WYśSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNO – EKONOMICZNA W ŁODZI WYDZIAŁ: Humanistyczny KIERUNEK: Politologia WOJCIECH KANIUKA 4400667722

MIĘDZYNARODOWA POZYCJA AUSTRALII W XX/XXI w. (WYBRANE PROBLEMY) Przyjmuję pracę jako licencjacką podpis promotora.............................................................. data

....................................................................................................

Praca napisana pod kierunkiem dr ElŜbiety Sawy-Czajki

ŁÓDŹ 2007

2

Spis treści WSTĘP ............................................................................................................................ 3 ROZDZIAŁ I: SYSTEM KONSTYTUCYJNY AUSTRALII ................................... 5 1.1. RYS HISTORYCZNY SYSTEMU KONSTYTUCYJNEGO AUSTRALII................................. 5 1.2. WSPÓŁCZESNY SYSTEM KONSTYTUCYJNY AUSTRALII ........................................... 10 1.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA POLITYKĘ ZEWNĘTRZNĄ AUSTRALII .................. 15 ROZDZIAŁ II: POLITYKA REGIONALNA AUSTRALII.................................... 20 2.1. POZYCJA I ZASADY TEORETYCZNE POLITYKI AUSTRALII W REGIONIE .................... 20 2.2. REGIONALNE STOSUNKI BILATERALNE AUSTRALII ................................................ 22 ROZDZIAŁ III: AUSTRALIA NA ARENIE OGÓLNOŚWIATOWEJ ................ 41 3.1. ZNACZENIE AUSTRALII W AMERYCE PÓŁNOCNEJ .................................................. 41 3.1.1. AUSTRALIA – USA ............................................................................................. 41 3.2. AUSTRALIA – UNIA EUROPEJSKA .......................................................................... 48 3.2.1. AUSTRALIA – POLSKA ........................................................................................ 50 3.3 AUSTRALIA – CHINY I INNE PAŃSTWA AZJATYCKIE ................................................ 52 PODSUMOWANIE ...................................................................................................... 57 STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM................................................................ 58 STRESZCZENIE W JĘZYKU ANGIELSKIM/SUMMARY IN ENGLISH ......... 59 SŁOWA KLUCZOWE/KEY WORDS....................................................................... 60 SPIS LITERATURY I ŹRÓDEŁ................................................................................ 61 ANEKS........................................................................................................................... 63 OŚWIADCZENIE ........................................................................................................ 70

3

Wstęp Praca ta, na co wskazuje jej tytuł, poświęcona jest polityce zagranicznej Związku Australijskiego na przełomie XX i XXI wieku. Jej priorytetowym celem jest ukazanie kierunków i sposobów prowadzenia polityki zagranicznej tego państwa w okresie niemal całego XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem jego drugiej połowy, największy nacisk został jednak tutaj połoŜony na wydarzenia jak najbardziej współczesne. Wybór tematu mojej pracy podyktowany był moją osobistą ciekawością dotyczącą Australii, która większości ludzi kojarzy się z atrakcyjnym klimatem, sportem i kangurami, jako państwa – podmiotu polityki międzynarodowej, które musi przecieŜ zajmować określone miejsce na arenie ogólnoświatowej obok innych państw (ale po części takŜe organizacji międzynarodowych) – głównie tych, które są uwaŜane za współczesne mocarstwa. Ma ona na celu po pierwsze: charakterystykę systemu konstytucyjnego Australii w ujęciu historycznym i współczesnym, z wyszczególnieniem tych przedmiotów, które odpowiedzialne są za politykę zewnętrzną państwa i wpływ jego kształtu na tą politykę, po drugie: ukazanie relacji Związku Australijskiego z trzynastoma państwami Oceanii, co zostało tutaj określone jako polityka regionalna tego państwa, i po trzecie: opis relacji tego państwa z najwaŜniejszymi i najbardziej znaczącymi podmiotami współczesnej polityki międzynarodowej w ujęciu globalnym. W załoŜeniu mojej pracy Australia jawi się jako hegemon polityki regionalnej oraz liczący się aktor ogólnoświatowej sceny politycznej. W wyniku dalszych analiz najprawdopodobniej potwierdzi się jedna z tych tez, natomiast druga być moŜe ulegnie falsyfikacji – nie naleŜy jednak w tym miejscu sugerować się ich kolejnością. ZaleŜało mi między innymi na tym, aŜeby, obok opisanych podmiotów polityki międzynarodowej, ukazać takŜe relacje Australii z Kanadą – jako państwem Ameryki Północnej, z krajami Ameryki Południowej oraz z Rosją i byłymi republikami ZSRR. Dotarcie do tych informacji okazało się, niestety, dla mnie niemoŜliwe. Pracę moją oparłem na dwóch pozycjach ksiąŜkowych, jednej pracy zbiorowej, artykule w wersji elektronicznej oraz jedenastu stronach internetowych, wśród których w sposób znaczący przewaŜają artykuły z portali internetowych, znajdują się tam takŜe wiadomości encyklopedyczne. Pragnę jednak zastrzec, iŜ zarówno pozycje ksiąŜkowe jak i praca zbiorowa pochodzą z okresu, który określany jest mianem świata

4

dwubiegunowego, a więc przytaczane z nich informacje naleŜy traktować z pewnym dystansem, co nie oznacza, Ŝe naleŜy z góry je traktować jako mniej wiarygodne od pozostałych źródeł. Pracę dodatkowo wzbogacają liczne materiały ikonograficzne dotyczące prawie wszystkich podmiotów, które zostały w niej opisane. W mojej pracy uŜyłem po części dwóch metod badawczych. Pierwszą z nich jest analiza systemowa, która polega na wyodrębnieniu cech lub części zjawiska lub przedmiotu i indywidualnym zbadaniu szczegółowo kaŜdego elementu. Badany przedmiot jest sumą składowych (składających się na nią części). W takiej sytuacji zadaniem badacza jest zdekomponowanie badanego przedmiotu na najprostsze elementy, a następnie wnikliwy opis tych składników. Drugą zastosowaną przeze mnie metodą badawczą jest synteza, która polega na łączeniu wielu róŜnych elementów w jedną całość, poprzedzonym uprzednim zbadaniem tych części. Jest to formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie szczegółowych twierdzeń cząstkowych. Chcąc mówić o polityce zewnętrznej jakiegokolwiek państwa, naleŜy najpierw poddać analizie jego system prawno-polityczny, dlatego teŜ rozdział pierwszy poświęcony jest kształtowaniu się i obecnej formie systemu konstytucyjnego Australii. Została tu przedstawiona historia konstytucjonalizmu australijskiego, a takŜe jego współczesny kształt i podmioty polityczne odpowiedzialne za politykę zagraniczną Australii. Rozdział drugi poświęcony jest polityce regionalnej tego państwa. W jego pierwszej części opisane zostały pozycja i zasady teoretyczne polityki regionalnej Związku Australijskiego, natomiast jego druga część poświęcona jest relacjom bilateralnym (dwustronnym) z trzynastoma państwami Oceanii, czyli z: Nową Zelandią, Papuą – Nową Gwineą, Vanuatu, Wyspami Salomona, FidŜi, Tuvalu, Nauru, Mikronezją, Wyspami Marshalla, Palau, Kiribati, Tongą oraz Samoa Zachodnimi. Trzeci

rozdział

stanowi

natomiast

o

pozycji

Australii

na

arenie

międzynarodowej, czyli o prowadzonej przez nią polityce globalnej. Opisane są tutaj relacje Związku Australijskiego ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, z Unią Europejską, w ramach której zostały takŜe opisane relacje z Polską, oraz z Chinami i innymi państwami azjatyckimi.

5

Rozdział I: System konstytucyjny Australii 1.1. Rys historyczny systemu konstytucyjnego Australii Australia do lat 80 XVIII w. nie stanowiła przedmiotu zainteresowania państw europejskich. Po utracie części posiadłości w Ameryce Południowej Wielka Brytania rozpoczęła kolonizację jej wschodnich wybrzeŜy. W roku 1788 miało miejsce przybycie tzw. Pierwszej Floty Ryc. 1: Flaga Australii

z brytyjskimi skazańcami. Nowa Południowa Walia, która od 1803 roku obejmowała takŜe Tasmanię, stanowiła

brytyjską kolonię karną. Podlegała ona rządom wojskowym, natomiast podstawę jej gospodarki stanowiła uprawa przydzielonej oficerom ziemi przez zsyłanych tu do 1840 roku skazańców. Nowa Południowa Walia na początku XIX w. przeŜyła swój szybki rozwój, którego podstawę stanowiła hodowla owiec i eksport wełny do Wielkiej Brytanii. Koniec lat 20. dał Australii pozycję największego producenta wełny na świecie. Zdeterminowało to przyśpieszenie kolonizacji Australii i napływ wolnych osadników takŜe z innych krajów Europy. Zajmowali oni ziemie Aborygenów i stosowali wobec nich eksterminację, której zaprzestano dopiero na początku XX w. Konsekwencją

postępu

osadnictwa

było

powstawanie nowych kolonii: Australii Zachodniej w 1829 roku i Australii Południowej w roku 1834. Z Nowej Południowej Walii wyodrębniły się: Tasmania w 1825, Fot. 1: Góry w Australii

Wiktoria w 1851 oraz Qeensland w 1859 roku. Rozszerzały one stopniowo zakres swojej autonomii. W drugiej połowie XIX w. odkrycie złota w Wiktorii, Nowej Południowej Walii, Queenslandzie i Australii Zachodniej, a takŜe rudy Ŝelaza i metali nieŜelaznych w pozostałych koloniach spowodowało dynamiczny rozwój przemysłu – głównie wydobywczego i przetwórczego. Rozwinął się takŜe transport kolejowy i łączność telegraficzna. W dalszym ciągu miał miejsce napływ imigrantów z Wielkiej Brytanii, Europy, USA oraz Azji Zaczęto dąŜyć do ograniczenia migracji ludności kolorowej,

6

czego wyrazem stała się doktryna „białej Australii” realizowana od początku XX wieku. Początkowo o kształcie ustroju politycznego kolonii decydowała poprzez swoje ustawodawstwo wyłącznie brytyjska izba gmin. NajwyŜszą władzę przyznano gubernatorowi, który posiadał prawo nominacji sędziów i urzędników. Wyznaczał on takŜe zakres zadań policji, stosował prawo łaski oraz nadawał ziemię i przypisywał do niej zesłańców. Do kompetencji gubernatora naleŜało równieŜ określanie wysokości cen i podatków. MoŜna więc zauwaŜyć, Ŝe pozycja jego zbliŜona była do pozycji głowy państwa w systemach autorytarnych. Za

początek

kształtowania

się

systemu

parlamentarnego na kontynencie australijskim naleŜy uznać uchwalenie w 1823 roku Aktu Południowej Walii.

Jego

załoŜenia

dotyczyły

powoływania

w koloniach rad ustawodawczych, które miały liczyć od pięciu Fot. 2: Australia - Adelaide – plaŜe

do

siedmiu

opiniowaniem

osób.

projektów

Zajmowały aktów,

się

które

one były

podejmowane przez gubernatorów. Opinia większości rady nie musiała być jednak brana przez nich pod uwagę. Kolejny Akt Nowej Południowej Walii z 1828 roku wprowadził zasadę mówiącą o tym, Ŝe gubernator nie posiada prawa podejmowania decyzji, które są niezgodne z większością rady. Izba Gmin w 1842 roku uchwaliła Akt Konstytucyjny Nowej Południowej Walii. Stwierdzał on, iŜ gubernator nie moŜe podejmować decyzji, które nie znajdują aprobaty większości rady. W 1842 roku został uchwalony przez Izbę Gmin Akt Konstytucyjny Nowej Południowej Walii i Ziemi Van Niemena. Na mocy tegoŜ Aktu powiększył się do 36 członków skład rad – 2/3 z nich wybierać mieli wyborcy na obszarze kolonii na zasadzie cenzusu majątkowego, natomiast pozostałych wybierał rząd angielski. Została ograniczona władza gubernatora przez akty prawodawcze rady ustawodawczej. Utracił on prawo inicjatywy ustawodawczej, mógł jedynie wnosić poprawki do uchwal rady, jednak prawo do ich zakwestionowania posiadały wyłącznie władze metropolii, w okresie nie przekraczającym dwóch lat od uchwalenia danego aktu. Do dyspozycji gubernatora naleŜała znaczna część budŜetu, która pochodziła ze sprzedaŜy ziem naleŜących do Korony i znajdowała się poza kontrolą rady

7

ustawodawczej. Omawiany Akt Konstytucyjny obowiązywał jednak faktycznie tylko na terenach Nowej Południowej Walii i Tasmanii. W wyniku Aktu Jej królewskiej Mości w Australii z 1850 roku, odnoszącego się do lepszego zarządzania wszystkimi koloniami, została wprowadzona na ich obszary zasada z 1842 roku, która stanowiła o tym, iŜ 2/3 składu rady ma być wybierane przez mieszkańców

tychŜe

kolonii.

Prawo

dokonywania

zmian

w

treści

aktów

ustawodawczych podejmowanych przez parlament angielski zostało przyznane radom. Dotyczyło to jednak tylko tych aktów, które tworzyły konstytucyjne podstawy ustroju na kontynencie australijskim. Rady sprawowały takŜe kontrolę nad działalnością administracji lokalnej oraz określały wysokość środków finansowych, które przeznaczane były na potrzeby administracji i sądownictwa w koloniach. W niedalekiej przyszłości miały one takŜe uchwalać konstytucje dla poszczególnych kolonii. Na mocy tychŜe ustaw zasadniczych rady miały zostać przekształcone w dwuizbowe parlamenty. Akt z Nowej Południowej Walii wyodrębnił okręg Port Philip tworząc w ten sposób kolonię Wiktoria, powstać miała równieŜ nowa jednostka, którą w 1859 roku okazał się być Queensland. Pierwsze zostały uchwalone projekty konstytucji Nowej Południowej Walii i Wiktorii, które weszły w Ŝycie w 1855 roku. Rok później zostały przyjęte konstytucje Australii Południowej i Tasmanii, a w 1867 i w 1890 roku kolejno w Queenslandzie oraz w Australii Zachodniej. W powyŜszych konstytucjach zostały określone kompetencje i struktury organów państwowych, a takŜe podstawowe zasady prawa wyborczego, które wzorowane było

na

modelu

wprowadzony

brytyjskim.

dwuizbowy

Został

parlament

w postaci izby niŜszej, którą stanowiło zgromadzenie

ustawodawcze

oraz

izby

wyŜszej w postaci rady ustawodawczej, a takŜe zasada powoływania członków parlamentu

w

drodze

wyborów

Fot. 3: Parking na plaŜy - Adelaide

powszechnych. Trzeba jednak zauwaŜyć, iŜ wybory te miały miejscami charakter ograniczony, gdyŜ na przykład w Nowej Południowej Walii i Queenslandzie miała miejsce doŜywotnia nominacja w izbie wyŜszej.

8

W konstytucjach zostały przewidziane liczne cenzusy wyborcze – na przykład majątkowy czy wykształcenia. Określone zostały kompetencje parlamentu, do których naleŜało ustawodawstwo, znajdujące się jednak pod kontrolą gubernatorów, którzy czuwali nad zgodnością z ustawodawstwem Korony. Powoływał on takŜe rząd, czyli władzę wykonawczą, którą była rada wykonawcza. Parlament ten składał się z deputowanych, wśród których powstawała na ogół większość parlamentarna. Rząd odpowiadał politycznie przed organami władzy ustawodawczej, brakowało jednak zorganizowanych partii politycznych oraz wyraźnego podziału kompetencji między parlamenty kolonialne i Izbę Gmin. Po

uchwaleniu

konstytucji

powstawały

liczne

koncepcje

odnośnie

wprowadzania do nich wielu poprawek. NaleŜy przy tym zauwaŜyć fakt, iŜ konstytucja Australii Południowej była pierwszą ustawą zasadniczą na świecie, w której wprowadzona została zasada tajności głosowania. W czasie obrad konferencji międzykolonialnej w Sydney, która miała miejsce w

1883

roku,

został

utworzenia przedstawicielskiego

opracowany

wspólnego dla

projekt organu

wszystkich

kolonii.

W związku z tym w drodze Aktu z 1885 roku została utworzona przez parlament Wielkiej Brytanii Federalna Rada Australazji. Powoływani byli do niej w równej liczbie przedstawiciele Fot. 4: Weary Bay - Port w Sydney

kaŜdej kolonii. Do podstawowych zadań Rady naleŜało rozstrzyganie spraw o charakterze ogólnym oraz uchwalanie ustaw w sprawach, które zostawały jej przekazywane przez parlamenty kolonii. Działalność Federalnej Rady Australazji nie przyniosła w praktyce oczekiwanych rezultatów, mimo wszystko jednak dzięki temu, Ŝe ona w ogóle powstała, wzmocniła się idea ustanowienia federacji wszystkich Fot. 5: Weary Bay Wspinaczka na Harbour Bridge, Sydney

kolonii. Wzrost rywalizacji w drugiej połowie XIX

wieku o terytoria kolonialne w południowej części Oceanu Spokojnego oraz uchwalenie konstytucji w poszczególnych koloniach wpłynęło na utworzenie federacji i uchwalenie

9

konstytucji. Powstał takŜe pomysł utworzenia wspólnej floty, wobec czego zaistniała potrzeba powołania centralnego organu, który reprezentowałby wszystkie kolonie. Ideę tę wspierali takŜe decydenci w Londynie. Chcieli oni połączenia kolonii i stworzenia z nich dominium. Premier Nowej Południowej Walii H. Parkes zaprezentował w 1889 roku pomysł utworzenia federalnego parlamentu i rządu. Pomysł Parkesa uzyskał poparcie gubernatorów, w wyniku czego Federalna Rada Australazji zdecydowała w 1890 roku o zwołaniu konwencji konstytucyjnej. Zebranie się pierwszej takiej konwencji miało miejsce w Sydney w 1891 roku. Został wówczas przygotowany w wyniku porozumienia projekt konstytucji Związku Australijskiego. Nie został on jednak poddany pod głosowanie w parlamencie Nowej Południowej Walii, przez co takŜe pozostałe kolonie nie zajęły ostatecznego stanowiska. Po kilkuletniej przerwie, jaką spowodował kryzys gospodarczy, powrócono w połowie lat dziewięćdziesiątych XIX wieku do prac nad konstytucją. Podjęto decyzję o zwołaniu konwencji konstytucyjnej i wybraniu delegatów w drodze wyborów powszechnych. Decyzje te zostały zaakceptowane na konferencji premierów kolonii, która miała miejsce w Hobart na Tasmanii w 1895 roku. Rozpoczęła się ona w Adelaidzie, w marcu 1897 roku. Powołano na niej dwuizbowy parlament federalny, w którym decydującą rolę odgrywała izba niŜsza. Do kolejnych spotkań konwencji doszło w Sydney, we wrześniu 1897 roku oraz w Melbourne, w styczniu 1898 roku. Ostateczną wersję opracowano podczas posiedzenia w stolicy Wiktorii, w połowie 1898 roku. Została ona poddana pod głosowanie w koloniach, przyjęli ją jednak tylko większością głosów mieszkańcy Australii Południowej, Tasmanii oraz Wiktorii. Podczas konferencji premierów kolonii australijskich,

która

odbyła

się

w styczniu 1899 roku, do konstytucji dodano kilka poprawek. Kwestia stolicy Związku miała zostać rozstrzygnięta w konstytucji, natomiast posiedzenia parlamentu odbywać się miały tymczasowo w Melbourne. Jednak

w 1927

roku parlament został przeniesiony oficjalnie

Fot. 6: Jacek Piwowarczyk Melbourne

do Canberry, która od tego momentu stanowi siedzibę wszystkich najwyŜszych władz. Projekt konstytucji został ponownie poddany glosowaniu w połowie 1899 roku. Został

10

on poparty w pięciu koloniach, warto jednak zaznaczyć, iŜ referendum w Australii Zachodniej odbyło się dopiero po przyjęciu konstytucji federalnej przez parlament angielski. W marcu 1900 roku delegacja „Ojców konstytucji” przedłoŜyła projekt pod obrady brytyjskiej Izbie Gmin. Został zmieniony artykuł 74., w wyniku czego dopuszczono moŜliwość apelacji do Komitetu Sądowego Tajnej Rady od orzeczeń sądów australijskich w zakresie wykładni federalnych i stanowych przepisów konstytucyjnych, jednak tylko wtedy, gdy została na to wyraŜona zgoda przez Sąd NajwyŜszy Australii. Parlament przyjął projekt konstytucji, który 9 lipca 1900 roku został podpisany przez królową Wiktorię. Na mocy ogłoszenia proklamacji królewskiej w dniu 1 stycznia 1901 roku powstał Związek Australijski. NaleŜy zauwaŜyć tutaj dwie bardzo istotne rzeczy. Australia przeszła, mimo wszystko, dość łatwą drogę z rządów autorytarnych, na które składała się równieŜ dominacja brytyjska, do demokracji parlamentarnej. Trzeba jednak jasno stwierdzić, iŜ nie byłaby ona tak prosta, gdyby nie przychylność i aprobata Londynu, od którego de facto zaleŜał ostateczny los i kształt Związku Australijskiego.

