladığı görülmektedir. Günümüzde, geçmişin sanatının etik ve insanoğlunun doğal evrensel değerlerini mi

116

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 yoksa erkeklerin daha sınırlı olan değerlerini mi yansıttığı tartışılmaktadır. Bir başka deyişle sanatsal imgelerin kadın ve erkek rollerinin ve ilişkilerinin güvenilir bir yansıtıcısı mı olduğu yoksa erkek egemen bir toplumsal yapılanmanın ve bu çerçevedeki mevcut kurumsal örgütlenmeyi mi yansıttığı tartışılmaktadır. Cinsiyete dayalı farklılaşma hemen hemen bütün toplumların örgütlenme biçiminde rol oynayan 'başat öncüllerden' biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylelikle, artık, pek çok sanat eserinin geleneksel sanat tarihi yorumlarının yeniden ele alınarak sanatın kültürel ve sosyal kullanımının da tekrar sorgulandığı görülmektedir (Broude, N. ve M.D. Garrard 1982:2). Bu çalışmada, birbirine bağlı ve uyumlu olan parçalardan oluşmuş sosyal sistemin dengede bütünleşmiş olarak işlemesini kendisine problem etmiş yapısal yaklaşımın, kavramsal modeli çerçevesinde denge için zorunlu şartlardan biri olarak kabul edilerek meşrulaştırılan kadın ve erkeklerin farklı roller oynadığı toplumsal cinsiyet örüntülerinin, plastik sanatların çeşitli alanlarındaki görünümü irdelenmiştir. 1. CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET “Çıplak olmak, kendin olmaktır. Nü, başkaları tarafından çıplak görülmek, ama kendin olarak tanınmamaktır. Çıplak bir bedenin, nü olabilmesi için bir nesne olarak görülmesi gerekir” (Berger 1977, 54). John Berger’in bu sözleri sanat tarihinde toplumsal cinsiyetin etkin rolü hakkında bir yorum halindedir. Buradaki ayrım kadın bedeninin nasıl erkek bakışının objesi haline geldiğiyle ilgilidir. Dişi ve erkek, özel bir tür üreme sisteminde ortaya çıkan biyolojik sınıflandırılmadır. İnsan türü öteki türlerin çoğu gibi, ikiye ayrılır. Başka bir ifadeyle, erkek olmayan her birey kadındır, kadın olmayan her kişi ise erkektir. Bu ikiliğin belirgin basitliği, bilindiği gibi, doğa kimi zaman kararsız kaldığı ölçüde, sorunludur. Çünkü sorun yalnızca anatomik bir programa bağlı olmaktan uzaktır; bilinçli ve bilinçsiz psişik tercihleri içermektedir ve toplumsal modellere bağlıdır. Bölünme, cinsiyetle ilgili olduğundan, bireyleri bir seçim yapmaya zorlamaktadır. Cinsiyetlerin bölünmesinin her zaman, doğal ve kültürel, gerçek ve simgesel, biyolojik ve ruhsal olduğu düşünüldüğünde, bu seçimlerin de, ister istemez karmaşık olduğu görülecek. Cinsiyet, kadın ve erkek arasındaki fizyolojik farklılıkları tanımlarken, toplumsal cinsiyet cinslere atıfta bulunulan aktüel veya normatif kültürel özel davranış örüntülerini ifade etmektedir. ’Cinsiyet farklılıklarından’ konuşurken, kadın ve erkek arasındaki fizyolojik ve biyolojik farklılıktan, 'toplumsal cinsiyet' ayrımcılığından bahsederken ise kadınlık ve erkeklik rolleri arasındaki farktan söz ediyoruz demektir. Kadın/erkek farklılığı kalıtımsal ve büyük oranda evrensel olarak belirlenirken kadınlık/erkeklik ayrımı kültürel olarak belirlenir ve oldukça değişkendir Cinsellik, cinsiyet, beden gibi kavramları açıklarken, bu kavramların birbirleriyle olan ilişkilerini ve anlamlarını toplumsal cinsiyet den ayrı düşünmek olanaksızdır. Çünkü toplumsal cinsiyet, bireyin kendini tanıma ve kişilik oluşturma sürecinde, aynı zamanda toplumdaki diğer bireylerle kurduğu iletişimde fazlasıyla etkili ve belirleyicidir. Cinsiyet, kadın ve erkek arasındaki fizyolojik farklılıkları tanımlarken, toplumsal cinsiyet cinslere atıfta bulunulan aktüel ve ya normatif kültürel özel davranış örüntülerini ifade eder (Ulusoy, 1999, 50). Toplumsal cinsiyet ideolojisinin belirlediği cinsiyet rolleri, birçok kişi

117

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 tarafından sorgusuzca kabullenilir ve çoğu zaman da, düşüncenin bile aşamadığı sınırlarla korunur. Toplumsal cinsiyet (gender) cinsel kimliğin daha genişçe bir tanımıdır. Ayrıca günümüzün merkezi meselelerinden biridir. Bir kişinin cinsiyeti biyolojik ve fiziksel nitelikleri tarafından belirlense de, toplumsal cinsiyet, toplumsal temelli değer, rol ve temellerin tümüyle ilişkilendirilir. Ancak Batı kültüründe toplumsal cinsiyet ve kimlik, yalnızca kişisel, toplumsal ve mesleki rollerimiz aracılığıyla gerçekleşmemekte, aynı zamanda kendini tanıma, deneyim ve arzu aracılığıyla keşfedilmektedir. İster eşcinsel, ister gay, ister heteroseksüel olsun bu durum insan özelliğinin toplumsal cinsiyet ve kimliğin bütün ifadeleri için geçerlidir. Toplumsal cinsiyet, insanlara ilişkin bilgiye sahip olma biçimimizle ilgili temel bir özelliktir. Beden, toplumsal cinsiyeti barındıran süreçlerin bir parçasıdır, bunun sonucu olarak da her tür toplumsal pratiğin de parçası olmaktadır. Benzer şekilde, bedenin cinsellik aracılığıyla toplumsal cinsiyet ilişkilerine dahil olması da, toplumsal cinsiyetin tarihselliğini görmemizi engellememelidir Kısaca, tanımlandığında toplumsal cinsiyet rolleri farklılıkları kadın ve erkeklerin oynamasını öğrendikleri veya çeşitli kurumsal yapılar içinde oynamak zorunda kaldıkları farklı rollerden kaynaklanmaktadır (Çelebi 1990). Toplumsal cinsiyet ile ilgili aslında asıl sorun, cinsiyet farklılıklarından ayrı, kadının ve erkeğin toplumsal hayat içerisinde yalnızca farklı değil, eşitsiz koşullarda oluşu etrafında toplanmaktadır. Bir çok farklı disiplin alanda konuyla yapılan çalışmaların ortak sonucu olarak kadınların erkeklere göre daha az sosyal statüye daha az maddi kaynaklara, güce ve kendini gerçekleştirebilmek için daha az imkana sahip olduklarını ortaya çıkarmaktadır. Buradaki eşitsizlik biyolojik sınıflandırmayla değil, toplumsal sınıflandırılmadan kaynaklanmaktadır. Kadınların bu görünmezliği, eşitsizliğin önemli göstergelerinden biridir. Böylelikle toplumsal cinsiyet kavramının içeriğinde kadın olgusu en başta gelen konudur. Bu çalışmayla da kadının sanat alanındaki konumu olmakla beraber toplumsal cinsiyetin sanattaki yansımaları incelenmiştir. 2. SANATTA “CİNSİYETÇİLİK” ALGISI Geçmişten günümüze beri cinsellik, cinsel kimlik ve toplumsal düzen o toplumun siyasi, ekonomik, politik, dini yapılarına göre belirlenmiştir. Kadınlar, doğurganlık, üreme gibi konularda sanatın konusu olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Ancak bu içerikler toplumsal düzen içerisinde, diğer ötekiler gibi yerlerini, konuya göre, kendilerine yüklenen toplumsal roller almışlardır. Yunan ve Mısır sanatından, dünya sanata kadar ortak özelliklerle, günlük hayattaki işlevleri, doğurganlık yorumları gibi kültürlerdeki birbirlerine göre farklı formlarda ele alınsalar da, toplumsal görevleri ve rolleri etrafında sanatta konuya dâhil olmuşlardır. Cinsel kimlik meselesi, çağdaş sanat içinde önemli bir yer tutmaktadır. Psikanaliz ve felsefe alanlarındaki gelişmelerle dile getirilen cinsel kimlik konusu, çağdaş sanatın disiplinlerarası yapısı ve yeni üretim yaklaşımlarıyla görsel bir dile kavuşur. Postmodernizmin getirileriyle, beyaz dışındaki farklı ırklar ve erkek dışındaki farklı cinsel kimlikler de dâhil, daha önce hiçbir üst sınıfsal düzenin içinde

118

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 barındırılmayan her kesim ve eğilim öne çıkmaya başlamıştır. Kadınlar el işleri ve küçük ölçekli sanayide, üretimin her alanında ve her zaman ekonominin parçası olmuşken, resim, heykel, mimari gibi büyük sanat dalları ve bilim alanlarına dâhil edilmemişlerdir. Postmodernizmle birlikte sanatın eğildiği bir alan olan toplumsal cinsiyet kavramı, daha önceden verili ve öğrenilmiş rollerin bir eleştirisidir, bu verili görevlere ilişkin haklar tanındığına göre, yeniden inşa edilebilir düşüncesi de en etkin çalışma alanlarından biri olmuştur. Feminizm de bu etki ve eleştiri alanlarından biri olup, toplumsal cinsiyet kavramını değiştirmeye yönelik belirgin adımlar atarak, toplumsal ve siyasi etkilerle oluşturmuş, kendi yapısı dışındaki kitlelere de katkı sağlayan, en köklü hareket ve eleştiri alanıdır. Feminist hareket ilk çıktığı zamanlarda toplum ve iktidarlar tarafından pek hoş karşılanmadığı gibi bazı topluluklar tarafından zayıflatılma ve ya yok edilme çabalarıyla da karşılaşmıştır, bu anlamda tıpkı tüm ötekilerin savaşı gibidir. Sanatın sorgulanan geleneksel anlam ve üretimleri kadar, bu günkü yapısına en büyük etki ve eleştirilerden biri bu anlamda feminist harekettir. Bu hareketle birlikte kadın ev içinde belirlenen rollerinin dışında, daha önce de ürettiği alanlar da dâhil, tanınmayan haklarını kazanıp, kendi kimliğiyle çeşitli alanlarda yer almaya başlamıştır. Sanat ve bilim alanlarında daha önce akademik kurumların bile kabul etmediği kadınlar ve ötekiler, bilim ve sanat alanlarında aktif rol almaya başlamıştır. Feminist sanatçıların birçoğu, kadının toplumsal sorunlarının yanı sıra kadına biçilmiş roller, toplumsal cinsiyet, göç ve kimlik temalarıyla birlikte bedenin cinsiyet ayrımcı rolü üzerinde durmuşlardır. Bu çalışmada da, toplumsal cinsiyet kavramının da aslen cinsiyet üzerinden en çok tartıştığı konu beden konusudur. Özellikle kadın bedeninin seyirlik bir obje olması bazen de tamamen tersi yapılarak, tabulaştırılması böylelikle farklı cinsel kimliklerin bedensel farklılıkları ve farklı ihtiyaçlarından dolayı, beden hem irdelenen, özgür kılınması gereken bir konu, hem de bu farklılıkların yanında, özelin korunması adına, örtük bir konudur aynı zamanda. En başta gelen değişim kadının sanatta bir konu ve obje değil üreten başka bir boyut kazanmasıdır. Kadının konu olduğu değil, ürettiği sanat alanında, öncelikle konum değiştirmek öne gelmiştir. Değişen konumla beraber bedenin ve bedene yüklenen anlamın formsal karşılığı başkalaşmıştır. Geçmişte kadın sanatçı sayısı sayılacak kadar azken bugün her meslek grubunda olduğu gibi bu alanda varlık göstermektedir. Bugün eşcinsel, feminist yani öteki diye tabir edilen grubun eğilimlerinin içinde ya da bağımsız olarak ama bu etkilerle yerleşik hale gelen varlık biçimleriyle birçok ötekileştirilen kesim, mesleklerine ciddi katkılar sunmaktalar. Özellikle güncel sanat alanlarında önemi olan pek çok sanatçı, öteki grubundan çıkmıştır. Örneğin Irak asıllı Zaha Hadid, Hint asıllı Anish Kapoor, eşcinsel Andy Warhol gibi sanatçılar eskiye göre öteki sayılan gruplardandır. Warhol bir homoseksüel, Kapoor ve Hadid ise etnik kökenleri farklı, yani melez sanatçılardır. Tıpkı 1950 sonrasında ortaya çıkan ve disiplinlerarası özelliklerin birbirine karışmasıyla bugünün melez ilgiler taşıyan sanatı gibi, bu sanatçılar da melez sanatçılardır. Çalışmada, cinsiyeti ve toplumsal cinsiyet rollerini kendisine problem etmiş, Kadın ve erkeklerin farklı roller oynadığı toplumsal cinsiyet örüntülerinin, sanat üretimi

119

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 yaklaşımlarında entellektüel ve İcraat alanındaki bilindik birkaç görünümüne değinilecektir. 2.1. CINDY SHERMAN Kendisini hiçbir zaman feminist bir sanatçı olarak tanıtmamasına rağmen çalışmalarında feminist bir yaklaşımın kendini hissettirdiği fotoğraf sanatçısı Cindy Sherman’ın 1970’lerin sonunda New York Artists Space’te sergilediği İsimsiz Film Kareleri (Untitled Film Stills) adlı fotoğraf serisiyle, feminist sanat eleştirmenleri arasında bir tartışmanın doğmasına neden olmuştur. Bu fotoğraflar Sherman’ın kendisini model olarak kullandığı, 1950’lerin Amerika’sına göndermeler yapan, Hollywood B sınıfı filmlerini, Yeni Dalga’yı ve Yeni Gerçekçiliği taklit eden, hiçbir zaman çekilmemiş filmlerin karelerinden oluşuyor (Barrett , 2015,270).

Resim 1- Cindy Sherman, ‘İsimsiz Film Kareleri’ (Untitled Film Stills), Marilyn Monroe, Londra, İngiltere: Serpentine Gallery (1977)

120

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 O kendisinin hem yönetmeni hem kameramanı. Sherman, çalışmalarında özellikle 1950 ve 1960 yılların Hollywood filmlerinden etkilenerek kadınlara biçilmiş standart rollere eleştirel bir yaklaşımda bulunmuştur. Sanatçının çalışmaları gerçek anlamda oto-portreleri değil, yarattığı hayali anlatıları ifade etmektedir. Sherman’ın deyimiyle bu durumun kadınsal özellikler üzerinden yansıtılması gerçekten bir kolaycılık olup olmadığı düşündürücü bir durumdur. Ancak beden ve kadınsal özellikler teşhir edici bir şekilde bir kadın sanatçı tarafından ortaya koyulduğunda kadının benliği ve bedenine kadın eliyle yapılmış bir saldırı olarak görülebilmektedir.

Resim 2- Cindy Sherman, ‘İsimsiz Film Kareleri’ (Untitled Film Stills), Londra, İngiltere: Serpentine Gallery (1977). Sherman çalışmalarında Modernizm’in kadın imajına getirmiş olduğu tüm değişimleri, gelişmeleri sürecin kadına yüklemiş olduğu görevleri ve kadının toplumsal yerini sorgulayıcı bir şekilde yansıtmıştır. Bu rolleri kendi çektiği fotoğraflarında yine kendini model olarak kullanarak etkili bir şekilde görselleştirmiştir (Sağlık,2014,78). Sherman’ın fotoğraflarına baktığımızda da kadın kimliğinin tamamen örtüldüğünü söyleyebiliyoruz. Öyle ki, kadın başkalarının (erkeklerin) bakışıyla sürekli yeniden kurulmakta olan bedeni sadece bir yüzeyden ibaret kılınmış. Sanki fotoğraflarda başka kılıklarda karşımıza çıkan bedenin kendine ait bir dünyası yoktur, o bütün anların nesnesi, fotoğraf kâğıdının bir uzantısı gibidir. Kendi çektiği, dolayısıyla bir anlamda öznesi ve nesnesi olduğu bu fotoğrafların her karesinde, farklı bir kılığa bürünerek kimliğin kültürel inşasına işaret etmektedir. 2.2. NUR KOÇAK Foto gerçekçilik akımının Türkiye’deki öncülerinden Nur Koçak’ın 1970’li yıllarda yapmış olduğu “Fetiş nesneler/Nesne Kadınlar” adlı resim dizisi bu aşamada karşımıza çıkmaktadır. Kadının kullanım nesneleri ile kadının nesne olarak kullanımını konu alan “Fetiş Nesneler/ Nesne Kadınlar”da, kadın dergilerindeki reklamlardan esinlendi.

121

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Amaçladığı fotografik görüntüyü yağlıboya yerine akrilik, fırça yerine ise boya tabancası (pistole) kullanarak elde etti. Koçak, kadınların tüketim kültürü içerisinde oluşturulan kadın imajlarına eleştirel bir bakış içinde feminist bir yaklaşımla çalışmalarını oluşturmaktadır. Koçak’ın işlerini feminizm içinde değerlendirdiğimizde sanatçı kendisini feminist bir sanatçı olarak açıklamamıştır fakat özellikle parfüm, vitrinler gibi işlerinde feminizmin etkileri gözlenmektedir (Özdemir, 2015,51).

Resim 3- Nur Koçak ”Fetiş nesneler/Nesne Kadınlar ”, 1970. 2.3. CANAN ŞENOL Feminist bir sanatçı olan Canan Şenol’un performans, video, minyatür ve fotoğraf çalışmalarını toplumsal cinsiyet üzerinden değerlendirebiliriz. Şenol Türkiye de kadın olmanın getirdiği koşullar üzerinden giderek, aile devlet, din ve toplumsal şartlarda kadının baskı ve şiddete maruz kaldığı durumları anlatan konularda yoğunlaşmıştır. Cinsel istismarı, aile içi şiddeti, toplumsal cinsiyet çatısından ele alarak çalışmalarında düşüncelerini kendi bedeni üzerinden aktarmaktadır (Özdemir, 2015,52).

Resim 4- Canan Şenol, ‘Odalık’ 1998.

122

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Şenol’un “Odalık” 1998 Enstalasyonu 1998’li yıllardaki şeffaf karakol çalışmalarına paralellik arz eden fotoğraf vb. araçlar kullanarak yaptığı bir çalışmadır. Şenol, “Odalık” 1998 Enstalasyonunda Batı Sanatının alışılagelmiş çıplak kadın imgelerinin tamamen dışına çıkmıştır. “Odalık” 1998 Enstalasyonunda kadının seyirlik olma halini şeffaf bir küp içinde birden çok çıplak kadın bedenini farklı açılardan kullanarak görselleştirmiştir. Kadını şeffaf bir küp içine almış ve kadını odanın dışına çıkartarak özel olanı, erkek bakışını yıkmaya çalışmış ve kadını görünür kılmıştır. 2.4 LOUISE BOURGEOIS 21. yüzyıl Amerikan heykel sanatının öncülerinden Louise Bourgeois. Sanatçı Louise Bourgeois, yarım yüzyılı aşkın sanat üretimi süresince yapıtlarını oluştururken birebir kendi yaşanmışlıklarından, çoğunlukla çocukluğundan ve babasıyla arasındaki sorunlu ilişkiden yola çıkarak üretmiştir. Eserleri otobiyografik olduğu için psikanalistik incelemelere maruz kalır (Alaca, 2008).

Resim 5-Louise Bourgeois ‘Küçük Kız’1968.

123

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Babasının etrafındaki kadınlarla durmadan flört etmesi ve çocuklarının önünde onları utandıracak fıkralar anlatması Bourgeois üzerinde travmatik etkiler bırakmış. Enstelasyonlarından bahsederken sanatçı açıkça babasını işaret ediyor. Küçük Kız( La Fillette) adlı eseri bunun en net örneğidir. ‘Küçük Kız’ ve sanatçının diğer bir çok eseri için babayı katletme öfkesi denilebilir (İlter,2006,54). SONUÇ Toplumsal cinsiyet ve kimlik sadece içerisinde bulunduğumuz coğrafyaya özgü bir kavram değil, insanlığın ortak yarattığı bir kavram ve sorundur. Çünkü dünyanın farklı bölgeleriyle düşünüldüğünde cinsiyet, cinsiyet rolleri ve etnik köken sorunları halen geniş toplulukları etkileyen ve hak kaybına uğrandığı alanlardır. Gelişmiş kabul ettiğimiz ülkelerde bile, halen bu sorunların olduğu bilinmektedir. Cinsiyet temelinde bazı iş bölümü formlarına hemen hemen bütün toplumlarda ve tarihin bütün dönemlerinde rastlanılmaktadır. Ancak, tarih içinde farklı kültürler hem kendi içlerinde dönemsel olarak hem de birbiriyle karşılaştırıldıklarında, kadın ve erkeklerin sosyal rollerinin, değişim gösterdiği kaydedilmektedir. Bunun sonucu olarak, kadın ve erkek pek çok yaşam alanında eşitsiz koşullara da maruz kalmaktadır. Bu durumda "toplumsal cinsiyet" iş gücünü de etkileyen temel unsurlardan biri olarak görünmektedir. Kültürel olarak belirlenmiş cinsiyet rolleri, toplum yaşamının her alanında olduğu gibi sanat alandaki üretimlerde de önemli bir rol oynamaktadır. Toplumsal cinsiyet çerçevesinde bakıldığında 19.yy sonlarına kadar plastik sanatlar alanında kadınları bu alanda faaliyet göstermeleri için cesaretlendirmemiş ve onlara ancak amatör bir yeri yeterli görmüştür. Kadın sanatçıların açıkça tanımlanabilir ve iz veya akım oluşturucu bir kaliteye ulaşamadıkları görülmektedir. O halde kadın sanatçılara düşen görev yanlış ve eksik bilinçlenmeleri önlemektir. Unutulmamalıdır ki, istisnalar kaideyi bozmaz ama belirleyebilir. Bunun en güzel kanıtı az sayıda da olsa, güçlüklere rağmen başarı kazanan ve ismini duyuran kadın sanatçıların var oluşudur KAYNAKLAR 1. ALACA Ilgım Veryeri, “Louıse Bourgeoıs’nın Sanatının Kronolojik Dönüşümü” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 17, Sayı 3, s.1-16 (2008). 2. ANKAN, GüIay, "Ataerkillik Kavramıyla İlgili Sosyolojik Tartışmalar", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 14, sayı 1-2, Aralık 1-24. (1997). 3. BARRETT,Terry “Neden Bu Sanat?” Çev. Esra Ermert, Hayalperest Yayınevi, (2015). 4. BERGER J. “Görme Biçimleri”. Çev. Yurdanur Salman. 10.Bs.İstanbul: Metis Yayıncılık. (2004). 5. BROUDE, Norma "Dega's Misogyny", Feminism and Art History, Norma Sroude and Mary D. Garrard (Eds) New York, Harper & Row Pub., 247-270. (1977). 6. ÇELEBİ, Nilgün, Kadınlarımızın Cinsiyet Rolü Tutumlara, Konya: Sebat Ofset. (1990).

124

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 7.

İLTER, İlke “Öz Yaşamsal Sürecin Ve Kadın Olma Halinin Yansıma Alanı Olarak Louise Bourgeois’da Görsel Anlatı” “Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (2006). 8. SAĞLIK, Esra “1970 Sonrası Görsel Sanatta ‘Kadınlık’a Dair İzlekler” DOI: 10.7816/idil-03-14-06 İDİL, Cilt 3, Sayı 14, Volume 3, Issue 14 (2014). 9. ÖZDEMİR, Derya “Feminist Eleştiri Bağlamında Kadın Sanatçıların Eserlerinde Beden İmgesi, Atatürk Üniversitesi GSF Dergisi sayı 29 ISSN I 302-2938 (2016). 10. ULUSOY, Demet “Plastik Sanatlarda Toplumsal Cinsiyet” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 16/ Sayı: 2 / s. 47-73.

125

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Türk Müziği Usulleri Sanal Ses Kitaplığı Tasarımı 1*

2

Hasan Arapgirlioğlu , Bekir Tanyeri

*: Corresponding Author 1: Inonu University, Faculty of Fine Arts and Design, Department of Paint, Malatya- Turkey. 2: Kırıkkale Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Öğretim Elemanı, Kırıkkale-Turkey.

ÖZET Öncelikle müzik sanatının temel malzemesi olan sesin oluşumu, yayılması, genliği, frekansı gibi temel özelliklerinden bahsedilmiştir. Sesin sayısal verilere dönüşümü ve sayısal ses formatları anlatılmıştır. Sanal ses kitaplıkları anlatılıp, çalışma prensipleri incelenmiştir. Türk Müziği usulleri belirlenip, bendir, darbuka ve def’ in kayıt aşamaları anlatılmıştır. Kayıt ve düzenleme aşamaları görsel yollarla detaylandırılmıştır. Düzenlenen ses örneklerinin ses kütüphanesine yerleştirilme yolları incelenmiştir. Ardından tempo daraltma ve genişletme işlemleri sayısal olarak hesaplanıp tablo şeklinde verilmiştir. Sample Player’ların sağladığı imkanlar belirtilip, Türk Müziği Usullerine ait sanal bir ses kitaplığının tasarımında dikkat edilmesi gereken hususlar sonuç bölümünde tekrar kısaca belirtilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ses Kütüphanesi, Bendir, Darbuka, Def.

ABSTRACT First of all, basic features such as formation, spreading, amplitude and frequency of voice which is the basic material of music art are mentioned. The conversion of voice to digital data and digital audio formats are explained. Virtual sound libraries are described and studied. The methods of Turkish music were determined and the recording stages of bendir, darbuka and def were explained. The recording and editing phases are detailed by visual means. The ways in which the edited sound samples are placed in the sound library are examined. Then, tempo reduction and expansion operations are numerically calculated and tabulated. The possibilities provided by the Sample Players are specified and the points to be noted in the design of a virtual sound library of Turkish Music Procedures are briefly mentioned again in the conclusion section. Key Words: Audio Librar, Bendir, Darbuka, Def.

126

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

GİRİŞ Edison’dan Thremin’nin icadına, Thremin’den günümüze kadar müzik teknolojisi çok hızlı bir gelişim göstermiştir ve hala bu gelişim devam etmektedir. Küçülen bellekler, bilgisayarların veri işleme hızlarının artması, sanal dünyanın içerisine müziği de dahil etmesi 21. yy’ da müzik endüstrisini neredeyse kusursuz hale getirmiştir. Cep telefonlarıyla bile çalışır hale gelmiş müzik uygulamalarının yanı sıra, dev orkestralar, en iyi enstrrümanlar ve en profesyonel müzisyenler evimize kadar girmiş durumdadır. Küçük bellekler içerisine sığdırılmış bu dev ses örnekleri, sınıflandırılmış ya da karma halde kitaplıklar içerisinde sunulmaktadır. Bilindiği üzere bilgisayarlar ve sentezleyiciler yardımı ile başka bir sese ihtiyaç duymadan müzik üretmek mümkündür. Bu imkânı sağlayan “Sanal Ses Kitaplıklarının” kullanımı oldukça kolaydır. Sadece ilgili donanımlara sahip olmak yeterlidir. Fakat bu kitaplıkların hazırlanışı, yani akustik ses enerjisinin midi klavyenin bir tuşuna dönüşme aşaması profesyonel bir çalışma gerektiren bir süreçtir. Bu çalışmada herhangi bir sesin midi klavye tuşuna taşınma aşamalarını anlatılmaktadır ve sonraki benzer çalışmalara da yol göstermesi hedeflenmiştir. Sesin Doğası Herhangi bir nesnenin titremesi ya da hareket etmesi ile titreşimlerden kaynaklı ses dalgaları meydana gelecektir ve bu dalgalar uygun ortam vasıtası ile alıcıya iletilecektir. Kısaca, ses havada ya da esnek ortamlarda duyma mekanizmasını harekete geçiren dalga hareketi olarak tarif edilebilir (Everest, Pohlmann;1). Frekans ve genlik ses olgusunun iki anahtar parametresidir. Bir saniye içerisinde dalganın ürettiği ya da dalgadan alınan sayıya frekans denilmektedir. Frekansın birimi ilk başlarda cycle per second (c.p.s.), 1950’den sonra Hertz olarak kullanılıp Hz kısaltması ile kullanılmıştır. (Smith, 1998;2). Genlik ise; ses basıncındaki farklılıklar hakkında bilgi sunmaktadır. Frekanstan sonra ikinci temel parametredir. Maksimum basınç değerine sesin “tepe genliği (peak amplitude)”, sıkışmanın herhangi bir noktasına da “anlık genlik (instantaneous amplitude)” denmektedir (Cipriani, Giri;12).

