I.Zabawa w wieku przedszkolnym.

Wiek wzmożona

aktywność

poznawcza

przedszkolny dziecka,

charakteryzuje

objawiająca

się

w

eksplorowaniu otaczającego je środowiska. W tym wieku dziecko poszukuje takiego rodzaju działalności, która

pozwoli

mu zaspokoić

jego pragnienia i potrzeby poznawcze. Podstawową formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa. Jest ona naturalną działalnością , wynikającą z jego własnej potrzeby, pozwalającą

odtwarzać i przeżywać na nowo wcześniej

zdobyte doświadczenia. Zabawę charakteryzuje dowolność i swoboda dostarczające dziecku zadowolenia, a działalności tej towarzyszą zwykle emocje i motywacja wewnętrzna. Zabawy, których podejmują się dzieci w wieku przedszkolnym to zabawy: manipulacyjne, konstrukcyjne, tematyczne, ruchowe i dydaktyczne. W pewnym momencie pojawiają się również zabawy badawcze. - Zabawy manipulacyjne pojawiają się najwcześniej, gdy to dzieci zainteresowane obiektem biorą go

do ręki, oglądają, dotykają,

manipulują nim, badają za pomocą wszystkich zmysłów. - Zabawy konstrukcyjne pozwalają wykorzystać poznany wcześniej przedmiot do projektowania i wznoszenia konstrukcji, tworzenia całości z elementów. Działalność ta dostarcza dziecku zadowolenia i wiele radości, pozwalając mu na własną twórczą aktywność. - Tematyczna zabawa ściśle wiąże się z obserwacjami i doświadczeniami dziecka.

To właśnie podczas tych zabaw dziecko naśladuje podpatrzone przez siebie czynności i zachowania dorosłych z życia codziennego. Zabawy te mogą dostarczać wielu informacji o dziecku i jego środowisku. Organizatorem zabaw ruchowych jest często nauczyciel, ale po pewnym czasie pobytu w przedszkolu dziecko potrafi samo zorganizować proste zabawy, czy odtwarzać bardziej ulubione. Zabawy te mają ogromny wpływ na rozwój fizyczny przedszkolaka i są w przedszkolu planowane, i stosowane codziennie. - Zabawy dydaktyczne planuje i prowadzi nauczyciel, wiążą się one z kierowaniem

procesami poznawczymi

dzieci. Ich celem jest

przyswojenie, utrwalenie i wykorzystywanie przez dziecko wiadomości i nabytych wcześniej umiejętności . Zwykle wykorzystuje się w nich pomoce dydaktyczne typu liczmany, układanki, loteryjki itp. Kontynuacją

zabaw

manipulacyjnych,

występujących

już

w

najwcześniejszych stadiach rozwoju są zabawy badawcze. Dziecko ze swoją wrodzoną ciekawością poznawczą prowadzi badania przedmiotów, doświadcza ich, a w konsekwencji

zadaje dorosłym

nurtujące go pytania, stawia hipotezy, drąży temat…. Dziecko właśnie poprzez

aktywność

poznawczą

zaspokaja

swoją

potrzebę

permanentnego penetrowania otaczającego go środowiska. Dziecko działa

i

zbiera

doświadczenia.

zaproponowanie do obserwacji odpowiednia zabawa

Pomoc

ze

strony

dorosłego,

lupy, mikroskopu, czy podsunięta

pomogą mu zebrać

i uporządkować nowe

doświadczenia. Zabawa badawcza powinna spełniać pewne kryteria. Musi być na poziomie dziecka, nie może dotyczyć treści trudnych, zbyt odległych od doświadczeń dziecka. Musi być ciekawa, interesująca by wyzwolić aktywność dziecka i wzbudzić jego uwagę.

II.Zabawy badawcze w przedszkolu.

Z. Topińska określa zabawy badawcze w następujący sposób: "... jest w nich dążenie dziecka, by przedmiot czy zjawisko, które je zainteresowało, namacalnie ogarnąć. Wiele w tym ogarnianiu bywa swoistego rodzaju pracy umysłowej, dociekania by wiedzieć jak to jest, ale nie tylko wiedzieć, bo także doznawać różnorakich wrażeń działających na uczuciowość i wrażliwość estetyczną". W zabawie badawczej dziecko stanowi podmiot działań, a najważniejszym czynnikiem są jego potrzeby poznawcze. Przedmiotem działania jest otaczające dziecko środowisko wraz z całym

dostępnym

materiałem

doświadczalnym:

