IV.
D OM A USTRIACKI (XVI–XX W.)
1. Habsburgowie F ERDYNAND I ( S . 265) ◊ M AKSYMILIAN ( S . 288) R UDOLF ( S . 294) ◊ M ACIEJ ( S . 297) F ERDYNAND II ( S . 299) F RYDERYK I
Z
P ALATYNATU ( S . 303)
F ERDYNAND III ( S . 321) ◊ F ERDYNAND IV ( S . 327) L EOPOLD I ( S . 328) ◊ J ÓZEF I ( S . 334) K AROL II|III ( S . 338) K AROL III B AWARSKI ( S . 341)
2. Habsburgowie Lotaryńscy M ARIA T ERESA ( S . 349) J ÓZEF II ( S . 367) ◊ L EOPOLD II ( S . 370) F RANCISZEK I ( S . 423) ◊ F ERDYNAND V ( S . 445) F RANCISZEK J ÓZEF I ( S . 446) K AROL III|IV ( S . 453)
263
WŁADCY CZECH I WĘGIER
264
1. Habsburgowie
FERDYNAND I O J C I E C : Filip
Zwany Pięknym, był on jedynym synem Maksymiliana I, cesarza niemieckiego oraz arcyksięcia Austrii z dynastii Habsburgów (zob. Tablica III, s. 160), i jego pierwszej żony Marii zwanej Bogatą, księżnej Burgundii, Brabancji, Limburgii, Luksemburga i Geldrii, hrabiny Charolais, Flandrii, Artois, Hainaut, Holandii, Zelandii, Nevers, Rethel i Namur, hrabiny palatyna Burgundii, margrabiny Antwerpii, pani Malines etc., córki Karola Zuchwałego, księcia Burgundii etc. Urodził się 22 VI 1478 r. na zamku w Brugii. Po przedwczesnej śmierci matki (27 III 1482 r.) został władcą Niderlandów, jednak z uwagi na małoletniość księcia rządy w jego imieniu sprawował ojciec. Po śmierci Izabeli I Kastylijskiej 26 XI 1504 r. został proklamowany królem Kastylii i Leónu (koregentem żony), przyjmując imię Filipa I. Zmarł nagle 25 IX 1506 r. w pałacu Casa del Cordón w Burgos (Kastylia); przyczyną śmierci była prawdopodobnie złośliwa febra (być może tyfus), niewykluczone także, że został otruty na polecenie Ferdynanda Aragońskiego. Serce Filipa złożono u boku jego matki w katedrze NMP w Brugii, zwłoki zaś, po upływie blisko dwóch i pół roku, kiedy to oszalała z rozpaczy wdowa przewoziła je z miejsca na miejsce, spoczęły w klasztorze św. Klary w Tordesillas nieopodal Valladolid. Później, na rozkaz jego syna, cesarza Karola V (król hiszpański Karol I), przeniesiono je do kaplicy królewskiej w katedrze w Granadzie.
265
WŁADCY CZECH I WĘGIER Żoną Filipa I Pięknego została poślubiona 20 X (wedle innych opracowań 21 VIII) 1496 r. w Lier nieopodal Antwerpii infantka kastylijska Joanna. M A T K A : Joanna Zwano ją Szaloną, jej rodzicami byli noszący miano Królów Katolickich Ferdynand V Aragoński i Izabela I Kastylijska, władcy zjednoczonej Hiszpanii. Urodziła się 6 XI 1479 r. w alkazarze królewskim w Toledo. Po śmierci matki 26 XI 1504 r. Joanna wraz z mężem zostali proklamowani królem i królową Kastylii i Leónu. Od śmierci Filipa I (1506), wobec niepoczytalności Joanny, rządy w jej imieniu sprawował Ferdynand V Aragoński, a gdy i on zmarł 23 I 1516 r. Joanna została królową Aragonii, Nawarry, Neapolu, Sycylii i Sardynii. 13 III 1516 r. w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli ogłoszono wspólne rządy w Hiszpanii Joanny i jej syna Karola (od 1519 r. cesarza Karola V). Joanna zmarła 13 IV 1555 r. na zamku w Tordesillas pod Valladolid (Kastylia), gdzie przebywała w zamknięciu od 1509 r. Została pochowana w klasztorze św. Klary w Tordesillas, skąd w 1574 r. jej prochy przewieziono na rozkaz króla hiszpańskiego Filipa II do klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem. Ostatecznie spoczęły one u boku męża i rodziców Joanny w królewskiej kaplicy w katedrze w Grenadzie. R O D Z E Ń S T W O {1 – 5} : 1 Eleonora. Urodziła się 24 XI 1498 r. na zamku w Brukseli. Pierwszym jej mężem został poślubiony 24 XI 1518 r. w Crato Manuel I Wielki, król Portugalii i Algarve od 1495 r. (ur. Alcocheta 1 VI 1469, zm. Lizbona 13 XII 1521), syn Ferdynanda, infanta portugalskiego, księcia Viseu i Beji z dynastii z Aviz; dochowali się dwojga dzieci. 4 lub 8 VII 1530 r. w opactwie Veien (Portugalia) i ponownie 5 VIII tego roku w Captieux nieopodal Bordeaux Eleonora została żoną Franciszka I, króla Francji od 1515 r. (ur. Cognac 12 IX 1494, zm. Rambouillet 31 III 1547), syna Karola, hrabiego Angoulême i Périgord, potomka bocznej linii dynastii Walezjuszy (Valois-Angoulême). Po śmierci drugiego męża, z którym nie miała dzieci, Eleonora przeniosła się na dwór swojej siostry Marii, byłej królowej węgierskiej, do Brukseli, a później do Hiszpanii. Zmarła 18 II 1558 r. w Talaveruela, prawdopodobnie na serce, wskutek wstrząsu jakiego doznała po spotkaniu z córką, której nie widziała od kilkudziesięciu lat. Została pochowana w panteonie infantów w obrębie nekropolii królewskiej w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem.
266
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 2 Karol. Przez Hiszpanów zwany był Złocistym (el Dorado). Urodził się 24 II 1500 r. na zamku w Gandawie. Po śmierci ojca (1506) odziedziczył tron Niderlandów, ze względu na małoletniość pozostawał jednak pod kuratelą swojej ciotki Małgorzaty, sprawującej z ramienia cesarza Maksymiliana I rządy namiestnicze. 5 II 1515 r. na zamku brukselskim nastąpiło oficjalne przejęcie rządów osobistych przez Karola. Po śmierci Ferdynanda V Aragońskiego (23 I 1516), Karol polecił mianować się współpanującym matki, prawowitej królowej Kastylii, Leónu, Aragonii, Nawarry, Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz tytularnej królowej Jerozolimy, i jako taki przybrał imię Karola I. 13 III 1516 r. w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli Karol i Joanna zostali uroczyście ogłoszeni władcami Hiszpanii, a biskup Badajoz wręczył królowi poświęcony uprzednio miecz jako symbol jego urzędu. Po śmierci Maksymiliana I (1519) Karol został arcyksięciem Austrii, księciem Styrii, Karyntii i Krainy, hrabią Tyrolu i Gorycji oraz hrabią w Szwabii i Bryzgowii. 28 VI 1519 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) pod imieniem Karola V, a 22 X 1520 r. w kaplicy Karola Wielkiego w Akwizgranie miała miejsce jego koronacja. Na mocy traktatu w Wormacji 21 IV 1521 r. przekazał Ferdynandowi Arcyksięstwo Austrii, księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, a w myśl kolejnej umowy podpisanej 7 II 1522 r. w Brukseli scedował na niego ponadto Tyrol i Bryzgowię. 22 II 1530 r. w kościele św. Petroniusza w Bolonii papież Klemens VII koronował Karola na króla Longobardów (Italii), a 24 II nałożył mu na głowę koronę cesarską – była to ostatnia koronacja cesarska władcy Niemiec dopełniona przez biskupa Rzymu. W 1535 r. Karol wcielił do posiadłości hiszpańskich księstwo Mediolanu, co potwierdził rozejm w Nicei z 18 VI 1538 r. W 1540 r. nadał Mediolan swemu synowi Filipowi II, w 1554 r. przekazał mu ponadto władzę w posiadłościach włoskich, 25 X 1555 r. abdykował na jego rzecz w Niderlandach, a 16 I 1556 r. – w Hiszpanii. 12 IX 1556 r. we Frankfurcie nad Menem, w obecności książąt elektorów, Karol formalnie zrezygnował z korony cesarskiej, po czym wyjechał do Hiszpanii. Zmarł 21 IX 1558 r. w klasztorze hieronimitów w San Yuste koło Toledo, gdzie też został pochowany. W 1568 r., na polecenie jego syna Filipa II, zwłoki cesarza złożono w panteonie królów w obrębie nekropolii królewskiej w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real), będącym częścią kompleksu pałacowo-klasztornego Eskurial (Escorial) pod Madrytem. Żoną Karola V (I) została 10 III 1526 r. w katedrze w Sewilli jego siostra cioteczna Izabela (ur. Lizbona 4 X 1503, zm. Toledo 1 V 1539, pochowana w .Granadzie, od 1568 r. w panteonie królewskim w klasztorze św. Wawrzyńca w Eskurialu), córka Manuela I Wielkiego, króla Portugalii i Algarve, oraz infantki kastylijskiej Marii, rodzonej siostry matki Karola. Ich potomkowie przejęli rządy w hiszpańskiej części dziedzictwa
267
WŁADCY CZECH I WĘGIER habsburskiego (Hiszpania i jej posiadłości zamorskie, tzw. Indie Zachodnie, ponadto Neapol, Sycylia, Sardynia, Mediolan, Południowe Niderlandy, a w latach 1580–1640 także Portugalia i Algarve) ; linia ta, często wchodząca w koligacje matrymonialne z linią czesko-węgierską (austriacką), wygasła w 1700 r. na bezpotomnym królu Karolu II. 3 Izabela. W Danii zwano ją Elżbietą, urodziła się 18 VII 1501 r. na zamku w Brukseli. 18 VII 1501 r. w Brukseli i ponownie 11 VII 1514 r. tamże odbyły się jej zaślubiny per procura, a 12 VIII 1515 r. na zamku w Kopenhadze poślubiła osobiście Chrystiana II zwanego Okrutnym, króla Danii i Norwegii w latach 1514–23, króla Szwecji w latach 1520–21 (ur. Nyborg 1 lub 2 VII 1481, zm. Kalundborg 25 I 1559), syna Jana (Hansa), króla Danii, Norwegii i Szwecji z dynastii Oldenburgów; miała z nim kilkoro dzieci. Po zdetronizowaniu męża Izabela wraz z nim schroniła się w rodzinnych Niderlandach. Zmarła 19 I 1526 r. w Zwijnaarde nieopodal Gandawy i została pochowana w klasztorze św. Piotra tamże. W 1883 r. jej prochy wraz ze szczątkami małżonka przewieziono do Danii i złożono w katedrze św. Kanuta w Odense. 4 Maria, małżonka Ludwika II, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 255 w jego biogr.). 5 Katarzyna. Urodziła się jako pogrobowiec 14 I 1507 r. w Torquemadzie (Kastylia) i 5 II 1525 r. w Salamance poślubiła swojego kuzyna Jana III Pobożnego, króla Portugalii i Algarve od 1521 r. (ur. Lizbona 6 VII 1502, zm. tamże 11 VI 1557), syna króla Manuela I Wielkiego, potomka dynastii z Aviz, oraz infantki kastylijskiej Marii, rodzonej siostry matki Katarzyny ; mieli dziewięcioro dzieci. Po śmierci męża Katarzyna wraz ze swoim szwagrem, kardynałem-infantem Henrykiem, sprawowała regencję w imieniu trzyletniego wnuka, króla Sebastiana. Zmarła 12 II 1578 r. w Lizbonie i została pochowana u boku męża w kościele św. Marii przy klasztorze hieronimitów w Belém.
FERDYNAND I Urodził się 10 III 1503 r. w rezydencji Alcalá de Henares nieopodal Madrytu. Na mocy układu zawartego 21 IV 1521 r. w Wormacji otrzymał od swego brata Karola arcyksięstwo austriackie, księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, a w myśl umowy brukselskiej z 7 II 1522 r. uzyskał ponadto hrabstwo Tyrolu, Bryzgowię oraz Wirtembergię skonfiskowaną przez cesarza księciu Ulrykowi (tą ostatnią zwrócił oponentowi 29 VI 1534 r. na mocy traktatu w Kaaden). 23 X 1526 r. w Pradze został wybrany królem Czech, a 16 XII 1526 r. w Pożoniu (Preszburg, obecna Bratysława) część możnych węgierskich obwołała go królem Węgier (podczas gdy w listopadzie tego roku grupa panów węgierskich wybrała w Székesfehérvár królem Jana I Zápo-
268
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) lyę, por. s. 256). 24 II 1527 r. w katedrze św. Wita w Pradze miała miejsce koronacja Ferdynanda na króla Czech, a 3 XI tego roku w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski) został koronowany królem Węgier. 5 I 1531 r. w Kolonii został wybrany królem niemieckim (rzymskim) i koronowany 11 I tego roku w katedrze akwizgrańskiej. Po abdykacji Karola V 12 IX 1556 r. przyjął tytuł cesarza, a 15 III 1558 r. we Frankfurcie nad Menem został nim uroczyście proklamowany. Żoną Ferdynanda I została poślubiona per procura 22 VII 1515 r. w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu, ponownie per procura w dniu 11 XII 1520 r. w kościele św. Jakuba w Innsbrucku (Tyrol) i osobiście 27 lub 26 V 1521 r. w katedrze w Linzu : Anna Jej ojcem był Władysław II Jagiellończyk, król Czech i Węgier (zob. s. 248). Urodziła się 23 VII 1503 r. na zamku w Budzie i prawdopodobnie na chrzcie otrzymała imię Elżbiety (na cześć swej babki ojczystej) i dopiero po przedwczesnej śmierci matki w 1506 r. ojciec nadał jej imię na pamiątkę zmarłej. 25 I 1527 r. w katedrze św. Wita na zamku praskim Anna została ukoronowana na królową czeską, a 4 XI tego roku w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski) miała miejsce jej koronacja na królową Węgier. Zmarła wskutek gorączki popołogowej lub też wycieńczenia porodem 27 I 1547 r. na zamku w Pradze i spoczęła w praskiej katedrze św. Wita. Potomstwo {1–15}: 1 Elżbieta Urodziła się 9 VI lub 9 VII 1526 r. na zamku w Linzu. Jej mężem został 16 V 1543 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie Zygmunt II August, wielki książę litewski od 1529 r., król Polski od 1548 r. (koregent ojca od 1530 r.) (ur. Kraków 1 VIII 1520, zm. Knyszyn 7 VII 1572), syn Zygmunta I Starego i Bony Marii Sforzy, księżniczki mediolańskiej (zob. s. 251 w biogr. Władysława II, króla Czech i Węgier); małżeństwo to pozostało bezdzietne. Elżbieta zmarła wskutek kilkunastu ataków epilepsji 15 VI 1545 r. na zamku w Wilnie i została pochowana w podziemiach kaplicy św. Kazimierza w katedrze śś. Stanisława i Władysława w Wilnie. Po jej śmierci Zygmunt August poślubił Barbarę, córkę Jerzego Radziwiłła, hetmana wielkiego litewskiego, a następnie arcyksiężniczkę Katarzynę, rodzoną siostrę Elżbiety (zob. s. 275).
269
WŁADCY CZECH I WĘGIER 2 MAKSYMILIAN (zob. s. 288). 3 Anna Urodziła się 7 VII 1528 r. na zamku w Pradze, a 4 VII 1546 r. w Regensburgu (Ratyzbonie) wyszła za Albrechta V Wielkodusznego, księcia Bawarii od 1550 r. (ur. Monachium 29 II 1528, zm. tamże 24 X 1579), syna księcia Wilhelma IV Wytrwałego z dynastii Wittelsbachów oraz Marii Jakobiny, córki Filipa I, margrabiego Badenii na Sponheim. Mieli następujące potomstwo: 1 Karol (ur. i zm. 1547). 2 Wilhelm V Pobożny, książę Bawarii (ur. 1548, zm. 1626); jego żoną została w 1568 r. Renata (ur. 1544, zm. 1602), córka Franciszka I, księcia Lotaryngii i Baru ; jednym z ich dzieci była Maria Anna, pierwsza żona Ferdynanda II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 300). 3 Ferdynand (ur. 1550, zm. 1608); w 1588 r. zawarł morganatyczne małżeństwo z Marią (ur. 1574, zm. 1614), córką Jerzego von Pattenbeck. Ich potomkowie nosili tytuł hrabiów Wartenberg i byli pozbawieni praw sukcesyjnych w Bawarii. 4 Maria, żona Karola II, arcyksięcia austriackiego, księcia Styrii, Karyntii i Krainy (szczegóły zob. s. 277). 5 Maksymiliana Maria (ur. 1552, zm. 1614). 6 Fryderyk (ur. 1553, zm. 1554). 7 Ernest, arcybiskup elektor Kolonii, biskup Freising, Hildesheim, Liége i Monastyru (Münster) (ur. 1554, zm. 1612). Anna zmarła 16 lub 17 X 1590 r. na zamku w Monachium i została pochowana w krypcie monachijskiej katedry NMP (Liebfrauendom). 4 Ferdynand II Urodził się 14 VI 1529 r. na zamku w Linzu. Od 1547 r. sprawował z ramienia ojca godność namiestnika Czech. Na mocy umowy rodzinnej oraz testamentu Ferdynanda I, sygnowanego 25 II 1554 r. w Wiedniu, określono podział terytoriów dziedzicznych austriackiej linii Habsburgów: zgodnie z nim po śmierci cesarza (1564) Ferdynand otrzymał hrabstwo Tyrolu oraz tzw. Austrię Przednią, czyli Przedarulanię (Vorarlberg), a także Bryzgowię i Burgau. W 1567 r. jego starszy brat Maksymilian odwołał go z urzędu namiestnika czeskiego. Po śmierci Stefana Batorego arcyksiążę wziął udział w wolnej elekcji o tron Polski (30 VI 1587), jednak jego kandydatura nie znalazła większego poparcia wśród szlachty. Zmarł 24 I 1595 r. na zamku w Innsbrucku
270
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (Tyrol) i został pochowany u boku pierwszej małżonki w podziemiach Srebrnej Kaplicy (Silbernen Kapelle) w obrębie innsbruckiego kościoła zamkowego. Pierwszą jego żoną została poślubiona potajemnie 7 lub 14 I 1557 r., może jesienią 1556 r., na zamku w Bresnicach (Czechy) (małżeństwo miało charakter morganatyczny): Filipina Należała do jednej z najbogatszych rodzin kupieckich ówczesnych Niemiec, była córką Franciszka Antoniego Welsera i Anny Adler. Urodziła się w 1527 r. W 1567 r. otrzymała od cesarza Maksymiliana II tytuł baronowej Zinneburga, a w 1570 r. została margrabiną Burgau i hrabiną Hohenberg. Po ujawnieniu jej małżeństwa, co nastąpiło po śmierci cesarza w 1578 r., została przez jego następcę Rudolfa kreowana księżną Ambras i Hohenberg. Zmarła 24 IV 1580 r. w zamku Ambras nieopodal Innsbrucku (Tyrol) i spoczęła w podziemiach Srebrnej Kaplicy (Silbernen Kapelle) w obrębie kościoła zamkowego w Innsbrucku, gdzie w 1595 r. dołączył do niej arcyksiążę Ferdynand. Potomstwo, wykluczone z sukcesji, dekretem cesarskim z dnia 1 VIII 1559 r. otrzymało nazwisko d’Au stri a {(i)–(vii)}: (i) Andrzej Urodził się 15 VI 1558 r. na zamku w Bresnicach (Czechy). Od młodości przeznaczony był do kariery kościelnej. 19 XI 1576 r. papież Grzegorz XIII mianował go kardynałem. W 1578 r. został wraz ze swoim młodszym bratem kreowany margrabią Burgau i otrzymał godność gubernatora Tyrolu i Alzacji. 15 VI 1580 r. został wybrany biskupem koadiutorem Brixen, którą to godność złożył 31 VII 1589 r. po elekcji na biskupa Konstancji. W 1590 r. uzyskał nominację na kardynała protodiakona, a 8 XII 1590 r. został intronizowany przez Grzegorza XIV, który mianował go ponadto legatem papieskim na Niemcy. Powtórny wybór Andrzeja na godność protodiakona odbył się w 1590 r., a 3 XI 1591 r. Innocenty IX dokonał jego intronizacji. W tym samym roku Andrzej postąpił na biskupstwo Brixen. Od września 1598 r. do sierpnia 1599 r. sprawował z ramienia króla hiszpańskiego Filipa II urząd namiestnika Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów (Flandria, Artois, Hennegau, Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg). Zmarł na skutek „ataku gorączki” 12 XI 1600 r. w Pałacu Apostolskim w Rzymie. Spoczął w niemieckim kościele Santa Maria dell’ Anima w Rzymie, a organy wewnętrzne kardynała złożono pod głównym ołtarzem kościoła Santa Maria del Campo Santo Teutonico w Watykanie.
271
WŁADCY CZECH I WĘGIER Andrzej d’Austria pozostawił potomstwo naturalne {1–3}: z Dorotą (zm. 29 VII 1605), córką Jana Franciszka, hrabiego Montfort, od 1570 r. żoną Kamila Degli Albizzi, ambasadora Toskanii : 1 Jan Jerzy Degli Albizzi. Urodzony w 1583 r., został uznany przez małżonka matki, który nadał mu swoje nazwisko. 3 VIII 1622 r. ożenił się z Zuzanną (ur. 22 IV 1597), córką Ernesta Yphofer von Yphoferstal. Jego dalsze go losy nie są znane. 2 Zuzanna Degli Albizzi. Urodzona w 1584 r., została uznana przez męża matki i otrzymała jego nazwisko. 3 XI 1604 r. poślubiła Jana Schratza (zm. Wilten 6 VII 1618). Zmarła 29 IV 1653 r. 3 Troje dzieci (nic więcej o nich nie wiadomo). (ii) Karol Urodził się 22 XI 1560 r. w zamku Krivoklat (niem. Bürglitz) w Czechach. W 1578 r. został wraz ze starszym bratem kreowany margrabią Burgau, a w 1609 r. otrzymał od swojego kuzyna, cesarza Rudolfa, tytuł książęcy. Zmarł 31 X 1618 r. w Überlingen i został pochowany w kościele parafialnym św. Marcina w Günzburgu. Żoną Karola d’Austria została 4 III 1601 r. jego kuzynka Sybilla (ur. 26 VIII 1557, zm. 16 XII 1627), córka Wilhelma III Bogatego, księcia Kliwii, Juliaku i Bergu, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii (zob. s. 274). Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Karol d’Austria pozostawił potomstwo naturalne {1–3}: z Klarą Elizą Izabelą, córką Fryderyka di Ferrero, markiza della Romagnano, i Adrianny di Gruato Provana: 1 Karol von Hohenberg. Urodził się ok. 1584 r. Był dwukrotnie żonaty : w 2 II 1615 r. w Günzburgu ożenił się z Anną Katarzyną von Waltenhofen (z nią córka), a 24 V 1621 r. poślubił Marię Jakobinę von Stolzingen, dziedziczkę Bronnhaupten (ur 1605, zm. 1635) (z nią dalsze dzieci). Zmarł 7 VII 1628 r. Linia męska jego potomków wygasła w 1728 r. 2 Ferdynand von Hohenberg. W 1617 r. pojął za żonę Barbarę von Breiningen zu Rumersheimb (zm. po 19 IV 1660), z którą dochował się potomstwa. 3 Anna Elżbieta von Hohenberg (wzmiankowana w 1618 r.). (iii)–(iv) Filip i Maria Były to bliźnięta, urodzone 7 VIII 1562 r. i zmarłe w dzieciństwie, jeszcze przed ujawnieniem małżeństwa rodziców. (v)–(vii) Marta oraz dwoje innych dzieci (zmarłe w dzieciństwie).
Drugą żoną Ferdynanda II, arcyksięcia austriackiego i hrabiego Tyrolu (zob. s. 270), została 14 lub 19 V 1582 r. w kościele zamkowym w Innsbrucku (Tyrol):
272
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Anna Katarzyna Była ona jego kuzynką, córką Wilhelma I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu, oraz arcyksiężniczki austriackiej Eleonory (zob. s. 275). Urodziła się 17 I 1566 r. w pałacu książęcym w Mantui. Po śmierci męża ufundowała w Innsbrucku (Tyrol) klasztor Służebniczek NMP (serwitek), gdzie niebawem sama wstąpiła, przyjmując imiona Maria Juliana (na cześć założycielki zakonu, św. Juliany Falconieri). Zmarła 3 VIII 1621 r. w swoim innsbruckim klasztorze i tam również została pochowana. LINIA TYROLSKA STARSZA Córki Ferdynanda i Anny Katarzyny {(i)–(iii)}: (i) Anna Eleonora Urodziła się 26 VI 1583 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) i tam również zmarła 15 I 1584 r. (ii) Maria Urodziła się 16 VI 1584 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). We wczesnej młodości wstąpiła do założonego przez jej matkę klasztoru serwitek w Innsbrucku, gdzie zmarła 2 III 1649 r. i gdzie również została pochowana. (iii) Anna Żona Macieja, cesarza niemieckiego, króla Czech oraz (jako Maciej II) króla Węgier (szczegóły zob. s. 297). Arcyksiążę Ferdynand II, hrabia Tyrolu, pozostawił również następujące potomstwo naturalne {1–2}: zapewne z Anną von Obrizon: 1 Weronika von Villanders. Urodzona w 1551 r., 23 IX 1584 r. poślubiła Jana Franciszka di Gonzaga, pana na Campitello (zm. 1564), dalekiego kuzyna mantuańskich Gonzagów (wywodzącego się od wspólnego przodka z XIV w.), który był wcześniej żonaty z Bianką Uberti i miał z nią liczne dzieci. Weronika zmarła bezdzietnie w 1589 r.
z Joanną, córką Krzysztofa Jakuba Lydl von Mayenburg i Anny Marii Fieger: 2 Jan Krzysztof von Hertenberg. Urodził się ok. 1592/93 r. i 26 II 1612 r. pojął za żonę Urszulę, córkę Damiana Giengera. Małżeństwo to okazało się jednak krótkotrwałe i bezdzietne, jako że młody małżonek zmarł już 2 IX 1613 r.
5 Maria Urodziła się 15 V 1531 r. na zamku w Pradze. Jej mężem został 18 VII 1546 r. w Regensburgu (Ratyzbonie) Wilhelm III Bogaty, książę Kliwii, Juliaku i Bergu od 1539 r. (ur. Düsseldorf 28 VII
273
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1516, zm. tamże 5 I 1592), syn Jana III, księcia Kliwii, Juliaku i Bergu, oraz Marii, córki Wilhelma VIII, księcia Juliaku i Bergu. Pierwszą żoną Wilhelma była Joanna III, późniejsza królowa Nawarry, żona Antoniego de Bourbon i matka króla francuskiego Henryka IV Wielkiego, lecz małżeństwo to nie zostało skonsumowane i na tej podstawie w 1545 r. anulował je papież Paweł III. Maria i Wilhelm III dochowali się następującego potomstwa: 1 Maria Eleonora (ur. 1550, zm. 1608); w 1573 r. wyszła za mąż za Albrechta Fryderyka, księcia pruskiego (ur. 1553, zm. 1618), z którym miała potomstwo. 2 Anna (ur. 1552, zm. 1632); w 1574 r. poślubiła Filipa Ludwika, palatyna Neuburga (ur. 1547, zm. 1614), i miała potomstwo. 3 Magdalena (ur. 1553, zm. 1633); w 1579 r. poślubiła Jana I, palatyna Zweibrücken (Dwóch Mostów) (ur. 1550, zm. 1604), i miała z nim potomstwo. 4 Karol Fryderyk (ur. 1555, zm. 1575). 5 Elżbieta (ur. 1556, zm. 1561). 6 Sybilla, poślubiła swojego kuzyna Karola dAustria, margrabiego Burgau (szczegóły zob. s. 271). 7 Jan Wilhelm, książę Kliwii, Juliaku i Bergu (ur. 1562, zm. 1609); jego pierwszą żoną została w 1585 r. Jakobina (ur. 1558, zm. 1597), córka Filiberta, margrabiego Badenii na Baden, a w 1599 r. ożenił się z Antonią (ur. 1568, zm. 1610), córką Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii i Baru. Księżna Maria zmarła 11 XII 1581 r. w zamku Hambach (Palatynat) i spoczęła w klasztorze Wniebowstąpienia NMP w Kliwii. 6 Magdalena Urodziła się 14 VIII 1532 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Po śmierci ojca (1564) wspólnie z młodszymi siostrami Małgorzatą oraz Heleną złożyła śluby czystości, przy czym przyrzekła ufundować klasztor żeński wzorowany na zakonie jezuitów, którego reguła zabraniała przyjmowania kobiet. 12 V 1567 r. brat Magdaleny, arcyksiążę Ferdynand II Tyrolski, położył kamień węgielny pod żeńską fundację klasztorną w Hall (Haller Damenstift) w Tyrolu ; na czele owego zgromadzenia stała Magdalena do końca życia. Zmarła 10 IX 1590 r. w Hall i spoczęła u boku młodszych sióstr w tamtejszym kościele jezuitów. W 1706 r. prochy Magdaleny, oraz spoczywających obok niej sióstr i bratanic przeniesiono do podziemi kolegiaty żeńskiego zgromadzenia w Hall, obecnej bazyliki Serca Jezusowego.
