STUDIA PRAWNICZE

Prawo pracy Jakub Stelina (red.)

C.H .BECK

STUDIA PRAWNICZE Prawo pracy

W sprzedaży: L. Florek Prawo pracy. orzecznictwo, wyd. 2 Zbiory Orzecznictwa Becka L. Florek Prawo pracy, wyd. 14 Podręczniki Prawnicze M. Barzycka-Banaszczyk Prawo pracy, wyd. 14 Skrypty Becka W. Muszalski kodeks pracy. komentarz Duże Komentarze Becka kodeks pracy, wyd. 39 Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Prawo pracy Redaktor prof. UG dr hab. Jakub Stelina Autorzy dr Artur Rycak, dr Magdalena Rycak, prof. UG dr hab. Jakub Stelina, prof. UG dr hab. Monika Tomaszewska, prof. UG dr hab. Marcin Zieleniecki

WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

Propozycja cytowania: J. Stelina (red.), Prawo pracy, Warszawa 2013

Poszczególne części opracowali: Artur Rycak: Rozdział VI, VII, XX Magdalena Rycak: Rozdział IX, XII, XXII Jakub Stelina: Rozdział I, II § 7 (pkt XII i XIII), rozdział III (z wyjątkiem § 12), IV, V, VIII, XIX Monika Tomaszewska: Rozdział II (z wyjątkiem § 7 pkt XII i XIII), III § 12, X, XVI Marcin Zieleniecki: Rozdział XI, XIII–XV, XVII–XVIII, XXI

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław

ISBN 978-83-255-4567-3 ISBN 978-83-255-4568-0

Przedmowa Celem niniejszej książki jest przedstawienie systematycznego wykładu obejmującego ogół zagadnień wchodzących w skład prawa pracy jako dyscypliny naukowej i dydaktycznej. A zatem głównym jej adresatem są studenci szkół wyższych, którzy w ramach programu studiów zobowiązani są nie tylko do zaznajomienia się z tym przedmiotem, ale także do weryfikacji zdobytej w toku nauczania wiedzy. Zadanie to nie należy do łatwych i to z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze prawo pracy jest co prawda stosunkowo młodą, ale bardzo rozległą i dynamicznie rozwijającą się gałęzią prawa. Po drugie przedmiotem jej regulacji są społeczne stosunki pracy podporządkowanej i stosunki życiowo z nimi związane, a zatem materie o wyjątkowo dużej doniosłości społecznej, ściśle powiązane z polityką społeczną państwa, z natury rzeczy podatne na częste zmiany, nie zawsze przemyślane. Jest wreszcie prawo pracy obszarem, w którym mieszają się różne metody regulacji stosunków społecznych. Po części jest prawem prywatnym (np. w zakresie zawierania umów o pracę), po części zaś prawem publicznym (np. w zakresie norm ochrony życia i zdrowia pracowników). Zdaniem niektórych oznacza to, że prawo pracy jest w istocie „zadministratywizowanym” prawem cywilnym (lub dla odmiany „ucywilnionym” prawem administracyjnym). Nie wdając się w ocenę słuszności tego typu uproszczonej wizji „naszej” gałęzi prawa można jednak z całą pewnością skonstatować, że wskazana specyfika nie ułatwia ani zgłębiania ani też stosowania regulacji prawa pracy w praktyce. Dlatego w ocenie autorów niniejszego podręcznika służyć on może pomocą nie tylko studentom, ale także wszystkim tym, którzy stykają się z tymi regulacjami w swej codziennej pracy zawodowej. Oczywiście ostateczna ocena tego, czy cel ten został osiągnięty i czy warto było uzupełniać i tak już bogatą ofertę wydawnictw podręcznikowych z prawa pracy, należy do Czytelników. W książce uwzględniono stan prawny na dzień 1 grudnia 2012 r. Gdańsk, grudzień 2012 r.

