Czym jest Natura 2000?

Natura 2000  Natura 2000 jest najmłodszą z form ochrony przyrody,

wprowadzoną w 2004 roku w Polsce jako jeden z obowiązków związanych z przystąpieniem naszego kraju do Unii Europejskiej. Obszary Natura 2000 powstają we wszystkich państwach członkowskich tworząc Europejską Sieć Ekologiczną obszarów ochrony Natura 2000.  Głównym celem funkcjonowania Europejskiej Sieci

Ekologicznej Natura 2000 jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Drugim jej celem jest ochrona różnorodności biologicznej.

Przedmioty ochrony Natury 2000 1. Gatunki zwierząt :  owady,  mięczaki,  bezżuchwowce i ryby,  płazy i gady,  ssaki 2. Siedliska przyrodnicze  siedliska nadmorskie,  łąki, murawy, wrzosowiska, ziołorośla,  wody i torfowiska,  lasy 3. Gatunki roślin  mszaki,  rośliny naczyniowe

Dyrektywa ptasia Dyrektywa siedliskowa

Dyrektywa ptasia Dyrektywa siedliskowa Podstawę prawną sieci Natura 2000 w Unii Europejskiej stanowią dwie dyrektywy:  Dyrektywa ptasia : dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.

Określa ona kryteria do wyznaczania ostoi dla gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem.  Dyrektywa siedliskowa : dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992r. o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

Ustala zasady ochrony pozostałych gatunków zwierząt, a także roślin i siedlisk przyrodniczych oraz procedury ochrony obszarów szczególnie ważnych przyrodniczo.

Dyrektywa ptasia Dyrektywa ptasia zawiera 5 załączników :  Załącznik nr I – zawiera listę gatunków ptaków, które powinny zostać objęte szczególnymi środkami ochronnymi, obejmującymi także ochronę ich siedlisk. Na równi z ptakami z tego załącznika są traktowane ptaki wędrowne.  Załączniki nr II – zawiera listę gatunków, na które można polować na terenie państw Wspólnoty oraz te, na które można polować tylko w określonych państwach na mocy odrębnie określonych przepisów prawa krajowego.  Załączniki nr III - zawiera listę gatunków, które mogą być sprzedawane, transportowane, przetrzymywane w celach handlowych, o ile zostały legalnie pozyskane oraz gatunki, które mogą być przedmiotem handlu w danym kraju, o ile zostały pozyskane zgodnie z prawem.  Załącznik nr IV - dotyczy zabronionych metod i środków odławiania i zabijania gatunków oraz zabronionych środków transportu.  Załącznik nr V – opisuje rodzaje prac i badań naukowych potrzebnych w podejmowaniu właściwych działań ochronnych.

Dyrektywa siedliskowa Dyrektywa siedliskowa zawiera 6 załączników :  Załącznik nr I – zawiera listę typów siedlisk naturalnych, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony.  Załącznik nr II – zawiera listę gatunków roślin i zwierząt, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony.  Załącznik nr III – opisuje kryteria wyboru terenów kwalifikujących się do określenia jako tereny mające znaczenie dla Wspólnoty i wyznaczenia jako specjalne obszary ochrony.  Załącznik nr IV – zawiera listę gatunków roślin i zwierząt, które wymagają ścisłej ochrony.  Załącznik nr V – zawiera listę gatunków roślin, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja mogą podlegać ograniczeniom.  Załącznik nr VI – dotyczy zabronionych metod i środków odławiania i zabijania gatunków oraz zabronionych środków transportu.

Co wyznaczają Dyrektywy? Dyrektywy wyznaczają dwa typy obszarów: • obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), • obszary mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW) / specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Na terenie kraju obecnie jest wyznaczonych 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) i 849 obszarów ochrony siedlisk (SOO), w tym 364 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Pokrywają one prawie 20 proc. powierzchni kraju. Większość obszarów naturowych powstała na terenach leśnych.

Natura 2000 na obszarze objętym lokalną strategią rozwoju pojezierza myśliborskiego

Natura 2000 na obszarze objętym lokalną strategią rozwoju pojezierza myśliborskiego

Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Specjalne Obszary Ochrony – zwane obszarami siedliskowymi, są tworzone dla ochrony wybranych gatunków roślin i zwierząt (innych niż ptaki) oraz siedlisk przyrodniczych. Każde państwo członkowskie przedstawia KE listę leżących na jego terytorium obszarów odpowiadającym gatunkowo i siedliskowo wymogom zawartym w Dyrektywie siedliskowej. Po przedłożeniu listy, obszary są wartościowane i selekcjonowane. Następnie Komisja Europejska zatwierdza w drodze decyzji obszary jako "obszary mające znaczenie dla Wspólnoty - OZW" (Site of Community Importance - SCI). Od tego momentu uzyskują one status obszarów Natura 2000. Kraje członkowskie w ciągu 6 lat od decyzji Komisji zobowiązane są do wyznaczenia tych ostoi jako specjalne obszary ochrony.