274
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 7 Katarzyna Urodziła się 15 lub 25 IX 1533 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) lub w wiedeńskim Hofburgu i 22 X 1549 r. w Mantui została wydana za mąż za Franciszka III Gonzagę, księcia Mantui od 1540 r. (ur. Mantua 10 III 1533, utonął w jeziorze Como tamże 22 II 1550), syna Fryderyka II Gonzagi, księcia Mantui oraz margrabiego (markiza) Montferratu, i jego żony Małgorzaty, córki Wilhelma XI Paleologa, margrabiego Montferratu ; jego młodszy brat Wilhelm został w późniejszym czasie mężem młodszej siostry Katarzyny – Eleonory (zob. poniżej). Po rychłej śmierci Fryderyka III, z którym nie dochowała się potomstwa, Katarzyna powróciła do Austrii. 23 VI 1553 r. w Wiedniu miały miejsce jej zaślubiny per procura, a 30 lub 31 VII tego roku w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu ślub osobisty z Zygmuntem II Augustem, królem Polski i wielkim księciem litewskim, wdowcem po Barbarze Radziwiłłównie oraz starszej siostrze Katarzyny – Elżbiecie (zob. s. 269). W 1566 r. bezdzietna Katarzyna opuściła na zawsze Polskę. Zmarła 28 lub 29 II 1572 r. na zamku w Linzu i została początkowo pochowana w kaplicy zamkowej, skąd w r. 1576 jej zwłoki przeniesiono do tamtejszego klasztoru św. Floriana. Uroczystości pogrzebowe królowej odbyły się jednak dopiero w 1614 r. na polecenie cesarza Macieja. 8 Eleonora Urodziła się 2 XI 1534 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a 26 IV 1561 r. w Mantui poślubiła Wilhelma I Gonzagę, księcia Mantui i margrabiego (markiza) Montferratu od 1540 r., w 1575 r. mianowanego księciem Montferratu (ur. Mantua 24 IV 1538, zm. Bozzolo lub Goito 14 VIII 1587), syna Fryderyka II Gonzagi, księcia Mantui oraz margrabiego Montferratu, i Małgorzaty, córki Wilhelma XI Paleologa, margrabiego Montferratu ; jego starszy brat Fryderyk III był żonaty ze starszą siostrą Eleonory – Katarzyną (zob. wyżej). Dziećmi Eleonory i Wilhelma byli : 1 Wincenty I, książę Mantui i Montferratu (ur. 1562, zm. 1612); jego pierwszą żoną została w 1581 r. Małgorzata (ur. 1567, zm. 1643), córka Aleksandra Farnese, księcia Parmy i Piacenzy, z którą rozwiódł się już w 1582 r. W 1584 r. ożenił się ze swoją kuzynką Eleonorą (ur. 1566, zm. 1611), córką Franciszka I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, oraz arcyksiężniczki Joanny (zob. s. 287), i miał z nią potomstwo, m.in. Eleonorę Annę, drugą żonę Ferdynanda
275
WŁADCY CZECH I WĘGIER II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 302 w jego biogr.). 2 Eleonora (ur. 1564, zm. 1618); w 1579 r. poślubiła Alfonsa II d’Este, księcia Modeny, Ferrary i Reggio, wdowca po księżniczce toskańskiej Lukrecji oraz arcyksiężniczce austriackiej Barbarze (szczegóły zob. poniżej). 3 Anna Katarzyna, żona Ferdynanda II, arcyksięcia austriackiego i hrabiego Tyrolu (szczegóły zob. s. 273). Eleonora zmarła 5 VIII 1594 r. w Mantui i spoczęła w podziemiach kaplicy dell’ Incoronata w katedrze św. Piotra tamże. 9 Małgorzata Urodziła się 16 II 1536 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Po śmierci ojca (1564) wraz z siostrami Magdaleną i Heleną złożyła śluby czystości. Zmarła 12 III 1567 r. w Hall w Tyrolu i została pochowana w kościele jezuitów tamże. W 1706 r. szczątki Małgorzaty, oraz jej sióstr i bratanic przeniesiono do kolegiaty żeńskiego zgromadzenia w Hall (Haller Damenstift), obecnej bazyliki Serca Jezusowego. 10 Jan Urodził się 10 IV 1538 r. na zamku królewskim w Pradze, a zmarł 20 III 1539 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Został pochowany w krypcie Zygmuntowskiej (Sigismundgruft) w klasztorze cysterek w Stams pod Innsbruckiem. 11 Barbara Urodziła się 30 IV 1539 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został w grudniu 1565 r. w Ferrarze Alfons II d’Este, książę Modeny, Ferrary i Reggio od 1559 r. (ur. Ferrara 22 XI 1533, zm. tamże 27 X 1597), syn Herkulesa II d’Este, księcia Modeny, Ferrary i Reggio, i jego żony Renaty, księżnej Chartres, córki Ludwika XII, króla Francji. Pierwszą żoną Alfonsa była Lukrecja, córka Kosmy I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny (zm. bezpotomnie 1562). Również małżeństwo Barbary okazało się bezdzietne ; zmarła ona na gruźlicę 19 IX 1572 r. w Ferrarze i spoczęła w krypcie rodowej Estów w kościele jezuitów (Chiesa del Gesù). Po jej śmierci Alfons II ożenił się z księżniczką mantuańską Eleonorą Gonzagą, córką arcyksiężniczki Eleonory (zob. powyżej). 12 Karol II Urodził się 3 VI 1540 r. w wiedeńskim zamku Hofburg. Na mocy umowy rodzinnej oraz testamentu Ferdynanda I z 25 II 1554 r.
276
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) otrzymał po śmierci cesarza w 1564 r. tzw. Austrię Środkową (lub Wewnętrzną), czyli księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, hrabstwo Gorycji, Istrię, Triest i habsburskie posiadłości w regionie Friulu we Włoszech. W latach 1564, 1566–67, 1570–71 i w 1575 r. pełnił z ramienia starszego brata, cesarza Maksymiliana II, urząd cesarskiego namiestnika w Austrii oraz na Węgrzech. Zmarł wskutek zaawansowanej kamicy nerkowej 10 VII 1590 r. na zamku w Grazu (Styria) i został pochowany w rodzinnym mauzoleum własnej fundacji, znajdującym się w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). Pusty natomiast pozostał grobowiec Karola w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu (Styria), wzniesiony dla arcyksięcia przez jego syna, cesarza Ferdynanda II. Żoną Karola II została 26 VIII 1571 r. w Wiedniu : Maria Była ona jego siostrzenicą, córką arcyksiężniczki Anny i Albrechta V Wielkodusznego, księcia Bawarii z dynastii Wittelsbachów (zob. s. 270). Urodziła się 21 III 1551 r. na zamku w Monachium, a zmarła 29 IV 1608 r. na zamku w Grazu (Styria). Spoczęła w ufundowanym przez siebie klasztorze klarysek w Grazu, skąd jej szczątki przeniesiono później na polecenie syna, cesarza Ferdynanda II, do mauzoleum cesarskiego w Grazu. LINIA STYRYJSKA Dzieci Karola II i Marii {(i)–(xv)}: (i) Ferdynand Urodził się 15 VII, a zmarł 3 VIII 1572 r. w Judenburgu i spoczął w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). (ii) Anna Urodziła się 16 VIII 1573 r. na zamku w Grazu (Styria), a 31 V 1592 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie poślubiła Zygmunta III, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego od 1587 r., dziedzicznego króla Szwecji od 1592 r. (usuniety w 1599 r., odtąd jedynie tytularny) (ur. Gripsholm 20 VI 1566, zm. Warszawa 25 IV 1632), syna Jana III, króla Szwecji z dynastii Wazów, oraz Katarzyny, córki Zygmunta I Starego, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego. Ich dziećmi byli : 1 Anna Maria (ur. 1593, zm. 1600). 2 Katarzyna (ur. i zm. 1594).
277
WŁADCY CZECH I WĘGIER 3 Władysław IV |Zygmunt|, król Polski i wielki książę litewski, tytularny król Szwecji (ur. 1595, zm. 1648); w 1637 r. poślubił arcyksiężniczkę Cecylię Renatę, z którą miał potomstwo (szczegóły zob. s. 301 w biogr. Ferdynanda II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), a w 1646 r. ożenił się z Ludwiką Marią (ur. 1611, zm. 1667), córką Karola I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu oraz księcia Nevers i Rethel. 4 Katarzyna (ur. 1596, zm. 1597). 5 Krzysztof (ur. martwy 1598). Anna zmarła na skutek zatrucia ciążowego 10 II 1598 r. na zamku w Warszawie i spoczęła w katedrze wawelskiej ; Zygmunt III poślubił później jej młodszą siostrę Konstancję (dalsze szczegóły zob. s. 284). (iii) Maria Krystyna Urodziła się 10 XI 1574 r. na zamku w Grazu (Styria). Jej mężem został 6 VIII 1595 r. w katedrze w Gyulafehérvár (obecnie Alba Julia w Rumunii) Zygmunt I Batory, książę Siedmiogrodu w latach 1581–99 oraz 1601–02 (ur. Nagyvárad 20 III 1572, zm. Praga 28 III 1613), syn Krzysztofa Batorego, księcia Siedmiogrodu, oraz Elżbiety, córki Jerzego Bocskay z Kismarja. Bezdzietne to małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1599 r., po czym Maria Krystyna powróciła do Austrii. W 1612 r. została przełożoną żeńskiej fundacji w tyrolskim Hall (Haller Damenstift). Zmarła 6 IV 1621 r. w klasztorze w Hall w Tyrolu i została pochowana w kościele jezuitów tamże, skąd w 1706 r. jej prochy przeniesiono do kolegiaty zgromadzenia w Hall – obecnej bazyliki Serca Jezusowego. (iv) Katarzyna Renata Urodziła się 4 I 1576 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie też zmarła 29 VI 1595 r., krótko po zaręczynach z księciem Parmy Ranuccio I Farnese (ur. 1569). Spoczęła w mauzoleum rodzinnym Habsburgów z linii styryjskiej w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). (v) Elżbieta Urodziła się 13 III 1577 r. na zamku w Grazu (Styria) i tam również zmarła 29 I 1586 r. Pochowano ją w mauzoleum rodzinnym w opactwie benedyktynów w Seckau (Styria).
278
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (vi) FERDYNAND II (zob. s. 299). (vii) Karol Urodził się 17 VII 1579 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie zmarł 17 V następnego roku. Został pochowany w mauzoleum rodzinnym styryjskich Habsburgów w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). (viii) Gregoria Maksymiliana Urodziła się 22 III 1581 r. na zamku w Grazu (Styria). Zaręczona ze swoim kuzynem, księciem Asturii Filipem (późniejszy król hiszpański Filip III), zmarła krótko przed zaślubinami 20 IX 1597 r. na zamku w Grazu. Została pochowana w mauzoleum w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). (ix) Eleonora Urodziła się 25 IX 1582 r. na zamku w Grazu (Styria). W 1599 r. wstąpiła do zakonu żeńskiego w Hall (Tyrol), założonego przez arcyksiężniczkę Magdalenę (zob. s. 274) i tam również zmarła 28 I 1620 r. Pochowana została w kościele jezuitów w Hall, skąd w 1706 r. jej prochy wraz ze szczątkami innych pochowanych tam Habsburżanek przeniesiono do kolegiaty żeńskiego zgromadzenia w Hall – obecnej bazyliki Serca Jezusowego. (x) Maksymilian Ernest Urodził się 17 XI 1583 r. na zamku w Grazu (Styria). Wstąpił do Zakonu Krzyżackiego, gdzie funkcję wielkiego mistrza sprawował jego kuzyn, arcyksiążę austriacki Maksymilian III, syn cesarza Maksymiliana II. W 1615 r. został komturem Zakonu Krzyżackiego na Austrię i przewidywanym następcą kuzyna na stanowisku wielkiego mistrza, zmarł jednak 18 II 1616 r. na zamku w Grazu. Został pochowany obok ojca i rodzeństwa w mauzoleum rodzinnym w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). Maksymilian Ernest pozostawił naturalnego syna: 1 Karol d’Austria (zm. po 1638).
(xi) Maria Małgorzata Urodziła się 25 XII 1584 r. na zamku w Grazu (Styria), a 18 VI 1599 r. w Walencji poślubiła swojego bliskiego kuzyna, zaręczonego wcześniej z jej starszą siostrą Gregorią Maksymilianą, Filipa III Pobożnego, króla Hiszpanii
279
WŁADCY CZECH I WĘGIER (w Kastylii pod imieniem Filipa III, zaś w Aragonii jako Filip II), Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz (pod imieniem Filipa II) króla Portugalii i Algarve od 1598 r. (ur. Madryt 14 IV 1578, zm. tamże 31 III 1621), syna Filipa II, króla Hiszpanii, Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz króla Portugalii i Algarve (syna cesarza Karola V, zob. s. 267), i jego czwartej żony, arcyksiężniczki austriackiej Anny, córki Maksymiliana, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (zob. s. 289 w jego biogr.). Ich dziećmu byli : 1 Anna |Maria Maurycja| (Anna Austriaczka) (ur. 1601, zm. 1666); w 1612 r. poślubiła Ludwika XIII zwanego Sprawiedliwym, króla Francji i Nawarry (ur. 1601, zm. 1643) i miała z nim potomstwo. 2 Maria (ur. i zm. 1603). 3 Filip IV, król Hiszpanii (w Kastylii jako Filip IV, a w Aragonii jako Filip III), Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz – jako Filip III – król Portugalii i Algarve (usunięty) (ur. 1605, zm. 1665); pierwszą jego żoną została w 1615 r. Elżbieta (Izabela) (ur. 1602, zm. 1644), córka Henryka IV Wielkiego, króla Francji i (jako Henryk III) Nawarry, z którą miał potomstwo. Drugą jego żoną została w 1649 r. arcyksiężniczka austriacka Maria Anna, córka Ferdynanda III, cesarza niemieckiego oraz króla Czech i Węgier, z którą miał on potomstwo (szczegóły zob. s. 322 w biogr. Ferdynanda III). 4 Maria Anna |Małgorzata|, pierwsza żona Ferdynanda III, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 321). 5 Karol, wielki przeor joannitów (kawalerów maltańskich) na Kastylię, wielki admirał Kastylii (ur. 1607, zm. 1632). 6 Ferdynand, kardynał, arcybiskup Toledo (prymas Hiszpanii), generalny namiestnik Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów (ur. 1609, zm. 1641). 7 Małgorzata Franciszka (ur. 1610, zm. 1617). 8 Alfons Maurycy (ur. 1611, zm. 1612). Maria Małgorzata zmarła 3 X 1611 r. w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem, gdzie znalazła spoczynek w panteonie królów w obrębie klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real).
280
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (xii) Leopold V Urodził się 9 X 1586 r. na zamku w Grazu (Styria) i od dzieciństwa był przez ojca przeznaczony do kariery kościelnej. W latach 1590–94 był kanonikiem w Pasawie. 14 XI 1597 r. został mianowany koadiutorem pasawskim, a 4 IX następnego roku objął tron biskupi po Urbanie von Trennbachu. W sierpniu 1599 r. otrzymał urząd koadiutora strasburskiego, a na biskupstwo postąpił po śmierci księcia Karola Lotaryńskiego w styczniu 1608 r. Po śmierci kuzyna, arcyksięcia Maksymiliana III (zob. s. 291), uzyskał 11 III 1619 r. urząd gubernatora Tyrolu oraz Austrii Przedniej (Przedarulania, Bryzgowia i Burgau). Na podstawie trzech umów sukcesyjnych, zawartych z cesarzem Ferdynandem II (15 XI 1623, 14 IX 1625 oraz 24 IX 1630), otrzymał wspomniane terytoria w dziedziczne posiadanie dla siebie oraz swoich legalnych męskich potomków. Z końcem 1625 r. arcyksiążę udał się do Rzymu, gdzie złożył na ręce papieża Urbana VIII rezygnację ze sprawowanych dotychczas urzędów kościelnych (1626). Zmarł 13 IX 1632 r. na zamku w Schwaz nieopodal Innsbrucka (Tyrol) i został pochowany w innsbruckim kościele jezuitów. Żoną Leopolda V została poślubiona 18 lub 19 IV 1626 r. w kościele zamkowym w Innsbrucku : Klaudia Była córką Ferdynanda I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, oraz Krystyny, córki Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii i Baru. Na świat przyszła 4 VI 1604 r. we Florencji, a 29 IV 1621 r. w Pesaro (Włochy) została żoną Fryderyka Ubalda I della Rovere, księcia Urbino od 1621 r. (ur. Pesaro 16 V 1605, zamordowany w Urbino 28 VI 1623), syna Franciszka Marii II della Rovere, księcia Urbino, i jego żony Liwii, córki Hipolita della Rovere, markiza San Lorenzo. Mieli wspólnie córkę : 1 Wiktoria Feltria, pani Poggio dei Berni (ur. 1622, zm. 1694) ; w 1633 r. poślubiła Ferdynanda II Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, syna arcyksiężniczki austriackiej Marii Magdaleny, młodszej siostry Leopolda Tyrolskiego (zob. s. 285), i miała z nim potomstwo.
281
WŁADCY CZECH I WĘGIER Po śmierci Leopolda (1632) Klaudia została regentką Tyrolu na czas małoletniości starszego syna, jednak faktyczne rządy sprawował w jego imieniu kanclerz Wilhelm Biener. Urząd regentki złożyła po osiągnięciu przez syna pełnoletniości w 1646 r. Zmarła 25 XII 1648 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) i została pochowana w podziemiach kościoła jezuitów w Innsbrucku. LINIA TYROLSKA MŁODSZA Dzieci Leopolda V i Klaudii {(a)–(e)}: (a) Maria Eleonora Urodzona 12 II 1627 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol), zmarła tamże 6 VIII 1629 r. Została pochowana w kościele jezuitów w Innsbrucku. (b) Ferdynand Karol Urodził się 17 V 1628 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Po śmierci ojca 13 IX 1632 r. został hrabią Tyrolu oraz arcyksięciem Austrii Przedniej (Przedarulania, Bryzgowia i Burgau), jednak z uwagi na małoletniość pozostawał pod regencją – oficjalnie matki, a faktycznie kanclerza Wilhelma Bienera. W 1646 r. nastąpiło usamodzielnienie arcyksięcia, który dążąc do sprawowania władzy absolutnej w podległych mu ziemiach doprowadził do uwięzienia i stracenia kanclerza (1651). Zmarł 30 XII 1662 r. w Kaltern w Południowym Tyrolu (Südtirol) i został pochowany w kościele jezuitów w Innsbrucku. Żoną Ferdynanda Karola została 10 VI 1646 r. w kościele zamkowym w Innsbrucku : Anna Jej ojcem był Kosma II Medyceusz (de’ Medici), wielki książę Toskanii i książę Sieny, a matką arcyksiężniczka austriacka Maria Magdalena (zob. s. 285). Na świat przyszła 21 VII 1616 r. we Florencji, a zmarła 11 IX 1676 r. w Wiedniu i została pochowana w kościele dominikanów tamże. Potomstwo {(i)–(iii)}: (i) Klaudia Felicyta Druga żona Leopolda I, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 330 w jego biogr.).
282
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (ii) Bezimienna córka Urodziła się 17 lub 19 VII 1654 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) i zmarła wkrótce potem (być może tego samego dnia). Spoczęła w kościele jezuitów w Innsbrucku. (iii) Maria Magdalena Urodziła się 17 VIII 1656 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol), gdzie zmarła 21 I 1669 r. Spoczęła w kościele jezuitów w Innsbrucku. (c) Izabela Klara Na świat przyszła 12 VIII 1629 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Jej mężem został 7 XI 1649 r. Karol II Gonzaga, książę Mantui i Montferratu od 1637 r. oraz (jako Karol III) książę Nevers i Rethel od 1637 r. (ur. Mantua 3 X 1629, zm. tamże 14 VIII 1665), syn Karola II Gonzagi, księcia Nevers i Rethel, oraz Marii, córki Franciszka IV Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu. Mieli jedynego syna: 1 Ferdynand Karol I, książę Mantui i Montferratu oraz, jako Karol IV, książę Nevers i Rethel (ur. 1652, zm. 1708); w 1670 r. poślubił Annę Izabelę (ur. 1655, zm. 1703), córkę Ferdynanda III Gonzagi, księcia Guastalli, a w 1704 r. ożenił się z Zuzanną Henryką (ur. 1686, zm. 1710), córką Karola III, księcia d’Elboeuf ; pozostawił jedynie potomstwo naturalne. Po śmierci męża Izabela Klara przeniosła się do klasztoru urszulanek w Mantui, gdzie zmarła 24 II 1685 r. i gdzie także została pochowana. (d) Zygmunt Franciszek Urodził się 27 XI 1630 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol); jako młodszy syn był przeznaczony do kariery kościelnej. Już 21 V 1640 r. został wyznaczony koadiutorem w Augsburgu, a tron biskupi objął 25 VI 1646 r. 2 XI 1653 r. uzyskał godność biskupa Gurk (Austria) (zatwierdzony na urzędzie dnia 25 II 1654), w 1655 r. otrzymał z rąk papieża kapelusz kardynalski, zaś 7 II 1659 r. został mianowany biskupem Trydentu. Po śmierci starszego brata, który nie pozostawił męskich potomków, 30 XII 1662 r.
283
WŁADCY CZECH I WĘGIER odziedziczył Tyrol oraz Austrię Przednią, a 28 V 1665 r. zrezygnował ze sprawowanych urzędów kościelnych. Zmarł 25 VI 1665 r. na zamku w Innsbrucku jako ostatni męski potomek tyrolskiej linii Habsburgów i został pochowany w tamtejszym kościele jezuitów; jego włości zostały przez Leopolda I przyłączone do domeny cesarskiej. Żoną Zygmunta Franciszka została poślubiona per procura 3 lub 13 VI 1665 r. w kaplicy zamkowej w Sulzbach: |Maria| Jadwiga |Augusta| Była ona córką Chrystiana Augusta, księcia Sulzbach z bocznej linii dynastii Wittelsbachów, oraz jego żony Amalii, córki Jana VII, hrabiego Nassau na Siegen. Urodziła się 15 IV 1650 r. na zamku w Sulzbach. Z uwagi na rychłą śmierć Zygmunta Franciszka nie doszło do zawarcia między nimi ślubu osobistego. Drugim mężem Jadwigi został 9 IV 1668 r. w Sulzbach książę sasko-lauenburski Juliusz Franciszek (zm. 1689), posiadający znaczne posiadłości w Czechach, z którym dochowała się trojga dzieci. Zmarła 23 III 1681 r. w Hamburgu i została pochowana w kościele pw. Zwiastowania NMP w czeskim Ostrowie. (e) Maria Leopoldyna Druga małżonka Ferdynanda III, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 323 w jego biogr.). (xiii) Konstancja Urodziła się 24 XII 1588 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie 23 X 1605 r. miał miejsce jej ślub per procura z Zygmuntem III, królem polskim i wielkim księciem litewskim oraz dziedzicznym królem Szwecji, wdowcem po jej starszej siostrze Annie (bliższe szczegóły zob. s. 277) ; ślub osobisty Zygmunta i Konstancji odbył się 11 XII 1605 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu. Małżeństwo to zaowocowało licznym potomstwem: 1 Jan Kazimierz (ur. 1607, zm. 1608). 2 Jan II Kazimierz, król Polski i wielki książę litewski, tytularny król Szwecji (ur. 1609, zm. 1672); w 1649 r. ożenił się z Ludwiką Marią Gonzagą (ur. 1611, zm.
284
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 1667), wdową po swoim starszym przyrodnim bracie, królu Władysławie IV (szczegóły jej filiacji na s. 277), i miał z nią potomstwo. 3 Jan Albrecht (Olbracht), biskup warmiński i krakowski oraz kardynał (ur. 1612, zm. 1634). 4 Karol Ferdynand, biskup wrocławski i płocki, ponadto książę opolski i raciborski (ur. 1613, zm. 1655). 5 Aleksander Karol (ur. 1614, zm. 1634). 6 Anna Konstancja (ur. i zm. 1616). 7 Anna Katarzyna Konstancja (ur. 1619, zm. 1651); jej mężem został w 1642 r. Filip Wilhelm, elektor Palatynatu Reńskiego (ur. 1615, zm. 1690). Konstancja zmarła na udar mózgu 10 VII 1631 r. na zamku w Warszawie i po przewiezieniu do Krakowa została pochowana wraz z małżonkiem w krypcie Wazów w podziemiach katedry wawelskiej. (xiv) Maria Magdalena Urodziła się 7 X 1589 r. na zamku w Grazu (Styria). Jej mężem został poślubiony 19 X 1608 r. we Florencji Kosma II Medyceusz (de’ Medici), wielki książę Toskanii i książę Sieny od 1608 (1609) r. (ur. Florencja 12 V 1590, zm. tamże 28 II 1621), syn Ferdynanda I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, oraz jego żony Krystyny, córki Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii i Baru. Rodzoną siostrą Kosmy II była arcyksiężna Klaudia, żona Leopolda, brata Marii Magdaleny (zob. s. 281). Kosma i Maria Magdalena mieli następujące potomstwo: 1 Maria Krystyna (ur. 1609, zm. 1632). 2 Ferdynand II, wielki książę Toskanii oraz książę Sieny (ur. 1610, zm. 1670); w 1633 r. poślubił Wiktorię Feltrię (ur. 1622, zm. 1694), córkę Fryderyka Ubalda I della Rovere, księcia Urbino, oraz Klaudii Medycejskiej (zob. s. 281), i miał z nią potomstwo. 3 Jan Karol, biskup Sabiny, kardynał (ur. 1611, zm. 1663). 4 Małgorzata (ur. 1612, zm. 1679); w 1628 r. poślubiła Edwarda I Farnese, księcia Parmy i Piacenzy (ur. 1612, zm. 1646), z którym miała potomstwo. 5 Maciej (Mateusz), gubernator Sieny (ur. 1613, zm. 1667).
285
WŁADCY CZECH I WĘGIER 6 Franciszek (ur. 1614, zm. 1634). 7 Anna, żona Ferdynanda Karola, arcyksięcia austriackiego na Austrii Przedniej, hrabiego Tyrolu (dalsze szczegóły zob. s. 282). 8 Leopold, kardynał (ur. 1617, zm. 1675). Maria Magdalena zmarła 1 XI 1631 r. w Pasawie, skąd jej ciało przewieziono do Włoch i pochowano w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. (xv) Karol (III) Na świat przyszedł 7 VIII 1590 r.na zamku w Grazu, niespełna miesiąc po śmierci ojca. Od urodzenia był przeznaczony do kariery kościelnej i już w 1598 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1602 r. został kanonikiem w Salzburgu, w 1603 r. otrzymał kanonikat w Pasawie, w 1606 r. w Triencie i Brixen, w 1608 r. we Wrocławiu, a w 1618 r. w Kolonii. 7 VII 1608 r. dzięki pomocy swojego brata Ferdynanda (późniejszego cesarza) oraz szwagra, króla Polski Zygmunta III, uzyskał nominację na biskupstwo wrocławskie. W 1613 r. otrzymał godność biskupa Brixen (konsekrowany w 1619 r.). Po śmierci arcyksięcia Maksymiliana, wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego (zob. s. 291 w biogr. cesarza Maksymiliana) został wybrany jego następcą na tym urzędzie, co nastąpiło 14 I 1619 r. W 1624 r. siostrzeniec Karola, król hiszpański Filip IV, mianował go wicekrólem Portugalii, jednak w drodze do Lizbony arcyksiążę niespodziewanie zapadł na febrę i zmarł 27 lub 28 XII 1624 r. po przybyciu do Madrytu. Został pochowany w panteonie infantów w obrębie klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem, natomiast jego zabalsamowane serce umieszczono w kościele jezuitów w Nysie Karol II, arcyksiążę austriacki, książę Styrii, Karyntii i Krainy (zob. s. 277) pozostawił także naturalną córkę (matka nieznana): 1 Elżbieta, w 1589 r. poślubiła Zygmunta Stubich zu Zmöll.
13 Urszula Urodziła się 24 VII 1541 r. na zamku w Wiener Neustadt koło Wiednia, a zmarła 30 IV 1543 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Spoczęła w krypcie Zygmuntowskiej (Sigismundgruft) w klasztorze cysterek w Stams pod Innsbruckiem.
286
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 14 Helena Urodziła się 7 I 1543 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Wraz z siostrami Magdaleną i Małgorzatą (zob. ss. 274 i 276) złożyła po śmierci ojca (1564) śluby czystości, a w 1567 r. wstąpiła do założonego przez Magdalenę klasztoru żeńskiego w Hall (Haller Damenstift) w Tyrolu. Zmarła 5 III 1574 r. i została pochowana w kościele jezuitów w Hall. W 1706 r. prochy Heleny, jej sióstr oraz bratanic, Eleonory i Marii Krystyny, przeniesiono do podziemi kolegiaty żeńskiego zgromadzenia w Hall, obecnej bazyliki Serca Jezusowego. 15 Joanna Urodziła się 24 I 1547 r. na zamku w Pradze, a 18 XII 1565 r. we Florencji poślubiła Franciszka I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny od 1574 r. (ur. Florencja 25 III 1541, otruty tamże 19 X 1587), syna wielkiego księcia Kosmy I oraz jego pierwszej żony Eleonory, markizy Villafranca, córki Piotra Alvarez de Toldeo, markiza Villafranca i wicekróla Neapolu. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Eleonora (ur. 1567, zm. 1611); w 1584 r. wyszła za Wincentego I Gonzagę, księcia Mantui i Montferratu (ur. 1562, zm. 1612), syna arcyksiężniczki austriackiej Eleonory (zob. s. 275), i miała z nim potomstwo. 2 Romola (ur. i zm. 1568). 3 Anna (ur. 1569, zm. 1584). 4 Lukrecja (ur. 1572, zm. 1574). 5 Maria (ur. 1575, zm. 1642); w 1600 r. została żoną Henryka IV zwanego Wielkim, króla Francji i Nawarry (ur. 1553, zamordowany 1610), i miała z nim potomstwo. 6 Filip (ur. 1577, zm. 1582). Joanna zmarła 10 IV 1578 r. we Florencji i została pochowana w kaplicy Medycejskiej w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) tamże. Po jej śmierci Franciszek I ożenił się powtórnie w 1578 r. ze swoją metresą Bianką, córką Bartłomieja Capello, patrycjusza weneckiego, z którą miał już syna.
FERDYNAND I Zmarł na gruźlicę płuc 25 VII 1564 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został pochowany u boku żony w katedrze św. Wita w Pradze. Trony Czech i Węgier objął jego najstarszy syn Maksymilian.
287
WŁADCY CZECH I WĘGIER
MAKSYMILIAN O J C I E C : Ferdynand I (zob. s. 265). M A T K A : Anna Jagiellonka (zob. s. 269 w biogr. Ferdynanda I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 269 w biogr. Ferdynanda I.