Frekans

Genlik

Ses Örnekleme Örnekleme analogdan dijitale dönüşüm işlemidir. Bir ses sinyali sayı dizileri olan dijital sinyal olarak bir osiloskop üzerinde gösterilebilen değerlerin sürekliliğidir. Bu

127

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

sayılar “samples” olarak adlandırılır ve temsili zaman içerisinde belli noktalarda ses sinyalinin değerini yeniden sunmaktadır (Russ,2004:46). Sesin Sayısal Ortama Aktarılması ve Sayısal Ses Formatları Ses dalgalarını sayısal ya da analog ortama aktarma zincirinin ilk halkası mikrofondur. Mikrofon ses dalgalarını elektriksel sinyallere dönüştüren bir tür “Transducer” dir (Huber, Runstein;116). Mikrofon akustik ses enerjisini sürekli olan analog sinyale dönüştürmektedir. Analog sinyal sonsuz olan verilerdir. Ses dalgaları mikrofon yardımı ile sesin genliğine doğru orantılı bir şekilde voltajı hesaplanarak, elektriksel olarak akustik sesin benzeşeni elde edilmektedir. Analog sinyal sayısal veriler haline dönüştürülürken analog sinyalden belirli sayıda örnekler alınmaktadır. Örnek sayısı belirli bir sayının altında olması durumunda, seste bozulmalar meydana gelmektedir. Bu bozulmaların önüne geçmek için; ses sinyalinin en yüksek frekansının iki kadar örnek alınması gerekmektedir bu teoriye Nyquist teorisi denilmektedir. Alınan örnek sayısı bu teorinin altında ise bu işleme down sampling, üzerinde ise ower sampling adı verilmektedir (Eden:14).

Analog Sinyal

AD Converter

Sayısal Sinyal

Yazılım üreticileri tarafından farklı amaçlara yönelik ses formatları geliştirilmiştir. Temel prensipleri aynı olmakla beraber her biri farklı bir yapıya sahip olan bu formatlar, üzerinde çalışacakları işletim sisteminin mimarisine uygun biçimde tasarlanırlar (Eden;19). Sayısal sesler bir bilgisayar üzerinde çeşitli biçimlerde saklanabilmektedir. Farklı sistemler değişik ses dosyası biçimlerini bilgisayarda ilişkili oldukları bilgilerin düzenlenmesine ve nasıl ses örneği olduklarına göre kullanırlar. Örnekleme oranı, yazı boyutu ve mono – stereo gibi şifrelenme özellikleri, dosyanın üst bilgisinde yer almaktadır. Program bu ses dosyalarının üst bilgisini okuduktan sonra ve sisteme uygun bir şekilde yapılandırmasının ardından kullanmaktadır (Miranda;6). Sanal Çalgılar Edison’dan günümüze müzik üretimini kolaylaştırmak ve ürünlerin kalitesini artırmak için yapılan çalışmalar günümüzde de devamlılığını sürdürmektedir. Bu çalışmalar artık bilgisayarları sadece kayıt yapan bir cihaz olmaktan çıkarıp, aynı zamanda ses üretebilen ve depolayabilen aygıtlar haline getirmiştir. Sanal çalgılar, modelleme ve dijital olmak üzere iki prensipten birinin üzerine yaratılırlar. Modelleme 128

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

yönteminin yanı sıra örnekleme yöntemi günümüzde büyük bir kullanım alanına sahiptir.

Studio Drummer

Scarbee Bass Guitar

Bilgisayar işlemcilerinin son yıllarda büyük gelişme kaydetmesi ile birlikte softsynth ve soft-sampler adı verilen ve bir host programı üzerinde plug-in olarak çalışan sampler ve sythesizer’lar çok popüler hale gelmiştir (Önen;277). Yaygın olarak kullanılan formatlar; • VST • AU • MAS • RTAS Vurmalı Çalgılar Kısa Tarihçesi Müzik, milletlerin yaşamında çok önemli bir unsur olması nedeniyle üzerinde önemle durulması gereken bir konudur ve tek başına sanat ve bilim dalıdır. Tarih boyunca çeşitli sesler elde edebilmek amacı ile değişik yollara başvurularak çok sayıda farklı tınılara sahip olan materyaller geliştirilmiştir. Şüphesiz ki bu aletlerin en eskisi vurmalı çalgılardır ve tarih boyunca her dönemde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Dolayısıyla tarihin en eski çalgılarının büyük bir bölümünü oluşturmaktadırlar. Aletlerin yüzeyine el ile veya başka bir cisimle vurularak, çalkalanarak ya da ovularak ses elde edilen objelere “vurmalı çalgı” demek mümkündür (Açın;26). Tarih boyunca insanların yaşamının birçok alanında büyük bir öneme sahip olan vurmalı çalgılar, günümüz aranjelerinde ve canlı performanslarında ne kadar eski olursa olsun güncelliğini korumaktadır. Türk Müziği Usulleri Ritim, eski Yunanca’da “akış” anlamına gelmektedir. Perküyon sözcüğü Latince’deki “percussio” ve “percussus” terimlerinden gelmektedir. Percussio “müzikal anlamda dövmek ve çarpmak” anlamına gelirken, percussus, “vurmak” demektir (tr.glosbe.com). Darbuka sözcüğü de benzer bir şekilde Arapça “darp” (vurmak) kökünden gelmektedir (www.almaany.com).

129

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Usul; değerleri birbirine eşit olan veya olmayan belirli sınırlar içinde sıralanan musiki nağmelerini ölçmeye yarayan vuruşların bütününe denir. Bu tarife göre, bir usul birçok vuruştan meydana gelir. Bu vuruşlar belirli değerde musiki zamanlarını ölçmek için kullanılmaktadır. Bu zamanların değerleri birbirine eşit olsa da olmasa da sınırları mutlaka belirli ve vuruşları ölçülüdür (Karadeniz, 30). Türk müziğinde usuller icra edilirken darplar kuvvetli, yarı kuvvetli ve hafif olarak 3’e ayrılmaktadır. Kullanılan çalgının tınısına göre velvele içerisindeki darplar değişkenlik göstermektedir. Bu darplar; “Düm, Tek, Teka, Teke, Tahek” olarak adlandırılmıştır. Düm vuruşu genellikle kuvvetli zamanları, diğerleri ise yarı kuvvetli ve hafif zamanları temsil etmektedir. Yazılışı ise iki çizgi üzerine aşağıdaki gibi yapılmaktadır.

Curcuna Usulü

Oynak Usulü

Türk müziğinde 500’den fazla makam ve 70’ten fazla usul bulunmaktadır. Oluşturulacak olan sanal ses kitaplığında, bu usullerden en fazla kullanılanlarının yer alması, kitaplığın kullanılabilirliği için önem taşımaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi Türk müziği usulleri sadece Klasik Türk müziğinde değil, diğer müzik türlerinin düzenlemelerinde de kullanılmaktadır. Dolayısıyla usullerden en çok kullanılanların kitaplıkta barındırılmasının daha faydalı olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle 2 zamanlıdan 10 zamanlıya kadar olan usullerin kaydedilip, düzenlenip kitaplık içerisinde konumlandırılmalıdır. Ayrıca 10 zamanlıdan daha büyük usuller de çalgılardan alınan tek darpların kaydedilmesi ile mümkün hale gelebilecektir. Aşağıda usullerin klasik Türk müziğindeki isimleri belirtilmiştir. Vurmalı Sazların Kayıt ve Düzenleme Aşaması Vurmalılar aile, tarihin en eski çalgılarının önemli bir bölümünü içerir. Bu çalgıların en ilkelleri bile çağdaş orkestraların vurmalıları arasında yer almaktadır. Bunlar, müziğin yalnızca ritm, renk ve dinamik gücüne katkıda bulunmakla kalmazlar, aynı zamanda müziğin melodik ve armonik öğelerine de katkıda bulunurlar. Türk müziğinin tarihi incelendiğinde, kullanılan vurmalı sazlar oldukça kalabalıktır fakat günümüzde en yaygın olarak kullanılanları; bendir, darbuka ve def’tir. Bu 3 vurmalı çalgı sadece Klasik Türk Müziğine değil diğer müzik türlerine de hizmet etmektedir. İcraları sırasında genellikle bendir kuvvetli zamanları vururken, darbuka ve def daha zayıf zamanları yani daha küçük notaları çalmaktadır. Bendir alt frekanslara, darbuka mid denilen orta frekanslara, def ise daha üst frekanslara sahiptir. Bu yüzden 3 çalgı aynı anda kullanıldığında ritmik bir bütünlüğün sağlandığını söylemek mümkündür.

130

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Müzik üretiminde ses kayıt stüdyolarında genellikle kanal kayıt tekniği kullanılmaktadır. Dolayısıyla bir ritm saz icracısı farklı zamanlarda bendir, darbuka ve def sazlarını icra edebilmektedir. Bendir yapısı gereği alt frekanstaki sesleri ürettiği için, kayıt esnasında alt frekanslara oldukça iyi tepki veren, işitebilen bir kondansatör mikrofonun belirlenip, çalgıyı karşıdan en fazla 10-15 cm uzaklıkta görecek şekilde konumlandırılmalıdır. Darbuka ve def için ise yine aynı mikrofonlama tekniğinin yanı sıra, orta ve üst frekanslara tepkisi iyi olan kondansatör mikrofon tercih edilmelidir. Def’in sallanarak çalınacağı durumlarda ise mikrofonun daha uzak yerleştirilmesi daha iyi sonuçlar vermektedir. Aşağıdaki fotoğraflar profesyonel anlamda müzik üretimi yapan bir ses kayıt stüdyosunda kaydedilmiştir. Görüldüğü üzere mikrofonlar enstrümanları karşıdan görecek şekilde, yakın mikrofonlama tekniği kullanılarak kaydedilmektedir. Ayrıca dikkat edilmesi gereken diğer bir husus, kayıt esnasında çalgının icra edildiği odada bulunan nesnelerin ses yapmaması gerekmektedir. Çalgıların ürettiği ses dalgaları odada bulunan diğer nesnelerin rezonatörünü etkileyebileceğinden, bu nesneler de ses üretebilir hale gelebilmektedir. Bu durum için ayrı bir önlem alınmalıdır.

Bendir

Darbuka

Def

Ses kayıtlarının sonrasındaki ilk adım “Editing” aşamasıdır. Bu aşama müzikal performansların incelendiği, sound kalitesi için geriye dönük düzeltmelerin yapıldığı bölümdür. Küçük düzeltmeler (Smal Editing – Micro Editing); yanlış notaların doğrulanmasını, vokal girişlerinden önceki nefes veya dudak şapırdatmalarının kesilmesi ve diğer notaların onarılmasını içermektedir. Büyük düzeltmeler (Large Editing); seslerin bazı bölümlerinin kopyalanmasını ve şarkının başka bir bölümüne kopyalanmasını içermektedir (Chappell;6,2003). Düzenleme aşaması oluşturulacak olan kitaplığın kullanılabilirliği için oldukça önemlidir. Bu yüzden çalgılardan alınan örnekler titiz bir şekilde düzenlenmelidir. Gerektiği durumlarda icracının her bir vuruşu tek tek düzenlenmelidir. En küçük senkron problemi, sesler üst üste geldiğinde kitaplığı kullanılamaz hale getirebilmektedir. Kuvvetli, yarı kuvvetli ve hafif zaman gözetmeksizin her bir darp aynı çizgi üzerine getirilmelidir. Ardından vuruşlar arasındaki şiddet farklılıkları birbirine yakınlaştırılmalıdır. Aynı döngü içerisinde yer alan 2 kuvvetli vuruş arasında genlik farklılıklarının azaltılması kitaplığı daha sağlıklı hale getirecektir. Bu aşamalar sonrasında örneklerin başlangıç ve bitiş noktaları belirlenmelidir. Örnek oynatıcı başlangıç noktasından başlayıp bitiş noktasına geldiğinde tekrar başlangıç noktasına dönmektedir. Ses örnekleri de döngü (loop) olarak kullanılacağından, başlangıç ve bitiş noktaları özenle belirlenmelidir. 131

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Başlangıç noktası

Bitiş noktası

Darpların senkronizasyonu

Sayısal veriler haline dönüşen ses dalgaları üzerinde değişiklik yapmak, günümüz bilgisayarları ve yazılımları ile oldukça kolay bir hale gelmiştir. Yüksek örnekleme oranına sahip bir ses dosyasının, zamanı, frekansı ve genliği üzerinde değişiklikler yapmak mümkündür. Bu özellikler ürünleri daha kusursuz hale getirmektedir. Önen çalışmasında sayısal bir sesin süresinin %15 oranında kısaltılıp, %20 oranında genişletilebileceğini belirtmiştir. Tempo bakımından da oldukça geniş bir yelpazeye sahip usuller, 55-60 tempoda başlayıp 130-140 tempo aralığında en az 3 farklı tempoda kaydedilmelidir. Bu sayede oynatıcı zaman değişikliği yaptığında çok daha az bozulma görülecektir. Bu durumu tablo haline getirecek olursak; -%15 Uzatılmış 51 72.5 110.5

Asıl Tempo 60 85 130

-%20 Daraltılmış 72 110 156

Ses dosyaları düzenlenirken dikkat edilmesi diğer bir husus, sinyalin tam sıfır noktasından kesilmesidir. Aksi durumlarda seste istenmeyen kirlilikler meydana gelecektir. Düzenlenen Ses Örneklerinin Oynatıcıya Yerleştirilip Kaydedilmesi Birçok firma tarafından üretilmiş örnek oynatıcı mevcuttur. Temelde hepsi aynı mantıkla çalışmaktadır. Ses örneklerini okur ve kaydedildiği takdirde alt belleğinde saklamak üzere kaydeder. Çalınmak istendiğinde kaydedildiği dosyadan oynatılmak istenen veriyi çağırır ve tekrar okur. Bazı örnek oynatıcılar asıl ses dosyasına ulaşılmasına izin verirken bazı oynatıcılar ise yazılımın okuyabileceği dosyalar haline çevirerek sadece o yazılımın okumasına izin vermektedir. Aşağıdaki fotoğraflarda farklı şirketlere ait örnek oynatıcılar gösterilmektedir.

132

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

NI Kontankt

East West

Tasarımının düşünüldüğü Türk Müziği Usulleri ses kitaplığı için dünyada yaygın bir kullanıma sahip olan Native Instrument’e ait Kontakt uygulaması tercih edilmiştir. Kontakt yazılımında “new instrument” menüsü seçildikten sonra ayarlar butonu tıklanıp oluşturulacak olan kitaplığın ilk adımı atılmaktadır. Çıkan ilk pencerede klavye üzerinde yer alacak seslerin haritalandırılması, sesin yüksekliği, döngünün başlangıç yeri, tempo belirleme gibi birçok ayar butonu bulunmaktadır. Bu imkanlar dahilinde kusursuz bir kitaplığın oluşturulması mümkündür.

New Instrument

Data Maping

Editor Window

Her bir notaya bir usul gelecek şekilde sesler oynatıcı içerisine aktarılmaktadır. Varyasyon sayısına göre her oktava bir çalgı gelecek şekilde oktavlar belirlenmektedir. Örneğin C1’ den B1’e kadar bendir’e ait olan örnekler, C2’den B2’ye kadar darbukaya ait örnekler, C3’ten B3’e kadar ise def çalgısına ait örnekler yerleştirilmektedir. Bu sayede 3 oktavda bir usule ait farklı velveleler yer alabilecektir. Örneğin bendir çalgısından alınmış Nim-Sofyan usulüne ait varyasyonlar; C1, D1, E1, F1, G1, A1, B1 tuşlarına, Darbuka çalgısından alınan varyasyonlar; C2, D2, E2, F2, G2, A2, B2 tuşlarına, Def çalgısından alınan varyasyonlar; C3, D3, E3, F3, G3, A3, B3 tuşlarına yerleştirilmiştir. Dördüncü oktavdaki tuşlara ise çalgılardan alınan düm, tek, teke, gibi sesler taşınmaktadır. Bu sayede kitaplıkta yer almayan farklı varyasyonlar çalınabilir hale gelebilecektir. SONUÇ Vurmalı çalgılara ait sanal ses kütüphanesi tasarımının ne şekilde olması gerektiği sonucuna varılmıştır. Çalgıların mikrofonlama teknikleri belirlenmiştir. Analog sinyalin sayısala dönüşümü ve bu durumun önemi anlatılmıştır. Dijital seslerin formatları ve 133

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

bunların barındırılması belirtilmiştir. Sayısal veriler halinde olan seslerin nasıl düzenlenmesi gerektiği görsel yolla anlatılmıştır. Sanal ses kitaplıkları ve bunların çalışma prensiplerine değinip, yeni bir kitaplığın oluşturulma teknikleri üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak Türk Müziği Usullerine ait sanal bir ses kitaplığının oluşturulabilmesi için; • Kitaplıkta yer alacak usuller kullanılabilirliğine göre belirlenmelidir. • Profesyonel bir icracı, profesyonel çalgılar ile usulleri icra etmelidir. • Doğru mikrofon seçilerek en uygun mikrofonlama tekniği kullanılmalıdır. • Düzenleme aşamalarına hizmet edecek yazılımın belirlenmesi, gerekli durumda birden fazla uygulamanın ve yazılımın kullanılması gerekmektedir. • Sample Player içerisine sesler aktarılırken, tempo butonu aktif duruma getirilmelidir. • Usullerin asıl temposu belirlenirken, müzik üretiminde kullanılan yazılımların (DAW) sesin süresindeki değişikliklere ne kadar imkân tanıdığı göz önünde bulundurulmalıdır. • Ses süresini daraltmada %20, genişletmede %15 oranı aşılmamalıdır. Aşıldığı durumlarda seslerde bozulmalar meydana gelebilmektedir. • Seslerin midi klavye üzerinde tuşlara haritalandırılması sırasında, oktavların kullanımı doğru belirlenmelidir. Yani her oktavda bir çalgının olması kullanımı kolaylaştıracaktır. Örneğin c1, d1, e1, f1, g1, a1, b1 tuşlarında bendir, c2, d2, e2, f2, g2, a2, b2 tuşlarında darbuka, c3, d3, e3, f3, g3, a3, b3 tuşlarında ise def’in olması kullanımı kolaylaştıracaktır. Kitaplıklar kaydedilirken, oluşturulan tempolara ve isimlere göre ayrılıp farklı dosyalarda konumlandırılmalıdır. KAYNAKLAR 1. A. Cipriani, M. Giri, Electronic Music And Sound Design Volume I, Contemponet s.a.s., Roma/ITALY, 2009 2. A. Eden, Geleneksel Türk Müziği Çalgılarından Tanbur’un Sanal Çalgı Kitaplığı Oluşturulması, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış doktora tezi), Malatya, 2011 3. D. M. Huber, R. E. Runstein, Modern Recording Tecniques, Elsevier/Focal Press Inc., Burlington/USA, 2005 4. E. R. Miranda, Computer Sound Design Synthesis Tecniques and Programming, Focal Press Music Technology Series, Woburn/UK, 2002 5. F. A. Everest, Master Handbook of Acoustic, Mc Graw Hill Companies, New York/USA, 2009 6. M. E. Karadeniz, Türk Musikisinin Nazariye ve Esasları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1979 134

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

7. 8.

M. Russ, Sound Synthesis and Sampling, Focal Press, Burlington, Burlington, Usa, 2004 M. T. Smith, Sound Engineering explained, Focal Press/Elsevier Inc., ISBN 0 240 51667 2, Burlington/Usa, 1998.

135

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Mimarlik ve Hafiza İlişkisini Deleuze’ün Bergsonculuğu ile Okumak Esma Eroğlu* *: Gazi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Ankara, Türkiye.

Özet Mimarlık ve hafıza ilişkisinin çeşitli söylemlerle ifade edildiği günümüzde kuramsal veya felsefi katkıları oldukça önemlidir. Bu çalışmadaki amaç, çağın filozofu olarak anılan Gilles Deleuze’ün söylemleriyle hafıza kavramının mimarlık üzerinde oluşturacağı yeni bakış açısını okumak olmuştur. Mimarlık disiplinde doğrudan söylemleri sanat, resim veya sinema kadar fazla olmamıştır. Dolayısıyla hafıza kavramı üzerine kurulacak olan Deleuzecü kuramsal çerçevenin mimarlığa yansımalarının ne olduğunun tartışması yapılmaya çalışılmıştır. Deleuze hafıza kavramını Bergsonculuk isimli kitabında, Henri Bergson’un eserlerindeki düşünceleri üzerinden tartışmıştır. Bu referanslardan yola çıkılarak, geçmişin, şimdi ve gelecek ile kurduğu ilişki irdelenerek hafızanın ortaya koyacağı potansiyelin mimarlık için önemi sorgulanmıştır. Deleuze felsefenin kavramların dönüşümü ve yaratımı olduğunu belirttiği söyleminden hareketle geçmiş, şimdi ve gelecek üzerinden ortaya çıkardığı yeni bakış açısının hafızayla ilişkisi bu çalışmanın önemli detaylarından birisini oluşturmaktadır. İlk insandan beri mimarlığın önemli bir yaratım edimi olduğunu düşünürsek Deleuze’ün mimarlığı sanatların ilki olduğunu belirten ifadesi de mimarlığın geçmişle kurduğu bağı ortaya koymaktadır. Zaman ile kurulan bu bütünsel ilişkiden hareketle günümüzde mimarlığın hafızası önemli bir tartışma alanı olmaktadır.

1. GİRİŞ Hafızanın kelime veya düşünsel açılımlarına dair ‘tarih ve geçmiş’e atıfta bulunarak yapılan tanımlamalara sıkılıkla rastlayabiliriz. Hafızanın fenomenolojisi klasik felsefeden çağdaş felsefeye çeşitli fenomenlerle ortaya konmaya çalışılmıştır. Platon hafızayı namevcut bir şeyin mevcut temsili olarak doğumla unutulan ancak aranınca bulunabilen bir mit olarak tartışırken, Aristotales hafızanın konusunun geçmiş olduğunu ifade ederek onu gerçeğe yaklaştırarak doğallaştırmıştır. Bu noktada klasik felsefeyi temel alan düşünceler Husserl'den Bergson’a hafızaya ulaşma ve tanımlama yöntemleri ile çeşitli fenomenlerle ifade edilmeye devam edilmiştir. Bu fenomenler anımsama, akla gelme/arama, akılda tutma/yeniden üretme, alışkanlık/hafıza, dönüşlülük/dünyasallık, hatırlama, yâd etme, tanıma, anı, imge, iz gibi çoğalarak sıralanabilir (Ricoeur, 2012). Fakat hafızaya dair en belirgin kanı geçmiş ait tutarlı temsiller bütünü olarak şekillenmektedir. Hafıza geçmişin bir temsili veya tarihi anlatımların önemli bir dayanak noktası olarak görülmektedir. Bu yaklaşımlarla tarih bilimi gibi hafıza da nesnel ve evrensel bir konuma getirilmektedir ayrıca bu ifade peşi sıra hafızanın güvenilirliğine ve doğruluğuna dair başka sorulara kapı aralar. Hemen aklımızda tarih yazımı, arşivler, belgeler, tanıklar, mekânlar gibi bir dizi cevap belirerek sıralanır. Ancak hafıza böyle kanıtlara ihtiyaç duymayan sezgisel olarak var olan öznel ve kişiye özel bir duygulanımdır. Çağdaş felsefe hafıza kavramının bu yönünü keşfederek onu tarihin

136

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 dogmatik yapısından ayırmıştır. Dolayısıyla temel tartışmalar zamanın niceliksel durumu üzerinden değil nitel veya virtüel boyutu etrafında şekillenmiştir. Özellikle Deleuze’ün Bergson’un hafıza söylemi üzerine yaptığı açılım, bu kavramı yalnızca geçmiş üzerinden değil şimdiyi ve geleceği birlikte kavrayan bütünsel bir zaman algısı içerisinde güncellemiştir. 2. DELEUZE’ÜN BERGSONCULUĞU VE HAFIZA KAVRAMI Bergson varlığı ikilikler halinde kavrayarak çözümlemeye çalışmıştır. Özellikle mekân-zaman, madde-bellek üzerinden ortaya koyduğu düşünceler de beden-ruh arasındaki ilişkiyi sorgulamıştır. Bergson ikilikler halinde kurduğu bu kavramlar arasındaki ilişkiyi, çokluklar üzerinden niceliksel ve niteliksel (Mutman, 2012) olarak bölme yöntemiyle ortaya çıkardığı fark kavramıyla açıklamıştır. Varlığı fark olarak kavrayan filozof, farkı da iki yönde derece ve doğa farkı olarak iki biçimde ele almıştır. Basit bir ifade ile derece farkları bilimsel nedenlere dayan nesnel farklılıkları ele alırken, doğa farkları varlığın sezgisel yönünü ortaya çıkaran ona öznelliğini veren içsel farklara dayanmaktadır. Buradan hareketle hafıza, madde ve mekândan, daha farklı bir yapıya sahiptir. Deleuze bunu doğa farkı ile açıklanmakta olup varlığın niteliği ile kavramıştır. Dolayısıyla bu doğa farkını belirlemek için Bergson maddenin psikolojik varoluşundan ontolojik eğilimine yönelecektir (Yücefer, 2014). Deleuze hafıza kavramını Bergson’un zaman kavramı üzerinden çözümleyerek açıklamaya çalışalım. Deleuze zamanı iki biçimde var olduğunu ve bunların birbirinden ayrıldığını belirtmiştir. Filozof, Bergsoncu süreyi iki şekilde tanımlamıştır:“İlki birbirlerine özdeş anların yinelenmesinden oluşan süreksiz bir dizi; ikinci ise her zaman, bir sonraki an, önce gelen anı içerdiği gibi, bu anın kendisine bıraktığı anı da içerir; diğer yandan iki anının biri diğerinde sıkışır ya da yoğunlaşır, çünkü biri belirdiğinde diğeri henüz kaybolmamıştır”(Deleuze, 2014). Benzer bir ifadeyle; birincisi özdeş anların fiziksel olarak bir biri ardına sıralanması; ikincisi ise anların bir biri içinde var olması ile ortaya sezgisel oluş şeklinde açıklanabilir. Zamanın belirtilen ikinci yönü bizlere hafızanın oluşumunu ifade etmektedir. Ayrıca Deleuze hafızanın oluşmasına ve ortaya çıkmasına bağlı iki yönü anı ve sıkışma olarak ifade etmiştir (Deleuze, 2014). Peki, Bergsoncu hafızayı bu noktada farklı kılan nedir, hafıza zamanın neresindedir ve somut olarak neyi ifade eder gibi sorularla metni açılımlamak gerekmektedir. Deleuze hafızayı zamanın fiziksel yönünden ayıran noktayı Bergson’un öznellik anlatımı ile açıklamıştır. Bunları ihtiyaç-öznellik, beyin-öznellik, duygulanımöznellik, anı-öznellik ve sıkışma-öznellik şeklinde sıralamıştır. Deleuze öznelliğin bu beş yönünden ihtiyacın ve beyinin nesnellik çizgisinden pay aldığını, duygulanımın öznellik ve nesnellik çizgisinin kesişiminde olduğunu ve anı ve sıkışmanın ise öznelliğin çizgisinde yer aldığını belirtmiştir. Dolayısıyla anı ve sıkışma hafızayı zamanın fiziksel hareketinden ayıran yönleridir. Buradan hareketle anıların nerede saklandığı sorusunu Deleuze yanlış tanımlanmış bir problem olarak ifade ederek yine peşinen düşünülen beyin cevabı da indirgeme olarak ifade etmiştir. Çünkü Madde ve Bellek’ in öznelliğe dair analizlerinde beyinin nesnellik çizgisi içerisinde olduğu, fakat anın ise öznellik çizgisinde olduğunu söylemiştir (Deleuze, 2014). Deleuze’ün aktarımıyla Bergson’a göre de “Saf haldeki içsel deneyimin, bize özü tam da sürmek, yani silinmez bir geçmişi şimdide aralıksız devam ettirmek olan bir töz sunarak, bizi anının nerde saklı durduğunu aramaktan

137

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 kurtardığının, hatta bunu yasakladığının farkına varmıştık. Anı kendi kendini saklar…” (Deleuze, 2014) Dolayısıyla Deleuze’ e göre anı yaygın olan düşüncede beyinde değil aksine kendinde saklı durur (Deleuze, 2014). Bu noktada hafıza nesnel olmayan kendine içkin bir durumu ifade eder. Hafıza sezgiseldir ve virtüel olandır. Dolayısıyla Deleuze madde ve bellekte olduğu gibi saf algı ve saf anı, şimdi ve geçmiş arasında bir doğa farkı olması gerektiğini belirtir. Hafızanın varoluşu ise geçmiş ve şimdinin kurduğu ilişkide ortaya çıkmaktadır. Deleuze geçmişin var olmadığı düşüncesini kabul etmemektedir, aksine şimdinin yok olduğunu fakat bir eylemde bulunduğunu ifade eder. Geçmiş ise eylemde bulunmaz fakat var olmayı da bırakmamıştır. Deleuze’ün Bergsoncu ifadesi ile “Şimdinin her an zaten “varolmuş olduğunu, geçmişin ise “varolmak olduğunu” öncesiz sonrasızca, her zaman var olduğunu söylemek gerekir. Geçmiş ve şimdi arasındaki doğa farkını bu şekilde ifade eder. Ama Bergson kuramının bu ilk yönü, psikolojinin ötesinde bir kapsama sahiptir. Saf anı olarak adlandırdığı şeyin hiçbir psikolojik varoluşu yoktur. Bu yüzden, onun virtüel, eylem dışı ve bilinçdışı olduğu söylenir... Psikolojik olan şimdidir. Yalnızca şimdi, “psikolojik” tir; ama geçmiş saf ontolojidir, saf anı yalnızca ontolojik bir anlama sahip olabilir”(Deleuze, 2014). Buradan hareketle Deleuze Bergson hatırlama olayına dair bir yöntemini aktarır. Bu yönteme göre ilk olarak bir anıyı ararken şimdiden kopup genel bir geçmişe yerleşiriz. Sonrasında ise geçmişin herhangi bir bölgesine yerleşilir. Geçmişten bir anının ortaya çıkması için yapılan zihinsel adımlardır bunlar. Hatırlama işlemi gerçekleşene kadar bu anı virtüel olarak kalır. Hatırlama işlemi olduğu anda edimsel hale geçer. Bergson bu yöntemi zihinsel olarak geçmişe birdenbire sıçrama olarak ifade eder (Deleuze, 2014). Bergson’un anıya ulaşmak için şimdiden geçmişe yapılan sıçrama hareketindeki amaç geçmişin geçmişte kavranması gerektiğini anlamaya dair sezgisel bir yöntemdir. Deleuze göre: “Şeyleri nasıl kendimizde değil de oldukları yerde algılıyorsak, geçmişi de ancak olduğu yerde, yani biz de ya da bizim şimdimizde değil kendisinde kavrarız. Öyleyse, şu ya da bu şimdinin tekil geçmişi olmayıp ontolojik bir alan gibi olan “genel bir geçmiş”, her tekil şimdinin “geçmesinin” koşulu olan, öncesiz sonrasız her zaman var olan bir geçmiş vardır. Bütün geçmişleri mümkün kılan bu genel geçmiştir” (Deleuze, 2014). Bir şeyi anımsamak için öncelikle geçmişe yerleşmek gerekir. Zihinde gerçekleşen bu oluşumu ontolojiye sıçrama olarak ifade eder. Şimdiden bir kopuş veya psikolojiden bir çıkıştır aynı zamanda anının ontolojik halidir. Anı kendini muhafaza ettiği kendindi varlığında bulur ve artık psikolojik olarak var oluşunu tamamlar. Başka bir ifadeyle anı artık virtüel veya ontolojik halinden edimsel hale veya psikolojik haline geçer. Geçmişi tamda olduğu yerde geçmişte kavramış oluruz ve belirtilen zihinsel sıçrama ile onu şimdide varoluşunu sağlarız (Deleuze, 2014). 4 Anılar dolayısıyla genel bir geçmiş üzerinde virtüel olarak kuruludur. Bu genel geçmiş artık ontolojik hafıza olarak da adlandırılabilir. Genel geçmişteki özne Bergson’un belirttiği yöntemlerle anıyı psikolojik hale getirir. Anın psikolojik hale gelmesi hatırlama ediminin kendisi olur. Dolayısıyla hatırlama şimdide gerçekleşir ve bu noktada Bergson’un hafıza kavramı çözülmeye başlar. Deleuze göre: “Geçmiş şimdi olduğu zaman zaten kurulmamışsa asla sonradan kurulamaz. Burada, adeta zamanın temel bir konumu söz konusudur, ama belleğin en derin paradoksu da buradadır. Geçmiş olmuş olduğu şimdiyle eşzamanlıdır. Geçmiş artık olmamayı beklemek zorunda kalsaydı, hemen şimdi geçmiş, “genel olarak geçmiş” olmasaydı, asla olduğu şeye

138

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 dönüşemezdi, asla şu belli geçmiş olamazdı” (Deleuze, 2014). Şimdiden geçmişe yapılan bu hareketle genel geçmişte sürekli bölünen zaman, hatırlama ile geçmişi şimdide var eder. Bu da zamanın doğrusal veya ardışık bir yapıya sahip olarak değil geçmişin şimdide var olması ile birlikte varoluşu ifade eder. Bergson bunu Koni Metaforu olarak adlandırdığı çalışmasıyla açıklamaktadır.