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (SOO) Obszary Specjalnej Ochrony - zwane też obszarami ptasimi, to obszary tworzone przez poszczególne państwa członkowskie na podstawie kryteriów podanych w Dyrektywie ptasiej dla ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków. Komisja Europejska weryfikuje, czy krajowa sieć obszarów uwzględnia wszystkie istotne ostoje ptaków w danym kraju oraz czy wyznaczone obszary stanowią spójną całość.

Dokumentacja dla obszarów Natura 2000  Standardowe formularze danych  Mapy cyfrowe

Dla każdego obszaru Natura 2000 opracowana jest dokumentacja, która składa się z:  Standardowego Formularza Danych (Standard Data Form SDF), w którym zawarte są najważniejsze informacje o położeniu i powierzchni obszaru, występujących typach siedlisk przyrodniczych i gatunkach „naturowych", ich liczebności lub reprezentatywności w skali kraju, wartości przyrodniczej i zagrożeniach,  mapy cyfrowej w postaci wektorowej

Mapy cyfrowe  http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/  http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/  http://natura2000.eea.europa.eu/#

Natura 2000 a działalność człowieka Założeniem sieci Natura 2000 jest dążenie do harmonijnego współistnienia człowieka i przyrody. Oznacza to, że brany jest pod uwagę nie tylko aspekt przyrodniczy, ale również interes człowieka, o ile nie zagraża on chronionym siedliskom czy gatunkom. Na obszarach Natura 2000 można więc podejmować różnego rodzaju działalność, jeśli nie wpływa ona na stan chronionego obszaru. Często zdarza się, że taka działalność jest wręcz pożądana.

Natura 2000 a inwestycje Ochrona przyrody w ramach sieci Natura 2000 nie musi być sprzeczna z realizacją inwestycji i rozwojem. Jednak planowane inwestycje oraz projekty planów i programów, których realizacja może mieć szkodliwy wpływ na obszary Natura 2000, wymagają przeprowadzenia uprzedniej oceny ich wpływu na siedliska przyrodnicze i gatunki, dla ochrony których dany obszar został utworzony.

Należy podkreślić, iż wszystkie plany i inwestycje, które nie będą wywierały istotnie negatywnego wpływu na chronione gatunki i siedliska przyrodnicze, są dopuszczalne. Nawet w razie stwierdzenia znacząco negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000 nie wyklucza się w bezwzględny sposób możliwości zrealizowania przedsięwzięcia czy przyjęcia planu.

Natura 2000 a lasy Lasy są ostojami wielu istotnych elementów różnorodności biologicznej o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania środowiska, ale także sposobem gospodarczego użytkowania ziemi. Dostarczają korzyści gospodarczych, przede wszystkim drewna, czy owoców runa leśnego. Gospodarka leśna pozostaje zatem w rozmaitych interakcjach z celami ochrony unikatowych gatunków i siedlisk przyrodniczych. Dlatego też da się pogodzić z celami sieci Natura 2000, wymagając co najwyżej niewielkich modyfikacji, mieszczących się w zakresie decyzji Komisji TechnicznoGospodarczych, planu urządzania lasu czy w zakresie zapisów Programu Ochrony Przyrody.

Natura 2000 a morze Obszary Natura 2000 chronią nie tylko siedliska i gatunki na lądzie, ale również znaczną część polskiego Bałtyku (zarówno w morskich wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym, jak i w wyłącznej strefie ekonomicznej). Morskie obszary mają swoją specyfikę - zdecydowanie mniejszą liczbę typów siedlisk i gatunków w porównaniu z lądem, jednolitą strukturę własności (Skarb Państwa), inne są też źródła zagrożeń bałtyckiej przyrody. Wykorzystanie morskich obszarów Natura 2000, m.in.:  wędkarstwo i rybołówstwo  turystyka i rekreacja (wypoczynek na plaży, surfing, kitesurfing, rejsy łodziami itp., birdwatching)  farmy wiatrowe  wydobywanie materiału z dna (piasek, głazy)