1.2. Współczesny system konstytucyjny Australii Jak podaje darmowa encyklopedia WIEM, Australia jest federacyjną monarchią konstytucyjną z dwuizbowym parlamentem – Senatem

z

76

Reprezentantów Senatorowie

z

senatorami 148

wybierani

i

Izbą

deputowanymi. na

sześcioletnią

kadencję, z tym, Ŝe połowa z nich jest wymieniana Fot. 7: Budynek Parlamentu Australii

co

trzy

lata,

natomiast

deputowani Izby Reprezentantów wybierani są na trzyletnią kadencję. Jak piszą dalej

autorzy WIEM: „głową państwa jest monarcha brytyjski, reprezentowany przez gubernatora generalnego. Władzę wykonawczą pełni rząd z premierem na czele, pod przewodnictwem gubernatora generalnego, który go powołuje. KaŜdy stan ma własną

11

konstytucję, rząd stanowy i 2-izbowy parlament lokalny (z wyjątkiem Queenslandu, który ma 1-izbowe ciało ustawodawcze). Na czele stanów stoją gubernatorzy, mianowani przez monarchę brytyjskiego na wniosek rządu australijskiego. Stany dzielą się na hrabstwa, okręgi i miasta, mające organy samorządowe – rady municypalne”1. Wraz z wejściem w Ŝycie konstytucji Australia uzyskała status dominium

w

ramach

Imperium

Brytyjskiego. Od 1926 roku jest ona członkiem Narodów.

Brytyjskiej Na

Wspólnoty

podstawie

Statutu

Wrstminsterskiego z 1931 roku kraj ten

ma

zagwarantowaną

samodzielność w prowadzeniu polityki

Fot. 8: Australia - Morialta Park (Adelaide)

zagranicznej, o której będzie mowa w dalszej części pracy. Statut ten podkreślił takŜe bardzo wyraźnie, Ŝe Ŝadna ustawa parlamentu brytyjskiego nie ma Ŝadnej mocy prawnej na terenie Związku Australijskiego, o ile sam Związek, jako dominium, tego nie zaŜąda i nie wyrazi zgody na jej obowiązywanie. W dniu 2 marca 1986 roku został podpisany przez królową ElŜbietę II „Act Australia”. Gwarantował on Australii pełną niezaleŜność od Zjednoczonego Królestwa. NajwyŜszą instytucją odwoławczą stał się wówczas Sąd NajwyŜszy Australii, w wyniku czego parlament i rząd brytyjski zostały pozbawione anachronicznych uprawnień w zakresie kontroli działalności ustawodawczej parlamentów stanowych w federacji australijskiej. Został natomiast utrzymany status monarchy brytyjskiego. W 1999 roku zostało przeprowadzone referendum, w którym większość obywateli Australii opowiedziała się za utrzymaniem monarchii. Konstytucja Związku Australijskiego składa się z ośmiu rozdziałów i stu dwudziestu ośmiu artykułów. Jej tekst poprzedzony jest preambułą, która zawiera takŜe inwokację. W inwokacji tej twórcy konstytucji „liczą na błogosławieństwo Boga Wszechmogącego”2. 1

Australia – WIEM, darmowa encyklopedia, http://portalwiedzy.onet.pl/4024,haslo.html#40, stan na dzień: 20.11.2006 2 Kublas U. „System polityczny Australii”, II rok politologii, gr. C, str. 5, http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/australia.pdf, stan na dzień: 29.11.2006

12

Rozdział pierwszy Konstytucji Australii stanowi o strukturze i kompetencjach parlamentu federalnego oraz określa wzajemne relacje między Izbą Reprezentantów i Senatem, zaś drugi poświęcony jest organom władzy wykonawczej. Ustrój i zasady funkcjonowania sądów są zawarte w rozdziale trzecim, natomiast finanse i handel w czwartym. Rozdziały piąty i szósty regulują kolejno sprawy związane z pozycją ustrojową stanów oraz zawierają zasady tworzenia nowych podmiotów federacji. Na rozdział siódmy składają się postanowienia róŜne, w ósmym z kolei zawarta jest procedura zmiany konstytucji. Warto poddać analizie naczelne podstawy Konstytucji Związku Australijskiego. Jedną z takich podstaw jest zasada, iŜ pozycję suwerena zajmuje naród. Posiada on prawo bezpośredniego decydowania o składzie parlamentu federalnego i parlamentów stanowych.

Podejmuje

takŜe

najwaŜniejsze

decyzje

w

formie

głosowania

powszechnego. Obowiązuje system

demokracji

przedstawicielskiej.

Posłowie do

Izby

Reprezentantów oraz członkowie Senatu są powoływani w drodze wyborów powszechnych, dzięki czemu obywatele w sposób pośredni wpływają na skład ekipy rządowej i kierunki realizowanej polityki. Deputowani do Parlamentu Federalnego oraz członkowie Senatu posiadają mandat wolny. Przyjęta jest takŜe forma demokracji bezpośredniej, która realizowana jest w postaci referendum konstytucyjnego oraz ustawodawczego – zarówno na szczeblu federalnym jak i stanowym. W trzech pierwszych rozdziałach konstytucji została określona pozycja władzy: ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej. W związku z nawiązaniem do brytyjskiego modelu, nie ma jednak tutaj wyraźnego rozgraniczenia pomiędzy władzę ustawodawczą a wykonawczą – jest to po prostu zasada trójpodziału władzy. Australijski

system

rządów to

system

parlamentarno-gabinetowy. Decydujące znaczenie ma tutaj układ stosunków między parlamentem a gubernatorem generalnym i rządem. Gubernator generalny określany jest jako organ władzy ustawodawczej, wykonawczą,

sprawuje gdyŜ

on w

jednak

władzę

rzeczywistości

ustawodawstwem zajmuje się parlament.

Fot. 9: Adelaide (róŜne)

Gubernator generalny jest faktyczną głową państwa – monarcha brytyjski wypełnia tę funkcję jedynie w sposób symboliczny.

13

W praktyce większość uprawnień związanych z prowadzeniem polityki państwa naleŜy do rządu. Gubernator nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, moŜe natomiast rozwiązać go na wniosek rządu federalnego i zarządzić przedterminowe wybory. Odpowiedzialność przed parlamentem ponosi natomiast rząd z premierem na czele. Formalnie jest on powoływany przez gubernatora, jednak, aby mógł się ukonstytuować, musi uzyskać poparcie większości parlamentarnej. Funkcja premiera sprawowana jest przez lidera partii, która posiada większość mandatów w Izbie Reprezentantów. Rząd mogą tworzyć jedynie te osoby, które posiadają mandat deputowanego lub senatora. Trzeba jeszcze tutaj wspomnieć o zasadzie supremacji konstytucji federalnej i wydawanych na jej podstawie ustaw federalnych w systemie źródeł prawa, która polega na tym, Ŝe stanowione przez parlament akty stanowe muszą być zgodne z przepisami konstytucji i ustawami federalnymi. Ma równieŜ miejsce sądowa kontrola konstytucyjności ustaw i innych aktów normatywnych. Związek Australijski jest zbudowany na zasadzie federacyjnej struktury państwa. Z tego powodu istnieje podział kompetencji między Związkiem i podmiotami federalnymi. Do Związku naleŜą sprawy takie, jak: utrzymywanie stosunków z innymi państwami, obronność i bezpieczeństwo państwa, wymiana handlowa z innymi państwami i między stanami, rybołówstwo morskie, ustawodawstwo finansowe i socjalne oraz regulacja podstawowych zasad wielu gałęzi prawa. Suwerenność stanów jest ograniczona w stopniu, jaki jest określony w konstytucji federalnej. Stany nie posiadają prawa do sesji, co znaczy, Ŝe nie mogą one podjąć decyzji o wystąpieniu ze Związku i utworzeniu w pełni suwerennego państwa, gdyŜ tworzą one jeden związek, który nie jest podzielny. Posiadają natomiast własne konstytucje, które muszą być jednak zgodne z zasadami konstytucji federalnej, oraz

własny

system

organów

państwowych, których ustrój regulowany Fot. 10: Australia - New South Wales

jest

przez

Kompetencje,

stanowe które

konstytucje. nie

zostały

przekazane Związkowi stanowią wyłączne uprawnienia podmiotów federacji. Istnieje

14

takŜe wspólne ustawodawstwo, a w nim zasada niesprzeczności ustaw federalnych i stanowych oraz zasada priorytetu ustaw federalnych. System konstytucyjny Związku Australijskiego ukształtowany został pod wpływem

brytyjskiego

wzorca

ustrojowego

oraz

brytyjskich

zwyczajów

konstytucyjnych, a takŜe konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787 roku. W konstytucji Australii nie zostały wyraźnie sformułowane podstawowe zasady ustroju politycznego, aby móc, jak powyŜej, je wyartykułować, naleŜy poddać konstytucję szczegółowej analizie. W Konstytucji Związku Australijskiego brakuje takŜe odrębnego rozdziału dotyczącego statusu prawnego jednostki, który jest regulowany przez kilka artykułów odnoszących się do regulacji instytucji ustrojowych. Zagwarantowana jest swoboda wyznawania religii, co oznacza, Ŝe przynaleŜność do określonej religii nie moŜe stanowić warunku lub przeszkody przy ubieganiu się o jakiekolwiek stanowiska publiczne. Wszyscy obywatele na terenie kaŜdego stanu muszą być traktowani w sposób równorzędny. Zagwarantowane są takŜe podstawowe prawa jednostki w postępowaniu karnym. Rozprawa sądowa moŜe rozpocząć się dopiero po formalnym przedstawieniu aktu oskarŜenia i w obecności ławy przysięgłych. Musi ona zostać przeprowadzona przed sądem tego stanu, w którym zostało popełnione przestępstwo. Obowiązują takŜe powszechnie dwa podstawowe prawa wyborcze w postaci czynnej i biernej oraz prawo do głosowania Fot. 11: Australia - Victoria/Mount Gambier - jezioro w wygasłym

w referendum. W 1902 roku zostały przyznane powszechne prawa wyborcze dla kobiet na

szczeblu federacji. W innych aktach ustawodawczych zostały zagwarantowane: -

wolność zrzeszania się,

-

wolność wyraŜania opinii,

-

wolność prasy,

-

wolność komunikowania się,

-

nietykalność osobista,

-

prawo składania wniosków oraz petycji do organów władzy publicznej.

15

W 1973 roku miała miejsce ratyfikacja Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ z 1966 roku. W Konstytucji Związku Australijskiego został uregulowany takŜe status prawny Aborygenów, którzy na mocy konstytucji z 1900 roku zostali pozbawieni podstawowych praw obywatelskich – obowiązywał wówczas cenzus rasowy. Wydawanie ustaw dotyczących pierwotnych mieszkańców Australii leŜało w gestii władz stanowych. W 1967 roku odbyło się referendum konstytucyjne, w którym przyznano Aborygenom pełnię praw politycznych i przekazano dotyczące ich ustawodawstwo do kompetencji parlamentu federalnego.

1.3. Podmioty odpowiedzialne za politykę zewnętrzną Australii Za politykę zewnętrzną Związku Australijskiego odpowiada głowa państwa wraz z rządem. Funkcja głowy państwa jest formalnie pełniona przez monarchę brytyjskiego reprezentowanego na terenie Związku przez gubernatora generalnego, który posiada faktyczną władzę. Praktyka wyznaczania gubernatora generalnego przez monarchę miała miejsce do momentu podpisania Statutu Westminsterskiego w 1931 roku. Od tej chwili do połowy lat siedemdziesiątych na wniosek rządu federalnego Australii monarcha brytyjski mianował gubernatora generalnego. PowyŜsza praktyka zakończyła się wraz z kryzysem z 1975 roku. Od tej pory gubernator generalny wyznaczany jest przez rząd federalny Australii, a więc jest to decyzja zgodna z wolą większości parlamentarnej w Izbie Reprezentantów, monarcha brytyjski wyraŜa jedynie swoją akceptację dla proponowanego kandydata. Do kompetencji gubernatora generalnego naleŜy zaliczyć: -

zwoływanie, odraczanie i zamykanie sesji parlamentu – dopiero po formalnym zakończeniu prac sesji w drodze odrębnych uchwał Izby Reprezentantów i Senatu,

-

rozwiązywanie izby niŜszej i zarządzanie wyborów parlamentarnych,

-

podejmowanie decyzji o rozwiązaniu obu izb w sytuacji konfliktowej między nimi w procesie ustawodawczym,

-

sankcjonowanie ustaw uchwalanych przez parlament,

-

moŜliwość zawetowania kaŜdej ustawy parlamentu,

16

-

zwracanie projektów ustaw do parlamentu z własnymi poprawkami i wnioskowanie o ich przyjęcie,

-

stanie na czele władzy wykonawczej – jako przedstawicielowi monarchy brytyjskiego, przysługuje mu prawo powoływania i odwoływania premiera rządu federalnego i pozostałych jego członków – jest on jednak zawsze zobligowany aktualnym układem sił politycznych w Izbie Reprezentantów,

-

powoływanie sędziów federalnego Sądu NajwyŜszego oraz pozostałych sędziów,

-

pełnienie funkcji naczelnego dowódcy sił zbrojnych,

-

stosowanie prawa łaski,

-

nadawanie odznaczeń i orderów,

-

reprezentacja Australii w jej kontaktach na zewnątrz.

Jak juŜ powiedziano wcześniej, pozycja gubernatora generalnego Związku Australijskiego jest toŜsama z funkcją prezydenta w innych systemach parlamentarnogabinetowych. Odnośnie stosunków zewnętrznych pozycję tą moŜna rozpatrywać jako bardziej pośrednią i mniej pośrednią. Pozycja bardziej pośrednia polega na symbolicznym udziale w powoływaniu rządu, który jest faktycznym kreatorem polityki zewnętrznej, natomiast pozycja mniej pośrednia to reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej – równieŜ, co jest rzeczą zupełnie oczywistą, w stosunkach bilateralnych. Faktycznym

inicjatorem

i

wykonawcą

polityki

zewnętrznej

Związku

Australijskiego jest jednak Federalna Rada Wykonawcza, czyli – mówiąc potocznie – rząd. W ujęciu formalnym, jest on powoływany w celu dawania rad gubernatorowi generalnemu w zakresie prowadzenia polityki Związku i zarządzania nim. Członkowie Rady są oficjalnie przez niego wyznaczani i powoływani oraz składają przed nim przysięgę. Oficjalnie zajmują oni swoje urzędy, dopóki gubernator uzna to za stosowne. Gubernator generalny jest formalnym szefem egzekutywy, który nie kieruje pracami rządu i gabinetu. Znaczna część jego decyzji podejmowana jest z inicjatywy lub za radą rządu federalnego Na czele rządu stoi premier, od którego decyzji faktyczne zaleŜy zachowanie się frakcji parlamentarnej rządzącej partii podczas głosowań na forum parlamentu. Premier kieruje pracami rządu i gabinetu, posiada on istotny wpływ na obsadę stanowisk w rządzie i administracji federalnej. Ministrów formalnie mianuje gubernator na wniosek premiera, który w kaŜdej chwili moŜe zaŜądać dymisji ministra, którego

17

odwołanie poprzez decyzję gubernatora generalnego jest juŜ tylko czysto formalnym aktem. Podmiot polityczny, jakim jest rząd australijski naleŜy analizować w dwóch aspektach

–

szerszym

i

węŜszym.

W rozumieniu szerszym składa się on z premiera, wszystkich ministrów oraz ewentualnie innych osób sprawujących funkcje

kierownicze

w

administracji

federalnej. Osoby te powoływane są przez gubernatora generalnego i tworzą pod jego formalnym

przewodnictwem

Radę

Fot. 12: Australia - Victoria/Mount Gambier - jezioro w wygasłym kraterze

Wykonawczą Ministrów Stanu. W składzie Rady mogą zasiadać tylko i włącznie deputowani lub senatorowie. Rząd Związku Australijskiego w ujęciu węŜszym składa się z premiera i ministrów, którzy kierują najwaŜniejszymi resortami. Stanowi on ścisły gabinet, którego członkowie wyznaczani są kaŜdorazowo przez premiera. Gabinet pełni funkcję gremium kierowniczego rządu. Określa on główne kierunki działań rządu federalnego i podejmuje zasadnicze decyzje, które mają charakter polityczny. W skład gabinetu wchodzi na ogół kilkanaście osób, które w głównej mierze są deputowanymi Izby Reprezentantów, czasami gabinet zasilany jest takŜe przez senatorów. Listę członków gabinetu poprzez jej podpisanie formalnie musi zaakceptować gubernator generalny. W konstytucjonalizmie australijskim obowiązuje zasada odpowiedzialności politycznej, co w praktyce oznacza, Ŝe cały gabinet za swoje decyzje i działania odpowiada przed parlamentem – jest to, mówiąc inaczej odpowiedzialność solidarna. W konstytucji nie jest sprecyzowane, jakie stanowiska mają być tworzone w rządzie, nie jest teŜ w niej określony jego skład liczbowy. Obowiązuje natomiast tylko jedyna zasada, w myśl której po utworzeniu federacji w skład rządu moŜe wchodzić co najwyŜej siedmioro ministrów, natomiast decyzja o zwiększeniu składu liczbowego leŜy wyłącznie w gestii parlamentu. Rząd w praktyce tworzy od dwudziestu pięciu do trzydziestu osób. O ich ostatecznej liczbie decyduje frakcja, która dysponuje większością głosów w Izbie Reprezentantów. Praktykowanym zwyczajem jest reprezentowanie kaŜdego stanu, przez co najmniej jednego ministra, podobna formuła ma miejsce w przypadku gabinetu.