Redaktor naukowy

Spis treści Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

V

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy . . .

1

§ 1. Praca człowieka a prawo – uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Stosunki pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Stosunki prawne związane ze stosunkami pracy . . . . . . . . . . . . IV. Systematyka prawa pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Funkcje prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Prawo pracy w systemie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Kryterium wyodrębnienia prawa pracy w systemie prawa. . . . . II. Stosunek prawa pracy do innych gałęzi prawa. . . . . . . . . . . . . . 1. Prawo pracy a prawo konstytucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Prawo pracy a prawo cywilne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Prawo pracy a prawo administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Prawo pracy a prawo ubezpieczenia społecznego . . . . . . . . 5. Prawo pracy a inne gałęzie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Cechy prawa pracy na tle innych gałęzi . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 4 4 6 11 13 13 16 16 17 17 18 19 21 21 22

Rozdział II. Zasady i normy prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

§ 5. Zagadnienia ogólne (pojęcia wstępne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Klasyfikacja i rodzaje zasad prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Kryteria wyodrębnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Funkcje zasad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Podstawowe zasady prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Zasada wolności pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Zasada poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika III. Zasady: równości i niedyskryminacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Zasada prawa do godziwego wynagrodzenia. . . . . . . . . . . . . . . V. Zasada prawa do wypoczynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Zasada prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25 26 26 29 29 29 30 31 36 36 37

VIII

Spis treści

VII. Zasada zaspakajania potrzeb socjalnych, bytowych i kulturalnych pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VIII. Zasada ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych . . . . IX. Zasada wolności koalicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X. Zasada partycypacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI. Zasada nadzoru i kontroli nad warunkami pracy . . . . . . . . . . . . XII. Zasada uprzywilejowania pracownika – rodzaje norm prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII. Zasady-metanormy prawa pracy – stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do stosunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . .

38 39 39 40 41 41 46

Rozdział III. Źródła prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

§ 8. Pojęcie, rodzaje, systematyka i hierarchia źródeł prawa pracy . . . . . I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Rodzaje i systematyka źródeł prawa pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . III. Hierarchia źródeł prawa pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Konstytucja RP jako źródło standardów w dziedzinie zatrudnienia . § 10. Źródła prawa o charakterze powszechnie obowiązującym . . . . . . . I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Ogólne źródła prawa stosunku pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Pragmatyki pracownicze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Źródła zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Źródła prawa nadzoru nad warunkami pracy i prawa o promocji zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 11. Specyficzne źródła prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne – kontrowersje wokół normatywnego charakteru specyficznych źródeł prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . II. Układy zbiorowe pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Pojęcie i rodzaje układów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Zakres podmiotowy układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Strony układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zakres przedmiotowy (treść) układów . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Zawarcie i rejestracja układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Utrata mocy obowiązującej, zmiany i zawieszenie układu . III. Porozumienia zbiorowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Regulaminy pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Treść regulaminu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Tryb wprowadzania regulaminu pracy i jego wejście w życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zmiany regulaminu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Regulaminy wynagradzania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Treść regulaminu wynagradzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Tryb wprowadzania regulaminu wynagradzania i jego wejście w życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50 50 51 54 55 57 57 58 60 61 62 63 63 65 65 66 67 69 70 71 72 74 74 74 75 76 76 76 77 77

Spis treści

IX

4. Zmiany regulaminu wynagradzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Inne regulaminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII. Statuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 12. Międzynarodowe i europejskie źródła prawa pracy . . . . . . . . . . . . . I. Miejsce prawa międzynarodowego i europejskiego w systemie źródeł prawa pracy. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . II. Międzynarodowe prawo pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Europejskie prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

78 78 79 80

Rozdział IV. Charakterystyka stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