Natura 2000 a rolnictwo Tereny rolnicze mają w Polsce znaczący udział w sieci Natura 2000. Nie znaczy to, że należy zaprzestać rolniczego użytkowania chronionych obszarów. Jak w innych przypadkach, tak również w rolnictwie działalność człowieka na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniom, pod warunkiem, że nie szkodzi siedliskom przyrodniczym oraz gatunkom roślin i zwierząt podległych ochronie. Rolnicze użytkowanie gruntów jest czasem niezbędne dla utrzymania siedlisk i gatunków. Konieczne jest szczególnie wykaszanie łąk i pastwisk lub wypasanie na nich bydła. Takie użytkowanie chroni przed zarastaniem drzewami i krzewami, co ma ogromne znaczenie dla przetrwania gatunków związanych z niską roślinnością trawiastą. W porównaniu z krajami Unii polskie rolnictwo stosunkowo łagodnie obeszło się z przyrodą. Wciąż jednak zachodzą w nim niekorzystne dla przyrody zmiany. By im zapobiec i zachęcić rolników do gospodarowania w zgodzie z naturą, stworzono europejski system finansowy, który wspiera działania służące zachowaniu i poprawie stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków na obszarach wiejskich. Polska ma wyjątkową szansę, by wykorzystać fakt, że posiadamy jeszcze przyrodę i wiejskie krajobrazy, jakich zazdroszczą nam mieszkańcy zachodniej Europy.

Główne źródła finansowania sieci Natura 2000 1. 2.

3. 4.

5. 6.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Fundusz Spójności Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (w tym programy rolnośrodowiskowe) Europejski Fundusz Rybacki Wsparcie w ramach europejskich funduszy strukturalnych Program LIFE+

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) Zadaniem EFRR jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju regionów należących do UE. Fundusz wspiera ochronę środowiska. Dofinansowanie ze środków funduszu mogą otrzymać : zarówno przedsiębiorcy jak i administracja centralna czy lokalna realizująca projekty środowiskowe. Więcej informacji na : www.funduszeeuropejskie.gov.pl

Fundusz Spójności Zadaniem Funduszu Spójności jest zmniejszenie różnic w poziomie gospodarczo-społecznym krajów i regionów UE. Pomoc z funduszu ma zasięg krajowy a nie regionalny jak jest w przypadku funduszy strukturalnych. Celem funduszu jest wzmacnianie spójności społecznej i gospodarczej UE poprzez finansowanie dużych projektów tworząc spójną całość w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (dostosowanie istniejących obiektów do norm europejskich, budowa nowych elementów sprzyjających poprawie stanu środowiska naturalnego). Więcej informacji na :www.funduszspojnosci.gov.pl

Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich EFRROW finansuje projekty mające na celu zrównoważony rozwój sektorów rolnictwa i leśnictwa, poprawę konkurencyjności gospodarki rolnożywnościowej, wzrost zatrudnienia, rozwój przedsiębiorczości, turystyki, rozwiniecie infrastruktury, ułatwienie dostępu do usług oraz podniesienie jakości życia na terenach wiejskich. Środki EFRROW dostępne są w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich W ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na wsparcie obszarów Natura 2000 przeznaczono 460 mln EUR. Finansowanie objęło takie działania jak :  ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000  ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach. Zgodnie z decyzjami jakie dotychczas zapadły w sprawie Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2014 – 2020 Polska jest największym beneficjentem środków przeznaczonych na rolnictwo. Przewiduje się, że 30 proc. wydatków na PROW trafi na działania związane z ochroną środowiska i klimatem . Polska uzyskała zgodę, by z tej puli płacone były dopłaty do trudnych warunków gospodarowania (tzw. ONW- Obszary ONW to tereny, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na warunki naturalne, ale także występuje tu możliwość nadmiernego wyludnienia. Wyróżniamy 3 grupy : 1- strefy górskie, 2strefy nizinne, 3- obszary ze specyficznymi utrudnieniami.) jak i dopłaty związane z programem Natura 2000.