piaskiem,

gliną,

roślinami, wodą, muszelkami, materiałami plastycznymi, potrzebnym sprzętem. Podstawowym celem zabawy badawczej jest gromadzenie przez dziecko nowych doświadczeń, nabywanie nowej wiedzy i umiejętności, a co za tym idzie dostarczanie mu nowych przeżyć natury intelektualnej i estetycznej. Istotę zabaw badawczych stanowią czynności badawcze, zwane inaczej eksploracyjnymi. Pojawiają się one zwykle w momencie zetknięcia dziecka z nowym bodźcem, nieznaną sytuacją. Dziecko zainteresowane zaczyna badać przedmiot polisensorycznie, stawiając przy tym pytania oraz własne hipotezy.

Ze względu na poziom myślenia dziecka w wieku przedszkolnym, jego wcześniejsze doświadczenia, a także treść zabaw można wyróżnić zabawy z zakresu : statyki, dynamiki , kinematyki ; elektryczności, magnetyzmu, oraz dotyczące stanu skupienia i poznawania właściwości ciał

stałych i cieczy. Aby zabawa spełniała swoją rolę, a cel został osiągnięty ważnym czynnikiem jest stworzenie dzieciom odpowiednich warunków. Rolą nauczyciela jest zadbanie o odpowiedni dobór materiałów i pomocy, wpływających na powodzenie zabawy, zaciekawienia i rozbudzenie

wywołanie

u dzieci

motywacji do badań . Jeżeli będzie

zainteresowanie - pojawi się aktywność ze strony dzieci, a co za tym idzie nowe doświadczenia, wiedza i w końcu umiejętności. Organizując zabawy badawcze zawsze musimy mieć na uwadze BEZPIECZEŃSTWO dzieci. Należy zadbać o dobrą organizację zajęcia i łatwy, bezproblemowy

dostęp do pomocy i sprzętów. Musimy znać

własne dzieci, być świadomymi, na jakim

poziomie są umiejętności

dzieci, znać ich indywidualne możliwości. Powinniśmy

wypracować

sobie pewien styl pracy- uporządkowany, zapewniający bezpieczeństwo podczas działania z całą grupą. Dlatego dużą dyżurnych. Ważna

pomocą jest

praca

jest sama organizacja zajęcia, która wymaga od

nauczyciela ogromnego zaangażowania i zgromadzenia wielu pomocy.

W zajęciach tego typu przydadzą nam się wszelkiego rodzaju pojemniczki, słoiczki, szklane naczynia, lupy, mikroskop, pęsetki, lusterka, balony, miarki, itp. Poleca się zgromadzić zestaw potrzebnych pomocy na stałe, lub założyć w sali kącik, w którym chętne dzieci będą mogły eksperymentować. Warto jest podjąć ten trud, chociażby po to, by zobaczyć na buziach swoich podopiecznych

radość , dumę

i

zadowolenie podczas samodzielnie rozwiązywanych problemów, a na końcu zajęć usłyszeć od dzieci : „Proszę pani, kiedy znowu będziemy się tak bawić? UWAGA: Zaleca się nauczycielom, aby wszystkie opracowane przez autorki doświadczenia wstępnie przeprowadzić i zbadać samodzielnie, gdyż w wielu przypadkach wynik doświadczenia uzależniony jest np. od rodzaju naczynia: jego kształtu , materiału z jakiego jest wykonane lub nawet jego

objętości.

Uczulamy

prezentowania doświadczeń.

na

bezpieczeństwo

podczas

1. „Szklany wulkan” – co się dzieje kiedy mieszamy zimną i gorącą wodę? Pomoce: mała szklana butelka, duży szklany słój, czerwona farba plakatowa, pędzelek, nożyczki, sznurek, zimna i ciepła woda. Przebieg: Przygotuj kawałek sznurka o długości 30 cm i zawiąż go wokół

szyjki małej butelki, tak by powstała rączka. Nalej do dużego słoja zimnej wody ( nie napełniaj go do końca,

gdyż woda wypełni słój po wstawieniu do niego butelki). Napełnij małą butelkę gorącą wodą i zabarw ją farbą na czerwono. Trzymając za rączkę ze sznurka powoli opuść butelkę do słoja

(uważaj, aby się nie przechyliła). Gdy opuścisz butelkę do słoja z zimną wodą, to gorąca woda z

butelki wystrzeli do zimnej jak lawa z krateru wulkanu i wkrótce znajdzie się u góry słoja. Wnioski: ogrzana woda rozszerza się, potrzebuje więcej miejsca i staje się lżejsza od zimnej, dlatego też unosi się do góry ku powierzchni zimnej wody i wypiera ją.