MAKSYMILIAN Urodził się 31 VII 1527 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Po ślubie z córką Karola V (1548) został przez cesarza desygnowany namiestnikiem (wicekrólem) Hiszpanii ; funkcję tę sprawował do września 1550 r., kiedy to ojciec zawezwał go do Niemiec. 14 II 1549 r. został oficjalnie uznany następcą Ferdynanda I na tronie czeskim, a w testamencie podpisanym 25 II 1554 r. w Wiedniu cesarz ustanowił go swoim sukcesorem w Arcyksięstwie Austrii, w Czechach i na Węgrzech. 14 V 1562 r. w Pradze Maksymilian został wybrany królem Czech, a 20 IX w katedrze św. Wita odbyła się jego koronacja. Podczas obrad sejmu Rzeszy we Frankfurcie nad Menem 24 XI 1562 r. książęta elektorzy wybrali go królem niemieckim (rzymskim; koronowany pod imieniem Maksymiliana II 30 XI 1562 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie). 16 VII 1563 r. w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława), stanowiącym od 1536 r. stolicę należącego do Habsburgów Królestwa Węgier, został przez stany węgierskie obwołany królem i 8 IX 1563 r. koronowany w katedrze św. Marcina. Po śmierci ojca 25 VII 1564 r. został cesarzem i objął rządy w Austrii (także jako Maksymilian II). 16 VIII 1570 r. w Spirze zawarł układ z królem Węgier Janem I (zob. s. 256), na mocy którego Zápolya zrzekał się tytułu królewskiego. 12 XII 1575 r. prymas Jakub Uchański ogłosił Maksymiliana królem Polski i wielkim księciem litewskim, ponieważ jednak cesarz zwlekał z zatwierdzeniem paktów konwentów (co nastąpiło dopiero 22 V 1576 r.), po polską koronę sięgnął ostatecznie Stefan Batory. Żoną Maksymiliana została 13 IX 1548 r. w Valladolid:
288
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Maria Była stryjeczną siostrą męża, córką cesarza Karola V, starszego brata Ferdynanda I (zob. s. 267). Urodziła się 21 VI 1528 r. w Madrycie. W latach 1548–50 wespół z Maksymilianem pełniła z ramienia ojca funkcję namiestnika (wicekróla) Hiszpanii. 20 IX 1562 r. w praskiej katedrze św. Wita została ukoronowana na królową Czech, 30 XI tego roku w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie nad Menem koronowano ją wraz z mężem na królową niemiecką (rzymską), a 9 IX 1563 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Pożoniu, późniejsza Bratysława) miała miejsce koronacja Marii na królową Węgier. Po śmiercj męża (1576) i najmłodszej córki (1580), w 1581 r. (inne opracowania podają 1582 r.) wraz ze swoją młodszą córką Małgorzatą opuściła austriackie kraje dziedziczne i powróciła do Hiszpanii ; osiadła na dworze Filipa II. W 1583 r. wstąpiła do klasztoru św. Klary (Santa Clara de las Descalzas Reales) w Madrycie. Zmarła 26 II 1603 r. w Villamante i została pochowana w kryptach madryckiego klasztorzu św. Klary. Potomstwo {1–16}: 1 Anna Na świat przyszła 2 XI 1549 r. w Cigales nieopodal Valladolid (Hiszpania), a 12 XI 1570 r. w Segowii poślubiła Filipa II, króla Neapolu, Sycylii i Sardynii od 1554 r., króla Hiszpanii (w Kastylii jako Filip II, w Aragonii zaś pod imieniem Filipa I) od 1556 r., króla Portugalii i Algarve (jako Filip I) od 1580 r. (ur. Valladolid 21 V 1527, zm. Eskurial pod Madrytem 13 IX 1598), syna cesarza Karola V i jego żony Izabeli, infantki portugalskiej, rodzonego brata Marii – matki Anny. Filip był wcześniej trzykrotnie żonaty : z infantką portugalską Marią Manuelą, z którą miał syna Karola (don Carlosa), z królową angielską Marią I oraz z królewną francuską Elżbietą (Izabelą), z którą dochował się córek. Z Anną miał następujące potomstwo: 1 Ferdynand, książę Asturii, Viany i Gerony (następca tronu Hiszpanii) (ur. 1571, zm. 1578). 2 Karol Wawrzyniec (ur. 1573, zm. 1575). 3 Martwe dziecko (1574). 4 Edward, książę Asturii, Viany i Gerony (ur. 1575, zm. 1582). 5 Filip III zwany Pobożnym, król Hiszpanii (w Kastylii jako Filip III, w Aragonii – Filip II), Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz – jako Filip II – król Portugalii i Algarve (ur. 1578, zm. 1621); w 1599 r. ożenił się z arcyksiężniczką austriacką Marią
289
WŁADCY CZECH I WĘGIER
2
3 4
5
Małgorzatą i miał z nią potomstwo (szczegóły zob. s. 279 w biogr. cesarza Ferdynanda I). 6 Maria (ur. i zm. 1580). Anna zmarła 26 X 1580 r. w Badajoz i została pochowana w panteonie królów w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem. Ferdynand Urodził się 28 III 1551 r. w Cigales nieopodal Valladolid (Hiszpania), a zmarł 25 VI 1552 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został pochowany w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach wiedeńskiej katedry św. Stefana (Szczepana). RUDOLF (zob. s. 294). Ernest Urodził się 15 VI 1553 r. w wiedeńskim Hofburgu. Po śmierci Zygmunta II Augusta (1572) został wysunięty przez ojca jako kandydat do korony Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jednak podczas wolnej elekcji 11 V 1573 r. przegrał rywalizację z Henrykiem Walezym. Do elekcji stanął także u boku ojca 12 XII 1575 r., ale wówczas tron polski zdobył Stefan Batory. W 1578 r. otrzymał od starszego brata, cesarza Rudolfa II, urząd namiestnika Węgier, zaś w latach 1590–93 sprawował regencję w Austrii Środkowej zwanej także Wewnętrzną (księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, hrabstwo Gorycji oraz Istria i Triest) w imieniu małoletniego kuzyna (późniejszy cesarz Ferdynand II). 30 VI 1587 r. po raz trzeci wziął udział w wolnej elekcji o tron polski, jednak musiał ustąpić pola młodszemu bratu Maksymilianowi oraz Zygmuntowi Wazie (który ostatecznie ubiegł obu Habsburgów i zasiadł na Wawelu). W 1594 r. król hiszpański Filip II wyznaczył Ernesta generalnym namiestnikiem Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów (Flandria, Artois, Hennegau, Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg). Arcyksiążę zmarł 20 II 1595 r. na zamku w Brukseli i został pochowany w krypcie katedry śś. Michała i Guduli tamże. Elżbieta Urodziła się 5 VI 1554 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został poślubiony per procura 22 X 1570 r. w katedrze w Spirze i osobiście 26 XI tego roku w Mézières-en-Champagne Karol IX |Maksymilian|, król Francji od 1560 r. (ur. Saint Germain-enLaye 27 VI 1550, zm. Vincennes 30 V 1574), syn Henryka II, króla Francji z dynastii Walezjuszy (linia Valois-Angoulême), i je-
290
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
6
7 8 9
go żony Katarzyny, córki Wawrzyńca II Medyceusza (de’ Medici), władcy Florencji, księcia Urbino. Mieli razem córkę : 1 Maria Elżbieta (ur. 1572, zm. 1578). Po śmierci Karola Elżbieta powróciła do Wiednia, gdzie z początkiem 1580 r. założyła klasztor klarysek pw. św. Marii Królowej Niebios, zwany potocznie Klasztorem Królowych (Königinnenkloster). Zmarła 22 I 1592 r. w swoim klasztorze i tam również spoczęła, przed głównym ołtarzem kościoła klasztornego. Po sekularyzacji klasztoru w 1782 r. szczątki Elżbiety zostały na polecenie Józefa II przeniesione do krypty książęcej (Herzogsgruft) w wiedeńskiej katedrze św. Stefana (Szczepana). Maria Urodziła się 27 VII 1555 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 25 VI 1556 r. na zamku w Linzu (Górna Austria). Została zapewne pochowana w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w obrębie katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. MACIEJ (zob. s. 297). Martwy syn Urodził się 20 X 1557 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i spoczął zapewne w krypcie książęcej w katedrze św. Stefana. Maksymilian III Urodził się 12 X 1558 r. na zamku w Wiener Neustadt pod Wiedniem. 21 V 1585 r. został wybrany koadiutorem wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka von Bobenhausena i jeszcze za jego życia objął pełnię władzy w zakonie. W grudniu 1585 r. Bobenhausen ostatecznie zrezygnował z tytułu wielkiego mistrza, który przypadł Maksymilianowi (od 1525 r. oficjalnym tytułem zwierzchnika Zakonu był „wielki i niemiecki mistrz”). 30 VI 1587 r. arcyksiążę wziął udział w wolnej elekcji po śmierci Stefana Batorego; 19 VIII stronnictwo narodowe wybrało królem siostrzeńca księcia szwedzkiego Zygmunta Wazę, a w odpowiedzi 22 VIII zwolennicy Habsburgów (popierani przez papieża) ogłosili królem Maksymiliana. 27 IX 1587 r. w Ołomuńcu arcyksiążę zaprzysiągł pakta konwenta, jednak wyprawa do Rzeczypospolitej zakończyła się całkowitą klęską i 5 I 1588 r. pod Byczyną Maksymilian został wzięty do niewoli przez Jana Zamoyskiego. Wolność odzyskał w lipcu 1589 r. w zamian za obietnicę zrzeczenia się wszelkich praw do polskiej korony, co uczynił dopiero w 1598 r. W latach 1593–95 sprawował regencję w Austrii Środkowej (Wewnętrznej). 8 VII 1602 r. został przez cesarza Rudolfa mia-
291
WŁADCY CZECH I WĘGIER nowany gubernatorem Tyrolu, a 20 I 1612 r. otrzymał Tyrol we władanie. Z uwagi na bezdzietność, zarówno on jak i jego młodszy brat Albrecht zostali w 1617 r. pominięci w kolejności sukcesji na korzyść kuzyna ze styryjskiej linii dynastii Habsburgów, arcyksięcia Ferdynanda III (późniejszego cesarza Ferdynanda II). Maksymilian zmarł 2 XI 1618 r. w wiedeńskim zamku Hofburg i został pochowany w mauzoleum w katedrze św. Jakuba w Innsbrucku (Tyrol). 10 Albrecht VII Zwany Pobożnym, urodził się 15 XI 1559 r. na zamku w Wiener Neustadt pod Wiedniem. 3 III 1577 r. został mianowany kardynałem diakonem. W latach 1583–95 sprawował z ramienia króla hiszpańskiego Filipa II, na dworze którego przebywał, urząd wicekróla Portugalii. 7 XI 1594 r. został mianowany koadiutorem arcybiskupa Toledo Gasparda de Quiroga y Vela, po śmierci którego (12 XI) objął tron arcybiskupi wraz z godnością prymasa Hiszpanii, nigdy jednak nie został konsekrowany. W 1596 r. król Filip II powierzył mu urząd generalnego namiestnika Południowych (tj. Hiszpańskich) Niderlandów (Flandria, Artois, Hennegau, Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg). W trakcie przygotowań do zawarcia małżeństwa z córką Filipa II, na mocy cesji z dnia 6 III (6 V?) 1598 r. został suwerennym władcą Południowych Niderlandów, zaś 31 VII 1598 r. zrezygnował ze sprawowanych funkcji kościelnych. Zmarł 13 VII 1621 r. na zamku w Brukseli i został pochowany w krypcie przed głównym ołtarzem brukselskiej katedry pw. śś. Michała i Guduli. Podczas wielkiej rewolucji francuskiej w końcu XVIII w. jego grobowiec został zniszczony, a szczątki sprofanowane. Jego żoną została poślubiona 18 IV 1599 r. w Walencji : Izabela |Klara Eugenia| Była ona córką Filipa II, króla Hiszpanii, Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz (pod imieniem Filipa I) króla Portugalii i Algarve, i jego żony Elżbiety (Izabeli), córki Henryka II, króla Francji, trzeciej spośród czterech żon Habsburga. Urodziła się 12 VIII 1566 r. w Segowii. Po śmierci króla Francji Henryka III (1589) była przez ojca wysuwana jako kandydatka do tronu francuskiego (będąc po matce wnuczką Henryka II), jednak z planów tych nic nie wyszło. Po śmierci Filipa II na mocy cesji z dnia 6 III (6 V?) 1598 r. została wspólnie z Albrechtem suwerenną władczynią Południowych Niderlandów. Wobec bezpotomności jej małżeństwa, wraz
292
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) ze śmiercią Albrechta w 1621 r. Niderlandy powróciły do Korony Hiszpańskiej ; Izabela przyjęła wówczas welon zakonny w klasztorze św. Klary, zatrzymała jednak urząd namiestnika. Zmarła 1 XII 1633 r. na zamku w Brukseli i spoczęła u boku męża w krypcie katedry śś. Michała i Guduli tamże. Potomstwo {(i)–(iii)}: (i) Filip Urodził się 21 X 1605 r. i zmarł w dzieciństwie. (ii) Albrecht Urodził się 27 I 1607 r. i zmarł w dzieciństwie. (iii) Anna Maurycja Urodzona między 1608 a 1609 r., zmarła w dzieciństwie. 11 Wacław Władysław Urodził się 9 III 1561 r. na zamku w Wiener Neustadt pod Wiedniem. Tak jak starszy brat Albrecht poświęcił się karierze kościelnej. W 1570 r. wraz z bratem towarzyszył starszej siostrze Annie na jej ślub z Filipem II, królem Hiszpanii, na którego dworze pozostał. W 1577 r. objął urząd wielkiego przeora joannitów (kawalerów maltańskich) na Kastylię. Zmarł 22 IX 1578 r. w Madrycie i spoczął w panteonie infantów w obrębie nekropolii królewskiej w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem. 12 Fryderyk Urodzony 21 VI 1562 r. na zamku w Linzu (Górna Austria), zmarł 16 I 1563 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) i został pochowany w krypcie Zygmuntowskiej (Sigismundgruft) w klasztorze cysterek w Stams pod Innsbruckiem. 13 Maria Urodziła się 19 II, a zmarła już 26 III 1564 r. na zamku Hofburg w Wiedniu lub też na zamku w Linzu (Górna Austria) i została pochowana w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 14 Karol Urodził się 26 IX 1565 r. w wiedeńskim Hofburgu lub na zamku w Linzu, a zmarł 23 V 1566 r. w Wiedniu. Spoczął w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) tamże. 15 Małgorzata Urodziła się 25 I 1567 r. w zamku Hofburg w Wiedniu lub też na zamku w Linzu (Górna Austria). W 1581 (inne opracowania podają 1582 r.) wraz z matką opuściła na zawsze Austrię i prze-
293
WŁADCY CZECH I WĘGIER niosła się do Hiszpanii, gdzie początkowo planowano jej ślub z owdowiałym królem Filipem II. Jednak w 1583 r., idąc w ślady matki, wstąpiła do klasztoru św. Klary (Santa Clara de las Descalzas Reales) w Madrycie. Zmarła 5 VII 1633 r. w klasztorze klarysek madryckich, gdzie również spoczęła u boku matki. 16 Eleonora Urodziła się 4 XI 1568 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 12 III 1580 r. na zamku w Pradze i została pochowana w praskiej katedrze św. Wita. Maksymilian pozostawił naturalną córkę : z nieznaną konkubiną: 1 Helena Scharfeg. Jej mężem został Andrzej Eberhard, baron von Rauber oraz pan na Thalbergu i Reineck (zm. Petronel pod Wiedniem 1575).
MAKSYMILIAN Zmarł 20 X 1576 r. na zamku w Regensburgu (Ratyzbonie), zapewne wskutek ataku kolki nerkowej, i został pochowany w katedrze św. Wita przy zamku praskim. Jego następcą został najstarszy syn Rudolf.
RUDOLF O J C I E C : Maksymilian (zob. s. 288) M A T K A : Maria hiszpańska (zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana.
RUDOLF Urodził się 18 VII 1552 r. na zamku Hofburg w Wiedniu. 25 IX 1572 r. w Preszburgu (Pożoń, obecnie Bratysława) został wybrany królem Węgier, a 25 X w tamtejszej katedrze św. Marcina miała miejsce jego koronacja. 7 IX 1575 r. w Pradze sejm czeski obwołał go królem Czech i 22 IX tego roku został on ukoronowany w pra-
294
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) skiej katedrze św. Wita. 27 X 1575 r. podczas sejmu Rzeszy w Regensburgu (Ratyzbonie) ojciec doprowadził do wyboru Rudolfa na króla niemieckiego (jako taki przyjął imię Rudolfa II); koronacja odbyła się 1 XII tego roku w katedrze św Piotra w Regensburgu. Po śmierci ojca 20 X 1576 r. przejął tytuł cesarski, a także (jako Rudolf V) władzę w Austrii, zaś 24 I 1595 r. odziedziczył po stryju Ferdynandzie (zob. s. 270) hrabstwo Tyrolu oraz Austrię Przednią. Rudolf pozostawił następujące potomstwo naturalne (wykluczone z sukcesji, nosiło nazwisko d’Au stri a i przysługiwał mu tytuł margrabi ów Au stri i) {1–6}: z Katarzyną (da) Strada, właściwie Anną Marią Strada von Rossberg (ur. 1579, zm. 1629), naturalną córką Ottawia Strada oraz Marii, wnuczki Jakuba Strada: 1 Juliusz Cezar d’Austria (don Julius). Jego pochodzenie nie jest pewne, być może jego matką była inna metresa cesarza. Urodził się w 1585 lub 1586 r. w Pradze. Od dzieciństwa zdradzał objawy choroby umysłowej, przez co został z rozkazu Rudolfa odesłany do zamku Český Krumlov (niem. Böhmisch Krumau, Krummau). W 1608 r. dokonał tam brutalnego mordu na swojej kochance Markecie Pichler. Zmarł na „wrzód gardła” (według J. Dauxois, autorki biografii cesarza Rudolfa, został zamordowany przez własną służbę) 25 VI 1609 r. w Českým Krumlovie. 2 Karol d’Austria (don Karl). Jego pochodzenie nie jest pewne. Urodził się w 1603 r., a zmarł w 1628 r. (wedle J. Dauxois zabity w Wiedniu podczas pijackiej bójki).
z Katarzyną (da) Strada (por. wyżej) lub z Eufemią von Rosenthal (Łucją von Neuhaus): 3 Maciej d’Austria (don Matthias). Urodził się w 1594 r. Początkowo przeznaczoy do kariery kościelnej, w 1616 r. wstąpił do armii cesarskiej, gdzie osiągnął rangę pułkownika. Zmarł w listopadzie 1626 r. w Wiedniu i spoczął w wiedeńskim klasztorze franciszkanów (minorytów). Ożenił się z nieznaną bliżej Sycylijką (nie wiadomo czy mieli dzieci). 4 Szarlotta d’Austria (doña Carolina). Urodziła się w 1591 r. Jej mężem został poślubiony przypuszczalnie 10 II 1608 r. (wedle innych danych w 1607 r. lub 10 V 1608) Franciszek, hrabia de Perrenet-Granvelle, znany także jako markiz Franciszek Tomasz d’Oiselet, książę de Cantecroix (ur. krótko po 4 IX 1589 (data chrztu), zm. Besançon 5 lub 16 I 1629). Ze związku tego przyszedł na świat syn, Eugeniusz Leopold, hrabia de PerrenetGranvelle (zm. 1637), który w 1635 r. ożenił się z Beatrycze de Cusance (ur. 1614, zm. 1663) ; ich dzieci, Franciszek i Beatrycze – jedyne znane prawnuki cesarza Rudolfa – zmarły w dzieciństwie. Szarlotta d’Austria zmarła natomiast 12 I 1662 r. w Mechelen (Malines).
295
WŁADCY CZECH I WĘGIER z nieznanymi kobietami : 5 Anna Dorota d’Austria (doña Elisabeth). Urodziła się w 1580 r. Została mniszką w założonym przez swoją ciotkę Elżbietę (por. s. 290) klasztorze klarysek św. Marii Królowej Niebios (tzw. Klasztor Królowych, Königinnenkloster), gdzie przyjęła zakonne imiona Elżbieta Konstancja. Zmarła w 1624 r. 6 Dorota d’Austria (doña Dorothea). Urodzona w 1611 r., w 1628 r. została mniszką w Wiedniu (wg innych danych w Madrycie). Zmarła w 1694 r.
RUDOLF W 1583 r. przeniósł swoją siedzibę do Pragi. Z biegiem lat stracił zainteresowanie sprawami państwa, na zamku praskim oddawał się głównie kolekcjonowaniu sztuki, astronomii oraz astrologii i alchemii. Nasiliły się także zaburzenia umysłowe, jakie zdradzał już w młodości. 25 IV 1606 r., w myśl porozumienia zawartego na zjeździe arcyksiążąt austriackich w Wiedniu, władzę na Węgrzech powierzono jego młodszemu bratu Maciejowi (zob. biogr. następny). Na mocy traktatu z Lieben (25 VI 1608 r.) Rudolf zmuszony był oddać bratu węgierską koronę, a także władzę w Austrii i na Morawach, natomiast 12 IV 1611 r. został zdetronizowany również w Czechach; dożywotnio zachował jedynie tytuł cesarski. Zmarł z powodu puchliny wodnej 20 I 1612 r. w zamku Belweder przy zamku praskim i został pochowany w katedrze św. Wita w Pradze. Literatura J. Dauxois: Cesarz alchemików. Rudolf II Habsburg (Kraków 1997).
296
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
MACIEJ O J C I E C : Maksymilian (zob. s. 288) M A T K A : Maria hiszpańska (zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana.
MACIEJ Urodził się 24 II 1557 r. w wiedeńskim Hofburgu. 20 I 1578 r. został mianowany generalnym namiestnikiem Niderlandów, utracił jednak stanowisko jesienią 1581 r. wraz z secesją północnych prowincji. Po śmierci Stefana Batorego zgłosił swoją kandydaturę do polskiego tronu, lecz podczas wolnej elekcji wyznaczonej na dzień 30 VI 1587 r. (por. arcyksiążę Maksymilian III, s. 291) nie zyskał w Rzeczypospolitej większego poparcia. W 1593 r. otrzymał urząd namiestnika Austrii, którą odtąd zarządzał w zastępstwie przebywającego w Pradze cesarza Rudolfa. W myśl porozumienia rodzinnego, zawartego w Wiedniu 25 IV 1606 r., został uznany Głową Rodu Habsburgów, a cesarski brat przekazał mu rządy na Węgrzech. Na mocy traktatu z Lieben (25 VI 1608) Maciej uzyskał od Rudolfa Austrię z Tyrolem, Morawy oraz zgodę na przyjęcie tytułu króla Węgier. 16 X 1608 r. w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława) został wybrany królem węgierskim przyjmując imię Macieja II, a 19 XI w katedrze św. Marcina odbyła się jego koronacja. 12 IV 1611 r. w Pradze miał miejsce wybór, a 23 V w katedrze św. Wita – koronacja Macieja na króla Czech. Po śmierci Rudolfa 3 lub 13 VI 1612 r. na sejmie Rzeszy we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) (koronowany 24 lub 26 VI w katedrze św. Bartłomieja). Żoną Macieja została poślubiona 4 XII 1611 r. w Wiedniu : Anna Była ona córką z drugiego małżeństwa Ferdynanda II, arcyksięcia austriackiego i hrabiego Tyrolu (zob. s. 273 w biogr. Maksymilia-
297
WŁADCY CZECH I WĘGIER na, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier). Urodziła się 4 X 1585 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). 24 lub 26 VI 1612 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie została wraz z mężem koronowana na cesarzową, 25 III 1613 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Pożoniu) miała miejsce jej koronacja na królową Węgier, a 10 I 1616 r. w katedrze św. Wita w Pradze została ukoronowana na królową Czech. W 1617 r. ufundowała kościół kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku (Neumarkt), którego podziemia stały się aż po wiek XX nekropolią członków Domu Austriackiego. Zmarła bezpotomnie 14 XII 1618 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana tymczasowo w klasztorze klarysek pw. św. Marii Królowej Niebios (Klasztor Królowych, Königinnenkloster) w Wiedniu. Serce cesarzowej złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, natomiast jej organy wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. W 1633 r. szczątki obojga małżonków przeniesiono do podziemi kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, gdzie spoczęły w krypcie fundatorskiej (Gründergruft). Maciej pozostawił naturalnego syna (matka nieznana): 1 Maciej d’Austria.
MACIEJ 20 III 1617 r. ustanowił głównym sukcesorem arcyksięcia Ferdynanda III ze Styrii (zob. biogr. następny) z pominięciem własnych bezdzietnych braci, Maksymiliana i Albrechta. Wiosną 1617 r. przekazał Ferdynandowi władzę w Czechach, a latem następnego roku także na Węgrzech, samemu zachowując jedynie Austrię oraz tytuł cesarski. Zmarł 20 III 1619 r. w zamku Hofburg w Wiedniu w następstwie ataku apopleksji i został pochowany tymczasowo w klasztorze klarysek pw. św. Marii Królowej Niebios (tzw. Klasztor Królowych, Königinnenkloster). Serce cesarza umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, a jego organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. W 1633 r. prochy Macieja i jego żony przeniesiono do kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku i złożono w krypcie fundatorskiej (Gründergruft).
298
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
FERDYNAND II O J C I E C : Karol II styryjski (zob. s. 276 w biogr. Ferdynanda I). M A T K A : Maria bawarska (zob. s. 277 w biogr. Ferdynanda I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 277 w biogr. Ferdynanda I.
FERDYNAND II Urodził się 9 VII 1578 r. na zamku w Grazu (Styria). Po śmierci ojca 10 VII 1590 r. odziedziczył Austrię Środkową (inaczej Wewnętrzną, czyli księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, hrabstwo Gorycji oraz Istrię i Triest), z uwagi na nieletniość pozostając początkowo pod kuratelą matki oraz wuja, księcia bawarskiego Wilhelma V . 4 XII 1596 r. został ogłoszony pełnoletnim i przejął osobiste rządy w ojcowiźnie jako Ferdynand III. 20 III 1617 r. cesarz Maciej ustanowił go sukcesorem z pominięciem praw własnych bezdzietnych braci. 5 lub 6 VI 1617 r. Ferdynand uzyskał wybór na króla czeskiego, a 29 VI tego roku w katedrze św. Wita przy zamku praskim miała miejsce jego koronacja, natomiast 16 V 1618 r. wybrano go królem Węgier i ukoronowano 1 VII tego roku w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława) – w obu państwach panował jako Ferdynand II. 19 VIII 1619 r. sejm czeski ogłosił detronizację Habsburga i powołał na swój tron elektora Palatynatu Fryderyka (zob. biogr. następny, s. 303). Po śmierci Macieja (20 III 1619) Ferdynand przejął rządy w Austrii (Austria Górna i Dolna oraz Austria Przednia) i w Tyrolu, 26 VIII 1619 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) jako Ferdynand II, a 9 IX w katedrze św. Bartłomieja miała miejsce jego koronacja. Po pokonaniu Fryderyka z Palatynatu (8 XI 1620 r. pod Białą Górą) odzyskał tron czeski. Na podstawie rodzinnych umów sukcesyjnych z 1623, 1625 oraz 1630 r. przekazał Austrię Przednią oraz Tyrol w dziedziczne posiadanie swojemu młodszemu bratu Leopoldowi V (szczegóły zob. s. 281 w biogr. cesarza Ferdynanda I).
299
WŁADCY CZECH I WĘGIER Pierwszą żoną Ferdynanda II została 23 IV 1600 r. w kościele zamkowym Grazu (Styria): Maria Anna Jej ojcem był Wilhelm V Pobożny, książę Bawarii z dynastii Wittelsbachów, syn arcyksiężniczki Anny (zob. s. 270 w biogr. Ferdynanda I, cesarza niemieckiego. króla Czech i Węgier), a matką Renata, córka Franciszka I, księcia Lotaryngii i Baru. Urodziła się 8 XII 1574 r. na zamku w Monachium, a zmarła 8 III 1616 r. na zamku w Grazu (Styria), nie doczekawszy wstąpienia męża na trony Czech i Węgier. Została pochowana w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu (Styria). Potomstwo {1–7}: 1 Krystyna Urodziła się 25 V 1601 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie zmarła 21 VI tego roku. Spoczęła w mauzoleum rodzinnym w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). 2 Karol Urodził się i umarł 25 V 1603 r. na zamku w Grazu (Styria). Został pochowany w mauzoleum rodzinnym w Seckau (Styria). 3 Jan Karol Urodził się 1 XI 1605 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie zmarł 26 XII 1619 r. Został pochowany w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu. 4 FERDYNAND III (zob. s. 321). 5 Maria Anna Urodziła się 13 I 1610 r. na zamku w Grazu (Styria), a 15 VII 1635 r. w kościele augustianów w Wiedniu poślubiła Maksymiliana I, księcia Bawarii od 1597 r., w latach 1623–48 (po usunięciu „Króla Zimowego”) elektora Palatynatu Reńskiego, w 1623 r. mianowanego elektorem bawarskim (ur. Monachium 17 IV 1573, zm. Ingolstadt 27 IX 1651), syna Wilhelma V Pobożnego, księcia Bawarii z dynastii Wittelsbachów, oraz Renaty, córki Franciszka I, księcia Lotaryngii i Baru. Pierwszą żoną Maksymiliana była Elżbieta Renata, córka Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii i Baru (zm. bezdzietnie w 1635 r.). Z arcyksieżniczką Marią Anną miał on dwóch synów: 1 Ferdynand Maria, elektor Bawarii (ur. 1636, zm. 1679); jego żoną została w 1652 r. Adelajda Henryka Maria (ur. 1636, zm. 1676), córka Wiktora Amadeusza I, księcia Sabaudii ; ich synem był elektor Maksymilian II Emanuel, małżonek arcy-
300
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) księżniczki Marii Antonii (zob. s. 329 w biogr. cesarza Leopolda I), ojciec efemerycznego króla czeskiego Karola III Bawarskiego (dalsze szczegóły zob. s. 341 w jego biogr.). 2 Maksymilian Filip |Hieronim|, landgraf Leuchtenbergu, regent Bawarii (ur. 1638, zm. 1705); w 1668 r. poślubił on Maurycję Febronię (ur. 1652, zm. 1706), córkę Fryderyka Maurycego de la Tour d’Auvergne, księcia de Bouillon. Po śmierci męża w 1651 r. Maria Anna sprawowała wraz ze swoim szwagrem Albrechtem regencję w imieniu starszego syna ; dobiegła ona końca w 1654 r., po dojściu Ferdynanda do lat sprawnych. Maria Anna zmarła 25 IX 1665 r. na zamku w Monachium i została pochowana u boku męża w krypcie monachijskiego kościoła św. Michała. Serce księżnej spoczęło natomiast obok serc Wittelsbachów z linii bawarskiej w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) w Altötting nieopodal Monachium. 6 Cecylia Renata Urodziła się 16 VII 1611 r. na zamku w Grazu (Styria). 15 VIII 1637 r. w kościele augustianów Wiedniu miały miejsce jej zaślubiny per procura, a 12 IX tego roku w kolegiacie (obecnej archikatedrze) św. Jana w Warszawie – ślub osobisty z Władysławem IV |Zygmuntem|, królem polskim, wielkim księciem litewskim oraz tytularnym królem szwedzkim od 1632 r. (ur. Łobzów pod Krakowem 9 VI 1595, zm. Merecz na Litwie 19/20 V 1648), synem Zygmunta III Wazy i arcyksiężniczki Anny (zob. s. 277 w biogr. cesarza Ferdynanda I). Mieli następujące potomstwo: 1 Zygmunt Kazimierz (ur. 1640, zm. 1647). 2 Maria Anna Izabela (ur. i zm. 1642). 3 Martwa córka (1644). Cecylia Renata zmarła w połogu 24 III 1644 r. na zamku w Wilnie. Została pochowana w krypcie Władysława IV (nazwanej tak po złożeniu tam zwłok króla w 1648 r.) w podziemiach katedry śś. Stanisława i Wacława na Wawelu, zaś serce królowej umieszczono w kościele jezuitów pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie. Po jej śmierci Władysław IV ożenił się ponownie z Ludwiką Marią Gonzagą, z którą jednak nie miał więcej dzieci. 7 Leopold Wilhelm Urodził się 6 I 1614 r. na zamku w Grazu (Styria). Przeznaczony od dzieciństwa do stanu duchownego, w 1623 r. został koadiutorem swojego stryja Leopolda V, biskupa Pasawy i Strasburga (zob. s. 281), a wspomniane biskupstwa objął po złożeniu przez
301
WŁADCY CZECH I WĘGIER Leopolda sprawowanych godności kościelnych w końcu 1625 r. W 1626 r. otrzymał ponadto od stryja opactwa Murbach, Luders i Hersfeld (to ostatnie dzierżył do 1631 r.), a w 1628 r. został wybrany biskupem Halberstadtu i Bremy. W 1637 r. uzyskał godność biskupa czeskiego Ołomuńca (niem. Olmütz). W następnym roku jego starszy brat Ferdynand III mianował go głównym dowódcą (generalissimusem) cesarskich wojsk w ofensywie przeciwko armii szwedzkiej. W sierpniu 1639 r. Leopold Wilhelm został koadiutorem przy wielkim mistrzu krzyżackim Janie Kasprze I von Stadion (zm. 1641), lecz stanowisko wielkiego i niemieckiego mistrza Zakonu Krzyżackiego objął dopiero w maju 1642 r. (proklamowany w wiedeńskim kościele augustianów). W kwietniu 1647 r. król hiszpański Filip IV mianował go generalnym namiestnikiem Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów (Flandria, Artois, Hennegau, Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg) – godność tę dzierżył do maja 1656 r. W tym samym roku po śmierci kuzyna, Karola Ferdynanda Wazy (zob. s. 284), został jego następcą na wrocławskim stolcu biskupim. Zmarł 20 XI 1662 r. w Wiedniu i został pochowany w nowej krypcie (Neugruft) w podziemiach kościoła kapucynów tamże. Serce arcyksięcia złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów wiedeńskich, a jego organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Drugą żoną Ferdynanda II została 4 II 1622 r. w kościele zamkowym w Innsbrucku (Tyrol): Eleonora Anna Była ona córką Wincentego I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu, syna arcyksiężniczki austriackiej Eleonory (zob. s. 275 w biogr. Ferdynanda I, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), oraz jego drugiej żony Eleonory, córki Franciszka Franciszka I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny. Urodziła się 23 IX 1598 r. na zamku w Mantui. 26 VII 1622 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława) została ukoronowana na królową Węgier, a 21 XI 1627 r. w katedrze św. Wita w Pradze miała miejsce jej koronacja na królową czeską. Zmarła bezdzietnie 27 VI 1655 r. w wiedeńskim Hofburgu. Została pochowana w ufundowanym przez siebie klasztorze karmelitanek w Wiedniu, natomiast jej serce spoczęło u boku małżonka w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu (Styria); po sekula-
302
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) ryzacji klasztoru karmelitanek w 1782 r. szczątki Eleonory przeniesiono na rozkaz cesarza Józefa II do krypty książęcej (Herzgosgruft) w podziemia wiedeńskiej katedry św. Stefana (Szczepana).