18

Najwięcej funkcji pełnią jednak zawsze ministrowie pochodzący z dwóch stanów, jakimi są Nowa Południowa Walia oraz Wiktoria. Ministrowie stoją na czele poszczególnych resortów, muszą być oni jednak specjalistami

w

danej

dziedzinie.

Powoływany jest takŜe sekretarz lub dyrektor generalny, który de facto kieruje działalnością poszczególnego resortu. Ma on

za

zadanie

organizowanie

pracy

ministerstwa, przez co ponosi w pewnym stopniu

odpowiedzialność

za

jego

funkcjonowanie. Do jego obowiązków Fot. 13: Australia - Adelaide - Botanic Garden (wiosna 2005)

naleŜy takŜe przedstawianie ministrowi informacji

na

temat

działalności

i funkcjonowania danego resortu. Na ogół ministrowie powołują równieŜ swoich przedstawicieli na terenie poszczególnych stanów. Do podstawowych zadań rządu, które w duŜej części realizowane są przez gabinet, naleŜy przygotowywanie i prezentacja na forum parlamentarnym programu swoich działań. Wykonuje on równieŜ ustawy uchwalane przez parlament, a takŜe koordynuje i kieruje pracami ministrów. Trzeba tutaj takŜe wspomnieć pokrótce o pośredniej, ale jednak faktycznie mającej miejsce, roli parlamentu w kreowaniu polityki zewnętrznej Związku Australijskiego. Sprawuje on kontrolę nad działalnością egzekutywy, która moŜe mieć miejsce na posiedzeniach izby niŜszej. Na tej zasadzie moŜe toczyć się debata nad programem i składem rządu, nad projektem budŜetu, a takŜe – w związku z informacjami składanymi przez rząd i ministrów – nad działalnością organów administracji państwowej. Sprawowana w ten sposób kontrola ma takŜe postać indywidualną. Realizowana jest ona przez poszczególnych deputowanych – głównie z opozycji, a jej formą są takŜe zapytania, które wspomniani deputowani kierują do całego rządu jak i równieŜ do poszczególnych ministrów. PowyŜsze formy kontroli są równieŜ sprawowane w stosunku do aspektów dotyczących polityki zewnętrznej Związku Australijskiego. Jak juŜ zostało powiedziane wcześniej, głównym podmiotem odpowiedzialnym za politykę zewnętrzną Australii jest rząd, czyli Federalna Rada Wykonawcza. Spośród jej składu wyodrębniony jest specjalistyczny resort do spraw zagranicznych

19

z kompetentnym w tym zakresie ministrem będącym specjalistą w dziedzinie stosunków międzynarodowych. W związku z tym, Ŝe na kształt systemu konstytucyjnego Australii duŜy wpływ miały polityka i ustawodawstwo Wielkiej Brytanii, rodzi się pytanie o rodzaj i sposób prowadzenia polityki zagranicznej uprawianej przez Związek Australijski. Na podstawie Konstytucji z 9 lipca 1900 roku trudno wyróŜnić aspekty charakterystyczne, które sprzyjałyby szczególnie prowadzeniu polityki zewnętrznej lub stanowiły w tym zakresie jakiekolwiek przeszkody. Tak,

jak

konstytucyjnych,

we

wszystkich

tak

samo

i

monarchiach w

Australii,

o kształcie polityki zagranicznej decydują w sposób bardzo pośredni wyborcy poprzez wybór parlamentu, wśród którego składu wyłaniana jest większość, która tworzy rząd kreujący politykę zewnętrzną i biorący za nią odpowiedzialność. WaŜną postacią jest takŜe tutaj gubernator

generalny

pełniący

funkcję

Ryc. 2: Godło Australii

reprezentacyjną, a więc stanowiący pewien wizerunek Związku Australijskiego w regionie i na świecie. Jaką rolę odgrywa Australia w regionie? Odpowiedzi na to pytanie postaram się udzielić w następnym rozdziale.

20

Rozdział II: Polityka regionalna Australii 2.1. Pozycja i zasady teoretyczne polityki Australii w regionie Australia, jako ogromny kraj-kontynent, między

połoŜona

potęgami

jest

Wschodu

i Zachodu. Zmuszona była ona przez

to

koncepcji

do

przyjmowania

politycznych,

które

związane były raz z jedną, a raz z drugą stroną, co konsekwentnie ma miejsce do dnia dzisiejszego. Australia

nie

posiada

granicy lądowej z Ŝadnym wielkim mocarstwem ani teŜ z Ŝadnym krajem, dlatego teŜ stanowi ona w Ryc. 3: Mapa Australii

praktyce

wyspę.

Jest

ona

otoczona wodami oceanów, jej

system aksjologiczny oparty jest na kulturze europejskiej, przez co funkcjonuje ona w obcym dla siebie środowisku, na które składają się narody azjatyckie. W związku z tym Australię naleŜy uznać w tym miejscu za wyspę o odmiennej kulturze i interesach. Kraj ten nie był zagroŜony atakiem ze strony sąsiadów w okresie, gdy technologie, równieŜ militarne, opierały się głównie na konieczności bezpośredniego ataku, przy pomocy zmasowanych jednostek wojskowych, gdzie liczyła się głównie liczba Ŝołnierzy, która dla przeprowadzenia tego typu operacji mogła być dostarczona jedynie drogą lądową lub morską. Jak pisze Witold Frenkiel w artykule pt. „Miejsce Australii”: „Najlepszy przykład mamy z czasów II wojny światowej. Australia ostała się właściwie nietknięta. Zakusy Japonii, zresztą poparte niezbyt wielkimi wysiłkami, spełzły właściwie na niczym. W tych czasach Australię było równie łatwo podbić jak Syberię. Ogromny teren, będący właściwie pustynią, ogromnie nieprzyjazną, pozbawiony dróg i wody, lub mający jej okresowo niezmierny nadmiar. Coś takiego nie dawało rokowań na dokonanie desantu na prawie niechronionych wybrzeŜach Australii. O ile bez

21

większych problemów moŜna tam było wylądować, ale juŜ znacznie trudniej było postępować w głąb kraju. Do pokonania były tysiące kilometrów, odkrytego terenu, trudno dostępnego nawet dla współczesnych pojazdów wojskowych. Na drodze były wszystkie moŜliwe utrudnienia, wypalone słońcem, bezwodne tereny piaszczystokamieniste, bagna, okresowo zamaskowane cienką warstwą skamieniałej gleby, ekstremalne temperatury i odkryty teren, aŜ wreszcie pustynia zamieniająca się w “morze”, zalewana na obszarze setek mil kwadratowych przez wody pochodzące z gwałtownych opadów deszczu. W takich warunkach, ci z desantu, których na wybrzeŜu nie zjadły krokodyle, stawali się na wiele tygodni idealnym celem dla sił przeciwnika, który nawet niewielkimi siłami mógł dokonać

Fot. 14: Adelaide (róŜne)

masakry niechronionych przez Ŝadne naturalne osłony wojsk agresora. Nic więc dziwnego, Ŝe Japończycy zaatakowali miasta, ale znów i w tym przypadku, sprawa nie była prosta. Aby podbić Australię, naleŜałoby skutecznie te miasta zająć, te zaś usytuowane są w dość dogodnych do obrony miejscach wybrzeŜa, stanowiącego w ich rejonie bardzo krótkie odcinki, mogły być skutecznie bronione niezbyt wielkimi siłami”3. Wszystko jednak z czasem ulega zmianom. Zmieniły się technologie, przez co naturalne przeszkody, które chroniły Australię utraciły po części swoje priorytetowe znaczenie, jednak nie stało to się tak zupełnie do końca. Trzeba mimo wszystko zaznaczyć, iŜ bezpieczeństwo Australii jest znacznie bardziej zagroŜone niŜ miało to miejsce w przeszłości. Wraz z uzyskaniem niepodległości przez kraje i narody zamieszkujące tę część Azji i Pacyfiku ukształtował się nowy porządek w tym regionie. Do głosu zaczęli dochodzić nacjonaliści, dla których dobrą argumentację stanowiła kolonialna przeszłość. Dzięki nowemu porządkowi na świecie moŜliwy był gospodarczy awans tych krajów, który nie rozwiązał jednak w duŜej mierze problemu istnienia nędzy, poniewaŜ jej przyczyn naleŜy się przede wszystkim dopatrywać w kulturze i religii dominującej w tej części świata. Trzeba jednak zaznaczyć, Ŝe ów nędza stała się źródłem rodzącego się ekstremizmu religijnego. 3

Frenkiel W., „Miejsce Australii”, e-Polityka, http://www.epolityka.pl/a.131.d.62.Miejsce_Australii.html, stan na dzień 18.01.2007

22

Związek Australijski jest otoczony bardzo licznymi i mało mu przyjaznymi krajami manifestującymi swoją niechęć przy kaŜdej okazji. W krajach tych panują systemy polityczne uwaŜane przez nich samych za demokracje, a w zasadzie stanowią one jedynie karykatury systemu demokratycznego. Dzięki napływającym od kilku dziesięcioleci duŜym pieniądzom z inwestycji zagranicznych, stały się one producentami

wielkiej

gamy

produktów

o

najwyŜszym

zaawansowaniu

technologicznym. Zamiast poprawiać sytuację, pogłębia to niestety przepaść pomiędzy bogatymi i biednymi – wywołując tym samym konflikty społeczne, przez co rządy tych państw wydają ogromne sumy pieniędzy na wojsko i policję. Jak więc widać, Australia nie ma „łatwego Ŝycia” odnośnie relacji ze swoimi sąsiadami. Przez pewien czas próbowała ona prowadzić politykę dobrosąsiedzkich stosunków, jednak w dłuŜszej perspektywie okazała się być ona tylko i wyłącznie mitem. Faktycznym celem tego państwa jest zdobycie pozycji „Ŝandarma regionu”. WaŜny jest takŜe tutaj fakt poparcia przez rząd australijski polityki Stanów Zjednoczonych zwalczającej międzynarodowy terroryzm, co zaognia stosunki tego państwa z islamskimi sąsiadami. Istotną rzeczą jest tutaj pytanie o jakość stosunków bilateralnych między Australią a poszczególnymi państwami. Uzyskanie odpowiedzi na pytanie pozwoli ocenić, czy kraj ten jest liderem politycznym w regionie, czy teŜ odwrotnie – grozi mu niebezpieczeństwo ze strony państw obcych kulturowo i politycznie.

2.2. Regionalne stosunki bilateralne Australii Dla wielu ludzi Australia i Oceania stanowi spójną całość. W praktyce jednak, posługując kategoriami polityki międzynarodowej, Australia (jako państwo) usytuowała się w regionie na pozycji politycznego i ekonomicznego giganta. Pisząc o Oceanii mam tu na myśli najbliŜsze otoczenie Związku Australijskiego, czyli trzynaście znacznie słabszych państw, które tworzą niejako orbity wokół swojego potęŜnego sąsiada. Dlatego teŜ warto poddać w tym miejscu analizie ich wzajemne relacje. WaŜnym sąsiadem dla Australii jest Nowa Zelandia. Jest ona de facto sojusznikiem tego państwa w regionie, a wzajemne więzi, jakie pomiędzy nimi występują określane są jako partnerstwo transtasmańskie. Określenie to pochodzi od nazwy Morza Tasmania, które tworzy naturalną granicę między dwoma krajami.

23

Relacje o charakterze czysto politycznym między Camberrą a Wellington są odsuwane na plan dalszy przez bliskie związki ekonomiczne oraz wojskowe. Mimo to relacje odnoszące się do tej sfery egzystencji państwowej mają

dla

Australii

bardzo

waŜne

znaczenie.

Praktycznym potwierdzeniem tej tezy jest Biała Księga – dokument wydany w 2003 roku przez australijską

dyplomację,

który

określa

Ryc. 4: Flaga Nowej Zelandii

Nową

Zelandię najbliŜszym sojusznikiem na południowym Pacyfiku. Widoczna jest takŜe bliska współpraca obydwu państw na forum organizacji międzynarodowych. Za istotne wydarzenie w bilateralnych stosunkach politycznych uwaŜa się podpisanie w ostatnim czasie traktatu rozgraniczającego morskie wyłączne strefy ekonomiczne i strefy szelfu kontynentalnego na Morzu Tasmania i południowozachodnim Pacyfiku. Traktat został zawarty w czerwcu 2004 roku, czyli w momencie zakończenia negocjacji, które trwały od 1999 roku. Australia zawarła formalny sojusz wojskowy z Nową Zelandią 1 września 1951 roku

w

San

sygnatariuszem

Francisco.

Trzecim

były Stany Zjednoczone,

a sam sojusz wszedł w Ŝycie z dniem 19 kwietnia 1952 roku, a znany jest powszechnie jako ANZUS – czyli Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku.

W

artykule

czwartym

tego

Fot. 15: Auckland w Nowej Zelandii

dokumentu zawarty jest casus foederis, który zdefiniowany został jako atak na terytorium jednej ze stron na obszarze Pacyfiku. W kolejnym artykule doprecyzowane zostało stwierdzenie, iŜ rozumie się przez to zarówno obszar metropolitarny państw-stron jak i inne terytoria na Pacyfiku, które znajdują się pod ich jurysdykcją. W 1986 roku Stany zawiesiły swoje zobowiązania wobec Nowej Zelandii, jednak Australia nadal uwaŜa ten dokument za obowiązujący w stosunkach dwustronnych z Wellington. Wraz z początkiem lat dziewięćdziesiątych został zainicjowany proces dalszego zacieśniania dwustronnej współpracy wojskowej. Działaniom tym nadano nazwę Pogłębionych Stosunków Obronnych (CDR). Ramy procesu CDR zostały wyznaczone poprzez porozumienie zawarte w 1991 roku, które zostało zmodyfikowane dwanaście

24

lat później. Za główny cel wyznaczono osiągnięcie pełnej kompatybilności obu armii, która pozwala na pełne prowadzenie działań bojowych. Doroczne spotkania ministrów obrony stanowią najwaŜniejszą stałą instytucję CDR. Proces ten wywołał pozytywne skutki, które moŜna było zauwaŜyć podczas misji pokojowych INTERFET i UNTAET w Timorze Wschodnim oraz RAMSI na Wyspach Salomona, gdzie między siłami obu państw miała miejsce bliska współpraca w warunkach operacyjnych. Ostatni dokument, jaki został przyjęty w ramach CDR to porozumienie o statusie wojsk, które reguluje zasady przebywania australijskich sił na obszarze Nowej Zelandii i odwrotnie. Umowa ta obowiązuje od 27 maja 2005 roku. Kolejną sferą stosunków bilateralnych między Australią a Nową Zelandią jest współpraca ekonomiczna. Dokumentalną podstawą współpracy ekonomicznej obydwu państw jest porozumienie AZNCERTA o pogłębionych stosunkach ekonomicznych, które zostało zawarte 28 marca 1983 roku w Canberze. Dało ono początek niezwykle owocnemu procesowi Pogłębionych Stosunków Ekonomicznych (CER). W ramach CER w ciągu kolejnych dwudziestu lat podpisano kilkadziesiąt dalszych dokumentów, które rozszerzyły współpracę na coraz liczniejsze obszary gospodarki. Dobry przykład stanowi tutaj porozumienie z 1996 roku, na którego podstawie został utworzony wspólny rynek przewozów lotniczych. CER gwarantuje zwolnienie od wszelkich opłat celnych towarów przepływających między oboma krajami. Zwolnienie to dotyczy jednak tylko tych dóbr, które zostały wytworzone na terytorium państwstron,

a

więc

nie

obejmuje

ono

dóbr

reeksportowanych. Od roku 1998 Australia i Nowa Zelandia uznają wzajemne świadectwa dopuszczenia Fot. 16: Miasto Queenstown w Nowej Zelandii

produktu na rynek. W 2002 roku zostały przyjęte nowe standardy, które pozwoliły objąć powyŜszą

zasadą takŜe rynek Ŝywności. Oprócz tego podejmowane są równieŜ działania, które zmierzają do harmonizacji prawa działalności gospodarczej i opodatkowania przedsiębiorstw. Organem koordynacyjnym CER są coroczne spotkania ministrów handlu, które odbywają się od 1996 roku. W roku finansowym 2004-2005 łączna wartość transtasmańskiej wymiany handlowej wyniosła około 14,5 miliarda dolarów australijskich (A$). Australia osiągnęła w niej przeszło 3,5 miliarda A$ nadwyŜki.

25

W 1973 roku zawarto transtasmańskie porozumienie o podróŜach (Trans Tasman Travel Arrangement), dzięki któremu obydwa państwa zezwalają obywatelom sojuszniczego kraju na swobodne podróŜowanie, osiedlanie się i podejmowanie współpracy na swoim terytorium. Do tej pory skorzystało na tym około 350 tysięcy Nowozelandczyków i 60 tysięcy Australijczyków. W 2001 roku doszło do porozumienia między rządami obydwu państw odnośnie wypłat świadczeń socjalnych dla takich osób. „Nową, interesującą instytucją w sferze współpracy ekonomicznej, a po części takŜe

politycznej,

są

spotkania

w

ramach

Australijsko-

Nowozelandzkiego Forum Liderów. Pierwsze z nich odbyło się w maju 2004 w Wellington, zaś drugie w kwietniu 2005 w Melbourne. Forum stanowi platformę dialogu przywódców politycznych i najwaŜniejszych postaci ze świata biznesu. Oprócz sesji plenarnych, uczestnicy biorą udział takŜe w dyskusjach tematycznych w grupach, gdzie poruszane jest szerokie spektrum

Ryc. 5: Godło Nowej Zelandii

problemów politycznych, społecznych i gospodarczych”4. Kolejnym

mniejszym

sąsiadem

Związku

Australijskiego jest Papua – Nowa Gwinea (PNG). Ze względu na połoŜenie geograficzne jest ona szczególnie waŜna dla australijskiej polityki zagranicznej. Naturalną granicę dzielącą obydwa państwa stanowi Cieśnina Torresa, a Ŝadne inne państwo nie znajduje się tak blisko wybrzeŜy Ryc. 6: Flaga Papui Nowej Gwinei

Australii

jak

PNG.