Program Rolnośrodowiskowy Program rolnośrodowiskowy realizowany jest w ramach PROW. Istota programu jest przyznawanie rolnikom, którzy dobrowolnie przyjmują zobowiązania rolnośrodowiskowe, środków finansowych, stanowiących rekompensacje utraconego dochodu oraz dodatkowych ponoszonych kosztów. Celem programu jest poprawa środowiska przyrodniczego obszarów wiejskich , w szczególności : - przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo oraz zachowanie bioróżnorodności biologicznej na obszarach wiejskich - promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania - odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód - ochrona zagrożonych lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych

Co należy robić? Programy rolnośrodowiskowe wymagają od rolników podejmowania działań dodatkowych względem normalnego gospodarowania lub zaniechania niektórych działań. Mogą to być na przykład: - rezygnacja ze stosowania chemicznych środków ochrony roślin na brzegach pól, przy zadrzewieniach, aby poprawić warunki żerowania gatunków mających swe remizy w tych miejscach - opóźnianie prac polowych, szczególnie koszenia użytków zielonych do czasu wyprowadzenia lęgów wiosennych przez ptaki - pozostawianie fragmentów odłogowanych pól, aby ptaki i inne grupy zwierząt miały więcej pożywienia - koszenie opuszczonych i nie użytkowanych łąk w celu przeciwdziałania naturalnej sukcesji i zamianie tych otwartych siedlisk na lasy.

Pakiety rolnośrodowiskowe w latach 20004-2006 i 2007-2013

Rolnicy realizujący „pakiety przyrodnicze” gospodarujący na obszarach „naturowych” otrzymują wyższe dofinansowania niż rolnicy spoza tych obszarów, co przedstawia poniższa tabela.

PROW 2014-2020 – Program rolnośrodowiskowy Zgodnie z nowymi założeniami program rolnośrodowiskowy będzie obejmował następujące pakiety rolnośrodowiskowe: • Pakiet 1 - Rolnictwo zrównoważone • Pakiet 2 i 3 – Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 oraz cenne siedliska poza obszarami Natura 2000 • Pakiet 4 – Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie • Pakiet 5 – Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie • Pakiet 6 – Ochrona gleb i wód • Pakiet 7 – Strefy buforowe i miedze śródpolne • Rolnictwo ekologiczne – osobny program - Pakiet 1 – Uprawy rolnicze - Pakiet 2 - Uprawy warzywne - Pakiet 3 – Uprawy sadownicze + jagodowe - Pakiet 4 - Uprawy paszowe

PROW 2014-2020 Przyjęty przez Radę Ministrów 15 kwietnia projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020), został przekazany do Komisji Europejskiej. Teraz KE będzie go analizować i jeżeli prowadzone w trakcie opiniowania tego dokumentu negocjacje będą przebiegały sprawnie, w ciągu kolejnych 6 miesięcy powinien on zostać zatwierdzony i nasz kraj będzie mógł rozpocząć rozdysponowywanie środków z tego Programu. Zanim projekt PROW 2014 - 2020 został przedstawiony do akceptacji Radzie Ministrów, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadziło konsultacje społeczne. Zgłoszone w trakcie ich trwania opinie i postulaty umożliwiły przygotowanie takich rozwiązań, które mają zapewnić skuteczne wsparcie i rozwój rolnictwa oraz obszarów wiejskich. Projekt można zobaczyć na stronie : http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/prow-2014-2020.html

Europejski Fundusz Rybacki Fundusz jest instrumentem Wspólnej Polityki Rybołówstwa, która ma na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju gospodarczego sektora rybołówstwa, wzrost zatrudnienia i przedsiębiorczości, poprawę konkurencyjności oraz ochronę środowiska wodnego na obszarach działalności rybackiej (połowów, przetwórstwo i handel zasobami). Wspólna Polityka Rybołówstwa na lata 2014 – 2020 ma za zadanie wprowadzenie zrównoważonych połowów ryb, które nie będą zagrażały poszczególnym gatunkom. Działania finansowane z funduszu w istotny sposób przyczyniają się do zachowania bioróżnorodności szczególnie w obszarach morskich sieci Natura 2000. Środki EFR dostępne są w ramach Programu Operacyjnego Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich (PO RYBY).

PE zatwierdził Europejski Fundusz Morski i Rybacki na lata 2014-2020 – o budżecie ok. 6,5 mld euro. Priorytetem ma być wspieranie rybaków prowadzących działalność na małą skalę, młodych rybaków i rodzin rybackich.

Wsparcie w ramach europejskich funduszy strukturalnych Z Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności możliwe jest finansowanie szeregu działań na rzecz wsparcia obszarów Natura 2000 w ramach kategoriach :  51 – promowanie różnorodności i ochrony przyrody  53 – zapobieganie ryzyku  55 – promocja zasobów naturalnych  56 – ochrona i waloryzacja dziedzictwa naturalnego Pomocne jest, gdy działania i projekty związane z ochroną przyrody wpisane są w Regionalne Programy Operacyjne.