FERDYNAND II Zmarł na zapalenie płuc 15 II 1637 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Został pochowany w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu (Styria), jego serce złożono Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów wiedeńskich, a organy wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Jego następcą na tronach czeskim i węgierskim (oraz cesarskim) został najstarszy żyjący syn (zob. s. 318). W latach 1619–20 tron czeski opanował Fryderyk V, elektor Palatynatu Reńskiego z dynastii Wittelsbachów. ♦ ♦ ♦
FRYDERYK I Z PALATYNATU O J C I E C : Fryderyk IV
Zwany Prawym, urodził się 5 III 1574 r. w zamku Amberg (Górny Palatynat) jako czwarty syn i dziesiąte dziecko Ludwika VI, elektora Palatynatu Reńskiego, potomka linii na Simmern – odnogi palatyńskiej linii Wittelsbachów (zob. Tablica V, s. 304), i jego pierwszej żony Elżbiety, córki Filipa I Wspaniałomyślnego, landgrafa heskiego. Wraz ze śmiercią ojca (22 X 1583) odziedziczył tytuł elektora Palatynatu, jednak z uwagi na nieletniość pozostawał pod regencją stryja, Jana Kazimierza. Po jego śmierci (16 I 1592) rozgorzała w Palatynacie walka między Fryderykiem IV – odtąd panującym we własnym imieniu – a jego stryjecznym
303
TABLICA V. WITTELSBACHOWIE WŁADCY CZECHWI W BAWARII ĘGIER I PALATYNACIE Ludwik II, książę Bawarii (* 1229 † 1294) Rudolf I, palatyn reński (* 1274 † 1319)
Ludwik IV, książę Bawarii, cesarz niemiecki (* 1282 † 1347)
linia palatyńska
linia bawarska
Adolf, palatyn reński (* 1300 † 1327)
Ruprecht II, elektor Palatynatu Reńskiego (* 1325 † 1398)
Ruprecht III, elektor Palatynatu Reńskiego (* 1352 † 1410)
Stefan III, książę bawarski Fryderyk, książę bawarski na Ingolstadt na Landshut (* ok. 1337 † 1413) (* ok. 1339 † 1393)
linia wygasła w XV w.
Ludwik III, elektor Palatynatu Reńskiego (* 1378 † 1436)
Jan, palatyn Neuburga (* 1383 † 1443)
linia wygasła w XVI w.
linia wygasła w XV w.
Fryderyk I, palatyn Simmern (* 1417 † 1480)
Stefan II, książę Bawarii (* 1317 † 1375)
linia wygasła w XVI w.
Stefan, palatyn Simmern (* 1385 † 1459)
Otto, palatyn Mosbach (* 1390 † 1461)
Jan II, książę bawarski na Monachium (* ok. 1341 † 1397)
Ernest, książę bawarski na Monachium (* 1373 † 1438)
Albrecht III, książę bawarski na Monachium (* 1401 † 1460)
linia wygasła w XV w.
Ludwik I, palatyn Zweibrücken (* 1424 † 1489)
Albrecht V, książę bawarski na Monachium (* 1447 † 1508)
linie na Zweibrücken, Sulzbach i Neuburgu od 1685 elektorowie Palatynatu, od 1777 książęta Bawarii, od 1806 królowie Bawarii Jan I, palatyn Simmern (* 1459 † 1509)
Wilhelm IV, książę bawarski na Monachium (* 1493 † 1550)
Jan II, palatyn Simmern (* 1492 † 1557)
Albrecht V, książę Bawarii (* 1528 † 1579)
Fryderyk III, elektor Palatynatu Reńskiego (* 1515 † 1576)
Wilhelm V, książę Bawarii (* 1548 † 1626)
Ludwik VI, elektor Palatynatu Reńskiego (* 1539 † 1583) Fryderyk IV, elektor Palatynatu Reńskiego, ojciec Fryderyka I z Palatynatu, króla Czech (zob. s. 303)
Maksymilian I, elektor Bawarii (* 1573 † 1651) Ferdynand Maria, elektor Bawarii (* 1636 † 1679) Maksymilian II Emanuel, elektor Bawarii, ojciec Karola III Bawarskiego, króla Czech (zob. s. 341)
304
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) dziadem Ryszardem, palatynem Simmern (zm. 1598), w której zwycięstwo przypadło ostatecznie młodszemu z Wittelsbachów. 14 V 1608 r. Fryderyk IV objął przewodnictwo nowopowstałej Unii Protestanckiej, której był także współtwórcą. Zmarł na skutek „ekstrawaganckiego stylu życia” 9 [19] IX 1610 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat) i spoczął u boku ojca w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) tamże. 13 [23] VI 1593 r. w Dillenburgu poślubił on Ludwikę Julianę, księżniczkę orańską. M A T K A : Ludwika Juliana Była ona córką Wilhelma I Milczącego, księcia Oranii (Orange), stadhoudera Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (prowincje północne odłączone od posiadłości habsburskich), potomka dynastii Orange-Nassau, i jego trzeciej żony Szarlotty, córki Ludwika II de Bourbon, księcia Montpensier, La Roche-sur-Youn i du Luc, pana Dombes oraz delfina Owernii. Urodziła się 31 III 1576 r. w Delft (Niderlandy). Po śmierci męża w 1610 r. wraz z Janem II, palatynem Zweibrücken (por. niżej), sprawowała regencję w Palatynacie do czasu osiągnięcia pełnoletności przez najstarszego syna, co nastąpiło w 1614 r. Klęska Fryderyka pod Białą Górą i zajęcie Palatynatu przez wojska cesarskie (1621) zmusiły rodzinę „Króla Zimowego” do ucieczki ; Ludwika Juliana wraz z dwojgiem wnucząt (zob. ss. 308, 313) znalazła schronienie najpierw w Wirtembergii, a następnie na dworze młodszej córki w Berlinie. W trakcie okupacji Brandenburgii przez wojska szwedzkie (1638 r.) wraz z dworem elektorskim przeniosła się do Królewca (obecnie Kaliningrad w Rosji), gdzie zmarła 15 III 1644 r. Została pochowana w katedrze królewieckiej. R O D Z E Ń S T W O {1 – 7 } : Nieznane. 1 Ludwika Juliana. Urodziła się 16 VII 1594 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat), gdzie 4 [13] V 1612 r. miał miejsce jej ślub z Janem II zwanym Młodszym, palatynem Zweibrücken od 1591 r., na Bischweiler od 1606 r., na Birlenbach od 1612 r., w latach 1610–14 regentem Palatynatu (ur. Bergzabern 26 III 1584, zm. Metz 9 VIII 1635), synem Jana I Starszego, palatyna Zweibrücken, potomkiem palatyńskiej linii Wittelsbachów ; mieli liczne potomstwo. Zmarła 28 IV 1640 r. na zamku w Meisenheim (Palatynat) i spoczęła w tamtejszym kościele miejskim. 2 Katarzyna Zofia. Urodziła się 10 VI 1595 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat), a zmarła podczas pobytu rodziny na wygnaniu 28 VI 1626 r. na zamku w Cölln koło Berlina (Kolonia nad Sprewą). Została pocho-
305
WŁADCY CZECH I WĘGIER
3
4
5
6
7
wana w tamtejszej katedrze – od momentu zjednoczenia z Berlinem w r. 1709 katedrze berlińskiej (Berliner Dom). Niezamężna. Elżbieta Szarlotta. Urodziła się 7 XI 1597 r. w Neumarkt (Górny Palatynat), a 14 [24] VII 1616 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat) wyszła za Jerzego Wilhelma, elektora brandenburskiego oraz księcia pruskiego od 1620 r. (ur. Cölln, obecnie Berlin 13 XI 1595, zm. Królewiec, obecnie Kaliningrad 1 XII 1640), syna elektora Jana Zygmunta; mieli czworo dzieci. Zmarła 16 [26] IV 1660 r. na zamku w Krośnie Odrzańskim i spoczęła w katedrze w Cölln pod Berlinem (obecnie katedra berlińska). Anna Eleonora. Urodziła się 26 XII 1598 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat), gdzie zmarła w dniu 24 V [3 VI] 1600 r. i gdzie również spoczęła w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche). Ludwik Wilhelm. Urodził się 25 IX 1600 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat), tam również umarł w dniu 30 IX i został pochowany w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche). Maurycy Chrystian. Urodził się 8 [18] IX 1601 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat), gdzie zmarł 28 III (18 V) 1605 r. Spoczął w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) w Heidelbergu. Ludwik Filip. Urodził się 23 IX 1602 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). Po śmierci ojca w 1610 r. otrzymał zgodnie z jego testamentem księstwo Simmern oraz Kreuznach, Kirchberg, Stromberg, Böckelheim, Bolanden, Rockenhausen, Wolfstein i Lautern. W 1619 r. jego starszy brat Fryderyk, niedawno koronowany na króla Czech, mianował go biskupem wrocławskim, Ludwik Filip nie zdążył jednak nawet objąć swojego biskupstwa, gdyż w 1620 r. Fryderyk I został strącony z czeskiego tronu. Po zajęciu Palatynatu przez wojska cesarskie (1622) Ludwik Filip utracił swoje posiadłości i wraz z rodziną musiał uciekać z kraju. Powrócił wraz z wojskami szwedzkimi i od 1632 r. sprawował z ramienia rządu szwedzkiego urząd administratora Palatynatu oraz opiekuna bratanka, Karola I Ludwika (zob. s. 305). Po klęsce Szwedów i sprzymierzonych z nimi państw protestanckich pod Nördlingen (6 IX 1634) ponownie zmuszony był opuścić Simmern. Odzyskał je dopiero 24 IX 1648 r. na mocy traktatu westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią. Zmarł 6 I 1655 r. na zamku w Krośnie Odrzańskim i spoczął w kalwińskim kościele miejskim (św. Stefana) w Simmern. Jego żoną została 4 [14] XII 1631 r. w Cölln koło Berlina (od 1709 r. będącym częścią Berlina) Maria Eleonora (ur. Cölln, obecnie Berlin 1 IV 1607, zm. Kreuznach 18 II 1675, pochowana u boku męża w Simmern), najmłodsza córka Joachima Fryderyka, elektora brandenburskiego i księcia pruskiego. Ich dzieci stanowiły młodszą odnogę linii Pfalz-Simmern, wygasłą po mieczu w 1674 r. wraz ze śmiercią Ludwika Henryka Maurycego, najmłodszego syna Ludwika Filipa.
306
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) FRYDERYK I Z uwagi na krótki czas panowania w Czechach zyskał tam przydomek „Króla Zimowego”. Urodził się 26 VIII 1596 r. w zamku myśliwskim Deinschwang nieopodal Ambergu w Górnym Palatynacie. W chwili śmierci ojca (9 [19] IX 1610) był nieletni i rządy w jego imieniu sprawował szwagier, palatyn Zweibrücken Jan II (Młodszy) . W 1614 r. przejął osobiste rządy w Palatynacie jako Fryderyk V. Po dokonanej przez sejm czeski w dniu 20 III 1619 r. detronizacji Ferdynanda II, 26 VIII tego roku w Pradze Fryderyk V został obwołany królem Czech i po przybyciu do miasta (31 X) został koronowany 4 XI 1619 r. pod imieniem Fryderyka I. Wobec szybko postępujących wojsk cesarskich 9 XI 1620 r. Fryderyk opuścił Pragę i zbiegł do Wrocławia, gdzie urząd biskupa sprawował jego młodszy brat (zob. s. 306). W 1621 r. Wittelsbachowie zostali wyparci także ze Śląska; Fryderyk wraz ze swoją żoną zbiegł wówczas do Hagi, gdzie utworzył rząd na wygnaniu. Dekretem z 21 I 1621 r. cesarz Ferdynand II ogłosił go zdrajcą i odebrał tytuł elektora oraz Palatynat, które 23 II 1623 r. przyznał własnemu kuzynowi, katolickiemu elektorowi Bawarii Maksymilianowi I (zob. s. 300 w biogr. Ferdynanda II). Podejmowane w późniejszych latach przez Fryderyka – z pomocą angielską oraz duńską – próby odzyskania Czech oraz Palatynatu nie przyniosły rezultatów. Żoną Fryderyka I została 14 [24] II 1613 r. w królewskiej kaplicy pałacu Whitehall w Londynie : Elżbieta Była córką Jakuba I (VI), króla Anglii, Szkocji i Irlandii, potomka dynastii Stuartów, i jego żony Anny, córki Fryderyka II, króla Danii i Norwegii. Urodziła się 19 VIII 1596 r. w pałacu Dunfermline (Szkocja). Jej koronacja na królową czeską miała miejsce 8 XI 1619 r. w katedrze św. Wita w Pradze. Po klęsce pod Białą Górą i utracie Palatynatu (1621) obalona para królewska osiadła u krewnych matki Fryderyka w Niderlandach. W 1660 r. owdowiała Elżbieta powróciła do Anglii, gdzie na tronie zasiadał jej bratanek Karol II. Zmarła 12 [22] lub 13 [23] II 1662 r. w pałacu Leicester House w Londynie i została pochowana w kaplicy Henryka VII w opactwie Westminster. Potomstwo [1–13}: 1 Henryk Fryderyk Urodził się 1 [11] I 1614 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). Był kurprinzem (dziedzicem tytułu elektorskiego) Palatynatu Reń-
307
WŁADCY CZECH I WĘGIER skiego. Po zajęciu ojczyzny przez armię cesarską wyjechał u boku matki do Niderlandów. Utonął w drodze do Amsterdamu 7 [17] I 1629 r. w trakcie przeprawy przez jezioro Haarlemmermeer. Został pochowany w Hadze – w klasztorze św. Wincentego lub też w kaplicy dworskiej. 2 Karol I Ludwik Urodził się 22 XII 1617 [1 I 1618] r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). W 1620 r. wraz z młodszą siostrą Elżbietą został wywieziony przez babkę z opanowanego przez Habsburgów Palatynatu ; od 1624 r. przebywał u boku matki w Niderlandach. Po przedwczesnej śmierci starszego brata w styczniu 1629 r. został dziedzicem tytuł elektorskiego (kurprinzem) Palatynatu Reńskiego, będącego wówczas z woli cesarza w posiadaniu bawarskiej linii Wittelsbachów. Po śmierci ojca 29 XI 1632 r. przyjął tytuł elektora Palatynatu. Od połowy lat 30. XVII w. wraz z młodszymi braćmi Ruprechtem i Maurycym przebywał głównie na dworze wuja, króla angielskiego Karola I. Tam zastała go wieść o traktacie westfalskim (24 IX 1648), na mocy którego odzyskał część ojcowizny : Dolny Palatynat (Palatynat Górny oraz hrabstwo Cham pozostały z woli Habsburgów przy Bawarii) wraz z nowoutworzoną, ósmą godnością elektorską Rzeszy, nie mającą ciągłości z wcześniejszym elektoratem. Anglię opuścił po straceniu wuja (30 I 1649), a do Niemiec powrócił jesienią 1649 r. Po bezpotomnej śmierci (3 I 1674) swojego brata stryjecznego, Ludwika Henryka Maurycego, przyłączył do Palatynatu księstwo Simmern. Zmarł 28 VIII [7 IX] 1680 r. w Edingen koło Mannheim (Palatynat) i został pochowany w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) w Heidelbergu. Pierwszą żoną Karola I Ludwika została poślubiona 12 [22] II 1650 r. w Kassel (Hesja): Szarlotta Była ona córką Wilhelma V, landgrafa heskiego na Kassel, i jego żony Amalii Elżbiety, córki Filipa Ludwika II, hrabiego Hanau na Münzenbergu. Urodziła się 20 [30] XI 1627 r. na zamku w Kassel. Jej małżeństwo zakończyło się rozwodem, orzeczonym 4 [14] IV (wg innych danych 6 [16] III) 1657 r. w Heidelbergu ; po tym czasie Szarlotta przebywała najczęściej w odosobnieniu w swoich dobrach. Zmarła 16 [26] III 1686 r. na zamku w Heidelbergu i została pochowana w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) tamże.
308
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Potomstwo {(i)–(iii)}: (i) Karol II Urodził się 31 III [10 IV] 1651 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). Po śmierci ojca 28 VIII [7 IX] 1680 r. został elektorem Palatynatu Reńskiego. Zmarł 16 [26] V 1685 r. na zamku w Heidelbergu i został pochowany w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche). Był ostatnim po mieczu potomkiem linii na Simmern (Tablica V, s. 304), a także ostatnim protestanckim elektorem Palatynatu. Po długich walkach z Francją tytuł elektorski przeszedł ostatecznie na katolicką linię Wittelsbachów z Neuburga. Żoną Karola II została poślubiona 20 [30] IX 1671 r. w kaplicy zamkowej w Heidelbergu : Wilhelmina Ernestyna Była ona córką Fryderyka III, króla Danii i Norwegii z dynastii Oldenburgów, i jego żony Zofii Amalii, córki Jerzego, księcia brunszwickiego na Calenbergu i Hanowerze. Urodziła się 20 VI 1650 r. na zamku w Kopenhadze, a zmarła 22 lub 23 IV 1706 r. na zamku w Lichtenburgu (Saksonia) i została pochowana u boku męża w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) tamże. (ii) Elżbieta Szarlotta Zwana Lizelotą (Liselotte), urodziła się 17 [27] V 1652 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). 16 XI 1671 r. w katedrze w Metzu miał miejsce jej ślub per procura, a po konwersji na katolicyzm 21 XI tego roku w Châlons-sur-Marne (Francja) odbyły się jej osobiste zaślubiny z Filipem I, księciem Orleanu od 1661 r. (ur. Saint-Germain-en-Laye 21 IX 1640, zm. Saint-Cloud 9 VI 1701), synem Ludwika XIII zwanego Sprawiedliwym, króla Francji i Nawarry z dynastii Burbonów, oraz Anny |Marii Maurycji| (Anny Austriaczki), córki Filipa III, króla Hiszpanii oraz (jako Filip II) króla Portugalii i Algarve (żonatego z arcyksiężniczką austriacką Marią Małgorzatą, zob. s. 279 w biogr. Ferdynanda I, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier); książę Filip był wcześniej żonaty z Henryką Anną, córką króla angielskiego Karola I (brata Elżbiety Stuart „Królowej Zimowej”, por. s. 307), i miał z nią potomstwo (córki). Ze swoją drugą żoną dochował się dalszych trojga dzieci : 1 Aleksander Ludwik, książę Valois (ur. 1673, zm. 1676).
309
WŁADCY CZECH I WĘGIER 2 Filip II, książę Orleanu, regent Francji (ur. 1674, zm. 1723); jego żoną została w 1692 r. Franciszka Maria de Bourbon, zwana Mademoiselle de Blois (ur. 1677, zm. 1749), naturalna córka Ludwika XIV, króla Francji i Nawarry, z którą miał potomstwo. 3 Elżbieta Szarlotta, zwana Mademoiselle de Chartres (ur. 1676, zm. 1744); w 1698 r. poślubiła Leopolda |Józefa Karola Dominika Agapeta Hiacynta|, księcia Lotaryngii i Baru (ur. 1679, zm. 1729), syna arcyksiężniczki Eleonory Marii Józefy (zob. s. 324 w biogr. Ferdynanda III, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), i miała z nim potomstwo Elżbieta Szarlotta (Lizelota) zmarła 8 XII 1722 r. w pałacu Saint-Cloud pod Paryżem i została pochowana u boku małżonka w nekropolii francuskiej rodziny królewskiej w bazylice opactwa benedyktynów w Saint-Denis pod Paryżem (podczas rewolucji francuskiej w 1793 r. wszystkie złożone tam szczątki wyjęto z bezczeszczonych grobowców i wrzucono do dwóch zbiorowych mogił nieopodal bazyliki, po czym zalano wapnem; w 1817 r. przemieszane ze sobą kości pochowano ponownie w kryptach bazyliki). (iii) Fryderyk Urodził się 12 V 1653 r. a zmarł następnego dnia w Augsburgu i został pochowany w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) w Heidelbergu (Palatynat). Drugą żoną Karola I Ludwika (zob. s. 308) została (małżeństwo morganatyczne) 6 [16] I 1658 r. lub 6 [16] III 1657 r. w kaplicy zamkowej w Heidelbergu (Palatynat): |Maria| Ludwika |Zuzanna| Była córką Krzysztofa Marcina, barona von Degenfeld, generała armii szwedzkiej, później w służbie weneckiej, i jego żony Anny Marii, córki Wilhelma Adelmann von Adelmannsfelden. Urodziła się 28 XI 1627 r. w Strasburgu. W 1650 r. została damą dworu elektorowej Szarlotty (s. 308) i wkrótce potem metresą elektora, który zaślubił ją po rozwodzie z pierwszą żoną. Dekretem z 31 XII 1667 r. Ludwika otrzymała dla siebie i swoich dzieci dziedziczny tytuł raugrafów (Raugraf/Raugräfin zu Pfalz). Zmarła oczekując czternastego dziecka 18 III 1677 r. w twierdzy Friedrichsburg koło Mannheim (Palatynat) i została pochowana w znajdującym się tam kościele Pojednania (Konkordienkirche).
310
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Potomstwo było wykluczone z dziedziczenia w Palatynacie, przysługiwał mu tytuł Raugraf/Raugräfin zu Pfalz {(i)–(xiv)}: (i) Karol Ludwik Urodził się 15 X 1658 r. w Schwetzingen koło Heidelbergu (Palatynat) i od 31 XII 1667 r. nosił tytuł raugrafa (Raugraf zu Pfalz). W 1670 r. otrzymał od ojca Lutz, Burg Streichenberg i Stebbach. Poświęcił się karierze wojskowej, był generałem armii Republiki Weneckiej i zmarł „na febrę” 12 VIII 1688 r. podczas oblężenia Negroponte (obecnie Chalkida) w Grecji. (ii) Karolina Elżbieta Urodziła się 19 XI 1659 r. w Schwetzingen koło Heidelbergu (Palatynat) i 31 XII 1667 r. otrzymała tytuł Raugräfin zu Pfalz. Jej mężem został 4 I 1683 r. Meinhard Schomberg, generał w służbie francuskiej, niemieckiej, a następnie angielskiej, 2. hrabia Mértola (tytuł portugalski) od 1690 r., naturalizowany w Anglii i kreowany 1. księciem Leinster w 1691 r., 3. książę Schomberg od 1693 r. (ur. Kolonia 30 VI 1641, zm. Hillingdon House pod Londynem 5 [15] VII 1719), młodszy syn Fryderyka Armanda Schomberga (właśc. Fryderyka Hermana von Schönberg), marszałka Francji, 1. księcia Schomberg (tytuł angielski) i 1. hrabiego Mértola (tytuł portugalski), generała wojsk portugalskich, francuskich, niemieckich i angielskich, oraz jego żony i kuzynki Joanny Elżbiety von Schönberg ; Meinhard był wcześniej żonaty z księżniczką Barbarą Ludwiką Rizzi, z którą nie miał dzieci. Z Karoliną Elżbietą miał on następujące potomstwo: 1 Karol Ludwik, markiz Harwich (ur. 1683, zm. 1713). 2 Karolina (ur. 1686, zm. 1710). 3 Fryderyka Zuzanna, 3. hrabina Mértola (ur. 1688, zm. 1751) ; w 1715 r. wyszła za mąż za Roberta Darcy’ego, 3. earla Holderness (ur. 1681, zm. 1721) (z nim potomstwo) ; drugim jej mężem został poślubiony w 1724 r. Beniamin Midmay, 1. earl Fitz-Walter (ur. 1672, zm. 1756). 4 Maria (ur. 1692, zm. 1762) ; w 1717 r. poślubiła Krzysztofa Marcina, barona Degenfeld, w 1719 r. kreowanego hrabią Degenfeld-Schomberg (ur. 1689, zm. 1762) (z nim potomstwo). Karolina Elżbieta zmarła 28 VI 1696 r. w Kensington pod Londynem (obecnie dzielnica miasta). (iii) Ludwika Urodziła się 25 I 1661 r. w Heidelbergu (Palatynat). Z racji na brak odpowiedniego uposażenia pozostała, tak jak i jej młodsza siostra Amalia Elżbieta, niezamężna. W młodości przebywała z siostrą w Anglii oraz na różnych dworach niemieckich, m.in.
311
WŁADCY CZECH I WĘGIER
(iv)
(v)
(vi)
(vii)
(viii)
(ix)
(x)
(xi)
(xii)
(xiii)
(xiv)
w Hanowerze, w późniejszym czasie zdołała natomiast pozyskać dobra Stebbach, należące do jej zmarłego bezpotomnie brata Karola Ludwika. Zmarła 6 I 1733 r. we Frankfurcie nad Menem, skąd jej ciało przewieziono do rodzinnego Heidelbergu i złożono u boku Amalii Elżbiety w chórze kościoła św. Piotra. Ludwik Urodzony 19 II 1662 r. w Heidelbergu (Palatynat), tam także umarł w przeciągu tego samego roku. Amalia Elżbieta Zwana Amelise, urodziła się 1 IV 1663 r. w Heidelbergu (Palatynat). Nie posiadając posagu, podobnie jak starsza siostra pozostała w stanie panieńskim. Zmarła 13 VII 1709 r. w Heidelbergu i spoczęła w chórze tamtejszego kościoła św. Piotra. Jerzy Ludwik Urodził się 30 III 1664 r. w Heidelbergu (Palatynat), zmarł 20 VII 1665 r. w zamku Friedrichsburg koło Mannheim (Palatynat). Fryderyka Urodzona 7 VII 1665 r. w zamku Friedrichburg koło Mannheim (Palatynat), zmarła 7 VIII 1674 r. w Heidelbergu (Palatynat). Fryderyk Wilhelm Urodził się 25 XI 1666 r. w Heidelbergu (Palatynat), a zmarł 29 VII następnego roku. Karol Edward Urodził się 19 V 1668 r. w Heidelbergu (Palatynat). Poświęcił się służbie wojskowej i zginął 2 I 1690 r. pod Prisztiną. Zofia Urodzona 19 VII 1669 r., zmarła w tym samym roku w Heidelbergu (Palatynat). Karol Maurycy Urodził się 9 I 1671 r w twierdzy Friedrisburg koło Mannheim (Palatynat), a zmarł 13 VI 1702 r. w Herrenhausen (Hanower). Bezżenny i bezpotomny. Karol August Urodził się 19 X 1672 r. w Heidelbergu (Palatynat). Podobnie jak starsi bracia poświęcił się karierze wojskowej. Poległ 20 IX 1691 r. pod Hotton (Niderlandy). Karol Kazimierz Urodził się 1 V 1675 r. w twierdzy Friedrichsburg koło Mannheim (Palatynat). Zginął podczas pojedynku 28 IV 1691 r. w trakcie pijackiej awantury w Wolfenbüttel (Brunszwik). Dziecko Pozostało w łonie matki i razem z nią zmarło 18 III 1677 r.
312
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Wedle części opracowań (Europäische Stammtafeln) trzecią żoną elektora Karola I Ludwika (zob. s. 308), także morganatyczną, została 11 XII 1679 r. w twierdzy Friedrichsburg koło Mannheim (Palatynat) Elżbieta Holländer von Bernau (ur. Schaffhausen 1659, zm. 8 III 1702). Z małżeństwa tego, o ile doszło ono skutku, narodził się pogrobowy syn, ochrzczony dnia 17 IV 1681 r. w Schaffhausen imionami ojca, który również otrzymał tytuł raugrafa (Raugraf zu Pfalz); jego dalsze losy nie są znane. Karol I Ludwik pozostawił także naturalnego syna: 1 Ludwik von Seitz (zm. 1660).
3 Elżbieta Urodziła się 26 XII 1618 r. [5 I 1619] na zamku w Heidelbergu (Palatynat). W 1620 r. wraz ze starszym bratem została wywieziona przez babkę z ogarniętego wojną Palatynatu ; od 1627 r. przebywała na dworze ojca w Hadze. W 1634 r. planowano jej ożenek z królem polskim Władysławem IV, do którego jednak nie doszło z uwagi na różnicę wyznań obojga zainteresowanych. 1 V 1661 r. została koadiutorką swojej dalekiej kuzynki, opatki Herford Elżbiety II (urodzonej jako Elżbieta Ludwika z linii Pfalz-Zweibrücken). Urząd przeoryszy objęła po śmierci Elżbiety II w styczniu 1667 r. i 30 IV tego roku została intronizowana pod imieniem Elżbiety III. Zmarła 11 [21] II (wedle innych danych 8 II) 1680 r. w opactwie w Herford i tam również znalazła spoczynek. 4 Ruprecht Częściej znany jest pod angielską wersja imienia – Rupert. Urodził się 17 [27] XII 1619 r. na zamku w Pradze i jako przewidywany następca czeskiego tronu otrzymał tytuł księcia Łużyc. Po zajęciu Pragi przez wojska cesarskie (1620) towarzyszył rodzicom na wygnaniu w Niderlandach. Od wczesnej młodości służył w armii niderlandzkiej, a w 1635 r. wraz z młodszym bratem Maurycym wyprawił się do Anglii na zaproszenie wuja, króla Karola I Stuarta. W 1637 r. brał udział w kampanii finansowanej przez rząd angielski, mającej za cel osadzenie na powrót w Palatyncie jego starszego brata Karola I Ludwika (zob. s. 308) – wyprawa zakończyła się jednak klęską i 17 X 1638 r. pod Vlotho Ruprecht dostał się do cesarskiej niewoli. Odzyskał wolność z końcem 1641 r. po czym powrócił do Anglii, gdzie wraz z księciem Maurycym brał czynny udział w angielskiej wojnie domowej, stając się niebawem jedną z pierwszoplanowych postaci partii rojalistycznej. 14 I 1644 r.
313
WŁADCY CZECH I WĘGIER został przez królewskiego wuja kreowany 1. księciem Cumberland i 1. earlem Holderness oraz mianowany naczelnym dowódcą armii rojalistów, zwanych Kawalerami (od popularnego przydomka Ruprechta). Po poddaniu konfederatom Bristolu (1646) otrzymał z rąk wuja dymisję, a w październiku tego roku, decyzją Parlamentu, został wraz z bratem wydalony z Anglii. Przebywał odtąd na brytyjskim dworze na uchodźstwie w Saint-Germainen-Laye, a stamtąd przeniósł się na dwór paryski, gdzie uzyskał od Ludwika XIV stanowisko mareschal de camp. W 1648 r. powrócił pod rozkazy Karola I, który powierzył mu urząd admirała floty rojalistów, jednak po porażce zadanej mu przez admirała Roberta Blake’a schronił się w Indiach Zachodnich. Ostatecznie, po serii nieporozumień z innymi dowódcami rojalistycznymi, w 1655 r. książę wyjechał do Niemiec i osiadł na dworze starszego brata, elektora Karola I Ludwika. Po restauracji Stuartów w Wielkiej Brytanii (1660) powrócił do Anglii i wstąpił na służbę króla Karola II, od którego otrzymał fotel w Radzie Królewskiej a także urząd konstabla (gubernatora) zamku Windsor (1668). W 1670 r. został mianowany lordem porucznikiem (Lord Lieutenant) Berkshire, w latach 1673–79 piastował stanowisko pierwszy lorda admiralicji, zaś w 1675 r. otrzymał urząd lorda porucznika Surrey. Już na emeryturze został pierwszym gubernatorem Kompanii Zatoki Hudsona (Hudson’s Bay Company), która zajmowała się handlem futrami w Kanadzie oraz na terytorium, nazwanym na jego cześć Ziemią Ruperta. Zmarł 19 [29] XI 1682 r. w rezydencji w Spring Gardens w Londynie i spoczął u boku matki w kaplicy Henryka VII w opactwie Westminster. Ruprecht (Rupert) miał potomstwo naturalne {1–2}: z Franciszką Bard (ur. ok. 1646, zm. 1708), córką Henryka Barda, 1. wicehrabiego Bellomont, i jego żony Anny Gardiner: 1 Dudley Rupert Bard (Robert Dudley). Urodził się ok. 1666 r. Poszedł w ślady ojca i poświęcił się służbie wojskowej. Poległ podczas drugiego oblężenia Budy przez wojska chrześcijańskie 13 VII 1686 r. służąc pod rozkazami elektora bawarskiego Maksymiliana II Emanuela.
z Małgorzatą Hughes, aktorką znaną jako Peg Hughes lub Margaret Hewes (ur. ok. 1645 lub 1630, zm. 1 X 1719): 2 Ruperta. Urodziła się w 1671 r., a w 1695 r. wyszła za mąż za Emanuela Scroope Howe’a, generała wojsk angielskich (zm. 26 IX 1709), syna Jana Grubhama Howe’a i lady Anabelli Scrope, z którym miała potomstwo. Zmarła w 1740 r.