90

§ 13. Pojęcie i charakter prawny stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne – od najmu pracy do najmu pracownika. . . . . . II. Pojęcie i rodzaje stosunku pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Charakter prawny stosunku pracy – istota pracowniczego podporządkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 14. Usługi, praca, służba – stosunek pracy a niepracownicze stosunki zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 15. Strony stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Pracownik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Pracodawca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Uwagi wstępne – koncepcje teoretyczne pracodawcy . . . . 2. Pojęcie pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Problem państwa jako pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Osoba lub organ reprezentujący pracodawcę . . . . . . . . . . . 5. Pracodawca a zakład pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Zmiana pracodawcy przy zachowaniu tożsamości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

90 90 91

80 81 86

94 97 99 99 104 104 106 109 110 112 113

Rozdział V. Nawiązanie umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 115 § 16. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 17. Pojęcie i rodzaje umów o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 18. Forma umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 19. Treść umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 20. Zawarcie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

115 116 119 120 122

Rozdział VI. Ustanie umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 § 21. Wprowadzenie. Zagadnienia problemowe i pojęciowe . . . . . . . . . . I. Uwagi ogólne i rys historyczny ochrony trwałości umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Ochrona trwałości stosunku pracy w Europie i Stanach Zjednoczonych. Zagadnienie powszechnej ochrony trwałości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Zakaz arbitralnego rozwiązania stosunku pracy jako ogólna zasada europejskiego prawa pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Podstawy aksjologiczne ochrony trwałości stosunku pracy. . . . V. Zagadnienia pojęciowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

124 124 127 129 130 131



Spis treści § 22. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron . . . . . . . . . . § 23. Forma, sposób i tryb rozwiązania umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . I. Forma czynności prawnych skutkujących rozwiązaniem umowy o pracę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Skutki niezachowania formy pisemnej wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. . . . . . . . . . . III. Sposób i data złożenia wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Konsultacja rozwiązania umowy o pracę ze związkiem zawodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 24. Wypowiedzenie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Pojęcie i treść wypowiedzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Okres i termin wypowiedzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Obowiązek uzasadnienia wypowiedzenia. Konstrukcja prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Relacje pomiędzy klauzulą „wypowiedzenia nieuzasadnionego” a klauzulami „zasad współżycia społecznego” oraz „społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Kryteria i przyczyny wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Zasada ultima ratio wypowiedzenia umowy o pracę . . 3.2. Przyczyny wyłączające wypowiedzenie . . . . . . . . . . . IV. Wypowiedzenie przez pracodawcę terminowych umów o pracę . . . 1. Wypowiedzenie umowy zawartej na okres próbny . . . . . . . 2. Wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony 3. Wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas wykonania określonej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracownika. . . . . . . . . . § 25. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Rozwiązanie umowy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych . . . . . . . . 1.2. Rozwiązanie umowy z powodu popełnienia przestępstwa przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Rozwiązanie umowy z powodu utraty przez pracownika uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Termin na bezzwłoczne rozwiązanie umowy . . . . . . . .

134 136 136 137 138 139 143 143 144 146 147

149 150 155 156 157 157 157 159 159 160 160 161 161 162 166 167 168

Spis treści 2. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika po powrocie do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Rozwiązanie umowy z powodu szkodliwego wpływu na zdrowie pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Rozwiązanie umowy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . § 26. Prawo pracownika do odwołania się od rozwiązania umowy o pracę i ciężar dowodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 27. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . § 28. Zwolnienia grupowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy o zwolnieniach grupowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Pojęcie zwolnienia grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Przyczyny niedotyczące pracodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Procedura zwolnienia grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Porozumienie (regulamin) w sprawie zwolnień grupowych . . . VII. Uchylenie szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy . . . . VIII. Zwolnienia z powodu upadłości i likwidacji pracodawcy. . . . . IX. Świadczenia należne pracownikom z tytułu zwolnień grupowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X. Roszczenie o ponowne nawiązanie stosunku pracy. . . . . . . . . . § 29. Sankcje i roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Ogólnie o skutkach wadliwych czynności stron. . . . . . . . . . . . . II. Roszczenia pracownika z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Roszczenia z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas niekreślony . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Roszczenie o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia, przywrócenie do pracy oraz o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Roszczenie o odszkodowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Odszkodowanie zastępcze (facultas alternativa) . . . . . 2. Roszczenia z tytułu wadliwego wypowiedzenia umów terminowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Roszczenia pracownika z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia. . . . . . . 1. Roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania umowy zawartej na czas nieokreślony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XI