Burada AB geçmişi temsil ederken S şimdiyi temsil etmektedir. Koni şemasındaki A’B’, A”B” kesitleri geçmişin herhangi bir bölümünü temsil etmemektedir. Bu kesitlerde tıpkı AB gibi genel bir geçmişi ifade etmektedir. Fakat önemli olan nokta koni biçimsel ifadesinin de belirttiği üzere yoğunlaşma düzeylerindeki farklılıktır. Dolayısıyla zaman “tüm düzeylerin, tüm gerilimlerin, tüm sıkışma ve gevşeme derecelerinin kendinde bir arada oluşudur” (Deleuze, 2014) Geçmişin şimdiyle var olması, şimdinin ise geçmişte birikmesi, geçmişin sürekli yineleyerek yeni bir şimdi yaratmasına neden olmaktadır. Bu da her defasında yeni zihinle karşılaşma anlamına gelen farklılıklar üretmektedir. Deleuze’ün Bergsoncu hafızayı mimarlık ile ilişkilendirme biçimi ise bu bütünsel yaklaşımda yenilenen zihinle varoluş gösteren öznedeki sürekli farklılaşmayla kavranacaktır. 3. DELEUZE’ÜN BERGSONCU HAFIZA KAVRAMI VE MİMARLIK İLİŞKİSİ Hafızanın yalnızca tarih ve geçmiş ile değerlendirilmesi mimarlık içinde benzer bir kavramsal ve eleştirel bir süreci doğurmuştur. Tarihçinin görevi tarihi doğru yöntemler kullanarak bilgi ve tecrübesi ile geçmişi aydınlatması olarak bilinmektedir. Fakat çağdaş kuramcılara göre geçmişin aydınlatılmasının bir önemi yoktur. Tarih yazımı ve tarihi metinleri eleştirel olmadığı sürece herhangi bir öneme sahip olmaz. Gerçek tarih yazımı inşa edilen ve icat edilendir. Ancak mimarlık için tarihi belge mimari yapının kendisidir yani çağlar boyunca inşa edilen tapınağı, sarayı, kilisesi, camisi veya konutu... Peki mimari ürün de bir arşiv veya bir kalıntı niteliği taşır mı? Bir arşivin veya kalıntının

139

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 günümüz için ne anlam ifade ettiği önemlidir. Mimari için sorgulanmayan bir tarih anlayışı doğrudan taklitsel anlatımlara sürükleyebilir. Geçmişin mimariye sunacağı katkı anlamsız temsil yığınları olarak karşımıza çıkmış olur ve mimarlığa faydasız bir tekrar dayatılarak hafıza fetiş unsuru haline getirilmesi kaçınılmazdır. Pier Nora hafızanın bu şekilde sorgusuz bir tarih anlayışı olarak algılamasını şu şekilde eleştirmiştir: “arşiv yaşanmış bir hafızanın maksatlı veya maksatsız kalıntıları değil kaybedilmiş bir hafızanın iradi ve örgütlü salgısıdır. Tarihselleştirilen hafıza terörizmi” (Nora, 1984). Mimarlık için hafızayı bir arşiv veya kalıntı olarak görmek hafızanın israf edilmesidir. Hafıza bunun ötesinde önemli bir yaratım potansiyelini bünyesinde barındırır. Aynı zamanda tarih, gelenek ve hafıza “tüm çağlarda vaat edilmiş mimarlık ürünlerinin zaman ötesi bir şimdi içinde temsil edildiği yassıtılmış geçmişin metaforlarıdır. Mimarlığın tarih kavrayışı geçmişte ortaya konmuş mimari ürünlerin güncel temsillerine dayanır” (Tanyeli, 2011). Dolayısıyla yeniden inşa edilmez veya icat edilmez, bütünüyle hep orada var olmuştur. Yalnızca önemli olan böyle bir bütünselliğe nasıl yaklaşılacağıdır (Tanyeli, 2011). Deleuze’ün Bergsoncu hafızası ile mimarlık hafıza ilişkisi yeniden tanımlanır. Zamanın fiziksel ve zihinsel iki yönünden bahseden Deleuze, hafıza kavramını da kavrayacağımız yerin zamanın zihinsel yönü olduğunu ifade etmiştir. Geçmiş, şimdinin ve gelecek bir arada varoluşunu temsil eden hafıza kavramının mimarlıkta nasıl cisimleşeceği ise temel soru olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanju’ya göre: “Her türlü düşüncenin, virtüel ile edimsel, hafıza ile algı arasındaki etkileşim sürecinin eşzamanlılığında ortaya çıkar“ (Tanju, 2008). Hafıza ve algının ortaya koyduğu doğal farklılıkları, sürekli devinim halinde olan birden fazla gerçekliğin ortaya çıkmasına neden olur. Zamanın niteliksel oluşumu özneye sürekli bir oluş halinde olmaya tabi tutar. Bundan dolayı sabitliklere ve hareketsizliklere yer yoktur. Özneye dayatılan kimlikler farklılaşır ve “bir öteki oluşu, ötekine akışa” (Tanju, 2008) doğru yol alır. Bir yaratım edimi olan mimarlık için de elbette virtüel bir süreç ve hafızanın algı da var olduğu bir şimdi de olmadan bahsedilebilir. Mimarlık sezgisel ve zihinsel bir sürecin edimidir. Deleuze’ün Bergsoncu hafızası ile mimarlığa bakıldığında zihinsel pek çok yaratımın bu kavramsal bakış açısı ile ortaya konabileceği ifade edilebilir. Mimarlık geçmişin doğrudan temsil edilmesi veya ideal mekân anlayışı ile kurgulanması onu mutlak gerçeklik olarak bahsedilen sabitliklere hapseder. Fakat Deleuze’ün Bergsoncu Koni Metaforundan hareketle geçmiş ve şimdinin bir arada varoluşu” ve her şimdinin ortaya çıkmasıyla oluşan yeni bakış açıları ile farklı bir mimari yaratım sunulabilir. Lefebre’ye göre “Geçmiş, şimdi ve olanaklılık birbirinden ayrılmaz. Düşünce potansiyel bir nesneyi incelemektedir ki bu da yeni yaklaşımlar gerektirir” (Lefebre, 2016). Bu hem geçmişi şimdide dönüştürmeyi hem de yaratıcı edimi sürekli canlı tutacak mimarlık oluşlarına sahne olacak bir şimdiyi tariflemektedir. Başka bir soru ise mimarlık geçmişe herhangi bir sıçrama yapmadan ya da hatırlama veya anımsama olmadan var edilemez mi? Tanju bunu şu örnekle ifade etmiştir: “Düşünen imalat olarak mimarlık, her zaman için verili kimlikler yerine henüz ortaya çıkmamış öteki oluşlar için yapılabilir ancak; ne söz gelimi Almanlar Schmitthenner’in imal ettiği Türk Evi’ne mecburlar, ne de her ikisi de zaman ve mekândan bağımsız herhangi bir evrenselci ev imalatına mahkûmlar. Tersine, bu imalatların her birinin sırasıyla türdeşleştirilmiş Alman, Türk ve insan temsillerinin, kimliklerinin üretimi, düşünen imalatın disipline edilmesi pratikleri olduklarını akılda

140

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 tutmak gerekiyor” (Tanju, 2008). Yassıtılmış tarih anlayışı, geçmişi nostaljilerden ibaret görmek ve temsil takıntısı mimarlık için günümüzde patolojik bir sorun haline gelmiştir. Günümüzde mimarlık yaratımı için “Artık yassıtılmış geçmişleri unutmak ve mimarlığın kendi bireysel varlığımızın ve mimari ürünlerin tarihselliğini bitimsizce sorgulamak durumundayız… Hiçbir şey toplum genelinde anımsadıkları değildir, vazgeçilmez hiç değildir, öğrendikleridir... Çevresinde hafızasında mevcut olmayan yeni katkılarla sürekli bozulan değil sürekli değişen bir kentsellik ve toplumsallık görür” (Tanyeli, 2011). Buradan hareketle mimarlık için hafıza zihinsel bir hareket, algı ise mekânsal bir yayılımdır. Zihnin zamansal hareketliliği mimarlık için mekânsal oluşları temsil etmektedir. Geçmişin ikonografik veya temsili anlatımları yerine, geçmişi şimdi ile bir ara düşünen yeni bakış açıları ile var etmek, mimarlık için zenginleştirici kazanımları ortaya çıkaracak ifade biçimleri olabilir. 4. SONUÇ YERİNE Deleuze’ün Bergson düşüncesiyle hafıza kavramı ile mimarlığı yorumlamak günümüz pratiği açısından ele alındığında, hafızanın kavranışındaki hastalıklı bakış açılarını tedavi için bir reçete olarak sunulabilir. Çünkü mimarlığı hatırlama ve pratik etmenin nasıl ifade bulduğu geniş bir tartışma alanıdır. Geçmişin taklit veya eklektik olarak hapsolduğu kısır döngüsünde mimarlık için yaratıcı bir oluş sunmak zordur. Fakat aynı zamanda geçmişi yok sayan bir mimarlığın şimdiyi inşası kendine içkin bir yaratım sunmaz. Bu noktada Deleuze’ün ışık tuttuğu bir arada oluş veya eşzamanlılık fikri ile mimarlık yaratımına farklı bir perspektif sunabilir. Dolayısıyla Deleuzecü hafızanın mimarlık ile kurulan ilişkisi ve ortaya çıkarılan yeni bakış açıları, yeni problem alanlarının oluşmasına katkı sağlayacaktır. Mimarlık geçmişi şimdiyi ve geleceği bir arada bulunduran bir oluştur. Yassıtılmış tarih anlayışı ile mimarlık kısır döngüye hapsedilmemelidir. Mimarlık süreklidir, devingendir, dinamiktir ve üretir. Günümüzde mimarlık tarihi temsillere değil nitelikli olmaya muhtaçtır. Çünkü mimarlıkta “hiçbir şey sabit değildir, her şey oluşa tabidir ve bu anlamda hiçbir eser nihai anlamıyla bitmiş değildir... Hiç değişmeyen sabit bir formdan bahsedilemez… Deform ve reformdan ziyade transforma işaret eden bir felsefedir” (Tanju, 2012). REFERENCES B. Tanju, “Mimarlık ve Hafıza”, değ. Metin Demir, Bülten’den Bilim ve Sanat Vakfı (80), 74-75, 2013. B. Tanju, “Zaman-Mekan ve Mimarlıklar”, Zaman Mekân içinde, eds.: A. Şentürer, Ş. Ural, Ö. Berber, F.U. Sönmez, YEM Yay, İstanbul, 168-185, 2008. G. Deleuze, Bergsonculuk, çev. Hakan Yücefer, Otonom Yayıncılık, İstanbul, 91-111, 2014. H. Lefebre, Şehir Hakkı, çev. Işık Ergüden, Sel Yayıncılık, İstanbul, 121, 2016. H. Yücefer, Deleuze’ün Bergsonculuğuna Giriş, Bergsonculuk içinde, G. Deleuze, Otonom Yayıncılık, İstanbul, 30-31, 2014. M. Mutman, 2012, “Deleuze Felsefesinde Hafıza ve Sinema”, değ. Celil Civan, Bülten’den Bilim ve Sanat Vakfı (80), 72-73, 2012.

141

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 P. Nora (Haz), Les Lieux de mèmorie,I, “La Rèpublique, 27, 1984,.içinden: Ricoeur, Hafıza, Tarih Unutuş, Metis Yayınevi, İstanbul, 447, 2012. P. Ricoeur, Hafıza, Tarih Unutuş, Metis Yayınevi, İstanbul, 23-63, 2012. U. Tanyeli, Rüya, İnşa İtiraz, Mimari Eleştiri Metinleri, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 92-93, 2011.

142

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Seramik Eğitiminin Bir Hekime Sanatsal ve Sosyal Katkıları H. Serdar Mutlu* *: İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Seramik Bölümü, Malatya-Türkiye.

Abstract In this study, contribution to artistic skills and social fields in the ceramic education course which İnönü University Medicine Faculty term II doctor candidates first took. There are 80 people that registered to the class and 45 people as 23 women 22 men, choosen from permanent participants. Participants have an average age of 18 and 25, and ‘coming from different cities and countries’ was taken into consideration while selecting the participants. In the research, qualitative research method was used to collect detailed and in-depth data, to directly learn the individual perceptions, experiences and perspectives of the participants, and to understand and explain current situations. Participants were asked open-ended questions regarding their mental processes they have observed, manipulative skills, creativity, sharing and social achievements in their mental processes handicrafts in this course. Students' responses to these questions were qualitatively examined and analyzed by content analysis method. While examining the findings obtained, it was collaborated with three experts in different fields, and responses from students' feedback were collected under 2 theme and 8 categories. The experts specified these classifications as numerical values and provided frequency and percentage ratios in Tables 1 and 2. The numerical values of the categories collected under the themes in both tables were sorted descending by size, and categories were explained by sample expressions of students. An overall evaluation of the study was presented by reading these tables in detail, discussing and referencing to similar research present in literature. The study ends in results and suggestions sections. Keywords: Medicine, Ceramics, Creativity, Social and Artistic Skill.

1. GİRİŞ

Sanat insanlık tarihi ile başladığı varsayılan, yaşadığı dönemin estetik değerlerini yansıtan belge niteliğinde bireysel bir ifade aracıdır (Mutlu, 2007:71). Bu araç bireyin, üretme sevincini yaşamasına, sosyal ilişkilerini düzenlemesine, iş birliği ve paylaşım becerilerini kazanmasına katkıda bulunmaktadır (Kırışoğlu, 2002:47).Güzel sanatlara ilişkin etkinlikler bütünü olan sanat eğitimi ise; bireyi kendi yaşantısı yoluyla, duygu ve zevk eğitimine, güzel biçimlere duyarlılık kazanmaya ve her türlü anlatım biçiminde estetik düşünce ve bilinci örgütlemeye yönelik bir tavır olarak tanımlanmıştır (Artut, 2009:105; Uçan, 1996, 123). Sanat eğitimi sadece yetenekli bireylerin ve sanatçıların yetiştirilmesinde değil, herkes için gerekli kişilik ve estetik eğitim olanağı vermektedir (Gençaydın,1990). Sanat eğitimi, bireyin yetişme sürecinde duygu ve düşünceleri arasında iç içe geçmiş bağlantıyı kurmasını (Yolcu 2004: 91), ruhsal, kültürel, düşünsel açılardan var olmasını (Erbay,1997: 54), gözlem yapma, pratik düşünme,

143

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 özgün buluş, yaratıcılık yeteneklerini, hoşgörülü ve dinamik bir kişilik kazanmasını (Isenberg, Jalongo,1993; Üstündağ, 1996; İlhan, 1997; San,1985), sanatsal ve sosyal yönlerinin gelişim süreçlerine katkı sağlamaktadır. Günümüzde sanat eğitimi içerisinde yer alan seramik eğitimi, insanın kili kolay şekillendirme özelliğini keşfetmesiyle başlayan eski ve köklü bir geçmişe sahiptir. Seramiği işlevsellikten sanata ve eğitim alanına aktaran insanlık, meslek edinme amaçlı öğrenmenin yanında kişisel ve toplumsal açıdan bir iletişim aracı (Mutlu,2007), duygusal rahatlama (Ersoy, 1990; Kale, 1994; Mayesky, 1995; Torrance, 1972), paylaşım ve sanatsal bir etkinlik olarak da görmeye başlamıştır. Bu çalışmada, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem II hekim adaylarına ilk kez verilen seramik eğitiminde Sanatsal ve Sosyal Alanlarına Katkı durumları araştırılmıştır. Sanatsal Alana Katkılar beş alt tema başlığı altında ve Sosyal Alana Katkılar üç alt tema başlığı altında toplanmıştır. Gönüllü 45 katılımcının her iki alana katkı durumları nitel araştırma yöntemi kullanılarak tespit edilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgular, farklı alanlarda uzman üç araştırmacı tarafından değerlendirilmiş, Tablo1 ve Tablo 2’de frekans ve yüzdelik oranlarıyla verilmiştir. Her iki tabloda ana başlık altında toplanan, alt başlık temalarının sayısal değerleri büyükten küçüğe doğru sıralanmış ve öğrencilerin örnek ifadeleri ile açıklanmıştır. Çalışmanın genel değerlendirmeleri bu tabloların okunmasıyla birlikte daha önce benzer araştırmacıların referans ifadelerine de yer verilerek önerilerle tamamlanmıştır . 2. BULGULAR VE YORUMLAR Bu bölüm iki başlık halinde sunulmuştur. Önce Seramik Eğitimi alan hekim adaylarının Sanatsal Alana Katkıları, daha sonra Sosyal Alana Katkı durumları ele alınmıştır. Araştırmada elde edilen veriler analiz edilmiş, hekim adaylarının sanatsal ve sosyal alanlarına katkı durumları yazına uygun hale getirilmiştir. A.SANATSAL ALANA KATKILARI Tablo 1. Seramik eğitiminin bir hekime sanatsal alandaki katkıları ve örnek ifadeleri. Dersin Katkıları I. Sanatsal Beceriler 1. Sanata yakınlaşma 2. Yaratıcı olma 3. Tümevarımı öğrenme 4. Detaylı düşünme 5. Renklerle oynama

Frekans 15 6 4 2 2 1

Yüzde 19,48 40,00 26,66 13,33 13,33 6,66

Seramik eğitimi alan hekim adaylarının Sanatsal Alana Katkıları incelendiğinde; beş farklı alana katkısı olduğu ortaya çıkarılmıştır. Katılımcılara göre en çok sanatsal alana katkı durumu Sanata yakınlaşma becerilerinin geliştiği yönünde olduğu anlaşılmaktadır (f=6,%40). Tıp öğrencileri bu derste görsel algılamalarının geliştiğini ve böylece sanatın farklı alanlarına da ilgilerinin arttığını belirtmişlerdir. Bu kategoriye ilişkin katılımcılar; “Seramik sanatında görsel algıda dikkatim arttı, sanatın emek yoğun ürüne dönüşüm sürecini yaşadım ve diğer sanat dallarına ilgim arttı.” vb. şeklinde ifade etmişlerdir.

144

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Hekim adayları, tıp ortamı dışında ilk kez seramik üretim atölyesinde bulunduklarını ve yaratıcı düşünce becerilerinin geliştiğini (f=4), bu kazanımlarını tıp eğitimlerine de aktarabildiklerini (%26.66), şöyle ifade etmişlerdir; “Sanatsal alandaki yaratıcı düşüncelerimin farkına vardım.” Katılımcıların diğer kazanımlarından biri de Tümevarımı Öğrenme becerisidir (%2), seramik biçimlendirmede parçadan bütüne ulaşabilme becerisine katkı sağladığını (%13.33), “Seramik eğitiminde parçadan bütüne ulaşma anlayışım gelişti.” ifadeleri ile belirtmişlerdir. Hekim adaylarında (%2) sanat ve tıp alanlarında daha detaylı düşünebilme becerisi (%13.33), kazandıklarını şöyle ifade etmişlerdir; “Seramik çalışırken şekiller ve biçimler üzerinde daha detaylı düşünme fırsatı yakaladım.” Son olarak da tıp öğrencilerinde Renklerle Oynama becerisini (f=1), özgürce ürettikleri seramik çalışmalarda kullandıklarını (%6.66), “Renklerle özgürce oynama fırsatı buldum.” şeklinde ifadeleri ile belirtmişlerdir. B. SOSYAL ALANA KATKILARI Tablo 2. Seramik eğitiminin bir hekime sosyal alandaki katkıları ve örnek ifadeleri. Dersin Katkıları frekans yüzde 12.98 10 II. Sosyal Alana Katıkları 50 5 1. İletişim becerileri gelişti 30 3 2. Paylaşım arttı 20 2 3. Takım çalışmasını geliştirdi Seramik eğitimi alan hekim adaylarının Sosyal Alana katkı durumu üç kategoride değerlendirilmiştir. Bunlardan ilki, iletişim becerilerinin geliştiği (f=5), meslek yaşamlarında sosyal çevre, hasta ve hasta yakınlarıyla kuracakları iletişime (%50) ve sanatla kurdukları iletişime katkı sağladığını belirtmişlerdir. Bu kategoriyi oluşturan kazanımlar hekim adayları tarafından şöyle ifade edilmiştir; “Kendi sınıf arkadaşlarımla ve farklı sınıflardaki arkadaşlıklarımda, tıp hocalarımla ve seramik hocalarıyla iletişim becerilerimi geliştirdim.” Kişisel paylaşım arttı (%30), özellikle hırslı akademik ortamdan uzaklaşarak, seramik atölyesinde sınıfça tasarlanan ortak projedeki üretim çalışmalarıyla ekip ruhu ve paylaşım becerilerini geliştirdikleri gözlemlenmiştir. Hekim adayları bu tutum ve davranışlarını kendi alanlarında da uygulamaya başladıklarını; “Aynı fakültede olmamıza rağmen diğer sınıf arkadaşlarımla iletişimi seramik atölyesinde kurdum, aynı mekanı, malzemeyi ve aletleri birlikte kullanmaya başladık ve bu durum aramızda paylaşım duygusunu geliştirdi.” ifadeleri ile belirtmişlerdir. Sosyal bir özellik olan takım çalışmasını geliştirme, birlikte ve koordineli hareket etme durumu (f=2), yüzdelik oranı (%20) ile hekim adaylarının belirttikleri diğer bir beceri kazanımıdır. Son olarak katılımcılar arkadaş, aile, sanatsal, sosyal ve mesleki çevrelerindeki kişilerle yapmaları gereken işleri daha kısa sürede ve farklı bakış açılarıyla takım çalışmasını benimseme becerisi kazandıklarını; “Tıp hayatında takım çalışması ve dinamiklerimi geliştirdim.” vb. ifadelerle belirtmişlerdir. 3. TARTIŞMA Tıp eğitiminde son yıllarda antropoloji, edebiyat, tarih, felsefe, din ve görsel sanatlar gibi insani bilimlerden yararlanma eğiliminde artış görülmektedir (Akman,

145

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 vd.,2009). Bunun nedeni, sanat eğitiminin bireyin zihinsel ve davranışsal gelişim süreçlerine olumlu katkılar sağlaması, tıp eğitimi ve mesleğine de kolayca aktarılabilir olmasıdır. Bunlar; tiyatro, şiir, öykü, müzik, resim, seramik ve benzeri sanat alanlarının tıp eğitiminde sanata ilişkin duyarlılığın artırılmasında etkili olduğu bildirilmektedir (Shapiro,2005; Grant, 2002). Bu konuda Amerika’da 2004 yılında yapılan bir araştırmada, 83 tıp fakültesinde verilen sanat eğitimi derslerinin seçmeli, zorunlu ve program dışı etkinliklerdeki yüzdelik oranları ve sanat eğitiminin katkı durumları araştırılmıştır (Rodenhauser, vd.2004 ). Ülkemizde ise, tıp fakültelerinin çok azında sanat eğitimi dersleri teorik olarak verildiği vurgulanmıştır(Ünalan, vd.2006; Elçin, vd. 2006). Buna rağmen, hem tıp alanında hem de sanat eğitimi alanındaki araştırmaların yetersiz kaldığı ve sanatın hekim adaylarına kişisel, sosyal ve sanatsal beceriler kazandırmasındaki olumlu katkılar sağladığına (Taylor,2005), dair görüşler dile getirilse de henüz tartışmaya açılmadığı görülmektedir. Bu çalışma kapsamındaki literatür taramalarında, tıp fakültelerinde seramik eğitiminin hekim adaylarına katkı durumlarıyla ilgili araştırmaya rastlanmamıştır. Böylelikle bu çalışma tıp ve seramik eğitimi alanında ülkemizde bir ilk olma özelliği taşıyacağı düşünülmektedir. Çalışma evreni olarak, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem II öğrencileri seçilmiştir. Seramik eğitimini ilk kez ve iki dönem boyunca alan katılımcıların, sanatsal ve sosyal alanlarına katkı durumları araştırılmış ve sonuçları değerlendirilmiştir. Tıp öğrencileri seramik eğitimi derslerinden sonra iletişim becerilerinin geliştiği, paylaşım becerilerinin arttığı ve takım çalışmasını geliştirdiği gibi iyi bir hekimde olması gereken özellikleri kazandıklarını belirtmişlerdir. Bu özelliklerin kazanılmasını ölçmek amacıyla Macnaughton’nun 2000 yılında tıpta insani bilimler için yaptığı sınıflama, sanatın tıp eğitimindeki işlevlerini özetlemektedir (Macnaughton,2000). Lazarus ve arkadaşları sanat konulu seminerler sonrasında öğrencilerden alınan geri bildirimlerde kişisel gelişimlerine katkısı yönünde olumlu sonuç bildirmişlerdir (Lazarus,vd, 2003). Böylece sanat aracılığı ile tıp öğrencilerinin kişisel tutum ve davranışlarına yönelik klinik karar verme sürecinin insani boyutunu daha da zenginleştireceği (Wachtler, vd. 2006; Henderson,vd. 2003), ayrıca hekim adaylarını tıp dünyasının yıllardır içine çektiği yayılımcı tutum ve davranışlar bütününden çıkartıp, kişisel bir deneyim yaşama (Macnaughton,2000), olanağı sunan sanat eğitiminde bulabileceklerini ifade etmişlerdir. Seramik eğitiminin hekim adaylarına katkıları incelendiğinde; Sanatsal ve Sosyal Alanlar olmak üzere iki ana başlık altında, sekiz alt başlık temasından oluşan gelişim becerileri kazandıkları görülmektedir. Bu becerilerin kazandırılmasında, seramik üretim atölyesinde öğrencilere interaktif dersler uygulanmıştır. Seramik eğitimi alan hekim adaylarında Sanatsal Alanlarına Katkıları başlığı altında beş alt tema başlığı belirlenmiştir. Bunlar; Sanata yakınlaşma, Yaratıcı olma, Tümevarım, Detaylı düşünme ve Renklerle oynama becerilerinin geliştirilmesi olarak sıralanmıştır. Sosyal Alanlarına Katkıları üç alt başlık altında; İletişim becerilerinin gelişmesi, Paylaşımın artması ve Takım çalışmasını geliştirdi olarak toplanmıştır. Buna göre;