314
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 5 Maurycy Urodził się 6 [16] I 1623 r. na zamku w Kostrzyniu nad Odrą lub też w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. W 1635 r. wraz ze starszym bratem Ruprechtem (Rupertem) wyprawił się do Anglii, gdzie osiadł na dworze króla Karola I. Poświęcił się tam karierze wojskowej i służył pod komendą brata w szeregu kampanii angielskiej wojny domowej. W 1643 r. został mianowany dowódcą wiernych rojalistom wojsk w Kornwalii. Po klęsce i uwięzieniu króla, w październiku 1646 r. decyzją Parlamentu Maurycy i Ruprecht zostali skazani na banicję z Anglii. We Francji, śladem starszego brata przyjął służbę w królewskiej armii francuskiej i walczył we Flandrii, a po pogodzeniu się Ruprechta z królem w 1648 r. został wiceadmirałem floty rojalistów pod bezpośrednim dowództwem brata. Jego losy nie są pewne, wedle jednej z wersji utonął na pokładzie swojego okrętu flagowego HMS Defiance późną jesienią 1652 r. w rejonie Indii Zachodnich, inna wersja mówi o śmierci Maurycego w niewoli w Algierze. Nie był żonaty i nie pozostawił dzieci. 6 Ludwika Hollandyna Urodziła się 18 [28] IV 1622 r. pałacu Wassenaer Hof w Hadze. 19 XII 1657 r. w Antwerpii przyjęła katolickie wyznanie wiary i niebawem przeniosła się do Francji, gdzie przebywał już jej młodszy brat Edward. 25 III 1659 r. przywdziała welon zakonny w opactwie cysterskim w Maubuisson pod Paryżem, a 19 VI 1660 r. złożyła tam śluby, przyjmując imiona Ludwiki Marii. W sierpniu 1664 r. została wybrana przełożoną w Maubuisson. Zmarła 11 II 1709 r. w swoim klasztorze i tam również spoczęła. Klasztor, zamieniony podczas wielkiej rewolucji w 1793 r. na szpital wojskowy, pozostaje obecnie w częściowej ruinie. 7 Ludwik Urodził się 21 [31] VIII 1623 lub 1624 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze, gdzie zmarł 24 XII 1623 lub 1625 r. Spoczął w haskim klasztorze św. Wincentego lub też w tamtejszej kaplicy dworskiej. 8 Edward Urodził się 5 lub 6 [16] X 1623 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. W młodości przeniósł się na dwór paryski, gdzie w r. 1645 zmienił wyznanie na katolickie, przez co został wykluczony z dziedziczenia w Palatynacie. Z tego samego powodu córki księcia, wychowane w wierza katolickiej, zostały pominięte w kolej-
315
WŁADCY CZECH I WĘGIER ności sukcesji brytyjskiego tronu na rzecz jego młodszej siostry Zofii i jej potomków. Edward zmarł 13 [23] III 1663 r. w Paryżu i został przypuszczalnie pochowany w paryskim kościele Val-deGrâce. Żoną Edwarda została poślubiona w obrządku katolickim 24 IV [4 V] 1645 r. w Paryżu : Anna Była ona córką Karola I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu, księcia Nevers i Rethel, oraz jego żony Katarzyny, córki Karola Lotaryńskiego, księcia Mayenne ; jej bratanicą, córką Karola II, księcia Nevers i Rethel, była Maria Eleonora, przyszła cesarzowa i królowa czesko-węgierska, trzecia żona Ferdynanda III (zob. s. 324 w jego biogr.). Urodziła się w 1616 r. w Mantui lub w Paryżu, a zmarła 6 VII 1684 r. w Paryżu i tam także spoczęła. Potomstwo {(i)–(iv)}: (i) Ludwika Maria Urodziła się 23 VII 1647 r. w Paryżu, zaś 20 III 1671 r. w podparyskim Asniéres wyszła za mąż za Karola Teodora Ottona, 4. księcia Salm od 1663 r., ochmistrza dworu cesarskiego (ur. 27 V 1645, zm. Akwizgran 10 XI 1710), syna Leopolda |Filipa Karola|, 3. księcia Salm, i jego żony Anny Marii, hrabianki von Bronckhorst-Batenburg. Pierwszą żoną Karola Teodora była Godofreda von Huyn, z którą miał córkę ; z Ludwiką Marią dochował się dalszych dzieci : 1 Ludwika, zakonnica w Nancy (ur. 1672, zm.?). 2 Ludwik Otto, 5. książę Salm (ur. 1674, zm. 1738); jego żoną została w 1700 r. Albertyna Joanna (ur. 1679, zm. 1716), córka Maurycego Ludwika, księcia Nassau na Hadamarze, z którą miał potomstwo. 3 Ludwika Apolonia (ur. 1677, zm. 1678). 4 Eleonora Krystyna (ur. 1678, zm. 1737); jej mężem został w 1713 r. Konrad |Albert Karol|, książę d’Ursel, kreowany następnie księciem d’Hoboken (ur. 1663, zm. 1738), z którym miała potomstwo. Ludwika Maria zmarła 11 III 1679 r. w Akwizgranie. (ii) Anna Henryka |Julia| Urodziła się 23 VII 1648 r. w Paryżu, a 11 XII 1663 r. w kaplicy pałacowej w Luwrze poślubiła potomka bocznej linii francuskiej dynastii Burbonów, księcia Henryka Juliusza de Bourbon, od 1686 r. pod imieniem Henryka III Juliusza
316
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 5. księcia Kondeusza (de Condé) oraz pierwszego księcia krwi i para Francji (ur. Paryż 29 VII 1643, zm. tamże 1 IV 1709), syna Ludwika II de Bourbon zwanego Wielkim Kondeuszem, 4. księcia Kondeusza (de Condé), pierwszego księcia krwi etc., i jego żony Klary Klemencji de Maillé, księżnej de Fronsac, córki Urbana de Maillé, markiza de Brézé, oraz Nicole du Plessis de Richelieu – rodzonej siostry kardynała. Anna Henryka i Henryk III Juliusz mieli następujące potomstwo: 1 Maria Teresa, zwana Mademoiselle de Bourbon (ur. 1666, zm. 1732); w 1688 r. wyszła za mąż za Franciszka Ludwika de Bourbon zwanego Wielkim Contim, księcia Conti, w 1697 r. wybranego królem Polski i wielkim księciem litewskim (nigdy nie objął tronu) (ur. 1664, zm. 1709), i miała z nim potomstwo. 2 Henryk, książę Bourbon (ur. 1667, zm. 1670). 3 Ludwik III, 6. książę Kondeusz (ur. 1668, zm. 1710); jego żoną została w 1685 r. Ludwika Franciszka de Bourbon, zwana Mademoiselle de Nantes (ur. 1673, zm. 1743), naturalna córka Ludwika XIV, króla Francji i Nawarry, z którą miał potomstwo. 4 Anna, zwana Mademoiselle d’Enghien (ur. 1670, zm. 1675). 5 Henryk, hrabia Clermont (ur. 1672, zm. 1675). 6 Ludwik Henryk, hrabia La Marche (Marchii) i Clermont (ur. 1673, zm. 1677). 7 Anna |Maria Wiktoria| Ludwika, zwana Mademoiselle de Condé (ur. 1675, zm. 1700). 8 |Anna| Ludwika Benedykta, zwana Mademoiselle de Charolais (ur. 1676, zm. 1753); w 1692 r. poślubiła Ludwika Augusta de Bourbon, księcia Maine (ur. 1670, zm. 1736), naturalnego syna króla Ludwika XIV, i miała z nim potomstwo. 9 Maria Anna, zwana Mademoiselle d’Enghien (ur. 1678, zm. 1718); w 1710 r. jej mężem został Ludwik Józef de Bourbon, książę Vendôme (ur. 1654, zm. 1712), potomek naturalnego syna króla francuskiego Henryka IV; nie mieli dzieci. 10 Bezimienna córka, zwana Mademoiselle de Clermont (ur. 1679, zm. 1680).
317
WŁADCY CZECH I WĘGIER Anna Henryka zmarła 23 II 1723 r. w Małym Luksemburgu (obecnie pałac prezydencki) w Paryżu i została pochowana w klasztorze karmelitanek na paryskim przedmieściu Saint-Jacques. (iii) Bezimienny syn Urodził się 27 XII 1650 r., a zmarł w 1651 r. w Paryżu, gdzie został również pochowany. (iv) Benedykta Henryka |Filipina| Urodziła się 14 III 1648 r. w Paryżu, a 30 XI 1668 r. w Hanowerze (lub w Paryżu) poślubiła Jana Fryderyka, księcia brunszwicko-lüneburskiego na Hanowerze od 1665 r. (ur. Herzberg 25 IV 1625 zm. Augsburg 28 XII 1679), syna Jerzego, księcia brunszwicko-lüneburskiego na Calenbergu, potomka dynastii Welfów, i jego żony Anny Eleonory, córki Ludwika V Wiernego, landgrafa heskiego na Darmstadcie. Para miała następujące potomstwo: 1 Anna Zofia (ur. 1670, zm. 1672). 2 Szarlotta Felicyta (ur. 1671, zm. 1710); w 1696 r. została żoną Rajnolda d’Este, księcia Modeny i Reggio (ur. 1655, zm. 1737), i miała z nim potomstwo. 3 Henryka Maria Józefa (ur. 1672, zm. 1737). 4 Amalia Wilhelmina, żona cesarza Józefa I (szczegóły zob. s. 335 w jego biogr.). Po śmierci męża Benedykta Henryka powróciła do rodzinnej Francji. Zmarła 12 VIII 1730 r. w Asniéres pod Paryżem, skąd jej ciało przewieziono do Niemiec i złożono w krypcie książęcej (Fürstengruft) na zamku w Hanowerze. 9 Henryka Maria Urodziła się 17 [27] VII 1626 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. Jej mężem został poślubiony 4 IV, 16 V lub 26 VI 1651 r. w Sárospatak (Węgry) Zygmunt Rákoczy, hrabia Munkács (obecnie Mukaczewo, Ukraina) (ur. 14 VII (?) 1622 lub 1623, zm. Fogaras 4 II 1652), młodszy syn Jerzego I Rákoczego, księcia Siedmiogrodu, i jego drugiej żony Zuzanny Lórántffy z Serke ; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Henryka Maria zmarła 18 IX lub 20 XII 1651 r. w Sárospatak i została pochowana w katedrze św. Michała w Gyulafehérvár (obecnie Alba Iulia w Rumunii). 10 |Jan| Filip |Henryk| Urodził się 26 IX [6 X] 1627 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. Wychowywany na dworze francuskim, na życzenie najstar-
318
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) szego brata, Karola I Ludwika, powrócił na dwór owdowiałej matki w Hadze. W 1646 r. zamordował jej faworyta, markiza de l’Epinay, co poskutkowało wydaleniem Filipa z Hagi i zerwaniem między nim a matką wszelkich kontaktów. Jak większość mężczyzn w rodzinie Filip poświęcił się karierze wojskowej ; przez krótki czas brał udział w angielskiej wojnie domowej, a później zaciągnął się do armii lotaryńskiej. Jako pułkownik wojsk lotaryńskich walczył podczas francuskiej wojny domowej (frondy) po stronie zbuntowanych książąt i poległ 15 XII 1650 r. pod Rethel. Odnalezione po bitwie ciało Filipa wedle różnych autorów albo przewieziono do Sedanu, będącego podówczas suwerennym lennem książąt Bouillon, i złożono w mauzoleum książęcym w kościele św. Karola, albo też odtransportowano do Palatynatu i pochowano w nekropolii rodzinnej w kościele św. Ducha w Heidelbergu. Nie założył rodziny. 11 Szarlotta Urodziła się 9 [19] XII 1628 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze, gdzie także zmarła 14 [24] I 1631 r. Została pochowana w kaplicy dworskiej w Hadze. 12 Zofia Zwana Wielką Elektorową, urodziła się 13 [23] X 1630 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze, zaś 30 IX lub 17 X 1658 r. w kaplicy zamkowej w Heidelbergu (Palatynat) poślubiła Ernesta Augusta, księcia brunszwicko-lüneburskiego na Hanowerze od 1679 r., elektora Hanoweru z nominacji cesarza Leopolda I od 1692 r. (ur. Herzberg 20 [30] XI 1629, zm. zamek Herrenhausen, Hanower 23 I 1698), syna Jerzgo, księcia brunszwicko-lüneburskiego na Calenbergu, potomka dynastii Welfów, i jego żony Anny Eleonory, córki Ludwika V Wiernego, landgrafa heskiego na Darmstadcie. Zgodnie z wydaną w czerwcu 1701 r. ustawą o nazwie Act of Settlement Zofia, a w dalszej kolejności jej potomstwo – będący najbliższymi protestanckimi krewnymi bezdzietnej królowej Anny Stuart – stawali się sukcesorami brytyjskiego tronu (ostatecznie Anna nieznacznie przeżyła kuzynkę i tron Wielkiej Brytanii objął w 1714 r. najstarszy syn Zofii, o czym zob. niżej). Dziećmi Zofii i Ernesta Augusta byli : 1 Jerzy Ludwik, elektor Hanoweru, książę brunszwicko-lüneburski na Celle, następca brytyjskiego tronu, na następnie pod imieniem Jerzego I król Wielkiej Brytanii i Irlandii (ur. 1660, zm. 1727); w 1682 r. poślubił Zofię Dorotę (ur. 1666, zm.
319
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1726), córkę Jerzego Wilhelma, księcia brunszwisko-lüneburskiego na Celle, z którą miał potomstwo (dynastia hanowerska, na tronie brytyjskim do 1901 r.); małżeństwo to zakończył rozwód, orzeczony w r. 1694, po którym Zofię Dorotę tytułowano księżną Ahlden. 2 Fryderyk August, generał armii cesarskiej (ur. 1661, poległ 1690 [1691]). 3 Martwe bliźniaki (1664). 4 Maksymilian Wilhelm, feldmarszałek armii cesarskiej (ur. 1666, zm. 1726). 5 Martwy syn (1666). 6 Zofia Szarlotta (ur. 1668, zm. 1705); w 1684 r. została żoną Fryderyka III, elektora brandenburskiego, od 1701 r. króla pruskiego pod imieniem Fryderyka I (ur. 1657, zm. 1713), i miała z nim potomstwo. 7 Karol Filip, pułkownik armii cesarskiej (ur. 1669, poległ 1690). 8 Chrystian Henryk, oficer armii cesarskiej (ur. 1671, utonął podczas bitwy 1703). 9 Ernest August, książę Yorku i Albany oraz earl Ulster i biskup Osnabrück (ur. 1674, zm. 1728). Zofia zmarła 8 lub 14 VI 1714 r. w zamku Herrenhausen w Hanowerze i została pochowana w kaplicy zamku Leine w tymże mieście, skąd jej ciało oraz zwłoki jej męża przeniesiono później do kaplicy zamkowej w Herrenhausen. 13 Gustaw Adolf Urodził się 14 I 1632 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze, a zmarł 9 I 1641 r. (w Hadze ?) i został najprawdopodobniej pochowany w kaplicy dworskiej w Hadze.
FRYDERYK I Zmarł 29 XI 1632 r. w Moguncji po krótkiej chorobie, wskutek nieznanej bliżej „gorączki”; być może przyczyną śmierci była dżuma. Los ciała Fryderyka nie jest pewny, niemniej możliwe jest, że złożono je w Sedanie (w mauzoleum książęcym w kościele św. Karola?). W 1620 r. Czechy powróciły pod władanie Habsburgów. ♦ ♦ ♦
320
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
FERDYNAND III O J C I E C : Ferdynand II (zob. s. 299). M A T K A : Maria Anna bawarska (zob. s. 300 w biogr. Ferdynanda II). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 300 w biogr. Ferdynanda II.
FERDYNAND III Urodził się 13 VII 1608 r. na zamku w Grazu (Styria) i na chrzcie otrzymał imiona Ferdynand Ernest. 27 XI 1625 r. sejm węgierski zebrany w Sopron (niem. Ödenburg) przyznał mu koronę Węgier, a 8 XII 1625 r. w tamtejszym kościele klasztornym franciszkanów miała miejsce jego sakra. 26 XI 1627 r. w katedrze św. Wita w Pradze Ferdynand został ukoronowany na króla czeskiego (w obu państwach panował pod imieniem Ferdynanda III). 22 XII 1636 r. na sejmie Rzeszy w Regensburgu (Ratyzbonie) wybrano go królem niemieckim (rzymskim) i tego samego dnia został koronowany w tamtejszej katedrze św. Piotra (także jako Ferdynand III). Po śmierci ojca 15 II 1637 r. odziedziczył tytuł cesarski oraz, pod imieniem Ferdynanda IV, rządy w arcyksięstwie (Austria Górna i Dolna oraz Austria Wewnętrzna). Pierwszą żoną Ferdynanda III została poślubiona per procura 26 I 1631 r. w Trieście i osobiście 20 lub 26 II 1631 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Maria Anna |Małgorzata| Była ona córką Filipa III, króla Hiszpanii (Filip III w Kastylii i drugi tego imienia w Aragonii) oraz (jako Filip II) króla Portugalii i Algarve, potomka hiszpańskiej linii Habsburgów, i jego żony, arcyksiężniczki austriackiej Marii Małgorzaty (zob. s. 279 w biogr. cesarza Ferdynanda I). Urodziła się 18 VIII 1608 r. w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem. 14 II 1638 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Pożoniu) została ukoronowana na królową węgierską, jednak do jej koronacji na królową Czech nigdy nie doszło.
321
WŁADCY CZECH I WĘGIER Umarła w trakcie porodu 13 V 1646 r. na zamku w Linzu (Górna Austria) podczas szalejącej w mieście epidemii; wedle niektórych opracowań przyczyną śmierci cesarzowej mogło być otrucie, które wywołało u niej przedwczesny poród i doprowadziło do zgonu. Pochowano ją w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Potomstwo [1–6}: 1 FERDYNAND IV (zob. s. 327). 2 Maria Anna W Hiszpanii zwana Marianną, urodziła się 24 XII 1635 r. na zamku w Wiener Neustadt pod Wiedniem. Była początkowo zaręczona z infantem hiszpańskim Baltazarem Karolem, a po jego przedwczesnej śmierci (1646), 8 XI 1649 r. w Navalcarnero koło Madrytu poślubiła jego ojca a swojego wuja Filipa IV, króla Hiszpanii (w Kastylii jako Filip IV, a w Aragonii III), Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz (jako Filip III) króla Portugalii i Algarve od 1621 r., w 1640 r. usuniętego z tronu Portugalii i Algarve (ur. Valladolid 8 IV 1605, zm. Madryt 17 IX 1665), rodzonego brata cesarzowej Marii Anny (zob. powyżej) i wdowca po Elżbiecie (Izabeli) (zm. 1644), córce Henryka IV, króla Francji i Nawarry, z którą miał kilkoro dzieci (m.in. wzmiankowanego wyżej Baltazara Karola); z arcyksiężniczką Marią Anną dochował się kolejnych potomków: 1 Małgorzata |Maria| Teresa, pierwsza żona cesarza Leopolda I (szczegóły zob. s. 329 w jego biogr.). 2 Maria Ambrozja de la Concepción (ur. i zm. 1655). 3 Filip Prosper (ur. 1657, zm. 1661). 4 Tomasz Karol (ur. 1658, zm. 1659). 5 Karol II, król Hiszpanii, Neapolu, Sycylii i Sardynii (ur. 1661, zm. 1700); jego pierwszą żoną została w 1679 r. Maria Ludwika (ur. 1662, zm. 1689), córka Filipa I, księcia Orleanu, a w 1690 r. poślubił on Marię Annę (ur. 1667, zm. 1740), córkę Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego, rodzoną siostrę Eleonory Magdaleny, trzeciej żony cesarza Leopolda I (zob. s. 331 w jego biogr.); oba te małżeństwa pozostały bezdzietne i na Karolu II wygasła hiszpańska linia Habsburgów. 6 Martwa córka (1662). Po śmierci Filipa IV (1665) Maria Anna sprawowała w Hiszpanii regencję w imieniu syna, Karola II. W 1677 r. w rezultacie przewrotu pałacowego została zmuszona opuścić Madryt, a rządy
322
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) w kraju przejął nieślubny syn męża, Jan Józef d’Austria; do władzy powróciła po śmierci pasierba w 1679 r. Zmarła na raka piersi 16 V 1696 r. w Madrycie i została pochowana w panteonie królów w obrębie klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (el Escorial) pod Madrytem. 3 Filip August Urodził się 15 VII 1637 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarł 22 VI 1639 r. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 4 Maksymilian Tomasz Na świat przyszedł 21 XII 1638 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarł 29 VI następnego roku. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów w Wiedniu. 5 LEOPOLD I (zob. s. 328). 6 Maria Urodzona 13 V 1646 r. na zamku w Linzu (Górna Austria), zmarła po paru godzinach tego samego dnia. Została pochowana w sarkofagu matki, zmarłej przy jej narodzinach, w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów wiedeńskich. Drugą żoną Ferdynanda III została 2 VII 1648 r. w Linzu (Górna Austria): Maria Leopoldyna Była ona najmłodszą córką Leopolda V, arcyksięcia austriackiego na Austrii Przedniej oraz hrabiego Tyrolu (zob. s. 281 w biogr. cesarza Ferdynanda I). Urodziła się 6 IV 1632 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Nigdy nie została koronowana na królową czeską i węgierską. Zmarła przy porodzie 7 VIII 1649 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i spoczęła w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w obrębie nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Syn: 1 Karol Józef Urodził się 7 VIII 1649 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został przeznaczony do kariery kościelnej. W 1662 r. otrzymał godność koadiutora swojego stryja, arcyksięcia Leopolda Wilhelma (zob. s. 301), na urzędzie biskupa Pasawy ; został ponadto desygnowany jego następcą na stanowisku wielkiego i niemieckiego mistrza
323
WŁADCY CZECH I WĘGIER Zakonu Krzyżackiego. Po śmierci stryja Karol Józef został biskupem Pasawy, Ołomuńca i Wrocławia, a także opatem w Murbach i Luders (1663), z uwagi na małoletniość nie mógł jednak osobiście objąć urzędu wielkiego mistrza krzyżackiego, a zatem ustanowiono trzyosobowe dyrektorium, które zajęło się zarządzaniem w jego imieniu. Od urodzenia słabej kondycji, zmarł 27 I 1664 r. na zamku w Linzu (Górna Austria) i został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Jego organy wewnętrzne spoczęły tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Trzecią żoną Ferdynanda III została 30 IV 1651 r. w Wiener Neustadt pod Wiedniem: Maria Eleonora Była ona córką Karola II Gonzagi, księcia Nevers i Rethel, oraz jego żony i kuzynki Marii, córki Franciszka IV Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu. Urodziła się 18 XI 1630 r. w Mantui. 4 VI 1653 r. w katedrze św. Piotra w Regensburgu (Ratyzbonie) została koronowana na cesarzową niemiecką (rzymską), 6 VI 1655 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (dawnym Pożoniu, obecnej Bratysławie) miała miejsce jej koronacja na królową Węgier, a 11 IX 1656 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim koronowano ją na królową Czech. Zmarła 6 XII 1686 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce cesarzowej złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, natomiast jej organy umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Potomstwo [1–4}: 1 Teresa Maria Józefa Urodziła się 27 III 1652 r., a zmarła 26 VII 1653 r. w wiedeńskim Hofburgu lub też w Regensburgu (Ratyzbonie). Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 2 Eleonora Maria Józefa Urodziła się 31 V 1653 r. albo na zamku Hofburg w Wiedniu, albo też w Regensburgu (Ratyzbonie). Pierwszym jej mężem został poślubiony 27 II 1670 r. na Jasnej Górze w Częstochowie Michał |Tomasz| Korybut, książę Wiśniowiecki, król Polski i wielki
324
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) książę litewski od 1669 r. (ur. Wiśniowiec 31 VII 1640, zm. Lwów 10 XI 1673), syn księcia Jeremiego Michała Wiśniowieckiego, wojewody ruskiego, i Gryzeldy Konstancji, córki Tomasza Zamoyskiego, ordynata zamojskiego, kanclerza wielkiego koronnego; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Po śmierci króla Michała Eleonora powróciła do Wiednia. 6 II 1678 r. w podwiedeńskim Wiener Neustadt wyszła za Karola V |Leopolda Mikołaja Sykstusa|, księcia Lotaryngii i Baru od 1675 r. (jedynie tytularnie) (ur. Wiedeń 14 IV 1654, zm. Wels 18 IV 1690), syna Mikołaja Franciszka, księcia Rethel, potomka dynastii z Vaudémont, i jego żony Klaudii, córki Henryka, księcia Lotaryngii i Baru (zob. Tablica VI, s. 350). Para miała następujące potomstwo: 1 Leopold |Józef Karol Dominik Agapet Hiacynt|, książę Lotaryngii i Baru, książę cieszyński (ur. 1679, zm. 1729); w r. 1698 poślubił Elżbietę Szarlottę (ur. 1676, zm. 1744), córkę Filipa I, księcia Orleanu i Elżbiety Szarlotty (Lizeloty) z Palatynatu, wnuczki „Króla Zimowego” Fryderyka I (zob. s. 309 w jego biogr.), z którą miał potomstwo, m.in. Franciszka III Stefana, późniejszego cesarza i męża Marii Teresy, królowej Czech i Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 351 w jej biogr.) oraz Karola, męża arcyksiężniczki Marii Anny (zob. s. 339 w biogr. Karola II|III). 2 Karol Józef Ignacy, arcybiskup Trewiru (ur. 1680, zm. 1715). 3 Eleonora (ur. i zm. 1682). 4 Karol Ferdynand (ur. 1683, zm. 1685). 5 Józef Innocenty Emanuel, generał wojsk cesarskich (ur. 1685, poległ 1705). 6 Franciszek Antoni Józef, opat w Stablo i w Malmedy (ur. 1689, zm. 1715). Eleonora Maria Józefa zmarła 17 XII 1697 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 3 Maria Anna Józefa Urodziła się 30 XII 1654 r. albo na zamku Hofburg w Wiedniu, albo w Regensburgu (Ratyzbonie). Jej mężem został 25 X 1678 r. w Wiener Neustadt pod Wiedniem lub w Düsseldorfie Jan Wilhelm |Józef|, książę Neuburga i elektor Palatynatu Reńskiego od 1690 r. (ur. Düsseldorf 19 IV 1658, zm. tamże 8 VII 1716), syn Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego z neuburskiej linii dynastii Wittelsbachów, i Elżbiety Amalii, córki Jerzego II, land-
325
WŁADCY CZECH I WĘGIER grafa heskiego na Darmstadcie ; jego rodzone siostry, Eleonora Magdalena oraz Maria Anna, zostały żonami odpowiednio przyrodniego brata Marii Anny Józefy, cesarza Leopolda I, oraz jej kuzyna, króla hiszpańskiego Karola II. Maria Anna Józefa i Jan Wilhelm mieli dwoje dzieci : 1 Bezimienny syn (ur. i zm. 1683). 2 Martwy syn (1686). Maria Anna Józefa zmarła 14 IV 1689 r. w Wiedniu i została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Po jej śmierci elektor Jan Wilhelm ożenił się powtórnie z Marią Anną, córką Kosmy III Medyceusza, wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, lecz małżeństwo to pozostało bezdzietne. 4 Ferdynand Józef Alojzy Urodził się 11 II 1657 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarł 16 VI następnego roku. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucyńskiego na Nowym Rynku w Wiedniu, a jego organy wewnętrzne umieszczono w srebrnej urnie i złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana).
FERDYNAND III Po śmierci syna w 1654 r. (zob. biogr. następny) do swoich posiadłości dołączył schedę po Piastach – Księstwo Cieszyńskie jako lenno Czeskiej Korony. Zmarł 2 IV 1657 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Serce cesarza złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Od 1646 r. w Czechach i od 1647 r. na Węgrzech współpanował z nim najstarszy syn Ferdynand (zob. biogr. następny), a po jego przedwczesnej śmierci koregentem Ferdynanda III został młodszy syn Leopold, który po śmierci cesarza objął po nim rządy w Austrii, Czechach i na Węgrzech oraz tron cesarski.
326
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
FERDYNAND IV O J C I E C : Ferdynand III (zob. s. 321). M A T K A : Maria Anna hiszpańska (zob. s. 321 w biogr. Ferdynanda III). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 322 w biogr. Ferdynanda III.
FERDYNAND IV Urodził się 8 IX 1633 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie otrzymał imiona Ferdynand Franciszek; w numeracji arcyksiążąt austriackich figuruje jako Ferdynand V. Przewidywany następcą ojca, 5 VIII 1646 r. w katedrze św. Wita w Pradze został koronowany na króla Czech, a 16 VI 1647 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Pożoń, obecnie Bratysława) miała miejsce jego koronacja na króla Węgier. 31 V 1653 r. w Augsburgu książęta elektorzy wybrali go królem rzymsko-niemieckim, zaś 18 VI tego roku w katedrze św. Piotra w Regensburgu (Ratyzbonie) został koronowany przez arcybiskupa Moguncji. Po śmierci w 1653 r. Elżbiety Lukrecji, ostatniego potomka górnośląskiej linii Piastów, ojciec przekazał mu w lenno Księstwo Cieszyńskie na Górnym Śląsku. W lecie 1654 r. młody król zachorował na czarną ospę i zmarł 9 VII w wiedeńskim Hofburgu. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, a wnętrzności umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Bezżenny, nie pozostawił dzieci. Kolejnym sukcesorem cesarza Ferdynanda III został ustanowiony jego młodszy syn, arcyksiążę Leopold, przeznaczony wcześniej do stanu duchownego.
327
WŁADCY CZECH I WĘGIER
LEOPOLD I O J C I E C : Ferdynand III (zob. s. 321). M A T K A : Maria Anna hiszpańska (zob. s. 321 w biogr. Ferdynanda III). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 322 w biogr. Ferdynanda III.
LEOPOLD I Urodził się 9 VI 1640 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie otrzymał imiona Leopold Ignacy Józef. Jako młodszy z synów cesarza był początkowo przeznaczony do kariery kościelnej, jednak po nieoczekiwanej śmierci starszego brata w 1654 r. (zob. biogr. poprzedni) został następcą ojca, który doprowadził do jego koronacji na króla Węgier (27 VI 1655 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu) i Czech (14 IX 1656 r. w katedrze św. Wita w Pradze); w obu państwach, jak i później w Rzeszy, panował jako Leopold I. Po śmierci Ferdynanda III 2 IV 1657 r. został arcyksięciem Austrii (Górna i Dolna Austria oraz Austria Wewnętrzna) pod imieniem Leopolda VI. 18 VII 1658 r. we Frankfurcie nad Menem miała miejsce jego elekcja na tron cesarski, zaś 31 VII lub 1 VIII 1658 r. we frankfurckiej katedrze św. Bartłomieja odbyła się koronacja. Bezpotomna śmierć arcyksięcia Zygmunta Franciszka z linii tyrolskiej (s. 283 w biogr. Ferdynanda I) uczyniła Leopolda hrabią Tyrolu i władcą Austrii Przedniej, dzięki czemu zjednoczył on w swoim ręku całość austriackich ziem dziedzicznych (25 VI 1665 r.). Na mocy pokoju karłowickiego 26 I 1699 r. uzyskał od Turcji pozostającą pod jej zwierzchnictwem od XVI w. centralną część Węgier z Budą i Székesfehérvár (Białogrodem Królewskim), a także Siedmiogród (por. s. 261 w biogr. Jana II Zygmunta Zápolyi). Pierwszą żoną Leopolda I została zaślubiona per procura 25 IV 1666 r. w Madrydcie i osobiście 12 XII tegoż roku w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu :
328
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Małgorzata |Maria| Teresa Była ona córką Filipa IV, króla Hiszpanii (w Kastylii pod imieniem Filipa IV, w Aragonii jako Filip III), Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz – jako Filip III – króla Portugalii i Algarve, potomka hiszpańskiej linii Habsburgów, oraz jego drugiej żony Marii Anny, rodzonej siostry Leopolda I (zob. s. 322 w biogr. cesarza Ferdynanda III). Urodziła się 12 VII 1651 r. w Madrycie. Nigdy nie była koronowana na królową czeską ani węgierską. Zmarła „po ośmiu dniach gorączki”, być może na wskutek zatrucia ciążowego, 12 III 1673 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg, a organy umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Potomstwo [1–5}: 1 Ferdynand Wacław Józef Urodził się 28 IX 1667 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie również zmarł 13 I następnego roku. Został pochowany w krypcie leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, natomiast serce i pozostałe organy spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana w Wiedniu. 2 Maria Antonia Urodziła się 18 I 1669 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został poślubiony 15 VII 1685 r. w Wiedniu Maksymilian II Emanuel |Ludwik Maria Józef Kajetan Antoni Mikołaj Franciszek Ignacy Feliks|, elektor Bawarii w latach 1679–1705 i od 1714 r. (ur. Monachium 11 VII 1662, zm. tamże 26 II 1726), syn Ferdynanda Marii, elektora bawarskiego z dynastii Wittelsbachów, po matce wnuka cesarza Ferdynanda II (zob. s. 300), i Adelajdy Henryki Marii, córki Wiktora Amadeusza I, księcia Sabaudii. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Leopold Ferdynand (ur. i zm. 1689). 2 Antoni (ur. i zm. 28 XI 1690). 3 Józef Ferdynand |Leopold Antoni Franciszek Kajetan Szymon Tadeusz Ignacy Joachim Gabriel|, wyznaczony w 1698 r. następcą hiszpańskiego tronu przez bezdzietnego Karola II, swojego wuja (zob. s. 322), otrzymał od niego tytuły księcia Asturii, Viany i Gerony (ur. 1692, zm. 1699).