W

rozumieniu

prawa

międzynarodowego przebieg granicy regulowany jest przez traktat z grudnia 1978 roku. Obejmuje o m.in. postanowienia tzw. transgraniczną strefę obronną. Podlega ona szczególnej ochronie, a zamieszkujący ją autochtoni mogą przekraczać granicę bez Ŝadnych formalności. Za kluczowy akt wyznaczający kierunki rozwoju wzajemnych stosunków uwaŜana jest Wspólna Deklaracja Zasad z 1987 roku, która została zmodyfikowana pięć lat później. „Australia brała aktywny udział w wygaszaniu konfliktu wewnętrznego na naleŜącej do PNG wyspie Bougainville, tlącego się w latach 1989-98. W jego wyniku śmierć poniosło 15 tysięcy osób, zaś co najmniej 70 tysięcy musiało opuścić swe domy. 4

Błaszczak J., „Australia i Oceania (cz. 1)”, e-Polityka, http://www.epolityka.pl/a.1434.d.62.Australia_i_Oceania__cz_1_.html, stan na dzień: 25.01.2007

26

Dla porównania, całkowita populacja wyspy wynosi zaledwie 200 tysięcy ludzi. Gdy w 1997 działania w tej sprawie podjął ONZ, Australia była wśród czterech państw (obok Nowej Zelandii, FidŜi i Vanuatu), które wysłały swoich przedstawicieli do Grupy Monitorującej Zawieszenie Broni (TMG), a następnie stanęła na czele sukcesorki TMG, Grupy Monitorującej Pokój (PMG). W pracach tej struktury udział wzięło ok. 5 tysięcy Australijczyków, w większości Ŝołnierzy. Na mocy podpisanego w 2004 przez ministrów spraw zagranicznych porozumienia o rozszerzonej współpracy (Joint Agrement on Enhanced Cooperation) na terenie PNG miało słuŜyć ponad australijskich 200 policjantów i 60 urzędników, jednak w maju 2005 Sąd NajwyŜszy PNG uznał tę umowę za sprzeczną z konstytucją. Obecnie trwają wstępne prace nad jej przeformułowaniem”5. Coroczne sesje Forum Ministerialnego są stałym

organem

dwustronnej

współpracy

politycznej. W poszczególnych spotkaniach biorą udział delegacje w zmiennym składzie, jednak zawsze na ich czele stoją szefowie dyplomacji. Ostatnie takie spotkanie miało miejsce 16 grudnia 2005 roku. Fot. 17: Wodospad w Papui - Nowej Gwinei

Według amerykańskiego wywiadu skala australijskiej pomocy dla Papui – Nowej Gwinei

jest tak duŜa, Ŝe w wielu dziedzinach kraj ten opiera się w całości na pomocy Canberry. Pomoc ta jest praktycznym zastosowaniem traktatu o współpracy rozwojowej, który został zawarty 7 sierpnia 1999, obowiązywać natomiast zaczął od początku sierpnia 2000 roku. W latach 2005-2006 łączna wartość planowanej pomocy

wynosić

miała

492,3

miliona

A$.

Zakładanym przeznaczeniem tych środków było wówczas szerokie spektrum programów, od budowy społeczeństwa obywatelskiego i państwa prawa

Fot. 18: Góry w Papui - Nowej Gwinei

poprzez poprawę infrastruktury aŜ po rozwój słuŜby

5

J.W., http://www.e-polityka.pl/a.1434.d.62.Australia_i_Oceania__cz_1_.html, stan na dzień: 25.01.2007

27

zdrowia i zapobieganie epidemii HIV/AIDS. Osobna pula została zarezerwowana dla wspominanego juŜ regionu Bougainville o łącznej wartości ponad dwustu milionów australijskich dolarów, którą Australia tej wyspie przekazała. Jak pisze Jarosław Błaszczak w cytowanym juŜ dwukrotnie artykule zamieszczonym na łamach portalu internetowego e-Polityka, który zatytułowany jest „Australia i Oceania (cz. 1)”: „Australia jest takŜe najwaŜniejszym partnerem PNG w międzynarodowej wymianie handlowej. Obroty z wielkim sąsiadem stanowią 27,3% wartości eksportu PNG i aŜ 46,1%

Ryc. 7: Godło Papui - Nowej Gwinei

wartości importu. Jest to jednak handel opierający się głównie na surowcach: Australijczycy sprzedają PNG przede wszystkim ropę naftową, a kupują rudę złota. W roku finansowym 2004-05 łączna wartość wymiany wyniosła blisko 3 miliardy A$, przy czym Australia odnotowała deficyt handlu zagranicznego z PNG w wysokości 540 mln A$”6. Po analizie stosunków bilateralnych między Australią a Nową Zelandią oraz Australią a Papuą – Nową Gwineą pora poddać analizie relacje z kolejnym państwem, jakim jest Vanuatu. Pomimo tego, Ŝe jest ono takŜe zaliczane do grona sąsiadów Australii, to Ryc. 8: Flaga Vanuatu

relacje dwustronne są dalece słabiej rozwinięte niŜ w przypadku dwóch poprzednich państw. Jest to

spowodowane przede wszystkim niewielkim potencjałem Vannatu. Państwo to liczy sobie dwieście pięć tysięcy mieszkańców – dla porównania: Nowa Zelandia liczy sobie cztery miliony, a PNG 5,9 miliona obywateli. Jako przykład asymetrii wzajemnych relacji moŜna podać stosunki dyplomatyczno-konsularne między Australią a Vanuatu. Cannbera posiada tam swoją wysoką komisję, natomiast obecność słuŜby zagranicznej Vanuatu w Australii jest ograniczona jedynie do konsulatu honorowego. Państwo to bierze udział w Programie Łodzi Patrolowych na Pacyfiku (Pacific Patrol Boat Program). Dzięki tej inicjatywie znaczna część armii państw Oceanii jest wyposaŜana przez Australię w łodzie patrolowe, a następnie kraj ten partycypuje w kosztach ich eksploatacji. Podstawą prawną są na ogół dwustronne programy 6

J.W., http://www.e-polityka.pl/a.1434.d.62.Australia_i_Oceania__cz_1_.html, stan na dzień: 25.01.2007

28

o współpracy obronnej (Defence Cooperation Programs). Współpraca z Vanuatu kosztuje Australię około 1,8 miliona A$. Ciekawym aspektem jest tutaj fakt, Ŝe wymiana handlowa z Australią ma dla omawianego w tym miejscu państwa większe znaczenie niŜ choćby dla PNG. Pomimo stanowienia przez Związek największego kierunku importowego dla tego kraju, udział sprowadzanych tam australijskich dóbr wynosi zaledwie 13,8%. Zdecydowanym faworytem eksportowym dla Vanuatu są państwa Azji Południowo-Wschodniej, na czele z Tajlandią. Sama Australia zajmuje pod tym względem dopiero jedenastą lokatę, a jej udział Fot. 19: Wyspa Rano - Vanuatu

wynosi zaledwie 1,1%. Związek Australijski eksportuje do tego państwa głównie lekarstwa, paliwa, części do komputerów

i artykuły tytoniowe. Sprowadza natomiast tylko pasze i wyroby drewniane. Łącznie wymiana osiąga wartość tylko 60 milionów A$, z tym, Ŝe deficyt Vanuatu wynosi aŜ 56 milionów A$. Nie zostały tutaj jednak uwzględnione obroty sektora turystycznego, a warto dodać, Ŝe aŜ 60% gości odwiedzających to państwo pochodzi właśnie z Australii. Niezwykle istotne znaczenie dla wyspiarskiej republiki ma natomiast pomoc rozwojowa udzielana przez Australię.

Wartość

bezpośredniej

pomocy w roku budŜetowym 20052006 wyniosła około 34,5 miliona dolarów Fot. 20: Chłopcy z Pankumo - Vanuatu

australijskich.

Dochodzi

jeszcze do tego wartość wsparcia

udzielonego przez międzynarodowe instytucje finansowe, których Australia jest ofiarodawcą (donorem). Firmy z Australii zajmują

takŜe

pierwsze

miejsce

w Vanuatu inwestorów zagranicznych.

wśród

działających

Ryc. 9: Godło Vanuatu

29

Warto takŜe poddać krótkiej analizie relacje

Australii

z

Wyspami

Salomona.

Najciekawszy element stosunków bilateralnych między tymi dwoma państwami w ostatnich latach w

to

niewątpliwie

Regionalnej

Misji

udział

Wsparcia

Canberry dla

Wysp

Salomona (RAMSI). Rozpoczęła ona swoją

Ryc. 10; Flaga Wysp Salomona

działalność w lipcu 2003 roku i pełni rolę sił stabilizacyjnych mających zapewnić pokój i bezpieczeństwo po trwającym w latach 1999-2000 konflikcie wewnętrznym. W skład RAMSI wchodzą przedstawiciele dziesięciu państw regionu oraz terytorium niesamodzielnego – Wysp Cooka. W ujęciu prawnym RAMSI jest operacją pokojową prowadzoną za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ przez Forum Południowego Pacyfiku w trybie przewidzianym rozdziałem VII Karty Narodów Zjednoczonych. Obecnie w ramach RAMSI słuŜy 259 policjantów, z czego aŜ 172 funkcjonariuszy pochodzi z Australii. Misja jest takŜe wspierana przez sześć jednostek morskich i cztery powietrzne – wszystkie naleŜą do Australii lub są czarterowane na jej koszt. W misji uczestniczy takŜe około czterdziestu cywilnych doradców z róŜnych dziedzin. Australia odegrała juŜ wcześniej kluczową rolę jako mediator, który zdołał doprowadzić do porozumienia rządu z rebeliantami w 2000 roku, a następnie stał na czele Międzynarodowego Zespołu Monitorowania Pokoju. Wymiana

handlowa

między

Australią

a Wyspami Salomona oscyluje wokół wartości 65 milionów A$. Jest to jeszcze mniej

satysfakcjonujący

wynik

niŜ

Vanuatu,

w

przypadku

zwłaszcza,

gdy

weźmiemy pod uwagę fakt, Ŝe Wyspy liczą sobie ponad dwa Fot. 21: Parlament Wysp Salomona

razy

więcej

mieszkańców.

Wymiana ta cechuje się niezwykle jednostronnym charakterem –

Ryc. 11: Godło Wysp Salomona

nadwyŜka handlowa Canberry wynosi 57 milionów A$. Australia sprzedaje Wyspom głównie silniki, zboŜe, paliwa, części do komputerów oraz elementy infrastruktury. Daje jej to pozycję największego eksportera na ten rynek, zajmuje natomiast dziewiąte

30

miejsce wśród państw, do których trafiają wyroby z Wysp. Kupuje ona głównie wyroby drewniane i rudę złota. Największym rynkiem eksportowym dla Wysp Salomona są natomiast Chiny. Australia w roku budŜetowym 2005-2006 udzieliła Wyspom Salomona pomocy rozwojowej w kwocie blisko 247 milionów dolarów australijskich. Suma ta była czterokrotnie większa niŜ wartość wymiany handlowej między oboma krajami i dziewięciokrotnie większa niŜ pomoc udzielona Vanuatu. Przejdźmy teraz do charakterystyki stosunków bilateralnych między Australią a FidŜi. Państwa te nie są bezpośrednimi sąsiadami, a mimo to relacje między nimi naleŜy określić jako bardzo dobre. Łączy je od początku lat dziewięćdziesiątych Ryc. 12: Flaga FidŜi

Program Współpracy Obronnej, w ramach którego armia

FidŜi

otrzymała

nieodpłatnie w latach 1994-1995 trzy australijskie kutry patrolowe. Armia australijska wspomaga swoich kolegów z FidŜi w zakresie transportu i szkolenia. Ponadto kraj ten jako pierwsze państwo członkowskie Forum Wysp Pacyfiku zaproponował przyjęcie regionalnych aktów prawa międzynarodowego, których celem miało być ułatwienie walki z terroryzmem. Inicjatywa ta nie uzyskała aprobaty na forum wielostronnym, za to doceniona

Fot. 22: Wodospad - FidŜi

została ona przez Australię, dzięki czemu po roku czasu zostało w tej sprawie podpisane dwustronne memorandum (Memorandum of Understanding on Counter-Terrorism). Jak pisze Jarosław Błaszczak: „Stosunki polityczne między oboma krajami uległy krótkotrwałemu zamroŜeniu na przełomie dekad, kiedy w maju 2000 na FidŜi zapanował kryzys polityczny, który doprowadził do zawieszenia tego kraju w prawach członka Wspólnoty Brytyjskiej i nałoŜenia na niego sankcji przez wiele państw, w tym Australię. Jednak po pokojowym zakończeniu kryzysu jesienią 2001, Canberra była pierwszą stolicą, która zniosła wszelkie sankcje przeciw Suwie”7. W dniu 11 marca 1999 roku zostało podpisane porozumienie w sprawie stosunków gospodarczych (AFTERA), które wprowadziło ułatwienia dla wzajemnych 7

J.W., http://www.e-polityka.pl/a.1434.d.62.Australia_i_Oceania__cz_1_.html, stan na dzień: 25.01.2007

31

inwestycji. Oprócz tego FidŜi korzysta z dobrodziejstw mechanizmu SPARTECA, który przewiduje preferencje na rynku australijskim dla wszystkich krajów Forum Państw Wyspiarskich. Wymiana handlowa sięga wartości około 606 milionów

A$

rocznie.

PrzewyŜsza

ona

dziesięciokrotnie obroty notowane w stosunkach gospodarczych z Vanuatu i Wyspami Salomona. Australia jest największym partnerem handlowym Fot. 23: FidŜi - ocean

FidŜi – zarówno w eksporcie jak i imporcie. Stosunek wartości eksportu australijskiego na FidŜi

do importu z tego kraju wynosi w przybliŜeniu 6:4. Biorąc pod uwagę róŜnicę potencjału obu państw moŜna uznać tę wymianę za relatywnie równoprawną i zrównowaŜoną. NajwaŜniejsze dobra, jakie Australia kupuje od swojego sąsiada to: odzieŜ, ruda Ŝelaza, obuwie, produkty zboŜowe i świeŜe warzywa. Druga strona importuje

natomiast

produkty

bawełniane,

części

komputerowe, maszyny specjalistyczne, mleko i wyroby mleczarskie oraz tworzywa sztuczne. Dla FidŜi nadal przekazywana jest pomoc rozwojowa, jednak jej wartość –

Ryc. 13: Godło FidŜi

około 35 milionów dolarów australijskich – wyklucza ten kraj z grona głównych beneficjantów australijskiego wsparcia. Kolejnym interesującym sąsiadem Australii jest Tuvalu. Jest to jedno z najmniejszych państw świata – liczy zaledwie 11,5

tysiąca

mieszkańców i 26 km2 Ryc. 14: Flaga Tuvalu

połoŜenie

powierzchni.

geograficzno-demograficzne

musi

Takie mieć

oczywiście swoje konsekwencje w sferze stosunków

Fot. 24: Tuvau - wyspa

międzynarodowych. Tuvalu jest niemal całkowicie zaleŜne od zewnętrznej pomocy, natomiast jego najbardziej dochodowy towar, który eksportuje to domena internetowa – .tv – którą sprzedaje na mocy specjalnej umowy

32

z rządem tegoŜ państwa pewna firma z Kalifornii, przekazując mu roczną opłatę dzierŜawczą w wysokości kilku milionów dolarów. Minimum finansowej stabilności zapewniają Tuvalu dochody ze specjalnego funduszu powierniczego (Tuvalu Trust Fund). Największym ofiarodawcą tego funduszu jest niewątpliwie Australia. Wartość jej wpłat, a takŜe innych realizowanych w tym państwie projektów, na przełomie 2005 i 2006 roku wyniosła około trzy miliony dolarów australijskich. Australia pomaga równieŜ Tuvalu w dozorowaniu naleŜących do niego łowisk, natomiast w roku 1994 podarowała temu państwu łódź patrolową. JeŜeli chodzi o sferę gospodarczą, to dolar australijski, tak samo jak miejscowa waluta, jest tutaj pełnoprawnym środkiem płatniczym. Mamy tutaj

do

czynienia

z

jednostronną

wymianą

handlową. Wartość dóbr dostarczonych przez Australię w roku finansowym 2005-2006 wyniosła 3,6 miliona Fot. 25: Budynek na wodzie w Tuvalu

A$, a była to przede wszystkim Ŝywność.

Sama

natomiast

zakupiła towary o wartości zaledwie czterech tysięcy dolarów australijskich, na które składały się głównie metale z odzysku, czyli złom. Dzięki temu jest ona czwartym krajem importowym, w eksporcie natomiast nie jest w ogóle notowana. Jest to dosyć

Ryc. 15: Godło Tuvalu

ciekawe zjawisko w tej materii – choćby dlatego, Ŝe drugie miejsce zajmuje tam Polska, która jest odbiorcą aŜ 26,3% eksportu Tuvalu. Państwem zbliŜonym pod względem wielkości do Tuvalu jest Nauru. Pomimo tego

podobieństwa

stosunki

Nauruz

z Australią są nieco bardziej złoŜone. Od 1920 roku wyspa ta Ryc. 16: Flaga Nauru

jako mandatowe

terytorium Ligi

Fot. 26: Nauru - wyspa

Narodów była wspólnie zarządzana przez Australię, Nową Zelandię i Wielką Brytanię, aczkolwiek faktyczna władza naleŜała do tego

33

pierwszego państwa. Podobna sytuacja, jednak bez udziału Nowej Zelandii, miała miejsce w roku 1947 w ramach systemu powierniczego ONZ. W tym czasie powstał spór, z którego powodu Nauru skierowało skargę przeciwko Australii do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w 1989 roku. Państwo to utrzymywało, iŜ Australia w czasie trwania zarządu powierniczego nielegalnie eksploatowała złoŜa fosfatów, które stanowią najwaŜniejsze i de facto jedyne bogactwo naturalne Nauru. Sprawę w końcu rozwiązano polubownie w 1993 roku. Nauru wycofało swój pozew za cenę ponad 100 milionów A$ odszkodowania – ponad połowa tej kwoty została wypłacona w gotówce, natomiast reszta jest przekazywana w rocznych ratach po 3,5 miliona dolarów australijskich przez okres dwudziestu lat. W Nowym Jorku 20 września 2005 roku odbyła się sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ na szczeblu szefów państw i rządów (tzw. Szczyt Świata), podczas której obydwa kraje podpisały memorandum w sprawie współpracy, pomocy i radzenia sobie z imigrantami. Dzięki temu porozumieniu Nauru zgodziło się uŜyczyć swojego terytorium na obozy dla nielegalnych imigrantów próbujących dostać się do Australii. Canbera zapewnia dalekosięŜną pomoc dla kraju, który został zrujnowany w wyniku kryzysu gospodarczego z 2001 roku, który w duŜej mierze został wywołany wyczerpaniem się złóŜ fosfatów. Łączna wartość wsparcia dla Nauru w roku płatniczym 2005-2006 wyniosła 16,9 miliona A$. Dwustronna wymiana handlowa sięga wartości około 13 milionów dolarów australijskich. NaleŜy uznać to za dobry wynik, zwłaszcza, gdy weźmie się pod uwagę wielkość gospodarki Nauru. Handel

ten

australijskiego

niewątpliwie za

jedyny

ułatwia

przyjęcie

dolara

środek

płatniczy w tym państwie. Tak samo, jak to miało miejsce w przypadku Fot. 27: Szosa w Nauru

Tuvalu, bilans wymiany jest bardzo daleki od równowagi – wartość

eksportu Nauru do Australii wynosi zaledwie 84 tysiące A$, na co składają się głównie instrumenty pomiarowe i elektroniczne,

Ryc. 17: Godło Nauru

silniki, komputery oraz dzieła sztuki. NajwaŜniejszym dobrem eksportowym z Australii jest Ŝywność, zwłaszcza przetwory mięsne i mleczne, a takŜe środki transportu i wyroby tytoniowe.