2. „Jaka jest woda?” – badanie właściwości wody.

Pomoce: 5 jednakowych szklanek, woda, mleko, sok marchewkowy, farba czerwona i niebieska, pędzelek, mały kolorowy obrazek, szklane kolorowe kulki, łyżeczka. Przebieg: Do 3 jednakowych szklanek wlewaj kolejno czystą wodę, mleko,

sok marchewkowy. Za naczyniami umieść kolejno kolorowy obrazek –

oglądają

obrazek przez naczynie i określ przez który płyn można go zobaczyć. Do dwóch szklanek z wodą dodaj

pędzelkiem

trochę farby i

zabarw wodę w jednym na czerwono, w drugim na niebiesko po czym umieść obrazek za naczyniami i oglądaj. Do kolejnych szklanek z płynami wrzuć ostrożnie z pomocą

łyżeczki kolorowe kulki szklane i oglądaj je. Wnioski: czysta woda jest przezroczysta i bezbarwna . Obrazek czy kulka oglądane przez słoik z czystą wodą są widoczne i nie zmieniają się, a przez zabarwioną przyjmują kolor cieczy, zaś przez sok czy mleko wcale ich nie widać.

3. „Smak wody” –zmienianie smaku wody poprzez dodawanie różnych składników. Pomoce: 4 szklanki z wodą zdatną do picia, łyżeczki, sól, cukier, mąka, fasola. Przebieg: Do kilku szklanek wlewamy wodę niegazowaną, dzieci próbują jej

smak. Do kolejnych szklanek wybrane dzieci dodają sól, cukier, mąkę,

fasolę. Chwilę mieszają łyżeczkami w każdej szklance i obserwują co się

dzieje. Zauważają, że sól i cukier znikają, mąka wiruje po czym osadza

się na dnie, fasola szybko opada na dno. Dzieci próbują smak wody z każdej szklanki.

Wnioski: jedne składniki rozpuszczają się w wodzie, inne nie. Sól i cukier rozpuszcza się w wodzie ( mieszanie przyspiesza ten proces) zmieniają jej smak. Mąka i fasola nie rozpuszczają się w wodzie i nie zmieniają jej smaku. 4. „Parowanie wody” – zależność parowania wody od temperatury. Pomoce: pojemnik z wodą, jednakowa miarka do wody, 3 spodeczki. Przebieg: Do kolejnych spodków wlewamy taką sama ilość wody mierzoną

wspólną miarką. Dzieci umieszczają spodki w trzech różnych miejscach w sali na

kaloryferze, na słonecznym parapecie, w zacienionym miejscu w sali.

Na następny dzień ( lub po kilku dniach) dzieci sprawdzają ilość

wody jaka została na spodkach „na oko”, a później wlewają do miarki. Jednakową ilość wody wlewamy do garnka i podgrzewamy do

czasu, aż cała woda wyparuje. Wnioski: im bliżej źródła ciepła, tym szybciej woda wyparowuje. Na otwartym ogniu woda wyparowuje najszybciej. 5. „Zagadkowe płyny” – mieszanie płynów o różnej gęstości z wodą. Pomoce:

duże szklane naczynie, płynny miód, olej roślinny, woda

zabarwiona na niebiesko, duża łyżka, coś do pływania (orzechy, klocki plastikowe, metalowe nakrętki, winogrona, małe pomidory, suchy makaron rurki. Przebieg: Wlej miód do szklanego naczynia. Wlewaj po „brzuszku” łyżki,

napełniając naczynie do ¼ wysokości. Powoli wlej do naczynia taką sama ilość oleju roślinnego. Na

końcu dodaj tyle samo wody zabarwionej na niebiesko. Poczekaj aż płyny rozdziela się na warstwy. Wrzucaj różne rzeczy

i sprawdzaj, co pływa, a co tonie.

Wnioski: płyny rozdzieliły się na trzy warstwy. Miód jest na dnie, w środku niebieska woda, a na górze warstwa oleju. Płyny nie połączyły się, ponieważ mają różną gęstość i ciężar. Woda jest lżejsza od miodu, a cięższa od oleju. Wrzucone przedmioty pływają, bądź zatrzymują się w różnych warstwach płynów.

Literatura: Wilkes A.: Moja pierwsza książka – odkrycia.