329
WŁADCY CZECH I WĘGIER Maria Antonia zmarła w połogu 24 XII 1692 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Po jej śmierci Maksymilian II Emanuel ożenił się z królewną polską Teresą Kunegundą Sobieską (dalsze szczegóły zob. s. 342). 3 Jan Leopold Urodził się i zmarł 20 II 1670 r. na zamku Hofburg w Wiedniu. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, a jego organy wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). 4 Maria Anna Antonia Apolonia Urodziła się 9 II, a zmarła 23 II 1672 r. w zamku Hofburg. Spoczęła w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej w katedrze Św. Stefana (Szczepana). 5 Martwy syn Został wydobyty z łona matki już po jej śmierci 12 III 1673 r. Drugą żoną Leopolda I została poślubiona 15 X 1673 r. w katedrze w Grazu (Styria): Klaudia Felicyta Była ona córką Ferdynanda Karola, arcyksięcia austriackiego, pana Austrii Przedniej i hrabiego Tyrolu (zob. s. 282 w biogr. cesarza Ferdynanda I). Urodziła się 30 V 1653 r. na zamku w Innsbrucku. Nigdy nie została koronowana na królową czeską ani węgierską. Zmarła 8 IV 1676 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na osobiste życzenie została pochowana w habicie zakonnym u boku matki w kościele dominikanów w Wiedniu. Serce cesarzowej spoczęło w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej organy umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Potomstwo [1–2}: 1 Maria Anna Zofia Urodziła się 11 IX, a zmarła już 21 XII 1674 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej ciało złożono w krypcie Leopoldyńskiej
330
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, zaś organy wewnętrzne umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 2 Maria Józefa Klementyna Urodziła się 11 X 1675 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i zmarła tamże 11 VII 1676 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w cesarskiej nekropolii w podziemiach wiedeńskiego kościoła kapucynów, natomiast jej organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Trzecią żoną Leopolda I została 14 XII 1676 r., wedle różnych opracowań w Pasawie lub w Wiedniu : Eleonora Magdalena |Teresa| Była ona córką Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego, potomka neuburskiej linii dynastii Wittelsbachów, i jego żony Elżbiety Amalii, córki Jerzego II Uczonego, landgrafa heskiego na Darmstadcie. Jej młodsza siostra Maria Anna była żoną kuzyna Leopolda I, króla hiszpańskiego Karola II (zob. s. 322 w biogr. cesarza Ferdynanda III). Urodziła się 6 I 1655 r. na zamku w Düsseldorfie. W dniu 9 XI 1681 r. w Sopron (niem. Ödenburg) została ukoronowana na królową Węgier, a 19 I 1690 r. w Augsburgu koronowano ją na cesarzową, nigdy natomiast nie została koronowana na królową Czech. Zmarła 19 I 1720 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie wiedeńskiego kościoła augustianów. Potomstwo [1–10}: 1 JÓZEF I (zob. s. 334). 2 Maria Krystyna Urodziła się i zmarła 18 VI 1679 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Spoczęła w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 3 Maria Elżbieta Urodziła się 13 XII 1680 r. na zamku w Linzu (Górna Austria). Od 1725 r. była z ramienia brata Karola generalnym namiestnikiem Niderlandów Austriackich (dawniej Hiszpańskich). Zmarła niezamężnie 26 VIII 1741 r. w Mariemont koło Charleroi. Została pochowana w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli, jej
331
WŁADCY CZECH I WĘGIER serce złożono w krypcie serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu, natomiast organy umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. W r. 1749 szczątki arcyksiężniczki przeniesiono do krypty Karolińskiej (Karlsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, gdzie spoczęły u boku cesarza Karola VI (w niniejszym opracowaniu króla Czech i Węgier Karola II | III). 4 Leopold Józef Urodził się 2 VI 1682 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem, a zmarł 3 VIII 1684 r. w Enns. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 5 Maria Anna Józefa Urodziła się 7 IX 1683 r. na zamku w Linzu (Górna Austria). 9 VII 1708 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu miał miejsce jej ślub per procura, a 27 X 1708 r. w Lizbonie poślubiła osobiście Jana V Wielkodusznego, króla Portugalii i Algarve od 1706 r. (ur. Lizbona 22 X 1689, zm. tamże 31 VII 1750), syna Piotra II, króla Portugalii i Algarve, potomka dynastii Bragança, i jego żony Marii Zofii Elżbiety, córki Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego – będącego także dziadem macierzystym panny młodej. Miała z nim następujące potomstwo: 1 |Maria Magdalena Józefa Teresa| Barbara (ur. 1711, zm. 1758); w 1729 r. poślubiła Ferdynanda VI zwanego Sprawiedliwym, króla Hiszpanii (ur. 1713, zm. 1759). 2 Piotr, książę Brazylii – następca tronu Portugalii (ur. 1712, zm. 1714). 3 Józef I |Franciszek Antoni Ignacy Norbert Augustyn|, król Portugalii i Algarve (ur. 1714, zm. 1777); w 1729 r. poślubił Marię Annę Wiktorię (ur. 1718, zm. 1781), córkę Filipa V, króla Hiszpanii, z którą miał potomstwo. 4 Karol (ur. 1716, zm. 1736). 5 Piotr III |Klemens Franciszek Józef Antoni|, król Portugalii i Algarve (koregent żony) (ur. 1717, zm. 1786); w 1760 r. poślubił swoją siostrzenicę Marię I da Glória |Franciszkę Izabelę Józefę Antonię Gertrudę Ritę Joannę|, królową Portugalii i Algarve (ur. 1734, zm. 1816), córkę króla portugalskiego Józefa I (zob. powyżej), i miał z nią potomstwo. 6 Aleksander (ur. 1723, zm. 1728).
332
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Po sparaliżowaniu męża wskutek udaru mózgu, w 1742 r. Maria Anna Józefa przejęła z tytułem regentki rządy w Portugalii. Regencję złożyła po śmierci Jana V w 1750 r. i przekazała władzę najstarszemu synowi. Zmarła 14 VIII 1754 r. w pałacu Belém w Lizbonie. Została pochowana w podziemiach kościoła terezjanek w Lizbonie, a jej zabalsamowane serce przewieziono do Austrii i złożono w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 6 Maria Teresa Urodziła się 22 VIII 1684 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, zmarła zaś 28 IX 1696 r. w zamku Ebersdorf pod Wiedniem. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 7 KAROL II|III (zob. s. 338). 8 Maria Józefa Urodziła się 6 III 1687 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie również zmarła w stanie panieńskim 14 IV 1703 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg, zaś organy złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 9 Maria Magdalena |Józefa| Urodziła się 26 III 1689 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, zmarła zaś niezamężnie 1 V 1743 r. w Hofburgu. Spoczęła w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce arcyksiężniczki złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustiańskiego przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 10 Maria Małgorzata Urodziła się 22 VII 1690 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarła już 22 IV 1691 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim
333
WŁADCY CZECH I WĘGIER Nowym Rynku, podczas gdy jej serce i organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu.
LEOPOLD I Zmarł na puchlinę wodną 5 V 1705 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Został pochowany w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w nekropolii Domu Austriackiego w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, serce cesarza umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów, a jego organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Jego następcą został starszy z dwóch żyjących synów z trzeciego małżeństwa – Józef.
JÓZEF I O J C I E C : Leopold I (zob. s. 328). M A T K A : Eleonora Magdalena neuburska (zob. s. 331 w biogr. Leopolda I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 331 w biogr. Leopolda I.
JÓZEF I Urodził się 26 VII 1678 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. W 1687 r. sejm w Preszburgu (obecna Bratysława) uznał dziedziczne prawa Habsburgów do korony węgierskiej i jeszcze w tym samym roku Józef został ogłoszony królem i koronowany 9 XII 1687 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Bratysławie). 24 I 1690 r. na sejmie Rzeszy w Augsburgu został wybrany królem niemieckim (rzymskim) i koronowany 26 I w kościele św. Ulryka tamże. Po śmierci ojca 5 V 1705 r. został cesarzem, arcyksięciem austriackim, królem Czech (nie koronowany) oraz księciem cieszyńskim. Na zebranym w dniach
334
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 31 V–22 VI 1707 r. sejmie w Ónod powstańcy pod przywództwem Franciszka II Rákoczego ogłosili niepodległość Wegier i detronizację Józefa; dzięki odniesionemu 3 VIII 1708 r. pod Trenczynem zwycięstwu cesarz zdołał zdusić rebelię i odzyskać władzę. Żoną Józefa I została poślubiona per procura 15 I 1699 r. w Modenie i osobiście 24 II tego roku w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Amalia Wilhelmina W polskich opracowaniach figuruje niekiedy jako Wilhelmina Amalia. Była córką Jana Fryderyka, księcia brunszwicko-lüneburskiego na Hanowerze, potomka dynastii Welfów, oraz jego żony Benedykty Henryki |Filipiny|, palatynówny reńskiej (zob. s. 318 w biogr. Fryderyka I z Palatynatu, króla Czech). Urodziła się 21 IV 1673 r. na zamku w Lüneburgu. Nigdy nie została koronowana na królową czeską ani węgierską. Zmarła 10 IV 1742 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana w klasztorze salezjanek w Wiedniu. Serce cesarzowej złożono obok sarkofagu jej małżonka w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w obrębie nekropolii dynastii Habsburgów w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Potomstwo [1–3}: 1 Maria Józefa Urodziła się 8 XII 1699 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został 20 VIII 1719 r. w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu Fryderyk August II, elektor saski od 1733 r., wybrany w 1733 r. królem polskim i wielkim księciem litewskim pod imieniem Augusta III (ur. Drezno 17 X 1696, zm. tamże 5 X 1763), syn Fryderyka Augusta I Mocnego, elektora saskiego, pod imieniem Augusta II króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, potomka albertyńskiej linii Wettynów, oraz jego żony Krystyny Eberhardyny, córki Chrystiana Ernesta, margrabiego brandenburskiego na Bayreuth. Ich dziećmi byli : 1 Fryderyk August |Franciszek Ksawery| (ur. 1720, zm.1721). 2 Józef August |Wilhelm Franciszek Ksawery Jan Nepomucen| (ur. 1721, zm. 1728). 3 Fryderyk Chrystian |Leopold Jan Jerzy Franciszek Ksawery|, elektor saski (ur. 1722, zm. 1763); w 1747 r. poślubił księżniczkę bawarską Marię Antonię, córkę Karola III Bawarskiego, krótkotrwałego króla czeskiego, i miał z nią liczne potomstwo (szczegóły zob. s. 345 w jego biogr.). 4 Martwa córka (1723).
335
WŁADCY CZECH I WĘGIER 5 Maria Amalia |Krystyna Franciszka Ksawera Flora Walburga| (ur. 1724, zm. 1760); w 1738 r. poślubiła Karola III |Sebastiana|, króla Neapolu i Sycylii, a następnie Hiszpanii (ur. 1716, zm. 1788), i miała z nim potomstwo: m.in. Marię Ludwikę, żonę cesarza Leopolda II (szczegóły zob. s. 370 w jego biogr.), oraz Ferdynanda IV (I), króla Neapolu i Sycylii (Obojga Sycylii), męża arcyksiężniczki austriackiej Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). 6 Maria Małgorzata |Franciszka Ksawera| (ur. 1727, zm. 1734). 7 Maria Anna |Zofia Sabina Aniela Franciszka Ksawera| (ur. 1728, zm. 1797); w 1747 r. poślubiła Maksymiliana III Józefa, elektora Bawarii (szczegóły zob. s. 346 w jego biogr. Karola III Bawarskiego, efemerycznego króla czeskiego). 8 Franciszek Ksawery |Albert August Ludwik Benno|, regent Saksonii, hrabia łużycki (ur. 1730, zm. 1806); w 1765 r. zawarł morganatyczne małżeństwo z Klarą Marią, kreowaną hrabiną łużycką (ur. 1741, zm. 1792), córką Józefa, hrabiego Spinucci, z którą miał potomstwo. 9 Maria Józefa |Karolina Eleonora Franciszka Ksawera| (ur. 1731, zm. 1767); jej mężem został w 1747 r. Ludwik Józef, delfin Viennois – następca francuskiego tronu (ur. 1729, zm. 1765), z którym miała potomstwo, m.in. Ludwika XVI, króla Francji i Nawarry, męża arcyksiężniczki austriackiej Marii Antoniny (dalsze szczegóły zob. s. 365 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). 10 Karol |Chrystian Józef Ignacy Eugeniusz Franciszek Ksawery|, książę Kurlandii i Semigalli (ur. 1733, zm. 1796); w r. 1760 zawarł on morganatyczne małżeństwo z Franciszką (ur. ok. 1742, zm. 1796), córką Stanisława Krasińskiego, starosty nowokorczyńskiego, i miał z nią potomstwo. 11 Maria Krystyna |Anna Teresa Salomea Eulalia Franciszka Ksawera|, opatka w Remiremont (ur. 1735, zm. 1782). 12 Maria Elżbieta |Apolonia Kazimiera Franciszka Ksawera| (ur. 1736, zm. 1818). 13 Albert (Albrecht) Kazimierz |August Ignacy Pius Franciszek Ksawery|, książę cieszyński, namiestnik Węgier i generalny namiestnik Niderlandów (ur. 1738, zm. 1822); w 1766 r. poślubił arcyksiężniczkę Marię Krystynę (dalsze szczegóły zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier).
336
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 14 Klemens Wacław |August Hubert Franciszek Ksawery|, arcybiskup elektor Trewiru, biskup Augsburga (ur. 1739, zm. 1812). 15 Maria Kunegunda |Dorota Jadwiga Franciszka Ksawera Florentyna|, opatka w Thorn i w Essen (ur. 1740, zm. 1826). Maria Józefa, ostatnia królowa polska, zmarła 17 XI 1757 r. na zamku w Dreźnie i została pochowana w krypcie Fundatorskiej (Stiftergruft) w katolickim kościele dworskim (Hofkirche) pw. św. Trójcy w Dreźnie. 2 Leopold Józef Urodził się 29 X 1700 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarł 4 VIII 1701 r. Spoczął w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jego serce i organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 3 Amalia Maria |Józefa Anna| Małżonka Karola III Bawarskiego (szczegóły zob. s. 344 w jego biogr.).
JÓZEF I Zmarł na ospę 17 IV 1711 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został pochowany w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce cesarza spoczęło tradycyjnie w krypcie Herzgruft w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg, a jego organy wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Jego następcą został młodszy brat, arcyksiążę Karol.
337
WŁADCY CZECH I WĘGIER
KAROL II| III O J C I E C : Leopold I (zob. s. 328). M A T K A : Eleonora Magdalena neuburska (zob. s. 331 w biogr. Leopolda I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 331 w biogr. Leopolda I.
KAROL II|III Urodził się 1 X 1685 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie otrzymał imiona Karol Franciszek Józef Wacław Baltazar Jan Antoni Ignacy. Po śmierci ostatniego Habsburga z linii hiszpańskiej, Karola II (1 XI 1700), został wysunięty przez ojca jako pretendent do madryckiego tronu. 12 IX 1703 r. w Wiedniu został proklamowany królem Hiszpanii, przyjmując imię Karola III. W 1705 r. zdołał zająć Barcelonę, a rok później Madryt, gdzie 2 VII 1706 r. został ponownie ogłoszony królem (koronacja nie była w Hiszpanii praktykowana). Wkrótce utracił hiszpańską stolicę, wyparty z powrotem do Barcelony. Po śmierci Józefa I (17 IV 1711) został arcyksięciem Austrii jako Karol III, królem Czech jako Karol II i księciem cieszyńskim oraz królem Węgier pod imieniem Karola III. 12 X 1711 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim), przyjmując imię Karola VI (pod którym jest powszechnie znany w historiografii), a 22 XII 1711 r. w katedrze św. Bartłomieja odbyła się jego koronacja. 22 V 1712 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (Bratysławie) został ukoronowany na króla Węgier. 13 IX 1713 r. w Wiedniu wydał tzw. sankcję pragmatyczną, określającą jego posiadłości „niepodzielną i nierozdzielną całością”, która z braku męskiego potomka Karola przechodzi na jego córki, a dopiero w dalszej kolejności na bratanice – córki Józefa I (co było niezgodne z rozporządzeniem Leopolda I z 1707 r., które przewidywało w takim przypadku sukcesję w pierwszej kolejności córek starszego z braci). Na mocy pokoju w Rastatt 7 III 1714 r. zrzekł się praw do korony hiszpańskiej (nadal wszakże posługiwał się tytułem
338
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) królewskim), zatrzymał jednak Neapol i Sardynię oraz Niderlandy Hiszpańskie (Południowe), zwane odtąd Austriackimi. W 1720 r. utracił Sardynię, zyskując w zamian królestwo Sycylii oraz księstwa Mediolanu i Mantui. W 1722 r. przekazał Cieszyn księciu lotaryńskiemu Leopoldowi. 5 VI 1723 r. w katedrze św. Wita w Pradze został koronowany na króla Czech. W 1735 r. zrzekł się na rzecz Hiszpanii tronu Neapolu i Sycylii, a w rewanżu otrzymał od króla Filipa V księstwa Parmy i Piacenzy. Żoną Karola II|III została poślubiona per procura 23 IV 1708 r. w Hietzing nieopodal Wiednia i osobiście 1 VIII 1708 r. w kościele NMP w Barcelonie : Elżbieta Krystyna Była córką Ludwika Rudolfa, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel, potomka dynastii Welfów, oraz jego żony Krystyny Ludwiki, córki Albrechta Ernesta I, księcia Öttingen-Öttingen. Urodziła się 28 VIII 1691 r. na zamku w Brunszwiku. Przed zaślubinami z Karolem 1 [12] V 1707 r. w Bambergu dokonała konwersji na katolicyzm. 18 X 1714 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnie Bratysława) została koronowana na królową Węgier, a 5 VI 1723 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim otrzymała wraz z mężem koronę Czech. Zmarła 21 XII 1750 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i spoczęła w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy Hofburgu, a organy złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Potomstwo [1–4}: 1 Leopold Jan Urodził się 12 IV 1716 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Nosił tytuły księcia Asturii, Viany i Gerony, przysługujące hiszpańskiemu następcy tronu. Zmarł 4 XI 1716 r. w Hofburgu i został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów w Wiedniu. Jego serce i pozostałe organy umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 2 MARIA TERESA (zob. s. 349). 3 Maria Anna Urodziła się 14 IX 1718 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a 7 I 1744 r. w pobliskim kościele augustianów wyszła za mąż za Karola |Aleksandra Emanuela|, księcia lotaryńskiego, od 1744 r. wspól-
339
WŁADCY CZECH I WĘGIER nie z małżonką generalnego namiestnika Austriackich Niderlandów (ur. Lunéville 12 XII 1712, zm. zamek Tervueren, Brabancja 4 VII 1780), syna Leopolda |Józefa Karola Dominika Agapeta Hiacynta|, księcia Lotaryngii i Baru (którego matką była arcyksiężniczka austriacka Eleonora Maria Józefa, zob. s. 324 w biogr. cesarza Ferdynanda III), oraz jego żony Elżbiety Szarlotty, córki księcia Orleanu Filipa I oraz Lizeloty z Palatynatu, wnuczki Fryderyka I „Króla Zimowego” (zob. s. 309 w jego biogr.); starszym bratem Karola był Franciszek III Stefan, książę Lotaryngii i Baru, późniejszy cesarz, mąż królowej czeskiej i węgierskiej Marii II Teresy. Maria Anna i Karol dochowali się martwo urodzonego dziecka (4 X 1744 r. w Brukseli, pochowane w krypcie Marii Teresy (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów w Wiedniu), którego przyjście na świat arcyksiężniczka przypłaciła życiem – zmarła w połogu 16 XII 1744 r. na zamku w Brukseli. Została pochowana w brukselskiej katedrze pw. śś. Michała i Guduli, a jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy zamku Hofburg. Później szczątki przewieziono do Wiednia, gdzie spoczęły w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku. 4 Maria Amalia Urodziła się 5 IV 1724 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie też zmarła 19 IV 1730 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana).
KAROL II|III Zmarł wskutek niestrawności po spożyciu grzybów 20 X 1740 r. w pałacu Favorita pod Wiedniem. Zwłoki cesarza złożono w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, jego serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, a wnętrzności spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Na Karolu wygasła męska linia Habsburgów. W wyniku tzw. wojny o sukcesję austriacką w 1741 r. tron Czech zajął elektor bawarski Karol Albrecht (jako Karol III), który rok później koronował się na cesarza, przyjmując imię Karola VII. ♦ ♦ ♦
340
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
KAROL III BAWARSKI O J C I E C : Maksymilian II Emanuel |Ludwik Maria Józef Kajetan Antoni
Mikołaj Franciszek Ignacy Feliks| Syn Ferdynanda Marii, elektora Bawarii z dynastii Wittelsbachów (zob. Tablica V, s. 304, jego matką była arcyksiężniczka Maria Anna (zob. s. 300 w biogr. cesarza Ferdynanda II), i Adelajdy Henryki Marii, córki Wiktora Amadeusza I, księcia Sabaudii. Urodził się 11 VII 1662 r. na zamku w Monachium. Po śmierci ojca 26 V 1679 r. odziedziczył godność elektora Bawarii, jednak z uwagi na nieletniość pozostawał do 1680 r. pod regencją stryja, Maksymiliana Filipa, landgrafa Leuchtenbergu. Od 1692 r. sprawował z ramienia cesarza Leopolda I urząd generalnego namiestnika Hiszpańskich (Południowych) Niderlandów. Po wkroczeniu wojsk austriackich do Bawarii w 1704 r. opuścił kraj, powierzając regencję małżonce ; powrócił dopiero po dziesięciu latach wygnania w 1714 r. Zmarł po krótkiej chorobie 26 II 1726 r. na zamku w Monachium i został pochowany w krypcie monachijskiego kościoła teatynów pw. św. Kajetana. Maksymilian Emanuel pozostawił następujące potomstwo naturalne (przyrodnie rodzeństwo Karola III Bawarskiego) {1–2}: z Agnieszką Franciszką de Louchier (zm. Paryż 1716/17), od 1694 r. żoną Ferdynanda, hrabiego d’Arco: 1 Emanuel Franciszek Józef de Baviere. Urodzony 17 V 1695 r., nosił tytuły hrabiego bawarskiego (de Baviere) oraz markiza de Villacerf. Pierwszą jego żoną została w 1725 r. N Phelypeaux, a po jej śmierci ożenił się 31 V 1736 r. ze swoją bratanicą, Marią Józefą Karoliną, hrabiną Hohenfels, naturalną córką Karola III Bawarskiego (zob. s. 348).
z nieznaną kobietą: 2 Maria Józefa von Sionsperg. Urodzona w 1723 r., zmarła po 1729 r.
Pierwszą żoną Maksymiliana II Emanuela została 15 VII 1685 r. w Wiedniu arcyksiężniczka austriacka Maria Antonia, córka cesarza Leopolda I (szczegóły, a także potomstwo z tego związku
341
WŁADCY CZECH I WĘGIER zob. s. 329 w jego biogr.), a po jej śmierci poślubił on per procura 15 VIII 1694 r. w Warszawie i osobiście 12 I 1695 r. w Wesel królewnę polską Teresę Kunegundę Sobieską. M A T K A : Teresa Kunegunda |Karolina Kazimiera| Jej rodzicami byli Jan III Sobieski, król polski i wielki książę litewski, oraz Maria Kazimiera |Ludwika| (Marysieńka), córka Henryka Alberta, markiza d’Arquien de la Grange. Urodziła się 4 III 1676 r. na zamku wawelskim w Krakowie. Po wygnaniu męża w 1704 r. sprawowała w jego imieniu regencję w Bawarii, już jednak w rok później pod naporem Austriaków opuściła Monachium i udała się do Włoch; na wygnaniu osiadła w Wenecji. Do Bawarii powróciła w 1715 r., lecz po śmierci męża przeniosła się na stałe do Wenecji. Zmarła w swoim weneckim pałacu 10 III 1730 r. „po dwudziestodniowym katarze [jelit] na strangurię”. Po przewiezieniu zwłok elektorowej do Monachium złożono je obok sarkofagu męża w krypcie kościoła teatynów.
R O D Z E Ń S T W O {1 – 9} : 1 Martwo urodzony brat. Na świat przyszedł 12 lub 13 VIII 1695 r. na zamku w Brukseli i został pochowany w katedrze śś. Michała i Guduli. 2 Maria Anna Karolina |Józefa Dominika|. Urodziła się 4 VIII 1696 r. na zamku w Brukseli. Poświęciła się życiu duchownemu i 29 X 1720 r. złożyła śluby w klasztorze klarysek w Monachium, przyjmując zakonne imię Teresy Emanueli od Serca Jezusowego. Zmarła 9 X 1750 r. w Monachium i została pochowana w klasztorze klarysek, skąd w 1809 r. jej szczątki przeniesiono do monachijskiej katedry NMP. 3 Filip Maurycy |Maria Dominik Józef|. Urodził się 5 VIII 1698 r. na zamku w Brukseli. On i jego młodsi bracia, Klemens August i Jan Teodor, zostali przeznaczeni do stanu duchownego. W 1717 r. wraz z Klemensem Augustem wyprawił się na studia teologiczne do Rzymu. Zmarł tam na ospę 12 III 1719 r. Nieświadoma tego kapituła katedralna w Padeborn 14 III powołała go na urząd biskupa, a 21 III to samo uczyniła kapituła w Monastyrze (Münster) – po dotarciu do Niemiec informacji o śmierci Filipa Maurycego godności te powierzono, za zgodą papieża, jego młodszemu bratu Klemensowi Augustowi. Filip Maurycy został pochowany w rzymskim kościele Santa Maria della Vittoria. 4 Ferdynand Maria Innocenty |Józef Michał|. Urodzony 5 VIII 1699 r. na zamku w Brukseli, poświęcił się karierze wojskowej w armii cesarskiej. W 1738 r. uzyskał awans na feldmarszałka oraz rangę generała-feldcechmistrza (Generalfeldzeugmeister). Zmarł 9 XII 1738 r. w Monachium i został pochowany w nekropolii bawarskiej linii Wittelsbachów – kryptach monachijskiego kościoła teatynów pw. św. Kajetana.
342
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
5
6
7
8
Jego żoną została 5 II 1719 r. w zamku Reichstadt (Zákupy) w północnych Czechach Maria Anna |Karolina Ludwika Franciszka| (ur. Reichstadt (Zákupy) 30 I 1693, zm. Ahaus/Ahausen, Westfalia 12 IX 1751, pochowana w katedrze w Monastyrze), córka Filipa Wilhelma Augusta, palatyna neuburskiego, z którą miał dwóch synów oraz córkę. Linia ta wygasła w 1770 r. na jego młodszym synu Klemensie Franciszku. Klemens August |Ferdynand Maria Hiacynt |. Urodził się 17 VIII 1700 r. na zamku w Brukseli. Wraz z braćmi Filipem Maurycym i Janem Teodorem przeznaczony był do kariery duchownej. W 1715 r. został proboszczem w Altötting, gdzie w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) spoczywały serca Wittelsbachów. W tym samym roku otrzymał nominację na koadiutora biskupa Regensburga (Ratyzbony), a w 1716 r. został ordynariuszem regensburskiej diecezji. W 1717 r. u boku starszego brata Filipa Maurycego udał się do Rzymu celem odbycia studiów teologicznych, a po nagłej śmierci brata (1719) przejął ofiarowane zmarłemu biskupstwa Padeborn i Monastyru (Münster), przekazując jednocześnie biskupstwo Ratyzbony młodszemu bratu Janowi Teodorowi. W 1722 r. jego stryj Józef Klemens, arcybiskup elektor Koloni, mianował go swoim koadiutorem. Po śmierci stryja jesienią 1723 r. Klemens August objął arcybiskupstwo wraz z towarzyszącymi mu godnościami elektora, archikanclerza Rzeszy na Italię oraz księcia Westfalii. W następnym roku do sprawowanych urzędów dodał biskupstwo Hildesheim. W 1725 r. przyjął święcenia, w 1728 r. został wybrany biskupem Osnabrück, a w lipcu 1732 r. postąpił na urząd wielkiego i niemieckiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. Zmarł 6 II 1761 r. w zamku Philippsburg w Ehrenbreitstein niepodal Koblencji i spoczął w katedrze w Kolonii. Pozostawił liczne potomstwo naturalne. Wilhelm. Urodził się 12 VII 1701 r. w pałacu Schleißheim pod Monachium, a zmarł 12 II 1704 r. na zamku w Monachium i został pochowany w kryptach kościoła teatynów pw. św. Kajetana tamże. Alojzy Jan Adolf. Urodził się 21 VI 1702 r. na zamku w Monachium, gdzie zmarł 18 VI 1705 r. Został pochowany tradycyjnie w podziemiach monachijskiego kościoła teatynów. Jan Teodor. Urodził się 3 IX 1703 r. na zamku w Monachium. Od dzieciństwa wraz ze starszymi braćmi Filipem Maurycym i Klemensem Augustem był sposobiony do stanu duchownego. Po rezygnacji Klemensa Augusta w lipcu 1719 r. otrzymał nominację na biskupa Regensburga (Ratyzbony), a w 1721 r. został potwierdzony na urzędzie przez papieża (niemniej z uwagi na małoletniość księcia biskupa władzę w jego imieniu sprawowali do początku lat 30. mianowani przez papieża administratorzy). W 1723 r. otrzymał urząd biskupa koadiutora Freising, rok później został subdiakonem, a w 1727 r. objął biskupstwo Freising. W 1730 r.
343
WŁADCY CZECH I WĘGIER przyjął wyższe święcenia. 9 IX 1743 r. papież przyznał mu w tajemnicy kapelusz kardynalski, co ogłoszono publicznie na konsystorzu 17 I 1746 r. W 1744 r. został wybrany biskupem Liège (niem. Lüttich) i w tym samym roku ów wybór zatwierdził papież. Zmarł 27 I 1763 r. w Liège i spoczął w katedrze św. Lamberta tamże. Serce biskupa przewieziono do Altötting i złożono w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle). 9 Maksymilian Emanuel Tomasz. Na świat przyszedł 21 XII 1704 r. na zamku w Monachium, gdzie zapewne także umarł 18 II 1709 r. Został pochowany w podziemiach monachijskiego kościoła teatynów pw. św. Kajetana.