146

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Sanatsal Alana Katkıları Sanata Yakınlaşma, sanat eğitimi sürecinde birey, çevresi ile ilişkiye girerek bilgi, beceri, görsel deneyimlerini, yaratıcılık becerisini ve hayal gücünü geliştirdiği (Ayaydın vd., 2009; Kırışoğlu, 2002; Soylu, 2004; Teo vd., 2000), özgün çalışmalara, kendi fikirlerini uygulamaya yöneldiği ve problemlere çözüm yolları bulma beceresi kazandığı bilinmektedir (Artut, 2009; Buyurgan vd., 2012; Üstündağ, 2002). Uygulamalı seramik eğitimi alan tıp öğrencileri, görsel algılarının gelişmesi sayesinde sanatın farklı dallarına da ilgilerinin arttığını ifade etmişlerdir. Tümevarımı öğrenme, bilimsel yöntem, olgusal nitelikli problem çözmenin, bilim üretmenin bilinen en güvenilir yolu olarak kabul edilmektedir (Yıldırım,1997; Toros, 2001; Booth vd.2001). Bilimsel yöntemlerden biri olan tümevarım 16.yy’da doğa bilimlerinde kullanılmaya başlamıştır. Daha sonra Descartes’ın bilimde, Bacon’cu tümevarımı ve Aristo’cu tümdengelim yaklaşımlarını sentezleyip kullanması (Karasar,2003; 3-43) ile yaygınlaşmıştır. Tümevarım, sanatta ve seramik eğitiminde de kullanılmaktadır. Öyle ki, tıp öğrencileri yapacakları seramiği çeşitli yöntemlerle kil parçalarını birleştirerek üretmeyi tümevarımla öğrenirler. Böylece, tümü oluşturan her bir parça ve bağlantıyı bir sorunmuş gibi ele alıp, eleştirel düşünme ile çözerek (Akar, vd. 2004), seramik üretim yöntemlerini öğrenmeyi başarırlar. Seramikler üretilip atölyede sergilenerek, tıp öğrencilerinden renk-biçim-içerik, estetik ve plastik ögeleri bir bütün olarak eleştirmeleri istenmiştir. Böylelikle öğrenciler esnek, yaratıcı, açık görüşlü, sorgulayan, araştıran, olayları çok yönlü değerlendirebilen, tümevarım ve tümdengelimle muhakeme yapabilmeyi de öğrenir (Branch, 2001; Akbıyık ve Seferoğlu, 2006). Tıp öğrencileri seramik eğitimi ile bu yetenek ve becerilerini geliştirmelerinde olumlu katkılar sağladığını ifade etmişlerdir. Detaylı düşünme, tıp öğrencilerinin sanat yoluyla gözlem, tarif etme ve yorumlama becerilerini geliştirmek üzere yapılan bir araştırmada, öğrencilere portre tabloları detaylı olarak inceletilmiştir. Kazandıkları bu becerilerle tıp öğrencileri, hasta yüzlerinin yer aldığı fotoğraflardaki duygusal ve karakter ifadelerini detaylı görebilme farkındalığını artırdığı belirlenmiştir (Bardes, vd.2001). Benzer şekilde müzik, resim ve görsel sanatlar eğitimi ile sosyal ve kültürel yapılardaki aynı olayları farklı açılardan (Kumral 2009) detaylı düşünebilme becerisinin kazandırılması (Branch, 2001), genel eğitimin temel unsuru (Türe, 2007: 70) olarak görülmelidir. Seramik eğitimi, hekim adaylarının tasarımdan ürün elde etme sürecine kadar detaylı düşünebilme ve görebilme becerilerini kazanmalarına olumlu katkılar sağladığı bilinmektedir. Bunlar, hekim adaylarının bireysel, sosyal ve hasta yaşamlarını daha detaylı ve dikkatli bir biçimde izleme ve empati yapma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olduğu ifade edilmektedir (Kökdemir, 2009). Yaratıcı olma, sanat eğitimi sadece yetenekli bireylerin ve sanatçıların yetiştirilmesinde değil, herkes için gerekli görülen ve insanın yaratıcı güçlerini ortaya çıkaran bir eğitimdir (Gençaydın,1990). Sanat eğitiminin kazandırdığı yaratıcılık, düşünce aktarımı, ifade özgürlüğü, el becerileri ve kültür birikimi insan yaşamının her alanında (Özsoy, 2003; Erbay,1997) kendini göstermektedir. Bu nedenle, çağdaş eğitimde bireye bilgi aktarımı yanında ilgi ve yeteneklerini geliştirmesi, topluma yapıcı, yaratıcı, eleştirel düşünceye sahip ve üretken kişilerin kazandırılmaması da

147

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 amaçlanmalıdır (Aral, 1999; Alagözlü, 2007). Bu anlamda seramik eğitimi, hekim adaylarının atölye ortamında interaktif derse katılımı, eğitimci ile kurdukları iletişim, yaratıcı düşünme becerileri ve etkili iletişimle öğrenmenin niteliğini artırmakta (Çalışkan, vd. 2005), davranışlarına ve yaratıcılık becerilerine olumlu katkılar sağladığı hekim adaylarının ifadelerinden anlaşılmaktadır. Renklerle Oynama, literatürde renk, fiziksel bir oluşum (Kamış, vd, 2001:732; Akdeniz,1982:33-34; Temizsoylu, 1987:9) ve ışık ışınlarının nesneler üzerindeki yayılımının göz üzerinde yaptığı etki olarak tanımlanmaktadır (Sözen ve Tanyeli, 1986: 200). Renk, şekilleri anlatan yanılsamacı bir mekan yaratan(Öztuna, 2007: 88), zenginleştiren (Kılıç,2000: 25), sembolik ve maddi değeri olan (Wölfflin, 1985: 66), şeyleri tanımlamak için kullanılan önemli bir sanat ve tasarım elemanıdır (Buyurgan vd., 2012). Renkler insan fizyolojisi üzerinde büyük etkiye sahiptir. Farklı coğrafya ve kültürlerde çeşitli anlamlar kazandığı(Mazlum,2011), bireylerin duygu, düşünce ve eylemlerinde değişiklikler yaparak, onları doğrudan etkilediği belirtilmektedir Öztuna (2007: 88). Seramik sanatında da kullanılan renk, resim sanatındaki renk, ton ve ara renkler (Kaufmann, 1974: 159; Yazıcıoğlu, 1990: 107) kadar sınırsız değildir. Bunun nedeni, resimde organik boyar maddelerin kullanılması, resim yüzeyine kolayca uygulanarak farklı renk karışımlarının yapılmasıdır (Gogh,1996:74- 75; Goethe,2013:28; Farago, 2006: 187; Çağlarca, 1993: 16) ve doğadaki optik renk oluşumlarının resimde oluşturulabilir olmasıdır (Tunalı, 1983: 53-54; Antmen, 2008: 28). Seramik sanatında ise renkler, metal oksitlerin belirli reçetelerle hazırlanarak yüksek sıcaklıkta pişirilmesi ile elde edilmektedir (Arcasoy,1983). Seramikteki renk ve tonları, bünye ve sırın niteliği, pişirim teknikleri ve sıcaklığı etkilemektedir (Mutlu,1998). Seramikte renkler pişmeden önce farklı renkte olduğundan, asıl renk fırınlamadan sonra görülmektedir. Bu yüzden seramik eğitimi alan hekim adayları, bir kimyacı gibi laboratuvarda renklerini dikkatli hazırlayıp pişme renklerini görmelidirler. Böylelikle, renk deneyimlerini kazanan hekim adayları ürettikleri seramiklerini özgürce renklendirme ve oynama yapabilme becerilerini geliştirdiklerini yazlı ifadelerinde belirtmişlerdir. II. Sosyal Alana Katıkları İletişim becerileri, insanların gelişiminde, sahip oldukları bireysel özelliklerin yanında (Özer, 1991:50), iletişime geçtiği çevrede öğrendikleri bilgi ve davranışların da etkisi vardır. Bu süreç, doğumdan sonra ailede başlayan (Biçer,1993:255) ve insanın ölümüne kadar devam eden bir eğitim sürecidir (Aslan, 2013). Birey, ailede başlattığı iletişimi daha sonra okul, arkadaş, çevre ve kitle iletişim araçlarının etkisi ile geliştirmektedir (Steinberg 2013; Yavuzer 2013). İletişim, toplumsal bir varlık olan insan öğesinin olduğu her yerde gerçekleşen bir olgudur. Bu durum insanlar arası ilişkileri sağlamak, gelecek nesillere bilgileri aktarmak, öğrenmeyi gerçekleştirmek gibi toplumsal değişime önemli katkılar sağlayan görevler olarak sıralanabilir (Tepeköylü,2012). İnsanın davranışlarına yön veren öncelikli ihtiyaçlarını ancak iletişim yoluyla gerçekleştirebileceği (Wood 2012:10), iletişim olmaksızın varlığını sürdüremeyeceği belirtilmektedir (Fichter 1996:105; Çev: Çelebi). Çağdaş eğitim anlayışıyla yetişen bir insanın akademik bilgili olması kadar kişilerarası iletişimde kiminle, hangi konuda ve nasıl iletişim kuracağını da bilmesi

148

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 gerektiği vurgulanmaktadır (Devito 2004:2). Bireyler arasında etkili iletişim kurulamaması duygusal ve psikolojik birçok soruna neden olmaktadır (Jones, vd.1981; Korkut 2004:121). Bu durum, tıp fakültesinin hırslı akademik ortamında eğitim alan hekim adaylarında da görülmektedir. Tıp öğrencilerinin bununla başa çıkabilmelerini öğrenmelerinde seramik eğitimi bir alternatif olarak düşünülmelidir. Farklı kültür ve toplumlardan gelen hekim adaylarının kendi aralarında ve çevresi ile kolay iletişim kurabilmeleri (Megep, 2013a), teorik ve uygulamalı seramik eğitimi atölye ortamında sağlanmıştır. Böylelikle, hekim adayları arasında yeni arkadaşlıklar, işbirlikçi yaklaşımlar, paylaşım ve sosyalleşme becerilerinin gelişmesine olumlu katkılar sağlandığı yazılı ifadelerinden anlaşılmaktadır. Paylaşım, bireyin öz yaşam ve sosyal yaşam çevresindeki varlıklarla iletişim kurma becerilerini geliştiren, sosyalleşmesine olumlu katkılar sağlayan maddi olduğu kadar manevi değerleri de içermektedir. Hekim adayları, hırslı akademik ortamları dışında ilk kez aldıkları seramik eğitiminde; yaratıcı düşünme, çok yönlü görebilme, görsel dilde iletişim kurabilme, paylaşım (Gemalmayan, 2012:102), farklı kültür ve toplumlardan gelen arkadaşlarıyla sosyal, kültürel ve estetik deneyimlerini paylaşmayı da (Aypek, 2016:363) öğrenmektedirler. Tıp öğrencilerinin paylaşım becerilerini geliştirmek için seramik atölyesinde yeni konularda beyin fırtınası yapabilecekleri ortam oluşturularak; fikir alışverişi, paylaşım, yaratıcılık ve üretkenliklerini (Uzuner,vd. 2014:10) arttırmaya yönelik çalışmalar yapılmıştır. Bu derslerin çıktısında seramik atölye derslerinde edindikleri paylaşım becerilerinin mesleki alanlarına da yansıttıklarını ifade etmişlerdir. Takım çalışmasını geliştirme, literatürde ekip/takım, ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelen, her biri farklı bilgi ve beceriye sahip yeteneklerin oluşturduğu grup olarak tanımlanır (Bulut, 1998; Kılıç 1984). Bu grubun işbirliği içinde, koordine edilmiş ve en etkin şekilde eşgüdümlenmiş faaliyetlerine de takım çalışması denilmektedir (Lippitt1971; Duyan, 2003:43; Özdemir, 1998). Takım çalışmasının başarısı ve gelişmesi, üyelerin diğer üyelerin faaliyetleriyle uyumlu olmasına (Davis 1989), toplu sinerji etkisiyle verimliliklerini artıracakları belirtilmektedir. (Atayer 1997, 237-238, Tığlı, vd. 2001, 66-67, Ensari,1998, 97-111). Takım çalışmasında, takım liderinin kişisel yeteneği ve yönetsel etkinliği (Perry ve Mankin, 2007: 165-179), diğer ekip üyelerini etkilemekte ve üyeler lidere güvendiğinde ancak doğru kararlar aldığı ve etik ilkelere dayalı davranışlar geliştirdiği vurgulanmaktadır (İşbaşı, 2000: 359; Aksoy, 2009). Takım çalışması, üyeler arasındaki sosyal ilişkilerin daha sağlıklı ve istekli bir ortamda sürdürülmesini, örgütsel veya sosyal bağlılığı olumlu yönde etkilemektedir (İnce,vd., 2005:80-81; Kanter, 1968:499). Tıp öğrencileri, hekimlik rolünü daha çok ilişki içinde bulunduğu arkadaş, hasta, öğretim üyesi ve teknik yardımcı personelden takım çalışması becerilerini kazanarak öğrenirler. Hekim adaylarındaki bu dolaylı öğrenme süreci, tıp fakültesini sosyal bir sistem haline getirmekte ve hekimlik rolünün usta-çırak ilişkisi içinde öğrenildiği (Walton, 1967) ve sistematik olarak da bu öğrenmenin incelenmesi gerektiği vurgulanmaktadır (Merton,1957:41). Usta-çırak ilişkisi ile öğrenme ve takım çalışması seramik eğitiminde de geçerlidir. Seramik eğitimi alan öğrencilerin üretim atölyelerinde

149

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 ve fabrikalarında takım çalışması ruhunu benimsemeleri başarılarının ön koşulu olarak görülmektedir. Hekim adaylarının takım çalışma becerilerini geliştirme amaçlı verilen seramik eğitiminde; sınıfta örneklem yoluyla öğretime yönelik (Aktamış, vd., 2002; Şahin,vd., 2001), bilgisayar destekli materyallerle (Akdeniz, vd., 2001; Kibos, 2002; Yumuşak,vd., 2002), ortak duvar seramiği panoları tasarlanmıştır. Bu tasarımda öncelikle bireysel yapılan çizimler yorumlanmış ve değerlendirilmiş, daha sonra bu tasarımlardaki imge ve dokular ortak tasarıma aktarılmıştır. Böylece, sınıf bir takım olarak düşünülmüş, seramik pano üretimi koordineli ve tam bir işbirliği (Köseler,2010:35) içinde bireysel ve sosyal paylaşımlarla gerçekleştirilmiştir. Tüm bu süreçleri yaşayan hekim adayları, projelerini seramik eğitimi almayan arkadaşlarının ve diğer insanların görebilmesi için sergilemek istemişlerdir. Bu istekleri tıp fakültesi yönetimine sunulmuş ve amfi binası girişine monte edilerek sürekli sergilenmeye alınmıştır. Sergileme, görme yoluyla öğrenmeyi sağlayan, öğrencinin aktif katılımını, yaratıcılık, bilişsel, estetik ve sanatsal yeteneklerinin gelişmesinde (Mercin,2003:632-35), paylaşımcı ve sanatsal nitelikli beceriler kazanmasına katkıda bulunmaktadır (Fot). Seramik projesine katılan hekim adaylarının, bu tutum ve davranışlarını mesleki alanlarına uyguladıklarında başarılı olabileceklerine dair olumlu görüşleri kendi ifadelerinde belirtmişlerdir. 4. SONUÇ Sanat eğitimi, bireylerin kişilik ve sosyal gelişimlerini, davranışlarını, dikkatlerini yoğunlaştırmalarını ve gözlem yeteneklerini olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca bireylerin sanatsal ve sosyal alanlarına olumlu katkılar sağladığı pek çok araştırmada vurgulanmıştır. Bu araştırmada ise, seramik eğitimi alan hekim adaylarının sanatsal ve sosyal alanlarına yönelik gelişimleri nitel anket uygulaması ile ortaya çıkarılmıştır. Buna göre hekim adaylarının sanatsal alanlarında; Sanata yakınlaşma, Yaratıcı olma, Tümevarımı öğrenme, Detaylı düşünme ve Renklerle oynama gibi yetenek ve beceri kazanımlarında olumlu katkılar sağladığı öğrenci ifadelerinden anlaşılmaktadır. Diğer bir kazanım alanı olan sosyal alanlarına ise; İletişim kurma, Paylaşım ve Takım çalışması ruhunu geliştirme becerilerine olumlu yönde katkılar sağladığı öğrenci yanıtlarında ifade edilmiştir. Bu araştırmada seramik eğitimi alan hekim adaylarında; sanatsal ve sosyal alan gelişimlerine katkı sağlamak için eş zamanlı uyarıcılarla kazanım avantajlarına sahip olabilecekleri ortaya çıkarılmıştır. Bu avantajlar; seramik eğitimi atölye koşullarında bireyin yaşamı algılama, yorumlama, yaratıcılık, eleştirel ve detaylı düşünme sistemlerini geliştirme, sosyalleşme, iletişim kurma, estetik tavır kazanma, paylaşma, takım çalışmasını geliştirme, tümevarım, renklerle oynama ve beyin-el-bedeni koordineli olarak kullanma becerisi ile yeni problemleri çözebilme, kendilerini ifade edebilme ve savunma yeteneklerinin gelişmesine katkı sağladığı görülmektedir. 5. ÖNERİLER Çalışma sonundaki kazanımlar, hekim adayının gelecekteki mesleğinde hastahekim iletişimi gibi özgün konularda (Evans,2002; Arnott, vd.2001), daha duyarlı ve

150

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 sağlıklı bir hale getirebileceği, ayrıca çalıştığı yerde takım çalışması, işbirliği ve paylaşım yapabilmesi açısından seramik eğitimi alması önerilmektedir. Hekim adaylarının hırslı ve ezber eğitim ortamından kurtarılması, ilgi ve yeteneklerinin açığa çıkarılması ve geliştirilmesi için tıp eğitimcileri ile sanat eğitimcilerinin koordineli çalışmaları öneriler arasında yer almaktadır. Böylelikle, hekim adaylarının bilişsel, duyuşsal, psiko-motor, sanatsal ve sosyal öğrenme ortamlarını kapsayan bilgi ve deneyime yönelik bir derinleşme ve donanımla mezun olmaları da teşvik edebilir. KAYNAKLAR Akar, V. R., ve Kutlu, O. (2004). Eleştirel Düşünme Araçlarının İncelenmesi ve Bir Güvenirlik Çalışması, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C:13, S:2. Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S. (2006). Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Akademik Başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(32), 90-99. Akdeniz, A.R., Yiğit, N (2001) “Fen Bilimleri Öğretiminde Bilgisayar Destekli Materyallerin Öğrenci Başarısı Üzerine Etkisi”. Yeni Bin yılın Başında Türkiye'de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu Bildirileri. Maltepe Üniversitesi İstanbul.s:229-234 Akdeniz, Halil (1982). “Görsel Algılama Açısından Renk Kullanımı ve Etkileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Biçimsel Sanatlar Bölümü. 33,34 s. Aksoy, M. (2009) “İşletmelerde Örgütsel Anlayışın Algılanması Ve Demografik Değişkenler Açısından Analizi”, Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aktamış, H., Akpınar, E. ve Ergin, Ö. (2002) “Yapısalcı Kurama Örnek Bir Uygulama”. V. Ulusal Fen Bilimleri Alagözlü, N. (2007). Critical Thinking and Voice in EFL Writing. The Asian EFL JournalQuarterly, 9(3)118136. Akman, M., Ünalan, P. Kalaça, S. Tıp eğitiminde sanatın yeri, Hacettepe Tıp Dergisi 2009; 40:1-5. Antmen, Ahu (2008). 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar, İstanbul: Sel Yayıncılık. Aral, N.(1999). Sanat eğitimi ve Yaratıcılık, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,S:15:1 Arcasoy, A.(1983).Seramik Teknolojisi, Mimar sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi yayını,İstanbul. Arnott R, Bolton G, Evans M, et al. Proposal for an academic association for medical humanities. Medical Humanities 2001; 27:104-5. Artut,K. (2009). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri. Anı Yayıncılık, Ankara. Aslan, C. (2013). Sosyolojiye giriş kavramlar ve kullanımları, Karahan Kitabevi: Adana. Atayer, C. (1997). Örgütsel öğrenmenin motivasyonla ilişkisi. In M. Çoruh (ed.), Yükseköğretimde sürekli kalite

151

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 iyileştirme. Ankara: Haberal Eğitim Vakfı. Ayaydın A., Kayhan K.(2009). "Resim-iş ve Müzik Öğretmenliği Öğrencilerinin Bilgisayar Teknolojisi Kullanımına Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması", III. Uluslar arası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Sempozyumu, s:1-10, Trabzon. Aypek A., A.(201609. "Sanat Eğitiminde Transkültürel Yaklaşım". idil 5.21(2016): 363372. Bardes CL, Gillers D, Herman AE. Learning to look: developing clinical observation skills at an art museum. Med Educ 2001; 35:1157-61. Biçer, H.(1993). Sanat Eğitiminin Geleceği, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Eğitim Bilimleri Birinci Ulusal Kongresi (24-28Eylül 1990), Ankara:Millî Eğitim Basım Evi, 1993, s.255. Bingöl, B.(2011). Sanat Özgürlüğü, Hacettepe Hukuk Fak. Derg., 1(2), 92–139 Booth K, Kenrick M, Woods S. (1997). Nursing knowledge, theory and method revisited. Journal of Advanced Nursing; 26: 804-811. Branch, J. B. (2001). The Relationship Among Critical Thinking, Clinical Decision Making And Clinical Practica: A comparative study." pp: 1663-1663. Bulut I (1998) Psikiyatri Alanı ve Sosyal Hizmet Mesleği. Psikiyatri Temel Kitabı (ed. Cengiz Güleç, Ertuğrul Buyurgan, S., Buyurgan, U.(2012).Sanat Eğitimi ve Öğretimi Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.,s:3 Ankara. Çağlarca, Sadettin (1993). Renk ve Armoni Kuralları, 4. Baskı, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları. Çalışkan, N., Yeşil, R. (2005). "Eğitim sürecinde öğretmenin beden dili." Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 6.1 Devito, J. A. (2004). The Interpersonal Communication Book. Tenth Editon, Pearson Duyan,V. (2003). Hastaların Karşılaştığı Sorunlar ve Çözümleri Odağında Tıbbi Sosyal Hizmet Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 25 (4), 2003 özel eki :43 Education, USA. Elcin M, Odabasi O, Ward K, Turan S, Akyüz C, Sayek I. The first medical humanities programme in Turkey. Med Educ 2006; 40:278-82. Ensari, H. (1998). Öğrenen organizasyon olarak okul. M.Ü. Eğilim Fakültesi Eğilim Bilimleri Dergi, 10. Erbay, M. (1997). Sanat Eğitiminin Önemi. Anadolu Sanat Dergisi, 7, 50-56. Ersoy, A.(1990). "Sanat Eğitiminin Eğitime Katkısı". Eğitim Bilimleri Birinci Ulusal Kongresi, 24-28 Eylül Evans M. Reflections on the humanities in medical education. Medical Education 2002; 36:508-13.

152

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Farago, Frango (2006). Sanat, Çev. Özcan Doğan, Ankara: Doğu Batı Yayınları. Fichter, J. (1996). (Çev: Nilgün Çelebi). Sosyoloji Nedir?. Üçüncü Baskı. Atilla Kitabevi, Ankara. Gemalmayan,R.,Y.(2012). Çocuğun İmgelemi ve Görsel Dilin Önemi. 3.Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyum Kitabı. 537-544. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Gençaydın, Z. (1990). Sanat Eğitiminin Düşünsel Temelleri. Ortaöğretim Kurumlarında Resim–İş Öğretimi ve Sorunları. Ankara: Şafak Matbaacılık. Grant VJ. Making room for medical humanities. J Med Ethics2002; 28:45-8. Goethe, John Wolfgang Von (2013). Renk Öğretisi. Çev. İlknur Aka, İstanbul: Kırmızı Yayınları. Henderson E, Hogan H, Grant A, Berlin A. (2003). Conflict and coping strategies: a qualitative analysis of student reactions to significant event analysis. Med Edu; 37:438-46. Isenberg, PJ. and Jalongo, R.M. "Creative Expression and Play in the Early ChiIdhood Curriculum".New York. 91h Ediıion, Mc Millan Inc. Press:58-86. (I 993). İlhan, A.Ç. (1997). "İlköğretimde Sanat Eğitimi ve Eğitsel Yaratıcı Drama". Yaşadıkça Eğitim, 54: 17-21. İnce, M, Gül, H (2005): Yönetimde Yeni Bir Paradigma: Örgütsel Bağlılık, Çizgi Kitabevi. İşbaşı J.Ö. (2000) “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı: Farklı Ölçeklerin Uygulanabilirliğine İlişkin Bir Çalışma”, 8. Ulusal Yönetim Ve Organizasyon Kongresi, Nevşehir. Jones, W. H., Freemon J. H. & Goswick, R. A. (1981). The persistence Of Loneliness: Self and Other Determinants, Journal of Personality. 49(1), 27-48. Kale, N. (1994)."Eğitim veYaratıcılık". Yaşadıkça Eğitim, 37: 4-6. Kamış, Ü., Okka, M., Küçükçelik, H. (2001). “Kontrast Duyarlık ve Renk Görme”, Türk Oftalmoloji Dergisi, 31:725-737. Kanter, R.M. (1968): Commitment and Social Organizations, American Sociological Review. Karasar N. (2003).Temel Kavram İlke ve Yaklaşımlar: Bilimsel Araştırma Yöntemi. 12. Baskı, Nobel Yayın No:68, Eğitim Yayınları Dizi No:36, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ltd.Şti., Atlas Yayın Dağıtım;.3-43. Kaufmann, Lioyd (1974). Sight and Mind: An Introduction To Visual Perception, NewYork, Londra, Toronto: Oxford Üniversitesi Yayınları. Kılıç, T (1984). Takım Kurma ve Geliştirme Yoluyla Örgüt Geliştirme. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Kırışoğlu, O. T. (2002). Sanatta eğitim. Ankara: Pegem A Yayıncılık.

153

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Kibos, K. J. (2002). “Impact of A Computer-Based Physics Instruction Program on Pupils’ Understanding of Measurement Concepts and Methods Associated with School Science” Journal of Science Education and Technology, 11(2), 193-198 Korkut, F. (2004). Okul Temelli Önleyici Rehberlik ve Psikolojik Danışma (School-Based Kökdemir, D. (2009). Eleştirel düşünme: kapsamı ve eğitimi. Başkent Üniversitesi–İİBF ELYADAL Araştırma Laboratuvarı “Belirsizlik Durumlarında Karar Verme ve Problem Çözme” Doktora Tezi.Hekimler Yayın Birliği, Ankara. Köseler, A.,T. (2010). Fırın Heykeller ve Bir Fırın Heykel Uygulaması, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Seramik Anasanat Dalı Sanatta Yeterlik Tezi, İzmir. Kumral, Ç. (2009). İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar Eğitimi Öğrencilerinin Estetik Kaygı Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma, Ege Eğitim Dergisi, 10(1):48-69. Lazarus P, Rosslyn FM. (2003). The arts in medicine: setting up and evaluating a new special study module at eicester Warwick Medical School. Med Educ. 37(6):553-9. Lippitt, G (1971). Team Building for Matrix Organizations. Optimizing Human Resources: Reading Individuel Organizational Development. Addison- VVesley Pub. Comp. Newyork. Macnaughton J. (2000).The humanities in medical education: context, outcomes and structures. Medical Humanities; 26:23-30. Mayesky, M. (1995). "Creative Activities for Young Children". New York. 5th Editian, Delmar Publishers Inc: 2-18. Mercin,L.(2003). Müzeye Dayalı Sanat (resim) Eğitiminde Teknolojik Materyallerin İşlevi, 3 rd International Educational Technology Conference, Famagusta, T.R.N.C. Merton, R.K. (1957). Social Theory and Social Structure, New York, Free Press. Milli Eğitim Bakanlığı. (2013a). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Psiko-Motor Gelişim. Ankara: MEB Yayınevi. Mutlu, H.S., (1998). Özgün Seramik Yüzeylerde Teknik ve Estetik Gerilimler, Sanatta Yeterlik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik ASD, Ankara. Mutlu, H.S., (2007). Zamanın Çarkında Anadolu’da Seramik, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S:18 :71,Eskişehir. Özdemir U. (1998) Psikiyatrik Sosyal Hizmet. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Hizmet AD Yayınlanmamış Doktora Tezi. Özer, Z. (1991).Yaratıcılığa Giden Yolda Beyin Fırtınası. Bilim ve Teknik. Sayı:348, s.50.