1.„Badanie kształtu wody.” Pomoce: Duży dzbanek z wodą, naczynia o rożnym kształcie. Przebieg: Badanie kształtu wody poprzez nalewanie jej do naczyń o różnym

kształcie. Wniosek: woda nabiera kształt naczynia, w którym się znajduje. 2. „Co pływa, co tonie?”. Pomoce: kamyk, metal, drewno, szkło, styropian, słoiki z wodą, waga szalkowa, mazak. Przebieg: Porównywanie ciężaru drewna i metalu na wyczucie. Obserwuj zachowanie się szalek wagowych podczas położenia na nich

tych samych materiałów. Wrzuć te materiały do wody( obserwuj - co stanie się z wodą). Zważ na wadze kamyk i drewno( obserwuj szalki). Wrzuć do wody te przedmioty ( powiedz, co zaobserwowałeś). Wrzuć do wody kamyk i korek ( w czasie doświadczeń zaznaczamy

kreskę poziom wody na słoiku). Zanurz w wodzie szkło i styropian, potem zważ je na wadze. Wypowiedzi dzieci na temat zaobserwowanych sytuacji. Próby wyjaśnienia - dlaczego woda podnosi się.

Wnioski: przedmioty, które toną podnoszą poziom wody, natomiast przedmioty, które nie toną nie podnoszą jej poziomu.

3. „Odgłosy wody.” Pomoce: strzykawka, miska, słomki do picia, nagrania odgłosów wody CD Dźwięki świata. Przebieg: Słuchanie odgłosów wody z płyty CD Dźwięki świata. Badanie odgłosów wody wylewanej przez strzykawkę, dmuchanie do

słomki zanurzonej w wodzie, pluskanie palcami w misce wody, przelewanie wody z naczynia do naczynia. 4. „Mieszamy ciecze.” Pomoce: szklane naczynie, woda, olej, barwnik, kroplomierz. Przebieg: Nalej nieco wody do zlewki. Następnie dodaj trochę oleju. Ciecze

utworzyły dwie wyraźne odrębne warstwy, ponieważ olej nie miesza się z wodą. Ostrożnie wpuszczamy do zlewki kilka kropli barwnika. Krople barwnika

unoszą się swobodnie w oleju. Korzystając z łyżki przepychamy kropelki barwnika do wody. Gdy

barwnik styka się z wodą, natychmiast " eksploduje" barwnymi kolorami. Wnioski: olej nie rozpuści się w wodzie, ponieważ tłuszcze nie są rozpuszczalne w wodzie.

5. „Topnienie.” Woda jest czarodziejską substancją. Może być w stanie stałym, ciekłym

lub lotnym. Wszystko zależy od tego, jaką ma temperaturę. Pomoce: mały kubeczek od jogurtu, butelka zagęszczonego soku pomarańczowego lub z czarnej porzeczki, patyczek od lizaka. Przebieg: Zmieszaj sok i wodę w dzbanku w proporcjach 1:2. Zapełnij 3/4 kubeczka mieszanką. Włóż do środka patyczek od lizaka i

całość schowaj do zamrażarki. Pozostaw na kilka godzin (co wyjmiesz z lodówki?). Z cieczy powstało ciało stałe, czyli lód. Dlaczego? Ponieważ cząsteczki wody w niskiej temperaturze tracą energię i przestają się poruszać. Wtedy skupiają się w twardą bryłkę. Nie chowaj kubeczka do lodówki i zobacz, co się stanie

( o, nareszcie trochę luzu!-lód się topi i powraca do stanu ciekłego.) Powietrze w domu jest wystarczająco ciepłe, aby podgrzać cząsteczki, które zaczynają się poruszać i odbijać od siebie. Pozostaw jeden kubeczek, aby zawartość stopniała do końca ( możesz zjeść inne lody w trakcie oczekiwania- to jest ta przekąska!). Gdy lód już całkiem stopnieje, weź mazak i zaznacz na patyczku

poziom mieszanki. Teraz pozostaw kubek w ciepłym, nasłonecznionym miejscu. Przez kilka następnych dni sprawdzaj co się dzieje. Jaki jest poziom

wody? Gdzie według Ciebie się podziała? (patrzcie umiem latać). Cząsteczki wody rozgrzały się i nabrały energii. Oderwały się od cieczy i uleciały w powietrze.

6. „Zabawa z jajkiem.” Pomoce: jajko, dwa słoiki ( jeden wypełniony ciepłą, nieosoloną wodą,

drugi wypełniony osoloną wodą) duży słoiki, sól, łyżka. Przebieg: Do szklanego słoika z ciepłą wodą włóż jajko( zobacz co się stało?)