KAROL III Urodził się 6 VIII 1697 r. na zamku w Brukseli i na chrzcie otrzymał imiona Karol Albrecht (Albert). Po zajęciu Bawarii przez wojska austriackie, wygnaniu ojca (1704) oraz wyjeździe matki (1705) znalazł się w niewoli u cesarza Józefa I. Do Bawarii powrócił w 1715 r. i po śmierci Maksymiliana II Emanuela 26 II 1726 r. odziedziczył godność elektora Bawarii. Kiedy w 1740 r. na cesarzu Karolu VI (w niniejszym opracowaniu Karol II|III) wygasła męska linia Habsburgów, Karol Albrecht wbrew podpisanej wcześniej sankcji pragmatycznej zgłosił pretensje do habsburskiego spadku (powoływał się na stare układy sukcesyjne Wittelsbachów i Habsburgów, m.in. testament cesarza Ferdynanda I, oraz na prawa dziedziczne swojej małżonki). W lipcu 1741 r. wkroczył do Austrii i 2 X tego roku w Linzu przyjął tytuł arcyksięcia Austrii pod imieniem Karola IV. W listopadzie zdobył Pragę, gdzie 7 XII 1741 r. został wybrany królem Czech, przyjmując imię Karola III, a 19 XII odebrał przysięgę stanów czeskich (do koronacji wszakże nie doszło, gdyż klejnoty koronne znajdowały się w posiadaniu Marii Teresy). 28 XII 1741 r. opuścił Pragę i udał się do Niemiec. 24 I 1742 r. we Frankfurcie nad Menem został jednogłośnie wybrany cesarzem niemieckm i 12 II ukoronowany jako Karol VII w katedrze św. Bartłomieja; w tym samym roku wojska austriackie zajęły Bawarię. 27 VI 1743 r. Karol zrezygnował na rzecz Marii Teresy z korony czeskiej, a 23 X 1744 r. powrócił do Monachium, które zdołał wyswobodzić spod austriackiej okupacji. Małżonką Karola III została 5 X 1722 r. w kościele augustianów w Wiedniu (w Monachium?): Amalia Maria |Józefa Anna| Jej ojcem był Józef I (zob. s. 334). Urodziła się 22 X 1701 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Po elekcji męża na tron cesarski zo-
344
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) stała wraz z nim ukoronowana 12 II 1742 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie nad Menem. Zmarła 11 XII 1756 r. na zamku w Monachium i została pochowana w krypcie kościoła teatynów św. Kajetana w Monachium, jej serce spoczęło natomiast w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) w Altötting pod Monachium. Potomstwo [1–7}: 1 Maksymiliana Maria Urodziła się 12 IV 1723 r. na zamku w Monachium, gdzie zmarła zapewne jeszcze tego samego dnia lub też wkrótce potem. Spoczęła w nekropolii bawarskiej linii dynastii Wittelsbachów – krypcie kościoła teatynów pw. św. Kajetana w Monachium. 2 Maria Antonia |Walburga Symforoza| Urodziła się 18 VII 1724 r. na zamku Nymphenburg nieopodal Monachium. Jej mężem został poślubiony per procura 13 VI 1747 r. w Monachium i osobiście 20 VI tego roku w Dreźnie Fryderyk Chrystian |Leopold Jan Jerzy Franciszek Ksawery|, elektor Saksonii od 1763 r. (ur. Drezno 5 IX 1722, zm. tamże 17 XII 1763), syn Fryderyka Augusta II, elektora saskiego oraz, pod imieniem Augusta III, króla Polski i wielkiego księcia Litwy, potomka albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i poślubionej mu arcyksiężniczki austriackiej Marii Józefy, córki cesarza Józefa I i starszej siostry matki Karola III Bawarskiego (zob. s. 335 w biogr. Józefa I). Para miała następujące potomstwo: 1 Martwy syn (ur. 1748). 2 Fryderyk August |Józef Antoni Jan Nepomucen Alojzy Ksawery|, elektor Saksonii jako Fryderyk August III, mianowany królem Saksonii pod imieniem Fryderyka Augusta I przez Napoleona I w 1806 r., w 1807 r. z woli cesarza Francuzów został księciem warszawskim (zrzekł się tronu w 1814 r.) (ur. 1750, zm. 1827); w 1769 r. ożenił się z Marią Amalią |Augustą| (ur. 1752, zm. 1828), córką Fryderyka Michała, palatyna Zweibrücken na Birkenfeld, potomka palatyńskiej linii Wittelsbachów, z którą miał potomstwo. 3 Karol |Maksymilian Maria Antoni Jan Nepomucen Alojzy Franciszek Ksawery January| (ur. 1752, zm. 1781). 4 Antoni |Klemens Teodor Maria Józef Jan Ewangelista Jan Nepomucen Franciszek Ksawery Alojzy January|, król Saksonii (ur. 1755, zm. 1836); jego pierwszą żoną została w 1781 r. Maria Karolina |Antonina Adelajda| (ur. 1764, zm. 1782), córka Wiktora Amadeusza III, króla Sardynii, a po jej rychłej
345
WŁADCY CZECH I WĘGIER śmierci poślubił w 1787 r. arcyksiężniczkę austriacką Marię Teresę, córkę cesarza Leopolda II (zob. s. 380 w jego biogr.). 5 Maria Amalia |Anna Józefa Antonia Justyna Augustyna Ksawera Alojza Joanna Nepomucena Magdalena Walburga Katarzyna| (ur. 1757, zm. 1831); w 1774 r. poślubiła Karola III |Augusta Chrystiana|, palatyna Zweibrücken na Birkenfeld, potomka palatyńskiej linii Wittelsbachów (ur. 1746, zm. 1795), i miała z nim potomstwo. 6 Maksymilian |Maria Józef Antoni Jan Baptysta Jan Ewangelista Ignacy Augustyn Ksawery Alojzy Jan Nepomucen January Hermenegild Anioł Paschalis| (ur. 1759, zm. 1838); w 1792 r. poślubił Karolinę |Marię Teresę Józefę| (ur. 1770, zm. 1804), córkę Ferdynanda I, księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier), i miał z nią potomstwo; po śmierci Karoliny ożenił się w 1825 r. z jej bratanicą Marią Ludwiką |Szarlottą| (ur. 1802, zm. 1857), córką Ludwika I, króla Etrurii. 7 |Teresa| Maria |Józefa Magdalena| Anna |Antonia Walburga Ignacja Ksawera Augustyna Alojza Fortunata| (ur. 1761, zm. 1820). 8 Martwy syn (ur. 1762). Maria Antonia zmarła 23 IV 1780 r. w Dreźnie i została pochowana w krypcie Fundatorskiej (Stiftergruft) w katolickim kościele dworskim (Hofkirche) pw. św. Trójcy w Dreźnie. 3 Teresa Benedykta |Maria| Urodziła się 6 XII 1725 r. na zamku w Monachium, a zmarła 29 III 1743 r. we Frankfurcie nad Menem. Została pochowana w krypcie kościoła św. Michała w Monachium. 4 Maksymilian III Józef |Karol Jan Leopold Ferdynand Nepomucen Aleksander| Urodził się 28 III 1727 r. na zamku w Monachium. Po śmierci ojca 20 I 1745 r. został elektorem bawarskim i 22 IV tego roku zrzekł się na rzecz Marii Teresy wszystkich praw dziedzicznych do tronu Czech oraz innych habsburskich posiadłości – w imieniu własnym i swoich ewentualnych potomków. Nie doczekał się jednak dzieci i umarł 30 XII 1777 r. na zamku w Monachium jako ostatni męski przedstawiciel bawarskiej linii Wittelsbachów (zob. Tablica V, s. 304). Został pochowany w krypcie kościoła teatynów pw. św. Kajetana tamże, a jego serce złożono obok urn
346
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) z sercami wielu jego przodków, w tym ojca, w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) w Altötting nieopodal Monachium. Żoną Maksymiliana III Józefa została 9 VII 1747 r. w Monachium: Maria Anna |Zofia Sabina Aniela Franciszka Ksawera| Była ona córką Fryderyka Augusta II, elektora saskiego oraz, pod imieniem Augusta III, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, potomka albertyńskiej linii Wettynów, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Józefy, córki cesarza Józefa I (zob. s. 335 w jego biogr.); jej rodzony brat, Fryderyk Chrystian, zaślubił starszą siostrę Maksymiliana III Józefa, księżniczkę bawarską Marię Antonię (zob. s. 345). Urodziła się 29 VII 1728 r. na zamku w Dreźnie, a zmarła 17 II 1797 r. na zamku w Monachium. Została pochowana u boku męża i jego krewnych z bawarskiej linii Wittelsbachów w monachijskim kościele teatynów pw. św. Kajetana. 5 Józef Ludwik Leopold Urodził się 25 VIII 1728 r. w zamku Nymphenburg pod Monachium, a zmarł 2 XII 1733 r. na zamku w Monachium. Spoczął w kościele teatynów pw. św. Kajetana w Monachium. 6 Maria Anna Józefa |Augusta| Urodziła się 7 VIII 1734 r. w zamku Nymphenburg nieopodal Monachium. Jej mężem został 20 VII 1755 r. w Ettlingen Ludwik Jerzy Simpert, margrabia Badeni na Baden od 1707 r. (ur. Ettlingen 7 VI 1702, zm. Rastatt 22 X 1761), syn Ludwika Wilhelma, margrabiego Badenii na Baden, potomka dynastii Zähringen, i jego żony Franciszki Sybilli Augusty, córki Juliusza Franciszka, księcia saskiego na Lauenburgu. Jego pierwszą żoną była Maria Anna, księżniczka von Schwarzenberg, z którą miał potomstwo, jednak jego małżeństwo z Marią Anną Józefą pozostało bezdzietne ; po śmierci małżonka powróciła ona do Bawarii. Zmarła 7 V 1776 r. na zamku w Monachium i została pochowana w kryptach kościoła teatynów pw. św. Kajetana. 7 Maria Józefa |Antonia Walburga Felicyta Regula| Została drugą żoną Józefa II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 369 w jego biogr.). Karol III Bawarski (cesarz Karol VII) pozostawił ponadto następujące potomstwo naturalne {1–6}: z nieznaną kobietą: 1 Ludwik. Urodzony 21 XI 1719 r., został później legitymizowany z tytułem hrabiego von Eschenbach. Zmarł 24 III 1779 r. jako opat w Ettal.
347
WŁADCY CZECH I WĘGIER z N von Haslang : 2 Maria Józefa Karolina. Urodziła się w 1720 r. i w 1726 r. została legitymizowana przez ojca, który nadał jej tytuł hrabiny von Hohenfels. 31 V 1736 r. została żoną swojego stryja, naturalnego syna elektora bawarskiego Maksymiliana II Emanuela, Emanuela Franciszka Józefa, hrabiego bawarskiego (de Baviere), markiza de Villacerf (zob. s. 341), z którym miała dwoje dzieci, bezimiennego syna (1742) oraz Marię Amelię, hrabinę bawarską (ur. 1744, zm. 1820), od 1761 r. żonę Armanda Karola Emanuela, markiza d’Hautefort (zm. 1805) (mieli potomstwo). Zmarła w 1797 r.
z Szarlottą Zofią (ur. Wanfried 2 VIII 1704, zm. Monachium 27 V 1749), córką Daniela, barona von Ingenheim, i jego żony Marii Anny, córki Karola, landgrafa heskiego na Wanfried: 3 Franciszek Ludwik. Urodził się 4 X 1723 r., a 4 X 1728 r. został legitymizowany przez ojca wraz z nadaniem dziedzicznego tytułu hrabiego von Holnstein (Hollenstein) aus Bayern. W 1757 r. w Bonn poślubił Annę Marię, hrabinę Löwenfeld (zm. 26 XI 1783), naturalną córkę Klemensa Augusta, księcia bawarskiego, arcybiskupa elektora Kolonii oraz wielkiego i niemieckiego mistrza Zakonu Krzyżackiego (zob. s. 343). Ich potomstwo nosiło tytuł hrabiów von Holnstein aus Bayern i w linii męskiej wygasło w ubiegłym wieku. Hrabia Franciszek Ludwik von Holnstein aus Bayern zmarł 22 V 1780 r.
z Marią Józefą Hiacyntą (ur. 1714, zm. 1789), córką Teodora Henryka, hrabiego Topor von Morawitzky, i nieznanej z imienia hrabianki de Cernay : 4 Hrabia von Helfenberg. Urodzony w 1735 r., jego dalsze losy nie są znane.
z Anną Józefą Walburgą (ur. Zinnenburg 21 V 1719, zm. Linz 11 I 1784), córką Maksymiliana Józefa, hrabiego Fugger zu Kirchberg und Weissenhorn zu Zinnenburg, i Marii Judyty, córki Franciszka Józefa, hrabiego von Törring, żoną (od 1741 r.) Fryderyka, hrabiego Öttingen-Wallerstein (zm. 1744), a następnie (od 1745 r.) Ludwika Augusta, landgrafa Fürstenberg (zm. 1759): 5 Hrabia von Wachsenstein. Urodził się w latach 1739–40, jego dalsze losy nie są znane.
z nieznaną kobietą: 6 N de Wart. Oficer wojsk bawarskich.
KAROL III Zmarł nagle 20 I 1745 r. na zamku w Monachium i został pochowany w krypcie kościoła teatynów pw. św. Kajetana w Monachium. Srebrna urna z sercem cesarza spoczęła obok urn zawierających serca jego antenatów w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) w Altötting koło Monachium.
348
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Jego syn i następca, Maksymilian III Józef, za namową matki uznał sankcję pragmatyczną i poparł elekcję na tron cesarski Franciszka Stefana Lotaryńskiego, męża Marii Teresy, córki króla Karola II|III (cesarza Karola VI). Literatura Na polskim rynku nie ukazała się jak dotąd biografia Karola Bawarskiego, niemniej dzieje jego życia, a także biografie jego ojca, matki i rodzeństwa nakreślono pokrótce na kartach książki, której autorkami są M. Elsholz i G. Mądry : Bawarski narzeczony. Szkice z historii Bawarii i Polski (Wrocław 2004). Dysponujemy także biografią matki Karola, córki Jana III: M. Komaszyński: Teresa Kunegunda Sobieska (Warszawa 1982).
2. Habsburgowie Lotaryńscy
MARIA TERESA O J C I E C : Karol II|III (zob. s. 338). M A T K A : Elżbieta Krystyna brunszwicka (zob. s. 339 w biogr. Karola II|III). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 339 w biogr. Karola II|III.
MARIA TERESA Urodziła się 13 V 1717 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i podczas chrztu otrzymała imiona Maria Teresa Walburga Amalia Krystyna. Po
349
TABLICA VI. D WYNASTIA ŁADCY CZZECH VAUDÉMONT I WĘGIERW LOTARYNGII Renat II, książę Lotaryngii (* 1451 † 1508), potomek bocznej linii dynastii z Châtenois, władającej Lotaryngią od XI w. × 1. 1471 Joanna, hrabina Tancarville, córka Wilhelma d’Harcourt, hrabiego Tancarville († 1488) × 2. 485 Filipina, córka Adolfa, księcia Geldrii (Geldern) (* 1467 † 1547) 2) Antoni, książę Lotaryngii i Baru (* 1489 † 1544) × 1515 Renata, pani Mercoeur, córka Gilberta de Bourbon, hrabiego Montpensier (* 1494 † 1539)
dziewięcioro dzieci
2) Klaudiusz, książę Gwizjusz (de Guise) (* 1496 † 1550) × 1513 Antonina, córka Franciszka de Bourbon, hrabiego Vendô me (* 1493 † 1583) Gwizjusze, wygaśli w XVIII w.
Franciszek I, książę Lotaryngii i Baru (* 1517 † 1545) × 1541 Krystyna, córka Chrystiana II, króla Danii, Szwecji i Norwegii oraz arcyksiężniczki Izabeli (zob. s. 268) (* 1521 † 1590)
Mikołaj, książę Mercoeur (* 1524 † 1577) × 1. 1549 Małgorzata, córka Jana II, hrabiego Egmont (* 1517 † 1554) × 2. 1555 Joanna, córka Filipa, księcia Nemours (* 1532 † 1568) × 3. 1569 Katarzyna Romula, córka Klaudiusza księcia Aumale (* 1550 † 1606)
czworo dzieci
linia wygasła w XVII w. Karol III W ielki, książę Lotaryngii i Baru (* 1543 † 1608) × 1559 Klaudia, córka Henryka II, króla Francji (* 1547 † 1575) Henryk II, książę Lotaryngii i Baru (* 1563 † 1624) × 1. 1599 Katarzyna, księżna Albret, córka Antoniego de Bourbon, króla Nawarry (* 1559 † 1604) × 2. 1606 Małgorzata, córka W incentego I Gonzagi, księcia Mantui (* 1591 † 1632) 2) Nicole, księżna Lotaryngii i Baru (* 1608 † 1657) × 1621 Karol IV (zob. obok)
troje dzieci
Franciszek II, książę Lotaryngii i Baru (* 1572 † 1632) × 1597 Krystyna Katarzyna, córka Pawła von Salm (* 1575 † 1627)
siedmioro dzieci
2) Klaudia Karol IV, książę Lotaryngii Mikołaj Franciszek, czworo Franciszka i Baru (* 1604 † 1675) książę Rethel dzieci (* 1612 † 1648) × 1. 1621 Nicole (zob. obok) (* 1609 † 1670) bezdzietni, rozwód 1635, następnie zawarł dwa morganatyczne małżeństwa (z pierwszego troje dzieci) × 1634
Karol V, tytularny książę Lotaryngii i Baru (* 1643 † 1690) × 1678 Eleonora Maria Józefa, córka cesarza Ferdynanda III (zob. s. 324)
troje dzieci
Leopold, książę Lotaryngii i Baru (* 1679 † 1729) × 1698 Elżbieta Szarlotta, córka Filipa I, księcia Orleanu, i Elżbiety Szarlotty (Lizeloty) z Palatynatu (zob. s. 309)
pięcioro dzieci
Franciszek III Stefan, mąż Marii Teresy (szczegóły zob. s. 349)
350
dwanaścioro dzieci
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) śmierci ojca 20 X 1740 r. została arcyksiężną Austrii, królową Czech i Węgier, władczynią Niderlandów Austriackich, księżną Mediolanu i Mantui oraz Parmy i Piacenzy. Pretensje do dziedzictwa habsburskiego zgłosił także elektor bawarski Karol Albrecht, który w 1741 r. oficjalnie przyjął tytuł arcyksięcia Austrii i został ogłoszony królem przez stany czeskie jako Karol III (biogr. na s. 341). 25 VI 1741 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnej Bratysławie) Maria Teresa została koronowana na królową Węgier jako Maria II Teresa. Po wycofaniu się wojsk bawarskich z Pragi, 11 V 1743 r. przyjęła hołd stanów i 12 V w katedrze św. Wita przy zamku praskim odbyła się jej koronacja na królową Czech. Nigdy nie została koronowana na cesarzową, gdyż zmuszałoby ją to do przyjęcia korony z rąk męża i tym samym uznania jego nadrzędnej pozycji. Na mocy postanowień pokoju akwizgrańskiego z 18 X 1748 r. przekazała Parmę i Piacenzę Hiszpanii. Po śmierci męża (18 VIII 1765 r.) podniosła najstarszego syna do rangi współregenta we wszystkich austriackich ziemiach dziedzicznych. Mężem Marii Teresy został poślubiony 12 II 1736 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Franciszek Stefan Jego ojcem był potomek dynastii z Vaudémont (zob. Tablica VI, s. 350) Leopold |Józef Karol Dominik Agapet Hiacynt|, książę Lotaryngii i Baru oraz książę cieszyński, syn arcyksiężniczki austriackiej i byłej królowej polskiej Eleonory Marii Józefy (zob. s. 324 w biogr. Ferdynanda III, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), a matką poślubiona przez niego w 1698 r. Elżbieta Szarlotta Orleańska zwana Mademoiselle de Chartres, córka Elżbiety Szarlotty (Lizeloty) z Palatynatu, wnuczki „Króla Zimowego” Fryderyka I (zob. s. 309 w jego biogr.). Urodził się 8 XII 1708 r. w pałacu w Nancy (Lotaryngia). Po śmierci ojca 27 III 1729 r. został jako Franciszek III Stefan księciem Lotaryngii i Baru oraz księciem cieszyńskim. 11 IV 1736 r. w Wiedniu zrzekł się Lotaryngii i Baru (które przekazano w dożywocie teściowi króla Francji, Stanisławowi Leszczyńskiemu), otrzymując w zamian prawa do sukcesji po Medyceuszach w Wielkim Księstwie Toskanii. Po bezpotomnej śmierci Jan Gastona de’ Medici (9 VII 1737) został wielkim księciem Toskanii, przyjmując imię Franciszka II. Po śmierci teścia 20 X 1740 r. żona uczyniła go swoim współregentem w austriackich ziemiach dziedzicznych. 13 IX 1745 r. we Frankfurcie nad Menem został obwołany cesarzem niemieckim (rzymskim) pod imieniem Franciszka I (głosu nie oddali
351
WŁADCY CZECH I WĘGIER król Prus jako elektor brandenburski oraz elektor Palatynatu Reńskiego); koronacja miała miejsce 4 X 1745 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie. Zmarł wskutek udaru mózgu 18 VIII 1765 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Został pochowany w krypcie nazwanej imieniem jego małżonki (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej do wiedeńskiego kościoła augustianów kaplicy św. Jerzego, a organy wewnętrzne cesarza złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Potomstwo {1–16}: 1 Maria Elżbieta |Amalia Antonia Józefa Gabriela Joanna Agata| Urodziła się 5 II 1737 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 7 VI 1740 r. w podwiedeńskim zamku Laxenburg. Zwłoki arcyksiężniczki pochowano w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, natomiast jej serce i organy złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w wiedeńskiej katedrze św. Stefana (Szczepana). 2 Maria Anna |Józefa Antonia Joanna| Zwana Marianną, urodziła się 6 X 1738 r. na zamku Hofburg w Wiedniu. Po przebyciu ciężkiej choroby w 1757 r. nigdy nie powróciła do pełni zdrowia i z tego względu nigdy nie wyszła za mąż. W 1766 r. objęła godność przełożonej w żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) w Pradze, którą ufundowała jej matka. W 1781 r. złożyła jednak urząd i przeniosła się do Klagenfurtu, gdzie przywdziała welon elżbietanki. Zmarła 19 XI 1789 r. w Klagenfurcie i została pochowana w tamtejszym kościele klasztornym. 3 Maria Karolina |Ernestyna Antonia Joanna Józefa| Urodziła się 12 I 1740 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie także zmarła 25 I następnego roku. Została pochowana w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a serce oraz organy wewnętrzne arcyksiężniczki złożono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 4 JÓZEF II (zob. s. 367). 5 Maria Krystyna |Joanna Józefa Antonia| Na świat przyszła 13 V 1742 r. w zamku Hofburg w Wiedniu ; zwano ją Mimi. Jej mężem został 8 IV 1766 r. w kaplicy pałacu Schloss Hof (Schloßhof) pod Wiedniem Albert (Albrecht) Kazimierz
352
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) |August Ignacy Pius Franciszek Ksawery|, namiestnik Węgier w latach 1765–80, 31 V 1766 r. mianowany obok żony księciem cieszyńskim, w latach 1780–93 wespół z nią generalny namiestnik Niderlandów Austriackich (ur. zamek Moritzburg 11 VII 1738, zm. Wiedeń 10 II 1822), syn Fryderyka Augusta II, elektora saskiego, pod imieniem Augusta III króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, potomka albertyńskiej linii dynastii Wettynów, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Józefy, córki cesarza Józefa I (zob. s. 335 w jego biogr.). Mieli razem córkę : 1 Maria Krystyna Teresa. Urodziła się 16 V 1767 r. w Wiedniu, gdzie zmarła następnego dnia. Została pochowana w krypcie Marii Teresy (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Maria Krystyna zmarła 24 VI 1798 r. w Wiedniu i została pochowana w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce księżnej złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy zamku Hofburg, a organy umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 6 Maria Elżbieta |Józefa Joanna Antonia| Urodziła się 13 VIII 1743 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Początkowo była przez matkę swatana z owdowiałym w 1768 r. królem francuskim Ludwikiem XV, ostatecznie jednak poświęciła się życiu duchownemu i 2 I 1781 r. została opatką w założonej przez matkę fundacji klasztornej dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) w Innsbrucku. Urząd złożyła 20 III 1806 r. po zajęciu Tyrolu przez armię napoleońską, po czym przeniosła się do Wiednia, a stamtąd do Linzu w Górnej Austrii, gdzie zmarła 22 IX 1808 r. Została pochowana w kryptach tamtejszego kościoła jezuitów, tzw. Alter Dom. 7 Karol Józef |Emanuel Jan Nepomucen Antoni Prokop| Urodził się 1 II 1745 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie również umarł 18 I 1761 r. na ospę. Został pochowany w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, serce arcyksięcia złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy Hofburgu, a jego organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana).
353
WŁADCY CZECH I WĘGIER 8 Maria Amalia |Józefa Joanna Antonia| Urodziła się 26 II 1746 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został poślubiony per procura 27 VI 1769 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 19 VII tego roku w pałacu książęcym w Colorno we Włoszech Ferdynand I |Maria Filip Ludwik Sebastian Franciszek Jakub|, książę Parmy, Piacenzy i Guastalli od 1765 r. (ur. Parma 20 I 1751, zm. Fontevino nieopodal Parmy 9 X 1802), syn Filipa, księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii, potomka bocznej linii dynastii Burbonów, i Ludwiki Elżbiety, córki Ludwika XV, króla Francji i Nawarry ; jego starsza siostra Izabela Maria była od 1760 r. żoną starszego brata Marii Amalii, cesarza Józefa II (zob. s. 368 w jego biogr.). Maria Amalia i Ferdynand mieli siedmioro dzieci : 1 Karolina |Maria Teresa Józefa| (ur. 1770, zm. 1804); w 1792 r. poślubiła Maksymiliana |Marię Józefa Antoniego Jana Baptystę Jana Ewangelistę Ignacego Augustyna Ksawerego Alojzego Jana Nepomucena Januarego Hermenegilda Anioła Paschalisa|, księcia saskiego (ur. 1759, zm. 1838), syna księżniczki bawarskiej Marii Antonii (zob. s. 345), i miała potomstwo. 2 Ludwik I |Franciszek Filibert|, król Etrurii (ur. 1773, zm. 1803); w 1795 r. poślubił Marię Ludwikę |Józefinę Antoninę Wincentę| (ur. 1782, zm. 1824), córkę Karola IV |Antoniego Paskala Franciszka Ksawerego Jana Nepomucena Józefa Januarego Serafina Diego|, króla Hiszpanii (z nią potomstwo). 3 Maria Antonina |Józefina Walburga Anna Ludwika Wincenta Małgorzata Katarzyna| (ur. 1774, zm. 1841). 4 Szarlotta |Maria Ferdynanda Teresa Anna Józefa Joanna Ludwika Wincenta Rozalia| (ur. 1777, zm. 1813). 5 Filip |Maria Ludwik Franciszek| (ur. 1783, zm. 1786). 6 Antonina Ludwika (ur. 1784, zm. 1785). 7 Maria Ludwika (ur. 1787, zm. 1789). Po zajęciu Parmy przez wojska napoleońskie 22 X 1802 r. owdowiała Maria Amalia przeniosła się do Pragi. Zmarła 18 VI 1804 r. na zamku praskim i spoczęła w krypcie książęcej w podziemiach katedry św. Wita. Serce księżnej spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów. 9 LEOPOLD II (zob. s. 370). 10 Maria Karolina Urodziła się martwa (lub żyła przez krótki czas) 17 IX 1748 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Spoczęła w krypcie Tere-
354
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) zjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 11 |Maria| Joanna Gabriela |Józefa Antonia| Urodziła się 4 II 1750 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarła na ospę 23 XII 1762 r., krótko przed planowanymi zaślubinami z Ferdynandem IV, królem Neapolu i Sycylii (zob. poniżej). Spoczęła w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów wiedeńskich, a organy wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 12 Maria Józefa |Gabriela Joanna Antonia Anna| Na świar przyszła 19 III 1751 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła na ospę 15 X 1767 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem, na kilka dni przed ślubem per procura z Ferdynandem IV, królem Neapolu i Sycylii, który poślubił ostatecznie jej młodszą siostrę Marię Karolinę (zob. poniżej). Została pochowana w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 13 Maria Karolina |Ludwika Józefa Joanna Antonia| Urodziła się 13 VIII 1752 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Jej mężem został zaślubiony per procura 7 IV 1768 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 12 V tego roku w pałacu królewskim w Casercie Ferdynand IV |Antoni Paskal Jan Nepomucen Serafin January Benedykt|, król Neapolu (pod imieniem Ferdynanda IV) i Sycylii (Ferdynand III) w latach 1759–1805, król Obojga Sycylii jako Ferdynand I od 1815 r. (ur. Neapol 12 I 1751, zm. tamże 4 I 1825), syn Karola III |Sebastiana|, króla Hiszpanii z dynastii Burbonów, i jego żony Marii Amalii, księżniczki saskiej, córki króla Polski Augusta III oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Józefy (szczegóły zob s. 335 w biogr. cesarza Józefa I). Dziećmi Marii Karoliny i króla Ferdynanda byli : 1 Maria Teresa |Karolina Józefina| (ur. 1772, zm. 1807); w r. 1790 wyszła za mąż za swojego ciotecznego brata arcyksięcia Franciszka, późniejszego cesarza Austrii, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 424 w jego biogr.). 2 Ludwika Maria |Amelia Teresa| (ur. 1773, zm. 1803); w r. 1790 poślubiła ona swojego brata ciotecznego Ferdynanda III,
355
WŁADCY CZECH I WĘGIER
3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16
wielkiego księcia toskańskiego (dalsze szczegóły zob. s. 371 w biogr. cesarza Leopolda II). Karol |Franciszek Józef January|, książę Kalabrii (ur. 1775, zm. 1778). Maria Anna |Józefa Antonia Franciszka Kajetana Teresa Amalia Klementyna| (ur. 1775, zm. 1780). Franciszek I |January Józef Ksawery Jan Baptysta|, król Obojga Sycylii (ur. 1777, zm. 1830); w 1797 r. jego żoną została arcyksiężniczka austriacka Maria Klementyna, córka cesarza Leopolda II, z którą miał potomstwo (zob. s. 413 w biogr. Leopolda), a w 1802 r. poślubił Marię Izabelę (ur. 1789, zm. 1848), córkę króla Hiszpanii Karola IV|Antoniego Paskala Franciszka Ksawerego Jana Nepomucena Józefa Januarego Serafina Diega|, i miał z nią dalsze dzieci. Maria Krystyna |Amelia Teresa| (ur. 1779, zm. 1849); jej mężem został w 1807 r. Karol Feliks |Józef Maria|, król Sardynii (ur. 1765, zm. 1831). Maria Krystyna Amelia (ur. 1779, zm. 1783). Karol January |Franciszek Józef| (ur. 1780, zm. 1789). Józef Karol |January Franciszek| (ur. 1781, zm. 1783). Maria Amelia |Teresa| (ur. 1782, zm. 1866); w 1809 r. poślubiła Ludwika Filipa I, króla Francuzów (ur. 1773, zm. 1850), i miała z nim potomstwo. Maria Krystyna (ur. i zm. 1783). Maria Antonina |Teresa Amelia Joanna Baptysta Franciszka Kajetana Maria Anna Łucja| (ur. 1784, zm. 1806); w 1802 r. została żoną Ferdynanda VII |Franciszka de Paula Dominika Wincentego Ferreriusza Antoniego Józefa Joachima Paskala Diega Jana Nepomucena Januarego Franciszka Ksawerego Rafaela Michała Gabriela Kaliksta Kajetana Fausta Ludwika Rajmunda Grzegorza Wawrzyńca Jeremiego|, króla Hiszpanii (ur. 1784, zm. 1833), i miała z nim potomstwo. Maria Klotylda |Teresa Amelia Antonia Joanna Baptysta Anna Kajetana Pulcheria| (ur. 1786, zm. 1796). Maria Henryka del Carmen (ur. 1787, zm. 1792). Karol January (ur. 1788, zm. 1789). Leopold |Jan Józef Franciszek di Paola Salwator Kasper Melchior Baltazar January Paskal Filip Neri Beniamin|, książę Salerno (ur. 1790, zm. 1851); w 1816 r. poślubił arcyksiężniczkę austriacką Marię Klementynę, córkę cesarza Fran-
356
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) ciszka I oraz swojej starszej siostry Marii Teresy, i miał z nią potomstwo (szczegóły zob. s. 428 w biogr. Franciszka I, cesarza Austrii, króla Czech i Węgier). 17 Albert |Maria Ludwik Filip Kajetan| (ur. 1792, zm. 1798). 18 Maria Izabela |Teresa| (ur. 1793, zm. 1801). Po zajęciu Neapolu przez rewolucyjną armię francuską w 1799 r. Maria Karolina zbiegła wraz z mężem i dziećmi na Sycylię ; latem tego roku Ferdynand zdołał odzyskać kontrolę nad Neapolem, lecz Maria Karolina powróciła do Włoch dopiero po dwuletnim pobycie na dworze wiedeńskim w 1802 r. Zajęcie Neapolu przez wojska Napoleona w 1805 r. ponownie zmusiło neapolitańską rodzinę królewską do emigracji na Sycylię. W 1813 r. poróżniona z mężem królowa wyjechała do rodzinnej Austrii i osiadła w podwiedeńskim zamku Hetzendorf. Zmarła tamże wskutek udaru 8 IX 1814 r. Została pochowana w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono w krypcie serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, a organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Owdowiały Ferdynand zawarł wkrótce potem morganatyczny związek małżeński ze swoją długoletnią metresą Łucją Migliaccio, księżną di Florida. 14 Ferdynand |Karol Antoni Józef Jan Stanisław| Urodził się 1 VI 1754 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Na mocy zawartego w 1763 r. układu sukcesyjnego został dziedzicem ostatniego z Estów, Herkulesa III. W 1771 r. otrzymał urząd generalnego namiestnika Lombardii, lecz w maju 1796 r. pod naporem wojsk francuskich musiał wraz z rodziną opuścić Mediolan. Po śmierci teścia 14 X 1803 r. został pod imieniem Ferdynanda I księciem Modeny, Reggio i Mirandoli, lecz faktycznej władzy nigdy nie objął wobec francuskiej okupacji Modeny i jej późniejszego przyłączenia do Republiki Cispadańskiej. W r. 1803 otrzymał jako zadośćuczynienie Księstwo Bryzgowii, które jednak w 1805 r. odstąpił wielkiemu księciu badeńskiemu. Służył ponadto w armii cesarskiej, gdzie 20 II 1766 r. otrzymał awans na feldcechmistrza (Feldzeugmeister), a 17 V 1772 r. na feldmarszałka (Feldmarschall). Zmarł 24 XII 1806 r. w zamku Belweder w Wiedniu i został pochowany w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w stanowiącym nekropolię Domu Austriackiego kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Jego serce zło-
357
WŁADCY CZECH I WĘGIER żono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu, zaś organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana). Żoną Ferdynanda została 15 X 1771 r. w Mediolanie : Maria Beatrycze |Ryszarda| Była ona córką Herkulesa III |Reginalda| d’Este, księcia Modeny, Reggio i Mirandoli, i jego żony Marii Teresy |Franciszki|, księżnej Massy i Carrary, córki Alderanda Cybo-Malaspina, księcia Massy i Carrary. Urodziła się 6 IV 1750 r. w Modenie. Po śmierci młodszego brata 5 V 1753 r. została jedyną dziedziczką ojca, natomiast po śmierci matki 25 XII 1814 r. odziedziczyła po niej tytuły księżnej Massy i Carrary, księżnej Ajello, baronowej Paduli oraz pani Lago, Laghitello, Serra i Terrati. Zmarła 14 XI 1829 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i została pochowana u boku małżonka w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach wiedeńskiego kościoła kapucynów. LINIA MODEŃSKA (VON ÖSTERREICH-ESTE, D’AUSTRIA-ESTE) Dzieci Ferdynanda i Marii Beatrycze {(i)–(x)}: (i) Józef Franciszek Urodził się i zmarł 5 XI 1772 r. w Mediolanie, gdzie został również pochowany. (ii) Maria Teresa |Joanna Józefina| Urodziła się 1 XI 1773 r. w Mediolanie. Jej mężem został poślubiony per procura 21 IV 1789 r. w Novara i osobiście 25 IV tego roku w Turynie Wiktor Emanuel I, król Sardynii od 1802 r. do swojej abdykacji w 1821 r., w 1819 r. uznany przez jakobitów „Wiktorem I, królem Anglii, Szkocji i Irlandii” (po śmierci starszego brata, Karola Emanuela IV, króla Sardynii w latach 1796–1802, dla jakobitów „Karola IV”), choć zarówno on sam jak i jego potomkowie nigdy nie zgłaszali pretensji do brytyjskiej korony (ur. Turyn 24 VII 1759, zm. zamek Moncalieri 10 I 1824). Był on synem Wiktora Amadeusza III, króla Sardynii z dynastii sabaudzkiej (praprawnuka Karola I Stuarta), oraz jego żony Marii Antonii Ferdynandy, córki Filipa V, króla Hiszpanii. Mieli następujące potomstwo: 1 Maria Beatrycze |Wiktoria Józefina|, pretendentka do brytyjskiego tronu jako „Maria II (III)” (ur. 1792, zm. 1840); w 1812 r. została wydana za mąż za swojego
358
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) wuja, księcia modeńskiego Franciszka IV, i miała z nim potomstwo (szczegóły zob. s. 360). 2 Maria Adelajda |Klotylda Ksawera Burbonia| (ur. 1794, zm. 1802). 3 Karol Emanuel |Wiktor Amadeusz|, książę Piemontu (ur. 1796, zm. 1799). 4 Bezimienna córka (ur. 1800, zm. 1801). 5 Maria Teresa |Ferdynanda Felicyta Kajetana Pia| (ur. 1803, zm. 1879); w 1820 r. została żoną Karola II |Ludwika Ferdynanda|, księcia Parmy i Piacenzy (ur. 1799, zm. 1883), i miała z nim potomstwo. 6 Maria Anna |Karolina Pia| (ur. 1803, zm. 1884); w r. 1831 poślubiła swojego kuzyna Ferdynanda V, króla Węgier, od 1835 r. króla Czech i, pod imieniem Ferdynanda I, cesarza Austrii (szczegóły zob. s. 445). 7 Maria Krystyna |Karolina Józefina Kajetana Eliza| (ur. 1812, zm. 1836); w 1832 r. poślubiła Ferdynanda II |Karola|, króla Obojga Sycylii (ur. 1810, zm. 1859), i miała z nim potomstwo. Maria Teresa zmarła 29 III 1832 r. w Genui i została pochowana u boku męża w bazylice Superga w Turynie. (iii) Józefina |Ferdynanda Joanna Ambrozja| Urodziła się 13 V 1775 r. w Mediolanie, gdzie także zmarła 20 VIII 1777 r. i gdzie została pochowana. (iv) Maria Leopoldyna |Anna Józefina Joanna| Urodziła się 10 XII 1776 r. w Mediolanie. Jej pierwszym mężem został 15 II 1795 r. w Innsbrucku Karol |Filip| Teodor, palatyn Sulzbach od 1733 r., elektor Palatynatu Reńskiego jako Karol IV Teodor oraz książę Juliaku i Bergu od 1742 r., elektor Bawarii pod imieniem Karola II Teodora od 1777 r. (ur. zamek Drogenbusch 10 XII 1724, zm. zamek Nymphenburg pod Monachium 16 II 1799), syn Jana Chrystiana |Józefa|, palatyna Sulzbach, potomka palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony Marii Anny |Henryki Leopoldyny|, markizy Bergen-opZoom, córki Franciszka Egona de la Tour d’Auvergne. Od 1794 r. Karol Teodor był wdowcem po swojej kuzynce Marii Elżbiecie Auguście, córce Józefa Karola, palatyna Sulzbach, z którą miał młodo zmarłego syna, jednak jego małżeństwo z Marią Leopoldyną pozostało bezdzietne.