Program LIFE+ Program stanowi kontynuację realizowanego w okresie 2007-2013 programu LIFE+. Jest to jedyny instrument dedykowany wyłącznie środowisku i zapewniający środki finansowe na jego ochronę. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących ochrony środowiska. Komisja Europejska zaproponowała, aby w perspektywie 2014-2020 budżet programu wyniósł 3,2 miliarda euro. W nowym okresie finansowania w ramach LIFE+ wyróżnione zostały dwa podprogramy dedykowane: podprogram na rzecz środowiska i podprogram na rzecz klimatu. LIFE+ obejmuje różnorodne zagadnienia począwszy od ochrony przyrody i różnorodności biologicznej (Natura 2000)przez zmiany klimatu ochronę powietrza, gleb i wód, przeciwdziałanie hałasowi, ochronę zdrowia aż po działania mające na celu wzrost świadomości społecznej w dziedzinie ochrony środowiska. Więcej informacji na stronie NFOŚiGW : http://www.nfosigw.gov.pl/

Wspieranie biznesu na rzecz bioróżnorodności

Korzyści wynikające z istnienia sieci Natura 2000 na terenie gminy 1. Możliwości rozwoju przedsiębiorczości w gminie  rozwój rolnictwa ekologicznego, rolnictwo przyjazne dla środowiska i różnorodności biologicznej: ekologiczne, integrowane i obsługa tej produkcji w specjalistyczne środki produkcji, maszyny, usługi  prowadzenie upraw i hodowli ras i odmian rodzimych  przetwórstwo i produkcja wyrobów certyfikowanych i budowanie rynku dla tych wyrobów;  produkcja i przetwarzanie biomasy jako „zielone” źródła energii  pszczelarstwo i inne niszowe formy produkcji odgrywające ważną role w podtrzymywaniu ekosystemów naturalnych  zachowane walory przyrodnicze obszaru  agroturystyka, turystyka kwalifikowana, ekoturystyką: ornitologiczna, botaniczna, krajoznawcza, turystyka kulinarna  promocja regionu, rozwój turystyki a co za tym idzie rozwój infrastruktury turystycznej oraz tworzenie nowych miejsc pracy  obszary Natura 2000 są uprzywilejowane w stosunku do innych form ochrony przyrody w przypadku ubiegania się o dodatkowe fundusze przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich i ochronę środowiska

Korzyści wynikające z istnienia sieci Natura 2000 na terenie gminy c.d. 2. Edukacja ekologiczna, zielone szkoły, zloty młodzieży szkolnej, studenckiej • rozwój rzemiosła artystycznego • zachowanie ginących zawodów (hafciarstwo, garncarstwo, kowalstwo i inne) • rozwój usług (hotelarstwo, gastronomia, transport, wypożyczanie sprzętu turystycznego i inne) • promocja regionu za pomocą silnej europejskiej marki jaką jest Natura 2000 • organizacja cyklicznych tematycznych imprez plenerowych • zdobycie dofinansowania na realizację projektów i programów poprawiających stan infrastruktury (kanalizacja, drogi, ścieżki rowerowe, kotłownie na biomasę, programy edukacyjne i szkoleniowe, konkursy itp.) • dywersyfikacja źródeł dochodów ludności wiejskiej

Korzyści wynikające z istnienia sieci Natura 2000 na terenie gminy c.d. 3. Korzyści finansowe osiągane w ramach :  Programów rolnośrodowiskowych  Programów LIFE+  Europejskich funduszy strukturalnych  Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)  Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR)

Przydatne linki http://poznajnature.pl/ http://natura2000.gdos.gov.pl/ http://www.gdos.gov.pl/ http://www.gios.gov.pl/ http://ec.europa.eu/environment/nature/ http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/ http://natura2000.eea.europa.eu/# http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ http://www.minrol.gov.pl/

Bibliografia    

http://e-natura2000.pl/ http://natura2000.gdos.gov.pl/ http://natura2000.org.pl/ http://poznajnature.pl/

 http://www.gdos.gov.pl/            

http://natura2000.eea.europa.eu/# http://ec.europa.eu/environment/nature/ http://www.nfosigw.gov.pl/ http://ec.europa.eu/index_pl.htm http://www.doradcaprow.pl/ http://www.arimr.gov.pl/ http://misjanatura.fwie.pl/ http://www.ekoportal.gov.pl/ http://gajanet.pl/przyjazne-rolnictwo/natura-2000/ http://ine-isd.org.pl/ http://lop.szczecin.pl/natura2000/ http://natura2000.fwie.pl/