34

Kolejnym sąsiadem Australii jest Mikronezja. Przed uzyskaniem niepodległości w 1986 roku Sfederowane Stany Mikronezji stanowiły terytorium powiernicze przez USA, natomiast w chwili obecnej oba państwa łączy umowa o stowarzyszeniu. Przez to, Ŝe

Waszyngton

zajmuje

priorytetowe miejsce w polityce Ryc. 18: Flaga Mikronezji

zagranicznej Mikronezji, Australia ma mniejsze znaczenie w tym

Fot. 28: Wody Mikronezji

aspekcie dla tego państwa. JednakŜe stosunki polityczne między obydwoma krajami mają niezmiennie bardzo dobry charakter. Kluczowym

sektorem

dla

przyszłości

Mikronezji uznanym przez Australię jest rybołówstwo. W

latach

dziewięćdziesiątych

wyposaŜyła

ona

nieodpłatnie ten kraj w trzy kutry do patrolowania wód terytorialnych i wyłącznej strefy ekonomicznej. Tego typu wsparcie dla państwa, które składa się z ponad Fot. 29: Ludność Mikronezji

sześciuset wysepek o łącznej długości linii brzegowej przekraczającej sześć tysięcy kilometrów, ma ogromne

znaczenie. Obecnie Australia ponosi koszty utrzymania jednostek, które wcześniej zostały podarowane Mikronezji, a odbywa się to w ramach realizowanego wspólnie Programu Współpracy Obronnej. Jak pisze Jarosław Błaszczak w artykule pt. „Australia i Oceania (cz. 2)”: „Pewien zawód budzić musi skala stosunków ekonomicznych. Choć Mikronezja liczy dziesięciokrotnie więcej mieszkańców niŜ omawiane wcześniej Nauru, odnotowane obroty handlowe były w roku finansowym 2004-05 znacznie niŜsze niŜ w przypadku tego państwa i wyniosły niespełna 8 mln A$. Wynika to przede wszystkim z dominacji USA na rynku Mikronezji. Największy udział w australijskim eksporcie mają produkty rolno-spoŜywcze oraz paliwa. Import to przede wszystkim silniki, wyroby ceramiczne i odzieŜ, jednak jego

Ryc. 19: Godło Mikronezji

35

wartość wyniosła zaledwie 38 tysięcy A$. Dodatkowo Australia przekazuje corocznie ponad 2 mln A$ pomocy dla Mikronezji, z czego około połowa to pomoc rozwojowa, a pozostała część ma związek ze współpracą obronną”8. Po stosunkach dwustronnych z Mikronezją czas przypatrzeć się relacjom bilateralnym na linii Australia – Wyspy Marshalla. Podobnie jak Mikronezja, Wyspy Marshalla

są

ściśle

związane

ze

Stanami

Zjednoczonymi Ameryki, dlatego teŜ treść ich Ryc. 20: Flaga Wysp Marshalla

stosunków z Australią jest podobna, jak w przypadku

poprzedniego państwa. Program Współpracy Obronnej jest

najwaŜniejszym

wspólnym

przedsięwzięciem,

które sprowadza się do współfinansowania przez Australię Programu Łodzi Patrolowych na Pacyfiku, w którym Wyspy Marahalla, obok innych państw, biorą czynny udział. W ostatnim roku finansowym Canberra przeznaczyła na ten cel niepełna 900 tysięcy dolarów

Fot. 30: Zachód słońca na Wyspach Marshalla

australijskich. Kolejne 320 tysięcy A$ zostało wysłane przez Związek Australijski na stypendia i wsparcie organizacji pozarządowych na Wyspach. Wymiana handlowa daje powody do zadowolenia, biorąc pod uwagę fakt, Ŝe Wyspy liczą jedynie 55 tysięcy obywateli. 11,6 miliona A$ - tyle w ostatnich latach wyniósł wolumen wymiany handlowej, przy czym dominacja Australii była tutaj ogromna, Fot. 31: PlaŜa na Wyspach Marshalla

gdyŜ jej nadwyŜka handlowa wyniosła aŜ 11,3 miliona A$. Towarami najczęściej

Ryc. 21:Godło Wysp Marshalla

eksportowanymi przez Australię są perfumy i kosmetyki,

Ŝywność, a takŜe maszyny specjalistyczne, natomiast do towarów importowych naleŜy zaliczyć statki, łodzie, wyroby skórzane i komputery. Palau jest kolejnym państwem, które wpisuje się w polityczne i geograficzne otoczenie Związku Australijskiego. Do niedawna było ono terytorium powierniczym ONZ pod zarządem USA, co po dzień dzisiejszy wpływa na kształt jego polityki 8

Błaszczak J., „Australia i Oceania (cz. 2)”, e-Polityka, http://www.epolityka.pl/a.1443.d.62.Australia_i_Oceania__cz_2_.html, stan na dzień: 01.02.2007

36

zagranicznej. Poza tym, jest ono najbardziej wysuniętym na zachód państwem Oceanii, przez co w sferze stosunków gospodarczych bliŜej mu zdecydowanie do państw Azji Wschodniej – jego najwaŜniejszymi partnerami handlowymi są Japonia i Korea Południowa. Tak jak to miało miejsce

w

Mikronezji Marshalla,

przypadku i

Wysp Australia

uczestniczy w finansowaniu patrolowania Ryc. 22: Flaga Palau

wód,

które

znajdują się pod jurysdykcją

Fot. 32: Palau - pod wodą

Palau. Tego typu pomoc kosztowała Związek w roku finansowym 2004-2005 około miliona dolarów australijskich. Poza tą pulą przeznaczono kolejne 200 tysięcy A$ na program małych grantów, które mają za zadanie stymulowanie rozwoju społeczności lokalnych na Palau. Australia zajmuje piątą lokatę na liście Palau zarówno pod względem importu jak i eksportu. Wartość wymiany handlowej w ciągu roku wynosi około 2,4 miliona A$, z czego wartość eksportu Palau równa się zaledwie czterem tysiącom dolarów australijskich. Fot. 33: PlaŜa w Palau

Głównymi

towarami importowanymi przez

Ryc. 23: Godło Palau

Związek Australijski z Palau są narzędzia mechaniczne i biŜuteria, natomiast eksport na tą wyspę skupia się głównie na silnikach, pompach gazowych, farbach i barwnikach, a takŜe obejmuje on produkty Ŝywnościowe. Państwo podobne pod względem potencjału ludnościowego u uwarunkowań geograficznych do Mikronezji to Kiribati – kolejny sąsiad Australii. Relacje między Tarawą a Canberą są dość bliskie, co jest spowodowane faktem, iŜ obydwa kraje wywodzą swoją państwowość, która składa się na dziedzictwo Imperium Brytyjskiego i do dnia dzisiejszego naleŜą

Ryc. 24: Flaga Kiribati

37

one do Wspólnoty Brytyjskiej. Wzajemne relacje mają szczególnie dobry wyraz w sferze ekonomicznej. Australia jest obecnie uplasowana jako największy eksporter na rynku Kiribati – sprzedawane tam towary osiągają wartość przeszło jednej trzeciej importu tego państwa. Importuje ono przede wszystkim Ŝywność oraz Fot. 34: Ludność Kiribati

wyroby

tytoniowe.

Priorytetowym

kierunkiem

eksportowym dla Kiribati jest natomiast Francja, na co prawdopodobnie wpływa sąsiedztwo Polinezji Francuskiej. Związek Australijski importuje natomiast zaledwie jedną setną dóbr sprzedawanych przez to państwo i są to przede wszystkim skorupiaki, pasze, materiały ortopedyczne, ryby i ich przetwory oraz odpady metalowe przeznaczone do przetworzenia. Wymiana handlowa w roku 20042005 równała się wartości około 31 milionów A$. Jest to przeszło czterokrotnie więcej niŜ w przypadku Mikronezji. W tych dwustronnych relacjach handlowych miała miejsce nadwyŜka po stronie australijskiej, która wyniosła aŜ 30,3 miliona dolarów australijskich. Canbera – moŜna powiedzieć, Ŝe jako tradycyjny „filantrop regionu” – plasuje się na pierwszym

miejscu

wspomagają

wśród

państw,

które

Kiribati

finansowo. Poza pomocą typowo

rozwojową

udzielane Fot. 35: WybrzeŜe w Kiribati

wsparcie

jest o

takŜe

charakterze

wojskowym, a jest ono nakierowane na doskonalenie marynarki wojennej Kiribati i pomoc w ochronie wyjątkowo rozległej wyłącznej strefy ekonomicznej tego państwa. Otrzymało ono

Ryc. 25: Godło Kiribati

takŜe od Australii blisko milion A$ w ramach finansowania Programu Łodzi Podwodnych na Pacyfiku. Pomoc australijska udzielona temu państwu osiągnęła wartość niespełna dwunastu milionów dolarów australijskich. Australia ma takŜe w sąsiedztwie jedyną monarchię konstytucyjną w Oceanii, którą jest Tonga. Obydwa państwa utrzymują ze sobą bardzo bliskie kontakty, a więzi kulturowe są tu w równej mierze waŜne, co polityczne i ekonomiczne. Warto zauwaŜyć,

38

Ŝe obaj główni przywódcy tego kraju – król Taufa’ahau Tupou IV oraz premier Ulukalala Lavaka Ata – są absolwentami australijskich uczelni. WaŜne znaczenie ma równieŜ fakt, Ŝe obydwa państwa mają te same sporty narodowe, na świecie mało popularne, jak rugby, footbol australijski czy krykiet, i ich reprezentacje rozgrywają ze

Ryc. 26: Flaga Tongi

sobą mecze. JeŜeli

natomiast

chodzi

o

współpracę

polityczno-wojskową, to widoczne jest od samego początku zaangaŜowanie Tongi, równieŜ poprzez wysyłanie Ŝołnierzy i policjantów, w australijskie wysiłki na rzecz pokojowego zakończenia konfliktu wewnętrznego na Wyspach Salomona. Państwo to po dzień dzisiejszy jest aktywnym uczestnikiem misji Fot. 36: Tonga - zachód słońca

RAMSI, gdzie jego kontyngent jest trzecim – po australijskim

i

nowozelandzkim

–

największym

liczebnie.

Oczywiście ma miejsce rewanŜ ze strony Canberry, która w ramach dwustronnego Programu Współpracy Obronnej finansuje modernizację armii Tongi. Do tego państwa dociera równieŜ z Australii znaczna pomoc rozwojowa o łącznej wartości około piętnastu

Fot. 37: Ludność Toongi

milionów dolarów australijskich w ciągu roku. „Podobną wartość osiąga wymiana handlowa, przy czym roczny eksport Tongi do Australii warty jest jedynie ok. 560 tysięcy. Do najwaŜniejszych sprzedawanych dóbr naleŜą warzywa i owoce, odpady metalowe, dzieła sztuki dekoracyjnej oraz wyroby wiklinowe. Wolumen eksportu australijskiego jest prawie trzydziestokrotnie większy, na co składają się ciekły gaz, sprzęt telekomunikacyjny, urządzenia dla

Ryc. 27: Godło Tongi

branŜy energetycznej oraz Ŝywność”9. Ostatnim państwem w regionie, którego stosunki bilateralne ze Związkiem Australijskim zostaną poddane analizie są Samoa Zachodnie. Jest to doskonały przykład 9

J.W. http://www.e-polityka.pl/a.1443.d.62.Australia_i_Oceania__cz_2_.html, stan na dzień: 01.02.2007

39

kraju potrafiącego umiejętnie wykorzystać szansę, jaką dla gospodarki stanowi bliskość duŜego i zasobnego rynku, takiego jak australijski. Obok Papui – Nowej Gwinei to właśnie Samoa notują dodatnie saldo wymiany handlowej z Australią. Jako Ryc. 28: Flaga Samoa Zachodnich

dwutysięczne państwo – o obrotach 117 milionów A$ –

Samoa osiągnęło aŜ pięćdziesiąt osiem milionów nadwyŜki dolarów australijskich. Australia importuje aŜ 71,5% dóbr wytwarzanych w tym państwie, do których

naleŜą

przede

wszystkim

elementy

opancerzenia pojazdów wojskowych, które pochodzą z zakładów usytuowanych w Samoa, a naleŜących do inwestorów japońskich. Australia eksportuje głównie na tamtejszy rynek materiały elektryczne i budowlane,

Fot. 38: WybrzeŜe w Samoa Zachodnich

urządzenia do energetyki, mleko oraz jego przetwory oraz samoloty PowyŜsze proporcje handlowe nie przesądzają wcale o tym, Ŝe Samoa Zachodnie są w stanie samodzielnie się utrzymać. Otrzymują one od Australii coroczną pomoc gospodarczą w wysokości dwudziestu milionów dolarów australijskich na finansowanie projektów zwłaszcza w dziedzinie Fot. 39: Rzeka w Samoa Zachodnich

ochrony

zdrowia,

naturalnego

oraz

środowiska rozwoju

edukacji, zaś dalsze 1,7 miliona A$ jest przekazywane w związku z uczestnictwem Samoa we wspominanym juŜ tutaj Programie Łodzi Patrolowych na Pacyfiku. Właśnie to zagadnienie jest

Ryc. 29: Godło Samoa Zachodnich

przedmiotem dwustronnego Programu Współpracy Obronnej. Po przeprowadzeniu analizy stosunków bilateralnych pomiędzy Związkiem Australijskim a trzynastoma mniejszymi państwami Oceanii naleŜy uznać, Ŝe kraj ten ma w regionie pozycję zdecydowanie nadrzędną, aczkolwiek nie moŜna tutaj mówić o Ŝadnym „monopolu” politycznym, ekonomicznym czy wojskowym. Pozycja Australii

40

w regionie moŜe być określana albo jako pozycja „Ŝandarma”, albo jako pozycja „filantropa regionu”. NaleŜy tutaj zauwaŜyć, Ŝe wspominane róŜnice kulturowe ustępują w relacjach dwustronnych aspektom gospodarczo-wojskowym, aczkolwiek naleŜy stwierdzić, Ŝe Australii łatwiej porozumieć się z państwami o zbliŜonej aksjologii – mam tu głównie na myśli Nową Zelandię i Tongę. Australia ma równieŜ swoich „konkurentów” w regionie, którymi są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, państwa Azji Wschodniej, a takŜe w mniejszym stopniu państwa europejskie – co pokazuje przykład Francji. Jednak, jak pokazuje przykład USA, konkurenci ci okazują się jednocześnie bardzo waŜnymi, a niekiedy wręcz niezbędnymi sojusznikami Związku Australijskiego. O tym, jakie stosunki są między Australią a największymi i najbardziej wpływowymi tego świata będzie stanowić rozdział trzeci.

41

Rozdział III: Australia na arenie ogólnoświatowej 3.1. Znaczenie Australii w Ameryce Północnej 3.1.1. Australia – USA Stany Zjednoczone Ameryki są niewątpliwie jednym z największych i najwaŜniejszych partnerów Związku Australijskiego, choć nie wiadomo, czy nie naleŜałoby określić je jako partnera pierwszorzędnego – priorytetowego współczesnej Australii. Ryc. 30: Flaga Stanów Zjednoczonych Ameryki

Za początek relacji Australia – USA naleŜy uwaŜać przystąpienie tego pierwszego państwa w roku

1939 do II wojny światowej. Australia brała udział w działaniach wojennych na Oceanie Spokojnym, w Europie i Afryce. Bardzo istotne znaczenie miały w tym czasie cięŜkie poraŜki ponoszone przez Wielką Brytanię – dotychczas tradycyjnego sojusznika Australii – w południowo-wschodniej Azji, przez co powstało realne zagroŜenie dla Związku w postaci japońskiej inwazji na ten kraj. W wyniku takiego rozwoju sytuacji elity rządowe Związku Australijskiego zaczęły zmieniać swoją geopolityczną orientację na bardziej proamerykańską. Wynikiem obrania takiego kierunku działania w polityce zagranicznej było stanie się przez Australię główną bazą oporu zjednoczonych działań australijsko-amerykańskich na Oceanie Spokojnym. Okres wojenny i jego koniunktura zostały aktywnie wykorzystane przez Amerykanów w celu umocnienia swoich pozycji w Australii. Tworzyli oni na australijskich wyspach bazy wojenne, natomiast na obszarze samego kontynentu australijskiego były przez nich budowane magazyny wojskowe, szosy, drogi dojazdowe, a takŜe przystosowywali porty dla potrzeb wojskowych. W wyniku zwiększenia importu ze Stanów Zjednoczonych zaczęto coraz powszechniej stosować normy amerykańskie, które w duŜym stopniu zastąpiły w tym okresie normy brytyjskie. Dzięki temu, po zakończeniu wojny, zwiększył się import amerykańskich maszyn i części zamiennych. Jak pisał W. M. Andrejewa w swojej ksiąŜce pt. „Australia – Związek Australijski”: „Kapitaliści Stanów Zjednoczonych budują w Australii wielkie zakłady przemysłowe, obliczone nie tylko na zaopatrzenie rynku australijskiego, ale takŜe na