Jajko utonęło. Do drugiego słoika włóż jajko( zobacz co się stało? )

Jajko pływa. Jak myślicie co możemy zrobić z wodą, żeby jajko pływało?

Dzieci podają różne odpowiedzi. Czy słyszeliście o morzu Martwym? Tam jest tak dużo soli, że nic nie tonie. Możemy sobie zrobić takie małe morze Martwe: wrzucamy po jednej

łyżce soli , liczymy i obserwujemy co się stanie z jajkiem.( jajko uniosło się na powierzchnię wody.) Literatura: Bailey J., Lilly M.: Kropla w morzu. Opowieść o wodzie.

1. „Jak powstaje deszcz?” – zjawisko parowania wody . Pomoce : szklanka, talerzyk , lupa- szkło powiększające .

Przebieg : Doświadczenie z parą wodną na podstawie obrazka i obserwacji w

domu odwołanie się do spostrzeżeń dzieci. Co wylatuje z gotującego czajnika ? para. Gorąca woda ucieka, staje się parą i my tę parę spróbujemy złapać. Dzieci obserwują szklankę z gorącą wodą przykrytą talerzykiem. Co zgromadziło się na talerzyku ? oglądają przez szkło powiększające –

kropelki

wody. Skąd one tam wzięły się ? Para od gorącej wody

uniosła się do góry na przykryty zimny talerzyk i zamieniła się w kropelki wody. Wnioski: Woda pod wpływem gorącej temperatury paruje, unosi się do góry, a pod wpływem zimna skrapla się, staje się znów wodą. Zabawa ruchowa „Kropelki wody – para” na zmieniającą się muzykę dzieci są

kropelkami wody, naśladują deszcz – pukają paluszkami o

dywan lub zamieniają się w parę – naśladują fruwanie, unoszenie się do góry. 2. „Czy lód to woda ? ” –

zjawisko zamarzania wody .

Pomoce : większy pojemnik z wodą

, pojemniki do lodu o różnym

kształcie . Przebieg : Doświadczenie

z

wodą

(doświadczenie

przygotowane

dzień

wcześniej). Dzieci wlewały wodę do pojemników o różnym kształcie, które nauczycielka wraz z dziećmi włożyła do zamrażalnika w przedszkolu. Na tacy wystawiła na podwórko przedszkolne, aby zamarzła. Dzieci zastanawiały się, także czym jest woda, ponieważ nie można jej

złapać – przeleci między palcami , wkładają ręce do pojemnika z wodą .

Woda jest płynem – cieczą. Nauczycielka przynosi zamrożony lód w pojemnikach. Oglądanie przez dzieci co stało się z wodą ?

Po wyjęciu z pojemników zobaczyły dziwny kształt kostek lodu. Woda zamarzając przyjęła kształt pojemnika. Zamrożony lód można wziąć do ręki. Wnioski: Woda jest płynem – cieczą , lód to zamarznięta woda. Lód to ciało stałe. 3.„ Kiedy lód topnieje ? ” - topnienie lodu, właściwości lodu. Pomoce :

kostki lodu , słomki – rurki , miska z wodą, pojemnik na

kostki lodu , termometr do pomiaru temperatury dodatniej i ujemnej – meteorologiczny . Przebieg : Doświadczenie z lodem, dzieci oglądają i na podstawie dotyku określają

cechy lodu: twardy, zimny, gładki, lśniący. Zastanawiają się dlaczego lód topi się ? Do pojemnika wkładany kostki lodu , a następnie umieszczamy

pomiędzy kostkami termometr meteorologiczny i po kilku minutach obserwacji stwierdzamy , że kreska rtęciowa obniżyła się na skali , czyli spadła temperatura o …? Ileś stopni . Przekładamy termometr do pojemnika z nalaną ciepłą wodą

i

obserwujemy kreskę rtęciową – uniosła się do góry – czyli temperatura się ociepliła , inaczej mówiąc jest wyższa, czyli dodatnia . W parach dmuchają na kostki lodu przez

słomki, powstaje dziurka

dlaczego ? Powietrze wydychane z naszych ust topi lód. Czy lód tonie czy pływa po powierzchni wody ?

Kolejno wrzucają lód do miski z wodą – lód pływa, dlaczego ?

Bo jest lżejszy od wody.

Opracowała:

Mariola Nawrotek