154

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Özsoy, V. (2003). Görsel Sanatlar Eğitimi. Ankara. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık No:2, İstanbul. Perry R.W. ve Mankin L.D. (2007) “Organizational Trust, Trust İn The Chief Executive And Work Satisfaction. Public Personnel Management”, 36(2): 165-179.(Preventive Counselling and Guidance). Anı Yayıncılık, Ankara, TURKEY. Rodenhauser P, Strickland MA, Gambala CT. Art-related activities across US medical schools: a follow-up study. Teaching and Learning in Medicine 2004; 16:233-9. San, İ. (1985). "Yaratıcılık Eğitimi Olarak Tiyatro". A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 18(1-2): 99-112. Shapiro J. Visual thinking strategies: a new role for art in medical education. Fam Med 2005; 37:250-2. Soylu, H.(2004). Fen öretiminde yeni yaklaşımlar: keşif yoluyla öğrenme. Nobel yayındağıtım, Ankara. Steinberg L (2013) Ergenlik Çeviren F Çok, Ankara, İmge Kitabevi, s.21-254 Şahin, F., Öztuna, A. ve Sağlamer, B. (2001) “İlköğretim II. Kademe Fen Bilgisi Dersinde 'Sinir Hücresi'nin Model Yoluyla Öğretiminin Başarıya Etkisi”. Yeni Binyılın Başında Türkiye'de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu Bildirileri. Maltepe Üniversitesi, İstanbul. Temizsoylu, Nuri (1987). Renk ve Resimde Kullanımı, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları. Teo, R. & Wong, A. (2000). Does Problem Based Learning Create A Better Student: A Refelection? Paper nd presented at the 2 Asia Pacific Conference on Problem –Based Learning: Education Across Disciplines, December 4-7, 2000, Singapore. Tepeköylü, Ö. (2012). Ders Dışı Etkinlik Olarak Uygulanan Sporla İlgili Oyunların Ortaöğretim Öğrencilerinin İletişim Becerisi Algılarına Etkisi, Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi Öğretmenliği A.B.D., Beden Eğitimi ve Spor Öğretimi B.D., MANİSA. Tığlı, M., Ünsal, T. & Felekoğlu, O. (2001). Öğrenen organizasyonlar: Öneri. M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(15). Toros A. (2001).Bilim ve diğer üç seçeneği. Hemar-G Hemşirelik Araştırma Dergisi; 1: 18. Torrance, E.P. (1972). "Tonance Test of Creative Thinking Directions Manual and Scoring Guide FiguralTest Booklet A". Massachusetts. Personnel PressInc: 1-45. Tunalı, İsmail (1983). Felsefenin Işığında Modern Resim, İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları Türe, N. (2007).Eğitimde ve öğretimde bir araç olarak görsel sanatlar eğitiminin öğrencilere sağladığı katkılar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Selçuk Üniversitesi, Konya.

155

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Uçan, Ali (1996). İnsan ve Müzik- İnsan ve Sanat Eğitimi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. Uzuner,Y., Derican,T. (2014). İşitme Engelli Gençlerle İş Başvuru Dosyası Geliştirme Çalışmalarının İncelenmesi: Eylem Araştırması, Anadolu Sanat S:5,2014, Eskişehir. Ünalan P, Kalaça S, Çifçili S ve ark. Temel hekimlik uygulamalarının öğretilmesi için bir program modeli: klinik uygulamaya giriş. Tıp Eğitimi Dünyası 2006; 22:10-16. Üstündağ, T. (1996). "Yaratıcı Dramanın Üç Boyutu". Yaşadıkça Eğitim, 49: 19-23. Üstündağ, T. (2002).Yaratıcılığa yolculuk, 1. Baskı,Ankara: Pegem Yayıncılık. ve Matematik Eğitim Kongresi’nde bildiri olarak sunulmuştur. Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Ankara Vincent van Gogh, Theo’ya Mektuplar, (İkinci Basım) çev. Pınar Kür, Yapı Kredi Yay. İstanbul, 1996:74 75. Wachtler C, Lundin S, Troein M.(2006). Humanities for medical students? A qualitative study of a medical humanities curriculum in a medical school program. BMC Medical Education V.6:16. Walton, H.J. (1967) The Measurement of Medical Students, Attitudes. British Journal of Medical Education, V. 1, s. 330—340. Wood, J. T. (2012). Interpersonal Communication: Everyday Encounters. 7. Edition. Cengage Learning, USA. Yavuzer H (2013) Ergenlik Dönemi: Çocuk Psikolojisi. 36. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul. Yazıcıoğlu, İclal (1990). “Renk Teorileriyle İlgili Tarihsel Bir İnceleme”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yıldırım C. (1997). Bilimsel Düşünme Yöntemi: Yazılar, Bildiriler, Tartışmalar. 1.Baskı, BilgiYay. Ankara. Yolcu, Enver. (2004). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri.Ankara: Nobel Yayın Basım. Yorgancıoğlu, P., E.(2005). Alternatif Bir Sanat Arayışı: Happening (Oluşum), Atatürk Üniversitesi GSF Sanat Dergisi, S:28, Erzurum. Yumuşak, A., Aycan, Ş. (2002). “Fen bilgisi eğitiminde bilgisayar destekli çalışmanın faydaları”. Uluslar Arası katılımlı 2000'li Yıllarda 1. Öğrenme ve Öğretme Sempozyumu. Bildiri Özetleri Kitabı, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul. Mazlum, Ö.(2011). Rengin Kültürel Çağrışımları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 31:127. Kütahya.

156

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Çağdaş Türk Seramik Sanatında Genç Kuşak Sanatçıların Çalışmalarında Sade Yaklaşımlar Gökçe Uysal* *: Gaziantep Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik ve Cam Bölümü.

Özet 1923’te Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar geçen dönemde Türkiye’de pek çok alanda olduğu gibi sanatta da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Sanat eğitimi veren okulların açılması, genç sanatçıların yurtdışına sanat eğitimlerine gönderilmesi ve ilk kişisel sanat atölyelerin faaliyet göstermesi Türkiye’de sanat adına önemli yeniliklerdendir. Cumhuriyet sonrası gelişen kültür ve sanat ortamı diğer sanat dallarında olduğu kadar Seramik sanatını da etkilemiştir. Bu gelişimde; sanayileşmenin artması ve seramik fabrikalarının kurulmasının yanında, Güzel Sanatlar Fakültelerinin ve Seramik bölümlerinin varlığı, kişisel seramik atölyelerinin açılması ve çağdaş seramik sergilerinin çoğalmasının önemli katkıları vardır. Bütün bu yenilikler, toplumda Çağdaş Seramik Sanatı bilincinin yükselmesini sağlamıştır. Gün geçtikçe sayısı artan nitelikli Seramik Bölümlerinde, alanında yetkin pek çok akademisyen genç nesil Seramik sanatçılarını yetiştirmiş ve yetiştirmektedir. Bahsi geçen genç nesil Seramik sanatçıları 30’lu yaşların sonlarında 40’lı yaşların başlarındaki sanatçılardır. Genç sanatçılar sadece aldıkları eğitim ile değil aynı zamanda kendi sanat anlayışları ve ifade biçimleri ile günümüz Türk Seramik Sanatına yeni bir soluk getirmişlerdir. Bu sanatçılar belli başlı kalıplara sıkışık kalmamış farklı anlayışlara girmiş yeni yaklaşımları korkusuzca denemişlerdir. Her biri farklı eğilimlerde başarı göstermiş olsa da, bu makalede özellikle çalışmalarında sadelikten yana olan, minimal sanat anlayışını benimseyen genç seramik sanatçıları, çalışmaları üzerinden örneklendirilerek değerlendirilecektir. Bu değerlendirme yapılırken ilk önce, Çağdaş Türk Seramik Sanatının gelişiminden kısaca bahsedilecek daha sonra; endüstriyel materyallerin tekrarından oluşturulan minimalist çalışmalar ile formda ve renkte yalınlığın tercih edildiği sade çalışmaların ortak ve farklı özellikleri anlatılacak ve en sonunda da Genç Kuşak Türk Seramik Sanatçılarının sade çalışmaları ele alınacaktır. Keywords: Seramik, Sanat, Genç, Minimalizm, Sadelik.

1. ÇAĞDAŞ TÜRK SERAMİK SANATININ GELİŞİMİ

Seramik sanatı, Anadolu topraklarında çok eski zamanlardan günümüze kadar gelmektedir. Kil, Türkiye’de özellikle İç Anadolu bölgesinde çeşitli ve zengindir, buda Seramik sanatının gelişiminde önemli bir etkendir. Ayrıca, özellikle Anadolu Selçuklularından Osmanlı imparatorluğuna kadar uzanan tarihsel süreçte Çinicilik ve Seramik gerek ustalık açısından gerekse estetik değer açısından oldukça gelişmiştir. Geleneksel Türk Seramik Sanatı olarak adlandırılan bu dönem, kültürel mirasımızı oluşturur. Daha sonra Cumhuriyet’in ilanı ile Çağdaş Türk Seramik Sanatı olarak dile getirilen dönem başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılması ve Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile ülkeyi Kurtuluş savaşının izlerinden kurtarmak, kalkındırmak ve geliştirmek için pek çok alanda reformlar yapılmıştır. Bu reformların başında da

157

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 eğitim reformu gelir. Ülkenin aydın gençleri yurtdışındaki okullarda eğitimlere gönderilmişlerdir. Daha sonra vatana geri dönen bu aydınlar aldıkları eğitimleri burada açılan okullarda öğrencilere aktararak onların da gelişmesini sağlamışlardır. Eğitim amaçlı yapılan bu girişim sadece Fen ve Sosyal Bilimler alanlarında değil Sanatta da etkili olmuştur. Bütün bu süreci ve o dönemin koşullarını Ağatekin, şu sözler ile özetler; Cumhuriyet’in ilk on yılında toplumdaki tüm alt ve üst tabakalar arasındaki uçurum kaldırılmış, toplumdaki köhneleşmiş zihniyet kalıplarından arınıp yenilikçi, modernize olma yolundaki yeni bir toplum düzenini, ortaya koyma yolunda çalışmalar yapılmıştır. Bu reformcu müdahale, toplumun tüm kurum ve bireyleri üzerinde yenilikçi bir tavır ortaya koymuştur. Yaşam tarzında meydana gelen bu önemli değişim seramiğe de yansımış, o güne kadar egemen olan, geleneksel üretim tarzı değişerek çağın gereksinimlerine yanıt verebilecek, teknik ve teknolojik anlamda kalkınmaya yönelik girişimler başlamıştır (Ağatekin, 1993: 14). Seramik Sanatı, hem yurtdışına gönderilen İsmail Hakkı Oygar, Hakkı İzzet ve Vedat Ömer Ar gibi sanatçılar sayesinde hem de sanayileşmenin ve endüstrinin gelişimi sonucunda açılan seramik fabrikaları sayesinde bu süreçten üstüne düşen payı almıştır. Eğitim ve sanayileşme alalarında bu gelişmeler yaşanırken ilk kişisel seramik atölyesini, Türkiye’nin ilk kadın seramik sanatçısı olan Füreya Koral açmıştır. Koral, tedavi amaçlı gittiği İsviçre’de Seramik ile tanışmış, daha sonra İstanbul’a döndüğünde kendi seramik atölyesini kurmuştur. 1930’larda üniversitelerde seramik eğitiminin temeli atılmış ve 1950’lerde modern seramik sanatının başlaması, geleneksel Anadolu seramiğine Cumhuriyet’ten sonra farklı bir boyut kazandırmıştır… 1950’lerdeFüreya Koral’ın öncülüğünde başlayan çağdaş sanat seramiği 1970’lerde gelişerek devam etmiş, seramiğin “sanat” boyutu seramik sanatçılarımızın özverili çalışmaları ve özgün eserleriyle bugüne taşınmıştır (Oral, 2005: sayfasız). Daha sonraki yıllarda eğitim kalitesi de yükselen Seramik Bölümleri ile birlikte, düzenlenen öğrenci yarışmaları ve seramik sergileri sayesinde toplumda Seramik Sanatı bilinci sağlamlaşmıştır. 1950’li yıllarda Çağdaş Seramik Sanatına öncülük eden Füreya Koral, Ayfer Karamani ve Sadi Diren gibi sanatçıları onlar gibi bu sanata emek veren ve başarı gösteren birçok değerli sanatçı takip etmiştir. 60’lı 70’li yıllara gelindiğinde Seramik Sanatı’nda etkin rol üstlenen Alev Ebuziyya, Atilla Galatalı, Tüzüm Kızılcan, Bingül Başarır, Erdinç Bakla, Jale Yılmabaşar, Hamiye Çolakoğlı ve Güngör Güner gibi daha nice değerli sanatçılar vardır. Bütün bu sanatçılar kendi alanlarında gerek form gerek duvar panosu çalışmalarıyla Seramik Sanatına kendi kimliklerini yansıtmışlardır. 1980’li 90’lı yıllarda zamanın ve toplumun ilerlemesi ile paralel olarak sanat anlayışı da değişmiştir. Bu yıllarda Seramik Sanatında çoğunlukla soyut ve anlatımcı çalışmalar görülmüştür. Bu dönemin temsilcileri arasında; Sevim Çizer, Zehra Çobanlı, Sadettin Aygün, Bilgehan Uzuner, Ayşegül Türedi Özen, Soner Genç, Sibel

158

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Sevim, Hüseyin Özçelik, Kemal Uludağ, Emre Feyzoğlu ve Kaan Canduran gibi isimler vardır. Tarih 2000’li yıllara geldiğinde, bu çalışmanın ana konusu olan genç kuşak sanatçılar eserleriyle Çağdaş Türk Seramik Sanatı’na yeni bir soluk getirmeye başlamışlardır. Bu sanatçılar arasında Elif Ağaoğlu Ağatekin, Deniz Onur Erman, Pınar Baklan Önal gibi başarılı kadın sanatçılar olduğu gibi Minimalizm üzerine çalışmalarda bulunan Kemal Tizgöl, Hasan Şahbaz gibi isimlerde gerek sanatsal eserleriyle gerekse akademik çalışmaları ile bu yazıya kaynak olmuşlardır. Buraya kadar, Çağdaş Türk Seramik Sanatının zaman içindeki gelişimine ve bu gelişimde emeği geçen başlıca sanatçılara kısaca değinilmiştir. Son bölümde genç sanatçıların sade çalışmalarına ayrıntılarıyla değinilecektir. 2. SADELİK Sanatta “Sadelik” denildiğinde aklımızda net bir fikir canlanmayabilir fakat Minimalizm daha tanıdık bir kavramdır ve bu kavram hakkında daha çok fikrimiz vardır. Bu makalede bahsedilecek olan, Sadelik doğrudan Minimal Sanatı kastetmese de bahsi geçen Sadeliği daha iyi anlayabilmemiz için Minimalizm kavramını hatırlatmak gerekir. Minimalizm ya da başka bir değiş ile Minimal art, ilk olarak 1965’te İngiliz filozof Richard Wolheim tarafından dile getirilmiştir. Fransızca’dan gelen “minimum” sözcüğünden türetilen Minimalizm kelime anlamı olarak; bir şey için gerekli olan en az miktar şeklinde tanımlanabilir. Bu şekilde tanımlandığında geniş bir kapsamı olan bu kavram, sanatsal açıdan Kalay’a göre; “ Minimalizm bir fikri minimum sayıda renk, değer, biçim, çizgi ve dokuya indirgeyerek vurgulamak olarak tanımlanabilmektedir. Kendisinden başka hiçbir obje veya deneyimi sembolize etmek ve sunmak fikrine katılmamaktadır”(Kalay, tarih: s. 4). Yine Kalay’a göre; “Soyut Ekspresyonizm’e karşı ortaya çıkmış olan Minimalizm, figüratif anlatımdan uzak, sembolik anlatımı reddeden ve sadece varlık olarak izleyiciyi etkilemeyi hedefleyen bir akımdır” (Kalay, 2013: 3) 1965 ve sonrasında Amerikan sanat ortamında Soyut Ekspresyonizm ve Pop – Art’a karşı bir tavırla ortaya çıkmış olan Minimal Sanat’ın sloganı “Less is more”, Türkçesi “Az çoktur” olarak kabul görmüştür (Aureli, 2015: 5).Bu düşüncenin çıkış noktası; basit ve yalın objelerin, seri üretim malzemelerin tekrarlanarak kişiliksizleştirilmesine dayanır. Bu sanat akımının içeriği ve kapsam alanı ile ilgili görüş Adnan Turani’ “Sanat Terimleri Sözlüğünde şu dizeler ile yer almaktadır. Minimal sanat objeleri basit, seri olarak imal edilmiş ve hatta sıralanmış şekilde kompoze edilmelidir. Ayrıca minimal sanatın objelerinin temelde makine ile üretilmiş kişiliksiz olmaları önem taşımaktadır. Bu nedenle bu anlayışta eser üretenler, kişilikten yoksun parlak yüzeyleri olan, çelik, pleksi ve ayna camı gibi maddeleri kendi eserlerinin yapımında tercih etmektedirler (Turani, 2010: 96). Minimalistler, sıradan bir nesnenin örneğin tuğlanın bir mekân içerisine yan yana dizerek başka bir değiş ile tekrarlayarak yeniden düzenlenmesi ile bir heykel ortaya koyabilirler. Bu minimalist yaklaşımın başlıca yapıtları arasında Carl Andre’nin “Eşdeğer VIII” adlı eseri önemli örneklerdendir.

159

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Şekil 1. Carl Andre “ Equivalent VIII”, 1996 http://www.tate.org.uk/art/artworks/andre-equivalent-viii-t01534 (Erişim Tarihi: 03.04.2017). Carl Andre’nin bu eseri ile ilgili Antmen’in görüşü şudur; 1972 yılında Tate tarafından satın alındığında İngiltere’de büyük sansasyona neden olan “Eşdeğer” le ilgili olarak, “Tuğlayla saat yapmak neden o kadar tepki çekmişti hiçbir zaman anlam veremedim” diyen Carl Andre, endüstriyel malzeme kullandığı yapıtlarını her zaman yerde sergilemiş, kendi idealindeki heykelin uzayıp giden bir yol olduğunu söylemiştir. Üç boyutlu sanat nesnesi olarak geleneksel ya da modernist heykele alışık olan izleyicinin beklentilerini yerle bir eden “Eşdeğer”, özerkliğinden çok bağlamsallığı nedeniyle modernizmden kopuşu simgeleyen önemli yapıtlar arasındadır (Antmen, 2008: 180). Buraya kadar değinilen Minimalizm kavramı bu makalenin kastettiği Sadelik kavramını tam olarak karşılamasa da yazının çıkış noktası hakkında bir fikir vermiştir. Makalenin ana konusu Sadeliğe gelecek olursak, buradaki sadelikten kasıt; gerek form gerek renk olarak abartıdan uzak “basit” çalışmalardır. Basit kelimesi negatif bir anlam çağrıştırsa da tabi ki bayağı anlamında kullanılmamaktadır. Tam tersine çalışmayı yücelten, zenginleştiren bir anlamı vardır. Sade çalışmalarda yalın bir dil, bilinçli olarak tercih edilir. Bu tür çalışmalar anlatımcılıktan uzak, abartıdan kaçınılmış başka bir değiş ile sanatsal beceriyi göze sokmayan çalışmalardır. Tizgöl’ün Minimal Sanat için kullandığı “Temiz, yalın, arı ve anlatımcılığa tümüyle karşı bir estetik anlayış ortaya koyan akım” (Tizgöl, 2008: 52) tanımı ile makalenin ana konusu olan Sadelik kavramı örtüşmektedir. Çağdaş Seramik Sanatında Sadelikten anlatılmak istenen, form ve renkte daha yalın denemelerin tercih edildiği çalışmalardır. Bu tür çalışmalarda, formlarda rastlantısızlıktan uzak bilinçli düz çizgiler kullanılırken, renklerde az sayıda gözü yormayan sırlar ve teknikler hatta çoğu zaman sırsız yüzeyler öne çıkar. Buradaki amaç her sanatçının düşünce ve duygusuna göre değişse de genel yargı, eser ile verilmek istenen duygunun alıcıyı yormadan net bir anlatımla karşıya iletilmesi olarak yorumlanabilir. Kalay’a göre;

160

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 Minimal Sanat felsefesinden etkilenen ve bu ilkeleri kendilerine yakın gören birçok seramik sanatçısı bu yönde çalışmalar üretmiştir. Dekoratifliğe karşı yalınlığı elde etmek amacıyla çalışmalarını fazlalıklardan arındırıp, düz çizgiler kullanarak dikkatleri doğrudan forma çekmeye çalışmışlardır. Öne çıkartılan form estetiği ise Minimal Sanat Akımı’nın formu yücelten tavrıyla da benzerlik göstermektedir (Kalay, 2013: 3) Buraya kadar anlatılan Çağdaş Seramik Sanatında Sadelik kavramını, sadeliği benimseyen genç kuşak sanatçıların çalışmaları üzerinden örneklendirerek açıklamanın daha yararlı olacağı düşünülmektedir. 2.1. Genç Kuşak Seramik Sanatçılarının Çalışmalarında Sadelik 30’lu yaşların ortalarındaki genç kuşak seramik sanatçılardan çalışmalarında sadeliği tercih eden pek çok sanatçı vardır fakat bu yazıda sırasıyla Betül Demir Karakaya, Gökçe Özer Eröz, Emre Can, Kadir Ertürk ve eserlerinden bahsedilecektir. 2. 1. 1. Betül Demir Karakaya 1978 İzmir doğumlu olan sanatçı seramik eğitimine önce Moskova’da başlamış daha sonra Hacettepe Üniversitesine geçerek lisans eğitimini burada bitirmiştir. Ardından Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlik eğitimini Anadolu Üniversitesinde tamamlayan Karakaya’nın eserleri pek çok ülkede sergilenmiş ve koleksiyonlarda yer almıştır. Karakaya’nın bu yazıda örnek sanatçı olarak tercih edilmesinin sebebi “Çan” temalı seramik çalışmalarıdır. Sanatçının Çan’ları oldukça yalın, naif ve bir o kadar da ihtişamlıdır. Özellikle 2015 yılında Galeri Soyut’ta gerçekleştirdiği “Sesime Ses Ver” adlı sergide sergilediği eserleri sadelikleri ile göz dolduran çalışmalardır. Sanatçı bahsi geçen çalışmalar da çan formunu farklı seramik teknikleri ve sergileme yöntemleri ile çeşitlendirmiş ve her birine farklı estetik değerler katmıştır.

Şekil 2. Betül Demir Karakaya, “Ses” Kalıpla ve elle şekillendirme, 1100 °C, 2015. Fotoğraf: Betül Demir Karakaya Arşivi.

161

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Sanatçının, Sesime Ses Ver isimli sergisi, basın bülteninde şu dizeler ile anlatılmaktadır; Seramik çanlar sanatçının egolarından vazgeçişinin işaretini taşır.. İzleyiciyi kurduğu oyuna davet eder.. bu oyun sayesinde izleyici ile iletişime geçer. .insanlığın ortak mirası ruh; farklı seslerin tınısında harekete geçer.. etkileşimin dinamizmi birin sessiz-kör çığlığından uzak bir diyaloğa dönüşür.. bu sanatçının dışavurumu – ifadesidir.. dokunarak, vurarak, hissederek ve duyarak kurduğu ilişki izleyicinin sesi olur.. diyalog 1 başlar.. sıra sende.. sesime ses ver..

Şekil 3. Betül Demir Karakaya, “Sesime Ses Ver”, Kalıp ve el ile şekillendirme, Renkli Bünye, Obvara Pişirimi. Fotoğraf: Betül Demir Karakaya Arşivi. Sanatçı, kendisinin de dediği gibi bu çalışmalarda izleyici ile iletişim halindedir. Karakaya’nın eserlerini gören izleyici, Çanların cazibesine kapılarak, kendini bu diyalogda istemsizce bulur ve bundan zevk alır. Ve bütün bunları sanatçı, izleyiciyi zorlamadan, yormadan kendiliğinden başarır. Karakaya’nın bu çalışmaları sade çalışmalara iyi birer örnektir. 2. 1. 2. Gökçe Özer Eröz Genç kuşak sanatçılar arasında başarılı bir yol çizen Gökçe Özer Eröz, eserlerinde sade yaklaşımı benimseyen sanatçılardandır. Eröz, 1984 yılında Afyon’da doğmuştur. Lisans, Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlik Eğitimini Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümünde tamamlayan sanatçı, 2008 – 2009 yıllarında Universitatzu Köln’de eğitim almıştır. Seramik Sanatının yanında Yoga eğitmenliği de yapan Eröz’ün bu konudaki deneyimini eserlerine yansımaktadır.

1

http://galerisoyut.com.tr/betul-demir-karakaya-2015/#5db1d46a-5b52-9 (Erişim Tarihi: 05.08.2017)

162

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 2013 yılında lisansüstü tez projesi kapsamında gerçekleştirdiği seri çalışmaları “Başlarla Baş Edemiyorum” ve “Aramızda Mükemmel Olmayan Var mı?” yalın formları ve sırsız yüzeyleri ile sade bir estetiğe sahiptirler. Özellikle Başlarla Baş Edemiyorum isimli seramik heykel serisi figüratif formalara sahip olmalarının yanında düz ve gösterişten uzak görüntüleri ile dikkat çekicilerdir.

Şekil 4. Gökçe Özer Eröz “Başlarla Baş Edemiyorum XII”, 2012,48.00x33.00x10.00 cm, Stoneware. Fotoğraf: Gökçe Özer Eröz Arşivi. Özer’in “Başlarla Baş Edemiyorum” adlı eserleri ile ilgili Aksoy; şu dizeleri dile getirmiştir. … Özer’in heykelciklerinde kocaman ve hantal gövdeler üzerinde küçücük duran başlar, bir ikiliğin sembolleri gibidir. İktidarın verdiği erkle şişen egolar bedeni imlerken, küçücük kalan başlar ise erkin körelterek küçülttüğü akla işaret ederler. İnsan uygarlığının en eski malzemesi olan çamurdan, uygarlığımızın en eski kavramı olan iktidar şekillenir Özer’in ellerinde. ( Sergi tanıtım yazısı).

163

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Şekil 5. Gökçe Özer Eröz, “Aramızda Mükemmel Olmayan Var Mı?” Düzenleme, Stoneware. Fotoğraf: Gökçe Özer Eröz Arşivi. Yine aynı proje kapsamında gerçekleştirdiği “Aramızda Mükemmel Olmayan Var mı?” isimli seri çalışmalarında sanatçı, seramiğin en temel tekniklerinden olan sucuk tekniğini kullanmıştır. Bilinçli olarak bırakılan parmak izleri ve deformasyonlar çalışmaların kavramsal anlamıyla da bütünlük sağlamıştır. Sanatçı bu çalışmaları hakkındaki yaratım süreci için şu dizeleri kaleme almıştır; Bu çalışmada araştırmacı wabi-sabi estetik disiplininde var olan her şeyin kusurlu (imperfect) diğer bir değişle, mükemmel olmadığı düşüncesinden ilham almıştır. İnsanoğlu ise geçmişten günümüze varlığının hep kusursuz olduğunu düşünmüştür. Oysa o bireyin mükemmel ve eksiksiz olması varoluşa aykırı bir durumdur… 1200 C’de beyaz çamurun kendi rengini kullanılarak şekillendirilen seramik heykeller asimetrik yapıları, eksikli görünümleri ve plastik dokuları ile bireylere yüksek egolarını ve kendilerini mükemmel olarak düşünmelerini sorgulatmayı amaçlamaktadır. (Özer, 2013: 88). 2. 1. 3. Emre Can Sırsız ve birimlerin tekrarından oluşturduğu çalışmaları ile öne çıkan genç sanatçılardan biri de Emre Can’dır. 1984 Bozüyük doğumlu olan sanatçı lisans ve yüksek lisans eğitimini Afyon Kocatepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik bölümün’ de tamamlamıştır. 2013 yılında başladığı Sanatta Yeterlik eğitimine halen Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsünde devam etmektedir. Aynı zamanda bu üniversitede Araştırma Görevlisi olan sanatçı 2014 yılında Kütahya ‘da düzenlenen I. Dumlupınar Seramik Yarışması’nda torna dalında ödül almıştır. Sanatçının çalışmaları genellikle aynı birimin yan yana ya da üst üste dizilerek tekrarlanması ile oluşur. Nokta ve Çizginin Seramik Sanatında kullanımı üzerine yaptığı yüksek lisans çalışmasında, özellikle bu iki temel birimi tasarım yöntemlerini kullanarak çeşitlendirmiştir.

164

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Şekil 6. Emre Can, “İsimsiz”, Döküm Yöntemi ile Şekillendirme, 40 x 40x 12cm, 1160°C, 2013. Fotoğraf: Emre Can Arşivi. Eserlerinde sır kullanmayan sanatçı; yaratım sürecini ve çalışmalarını hazırlarken nelere dikkat ettiğini şu şekilde açıklamıştır; Bu noktaların ve dikeyde çizgilerin bir araya gelmesi ile formun bütününde bir hareket meydana gelmektedir. Bütün bir formun içyapısını göstermek için kesitler alınmıştır. Bu da tıpkı doğadaki nesnelerin kesitini alarak içyapısındaki dokuyu ortaya çıkarmak ile benzerdir. Bu çalışmalar aynı büyüklükteki noktaların ve aynı kalınlıktaki çizgilerin form üzerinde bir araya gelmesi ile oluşturulmuştur. Bütün formun kesiti alındığında ise iç yüzeyde noktaların bükülüp esneyerek şekillerinin değiştiği gözlemlenmiştir. Bu esneme ve ışık gölge etkisi ile farklı görsel etkiler elde edilmiştir. Aynı zamanda formlar üzerinde ışık gölgenin etkisini arttırmak için çalışmalar sırsız bırakılmıştır (Can, 2012: 59).

Şekil 7. Emre Can, “İsimsiz”, Döküm Yöntemi ile Şekillendirme, 27 x 27 x 18 cm, 1160°C, 2012. Fotoğraf: Emre Can Arşivi. 2. 1. 4. Kadir Ertürk Kusursuz çalışmaları ile dikkat çeken bir diğer başarılı genç sanatçı da Kadir Ertürk’tür. 1980 Çan doğumlu olan Ertürk, liseden beri seramik ve çini üzerine farklı

165

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 kurumlarda eğitim almıştır. Bunun yanında profesyonel olarak da bu iki dalda mesleki tecrübesi bulunan sanatçı, bütün bu tecrübesini eserlerine yansıtmaktadır. Çok sayıda 2 karma sergiye katılan sanatçının ulusal ve uluslararası düzeyde 7 ödülü vardır. Eserlerinde genellikle sırsız yüzeyleri tercih eden sanatçı çoğunlukla astar kullanmakla birlikte nadiren mat sırlar uygulamaktadır. Yine çalışmalarında biçim olarak genellikle konik formları tercih eden Ertürk farklı arayışlarda da bulunmaktadır. Sanatçının bu yazıya örnek olan eserinde sır yerine astar kullanılmış biçim olarak da konik formalar tercih edilmiştir.