42

eksport pod australijską firmą rozlicznych towarów do południowej i południowowschodniej Azji”10. W cytacie tym moŜna oczywiście dostrzec charakterystyczną terminologię z czasów epoki świata dwubiegunowego, jednakŜe myślę, Ŝe wyŜej przytoczone informacje, jak tez informacje zawarte w innych pozycjach literatury z tamtego okresu, na których między innymi zostanie oparty ten rozdział, naleŜy uznać za prawdziwe i w miarę obiektywne. Relacje między USA a Australią nie naleŜy rozpatrywać tylko i wyłącznie poprzez porozumienia dwustronne. WaŜnym elementem tychŜe stosunków jest uczestniczenie Australii w paktach wojskowo-politycznych, jakie Stany Zjednoczone tworzą na obszarze Oceanu Spokojnego. Pierwszym przykładem takiego paktu jest ANZUS – trójstronny pakt wojskowo-polityczny zawarty w 1951 roku między Stanami Zjednoczonymi, Związkiem Australijskim i Nową Zelandią. Kolejnym przykładem takiego porozumienia jest proamerykański blok SEATO (Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej), do którego Australia przystąpiła w 1954 roku. Fakt ten spowodował wysłanie w 1966 australijskich wojsk do Wietnamu Południowego, a więc, według wyŜej przytaczanego autora, „udzielenie Stanom Zjednoczonym bezpośredniej pomocy w ich agresywnych działaniach”11. Według

Andrejewy,

postanowienia

rządu

o

wsparciu

Amerykanów

w Wietnamie Południowym przyczyniły się do wybuchu w Australii powszechnych i narastających sprzeciwów ze strony – jak logicznie moŜna przypuszczać – opozycji i społeczeństwa. W 1966 roku został powołany nowy blok wojskowy, którym okazała się być Rada Współpracy Krajów Azji i Pacyfiku, którego Australia została aktywnym członkiem. Pomimo, Ŝe Stany Zjednoczone nie weszły formalnie w skład tegoŜ bloku, to na uwagę zasługuje tutaj fakt finansowania go przez USA i ukierunkowywania przez nie jego działań. W związku z tym, Ŝe Australia podczas i po drugiej wojnie światowej brała (i bierze nadal) udział w realizacji wojskowych planów Pentagonu na kontynencie utworzono wiele amerykańskich baz wojskowych. Przyczyniło się to takŜe wówczas do wzrostu nakładów finansowych na potrzeby wojskowe, zwiększenia sił zbrojnych i wprowadzenia obowiązkowej słuŜby wojskowej. 10

Andrejewa W. M., „Australia – Związek Australijski”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 123 11

J.W., s. 129

43

W roku 1970/1971 Stany Zjednoczone zajmowały drugie miejsce w handlu zagranicznym Australii – pierwsze naleŜało do Japonii, natomiast trzecie do Wielkiej Brytanii, której udziały w następnych latach znacząco spadły. W omawianym okresie lat pięćdziesiątych, sześćdziesiątych jak i równieŜ na początku lat siedemdziesiątych Związek Australijski importował ze Stanów Zjednoczonych traktory, samochody, samoloty, maszyny rolnicze, nawozy i inne towary. Wartość tych dóbr wielokrotnie przewyŜszała wartość zakupów dokonywanych przez USA na rynkach australijskich. Poza tym Stany Zjednoczone konkurowały w tym czasie z Australią na światowym rynku głównych produktów rolnych: zbóŜ oraz mięsa. Równocześnie w tamtym okresie Stany

Zjednoczone

znacznie

zwiększyły

zakupy

wysokogatunkowego

mięsa

ze Związku Australijskiego. Jak pisał T. Olszewski w ksiąŜce pt. „Geografia ekonomiczna Australii i Oceanii”: „Tradycyjne więzy polityczne z Wielką Brytanią stanowią jednak kamień węgielny międzynarodowych stosunków Australii; drugim wielkim partnerem są Stany Zjednoczone Ameryki, z którymi wiąŜą Związek Australijski ścisłe więzy zarówno gospodarcze, jak i militarne”12. Trzeba tutaj wspomnieć takŜe o zaangaŜowaniu Australii w róŜne formy pomocy i współpracy międzynarodowej. Patrząc na ten aspekt poprzez pryzmat stosunków ze Stanami Zjednoczonymi naleŜałoby postawić tezę, Ŝe Związek Australijski poprzez aktywne uczestniczenie w rozwiązywaniu waŜnych światowych problemów i dysproporcji chce pokazać zarówno USA jak i reszcie świata swoją siłę, niezaleŜność, jak teŜ pragnie uświadomić fakt, Ŝe na arenie ogólnoświatowej naleŜy się z nim liczyć. Dowodził juŜ tego wspominany przeze mnie Olszewski: „W ramach porozumień wielostronnych pod auspicjami ONZ oraz porozumień dwustronnych Australia angaŜuje się w róŜne formy pomocy i współpracy międzynarodowej. Jej wkład w dzieło łagodzenia dysproporcji w rozwoju narodów wyniósł np. w 1982 r. 737 mln dol., co było sumą o 12% większą niŜ w roku poprzednim. Z tej kwoty ¾ przeznaczono na pomoc krajom zapóŜnionym w rozwoju w ramach porozumień bilateralnych. Większość z niej została przekazana rządowi Papui-Nowej Gwinei. Dodatkowo Australia wyasygnowała w 1982 r. sumę 173 mln. dol. na rzecz agencji

12

Olszewski, T., „Geografia ekonomiczna Australii i Oceanii”, Wydanie II uaktualnione, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1988. s. 179

44

multilateralnych z przeznaczeniem na działalność oświatową w Trzecim Świecie, pomoc Ŝywnościową itp.”13. NaleŜy przy tym takŜe zauwaŜyć fakt uczestniczenia Australii we wszystkich wyspecjalizowanych organizacjach ONZ, co ma miejsce od czasu konferencji w San Francisco w 1945 roku, podczas której została zredagowana Karta Narodów Zjednoczonych. Warto spojrzeć takŜe na relacje australijsko-amerykańskie

w

rejonie

Pacyfiku. Jeszcze około czternaście lat temu wielu politykom i obserwatorom sceny

politycznej

Australia

wydawało

wkrótce

się,

pozostanie

Ŝe nic

nieznaczącym państwem Azji, jeŜeli nie Fot. 40: USA – Green River Kentucky

przeprowadzi Obecnie

odpowiednich

uznawana

jest

reform. ona

za

azjatyckiego tygrysa – nie tylko w sferze gospodarczej. Jak pisze Grzegorz Sadowski z tygodnika „Wprost”: „Australia staje się "zastępcą amerykańskiego szeryfa" w rejonie Pacyfiku. Jeszcze dziesięć lat temu Lee Kuan Yew, ówczesny premier Singapuru, ostrzegał Australię, Ŝe jeśli ten kraj nie weźmie się do reform, niedługo zostanie "białym śmieciem Azji". Dziś to Canberra jest azjatyckim tygrysem. I to nie tylko w sferze gospodarczej. - Australia nadaje ton w regionie - mówi Peter Chalk, ekspert ds. Australii w RAND Corporation. - To jedyna potęga regionalna, sojusznik USA, który ma doskonałe relacje z Chinami - dodaje. - Australia jest tu zastępcą amerykańskiego szeryfa, pokazała to, kierując misje wojskowe do Indonezji i na Wyspy Salomona oraz organizując pomoc ofiarom tsunami - mówi "Wprost" Eric Heginbotham, ekspert ds. Azji w Council of Foreign Relations”14. Będąc sojusznikiem USA Australia nie budzi aŜ tak negatywnych emocji u swych azjatyckich partnerów. Amerykanie, w związku z tym, Ŝe są zajęci w Iraku i w regionie Bliskiego i Środkowego Wschodu, ograniczają swoją aktywność w Azji polegając przy tym w większym stopniu na Australii.

13

J.W. s. 181 Sadowski G., „Skok kangura”, Wprost, nr 31(1183), lipiec 2003, s. http://www.wprost.pl/ar/?O=79277 14

45

Australia zyskała bardzo szybko miano „zastępcy szeryfa” po atakach na WTC. Zaraz po zamachu terrorystycznym australijski premier John Howard, który był w tym czasie w Waszyngtonie ogłosił, powołując się przy tym na ANZUS, przyłączenie się jego państwa do koalicji antyterrorystycznej. Po dwuletnim upływie czasu od tej deklaracji do Iraku zostało wysłanych dwa tysiące Ŝołnierzy australijskich, co – pomimo przysporzenia premierowi wielu wrogów – okazało się być słuszną decyzją, gdyŜ w ciągu kilku miesięcy po jej podjęciu Australia, według niektórych analityków, wyrosła na regionalne mocarstwo. W

kontekście

uczestniczenia

Australii

w

koalicji

antyterrorystycznej

i interwencji w Iraku całkiem niedawno wśród australijskich elit politycznych pojawiły się fale krytyki pod adresem amerykańskiego prezydenta G.W. Busha o naruszenie wewnętrznej suwerenności i niezaleŜności Związku Australijskiego, a wręcz traktowanie go jako pięćdziesiątego pierwszego stanu USA. W kwietniu 2003 roku opozycyjny przywódca Mark Latham ogłosił, iŜ po wygraniu przez niego wyborów wojska australijskie zostaną wycofane z Iraku do świąt BoŜego Narodzenia. Fakt ten został przyjęty raczej

chłodno

przez

społeczeństwo

australijskie, które najwidoczniej uwaŜało, iŜ nie ma sensu bez powodu wycofywać swoich wojsk, które są na zwycięskiej pozycji i nie ponoszą Ŝadnych strat. Wystąpienie Lathama spowodowało zajęcie jego partii stanowiska opozycyjnego wobec polityki obecnej ekipy administracyjnej

prezydenta

Busha,

Fot. 41: USA: New Jersey – Jersey City: Liberty Stare Park

co

spowodowało wzrost sympatii opinii publicznej dla partii rządzącej. 4 czerwca 2003 roku doszło do przyjacielskiej wizyty, z jaką premier Howard przybył do Stanów Zjednoczonych w celu omówienia postępu państw koalicji w Iraku, zaangaŜowania Australii w tym kraju po stworzeniu irackiego rządu tymczasowego i dalszego rozwoju wydarzeń na Bliskim Wschodzie. Głównym tematem dotyczącym spraw gospodarczych była wolna wymiana handlowa pomiędzy Australią a USA – porozumienie to miało wkrótce zostać ratyfikowane przez Kongres Stanów Zjednoczonych i Parlament Australii. Jak pisze Przemysław Jaworski na łamach portalu e-Polityka w artykule pt. „Australia 51. stanem USA?”: „Po oficjalnych rozmowach odbyła się konferencja

46

prasowa, na której zarówno premier Howard jak i prezydent Bush o odpowiadali na pytania dziennikarzy. Jedno z nich brzmiało: „Jakie wraŜenie wywrze na narodzie irackim, jak i na innych członkach koalicji, wycofanie się Australii z Iraku, co proponuje Mark Latham, który być moŜe zostanie następnym premierem Australii?”. Bush odpowiedział, Ŝe „taka decyzja byłaby katastrofalna dla przywódcy tak wielkiego kraju jak Australia. Oznaczałoby to, Ŝe rząd australijski nie widzi nadziei na rozwój wolnego i demokratycznego społeczeństwa, prowadzącego do pokoju na świecie. To ośmieliłoby tylko wroga, który uwierzyłby, Ŝe moŜe osłabić naszą wolę””15. Wystąpienie G. W. Busha wywołało w Australii ogromne i skrajne emocje. Rządzący uwaŜali, Ŝe jego komentarz był w pełni uzasadniony i wykracza poza wewnętrzne sprawy Australii, natomiast opozycja, prasa jak i część społeczeństwa uwaŜały, Ŝe jest to ze strony amerykańskiego przywódcy przejaw skrajnej i niedopuszczalnej ingerencji w sprawy wewnętrzne ich kraju. Rok 2003 w Australii to rok protestów przeciwko wojnie w Iraku. UwaŜa się, Ŝe były one częścią modnego wówczas „antyamerykanizmu”, czyli przeciwstawiania się amerykańskiej hegemonii w świecie. Po zakończeniu regularnych działań wojennych Australia wycofała większość swoich sił z Iraku. Nie było to jednak podyktowane Ŝadnymi protestami, lecz potrzebą zaangaŜowania się Związku Australijskiego w „pokojową inwazję”16 na Wyspach Salomona. Pomimo priorytetowej pozycji Stany Zjednoczone nie mogą uwaŜać się za monopolistę w polityce zagranicznej Związku Australijskiego. Jak juŜ wspominałem w rozdziale drugim, konkurentami Australii w regionie Oceanii są – obok USA – państwa azjatyckie, w tym równieŜ – rzecz jasna – Chiny, o których wspomnę nieco szerzej w dalszej części pracy. 22 października 2003 roku doszło w Australii do historycznej wizyty przywódców obydwu mocarstw. Dla Związku Australijskiego oznaczało to wzrost znaczenia i umocnienie swojej światowej pozycji. Kluczowe znaczenie miało tutaj wystąpienie prezydenta Busha

w

parlamencie

odnośnie

amerykańsko-australijskiej

współpracy w walce z terroryzmem oraz wzajemnych powiązań

Fot. 42: Statua Wolności

polityczno-gospodarczych. Jeden z opozycjonistów Bob Brown 15

Jaworski P., „Australia 51. stanem USA?”, e-Polityka.pl, http://www.e-polityka.pl/a.470.d.62.html, stan na dzień: 05.03.2007 16 Jaworski P., „Australia 2003”, e-Polityka.pl, http://www.epolityka.pl/a.301.d.62.Australia_2003.html, stan na dzień: 06.03.2007

47

zadał wtedy Bushowi pytanie o niewłaściwe traktowanie dwóch australijskich obywateli przebywających w amerykańskim obozie dla internowanych na Kubie. Wystąpienie Browna spotkało się z powszechną krytyką ze strony kręgów parlamentarnych jak i mediów, natomiast sam Bush mógł odpowiedzieć na nie tylko Ŝartem: „Uwielbiam wolność słowa”17. Międzynarodowa polityka rządu Johna Howarda zakłada rozwój handlu zagranicznego na dwóch poziomach: pierwszy z nich to umowy multilateralne, które są pochodną aktywnego członkostwa Australii w Światowej Organizacji Handlu (WTO), natomiast drugi to umowy bilateralne z najwaŜniejszymi partnerami handlowymi, „wraz z umową z USA jako kluczowym ogniem strategii”18. 8 lutego 2004 roku minister handlu Australii Mark Vaile oraz minister handlu USA Robert Zoellick podpisali FTA – Porozumienie w Sprawie Wolnego Handlu. Priorytetowymi znaczeniami FTA są korzyści dla gospodarki Australii ocenianymi przez rząd na 4 – 4,5 miliarda A$ rocznie w ciągu dwudziestu lat, przedłuŜenie okresu ochrony praw autorskich do siedemdziesięciu lat, uzgodnienia odnośnie wzajemnego dostępu do rynków oraz regulacja dostępu produktów amerykańskich firm farmaceutycznych do rynku australijskiego. Do pozostałych istotnych postanowień FTA naleŜy zaliczyć:

-

25%

redukcję taryf celnych na lekkie półcięŜarówki, których eksport

wynosi około 538 milionów A$ rocznie,

-

dostęp do przetargów na zamówienia publiczne finansowane z australijskich budŜetów: federalnego (około 200 milionów A$ rocznie) oraz stanowych,

-

zwolnienie z taryf celnych trzydziestu trzech produktów w sektorze ogrodnictwa w sytuacji, gdy ceny na te towary w USA będą niŜsze niŜ w Australii.

Z

powyŜszych

faktów

historyczno-politycznych

widać

wyraźnie ze strony Australii chęć bliskiej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki. Odbywa się ona rzecz jasna na zasadzie pewnej asymetrii – oczywiście na korzyść USA – jednakŜe dobre

Ryc. 31: Godło USA

i zaŜyłe stosunki z zachodnim mocarstwem są niewątpliwie Australii 17

Jaworski P., Historyczna wizyta”, e-Polityka,pl, http://www.epolityka.pl/a.221.d.0.Historyczna_wizyta.html, stan na dzień: 07.03.2007 18 „Australijskie Porozumienie w Sprawie Wolnego Handlu z USA, ekonomia czy polityka”, Australia – Serwis dla wszystkich zainteresowanych Australią, http://www.australia.com.pl/pk/pk_1.pdf, stan na dzień: 07.03.2007

48

potrzebne, a nawet są dla niej niezbędne. Z kolei Związek Australijski nie jest na tyle słaby – mało znaczący dla Waszyngtonu, Ŝeby traktować go obojętnie, ale z drugiej strony nie ma on aŜ tak ugruntowanej pozycji na arenie ogólnoświatowej, Ŝeby mógł w jakiś sposób zagrozić jego interesom – co jest chociaŜby widoczne na przykładzie Oceanii.

3.2. Australia – Unia Europejska Początków

relacji

między

Związkiem

Australijskim a Unią Europejską naleŜy doszukiwać się w stosunkach tego państwa z Europejskim Obszarem Gospodarczym, które rozpoczęły się po II wojnie światowej – właściwie naleŜy raczej tutaj mówić o pewnym odnowieniu tychŜe stosunków. Ryc. 32: Flaga Unii Europejskiej

Europę Zachodnią z Australią łączą tradycyjne związki etniczne, kulturowe i gospodarcze. Trzeba

tutaj odnotować fakt, iŜ po zakończeniu II wojny światowej miał miejsce masowy napływ emigrantów europejskich na obszary Związku Australijskiego. Europejska Wspólnota Gospodarcza stała się wówczas najwaŜniejszym po Japonii partnerem w handlu zagranicznym Australii. Jak pisał T. Olszewski: „W ramach umów wielostronnych (MTN – Mulitilateral Trade Negotations) usiłuje się tworzyć dogodne warunki intensyfikacji stosunków gospodarczych”19. Obecnie w wyniku globalizacji, komunikacji cyfrowej i satelitarnej moŜna przyjąć hipotezę o nasileniu więzi pomiędzy Australią a Europą, która stanowi kolebkę kulturową tego państwa. Daleka przeszłość Australii związana była ze starym kontynentem, jednak w miarę upływu czasu wszystkie elementy tej więzi zaczęły słabnąć. Powstaje dziś pytanie, czy Unii Europejskiej uda się odwrócić niekorzystny trend i odzyskać wpływy w tym regionie? Rodzi się takŜe pytanie o wpływ procesów globalizacji na kształtowanie się tych więzi. Pomimo, iŜ moŜe się to wydawać geopolitycznym nonsensem, zmiana realiów politycznych,

jaka dokonała się w Europie Wschodniej

na przełomie lat

osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nie pozostała bez wpływu takŜe na samą 19

Olszewski, T., „Geografia ekonomiczna…”, op. cit., s. 180.