169 171 171 171 172 174 176 181 181 182 182 183 183 184 185 186 186 187 187 187 189 189 189 192 193 194 195 195

XII

Spis treści

2. Roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania umów terminowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Roszczenia pracownika z tyłu naruszenia przez pracodawcę przepisów regulujących wygaśnięcie umowy o pracę . . . . . . . . V. Roszczenia pracodawcy z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę przez pracownika . . . . . . . . . . . . . § 30. Wygaśnięcie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

195 196 196 197

Rozdział VII. Zmiany stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 § 31. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 32. Zmiana podstawy prawnej stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 33. Zmiana pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę. . . . . . . . . . . . . 1. Regulacje prawne i ich ratio legis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Pojęcie zakładu pracy, części zakładu pracy oraz przejścia w rozumieniu art. 231 KP i dyrektywy 2001/23/WE . . . . . 3. Podstawy prawne i data przejścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Ogólne skutki prawne przejścia i odpowiedzialność pracodawców za zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika za uprzedzeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Skutki prawne przejścia wobec pracowników zatrudnionych na podstawie pozaumownych stosunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Obowiązki informacyjne i negocjacyjne pracodawców . . . II. Zmiana pracodawcy w wyniku zmian normatywnych oraz na podstawie jednostronnych decyzji pracodawcy. . . . . . . . . . . § 34. Zmiana treści umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Porozumienie zmieniające. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Wypowiedzenie zmieniające. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Konstrukcja prawna i zakres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Warunki braku wadliwości i skutki wypowiedzenia zmieniającego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Przedmiot wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Ochrona przed zmianą treści stosunku pracy i roszczenia pracownika z tytułu wadliwego wypowiedzenia zmieniającego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Zmiany normatywne treści umownego stosunku pracy. . . . . . . V. Zmiana treści umownego stosunku pracy na podstawie jednostronnych czynności pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Czasowe powierzenie innej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Przeniesienie do innej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 35. Zmiana treści pozaumownych stosunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . § 36. Zawieszenie stosunku pracy i stan nieczynny . . . . . . . . . . . . . . . . .

199 200 201 201 201 202 206 208 210 210 211 211 212 212 213 213 213 214 215 216 220 221 221 224 225 226

Spis treści

XIII

Rozdział VIII. Pozaumowne stosunki pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 § 37. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 38. Stosunki pracy z powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Zakres podmiotowy stosunków pracy z powołania. . . . . . . . . . II. Charakter prawny aktu powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Cechy charakterystyczne stosunków pracy z powołania. . . . . . § 39. Stosunki pracy z mianowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Zakres podmiotowy stosunków pracy z mianowania. . . . . . . . . III. Charakter prawny aktu mianowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Cechy charakterystyczne stosunków pracy z mianowania. . . . . § 40. Stosunki pracy z wyboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 41. Spółdzielcze stosunki pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

229 230 230 231 232 233 233 234 234 235 236 237

Rozdział IX. Elastyczne i nietypowe formy zatrudnienia pracowniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 § 42. Pojęcie elastycznych i nietypowych form zatrudnienia pracowniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 43. Koncepcja flexicurity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 44. Praca tymczasowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Ogólna charakterystyka pracy tymczasowej i najważniejsze definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Zasady zatrudniania pracowników tymczasowych i kierowania tych pracowników do wykonywania pracy tymczasowej. . . . . III. Realizacja zatrudnienia tymczasowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 45. Telepraca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wprowadzające i kluczowe pojęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . II. Warunki stosowania telepracy przez pracodawcę. . . . . . . . . . .