Şekil 8. Kadir Ertürk, “Optik Kase”, Döküm tekniği ile şekillendirme, el dekoru astar, 1200 C°, 2017. http://www.sanatgezgini.com/kadir-erturk-seramik-optical-lined-bowl (Erişim Tarihi 04.08.2017). 3. SONUÇ Çağdaş Türk Seramik Sanatının filizlenmeye başladığı 1950’lerden günümüze kadar geçen zaman içerisinde Seramik Sanatı sürekli bir gelişim içinde olmuştur. Sanayi, teknolojinin gelişimi, toplumdaki kültür düzeyi ve sanat bilincinin artmasına katkıda bulunmuştur. Çağdaş Seramik Sanatı da bütün bu süreçten üstüne düşen payı almıştır. Seramik sanatına emek veren sanatçılar da kendilerini ifade etmenin bin bir farklı yolunu bulmuşlardır. Bu yolların başında sanatta sadelik gelir. Eserlerinde yalın ve duru bir dili tercih eden sanatçılar gün geçtikçe çoğalmaktadır. Sanatta Sadelik kavramını, Sanat Tarihi literatüründe geçen Minimalizm’in bir uzantısı olarak düşünebiliriz. Aynı kavramlardır diyemeyiz çünkü Minimalizim, Soyut Ekspresyonizm ve Pop – Art’a tepki olarak ortaya çıkmıştır ve daha önceden de bahsedildiği gibi sıradan bir hazır üretim nesnesinin örneğin tuğlanın dizilimi ile oluşturulması mümkündür. Fakat sadeliğin böyle bir amacı yoktur. Sadelik, sadece renk, biçim ve anlam olarak basit ve anlaşılır olmayı hedefler. Günümüz genç kuşak Seramik Sanatçıları da eserlerine kendi benliklerini katarak, sanatta sadelik kavramına katkıda bulunmaya devam etmektedirler. Kendi içlerinde pek çok farklı tarz ve teknik’te başarı

2

http://www.sanatgezgini.com/marketplace/seller/profile/kadir-erturk (Erişim Tarihi 04.08.2017)

166

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017 gösteren bu genç sanatçılar arasında eserlerinde sadelikten yana olanlar bu makalenin odak noktasını oluşturmuşlardır. Makale konusu olarak özellikle sade çalışmaların seçilmesinin sebebi; tavır olarak anlatılmak istenilenin tek bir çizgi ya da renkle bazen renksizlikle de verilebilineceğine olan inançtır. Sanatta pek çok tarz ve teknik vardır elbet fakat sadelikten yana olan sanatçılar, vermek istedikleri mesajı ya da estetik kaygılarını gözü yormadan da karşı tarafa iletebilmelidir. Betül Demir Karakaya, Gökçe Özer Eröz, Emre Can ve Kadir Ertürk; eserlerinde yalın çizgileri, dokuları ve renkleri tercih eden kısacası sadeliği ön plana koyan genç sanatçılardır. Bu makale de Çağdaş Türk Seramik Sanatında daha uzun süre başarılı olacakları tahmin ve umut edilen bu genç sanatçılar ve eserleri ele alınarak Çağdaş Türk Seramik Sanatındaki değerleri bir kez daha göz önüne konulmuştur. KAYNAKLAR AĞATEKİN, Mustafa (1993). Cumhuriyet Sonrası Çağdaş Türk Seramik Sanatının gelişimi ve Anlatım Dili Yönünden Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ANTMEN, Ahu (2008). 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar, İstanbul: Sel Yayıncılık. AURELİ, V. Pier (2015). Az Yeterlidir Mimarlık Ve Asketizm Üzerine, İstanbul: Lemis Yayınları. CAN, Emre (2012). Nokta ve Çizginin Seramik Sanatında Kullanım Biçimlerinin Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. KALAY, Leman (2013). Seramik Sanatında Minimalist Düzenlemeler, Sanatta Yeterlik Eseri Çalışma Raporu, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. ORAL, M. Emel (2005). “Türkiye’de Çağdaş Seramik Sanatının Gelişimi”, Anadolu Sanat, S.16, sayfasız. ÖZER, Gökçe (2013). Wabi Sabi Estetiği ve Japon Seramik Sanatına Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. TİZGÖL, Kemal (2008). Sanatta Minimalizm ve Seramik Sanatına Yansımaları, Sanatta Yeterlik Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. TURANİ, Adnan (2010). Sanat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.

167

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Silikon Yağı- Al2O3 Nanoakışkan İçeren Bir Ortamda Sabit Isı Akısında Yatay Plaka Üzerinden Doğal Taşınımla Isı Transferi 1

1

1

Damla Özgür* , Ayşegül Öztürk , Kamil Kahveci

*: Corresponding Author 1 : Trakya Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü Edirne.

ÖZET Bu çalışmada, silikon yağı bazlı Al2O3 nanoakışkan içerisinde yer alan sabit ısı akısında yatay düz bir plaka üzerinden doğal taşınımla ısı transferi incelenmiştir. Akışın iki boyutlu, Newtonyen, daimi, sıkıştırılamaz ve laminer olduğu kabul edilmiştir. Viskoz yayılım ihmal edilmiştir. Akışkana etkiyen tek cisim kuvvetinin ağırlık kuvveti olduğu kabul edilmiştir. Akış ve ısı transferine ait yönetici denklemler Boussinesq yaklaşımı kullanılarak Comsol Multiphysics modelleme ve simülasyon programı aracılığı ile sayısal olarak çözülmüştür. Nanoakışkanın ısı iletim katsayısı için Yu ve Choi, 2003 tarafından önerilen model, nanoakışkanın viskozitesini ifade etmek için ise Brinkman, 1952 modeli kullanılmıştır. Sonuçlar hacim fraksiyonunun %0, %5, %10 değerleri, Rayleigh sayısısının 3 4 5 6 7 10 , 10 , 10 ,10 , 10 değerleri için elde edilmiştir. Sonuçlar nanoparçacık kullanımının akış ve ısı transferi üzerinde önemli etkilere sahip olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Nanoakışkan, yatay plaka, doğal taşınım, ısı transferi, ısı akısı, silikon yağı-Al2O3.

Natural Convection Heat Transfer of Diliconeoil-Based Al2O3 Nanofluid through a Horizontal Plate at Constant Heat Flux ABSTRACT In this study, natural convection heat transfer of silicone oil-based Al2O3 nanofluid through a horizontal plate at constant heat flux has been investigated. Continuous flow of two-dimensional and Newtonian is assumed to be incompressible and laminar. Viscous diffusion has been neglected. It is assumed that the only force acting on the fluid is the force of gravity. Through modeling process, administrator equations belonging to flow and heat transfer have been solved by use of Boussinesq approach and Comsol Multiphysics 4.3 Simulation Program. In the literature, various models have been suggested to calculate the heat transmission coefficient of the nanofluids. For nanofluid heat transfer coefficient, Yu ve Choi’s model, 2003 for viscosity of nanofluid, 168

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Brinkman’s model, 1952 are used in this study. Computational results are obtained for nanoparticle volume fractions of %0, %0.5, %10 and for Rayleigh numbers ranging 3 4 5 6 7 from10 , 10 , 10 ,10 , 10 . Results show that usage of nanoparticle causes a significant increase at heat transfer rate from horizontal plate. Key Words: Nanofluid, horizontal plate, natural convection, heat transfer, constant heat flux, silicone oil-Al2O3. C k p Pr Ra T q v

α

β β ρ μ φ

Özgül ısı [j/kgK] Isı iletim katsayısı [W/mK] Basınç [N⁄m ] Prandtl sayısı [= υ /α ] Rayleigh sayısı gβ , L T T /υ α ] Sıcaklık [K] Isı akısı [W/m ] Kinematik viskozite [m /s] Isıl difüzyon katsayısı [=k/ ρC ] Sıvı tabaka kalınlığının partikül yarıçapına oranı Isıl genleşme katsayısı [1/K] Yoğunluk [kg⁄m ] Dinamik viskozite [kg/sm] Hacimsel nanoparçacık oranı

1. GİRİŞ Düşük ısıl iletkenlik katsayılarına sahip su, yağ ve etilen glikol gibi geleneksel ısı transferi akışkanları mühendislikte kullanılan bir çok cihazın performansının yükseltilmesi ve boyutlarının küçültülmesinde temel engeli oluşturmaktadır. Bu engel yüksek ısıl iletkenlik katsayılarına sahip akışkanların geliştirilmesi için motivasyon kaynağı olmuştur. Bu doğrultuda yapılan çalışmalar sonucunda bir baz akışkan içerisine yüksek ısıl iletkenlik katsayısına sahip katı partiküllerin akışkan ile süspansiyon oluşturacak şekilde ilave edilmesi fikri ortaya çıkmıştır. Eastman vd., 2001’nin de belirttiği gibi bu durumda ortaya çıkan karışım şaşırtıcı derecede yüksek ısıl iletkenlik katsayılarına sahip olmaktadır. Bu tip süspansiyonlara nanoakışkan terimini kullanan ilk kişi Choi, 2001 olmuştur. Keblinski vd., 2002 nanoakışkanlarda söz konusu olan ısıl iletkenlik katsayısındaki bu önemli artışın, nanopartiküllerin Brownian hareketi nanopartikül yüzeyinde söz konusu olan moleküler seviyedeki sıvı tabakalaşma, nanopartiküllerdeki ısı transfer mekanizmasının doğası ve nanopartikül kümeleşmesi gibi muhtemel dört faktöre bağlı olduğunu ifade etmiştir. Keblinski, 2002 aynı zamanda Brownian hareketin nanoakışkanın ısıl iletkenlik katsayısında ihmal edilebilir bir katkısı olduğunu ve nanopartiküller etrafındaki sıvı tabakalaşmanın hızlı bir ısı iletimine sebep olabileceğini belirtmiştir.

169

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Imodejamu dikey plakada sabit ısı akısında suyun ısı transfer karakteristiğini incelemişlerdir.(Indejamu ve Johnson, 1994) Khan dikey plakada sabit ısı akısında nano akışkanın doğal taşınım ile ısı transferini incelemiştir. (Khan ve Aziz, 2011) Lewandowski vd., 2000 ve Kozanoğlu ve Lopez, 2007 su içeren bir ortamda yatay dikdörtgen ve kare bir plakalardan doğal taşınımı deneysel olarak incelemişler ve belirli Rayleigh aralıklarında korelasyonlar önermişlerdir. Altaç ve Konrat, 2009 Hava dolu kapalı dikdörtgensel kutu içinde bir ince yatay izotermal plakadan doğal taşınım ile ısı geçişi Rayleigh sayısı 105-107 arasında incelernişlerdir. Artan Rayleigh sayısı ile ısı geçiş oranı arttığını ve artan plaka uzunluğu ile ısı geçiş oranı (Nusselt sayısı) yaklaşık %25 azaldığını belirlemişler. Bu sayısal parametrik çalışmanın bir sonucu olarak, pratik soğutma problemlerinde kullanmak üzere, bir Nusselt sayısı bağıntısı elde etmişlerdir. Literatürde yer alan ve yukarıda bir kısmı verilen çalışmalar geleneksel akışkanlar için doğal taşınımın incelenmesi ile ilgilidir. Bu çalışmada ise silikon yağı bazlı Al2O3 nanoakışkan içerisinde yer alan sabit ısı akısında yatay düz bir plaka üzerinden doğal taşınımla ısı transferi incelenmiştir. 2. ANALİZ Akışın iki boyutlu, Newtonyen, daimi, sıkıştırılamaz ve laminer olduğu kabul edilmiştir. Viskoz yayılım (ısınma) ihmal edilmiştir. Ayrıca nanoakışkan efektif özelliklere sahip tek fazlı bir akışkan olarak kabul edilmiş ve akışkana etkiyen tek cisim kuvvetinin ağırlık kuvveti olduğu kabul edilmiştir. Bu durumda akış ve ısı transferine ait temel denklemler Boussinesq yaklaşımı altında boyutsuz olarak aşağıdaki şekli alır:

Bu denklemlerde L plakanın uzunluğu, T sıcaklık, α k/ ρC ısıl difüzyon katsayını ifade eder. Referans sıcaklığı TR boyutsuz ısı akısını içerecek şekilde TR=TC+Lq/kf olarak seçilmiştir. q plaka yüzeyinden gelen ısı akısını ifade eder. Bu boyutsuz değişkenler kullanılarak temel denklemler aşağıdaki şekli almıştır. Süreklilik denklemi:

170

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

⁄ ⁄ Burada temel denklemlerin içinde ve gibi oranlar göze çarpmaktadır. Bu oranlar nanoakışkanın ilk baştaki yani ilk akışkanın içerisine nanoparçacık katılmadan önceki haline oranını gösteren ifadelerdir. Bu ifadeler için önceden bulunmuş korelasyonlar bu denklemler için kullanılmıştır. Bunlardan ilki Yu ve Choi, 2003 tarafından geliştirilen ısıl iletkenlik katsayısı oranıdır ve aşağıdaki gibidir.

171

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Bu iki bağıntı için bazı noktaların bilinmesi önemlidir. Öncelikle iki denklemde de yer alan φ ifadesi hacimsel nanoparçacık oranıdır. Dolayısıyla hem ısıl iletkenlik hem de viskozite için en önemli parametredir. β ifadesi ise sadece ısıl iletkenlik bağıntısında yer almaktadır ve sıvı tabaka kalınlığının partikül yarıçapına oranını ifade eder. Sıvı tabaka katı nanoparçacıklarının etrafında oluşan tabakadır ve bu tabaka sıvı ve katı arasında termal geçişi sağlayan önemli bir unsurdur. Ancak bu tabakanın kalınlığını doğrudan ölçmek çok zor bir süreç olacağından Yu ve Choi yapılan deneylerden yola çıkarak β=0.1 değerini kullanmanın uygun olacağı kanaatine varmışlardır. Boyutsuz temel denklemlerin içerisinde bulunan diğer değişkenlerden U ve V boyutsuz hız, X ve Y boyutsuz uzunlukları θ ise boyutsuz sıcaklığı gösterir. Cp özgül ısı, β ısıl genleşme katsayısı, k ısıl iletkenlik katsayısını gösterir. Buradaki boyutsuz sayılar olan Rayleigh ve Prandtl sayıları ise aşağıdaki gibi tanımlıdır;

3. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME Temel denklemler verilen sınır şartları altında Comsol Multiphysics modelleme ve simülasyon programı aracılığı ile sayısal olarak çözülmüştür. Kullanılan programın versiyonu 4.3 olup çözüm için Comsol Multiphysics modülü altında yer alan Fluid Mechanics ve Heat Transfer alt modülleri kullanılmıştır. Çözüm alanının diskritize edilmesinde üçgen elemanlar kullanılmış olup sıcaklık ve hız gradyanının büyük olması nedeniyle plaka yüzeyi civarında daha küçük üçgen elemanlar kullanılmıştır. Çalışmada eleman büyüklüğünün sonuçlar üzerindeki etkisi de ortalama Nusselt sayısı Nua göz önüne alınarak incelenmiş olup eleman boyutunun minimum değerinin 0.0001 olması durumunda Nua nın değişmediği görülmüştür. Dolayısıyla sonuçlar bu 172

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

−6 minimum eleman boyutu için elde edilmiştir. Yakınsaklık kriteri olarak ise err ≤ 10 seçilmiştir. Burada err ağırlıklı Euclidean norma dayalı rölatif hatadır ve aşağıdaki şekilde tanımlıdır (www.comsol.com, 2011): 1 N 2 1/ 2 err = ∑ E i / Wi (12) N i =1

[(

)]

Burada N serbestlik derecesi sayısı, Ei hata ve Ui yaklaşık değer ve S ölçeklendirme faktörü olmak üzere W! max |U! |, S! dir. Çalışmada çözüm için Comsol programının iteratif çözücülerinden birisi olan Incomplete LU çözücüsü kullanılmıştır (www.comsol.com, 2011). Çalışmada nanopartikül olarak Al2O3 baz akışkan olarak ise silikon yağı olarak AK1000 silikon yağı seçilmiştir. Silikon yağını, elektrik iletkenliğinin düşük ısıl iletkenliğinin yüksek olmasından dolayı elektronik cihazların soğutulması amacıyla kullanılmaktadır. Silikon yağı viskoz ve az yanıcı bir gazdır, ayrıca yüksek sıcaklık değişimlerinde ısıl iletkenlik katsayısını koruma eğilimindedir. (Beretta vd., 1980). Silikon yağının dinamik viskozitesi µf, 0.92 kg/m.s Pr değeri ise 9484’dür.Baz akışkan ve nanopartikülün termofiziksel özellikleri Tablo 1’ de verilmiştir. Tablo 1. Karışımı oluşturan akışkan ve nanoparçacığın termofiziksel özellikleri. Özellik Silikon Yağı Al2O3 3 970 3970 ρ (kg/m ) Cp (J/kgK) 1550 765 k (W/mK) 0.15 40 7 2 1.0 131.7 αx10 (m /s) 6 920 24 βTx10 (1/K) Çalışmada göz önüne alınan parametrelerin farklı değerleri için hız ve sıcaklık alanları Şekil 1-6’ da görülmektedir. Artan hacimsel nanopartikül oranına bağlı olarak plaka yüzeyinden akışkana olan enerji transportundaki artışa bağlı olarak akış şiddetlenmekte ve akışkan parçacıklarının hızları artmaktadır. Ayrıca ısıl sınır tabaka da artan hacimsel nanopartikül oranı ile bir miktar büyümektedir. Bu durum artan Al2O3 miktarına bağlı olarak nanoakışkanın ısıl iletkenliğindeki artışın doğal bir sonucudur. Bu durumda plakaya dik doğrultuda ısı transferi hızlanmakta ve dolayısıyla da ısıl sınır tabaka büyümektedir. Şekillerden de görülebileceği gibi artan Ra sayısı ile birlikte güçlenen kaldırma kuvvetleri sonucu akış şiddetlenmekte ve hem hız hem de ısıl sınır tabaka kalınlıklarında önemli mertebelerde düşüşler söz konusu olmaktadır. Yatay plaka için ortalama Nusselt sayısının Rayleigh sayısı ve hacimsel nanopartikül oranı ile değişimi Tablo 2 ve Şekil 1 de görülmektedir. Görülebileceği gibi hem Rayleigh sayısının hem de hacimsel nanopartikül oranının artmasıyla ortalama Nusselt sayısında önemli artışlar söz konusu olmaktadır. Artan hacimsel nanopartikül

173

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

oranı ile plakadan akışkana olan ısı transferindeki artışa ve güçlenen akışa bağlı olarak ortalama Nusselt sayısında %47.24’ lere varan artışlar ortaya çıkmaktadır.

Şekil 1. Ortalama Nu sayısının Ra ve φ ile değişimi. Tablo 2. Ortalama Nu sayısının Ra ve φ ile değişimi.

174

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

3

Şekil 2. Ra=10 için hız ve sıcaklık alanları

4

Şekil 3. Ra=10 için hız ve sıcaklık alanları

5

Şekil 4. Ra=10 için hız ve sıcaklık alanları

6

Şekil 5. Ra=10 için hız ve sıcaklık alanları

175

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

7

Şekil 6. Ra=10 için hız ve sıcaklık alanları

KAYNAKLAR 1. Altaç, Z., Konrat S. “Natural Convectıon Heat Transfer From A Thin Horizontal Isothermal Plate In Air-Filled Rectangular Enclosures”, Isı Bilimi ve Tekniği Dergisi, 29, 1, 55-65, 2009J. of Thermal Science and Technology, TIBTD Printed in Turkey, ISSN 1300-3615, 2009. 2. Beretta, D., Loveless, F. C., Nudenberg, W., “Use of Synthetic Hydrocarbon Oils as Heat Transfer Fluids”, United States Patent No. 4239638, 1980, http://www.freepatentsonline.com/4239638.html. 3. Brinkman, H. C., “The Viscosity of Concentrated Suspensions and Solutions”, J. Chem. Phys., 20, 571-581, 1952. 4. Choi, S. U. S., Eastman, J. A., “Enhancing Thermal Conductivity of Fluids With Nanoparticles”, Energy Technology Division and Material Science Division, Argonne National Labarotary, Argonne, Illinois, 1995. 5. Choi, S. U. S., Zhang, Z. G., Yu, W., Lockwood, F. E., Grulke, E. A., “Anomalous Thermal Conductivity Enhancement In Nanotube Suspension”, Appl. Phys. Lett., 79, 2252-2254, 2001. 6. Eastman, J. A., Choi, S. U. S., Yu, W., Thompson, L.J., “Anomalously Increased Effective Thermal Conductivity of Ethylene Glycol-Based Nanofluids Containing Copper Nanoparticles”, Appl. Phys. Lett., 78, 718-720, 2001. 7. Eastman, J. A., Choi, U. S., Li, S., Thompson, L. J., Lee, S., “Enhanced thermal conductivity through the developments of nanofluids”, Materials Research Society Symposium Proceedings, 457, 3-12, 1996. 8. Imodejamu, H.U., Johnson R. R., “Heat Transfer Characteristics of a Constant Heat Flux Vertical Plate in Water”, Experimental Thermal and Fluid Sciences 9, 13-21, 1994.

176

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

9.

10.

11.

12.

13.

Keblinski, P., Phillpot, S. R., Choi, S. U. S., Eastman, J. A., “Mechanisms Of Heat Flow In Suspensions Of Nano-Sized Particles (Nano-Fluids)”, Int. J. Heat Mass Transfer, 45, 855-863, 2002. Khan, W. A., Aziz, A., “Natural convection flow of a nanofluid over a vertical plate with uniform surface heat flux”, Int. J. of Thermal Sciences 50, 12071214, 2011. Tanju, B. T., Kahveci, K., “Natural Convection of Silicone Oil-Based Al2O3 Nanofluid in a Cylindrical Enclosure”, Recent Advances in Fluid Mechanics and Heat & Mass Transfer, 158-163, W. M. Lewandowski, E. Radziemska, M. Buzuk,H.Bieszk, “Freeconvection Heat Transfer And Fluid Flow Above Horizontal Rectangular Plates”, Applied Energy, Vol. 66, Pp. 177-197, 2000. Yu, W., Choi, S. U. S., “The Role Of Interfacial Layers In The Enhanced Thermal Conductivity Of Nanofluids: A Renovated Maxwell Model”, J. Nanopart. Res., 5, 167-171, 2003.

177

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Türk Reklamcılığında Yeni Bir Strateji Olarak Nostaljik Müzik Kullanımı Mustafa Özgür Seçim

*

*: Adnan Menderes Universitesi, İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Reklamcılık bölümü, 09100, Aydın.

ÖZET Eski medeniyetlerden günümüze, dini törenler, baharın gelişi, doğum, evlilik, ölüm, ya da seçim gibi önemli birçok amaç için kullanılmış olan müzik, pazarlama karmasının anahtar elemanlarından birisi olan reklam kavramını da etkilemiş ve bir taktik olarak uzun süredir bu alanda da kullanılmaktadır. Kimimizin çocukluk, kimimizin gençlik yıllarından akıllarda kalan reklam müzikleri vardır. Örneğin; "Bir bilmecem var çocuklar, haydi sor sor, çayda kahvaltıda yenir, acaba nedir nedir? Bisküvi denince akla, Tamam şimdi buldum, Hemen onun adı gelir, Eti! Eti! Eti". Bu basit ve kısa dörtlük bile, reklamla ilgili çalışma yapan yapmayan hemen herkesin aklına adeta kazınmıştır. Reklamda kullanılan müziğin gücünü göstermek için verilmiş olan bu örnekten yola çıkarak, insanları reklamda satılan ürüne yönlendirmek ve reklamın akılda kalıcılığını sağlamak adına bir taktik olarak müziğin reklamdaki gücünü görebiliriz. Son dönem Türk reklamcılığında ise, reklam müzikleri halen etkili ve sık bir biçimde reklamlarda yer bulmakta ancak bir taktik değişikliği ile reklamlarda sıklıkla nostaljik müziklere yer verilmeye başlanmıştır. Bu çalışmada, 2016 yılında yayınlanmış ve Youtube video izleme kanalı aracılığı ile izlenme sayısı 100.000'i aşmış, Türkiye'de yayınlanmış reklamlarda kullanılan müzikler incelenmiş ve bu reklamlardaki strateji ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Reklam, Müzik, Nostalji, Reklam Stratejisi, Reklamda müzik kullanım. Usage of Nostalgic Music in Advertising as a New Strategy for Turkiısh Advertising ABSTRACT Music, that is used for religious ceremonies, spring festivals, birth, death, marriage or elections since from the past centuries until today, is also being used for the key element of the marketing strategies which is called advertising tactic also. There are some ad. Musics that are always rememberable for us. For example; “I have a puzzle, children, Come on ask ask, It is eaten at breakfasts or with tea, What is it? When biscuit 178

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

is said, OK I guess I’ve found, Its name is remembered: Eti, Eti, Eti”. Even this short ad. music is memorable for poeple who work or even do not work for advertising. We can see the influence of the music that is being used in advertisements as a tactic in order people to remember that advertisement in our minds. When we look at to the last periods of the Turkish advertising history, we can still see that advertisement musics are still being used quite a lot but with a change of tactic: Which is usage of the nostalgic musics increased a lot. In this study, the advertisements’ musics, which are produced in 2016 and being watched through the Youtube video channel at least 100,000 times, are studied and the strategy in these advertisements are tried to be found out. Key Words: Advertising, Music, Nostalgia, Advertising strategy, Usage of music in advertising.

GİRİŞ 1.1 Reklam Tanımlamaları Reklamla ilgili yapılan akademik çalışma ve araştırmalar göstermiştir ki, reklam kavramı söz konusu olduğunda üzerinde ortaklaşa mutabık kalınan bir tanım bulunmamaktadır. Zira kavram ile ilgili literatürde iki yüze yakın tanım bulunmaktadır. Reklam kavramının önemi, Dünya genelinde özellikle 1990’lı yıllardan itibaren hissedilen büyük değişimle birlikte, uzak mesafeler arasında iletişimin çok kolay sağlanmaya başlanmış olması ve bunun da üreticiler ile tüketiciler arasındaki mesafenin yok denecek kadar azalmasına bağlı olarak artmıştır. Diğer bir deyişle küreselleşme süreci, firmaların pazarlama stratejilerini etkilemiş, bu durumun sonucunda da reklam sektörü doğrudan etkilenmiştir. Hem görsel, hem dilsel tekniklerle ikna edici, bilinçaltına seslenen ve yönlendirici gibi niteliklere sahip reklam iletileri, küresellik kavramıyla koşut biçimde günümüzde artık her yerdedir. Reklamlar artık birer toplumsal bir olgu haline gelmiş, kendine özgü söylemiyle yaşam ve tüketim biçimlerini ve davranışları etkileyip, değiştirebilen ve dönüştürebilen, en etkili ve stratejik araçlardan ve kültürel faktörlerden birisi haline gelmişlerdir (Küçükerdoğan, 2011:1). Sosyal bilimlerdeki birçok kavramın tanımlamasına, kavramın kelime kökeninin nerden geldiği ortaya konularak başlanır. Bu gelenekten hareketle, reklamın da kelime kökenine baktığımızda, Latin dilinde ‘çağırmak’ manasında kullanılan ‘clamare’ kelimesinden türediğini, dilimize ise Fransızca ‘reclame’ kelimesinden geçtiğini görmekteyiz. Literatürde bulunan belirli reklam tanımlamalarını tekrar etmektense, bu tanımlamalardan yola çıkılarak tek bir tanım üzerinde durularak, temel olarak, tüketicilerin müşterileri ile iletişime geçtiği ve bunu yaparken belirli bir iletişim mecrasına bedel ödediği, ürettiği mal ya da hizmeti hedef kitlesine tanıttığı araç olarak tanımlanabilecek olan reklam, günümüzde geldiği nokta itibari ile hemen hemen her ülkede büyük paraların yatırıldığı, bu alanda büyük şirketlerin ya da ajanların faaliyet 179

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

gösterdiği ve yine hemen hemen her ülkedeki üniversitelerde okutulan bir meslek dalı şeklinde kavram özetlenebilir. Reklam kavramı ile ilgili farklı tanımlamalar olduğu gibi, reklama yaklaşım konusunda da literatürde farklı bakış açıları bulunmaktadır. Örneğin bir yaklaşıma göre reklam, iletişim ile ilgili bir süreçtir. Saurman ve Ekelund (1999:17), reklamı malların, hizmetlerin veya insan faaliyetlerinin herhangi bir yönü ile ilgili mesajların veya enformasyonun sağlanması işlemi olarak tanımlamışlardır. Bu tanımlama, reklamın birincil amacı olan satışı sağlamak için iletişimin önemine atıf yapmaktadır. Araştırmacılara göre iletişim faaliyetleri olmaksızın ürünleri satmak da imkânsızdır. Bu yüzden de, müşterilerin ürün hakkında bir izlenim edinmeleri gerekmektedir. Diğer bir deyişle reklam, günümüzün iletişim araçlarından faydalanarak bir keyfiyetin kamuya duyurulmasına yarayan bir mesajdan ibaret değil, birçok bileşenin bir araya gelmesiyle oluşturulan bir süreçtir. Reklamla ilgilenen diğer bir grup araştırmacı ise reklamı sanatsal faaliyet olarak ele almışlardır. Bu yaklaşımı savunan bir görüşe göre reklam, ‘doğrudan doğruya satmaktan çok, hitap ettiği kitleyi satın almaya hazırlayan ve satın alma fiiline sevk eden bir araç ve henüz alıcı durumunda olmayan kişileri müşteri durumuna getirmeye yarayan bir sanat faaliyetidir’. Reklamın bir sanat dalı olduğuna dair diğer bir tanımlamayı da Beasley ve Danesi (2002:9) yapmışlardır. Onlara göre de reklam bir sanattır, çünkü reklamlar bireylerin ürün ya da hizmeti nasıl algıladıklarını saptamak ve etkilemek üzere tasarlanmış estetik teknikler bütünüdür. Yine reklam ile sanatın birbiri ile ilişkilendirilmeleri gerektiğini savunan bir diğer görüşe göre modern toplumlarda reklam, sosyalleşmenin kurumsal bir aracı olarak var olur ve endüstriyelleşmiş Batı toplumlarının resmi sanatıdır (Williams, 2003:4). Reklamın, firmaların kurumsal imaj oluşturmalarında etkili bir araç olduğunu öne süren diğer bir yaklaşıma göre ise reklam, işletmelerin ürün ve hizmetleri hakkında, hedef kitleleri satın alma eylemine yöneltmek ve işletme imajını bu kitleler üzerinde oluşturabilmek için medyada yer ve zaman satın alma yolu ile gerçekleştirdiği enformasyon ve ikna etme faaliyetleridir. Reklamın, şirketlerin kurumsal imaj çalışmalarının yanı sıra, markalarının oluşumuna da katkı sağlayan bir faaliyet olduğunu ileri süren bir tanımda ise reklamlar, ekonomik bir araç olarak, marka oluşumunu sağlamayı, ürün veya hizmeti piyasada tutundurmayı, onu satmayı ya da talebi arttırmayı amaçlarken, bir yandan da ekonomik haberleşme işlevi görürler (Batı, 2010:11). Benzer bir tanımı ise Bullmore (2003:38), reklamın 'markaların pillerinin şarj olması için birer dürtü işlevi' gördüğünü öne sürerek yapmıştır. Görüldüğü üzere reklam ile ilgili tanımlama farklılığı olduğu kadar, reklama bakış noktasında da farklılıklar bulunmaktadır. Ancak bütün araştırmacıların ortak noktada buluştuğu nokta ise, reklamın bütünleşik pazarlama iletişimi sürecinin en önemli elemanlarından birisi olduğudur.