49

Australię. „Koniec zimnej wojny nie oznaczał bynajmniej końca problemów związanych z bezpieczeństwem, czego dowodem są wydarzenia z 11 września 2001. Pozycja unilateralnego mocarstwa jaką od tego czasu wydają się mieć Stany Zjednoczone, nie zwalnia ich z konieczności ubiegania się o poparcie innych państw i organizacji w rozwiązywaniu problemów, w które się angaŜują (czego najlepszym dowodem jest interwencja w Iraku)”20. Australię i UE łączą silne więzi polityczne. 26 czerwca 1997 roku została podpisana Wspólna Deklaracja o Stosunkach Pomiędzy Unią Europejską i Australią. Zostały tam sformułowane najwaŜniejsze cele wytyczone przez obydwa podmioty do urzeczywistnienia. Deklaracja ta jest podstawą wzajemnych stosunków, a ujęte w niej są zagadnienia związane ze współpracą naukową, edukacyjną, ochroną środowiska oraz z polityką konkurencji i ochrony konsumenta. Określono równieŜ plan spotkań przedstawicieli obydwu partnerów w przyszłości. Dokument ten nie jest traktatem międzynarodowym tylko deklaracją, która zawiera wytyczne, jakimi obie strony powinny kierować się w trakcie przyszłej współpracy. Dominującą sprawą w stosunkach Australia – UE w ostatnich latach jest konflikt w Iraku., a właściwie zajęte wobec niego postawy przez państwa członkowskie Unii jak i przez resztę państw europejskich. Fakt zaangaŜowania się Australii u boku USA, Wielkiej Brytanii, Polski, Hiszpanii i kilku mniejszych państw spotkał się z krytyką Niemiec, Francji i innych państw, które były przeciwne pomysłowi zbrojnego usunięcia reŜimu Saddama Husajna. Mimo duŜej odległości, oraz związanych z nią kosztów transportu, wzajemne relacje handlowe i inwestycyjne rosną. Towary eksportowane przez państwa UE znajdują się w niekorzystnej pozycji wyjściowej, która spowodowana jest wysokimi kosztami transportu. Powoduje to takŜe obniŜenie się atrakcyjności rynków europejskich. Pomimo tych przeszkód wymiana między państwami Unii Europejskiej a Australią rośnie i ulega dywersyfikacji, czyli poprawie jakościowej, w porównaniu z latami poprzednimi. Powstanie Unii Europejskiej – duŜego i potęŜnego gospodarczo ugrupowania nie mogło być obojętne nawet dla tak odległego partnera jak Australia. Państwa europejskie po utraceniu swoich wpływów w regionie Pacyfiku po drugiej wojnie światowej

20

„Unia Europejska jako polityczny i ekonomiczny partner Australii i Nowej Zelandii”, Australia – Serwis dla wszystkich zainteresowanych Australią, http://www.australia.com.pl/pk/pk_2.pdf, stan na dzień: 14.03.2007

50

podejmują obecnie próbę odzyskania wpływów w tej części świata. Jednak tym razem to ekonomia, a nie jak poprzednio polityka, wydaje się być motywem i celem ich działania. UE napotyka na tym polu silnych konkurentów – USA i Japonię – którzy na pewno nie oddadzą go bez walki. Australia jako państwo, które łączy z Europą Zachodnią tradycja, kultura i historia, mogłaby okazać się jej cennym sprzymierzeńcem w wyścigu do przeogromnych rynków Indii czy Chin, co jest jednak nierealne, poniewaŜ na razie to USA zajmuje pozycję lidera w tej konkurencji. MoŜna więc stwierdzić, Ŝe Związek Australijski i region, w którym jest on połoŜony stanowią waŜny priorytet w polityce zagranicznej Unii Europejskiej, choć ona sama jest raczej drugim w hierarchii waŜności globalnym partnerem Australii.

3.2.1. Australia – Polska W związku z tym, Ŝe Rzeczpospolita Polska jest członkiem Unii Europejskiej dopiero niespełna trzy lata, naleŜy tutaj odrębnie poddać krótkiej analizie jej relacje ze Związkiem Australijskim. Warto zacząć od czasów, które w historii noszą miano świata dwubiegunowego. Stosunki na szczeblu Ryc. 33: Flaga Rzeczpospolitej Polskiej

ambasad między Polską a Australią nawiązane zostały

20 lutego 1972 roku. Według szacunków z końca lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku liczba Polaków Ŝyjących w Australii, a takŜe osób pochodzenia polskiego, wynosiła około 130 tysięcy – największe skupiska znajdowały się wówczas w Wiktorii i Nowej Południowej Walii. Jak pisze T. Olszewki: „Od roku 1966 działa dwustronne porozumienie handlowe, na mocy którego Polska sprowadza wełnę, skóry i inne towary, Australia natomiast importuje z Polski tekstylia, obrabiarki, niektóre produkty przetwórstwa rolno-spoŜywczego”21. Polityczną podstawą porozumienia handlowego między obydwoma państwami było wówczas uznanie zasady wzajemnego równouprawnienia i niedyskryminacji przy jednoczesnym uznaniu istniejących u obu partnerów

21

Olszewski, T., „Geografia ekonomiczna…”, op. cit., s. 181.

51

preferencji. Obroty między obydwoma krajami nie były wówczas znaczne, duŜo mniejsze, niŜ wynikałoby to z obiektywnych dwustronnych moŜliwości i korzyści. W dniach 2 – 7 lipca 2006 roku miała miejsce oficjalna wizyta delegacji Parlamentu Australii w Polsce. Został podczas niej podkreślony bardzo dobry charakter stosunków polsko-australijskich. Za ich przyczynę uwaŜa się liczną diasporę polską, która wnosi znaczący wkład w rozwój Australii. Podkreślony został fakt udzielenia w latach osiemdziesiątych XX wieku pomocy dla NSZZ „Solidarność” przez australijskie związki zawodowe. Bardzo dobre stosunki z Australią widoczne są we wzroście wymiany handlowej. W ciągu ostatnich dwóch lat (informacje z lipca 2006 roku) eksport polskich towarów do Australii wzrósł pięciokrotnie. Nasz bilans handlowy jest przy tym dodatni. Polska oczekuje na zwiększenie inwestycji biznesu australijskiego. „Poruszono kwestię wiz dla obywateli polskich udających się do Australii w celach turystycznych, naukowych i biznesowych. Polska dwa lata temu jednostronnie zniosła obowiązek wizowy dla obywateli Australii, oczekujemy na podobny krok ze strony rządu australijskiego. Jak podkreślił Marszałek Borusewicz, obawy o wzrost nielegalnych imigrantów z Polski podejmujących zatrudnienie bez zezwolenia w Australii są nieuzasadnione, gdyŜ po otwarciu europejskich rynków pracy Polacy mogą wyjeŜdŜać do pracy do bliŜej połoŜonych krajów, takich jak Wielka Brytania czy Irlandia. Powiedział

równieŜ,

zainteresowana

Ŝe

strona

skorzystaniem

z

polska

byłaby

elektronicznego

systemu wizowego, który stosuje Australia wobec niektórych państw, polegającego na załatwianiu formalności

wizowych

w

chwili

rezerwowania

biletów lotniczych. Delegacja australijska wyraziła

Fot. 43: Góra Kościuszki w Australii

zrozumienie dla oczekiwań Polski i poinformowała, Ŝe po powrocie do Australii zainteresuje się tą kwestią. Zaproponowała takŜe przeanalizowanie moŜliwości nawiązania współpracy wojskowej polegającej na wymianie kadry i szkoleniach wojskowych. Takie programy wzajemnej wymiany prowadzi Australia z wieloma innymi państwami”22.

22

„Wizyta Oficjalna delegacji Parlamentu Australii w Polsce”, Senat RP, http://www.senat.gov.pl/k6/agenda/goscie/2006/060702.htm, stan na dzień: 17.03.2007

52

Mimo duŜego oddalenia geograficznego Polska jest waŜnym partnerem dla Australii, co wyraŜa się nie tylko w kontekście wspólnej misji w Afganistanie i Iraku. Jesteśmy takŜe obecni w Timorze Wschodnim, jednak tutaj, z przyczyn braku odpowiednich środków, działać moŜemy tylko w ramach Unii Europejskiej. Ze względu na fakt, Ŝe Polska jest członkiem Unii Europejskiej ma ona dla Australii podobne znaczenie, jak cała Wspólnota. Nie mniej jednak stosunki polsko-australijskie naleŜy uznać za bardzo dobre i pozytywnie rokujące na przyszłość. Moim

Ryc. 34: Godło Polski

zdaniem, obydwa państwa przybliŜyło w ostatnich latach współuczestniczenie w utworzonej przez Stany Zjednoczone koalicji antyterrorystycznej. Ponadto przykład Polski jest dowodem na to, Ŝe Związek Australijski potrafi porozumieć się z samą Unią Europejską, ale takŜe z jej poszczególnymi członkami.

3.3 Australia – Chiny i inne państwa azjatyckie Australia pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku znajdowała się na zdecydowanie dalszym miejscu, jeŜeli chodzi o wielkość obrotów chińskiego handlu

zagranicznego.

Największym

partnerem

handlowym Chińskiej Republiki Ludowej stała się wówczas Japonia, przypadało na nią wtedy aŜ około Ryc. 35: Flaga Chim

24% ogółu obrotów. Pozycję równorzędną w tym zestawieniu z pozycją zajmowaną przez Związek

Australijski zajmowały wówczas państwa EWG (wśród nich pierwsze miejsce zajmowała wtedy NRF), Kanada oraz Stany Zjednoczone. Jak piszą A. Maryański i A. Halimarski w ksiąŜce pt. „Chiny’: „Wzrost zaludnienia przy niedostatecznym przyroście produkcji rolnej spowodował, Ŝe od 1961 r. Chiny zaczęły importować teŜ takie artykuły, jak pszenica, kukurydza oraz niewielkie ilości innych zbóŜ. Import ten oscylował w granicach od 3 do 11 mln t rocznie w zaleŜności od urodzaju oraz stanu zapasów strategicznych. Głównym dostawcą jest

53

Kanada, Australia, Argentyna i USA. Sprowadzono teŜ cukier (400 – 500 tys. t) do niedawna z Kuby, a obecnie z Filipin i innych krajów”23. Obecnie Australia, określana przez wielu publicystów „szeryfem regionu” lub teŜ „szeryfem Pacyfiku”, stara się utrzymać doskonałe stosunki z Chinami. Gospodarka australijska jest zaleŜna od zamówień z Państwa Środka. KaŜdego roku z Australii do chińskich portów wpływają transporty wołowiny, węgla, rud Ŝelaza, gazu i ropy o wartości 22,7 dolarów amerykańskich. Między Canberrą a Pekinem trwają negocjacje w sprawie umowy o utworzeniu strefy wolnego handlu, w 2005 roku trwały takŜe rozmowy o sprzedaŜy australijskiego uranu do Chin. Australii zaleŜy na przychylności „wielkiego smoka” i unika z nim jakichkolwiek konfliktów, dlatego teŜ uznaje ona politykę jednych Chin i nie popiera antychińskich rezolucji składanych do Komisji Praw Człowieka. Dzięki takiej postawie w mediach chińskich trudno jest odnaleźć jakąkolwiek krytykę pod adresem polityki premiera Johna Howarda. Australia została wpisana nawet na listę miejsc, do których Chińczycy mogą podróŜować swobodnie – bez przeszkód ze strony państwa. W aspekcie stosunków australijskochińskich podnosi się krytyka ze strony opozycji wobec Howarda, Ŝe dla chińskich pieniędzy gotowy jest przymknąć oczy na wojskowo-wywiadowczą aktywność Pekinu. Chiny

szybko

się

zbroją,

w

związku

z czym ich budŜet obronny rośnie w tempie trzynastu procent rocznie, dlatego

niedługo

będą one całkowicie dominowały w regionie. Dla

utrzymania

dobrych

stosunków

z Pekinem rząd australijski jest nawet gotów bagatelizować

doniesienia

o

Fot. 44: Chiny i Azja - zdj. 1

prowadzeniu

w Australii działalności szpiegowskiej przez tysiąc chińskich agentów. „Do tej pory głównymi sojusznikami USA w regionie były Japonia i Korea Południowa. Napięcia między Tokio a Pekinem, wzrost nastrojów antyjapońskich w Azji i zmiana strategii Seulu (na politykę równowagi) sprawiły, Ŝe najsilniejszym politycznie sojusznikiem USA w Azji jest dziś Australia. To właśnie w Canberze 23

Maryański A., Halimarski A., „Chiny”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 185.

54

w 2003 r. spotkali się George W. Bush i przywódca Chin Hu Jintao. Azjatyccy sąsiedzi Australii zaczęli patrzeć na ten kraj jak na alternatywę wobec regionalnego dyktatu Chin”24. Podczas wspominane juŜ historycznej wizyty w 2003 roku poruszone zostały aspekty australijsko-chińskiej współpracy gospodarczej i politycznej. W trakcie przemówienia w australijskim parlamencie prezydent Chin Hu Jinato sporą jego część poświęcił jednak sprawie przyłączenia Tajwanu do Chin. W przemówieniu tym było zawartych pełno frazesów politycznych o Tajwanie jako niezbywalnej części Chin. Były tam takŜe zawarte hasła o „przyśpieszeniu socjalistycznych przemian”25 i budowie „demokratycznej polityki w obrębie socjalizmu”26 pod „demokratycznym nadzorem”27. Prezydent

Chin

zaŜądał

w

sposób

zdecydowany od Australii poparcia przyłączenia Tajwanu do Państwa Środka. Była to dosyć ciekawa sytuacja, choćby ze względu na to, Ŝe dokładnie dwadzieścia trzy godziny przed tym przemówieniem prezydent Bush w swoim wystąpieniu kład nacisk na to, aby Australia poparła politykę, na mocy której Tajwan ma prawo do niezaleŜnego istnienia od Chin. Premier

Howard

zadeklarował

chińskiemu

Fot. 45: Chimy i Azja - zdj. 2

prezydentowi poparcie polityki „jednych Chin”. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe tego typu postawa Australii jest zasadniczo neutralna, jednakŜe w przypadku powstania powaŜniejszego konfliktu między Pekinem i Waszyngtonem, Australia będzie musiała zająć konkretne stanowisko. Odnośnie spraw gospodarczych, Związek Australijski zagwarantował sobie kontrakt na dostawę gazu płynnego do Chin o wartości trzydziestu milionów dolarów. Jest on o pięć milionów dolarów wyŜszy od poprzedniego, który został podpisany z Chinami w 2002 roku. Celem Chin jest redukcja 24

swojej

zaleŜności

od

dostaw

Ryc. 36: Godło Chin

surowców

Sadowski G., „Skok kangura”, op. cit., s. http://www.wprost.pl/ar/?O=79277 Jaworski P., Historyczna wizyta”, op. cit., http://www.epolityka.pl/a.221.d.0.Historyczna_wizyta.html, stan na dzień: 21.13.2007 26 J.W. http://www.e-polityka.pl/a.221.d.0.Historyczna_wizyta.html, stan na dzień: 21.13.2007 27 J.W. http://www.e-polityka.pl/a.221.d.0.Historyczna_wizyta.html, stan na dzień: 21.13.2007 25

55

energetycznych z Bliskiego Wschodu, dlatego teŜ za ich głównego dostawcę zaczęły one uwaŜać Australię. Australia utrzymuje dobre stosunki z państwami Azji. W roku 2005 Canberrę odwiedził szef pakistańskiej dyplomacji Khurshid Kasuri, który przygotował grunt pod wizytę pakistańskiego prezydenta. Australię odwiedził takŜe minister handlu Indii Kamal Nath, którego Howard namawiał do dalszego inwestowania w Australii, a warto nadmienić, Ŝe Indie inwestują więcej w Australii niŜ Związek w tym państwie. Kontakty z Indiami i Pakistanem mają dla państwa australijskiego kluczowe znaczenie. Rangę Canberry podnosi niewątpliwie tutaj zaangaŜowanie w rozwiązanie konfliktu o Kazmir, który jest toczony między tymi państwami. Trzeba dodatkowo zaznaczyć, iŜ liczba mieszkańców Indii i pozostałych krajów Azji przewyŜszy niedługo ludność Chin. Australia zawarła umowy o wolnym handlu z Malezją i Tajlandią, a w 2004 roku została zaproszona po raz pierwszy na regionalne forum ASEAN w Laosie. Polityka międzynarodowa Związku Australijskiego w wymiarze globalnym oparta jest na trzech filarach w sensie geograficznym – czyli na Ameryce, Europie i Azji. Na kaŜdym z tych kontynentów Australia chce się liczyć, dlatego teŜ próbuje niekiedy zająć wyśrodkowaną pozycję między często występującymi antagonizmami w relacjach amerykańsko-chińskich. Drugorzędne, aczkolwiek teŜ bardzo waŜne, znaczenie mają dla Australii relacji z Europą Zachodnią – i to zarówno z samą Unią Europejską jak i z poszczególnymi państwami, co stwarza jej chociaŜby w razie potrzeby większe pole do manewrów dyplomatycznych. Australia obecnie w dość skuteczny sposób lawiruje między dwiema potęgami światowymi, jakimi są Stany Zjednoczone Ameryki oraz Chińska Republika Ludowa. Ewentualny konflikt między tymi dwiema potęgami nakazuje zadać pytanie, po której ze stron opowie się Australia? W tym przypadku po raz pierwszy zadecydowałby najprawdopodobniej

czynnik

aksjologiczny

–

oczywiście

wraz

z

aspektami

gospodarczo-militarnymi – i Australia opowiedziałaby się po stronie Stanów Zjednoczonych. PowyŜszy scenariusz jest oczywiście czystą hipotezą, gdyŜ USA zaleŜy dziś na dobrych stosunkach z Chinami i w imię dobrych relacji o charakterze gospodarczym potrafią one przymknąć oczy nawet na tak kontrowersyjne działania ze strony chińskiej, jak choćby notoryczne łamanie praw człowieka. Dla Canberry postawa Waszyngtonu jest bardzo wygodna, gdyŜ nie musi ona wybierać „między młotem a kowadłem”, choć

56

jej ostateczny wybór dość łatwo tutaj jest przewidzieć. JeŜeli natomiast chodzi o kurs europejski, to wydaje się on być tutaj niezmienny. Związek Australijski jest i będzie liczącym się państwem na arenie ogólnoświatowej. Zadecydowały o tym zarówno anomalia historyczne jak i mimo wszystko dogodne połoŜenie geograficzne, z którego Canberra z jednej strony moŜe korzystać – co niewątpliwie czyni, choć z drugiej strony nie ma innego wyboru.