240 243 246 246 247 250 251 251 253

Rozdział X. Wynagrodzenie za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 § 46. Pojęcie i charakter prawny wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Cechy i definicja wynagrodzenia za pracę. . . . . . . . . . . . . . . . . II. Przedmiot wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 47. Podstawy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 48. Metody ustalania wynagrodzenia i systemy wynagradzania . . . . . . § 49. Składniki wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Składniki wynagrodzenia jako element polityki kadrowej. . . . . II. Wynagrodzenie minimalne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Wynagrodzenie zasadnicze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Dodatki, premie i nagroda jubileuszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 50. Ochrona wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Środki ochrony wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Wyłączenie zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia . . . . . . . . III. Termin, miejsce i czas wypłaty wynagrodzenia. . . . . . . . . . . . . IV. Pieniężna forma wynagrodzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

256 256 259 261 264 266 266 267 268 268 270 270 270 271 273

XIV

Spis treści

V. Odliczenia i potrącenia z wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . VI. Kwota wolna od potrąceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 51. Świadczenia majątkowe związane z pracą niestanowiące wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 52. Ochrona roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

273 275 275 276

Rozdział XI. Obowiązki pracodawcy i pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . 280 § 53. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 54. Obowiązki pracodawcy określone w art. 94 KP . . . . . . . . . . . . . . . § 55. Obowiązek przeciwdziałania mobbingowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 56. Obowiązek pracodawcy wydania świadectwa pracy . . . . . . . . . . . . § 57. Obowiązki pracownika określone w art. 100 KP . . . . . . . . . . . . . . . § 58. Zakaz konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

281 282 291 296 300 304

Rozdział XII. Czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 § 59. Źródła regulacji czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Polskie regulacje czasu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Międzynarodowe i unijne regulacje czasu pracy . . . . . . . . . . . § 60. Pojęcia i instytucje dotyczące czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Czas pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Wymiar czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Norma czasu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Niepełny wymiar czasu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Pięciodniowy tydzień pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Okres rozliczeniowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII. Doba pracownicza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VIII. Okres odpoczynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX. Praca zmianowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X. Rozkład czasu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI. System czasu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII. Praca w nocy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII. Przestój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV. Dyżur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV. Podróż służbowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 61. Odpoczynek dobowy i tygodniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Odpoczynek dobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Odpoczynek tygodniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 62. Systemy czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Podstawowy czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Równoważny czas pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Skrócony czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Zadaniowy czas pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Czas pracy w ruchu ciągłym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

311 311 312 313 313 315 317 318 321 321 322 324 325 326 328 328 329 331 333 336 336 337 338 339 339 340 341 343 344 347

Spis treści § 63. Praca w dni wolne od pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Praca w dzień wolny od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Praca w niedziele i święta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 64. Rekompensowanie pracy w nocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 65. Praca w godzinach nadliczbowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Pojęcie i przesłanki zlecania pracy w godzinach nadliczbowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Limity godzin nadliczbowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Praca w godzinach nadliczbowych w niepełnym wymiarze czasu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych. . . . . . . § 66. Czas pracy osób na stanowiskach kierowniczych . . . . . . . . . . . . . . § 67. Ewidencja czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XV 348 348 349 350 352 353 353 356 357 358 360 362

Rozdział XIII. Urlopy pracownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 § 68. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 69. Urlopy wypoczynkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Pojęcie i charakter prawny urlopu wypoczynkowego . . . . . . . . II. Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego. Wymiar urlopu wypoczynkowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Sposób realizacji prawa do urlopu wypoczynkowego. . . . . . . . IV. Świadczenia przysługujące z tytułu urlopu wypoczynkowego § 70. Urlop bezpłatny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