180

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

1.2. Reklamda Müzik-Ses Kullanımı Reklamda müzik kullanımı mantığının temelinde, reklamın olabildiğince yaygın kabul görebilmek için popüler kültürü sıklıkla kullanma gerekliliği yatmaktadır. Reklam müziklerinde temelde amaçlanan şey, reklamın metnine uygun ve kullanılan reklam çekiciliğine uygun (cinsellik, korku, mizah vb.) tonda müzik kullanmaktır. Günümüzde reklamlar, ancak özellikle televizyon reklamlarının hemen hepsi, ekrandaki görüntüleri canlandırmak, bütünleştirmek, kampanyanın tümü ile bağlantı kurabilmek için bir reklam müziği kullanmaktadırlar, dahası buna zorunludurlar. Diğer bir deyişle kolaylıkla şunu iddia edebiliriz ki, tüketiciler reklam filmini görsel olarak izleseler dahi, hatırlanabilir bir müziği olmadan reklamın hiçbir sloganı akıllarında kalmaz. Reklamda müzik kullanımının ilk örnekleri, reklamın en hızlı geliştiği ülkelerin başında gelen Amerika Birleşik Devletlerinde yaşanmıştır. Çeşitli reklamlara üretilen özgün müziklerin dışında, ünlülerin reklamda kullanılarak, ünlü parçalarının reklam müziği şeklinde kurgulanması en bilinen tekniklerdendir. Bu konuda Michael Jackson'un en ünlü şarkılarından birisi olan 'Beat It', Pepsi reklamlarında sözleri değiştirilerek kullanılmış ve bu alandaki ilk örnek olmuştur. Lockhart ve Weissman’a göre kaliteli bir reklam, ürünün daha çok zihinde kalmasını sağlar veya en azından buna yardımcı olur. Bir reklam, gazetede okunursa, okuyan kişiye sadece bir şeyler söylemiş olur. Aynı sözler profesyonel bir sunucu tarafından okunursa, daha etkili olur. Eğer bir de buna müzik ilave edilirse, iş daha da mükemmelleşir. Sonunda bu tip bir slogan şarkı olarak söylenip, mırıldanabilir ve bu sayede daha kolay akılda kalır (aktaran, Özulu 1994:67). Reklamda kullanılan ses ya da müzikler kuşkusuz reklamın reklam veren tarafından belirlenen satış ya da bilgilendirme amaçlarına paralel olarak yürütülmelidir. Ancak bazı durumlarda ki, bunları son dönemde sıklıkla Türkiye'de yayınlanan reklamlarda görmekteyiz ki, özellikle nostaljik müzik ya da şarkılar da reklamların amaçlarına göre yeniden düzenlenerek tüketici ile buluşturulmakta ve kendilerini denemeleri istenebilmektedir. Reklam müziği kullanımı, akademik literatür ve uygulama alanında karşımıza çıkan örneklerden yola çıkarak dört farklı şekilde uygulanabilmektedir. Bunlardan ilki cingıldır ki cingıl, "reklam sloganının şarkı formunda söylenmesidir". (Butz ve Haas; 1998: 6). Çok kısa süren bu tür reklam müziklerinde, genellikle slogan dile getirilerek seyircinin aklına işlenmesine çalışılır. Örneğin; "Bosch: Yaşam için teknoloji" gibi. Diğer bir tür reklam müziği kullanım formatı ise, marka sinyal müziğidir. Yine genellikle reklam sonlarında kullanılan bu formatta, marka melodi şeklinde kendisini seyirciye tanıtmakta, slogan hatta kendi ismini bile kullanmamaktadır. Bir çok firmanın kendisini hatırlatıcı marka sinyal müziği bulunmaktadır ve bu alanda verilebilecek en iyi örneklerden birisi, CocaCola firmasının yıllardır reklamlarının sonunda kullandığı müzik olarak gösterilebilir. Reklamın başından sonuna reklam metninin şarkı formunda söylenmesi şeklinde özetlenebilecek olan reklam şarkısı ise, reklam müzik kullanım formatının üçüncüsüdür.

181

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Reklam şarkı taktiği, reklam müziği kullanımı teknikleri içerisinde en çok karşımıza çıkan türdür. Dördüncü ve son reklam müziği taktiği ise arka plan müziğidir. Burada müzikten ziyade reklam metni ön planda olsa da, reklamın sessiz sedasız geçmemesi için bir reklam müziği kullanılır. Aynı tip hatta aynı reklam arka plan müziklerinin birden çok reklamda rastlanılması sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. 1.2.1 Reklam Müziği Olarak Nostaljik Şarkı Seçimi Türkiye özelinde reklam metinlerinde nostaljik şarkıların metinlerinin değiştirilmesi ile yeni bir reklam müziği yaratılması fikri ilk olarak siyasal arenada uygulanmıştır. Seçim dönemlerinde siyasal partiler, sıfırdan bir siyasal reklam şarkısı oluşturmaktansa, dönemin popüler ya da geçmiş dönemin popüler şarkılarının telif hakkını ödeyerek şarkı metinlerini değiştirerekkendi anlaştıkları ses sanatçılarına okutarak seçmenlere ulaşmış veya direkt şarkının sahibi ses sanatçısına seslendirtmişlerdir. Konu ile ilgili uygulamalar 1990'lı yılların başında, siyasal reklamcılık alanında bir çok yeniliği Türkiye'ye kazandıran ANAP'ın siyasal reklam çalışmalarını üstlenen ünlü reklamcı Jacques Seguela tarafından hayata geçirilmiştir. Dönemin ünlü parçaları, telif hakları alınarak birer reklam kampanyası şarkısına dönüştürülmüştür. Konu ile ilgili bazı örnekler; Yonca Evcimik'in "Abone" şarkısı, sözleri değiştirilerek şu biçimde kullanılmıştır: Mesut Yılmaz güneşimiz, Bu seçimde umut biziz, Yine sizlerle el ele, Bir Dünya tek emelimiz, Pembe yıllar hayalimiz, Çok yakında bir adımda, Sağ duyulu gençliğimiz, Daha da güçleneceğiz. 2000'li yıllar sizin, Hududu yok sevgimizin, Çocuk yaşlı gencimizin, Mutluluktur heyecanı.. ANAP'lıyız ANAP'lı, Biz farklıyız çok farklı, Hem güçlüyüz hem haklı, Vatan için hayırlısı. Diğer bir seçim şarkısı ise Sezen Aksu'nun 'Hadi Bakalım' adlı şarkısının sözlerinin değiştirilmesi ile oluşturulmuştur: ANAP'ımız var bir de başkanımız var, ne yok?, Biliyor herkes onda başkalık buluyor, Ne kadar, En büyük sen.. İlerleyen dönemde reklam ajanslarının Türkiye'de hızlı gelişimi, reklam müziği konusunda da gelişmelerin yaşanmasını sağlamış ve bir çok akılda kalıcı reklam müzikleri seyirci ile buluşmuştur. Ancak ilerleyen dönemde gerek kitle iletişim araçlarının çok hızlı gelişimi ve her bireyin edinecek duruma gelişi, gerekse de tüketicilerin bir gün içerisinde maruz kaldığı reklam sayısının büyük boyutlara ulaşması, beraberinde reklam verenleri farklı taktikler uygulama zorunluluğunda bırakmıştır. Reklam müziği anlamında ise bunun yöntemi, yine eski bir taktik olarak nostaljik ya da popüler hale gelmiş şarkıların kullanımı şeklinde gerçekleşmiştir.

182

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

2. Araştırma 2.1. Yöntem Bu çalışmada, Türkiye’de 2016 yılında yayınlanmış ve izlenme oranı Youtube video izleme kanalı aracılığı ile 100.000 ve üzerinde sayıya ulaşmış olan ve reklam müziği olarak orijinal bir reklam müziği yerine, nostaljik bir parça kullanmış olan reklamlar incelenmeye alınmıştır. Çalışma kapsamında Youtube kanalı üzerinde araştırma yaparken anahtar kelimeler aracılığı ile arama yapılmış ve sırasıyla #2016, #Türk reklam, #Reklam müziği etiketleri kullanılmıştır. Çalışmanın araştırma aralığı 1 Ocak 2016 ila 1 Ekim 2016 arasında yayınlanmış reklamlardır. 2.2. Amaç Çalışma kapsamında temel amaçlanan şey, son dönem Türk reklamcılığında reklam müziği anlamında, popüler hale gelmiş (izlenme sayısı bakımından) reklamların kullandıkları reklam müziği taktiklerinin incelenmesi ve reklamların analiz edilmesidir. 2.3. Bulgular: 1) Eti Cin – Eti Cin Gülsün Dünya Gülsün: Eti firmasının bir ürünü olan ‘Eti Cin’ özellikle 2016 yılı içerisinde nostaljik reklam müziği taktiğini hemen hemen tüm reklamlarında kullanmıştır. “Eti Cin gülsün, Dünya gülsün” konsepti ile reklamlarının çatısını oluşturan firma, reklamlarında 1970’li yılların popüler olmuş parçalarının sözlerini reklamlarına uyarlayarak seyirci ile buluşturmuştur. Eti Cin’in tüm reklamlarında aynı ürünün reklamı 2016 yılı içerisinde toplamda 5 farklı müzikle gerçekleştirilmiştir. Özellikle çocuklara yönelik görsellerle zenginleştirilen reklamlarda kullanılan müzikler ile müziklerin orijinal hali şu şekildedir: Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=2_SgaxP-rgM&t=18s, 2016 Orijinal Şarkı Sözleri (Füsun Önal-Oh Olsun, 1973) Duydum ki seni terk etmiş, oh olsun. Yalnız bırakıp gitmiş, oh olsun. Dizine kapanmışsın, yalvarıp yakarmışsın, günlerce ağlamışsın, oh olsun.

Eti Cin Reklamında Kullanılan Sözler (2016) Duydum ki çok tatlıymış, Eti Cin, Tadı da çok farklıymış Eti Cin. Gülümsetir herkesi, unutulmaz lezzeti Herkesin bir tanesi, Eti Cin.

Orijinal şarkı Sözleri (Nil Burak-Birisine Birisine, 1975) Birisine, birisine aşık oldum birisine, Rastlamak çok zordur böyle birisine, Gerçekten sevene, değer bilene, Almadan verene, bana dostum diyene.

Eti Cin Reklamında Kullanılan Sözler (2016) Vapurda, konserde, okulda, bahçede, Her zaman her yerde, Cin mini elimizde, Minisine, minisine, aşığız biz minisine, Bayıldık et cinin minisine.

183

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Orijinal şarkı Sözleri (Cici Kızlar-Delisin, 1976) Ah kalbim, ben senden çok çektim, Söyle nedir bu halin, Valla sen delisin, delisin

Eti Cin Reklamında Kullanılan Sözler (2016) Mini cin, ne kadar minisin, Çok yeni, çok güzelsin, eti cin delisin delisin.

Orijinal Şarkı sözleri (Emel Sayın, Mavi boncuk, 1973) Onda, bunda, şundadır, Mavi boncuk kimseyse, benim gönlüm ondadır, Bu dünyada sevgi büyük ihtiyaç, Herkes sevmeye-sevilmeye muhtaç, Herkesle dost ol herkesle arkadaş, Ömrümüz geçiyor bak yavaş yavaş.

Eti Cin Reklamında Kullanılan Sözler (2016) Hava güzel eti cinler oynuyor, Hepsi etrafa mutluluk saçıyor, Kimi çimlere oturmuş uyuyor, Eti cinler dansa çağırıyor, Haydi gül sen eti cin, Mutlu ol sen eti cin, Neşene ne kat Gülümse sen eti cin.

Görüldüğü üzere, Eti Cin 2016 yılı reklamlarında, nostaljik eğlenceli parçaları tercih ederek, bu şarkıların sözlerini değiştirmiş ve reklam müziği olarak kullanılmıştır. Ürünün tüketici hedef kitlesi olarak genç jenerasyon (14-20) hedeflenmiş olup, bu jenerasyonun beğeneceği bir tarz olan nostaljik ama eğlenceli, güzellik, temizlik içerikli müzikler tercih edilmiştir. Kampanyanın ana çatısının "gülmek" olduğu düşünülürse, reklamlarda kullanılan müzikler insanları çok fazla düşünmeye sevk etmeyen, rahatlatan ve gülümseten müzikler olarak tercih edilmiştir. 2) Sütaş 41. Yıl Reklamları Sütaş firması, 2016 yılında, kuruluşunun 41. yılını, önceki reklamlarına benzer bir biçimde, dans eden inekler animasyonu ile tüketicilere duyurmuş, bu reklamda da reklam müziği olarak Candan Erçetin’in ağzından seslendirilen, Erkin Koray’ın meşhur “Fesuphanallah” parçasının sözleri değiştirilerek tercih edilmiştir. Şarkı sözlerinde ve çevirilen sözlerde sıklıkla ‘Maşallah’, ‘inşallah’ gibi kelimelerin kullanılması ile, şirketin 41. Yılını kutlaması arasında da bir ilişki bulunmaktadır zira Türkçe ’de ‘41 kere maşallah’ deyimi sıklıkla kullanılan ve iyi niyet belirten, başarıların daha da uzun yıllar sürmesini temenni eden bir deyimdir. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=SHcAa_R3F2s&t=228s, 2016 Orijinal Şarkı Sözleri (Erkin Koray, Fesuphanallah, 1974) Arkası gelmez dertlerimin bıktım illallah Biri biterken öbürü de başlar, vermesin Allah.

Sütaş Reklamında Kullanılan sözler (2016) Çiftliğin keyfi yerinde, yine maşallah. 41 yıldır bu diyarda mutluyuz billah, Doğallıktan ödün vermez, vermeyiz billah,

184

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Böyle gelmiş böyle gidecek korkarım vallah, Yok mu çaresi dostlar? Fesuphanallah Alemin keyfi yerinde yine maşallah, Bize de bir gün kader güler, güler inşallah, Böyle gelmiş böyle gidecek korkarım vallah, Yok mu çaresi dostlar? Fesuphanallah

Tazelikten vazgeçmeyiz, geçmeyiz billah. Böyle geldik, böyle gidecez tü tü tü maşallah, Evlere girdik hep sevildik, tü tü tü maşallah, 41 yıldır süt aşkıyla bize maşallah, 41 yılı dostlarla kutlarız billah.

3) Lifalif Reklamı Eti firmasının bir alt ürünü olan “Lifalif” için ise, yine bir nostaljik parçanın düzenlemesine yer verilmiştir. Bu kez farklı olarak nostaljik bir Türkçe parça yerine, yabancı bir şarkı tercih edilmiş ve reklam müziği olarak kullanılmıştır. Bu reklamda nostaljik parçanın sözlerinin çevirisi yerine, ses uyumu açısından parçanın nakarat kısımları yalnızca kullanılmıştır. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=9gZExfi5xvU&t=18s, 2016 Orijinal şarkı Sözleri ( Opusi Live is Life, Lifalif Reklamında Kullanılan Sözler (2016) 1984) Lif,La-la-la-la-la, Live, la la la la la Lif-a-lif, la-la-la-la-la-la Live is life La la la la la Lif-Lif-Lif, la-la-la-la-la-la Let us all talk about life Lifa-lifa-lifa-lif, La-la-la-la-la La la la la la Live La la la la 4) Uğur Derin Dondurucu Reklamı Uğur firmasının derin dondurucularını tanıttığı 2016 yılı reklamında ise, nostaljik bir Rumeli türküsü kullanılarak, sözleri değiştirilmiş ve reklam müziği olarak kullanılmıştır. İncelenen reklamlar içerisinde reklam şarkısı sözlerini en çok değiştirerek kullanılan reklam da bu reklam olmuştur. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=PIRdTOX8rd8, 2016 Orijinal şarkı Sözleri (Emine Balkanlı, Ak Uğur Derin Dondurucu Reklamında güvercin olaydım, Tarihi bilinmiyor) Kullanılan Sözleri (2016) Meyvenin tazesine, etin tadına, Ak Güvercin Olaydım Bayılırım sebzelerin turfandasına, Pencerene Konaydım Penceren De Pek Yüksek, Yar Dizine Sandım ki 4 mevsim çıkarlar karşıma, Konaydım Keten Gömlek Dört Enden, Yar Saklamayı bilemedim, kaldım ortada, Ne Vazgeçtin Benden Vaz Geçeceğini Ay,ay,ay işte Uğur ay, Keşke onu önceden bulsaydım, ay, Bileydim, Modelleriyle uygun her bir mekâna, Gönlümü Alırdım Senden, Keten Gömlek Sekiz Kat, Dördünü Giy İstediğin lezzeti saklarsın Uğur’la,

185

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Dördünü Sat, Benden Başka Seversen, Kalkma Döşeklere Yat

Sakla, sakla, Uğur’da sakla, 4 mevsim tazelik Uğur derin dondurucuda.

5) Turkcell-Anneler Günü Reklamı Bir telekomünikasyon firması olan Turkcell, anneler günü için annelerin çocuklarına olan özlemini, merakını ön plana çıkartan, “Mazeretim var; annesiyim ben” temalı reklamında, MFÖ’nün “Mazeretim var, asabiyim ben” şarkısının sözlerini değiştirerek reklam müziği olarak kullanmıştır. Reklamda genel olarak annelerinin genel anlamda çocuklarını hala büyümemiş olarak gördüklerinden ve habersiz kalında korktuklarından, bu nedenle de kendilerini asabi hissettikleri ve bu konuda anlayışlı davranmaları gerektiği üzerinde durulmuştur. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=11eSnsn3jb0 Orijinal şarkı Sözleri (MFÖ-mazeretim Turkcell Reklamında Kullanılan Sözler Var, 1995) (2016) Gülmüyor yüzü, yine ne oldu? Gülmüyor yüzüm hayat zor oldu, Dilimde tüy kurudu soldu, Tövbe ettim Güller susuz kurudu soldu, yine bozuldu, Yüreğim yanar, Mazeretim Tövbe ettim gene bozuldu, Yüreğim yanar mazeretim var, Asabiyim var, Annesiyim ben. ben. Minik kuşum büyümüş artık, gezip-tozar Boş laf bunlar hepsi bahane, göremem artık, Affedersin geç gelse de, Halim ne kötü ne şahane, Yüreğim yanar, Mazeretim var, Nedir bu böyle aynı hikaye, Annesiyim ben. Suç kimde neden böyle? Üzdün yeter, üstüme varma, soru sorma, Boş laf bunlar, hep bir bahane, işine biliyorsun mazeretim var, boş konuşma gelince hemen anne. Nedir bu böyle, bana cevap verme, suç görüyorsun, asabiyim ben. sende değil bende. Üzme beni, arada ara, halimi hatırımı sor, Seviyorum biliyorsun; Annenim ben. 6) Danone Reklamı Danone firmasının, "Sütlü Atıştırmalıklar" temalı birden çok ürününü aynı reklamda tanıttığı filmde ise, yine bir nostaljik şarkı reklam müziği olarak sözleri değiştirilerek kullanılmıştır. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=tOw9v0Gqpo0, 2016 Orijinal Şarkı Sözleri (Nilüfer, Boşvermişim Dünyaya, 1987) Temmuz, Ağustos, Eylül, her mevsimde durma gül, Hayat inan çok kısa, belki

Danone Reklamında Kullanılan Sözler (2016) Abur cubur yok size, işte almıyor yine. Ona hayır, buna hayır, bir şeye de evet de.

186

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

çıkmayız yaza. Boşvermişim, boşvermişim, boşvermişim dünyaya, ağlamak istemiyorsan sen de boşver dünyaya.

Abur cubur değil onlar, herbiri Danone, Sütlü atıştırmalıklar ister iç, istersen ye. Mis gibi meyvelerle bol bol süt var içinde, Annelerden çocuklara onaylıdır Danone.

7) Alo Reklamı Bir temizlik firması olan ALO ise, 2016 yılında yayınladığı reklamda reklam müziği olarak Zeki Müren'in 'Size Alo Diyorum' şarkısını hiç bir metnini değiştirmeden, yine Zeki Müren'in ağzından kullanarak yayınlamıştır. Reklam aslına bakılırsa yine aynı firma tarafından, aynı şarkı sözleri ve Zeki Müren’in sesinden, hem de Zeki Müren’in bizzat oynadığı şekliyle 1985’de yayımlanmıştır. Diğer bir deyişle 2016 yılında firma reklamı yeniden kurgulayarak seyirci ile buluşturmuştur. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=amJfNrXyqHo , 2016 Orijinal ve Reklam Filminde Kullanılan Sözler (Zeki Müren, Alo, 1985, 2016) Mis kokan yasemenler, Manolyalar, gelincikler, Ne güzel, ne güzel, ne güzel baharda gülücükler, Bir müjde veriyorum, Size alo diyorum, Pırıl pırıl bir dünyada yaşayın istiyorum, Işıl ışıl bir dünyada yaşayın istiyorum. 8) Turkcell – Futbol Ne Güzel Şey: Türk Milli takımlar ana sponsoru olan Turkcell, milli maç döneminden önce yayınladığı bir reklamda futbolun güzel bir spor olduğunu, dostluk saygı ve sevgi içerdiğini, “Futbol ne güzel şey” temalı reklamında işlemiş ve reklam müziği olarak da, yine nostaljik bir şarkının sözlerinin değiştirilmesi taktiğini uygulamıştır. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=1sxFA9bgYQA, 2016 Orijinal şarkı Sözleri (Nilüfer, Yaşamak ne Turkcell Reklamında Kullanılan Sözler Güzel Şey, 1987) (2016) Top ve birçok adam Elem, acı ve keder 90 Dakika full heyecan, benzemez hiçbir Bir günde hepsi geçer Hayat dudaklarda mey, Yaşamak ne güzel aşka, futbol aşkı bambaşka. şey Ümidini hiç kırma, Boş ver sen Hafta sonuna doğru, akıllarda tek soru, Akşam maç mı var ne vurduğun gol olsun aldırma, be, Hayat dudaklarda mey Eğlen, oyna, durma hey, Yaşamak ne güzel Futbol ne güzel şey! şey. 9) İş Bankası – Mecburiyetten İş Bankası, bankacılık işlemlerini basit bir hale getiren iş cep uygulaması ile ilgili reklamında, yine nostaljik bir müziğin sözleri değiştirerek strateji uygulamıştır. Bir

187

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

öğrencinin ana rolde olduğu reklam filminde, öğrencilik hayatında yaşanan bir takım zorluklar yüzünden, bir takım para transfer konularında yaşanan aksaklıkları 'mecburiyet' olarak değerlendirilen reklam filminde, bu mecburiyetlere çözüm yolu olarak da İş Bankasının cep uygulaması gösterilmiştir. Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=dXGDvOQOd6o, 2016 Orijinal şarkı sözleri (MFÖMecburiyetten, 1987) Erken kalkmak mecburen, İşe gitmek mecburen, Eve dönmek mecburen, Mecburiyetten, Oh sesleri of olunca, Her kafadan ses çıkınca Şaşırınca bunalınca, Mecburiyetten

Reklam filminde kullanılan sözler (2016) Ev arkadaşı mecburen, Dağ gibi bulaşık mecburen, Her gün yumurta zaten mecburiyetten. Vize haftası gelip çatınca, Vize konuları dahil olunca, Faturayı ödemeyi unutmak mecburiyetten, Öğrenciyken bir çok şey mecburiyetten.

10) Zumosol – Şıkıdım Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=tiKqIzbUThc, 2016 %100 sıkılmış meyve suyu üreten bir firma olan Zumosol ise, yayınladığı reklamda yine eski bir parça kullanmıştır. Diğer reklam örneklerindeki gibi 1970’li yıllardan olmasa da, 1990’lı yıllardan bir nostaljik sayılabilecek parça olarak, Tarkan’ın seslendirdiği şarkının sözlerini değiştirerek kullanmıştır. Orijinal şarkı sözleri (Tarkan-Şıkıdım, 1991) Oynama şıkıdım, şıkıdım Oynama şıkıdım, şıkıdım, Ah yanar döner a-acayipsin.

Reklam filminde kullanılan sözler (2016) Alsana Zumosol, sumosol İçsene sumosol, sumosol Ah, su katılmamış meyve suyu.

SONUÇ Müzik kavramı, gerek günümüz insanlarının, gerekse de yıllar önce yaşamış eski medeniyet insanlarının hemen hemen hepsinde öyle ya da böyle yer edinmiş bir kavramdır. Eski toplumlarda genellikle özel günler ya da kutlamalarda kullanılan müzik, özellikle kitle iletişim araçlarında yaşanan gelişmelerle gittikçe gelişmiş ve hedef kitlesini arttırmıştır. Günümüzde spordan siyasete, dini törenlerden sağlık hayatına dek hemen hemen her alanda karşılaştığımız "müzik" unsurunu, olabildiğinde geniş kitlelere ulaşma maksadında olan reklam piyasasının kullanmaması olanaksızdır. Reklamlarda kullanılan görsel ya da sloganların etkisini arttırmak ya da akılda kalınırlığını arttırmak maksatlı kullanılan reklam müzikleri dört farklı tarzda kullanılmaktadır. En sık karşılaşılan reklam müziği kullanım şekli ise reklam metnine yönelik hazırlanan reklam şarkılarıdır. Ancak

188

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

bazen de reklam müzikleri önceden oluşturulmakta ve reklam müziklerine yönelik reklam metinleri hazırlanmaktadır. Örneklerini Avrupa ve Amerika'da 1970'li yıllardan bu yana görmekte olduğumuz, çeşitli sanatçıların şarkılarının metinlerinin değiştirilerek reklam müziği olarak kullanımı ise Türkiye'de son yıllarda artarak karşımıza çıkan bir kavram olmuştur. İlk örneklerini daha çok siyaset sahnesinde gördüğümüz bu taktik, tüketicilerin gün geçtikçe daha çok reklam mesajı ve müziğine maruz kalmaya başladığı günümüzde yeniden uygulamaya konmuştur. Çalışma kapsamında incelenen reklamlarda görülmüştür ki, seçilen müzikler gerek reklam metni, gerekse de verilmek istenilen mesaj açısından uygundur. Diğer bir deyişle sadece akılda kalma ihtimali yüksek ya da geçmişte çok popüler olmuş müzikler değil, reklamın amacına uygun parçalar tercih edilmiştir. Bu anlamda, reklam için kullanılan müziğin sıfırdan üretilmeyip, eski bir şarkıdan faydanılması kolaya kaçmak ya da maliyeti azaltmak gibi düşünse de, reklam metnine uygun nostaljik parça seçimi de oldukça hayati bir konudur. Bu kapsamda, reklam müziği üretimi konusunda, özellikle reklam ajanslarının ilerleyen dönemde stratejilerinden birisinin de nostaljik parçaların yeniden düzenlemesi olacağını öngörmek yanlış olmayacaktır. KAYNAKLAR 1. Aktuğlu, I. K. (2008). Marka Yönetimi: Güçlü ve Başarılı Markalar İçin Temel İlkeler 2. Baskı İstanbul: İletişim Yayınları. 2. Altunbaş, H. (2003). Radyo Reklamcılığı ve Türkiye’de Yerel Radyolar Konya: Tablet. 3. Babacan, M. (2005). Reklamcılık Temel Kavramlar Ankara: Detay Yayınları 4. Barthes, R. (1996) Göstergeler İmparatorluğu (çev: Tahsin Yücel). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 5. Batı, U. (2010). Reklamların Dili: Dilbilim, Strateji-Mesaj-Retorik- Göstergebilim İstanbul: Alfa Yayınları. 6. Baudrillard, J. (1997) Tüketim Toplumu (çev: Hazal Deliceçaylı ve Ferda Keskin) Gİstanbul: Ayrıntı Yayınları 7. Bullmore, J. (2003). More Bullmore: Behind The Scenes in Advertising. USA: Warc. 8. Ekelund, B.E ve Saurman D.S. (1999). Reklam ve piyasa süreci. Ankara: Liberte. 9. Haas, Daniela ve Butz, Thomas. (1998) Werbung und Musik, Berlin: Medienwissenschaft 10. Küçükerdoğan, R. (2011). Reklam Nasıl Çözümlenir?: Reklam İletişiminde Göstergeler ve Stratejiler İstanbul: Beta. 11. Özulu, İ. S. (1994). Reklamcılık ve Reklam Müziklerin Radyo- Televizyondaki Yeri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul üniversitesi SBE, İstanbul. 189

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

12. Ron B. ve Marcel D. (2002) Persuasive Signs New York: Mouton de Gruyter. 13. Williams, R. (2003). Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim. (çev: A. U. Türkbağ) Ankara: Dost Kitapevi.