57

Podsumowanie Australia jest państwem połoŜonym w rejonie Azji i Pacyfiku, które oparte jest na kulturze zachodniej. Prowadzi ona przez to bardzo ciekawą politykę zagraniczną, którą naleŜy dzielić na dwie płaszczyzny: regionalną politykę zagraniczną oraz globalną politykę zagraniczną. Miedzy tymi dwiema płaszczyznami zachodzą godne uwagi interakcje, gdyŜ najwięksi konkurenci w polityce regionalnej są dla Związku Australijskiego jego najwaŜniejszymi partnerami w polityce ogólnoświatowej. Zadaniem tego państwa jest tak naprawdę umacnianie swojej pozycji w Oceanii, przy jednoczesnym utrzymaniu jak najlepszych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki – z jednej strony i Chińską Republiką Ludową – z drugiej. Jak to zostało przewidziane we wstępie, potwierdziła się tylko jedna z postawionych w nim tez. Australia na pewno liczy się na arenie ogólnoświatowej – co widoczne jest głównie w relacjach z USA i Chinami – nie moŜe się ona jednak uwaŜać za hegemona regionu, gdyŜ pozycja ta dzielona jest między jej globalnych sojuszników, z którymi konkurowanie o wpływy w Oceanii jest po pierwsze: nierealne, po drugie: nieopłacalne, a po trzecie: ryzykowne. Nie oznacza to jednak, Ŝe rząd w Canberze powinien w ogóle zrezygnować z pierwszej płaszczyzny swojej polityki zewnętrznej, gdyŜ, mimo wszystko, mocna pozycja w regionie przekłada się na silną i ustabilizowaną pozycję, jaką Australia zajmuje na arenie ogólnoświatowej, a oprócz tego zyskuje ona przez to znaczne profity – głównie o charakterze gospodarczym. Sam system konstytucyjny Związku Australijskiego nie ma jakiegoś szczególnego oddziaływania na prowadzoną przez niego politykę zewnętrzną – jest to typowe zjawisko dla systemów parlamentarno-gabinetowych. Przyszłość światowa Związku Australijskiego to przede wszystkim dalsze kładzenie nacisku na dobre relacje z Ameryką – przede wszystkim z USA i Azją – przede wszystkim z Chinami i Japonią. Drugim priorytetem jest, mimo wszystko, umocnienie pozycji w regionie Oceanii, dopiero trzecim punktem uwagi wydaje się być dzisiaj Europa – czyli jest to zupełnie odwrotna sytuacja do tej z początku XX wieku. Nie udało się tutaj ukazać relacji Australii z resztą państw Ameryki Północnej, z państwami Ameryki Południowej oraz z Rosją i byłymi republikami ZSRR z powodu braku źródeł na dzień dzisiejszy. Myślę jednak, Ŝe moŜe to stanowić dodatkowy bodziec do prowadzenia dalszych badań nad polityką zagraniczną Australii

58

Streszczenie w języku polskim MIĘDZYNARODOWA POZYCJA AUSTRALII W XX/XXI w. (WYBRANE PROBLEMY) Praca ta poświęcona jest polityce zagranicznej Związku Australijskiego prowadzonej na przełomie XX/XXI wieku. Pierwszy rozdział poświęcony jest systemowi konstytucyjnemu Australii – jego historii, cechom współczesnym, a takŜe zostały tutaj opisane podmioty odpowiedzialne za politykę zagraniczną tegoŜ państwa. Drugi rozdział poświęcony jest polityce regionalnej Związku Australijskiego. Podzielony jest on na dwie części. Pierwsza część opisuje pozycję i zasady teoretyczne polityki regionalnej tego państwa – przy czym za region naleŜy tutaj rozumieć trzynaście państw Oceanii. Druga część tego rozdziału opisuje relacje bilateralne z nimi, czyli dwustronne relacje Związku Australijskiego z Nową Zelandią, Papuą – Nową Gwineą, Vanuatu, Wyspami Salomona, FidŜi, Tuvalu, Nauru, Mikronezją, Wyspami Marshalla, Palau, Kiribati, Tongą oraz Samoa Zachodnimi. Trzeci rozdział pracy opisuje pozycję Australii na arenie międzynarodowej, czyli moŜna w zasadzie powiedzieć, Ŝe jest tutaj ukazana polityka globalna tego państwa. Są tutaj opisane relacje Związku Australijskiego z najbardziej liczącymi się podmiotami współczesnego świata, a więc ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, z Unią Europejską (w tym takŜe z Polską) oraz z Chinami i innymi państwami azjatyckimi. Praca ta ma za zadanie udzielenie odpowiedzi na pytanie o faktyczną pozycję międzynarodową Związku Australijskiego – zarówno w regionie jak i równieŜ na prawie całym świecie.

59

Streszczenie w języku angielskim/Summary in English

International Status of Australia at the turn of the 20th and 21th century (selected issues) This work is devoted to the foreign policy of the Commonwealth of Australia at the turn of 20th and 21th century. The first chapter deals with Australia’s constitutional system – its history, contemporary features as well as entities responsible for the foreign policy of the country. The second chapter concerns regional policy of the Commonwealth of Australia. It is divided into two parts. The first describes the status and the theoretical rules of the regional policy – in which region means the thirteen states of the Oceania. The second part deals with the bilateral relations among them i.e. the relations between the Commonwealth of Australia an the New Zealand, Papua New Guinea, Vanuatu, the Solomon Islands, Fiji, Tuvalu, Nauru, Micronesia, the Marshall Islands, Palau, Kiribati, Tonga, and Western Samoa. The third chapter discuses the status of Australia in the international arena, that is, the global politics of the country is presented there. There are relations of the Commonwealth of Australia with the most important entities of the contemporary world i.e. the United Nations of America, the European Union (also Poland), China and other Asian countries. The aim of the work is to answer the question of true international status of the Commonwealth of Australia – both in regional as well as worldwide dimension.

60

Słowa kluczowe/Key words Słowa kluczowe: historia systemu konstytucyjnego Australii, współczesny system konstytucyjny Australii, polityka regionalna Australii, polityka ogólnoświatowa Australii.

Key words: the history of Australia’s constitutional system, Australia’s contemporary constitutional system, Australia’s regional policy, Australia’s foreign policy.

61

Spis literatury i źródeł 1. Pozycje ksiąŜkowe: Andrejewa W. M., „Australia – Związek Australijski”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974 Olszewski, T., „Geografia ekonomiczna Australii i Oceanii”, Wydanie II uaktualnione, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1988. 2. Artykuły prasowe: Sadowski G., „Skok kangura”, Wprost, nr 31(1183), lipiec 2003, s. http://www.wprost.pl/ar/?O=79277 3. Prace zbiorowe: Maryański A., Halimarski A., „Chiny”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980 4. Strony WWW: Australia – WIEM, darmowa encyklopedia, http://portalwiedzy.onet.pl/4024,haslo.html#40, stan na dzień: 20.11.2006 „Australijskie Porozumienie w Sprawie Wolnego Handlu z USA, ekonomia czy polityka”, Australia – Serwis dla wszystkich zainteresowanych Australią, http://www.australia.com.pl/pk/pk_1.pdf, stan na dzień: 07.03.2007 Błaszczak J., „Australia i Oceania (cz. 1)”, e-Polityka, http://www.epolityka.pl/a.1434.d.62.Australia_i_Oceania__cz_1_.html, stan na dzień: 25.01.2007 Błaszczak J., „Australia i Oceania (cz. 2)”, e-Polityka, http://www.epolityka.pl/a.1443.d.62.Australia_i_Oceania__cz_2_.html, stan na dzień: 01.02.2007 Frenkiel W., „Miejsce Australii”, e-Polityka, http://www.epolityka.pl/a.131.d.62.Miejsce_Australii.html, stan na dzień 18.01.2007 Kublas U. „System polityczny Australii”, II rok politologii, gr. C, str. 5, http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/australia.pdf, stan na dzień: 29.11.2006 Jaworski P., „Australia 51. stanem USA?”, e-Polityka.pl, http://www.epolityka.pl/a.470.d.62.html, stan na dzień: 05.03.2007 Jaworski P., „Australia 2003”, e-Polityka.pl, http://www.epolityka.pl/a.301.d.62.Australia_2003.html, stan na dzień: 06.03.2007

62

Jaworski P., Historyczna wizyta”, e-Polityka,pl, http://www.epolityka.pl/a.221.d.0.Historyczna_wizyta.html, stan na dzień: 07.03.2007 „Unia Europejska jako polityczny i ekonomiczny partner Australii i Nowej Zelandii”, Australia – Serwis dla wszystkich zainteresowanych Australią, http://www.australia.com.pl/pk/pk_2.pdf, stan na dzień: 14.03.2007 „Wizyta Oficjalna delegacji Parlamentu Australii w Polsce”, Senat RP, http://www.senat.gov.pl/k6/agenda/goscie/2006/060702.htm, stan na dzień: 17.03.2007

63

Aneks Fotografie: Fot. 1: Góry w Australii – http://mstrozyk.scholaris.pl/konsp_ekoll/przebiegaustralia.jpg, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 2: Australia – Adelaide – plaŜe – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=2&pos=2, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 3: Australia – Adelaide – Parking na plaŜy – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=2&pos=7, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 4: Australia - Victoria/Mount Gambier - jezioro w wygasłym kraterze – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=5&pos=7. stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 5: Australia – Adelaide – Botanic Garden (wiosna 2005) – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=6&pos=4, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 6: Weary Bay - Port w Sydney - http://www.fot com.bizzoom.as/pid_zdj=5955, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 7: Weary Bay - Wspinaczka na Harbour Bridge, Sydney http://www.fotcom.bizzoom.as/pid_zdj=5955, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 8: Jacek Piwowarczyk - Melbourne http://www.fotcom.bizzoom.as/pid_zdj=3331, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 9: Budynek Parlamentu Australii – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:NewParliamentHouseInCanberra.jpg, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 10: Australia – Morialta Park (Adelaide) – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=4&pos=9, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 11: Adelaide (róŜne) – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=lastup&cat=0 &pos=1, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 12: Australia – New South Wales – http://www.noworyta.com/galeriathumbnails.php?album=7, stan na dzień: 04.04.2007

64

Fot. 13: Adelaide (róŜne) – http://www.noworyta.com/galeria/displayimage.php?album=lastup&cat=0 &pos=4, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 14: Adelaide (róŜne) – http://www.noworyta.com/galeriathumbnails.php/album=6, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 15: Auckland w Nowej Zelandii – http://nowazelandia.republika.pl/auckland.htm, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 16: Miasto Queenstown w Nowej Zelandi – http://nowazelandia.pl/queenstown.htm, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 17: Wodospad Papui – Nowej Gwinei – http://wordpress.com/signupnew=papuanowaguinea, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 18: Góry w Papui – Nowej Gwinea – http://www.msf.opoka.org.pl/galeriaimages/PapuaPapua7/foto09.jpg, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 19: Wyspa Rano – Vanuatu – http://www.swulinski.com/podróŜe/show/Malakula-show.html5, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 20: Chłopcy z Pankumo – Vanuatu – http://www.swulinski.com/podroze/show/Ni-Vanuatu-show.html?11, stan na dzień: 04.04.2007 Fot. 21: Parlament Wysp Salomona – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:51_Houses_of_Parllament.jpg%2C, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 22: Wodospad – FidŜi – http://www.harinam.pl/galeria,32,1.html, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 23: FidŜi – Ocean– http://www.harinam.pl/galeria,32,4.html, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 24: Tuvalu – wyspa – http://www.harinam.pl/galeria.html, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 25: Budynek na wodzie w Tuvalu – http://www.harinam.pl/galeria,32,4.html, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 26: Nauru – wyspa – http://www.kontynenty.tpi.pl/5rtw2.htm, stan na dzień: 05.04.2007

65

Fot. 27: Szosa w Nauru - – http://www.kontynenty.tpi.pl/5rtw2.htm, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 28: Wody Mikronezji – http://cefalu.pl.menfor.info.pl/Wyspy%20Marshalla,, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 29: Ludność Mikronezji – http://cefalu.pl.menfor.info.pl/Wyspy%20Marshalla, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 30: Zachód słońca na Wyspach Marshalla – http://cefalu.pl.menfor.info.pl/Wyspy%20Marshalla, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 31: PlaŜa na Wyspach Matshalla – http://www.wycieczki-podróŜewyprawy.info/wakacje-wyspy-marshalla.html, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 32: Palau – pod wodą – http://www.yunphoto.net.pl/photo/baseyp2039.html, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 33: PlaŜa w Palau – http://www.yunphoto.net.pl/photo/baseyp/2063.html, , stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 34: Ludność Kiribati – http://jacekcygan.pl/agensy.info.pl/kiribati, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 35: WybrzeŜe Kiribati – http://jacekcygan.pl/agensy.info.pl/kiribati, stan na dzień: 05.04.2007 Fot. 36: WybrzeŜe w Samoa Zachodnich – http://www.amsamoa.com/tourism/history.htm, stan na dzień: 06.04.2007 Fot. 37: Rzeka w Samoa Zachodnich– http://www.amsamoa.com/tourism/history.htm, stan na dzień: 06.04.2007 Fot. 38: USA – Green River w Kentucky – http://www.swulinski.com/travels/MammothCave.html, stan na dzień: 06.04.2007 Fot. 39: USA – New Jersey – Jersey City: Liberty State Park – http://www.swulinski.com/travels/show/JerseyCity-show.html?1, stan na dzień: 06.04.2007 Fot. 40: Statua Wolności – http://www.maciejpiekarski.plgalerie/photo/schcago/wycieczka/New%20Yo rk%20-%20Statua%20Wolnościslides1mg_0344.html, stan na dzień: 06.04.2007

66

Fot. 41: Góra Kościuszki – http://www.maciejpiekarski.pl/galerie/photos/chcago/wycieczkaNew%20Yo rk%20-%20Statua%20Wolnościslides1mg_0344.html, stan na dzień: 06.04.2007 Fot. 42: Chiny i Azja – zdj. 1 – http://www.filla.pl/azja/china/china002.jpg, stan na dzień: 06.04.2007 Fot. 43: Chiny i Azja – zdj. 2 – http://www.filla.pl/azja/china/mini/china006.jpg, stan na dzień: 06.04.2007

Ryciny: Ryc. 1: Flaga Australii – http://www.blizejslonca.pl/index.php/action=kraje&kraj=australia&pokaz= specyfika&ver=flash, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 2: Godło Australii – http://szukaj.wp.pl/grafika.html?img=14399&ipart=3&aid=2;/91/e6/9469f4 1efcd8.jpeg, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 3: Mapa Australii – http://www.blizejslonca.pl/przewodniki/kraje/australia_mapa1.gif, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 4: Flaga Nowej Zelandii – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_New_Zealand.svg, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 5: Godło Nowej Zelandii – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_arms_of_New_Zealand.png, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 6: Flaga Paui – Nowej Gwinei – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Flaga_Papui-Nowej_Gwinei, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 7: Godło Papui – Nowej Gwinei – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Papua_New_Guinea_coa.gif, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 8: Flaga Vanuatu – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Vanuatu.svg, stan na dzień: 04.04.2007 Ryc. 9: Godło Vanuatu – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Vanuatu_coa.gif, stan na dzień: 04.04.2007

67

Ryc. 10: Flaga Wysp Salomona – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_the_Solomon_Islands.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 11: Godło Wysp Salomona – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_arms_of_Solomon_Islands.pn g, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 12: Flaga FidŜi – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Fiji.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 13: Godło FidŜi – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_arms_of_Fiji.png, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 14: Flaga Tuvalu – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Tuvalu.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 15: Godło Tuvalu – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_arms_of_Tuvalu.png, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 16: Flaga Nauru – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Nauru.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 17: Godło Nauru – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_arms_of_Nauru.png, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 18: Flaga Mikronezji – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Micronesia.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 19: Godło Mikronezji – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Fm_CoA.jpg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 20: Flaga Wysp Marshalla – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_the_Marshall_Islands.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 21: Godło Wysp Marshalla – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Marshall_Islands_COA.png, stan na dzień: 05.04.2007

68

Ryc. 22: Flaga Palau – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Palau.svg, , stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 23: Godło Palau – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Palau_seal.gif, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 24: Flaga Kiribati – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Kiribati.svg, stan na dzień: 05.04.2007 Ryc. 25: Godło Kiribati – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Kiribati_coa.png, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 26: Flaga Tongi – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Tonga.svg, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 27: Tonga – zachód słońca – http://wyprawy.webd.pltonga/ton14.html, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 28: Ludność Tongi – http://wyprawy.webd.pl/tonga/ton20.html, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 29: Godło Tongi – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:SilaTonga.svg, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 30: Flaga Samoa Zachodnich – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Samoa.svg, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 31: Godło Samoa Zachodnich – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_Arms_of_Samoa.png, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 32: Flaga USA – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_the_United_States.svg, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 33: Godło USA – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Great_Seal_of_the_US.png, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 34: Flaga Unii Europejskiej – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:European_flag.svg, stan na dzień: 06.04.2007

69

Ryc. 35: Flaga Polski – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_Poland_corrected.svg, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 36: Godło Polski – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Coat_of_arms_of_Poland-official.png, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 37: Flaga Chin – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Flag_of_the_People%27s_Republic_of _China.svg, stan na dzień: 06.04.2007 Ryc. 38: Godło Chin – Wikipedia, wolna encyklopedia – http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika/National_Emblem_of_the_People%27s _Republic_of_China.png, stan na dzień: 06.04.2007

70

.Wojciech Kaniuka...........................................

Wydział: Humanistyczny

imię i nazwisko

Kierunek studiów: Politologia

OŚWIADCZENIE Świadomy/-a odpowiedzialności oświadczam, Ŝe przedkładana praca dyplomowa magisterska, przygotowana w ramach studiów odbywanych w WSHE w Łodzi, o tytule Międzynarodowa pozycja Australii w XX/XXI w. (wybrane problemy) została napisana przeze mnie samodzielnie, w ramach toku studiów w WSHE. Jednocześnie oświadczam, Ŝe ww. praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83, z późn. zm.) oraz dóbr osobistych chronionych przepisami obowiązującego prawa. Ww. praca dyplomowa nie zawiera danych i informacji, które uzyskałem/-am w sposób niedozwolony. Niniejsza praca dyplomowa nie była wcześniej podstawą Ŝadnej innej urzędowej procedury związanej z nadawaniem dyplomów wyŜszej uczelni lub tytułów zawodowych. Oświadczam, iŜ przysługują mi wszelkie prawa autorskie do ww. pracy dyplomowej. Zezwalam WSHE w Łodzi na nieodpłatne i bezterminowe korzystanie z przedmiotowej pracy dyplomowej na następujących polach eksploatacji: 1. 2. 3. 4. 5.

zwielokrotniania techniką drukarską, fotograficzną lub kserograficzną; wprowadzania do obrotu; wprowadzania do pamięci komputera; opublikowania w prasie lub wydawnictwie ksiąŜkowym oraz w Internecie; rozpowszechniania na kasetach, nośnikach CD-ROM, elektronicznych bazach danych; 6. dokonywanie przedruków całości albo części utworu oraz udostępnianie do przeglądów, wystaw i katalogów; 7. dokonywania reprodukcji mechanicznej; 8. dokonywania adaptacji elektronicznej; 9. publicznego odtwarzanie; 10. wykorzystywania - w całości lub części – w programach telewizyjnych lub w filmach, własnych lub obcych, w tym takŜe emitowanych przez telewizję.

WSHE w Łodzi będzie uprawniona do udzielania licencji osobom trzecim na korzystanie z praw do pracy dyplomowej w zakresie wyŜej wymienionych pól eksploatacji. Łódź, dnia .......................................

................................................... podpis studenta