365 366 366 368 377 387 391

Rozdział XIV. Uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem . . . 395 § 71. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 72. Zakaz zatrudniania przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 73. Uprawnienia przysługujące w okresie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 74. Uprawnienia przysługujące w związku z wychowywaniem dziecka

395 399 401 408

Rozdział XV. Zatrudnianie młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 § 75. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 76. Pojęcie młodocianego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 77. Warunki dopuszczalności zatrudniania młodocianych . . . . . . . . . . § 78. Przygotowanie zawodowe młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 79. Obowiązek dokształcania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 80. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 81. Szczególna ochrona zdrowia młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 82. Urlopy wypoczynkowe młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

421 426 428 429 432 433 434 436

XVI

Spis treści

Rozdział XVI. Powszechna ochrona pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438 § 83. Pojęcie ochrony pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 84. Podstawy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 85. Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony pracy . . . . . . . . . . . . . I. Charakterystyka obowiązków pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . II. Rodzaje obowiązków pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 86. Obowiązki innych podmiotów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 87. Środki realizacji prawa pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 88. Wewnętrzne (zakładowe) instytucje ochrony pracy . . . . . . . . . . . . . I. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Konsultacje oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy. . . . . § 89. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Pojęcie wypadku przy pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Tryb ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy III. Pojęcie choroby zawodowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Prawo do świadczeń i ich rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Utrata prawa do świadczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Zbieg tytułów do świadczeń wypadkowych z innymi tytułami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Świadczenia uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Odszkodowanie za przedmioty utracone . . . . . . . . . . . . . .

438 440 442 442 443 449 451 452 452 455 456 456 460 462 465 465 466 468 468 469

Rozdział XVII. Nadzór nad warunkami zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . 470 § 90. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470 § 90a. Państwowa Inspekcja Pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472 § 91. Społeczna inspekcja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478 Rozdział XVIII. Odpowiedzialność pracownicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 § 92. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 93. Odpowiedzialność porządkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 94. Odpowiedzialność dyscyplinarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 95. Odpowiedzialność materialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

481 482 489 492

Rozdział XIX. Zbiorowe prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508 § 96. Ogólna charakterystyka zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . I. Przedmiot zbiorowego prawa pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Podmioty zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 97. Związki zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Wolności związkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Struktury związków zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Utworzenie związku zawodowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

509 509 511 511 511 512 514 515

Spis treści

XVII

V. Cele, zadania i uprawnienia związków zawodowych. . . . . . . . . VI. Status prawny zakładowej (międzyzakładowej) organizacji związkowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 98. Pozazwiązkowe przedstawicielstwo pracowników . . . . . . . . . . . . . I. Przedstawicielstwa zinstytucjonalizowane. . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Rady pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Europejskie rady zakładowe i inni przedstawiciele załóg w przedsiębiorstwach ponadnarodowych . . . . . . . . . . . . . 3. Rady pracownicze w przedsiębiorstwach państwowych . . . II. Przedstawicielstwo niezinstytucjonalizowane. . . . . . . . . . . . . . § 99. Organizacje pracodawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 100. Rozwiązywanie sporów zbiorowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Pojęcie, przedmiot i strony sporu zbiorowego. . . . . . . . . . . . . . III. Procedura rozwiązywania sporu zbiorowego – rokowania, mediacje i arbitraż społeczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Strajk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 101. Dialog trójstronny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