190

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Güzel Sanatlar Fakültesi Öğrencilerinin Sürekli Kaygı Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (İnönü Üniversitesi Örneği) Sevtap Kanat

*

*: İnönü Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi, Grafik Tasarım Bölümü, Malatya Türkiye.

ÖZET Bu çalışmanın amacı; Güzel Sanatlar Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesidir. Çalışma ilişkisel tarama modelinde yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubu 2016-2017 eğitim-öğretim yılında İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesinde öğrenim gören 58 kız ve 54 erkek toplam 112 öğrenciden oluşmaktadır.Araştırmada öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin belirlenmesi için Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri kullanılmıştır. Bu envanter, Spielberger ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkiye’deki geçerlik ve güvenirliği Öner ve Le Compte tarafından yapılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler, bağımsız örneklem t-testi, tek yönlü varyans analizi testi (ANOVA) kullanılarak çözümlenmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre; Öğrencilerin cinsiyetlerine, öğrenim gördükleri bölüme ve mezun oldukları lise türüne göre sürekli kaygı düzeyleri arasında anlamlı bir farklılaşma bulunmamıştır. Öğrencilerin Sürekli Kaygı düzeyleri arasındaöğrenim gördükleri sınıfa göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma bulunmamıştır. Fakat ortalama puanlar incelendiğinde dördüncü sınıfta okuyan öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin diğerlerine göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Öğrencilerin Sürekli Kaygı düzeyleri arasında aile gelir durumuna göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma bulunmamıştır. Fakat ortalama puanlar incelendiğinde üst aile gelir düzeyine sahip olan öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin diğerlerine göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Güzel Sanatlar, Kaygı, Sürekli Kaygı.

191

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

AN EXAMINATION Of TRAIT ANXIETY LEVEL OF STUDENTS At FACULTY OF FINE ARTS IN TERMS OF VARIOUS VARIABLES (THE CASE Of INONU UNIVERSITY) ABSTRACT This study aims to examine the trait anxiety level of students studying at the Faculty of Fine Arts in terms of various variables. The study was conducted in a relational survey model. The working group was comprised of a total of 112 students (58 females and 54 males) studying at Inönü University Faculty of Fine Arts and Design in 2016-2017 academic year. State-Trait Anxiety Inventory (STAI) was utilized to measure the trait anxiety levels of the students. This inventory was developed by Spielberg et al. The reliability and validity study of the scale in Turkey was carried out by Öner and Le Compte. Data obtained in the study were analyzed using independent sample t-test, One-Way Analysis of Variance (ANOVA). According to the results obtained in the study; There observed no significant difference between trait anxiety levels in terms of their gender, the department they study, the high school they graduated. There was no statistically significant difference between the trait anxiety levels of the students in terms of the grade they studied in. However; when mean scores were examined, it was observed that senior students had higher trait anxiety levels than others. There was no statistically significant difference between the trait anxiety levels of the students in terms of the family income status. However; when mean scores were examined, it was revealed that students with high-income level had higher trait anxiety levels than others. Key Words: Anxiety, Fine Arts, Trait Anxiety. GİRİŞ Bireyler, öğrenim hayatında, iş hayatında veya gündelik yaşantılarında olumsuz koşullarla veya olaylarla karşı karşıya kalabilirler. Bu da yaşamsal aktivitelerini olumsuz etkiler. Bu sorunlar bireyde üzüntüye, gerginliğe ve kaygının oluşmasına neden olabilmektedir. Kökü eski yunanca "anxietas" (Kula ve Saraç, 2016:228)olan, tasa ve kuşku kelimeleriyle aynı anlamı taşıyan kaygı kavramı birçok araştırmacı tarafından araştırılmakla birlikte özellikle de psikoloji alanında en çok araştırılan konu olmuştur. Kaygı; genelde sebebi bilinmeyen belirsiz, kontrol edilemeyen (Keçeci, 2011; Karataş, Arslan ve Karataş, 2014) anlamsız korkudur.Daha geniş anlamda tanımını yapacak olursak;bireyin kendi varoluşu ve kimliği için tehdit olarak gördüğü, nesnel olmayan bir tehlike karşısında (Tayfun ve Korkmaz,2016:536)yaşadığı bedensel, duygusal ve zihinsel değişimlerle kendini gösteren bir uyarılmışlık durumu( Dilmaç, Hamarta ve Arslan, 2009; Hamamcı ve Hamamcı,2015), bireyin yaşadığı bir çeşit

192

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

güçsüzlük, huzursuzluk ve korku duygusudur (Keçeci, 2011; Dilmaç, Hamarta ve Arslan, 2009; Dede ve Dursun, 2008). Bireyin yaşadığı kaygı düzeyi önemlidir. Eğer kaygı durumu yoğunlaşırsa yani birey, kaygılarını kontrol edemezse bu bireyin kendini olumsuz algılamasına, zihinsel ve duygusal engellemeler yaşamasına neden olur ve bu durum yoğunlaştıkça patolojik bir duruma dönüşebilir. Bu da bireyi güçsüzleştirir, yapabileceklerini de yapamayacak hâle getirir. Yüksek Sürekli kaygıya sahip bireyler düşük sürekli kaygıya sahip bireylerden daha fazla strese karşı yüksek bir bilişsel ve psikolojik uyarı gösterirler aynı zamanda yüksek kaygı psikomotor becerilerinde bozukluk ve sağlık bozuklukları ile de kendini gösterir. Sürekli kaygı, bireyde aralıksız bir şekilde kaygıyı tetikleyiciye yönelik dikkat verme eğilimine yol açar (Pacheco-Unguetti, Acosta , Callejas , Lupiáñez,2010:1). Bunun aksine birey, kaygı düzeyini kontrol edilebilirse karşılaştığı sorunları çözme ve önceden bir plan ortaya koyabilmede ve motive olmada başarılı olabilir. Freud kontrol edilebilen kaygının önemine işaret eder ve ona göre; kaygı (anksiyete), fiziksel ya da toplumsal çevreden gelen tehlikelere karşı bireyi uyarma, gerekli uyumu sağlama ve yaşamı sürdürme işlevlerine katkıda bulunur (Yokuş, Yokuş, ve Kalaycıoğlu, 2013: 154). İnsani temel duygulardan biri olan kaygı, geçici ve sürekli kaygı olmak üzere iki türlüdür. En çok kullanılan Spielbergerve arkadaşları kaygıyı, durumluk ve sürekli kaygı diye isimlendirir. Durumluk kaygı geçicidir. Tehlikeli olarak nitelendirilen durumlar (Bayraktar, Tozoğlu ve Acar, 2014; Karataş, Arslan ve Karataş, 2014), nesneler (Cerit, Gümüşdağ, Evli, Şahin, ve Bastık, 2013) ve çevresel koşullar(Yokuş, Yokuş, ve Kalaycıoğlu, 2013) sırasında ortaya çıkar ve uyaran ortadan kalktıktan sonra da bir süre daha devam eden(Kutanis ve Tunç, 2013: 5), mantıklı bir sebebi olan ve nedeni açıklanabilen bir kaygı türüdür. Bu kaygı türü sadece fizyolojik sıkıntılara sebep olabilir ve bireyde gerginlik ve endişe yaratan sebepler ortadan katlığında da bu geçici duygusal reaksiyonlar ortadan kalkar. Sürekli kaygı ise bireyin kişiliği ile ilgilidir ve bireyden bireye farklılık gösterir(Kutanis ve Tunç, 2013: 6).Bireyin olaylara, insanlara, dünyaya bakış açısı, tepkisi farklıdır ve bu tip kaygıya sahip insanlar, yaşadıkları pek çok durumu potansiyel bir tehdit veya tehlike olarak görürler (Yokuş, Yokuş, ve Kalaycıoğlu, 2013; Cerit, E.,Gümüşdağ, H., Evli, H., Şahin, S. ve Bastık, C.2013; ).Bu tür kaygıları olan insanlar yok denecek kadar az bir kışkırtma ile daha şiddetli, yoğun ve sürekli bir kaygı yaşarlar. Kısacası;Sürekli kaygı, stresin yoğunluk kazanması ve durumluk duygusal tepkilerin sıklığının artması sonucu bu duygunun insanda devamlılık kazanması olarak tanımlanabilir( Alpertonga, Ünsar ve Koldereakın, 2016: 63) ve bu kaygı türünün nedeni açıkça anlaşılamamaktadır. Sürekli kaygı türüne sahip bireyler derse yoğunlaşamazlar ve performansları düşer, kişisel ilişkilerden ve sosyal ortamlardan kaçınma ve başarısızlık ve bunun sonucu olarak da birey içine kapanma yaşamaktadır. Birey ileriki yaşamında da kaygı bozukluğu 193

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

yaşayabilir. Günlük hayatta kaygılı olan bireyler; Duygusal (heyecan, gerginlik, korku), Zihinsel ( tekrarlayan düşünceler, olumsuz düşünceler ve beklentiler, başına kötü bir şey gelecek hissi, zihnin bomboş olması) ve Fiziksel (Sindirim sistemi rahatsızlıkları, ağız kuruluğu, kalp hısında artma, titreme, nefes almada zorlanma) biyolojik ve ruhsal rahatsızlıklar yaşarlar(Alpertonga, Ünsar ve Koldereakın, 2016: 63). Farklı bir sınıflandırma yapan Scovel (1991), ise kaygıyı ‘kolaylaştırıcı ve engelleyici kaygı’ olarak ikiye ayırmıştır. Kolaylaştırıcı kaygı, öğreneni, yeni öğrenme ortamlarında mücadele etmeye ve ‘yaklaşma davranışına’ yöneltirken; Engelleyici kaygı yeni öğrenme ortamlarındaki bireyin kaçınma davranışını benimsemesine neden olmaktadır. Scovel’e göre, normal bir bireyde kolaylaştırıcı ve engelleyici kaygı birlikte bulunmaktadır (Batumlu ve Erden, 2007: 25). Bizim çalışma grubumuzu da oluşturan üniversite öğrencileri tanımadıkları bir şehirde, farklı bir sosyal ortamdan barınma sorununa kadar birçok faktör onların kaygı yaşamalarına sebep olmaktadır. Kuşkusuz öğrencilerin hayatında önemli bir yere sahip olan üniversiteden mezun olmak ve hayatlarında yeni bir döneme girmek birey açısından önemlidir. Öğrencilik hayatının bitip iş hayata atılmak, çeşitli sorumluluklar yüklenmek, iş bulamama korkusu özelliklede son sınıfa gelmiş öğrencilerde kaygı yaratan etkenlerden bazılarıdır. Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin kaygı düzeylerinin düşük veya yüksek olması mesleki alanda başarılarına ve yaşam boyunca karşılaştıkları zorluklarla mücadele etmelerine aynı paralellikte etkileyeceği düşünülmektedir. Bu araştırmada İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin sürekli kaygı düzeyleri, bununla ilişkili olabileceği düşünülen bazı sosyo demografik değişkenlere göre incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. 1. İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi öğrencilerinin sürekli kaygı düzeyleri nedir? 2. Kaygı düzeyi ortalamaları cinsiyet, öğrenim görülen bölüm, sınıf, mezun olunan lise türüne ve ailenin gelir düzeyi değişkenlerine göre farklılık göstermekte midir? Yöntem Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı; Güzel Sanatlar Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesidir. Araştırmanın Modeli Çalışma ilişkisel tarama modelinde yürütülmüştür. "Tarama modelleri, geçmişte ya da hala var olan bir durumu var olduğu haliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışılır" (Karasar, 2005: 77) Araştırmaya konu olan olay, nesne ,birey yada grubun içinde bulunduğu koşullar içinde belirli özelliklerini belirlemek amacıyla veriler toplanmasını içeren bir çalışma modelidir (Karasar, 2005; Büyüköztürk ve ark.,2011). 194

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Örneklem Araştırmanın çalışma grubu 2016-2017 eğitim-öğretim yılında İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesinde öğrenim gören 58 kız ve 54 erkek toplam 112 öğrenciden oluşmaktadır. Veri Toplama Araçları Veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından geliştirilmiş kişisel bilgi formu ve sürekli kaygı envanteri ölçeğinden oluşan anketler kullanılmıştır. Sürekli ve Durumluk Kaygı Envanteri(DSKE):Güzel Sanatlar Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi konulu çalışmada öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerini belirlemek için; Spielberger ve arkadaşları tarafından geliştirilen, ve Öner ve Le Compte (1983) tarafından Türkçeye uyarlanan Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri kullanılmıştır. Envanter, her biri 20 maddelik iki ayrı formdanoluşmaktadır. Her iki ölçek için de cevap seçenekleri dörtlü likert tipidir. Her bir envanterden en düşük 20 en yüksek 80 puan alınabilir. Envanterin puanlamasında doğrudan ve tersine dönmüş ifadelerin her birinin toplamı alınır. Doğrudan ifadeler için elde edilen toplam puandan ters ifadelerin toplam puanı çıkarılır. Bu sayıya önceden tespit edilmiş ve değişmeyen bir değer eklenir. Durumluk kaygı için bu değişmeyen değer 50, Sürekli kaygı için ise 35’tir. En son elde edilen değer bireyin kaygı puanıdır. Puanın yüksek olması kaygı seviyesinin yüksek, düşük olması kaygı seviyesinin düşük olduğunu gösterir (Eldeleklioğlu, 2008;Karataş, Arslan ve Karataş, 2014; Öztürk ve Çetinkaya, 2015). Verilerin Analizi ve Yorumlanması Araştırmada bağımlı değişkenlere ait puanların bağımsız değişkenlerin alt birimlerine ait gözeneklerdeki dağılımı normallik sayıltısı açısından incelenmiştir. çarpıklık ve basıklık değerleri dağılımın normal olduğunu göstermektedir. Bu nedenle analizlerde parametrik istatistiksel yöntemler tercih edilmiştir. Bu amaçla veriler, betimleyici analizler (ortalama ve standart sapma) ile parametrik analizler olan bağımsız gruplar için t-testi, tek yönlü varyans analizi testi (ANOVA) Pearson Çarpım Moment Korelasyon Analizi kullanılarak test edilmiştir. Verilerin analizinde SPSS 17.0 (Statistical Package for the Social Sciences) istatistik program yazılımı kullanılmış ve anlamlılık düzeyi p .05). gelen orta öğretimde mezun olan (x=47,1481) ve mesleki ve teknik ortaöğretimde mezun olan (x=44,6452) öğrencilerin sürekli kaygı puanlarına ilişkin ortalamalar incelendiğinde genel orta öğretimde mezun olanlar ile mesleki ve teknik ortaöğretimde mezun olan örencilerin sürekli kaygı düzeylerinin aynı olduğu görülmektedir. Tablo 4. Öğrencilerin Sürekli Kaygı Düzeylerinin Öğrenim Gördükleri Bölümlere Göre Anova Testi Analizi Sonuçları. s

Kareler Toplamı

Sd

Kareler Ortalam ası

F

p

Fark

2

27,750

,584

,559

Yok

Bölüm

N

Resim

41

47,19

5,25

Gruplar arası

55,500

Grafik

41

46,58

7,30

Gruplar içi

5175,357

30

48,36

8,16

Toplam

5230,857

Seramik

̅

10 9 11 1

47,480

Tablo 4'e göre araştırmaya katılan öğrencilerin sürekli kaygı düzeyleri arasında öğrenim gördükleri bölümlere göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. (F(2; 109) = ,584, p> .05). Bu bulgudan hareketle öğrenim görülen bölümün öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerini etkilemediği söylenebilir. Tablo 5. Öğrencilerin sürekli kaygı Düzeylerinin Öğrenim Gördükleri Sınıflara Göre Anova Testi Analizi Sonuçları. Sınıf

n ̅

S

Kareler Toplamı

Sd

Kareler Ortalam ası

F

p

Fark

3

37,307

,787

,504

Yok

1

32

46,87

8,08

Gruplar arası

111,921

2

33

46,21

5,69

Gruplar içi

5118,937

3

31

47,87

6,71

Toplam

5230,857

4

16

49,18

6,83

10 8 11 1

47,398

Tablo 5'e göre araştırmaya katılan öğrencilerin sürekli kaygı düzeyleri arasında öğrenim gördükleri sınıflara göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. (F(3; 108) = ,787, p>.05). Bu bulgudan hareketle öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıfların öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerini etkilemediği söylenebilir.

197

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Tablo 6. Öğrencilerin Sürekli Kaygı Düzeylerinin Aile Gelir Durumuna Göre Anova Testi Analizi Sonuçları.

Gelir Alt Orta Üst

N ̅

s

Kareler Toplamı

Sd

Kareler Ortala ması

F

p

Fark

2

59,985

1,279

,282

Yok

17

47,17

6,346

Gruplar arası

119,969

88

46,98

6,721

Gruplar içi

5110,888

7

51,28

9,446

Toplam

5230,857

10 9 11 1

46,889

Tablo 6'ya göre araştırmaya katılan öğrencilerin sürekli kaygı düzeyleri arasında aile gelir durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. (F(3; 109) = 1,279, p> .05). Bu bulgudan hareketle öğrencilerin aile gelir düzeylerinin öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerini etkilemediği söylenebilir TARTIŞMA VE SONUÇ Güzel Sanatlar Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi konulu çalışmada elde edilen bulgulara göre; öğrencilerin cinsiyetleri ile sürekli kaygı düzeyleri arasında anlamlı fark bulunamamıştır. Bizim çalışmamıza benzer şekilde, Batumlu ve Erden(2007) Yıldız Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Yüksek Okulu hazırlık öğrencilerinin yabancı dil kaygıları ile İngilizce başarıları arasındaki ilişkiye cinsiyet açısından bakıldığında, öğrencilerin kaygılarının cinsiyetlerine göre değişiklik göstermediği sonucuna ulaşmıştır. Günümüzde artık çocuk yetiştirilmesinde kız ve erkek çocuğu eşit şartlara sahip olarak yetiştirilmektedir. Hayatta eşit şartlarda ve aynı sorumluluklara sahip olarak var olmaktadırlar. Kız ve erkek çocukları aynı kaygıları paylaşmaktadır. Bulgularımızı destekleyen diğer bir çalışmada Yokuş, Yokuş ve Kalaycıoğlu (2013)’na aittir. Bu çalışmada müzik öğretmeni aday adaylarının cinsiyet değişkeni açısından süreklidurumluk kaygı düzeylerinde anlamlı farlılık bulunamamıştır. Bulgularımızı destekleyen bir diğer çalışmada ise; Karataş, Arslan ve Karataş (2014) Öğretmenlerin cinsiyeti açısından sürekli, durumluk kaygı ve bitişik eğik yazı kaygı puanlarının farklılaşmadığını bulmuşlardır. Literatür taramasında cinsiyet ile kaygı arasındaki anlamlı farklılık olduğunu (Bayraktar, Tozoğlu ve Acar 2014;Khodayarifard, Anshel ve Brinthaupt, 2006;Kula ve Saraç 2016; Çelik ve ark., 2016;Alpertonga, Ünsar ve Koldereakın, 2016; Göldağ, 2017)ifade eden çalışmalarda mevcuttur.. Çalışmamızda elde ettiğimiz diğer bir bulgu ise; öğrencilerin öğrenim gördükleri bölüme göre sürekli kaygı düzeyleri arasında anlamlı bir farklılaşma bulunmamasıdır. Bulgularımızı destekleyen çalışma Göldağ’ın (2017) “Ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin internet bağımlılık düzeyleri ile sürekli kaygı düzeyleri arasındaki

198

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

ilişkinin incelenmesi” konulu çalışmasıdır. Bu çalışmaya göre; öğrencilerin Öğrenim gördükleri okul türüne göre sürekli kaygı düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Fakat literatür taramasında öğrencilerin öğrenim gördükleri bölüm ile sürekli kaygı düzeyleri arasında anlamlı fark elde eden(Çelik ve ark., 2016; Kula ve Saraç, 2016) çalışmalar da mevcuttur. Öğrencilerin mezun oldukları lise türü ile sahip oldukları sürekli kaygı düzeyleri arasında bir ilişki olup olmadığına bakıldığında ise; öğrencilerin mezun oldukları lise türüne göre sürekli kaygı düzeyleri arasında anlamlı bir farklılaşma bulunmamıştır. Bu sonuçlar, Yokuş ve arkadaşlarının (2013) çalışmalarında elde ettikleri sonuçlarla paralellik göstermektedir. Öğrencilerin Sürekli Kaygı düzeyleri arasında öğrenim gördükleri sınıfa göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma bulunmamıştır. Fakat ortalama puanlar incelendiğinde dördüncü sınıfta okuyan öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin diğerlerine göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu sonuca göre öğrencilerin mezun olma ve iş bulamama kaygısını yaşamaya başladıkları söylenebilir. Öğrencilerin Sürekli Kaygı düzeyleri arasında aile gelir durumuna göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma bulunmamıştır. Fakat ortalama puanlar incelendiğinde üst aile gelir düzeyine sahip olan öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin diğerlerine göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Göldağ (2017)’ın çalışması da elde ettiğimiz bulguları desteklemektedir. Aile gelir durumu ile sürekli kaygı düzeyi arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ifade eden fakat bizim elde ettiğimiz sonucun tersine Kula ve Saraç(2016) Ailenin ortalama aylık gelir miktarı arttıkça öğrencilerin kaygı puanları ortalamasının azaldığını bulmuştur. Elde ettiğimiz bu sonuçlar İnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesinde okuyan öğrencilerin durumunu belirlemeye yönelik bir çalışmadır. Bu nedenle bu sonuçları genelleyemeyiz. Gelecekte daha geniş kapsamlı çalışmalar yapılabilir. Güzel Sanatlar Fakültesinden mezun olan öğrencilerin devlet tarafından ataması yapılmadığı için iş bulmanın zorlukları nedeniyle çalışmamızda öğrencilerin sürekli kaygı düzeylerinin yüksek çıkması beklenmekteydi. Fakat oranın düşük çıkması manidardır. Bunun sebepleri ve bu sonuçlarda sanat eğitiminin etkisi olup olmadığı da araştırılabilir. KAYNAKLAR 1. Alpertonga, H.,Ünsar, A. S. ve Koldereakın, Y.(2016). Beden Eğitimi ve SporYüksekokulu Öğrencilerinin Kaygı ve Stres Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Ekim: 16 / Sayı: 32.

199

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Batumlu, D. Z. ve Erden, M.(2007). Yıldız Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Yüksek Okulu Hazırlık Öğrencilerinin Yabancı Dil Kaygıları İle İngilizce Başarıları Arasındaki İlişki, Eğitimde Kuram ve Uygulama, (1):24-38. Bayraktar, G. Tozoğlu, E. ve Acar, K.(2014). Öğretmen AdaylarinKaygi Düzeyleri Üzerinde Spor ve Farkli Değişkenlerin Etkisi, Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt-Sayı: 16-1. Çelik,M., Özcan, H., Celik, S., Cumurcu, B. E., Kalenderoglu1, A. ve Almış, B. H. (2016). Tıp Fakültesine Başlayan Öğrencilerde Kaygı ve Depresyon Düzeyinin Eğitim Fakültesine Başlayan Öğrencilerle Karşılaştırılması, Ajans, 4(2): 78-85. Cerit, E.,Gümüşdağ, H., Evli, H., Şahin, S. Ve Bastık, C.(2013).Elit Kadın Basketbol Oyuncularının Yarışma Öncesi Kaygı Düzeyleri İle Performansları Arasındaki İlişki,E-Journal Of New World Sciences Academy, 8,(1), S: 16-34. Dede, Y. ve Dursun, Ş. (2008). İlköğretim II. Kademe Öğrencilerinin MatematikKaygı Düzeylerinin İncelenmesiUludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XXI (2), 295-312 Dilmaç, B. , Hamarta, E. ve Arslan, C. (2009).Üniversite Öğrencilerinin Sürekli KaygıVe Denetim Odaklarının BağlanmaStilleri Acısından İncelenmesi, Kuram Ve Uygulamada Eğitim Bilimleri9 (1) Kış,s: 127-159. Eldeleklioğlu, J.(2008). Ergenlerin Zaman Yönetimi Becerilerinin Kaygı, Yaş Ve Cinsiyet Değişkenleri Açısından İncelenmesi, İlköğretim Online, 7(3), S: 656663. Göldağ, B. (2017). Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim Gören Öğrencilerin İnternet Bağımlılık Düzeyleri İle Sürekli Kaygı Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/11,p. 71-94. Hamamcı, Z. ve Hamamcı, E. (2015). Yabancı Dil Öğreniminde Kaygı Üzerine Bir Alan Yazın Taraması, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, Cilt:4, Sayı: 4, Makale No: 34. Karataş, Z., Arslan, D. ve Karataş, M. E. (2014). Öğretmenlerin Sürekli, Durumluk Kaygı ve Bitişik Eğik Yazı Kaygılarının İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(1) s: 229-248. Keçeci, T. (2011). Matematik Kaygısı Ve Korkusu İle Mücadele Yolları, 2nd International Conference on New Trends in EducationandTheirImplications2729 April, 2011 Antalya, Siyasal Kitabevi, Ankara. Khodayarifard, M. Anshel, M. H. & Brinthaupt, T.M. (2006). Relationships Between Attributional Style and Trait Anxiety for Preadolescent Australian

200

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

14.

15.

16.

17.

18.

19.

Boys and Girls. Australian Journal of Educational & Developmental Psychology Vol. 6, 26-38. Kula, K. Ş. ve Saraç, T. (2016). Üniversite Öğrencilerinin Gelecek Kaygısı, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 33, s. 227-242. Kutanis, R. Ö. ve Tunç, T. (2013). Hemşirelerde Benlik Saygısı İle Durumluk Ve Sürekli KaygıArasındaki İlişki: Bir Üniversite Hastanesi Örneği, “İş,Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, s: 1-15. Öztürk, A. ve Çetinkaya, R. S. (2015). Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Öznel İyi Oluş Düzeyleri İle Tinsellik, İyimserlik, Kaygı Ve Olumsuz Duygu Düzeyleri Arasındaki İlişki, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Haziran, Cilt-Sayı: 42 s: 335-356. Pacheco-Unguetti, A.P.,Acosta, A., Callejas, A. and Lupiáñez, J. (2010). Attention and Anxiety: Different Attentional Functioning Under Stateand Trait Anxiety. Psychological Science XX(X) 1–7. Tayfun,A. N. T. Ve Korkmaz, A. (2016). Üniversite Öğrencilerinde İşsizlik Kaygısı: Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt.8 Sayı.17, Aralık (s. 534-558). Yokuş, T., Yokuş, H. Ve Kalaycıoğlu, Ş.G.(2013).Müzik Öğretmeni Aday Adaylarının Sürekli-Durumluk Kaygı Düzeyleri Ve Müzik Özel Yetenek Sınavı Başarıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, E-Journal Of New World Sciences Academy, 8,(1), S: 153-163.

201

EUROPEAN CONFERENCE ON SCIENCE, ART & CULTURE PRAGUE, OCTOBER 19-22, 2017

Elit Seviyedeki Güreşçilerin Bacak Kuvvetleri ve Denge Performansları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi 1

Celal Bulgay* , Sezen Çimen Polat

1

*

: Correcponding author : Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Abant sok. No 12 Yenimahallei Ankarai TURKİYE.

1

ÖZET Bu çalışmada, elit güreşçilerin bacak kuvveti ve denge performansları arasındaki ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma grubunda yaşları (19,09±0,30) yıl, boy uzunlukları (163,46±7,33) cm ve vücut ağırlıkları (72,43±15,06) kg olan 20 elit serbest güreşçi yer almıştır. Güreşçilerin bacak kuvvetleri ve denge performanslarını belirlemek için yapılan laboratuvar testleri boy uzunluğu, vücut ağırlığı, yıldız denge testi, izokinetik bacak kuvveti (Isomed-2000) şeklinde yapılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler ortalama ve standart sapma şeklinde sunulmuştur. Normallik sınaması Shapiro-Wilk testi ile gerçekleştirilmiştir. Normal dağılım gösteren tüm parametreler içinde Pearson Korelasyon testi yapılmıştır. Anlamlılık düzeyi p