515 517 519 519 519 520 523 523 524 525 525 526 527 528 530

Rozdział XX. Rozwiązywanie sporów i przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532 § 102. Uwagi wstępne i terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 103. Polubowne rozwiązywanie sporów ze stosunku pracy . . . . . . . . . § 104. Ugoda w sporze ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 105. Komisje pojednawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 106. Sąd polubowny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 107. Rozstrzyganie spraw z zakresu prawa pracy przez sądy pracy . . . I. Ustrój sądów pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Sprawy z zakresu prawa pracy rozpoznawane przez sądy pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Sprawy o roszczenia ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . 2. Sprawy o roszczenia związane ze stosunkiem pracy . . . . . . 3. Sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy . . . . . . . . . . . . 4. Sprawy o roszczenia z innych stosunków prawnych . . . . . . 5. Sprawy o odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Sprawy niemieszczące się w definicji „spraw z zakresu prawa pracy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Sprawy niepodlegające właściwości sądów pracy . . . . . . . III. Katalog spraw rozpoznawanych przez sądy pracy. . . . . . . . . . . 1. Sprawy z powództwa pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Sprawy z powództwa pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Sprawy z powództwa związków zawodowych . . . . . . . . . . 4. Sprawy z odwołania stron układu zbiorowego pracy . . . . . IV. Właściwość rzeczowa i miejscowa sądów pracy. . . . . . . . . . . . 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

532 534 535 538 542 542 542 545 545 548 550 550 550 551 551 552 552 554 554 554 555 555

XVIII

Spis treści

2. Właściwość rzeczowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Właściwość miejscowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu . . . . . V. Zdolność sądowa i procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Zdolność sądowa i procesowa pracownika . . . . . . . . . . . . . 2. Zdolność sądowa i procesowa pracodawcy . . . . . . . . . . . . . VI. Pełnomocnicy procesowi i inspektorzy pracy . . . . . . . . . . . . . . VII. Postępowanie przed sądami pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Zasady postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Zasada szczególnej ochrony uzasadnionych interesów pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Zasada ograniczonego formalizmu procesowego . . . . 2.4. Zasada szybkości postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Zasada ugodowego załatwiania sporów . . . . . . . . . . . . 2.6. Zasada ograniczonej odpłatności . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Koszty procesu w sprawach z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . § 108. Wybrane zagadnienia egzekucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 109. Przedawnienie roszczeń, terminy zawite i terminy podobne do terminów zawitych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Przedawnienie roszczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Terminy zawite i terminy podobne do terminów zawitych . . . .

555 556 556 557 557 558 560 560 560 561 561 562 563 563 564 564 564 566 567 567 570

Rozdział XXI. Odpowiedzialność pracodawców za naruszenie przepisów prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572 § 110. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 111. Odpowiedzialność majątkowa (odszkodowawcza) pracodawcy . . § 112. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 113. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

572 573 574 578

Rozdział XXII. Promocja zatrudnienia i przeciwdziałanie bezrobociu 581 § 114. Problematyka społeczno-ekonomiczna bezrobocia . . . . . . . . . . . . § 115. Problematyka prawna bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Uwagi wprowadzające. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Pojęcie bezrobotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Świadczenia dla bezrobotnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Działania na rzecz osób pozostających w szczególnej sytuacji na rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

581 587 587 588 594 596 599

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa BHPR ..................... rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.9.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.) EKPC...................... Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) EKS ........................ Europejska Karta Społeczna z 18.10.1961 r. (Dz.U. 1999, Nr 8, poz. 67 ze zm.) InfPracU . ............... ustawa z 7.4.2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79, poz. 550 ze zm.) KC ......................... Kodeks cywilny KK . ........................ Kodeks karny Konstytucja RP ...... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KP .......................... Kodeks pracy KPC . ...................... Kodeks postępowania cywilnego KPP ........................ Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 83 z 30.3.2010 r., s. 389) KPW........................ Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia KRO........................ Kodeks rodzinny i opiekuńczy KW.......................... Kodeks wykroczeń MinWynagrU.......... ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.) OchrRoszczPracU... ustawa z 13.7.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.) PIPU........................ ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 404 ze zm.) PPGSiK................... Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) PracSamU............... ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.) PracTymczasU........ ustawa z 9.7.2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz. 1608 ze zm.) PracUrzPańU........... ustawa z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.)