359
WŁADCY CZECH I WĘGIER Po rychłej śmierci Karola Teodora zawarła ona 14 XI 1804 r. w Monachium morganatyczny związek małżeński z Ludwikiem |Józefem Janem Baptystą Franciszkiem Salezym Janem Nepomucenem|, hrabią von Arco zu Zinneberg (ur. Monachium 30 I 1773, zm. tamże 20 VIII 1854), synem Ignacego Józefa |Filipa Neri Jana Baptysty|, hrabiego von Arco auf Valley, i jego żony Rupertyny, hrabianki Trauner von Adlstetten, Haus und Furth. Mieli wspólnie troje dzieci : 1 Alojzy |Mikołaj Ambroży|, hrabia von Arco zu Stepperg (ur. 1808, zm. 1891); po raz pierwszy poślubił w 1830 r. Irenę Marię (ur. 1811, zm. 1877), córkę Edwarda, margrabiego i hrabiego Pallavicini, a po jej śmierci w 1877 r. ożenił się ze swoją kochanką Pauliną Oswald (ur. 1851, zm. 1902), z którą miał córkę. 2 Maksymilian |Józef Bernard|, hrabia von Arco zu Zinneberg (ur. 1811, zm. 1885); jego żoną została w r. 1833 Leopoldyna (ur. 1811, zm. 1886), córka Franciszka Tadeusza, księcia von Waldburg zu Zeil und Trauchburg, z którą miał potomstwo. 3 Karolina (ur. 1814, zm. 1815). 23 VI 1848 r. pod Wasserburgiem nad rzeką Inn w powóz Marii Leopoldyny, jadącej właśnie do Salzburga, uderzyła ciężka furmanka z ładunkiem soli ; hrabina zmarła w następstwie rozległych obrażeń ciała w chwilę po wydobyciu spod wraku. Jej zwłoki zostały początkowo złożone w krypcie kościoła parafialnego w Stepperg, by kilka lat później spocząć w kryptach rodzinnych hrabiów von Arco w St-Antons-Berg nieopodal Neuburga. (v) Franciszek IV |Józef Karol Ambroży Stanisław| Urodził się 6 X 1779 r. w Mediolanie. Po śmierci ojca 24 XII 1806 r. przyjął tytuły księcia Modeny, Reggio i Guastalii (która faktycznie do 1847 r. pozostawała w posiadaniu wdowy po Napoleonie I, Marii Ludwiki, córki cesarza austriackiego Franciszka I) oraz księcia Carpi, Mirandoli i Concordii (gdzie faktyczną władzę objął dopiero po wycofaniu się armii francuskiej z Włoch 16 VII 1814 r.). Władza Franciszka nad dziedzictwem modeńskim została oficjalnie potwierdzona 9 VI 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim. Po śmierci matki 14 XI 1829 r. odziedziczył
360
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) księstwa Massy i Carrary oraz pozostałe należące do niej posiadłości. Jak każdy niemal mężczyzna w Domu Austriackim służył w austriackiej armii, osiągając 5 I 1808 r. rangę generała kawalerii. Zmarł 21 I 1846 r. w pałacu książęcym w Modenie i został pochowany u boku małżonki w tamtejszym kościele św. Wincentego. Żoną Franciszka IV została 20 VI 1812 r. w Cagliari (Sardynia): Maria Beatrycze |Wiktoria Józefina| Była ona siostrzenicą małżonka, córką Wiktora Emanuela I, króla Sardynii z dynastii sabaudzkiej, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Teresy (zob. s. 358). Urodziła się 6 XII 1792 r. w Turynie. Po śmierci ojca 10 I 1824 r. została przez jakobitów uznana kolejną królową brytyjską jako „Maria II (lub Maria III, jednak numeracja taka uwzględnia faktyczną królową brytyjską Marię II, córkę Jakuba II Stuarta i żonę Wilhelma III Orańskiego, która nie była uznawana przez jakobitów), królowa Anglii, Szkocji i Irlandii”; tytułem tym nigdy się nie posługiwała. Zmarła 15 IX 1840 r. na zamku Catajo koło Monselice i została pochowana w kościele św. Wincentego w Modenie. Potomstwo {(a)–(d)}: (a) Maria Teresa |Beatrycze Kajetana|. Urodziła się 14 VII 1819 r. w Modenie. Tam 7 XI 1846 r. poślubiła per procura, a 16 XI tego roku w Brück nad rzeką Mur (Austria) – osobiście Henryka |Karola Ferdynanda Marię Bożydara|, księcia Bordeaux od 1820 r., tytularnego król Francji i Nawarry pod imieniem „Henryka V” od 1830 r., od 1844 r. posługującego się tytułem hrabiego Chambord (ur. Paryż 29 IX 1820, zm. zamek Frohsdorf 24 VIII 1883), jedynego syna Karola Ferdynanda, księcia Berry, potomka dynastii Burbonów; nie mieli dzieci. Maria Teresa zmarła 25 III 1886 r. w Göritz (obecnie Gorizia, Włochy) i spoczęła w kaplicy Objawienia NMP w klasztorze franciszkanów w pobliskim Castagnavizza. (b) Franciszek V |Ferdynand Geminian|. Urodził się 1 VI 1819 r. w Modenie. Wraz ze śmiercią matki (15 IX 1840) został jakobickim pretendentem do brytyjskiego tronu jako „Franciszek I, król Anglii, Szkocji i Ir-
361
WŁADCY CZECH I WĘGIER landii”, sam jednak nigdy nie używał tytułu królewskiego ani też nie zgłaszał roszczeń do brytyjskiego tronu. Po śmierci ojca 21 I 1846 r. został księciem Modeny i Reggio, Massy i Carrary, Carpi, Mirandoli i Concordii oraz księciem Guastalii, którą jednak objął faktycznie dopiero 7 I 1848 r., po śmierci Marii Ludwiki, księżnej Parmy, wdowy po Napoleonie I. Tron modeński utracił 20 VIII 1859 r. na rzecz Piemontu-Sardynii po czym wraz z rodziną schronił się w Austrii. Był feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarshalleutnant) armii austro-węgierskiej. Zmarł 20 XI 1875 r. w Wiedniu, przed śmiercią cedując prawa dziedziczne do Modeny oraz nazwiska „von Österreich-Este” na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, od 1889 r. następcę tronu Austro-Węgier (zob. s. 432 w biogr. Franciszka I). Został pochowany w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Żoną Franciszka V została 20 III 1843 r. w Monachium Adelgunda |Augusta Szarlotta Karolina Elżbieta Amalia Maria Zofia Ludwika| (ur. Würzburg, Bawaria 19 III 1823, zm. Monachium 28 I 1914, pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku), córka Ludwika I |Karola Augusta|, króla Bawarii z dynastii Wittelsbachów. Mieli zmarłą w niemowlęctwie córkę. (c) Ferdynand |Karol Wiktor|. Urodził się 20 VII 1821 r. w Modenie. Poświęcił się karierze w austriackiej armii, gdzie szybko uzyskał stopień generała-majora (Generalmajor), a następnie feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant), otrzymał także w dowodzenie jeden z cesarskich pułków piechoty. Zmarł na tyfus 15 XII 1849 r. w Brnie (niem. Brünn) na Morawach, gdzie podówczas stacjonował. Został pochowany w kościele św. Wincentego w Modenie. Żoną Ferdynanda została 4 X 1847 r. w kaplicy pałacowej w Schönbrunn pod Wiedniem Elżbieta |Franciszka Maria|, córka arcyksięcia Józefa, palatyna Węgier, założyciela węgierskiej linii Domu Austriackiego, następnie zamężna z arcyksięciem austriackim
362
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Karolem Ferdynandem z linii cieszyńsko-żywieckiej (szczegóły zob. s. 385 w biogr. Leopolda II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier); z arcyksięciem Ferdynandem z Modeny dochowała się córki Marii Teresy (zm. 1919), wydanej później za ostatniego króla Bawarii Ludwika III. (d) Maria Beatrycze |Anna Franciszka|. Urodziła się 13 II 1824 r. w Modenie, gdzie 6 II 1847 r. odbył się jej ślub z Janem |Karolem Marią Izydorem|, infantem hiszpańskim, hrabią de Montizón od 1861 r., tytularnym królem Hiszpanii pod imieniem „Jana III” w latach 1861–68 oraz tytularnym królem Francji – także jako „Jan III” – od r. 1883 (ur. Aranjuez 15 V 1822, zm. Brighton 21 XI 1887), synem Karola |Marii Izydora Benedykta|, infanta hiszpańskiego i tytularnego króla Hiszpanii („Karol VI”), potomka hiszpańskiej linii dynastii Burbonów; w małżeństwie tym przyszło na świat dwóch synów. Od 1850 r. Maria Beatrycze i Jan pozostawali w separacji. Hrabina de Montizón osiadła później w styryjskim Grazu, gdzie przywdziała habit karmelitanki. Zmarła 18 III 1906 r. w Grazu i znalazła spoczynek w tamtejszym klasztorze karmelitanek. (vi) Ferdynand Karol |Józef| Urodził się 25 IV 1781 r. w Mediolanie. Poświęcił się karierze wojskowej w armii austriackiej. Podczas wojny z napoleońską Francją 1 IX 1805 r. otrzymał dowództwo III. Korpusu oraz stopień generała kawalerii. Brał udział w zakończonych klęską koalicjantów bitwach pod Ulm oraz pod Austerlitz. Od 1805 r. dowodził oddziałami austriackimi stacjonującymi w Czechach. W 1809 r. został mianowany dowódcą VII. Korpusu Armii w randze feldcechmistrza (Feldzeugmeister) i otrzymał za zadanie zdobycie Księstwa Warszawskiego, jednak mimo zajęcia Warszawy nie zdołał pokonać armii Księstwa pod dowództwem księcia Poniatowskiego (bitwa pod Raszynem 19 IV 1809 r.), co w niedługim czasie pozwoliło Polakom opanować znaczne obszary austriackiej Galicji. W 1815 r. zrzekł się sprawowanych urzędów wojskowych i przeszedł w stan spoczynku, jednak już 22 V 1816 r. powie-
363
WŁADCY CZECH I WĘGIER rzono mu stanowisko dowódcy węgierskiego okręgu wojskowego. W sierpniu 1832 r. złożył rezygnację z piastowanej funkcji i objął urząd generalnego gubernatora oraz naczelnego dowódcy wojsk Galicji. W latach 1835–37 był ponadto gubernatorem Siedmiogrodu. 17 IX 1836 r. awansował do stopnia feldmarszałka. Po wybuchu powstania krakowskiego złożył urząd gubernatora Galicji i wyjechał do Włoch (VII 1846). Zmarł 5 XI 1850 r. w zamku Ebenzweier w Altmünster nad Traunsee koło Gmunden (Górna Austria). Spoczął w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów w Wiedniu, a jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów. Pozostał bezżenny. (vii) Maksymilian Józef |Jan Ambroży Karol| Urodził się 14 VII 1782 r. w Mediolanie i podobnie jak starszy brat Ferdynand Karol był sposobiony do kariery wojskowej. W 1801 r. jego stryj, wielki i niemiecki mistrz Zakonu Krzyżackiego Maksymilian Franciszek (zob. s. 366) wyraził życzenie, aby Maksymilian Józef został jego następcą na tym urzędzie. Po śmierci stryja (27 VII 1801) odbył najpierw przewidziany regułą nowicjat i w 1805 r. został komturem krajowym Frankonii. Kontynuował jednocześnie karierę w austriackiej armii, uzyskując 1 IX 1805 r. stopień generała-majora (Generalmajor), a 2 IV 1807 r. – feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Podczas kampanii w 1814 r. został oddelegowany do Korpusu Rezerwowego, natomiast po zakończeniu działań wojennych przydzielono go do kwatery głównej wojsk artyleryjskich (Artillerie-Hauptzeugamte). 18 XI 1818 r. otrzymał jeden z najwyższych stopni oficerskich w austriackiej armii – feldcechmistrz (Feldzeugmeister). 22 IV 1835 r. został wybrany wielkim i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego, jednocześnie rezygnując ze stanowiska w kwaterze głównej artylerii. Zmarł 1 VI 1863 r. w swoim zamku Ebenzweier w Altmünster nieopodal Gmunden (Górna Austria). Ciało arcyksięcia i wielkiego mistrza spoczęło na cmentarzu w Altmünster. (viii) Maria Antonia Urodziła się 21 X 1784 r. w Mediolanie, gdzie zmarła 8 IV 1786 r. i gdzie została również pochowana.
364
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (ix) Karol Ambroży |Józef Jan Baptysta| Urodził się 2 XI 1785 r. w Mediolanie. Poświęcił się karierze kościelnej. 17 XI 1806 r. został biskupem w Waczu (Vác, niem. Waitzen) na Węgrzech, gdzie 4 XI 1807 r. przyjął święcenia kapłańskie. 16 III 1808 r. uzyskał nominację na tron arcybiskupi w Ostrzyhomiu (dzisiejszy Esztergom), z którym związana była godność prymasa Węgier, a 24 VII tego roku w ostrzyhomskiej katedrze otrzymał święcenia biskupie. Zmarł krótko potem 2 IX 1809 r. w Komárno, skąd jego zwłoki przewieziono do Ostrzyhomia i złożono w tamtejszej katedrze. (x) Maria Ludwika |Beatrycze Antonia Józefa Joanna| Została trzecią żoną Franciszka I, cesarza austriackiego, króla Czech i Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 443 w jego biogr.). 15 Maria Antonia |Józefa Joanna| Od ślubu z delfinem posługiwała się francuską wersją swojego podwójnego imienia – Maria Antonina (Marie Antoinette). Urodziła się 2 XI 1755 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został poślubiony per procura 19 IV 1770 r. w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu i osobiście 16 V tego roku w kaplicy pałacowej w Wersalu pod Paryżem Ludwik August, delfin Viennois (tytuł następcy tronu Francji) od 1765 r., król Francji i Nawarry pod imieniem Ludwika XVI od 1774 r. do 1791 r., król Francuzów w latach 1791–92 (ur. Wersal 23 VIII 1754, zgilotynowany w Paryżu 21 I 1793), syn Ludwika Józefa, delfina Viennois, potomka głównej linii francuskiej dynastii Burbonów, i jego drugiej żony Marii Józefy, księżniczki saskiej oraz królewny polskiej (zob. s. 335 w biogr. Józefa I, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier). Para miała następujące potomstwo: 1 Maria Teresa |Szarlotta|, hrabina Marnes (ur. 1778, zm. 1851); w 1799 r. poślubiła swojego brata stryjecznego, Ludwika Antoniego, księcia d’Angoulême, tytularnego króla Francji i Nawarry („Ludwik XIX”) (ur. 1775, zm. 1844). 2 Ludwik Józef |Ksawery Franciszek|, delfin Viennois (ur. 1781, zm. 1789). 3 Ludwik Karol, książę Normandii, delfin Viennois, tytularny król Francji i Nawarry (przez rojalistów zwany „Ludwikiem XVII”) (ur. 1785, zm. 1795). 4 |Maria| Zofia |Helena Beatrycze| (ur. 1786, zm. 1787).
365
WŁADCY CZECH I WĘGIER 10 VIII 1792 r. francuska para królewska została aresztowana pod zarzutem zdrady stanu i wraz z dziećmi osadzona w paryskiej twierdzy Temple. Po egzekucji Ludwika w 1793 r. Marię Antoninę przeniesiono do więzienia Conciergerie. 14 X stanęła przed Trybunałem Rewolucyjnym, który następnego dnia uznał ją winną zdrady stanu w zmowie z obcymi mocarstwami oraz podżegania do wojny domowej i skazał na karę śmierci. Została zgilotynowana 16 X 1793 r. na placu Rewolucji (dzisiejszy plac Zgody) w Paryżu. Jej zwłoki złożono obok wielu ofiar terroru, w tym Ludwika XVI, na cmentarzu parafii Madeleine w Paryżu, a w 1815 r. wraz ze szczątkami męża uroczyście przeniesiono do bazyliki opactwa benedyktynów w Saint Denis pod Paryżem. 16 Maksymilian Franciszek |Ksawery Józef Jan Antoni de Paula Wacław| Urodził się 8 XII 1756 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Od młodości był przeznaczony do kariery kościelnej. 3 X 1769 r. został mianowany koadiutorem wielkiego i niemieckiego mistrza Zakonu Krzyżackiego, swojgo stryja Karola Lotaryńskiego (zob. s. 339), a 3 X 1770 r. odbyło się jego pasowanie na rycerza zakonnego. 7 VIII 1780 r. został koadiutorem arcybiskupa Kolonii, a 16 VIII tego roku koadiutorem arcybiskupa Münster (Monastyru). 9 VII 1780 r. w Wiedniu otrzymał tonsurę, a 1 VIII niższe święcenia kapłańskie. Po śmierci stryja (1780) został wielkim i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego; jego intronizacja miała miejsce 25 X 1780 r. w Mergentheim. 21 IV 1784 r. został arcybiskupem elektorem Kolonii oraz arcybiskupem Moguncji, 21 XII tego roku otrzymał wyższe święcenia kapłańskie, a 8 V 1785 r. uzyskał święcenia biskupie. Zmarł po długiej chorobie, na atak serca, w nocy z 26 na 27 VI 1801 r. w zamku Hetzendorf pod Wiedniem i został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie wiedeńskiego kościoła augustianów, a organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu.
MARIA TERESA Zmarła w następstwie astmy sercowej 29 XI 1780 r. w wiedeńskim Hofburgu jako ostatnia po mieczu przedstawicielka dynastii Habsburgów (zob. Tablica III, s. 160). Została pochowana u boku męża w centralnym miejscu krypty własnego imienia (Maria-Theresien
366
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej do kościoła wiedeńskich augustianów kaplicy św. Jerzego, zaś organy wewnętrzne cesarzowej złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Jej następcą został najstarszy syn Józef, od 1765 r. pełniący urząd współregenta. Literatura Z. Góralski : Maria Teresa (Wrocław 1995). K. Tschuppik : Maria Teresa (Warszawa 1935, 1948). Spośród dzieci Marii Teresy (wyłączając z tego grona Józefa II, o którym mowa dalej) najbardziej znana polskiemu czytelnikowi pozostaje tragiczna postać jej najmłodszej córki : M. de Decker: Maria Antonina. Niebezpieczne związki królowej (Warszawa 2008). Izabela, hrabina Paryża: Ja, Maria Antonina królowa Francji (Warszawa 1995). S. Zweig: Maria Antonina (Katowice 1990) – książka pióra wybitnego austriackiego pisarza i poety (zm. 1942), mimo ponad osiemdziesięciu lat od momentu powstania, wciąż pozostaje najlepszą dostępną na polskim rynku biografią królowej.
JÓZEF II O J C I E C : Franciszek Stefan Lotaryński (zob. s. 351 w biogr. Marii Teresy). M A T K A : Maria Teresa (zob. s. 349). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy.
JÓZEF II Urodził się 13 III 1741 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie otrzymał imiona Józef Benedykt August Jan Antoni Michał Adam. 27 III
367
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1764 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany królem niemieckim (rzymskim), a 3 IV tego roku w katedrze św. Bartłomieja miała miejsce jego koronacja. Po śmierci ojca 18 VIII 1765 r. odziedziczył tytuł cesarski, zaś 19 IX tego roku matka mianowała go swoim współregentem we wszystkich austriackich ziemiach dziedzicznych ; w spadku po Franciszku Stefanie otrzymał także Księstwo Cieszyńskie, które jednak 31 V 1766 r. przekazał młodszej siostrze Marii Krystynie i jej małżonkowi Albertowi. 12 I 1765 r. zrezygnował na rzecz młodszego brata Leopolda z praw sukcesyjnych do Toskanii. Po śmierci Marii Teresy 29 XI 1780 r. odziedziczył Austrię, trony Czech i Węgier, Niderlandy Austriackie oraz Mediolan i Mantuę. Celowo zrezygnował z koronacji na króla czeskiego i węgierskiego, pragnąc w ten sposób podkreślić spójność i niepodzielność monarchii naddunajskiej. Pierwszą żoną Józefa II została poślubiona per procura 7 IX 1760 r. w Parmie i osobiście 6 X tego roku w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Izabela Maria |Ludwika Antonia Ferdynanda Józefa Ksawera Dominika Joanna| Była ona córką Filipa, księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii, potomka bocznej linii dynastii Burbonów, oraz jego żony Ludwiki Elżbiety, córki Ludwika XV, króla Francji i Nawarry ; jej młodszy brat Ferdynand został w 1769 r. mężem młodszej siostry Józefa, arcyksiężniczki Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy). Urodziła się 31 XII 1741 r. w pałacu Buen Retiro pod Madrytem, a zmarła na ospę 27 XI 1763 r. na zamku Hofburg w Wiedniu, w pięć dni po urodzeniu drugiej córki. Została pochowana w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Potomstwo [1–2}: 1 Maria Teresa |Elżbieta| Urodziła się 20 III 1762 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem, gdzie również zmarła 23 I 1770 r. Została pochowana u boku matki w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 2 Krystyna Maria Urodziła się 20 lub 22 XI 1763 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i umarła 23 XI tego roku. Spoczęła w nogach sarkofagu matki w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku.
368
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Drugą żoną Józefa II została poślubiona per procura 13 I 1765 r. w Monachium i osobiście 23 I tego roku w kaplicy pałacowej w Schönbrunn pod Wiedniem: Maria Józefa |Antonia Walburga Felicyta Regula| Była najmłodszą córką Karola III Bawarskiego, króla Czech oraz pod imieniem Karola VII cesarza niemieckiego (zob. s. 347 w jego biogr.). Urodziła się 30 III 1739 r. na zamku w Monachium. Jej małżeństwo z Józefem nie zostało prawdopodobnie dopełnione, w każdym razie nie zaowocowało potomstwem. Maria Józefa zmarła na ospę 28 V 1767 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana u boku pierwszej żony Józefa w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku.
JÓZEF II Zmarł na gruźlicę 20 II 1790 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i znalazł spoczynek u stóp sarkofagu rodziców w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku (na osobiste życzenie cesarza nie usunięto mu serca i organów wewnętrznych, co należało do tradycyjnego rytu pogrzebowego dynastii). Jego sukcesorem został młodszy brat Leopold. Literatura F. Fejtö: Józef II. Habsburg rewolucjonista (Warszawa 1993). Ciekawe spostrzeżenia na temat cesarza zawarł w biografii jego siostry wzmiankowany już w poprzednim biogramie S. Zweig.
369
WŁADCY CZECH I WĘGIER
LEOPOLD II O J C I E C : Franciszek Stefan Lotaryński (zob. s. 351 w biogr. Marii Teresy). M A T K A : Maria Teresa (zob. s. 349). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy.
LEOPOLD II Urodził się 5 V 1747 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i na chrzcie otrzymał imiona Piotr Leopold Józef. Po rezygnacji starszego brata Józefa 12 I 1765 r. został dziedzicem Toskanii, której tron objął po śmierci ojca 13 IX 1765 r. jako wielki książę Piotr Leopold I. Po śmierci Józefa II 20 II 1790 r. został pod imieniem Leopolda II arcyksięciem Austrii, królem Czech i Węgier, władcą Niderlandów Austriackich oraz księciem Mediolanu i Mantui. 21 VII 1790 r. przekazał Toskanię młodszemu synowi Ferdynandowi, a 30 IX 1790 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) po czym ukoronowany 9 X 1790 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie nad Menem. 15 XI 1790 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnej Bratysławie) koronował się na króla Węgier, a 6 XI 1791 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim miała miejsce koronacja Leopolda na króla Czech. Żoną Leopolda II została poślubiona per procura 16 II 1764 r. w Madrycie i osobiście 5 VIII 1765 r. w Innsbrucku (Tyrol): Maria Ludwika Była ona córką Karola III |Sebastiana|, króla Hiszpanii od 1759 r., wcześniej księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii (pod imieniem Karola I) oraz króla Neapolu (Karol VII) i Sycylii (Karol IV), potomka hiszpańskiej linii dynastii Burbonów, oraz jego żony Marii Amalii, księżniczki saskiej, wnuczki cesarza Józefa I (zob. s. 336 w jego biogr.). Urodziła się 24 XI 1745 r. w pałacu królewskim w Portici koło Neapolu. 9 X 1790 r. we Frankfurcie wraz z mężem koronowano ją na cesarzową, a 13 XI 1791 r. w Pradze – na królową Czech, nigdy
370
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) natomiast nie została ukoronowana na królową węgierską. Zmarła 15 V 1792 r. w wiedeńskim zamku Hofburg. Została pochowana u boku męża w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów w Wiedniu, jej serce złożono tradycyjnie w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, a organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Potomstwo {1–16}: 1 Maria Teresa |Józefa Szarlotta Joanna| Urodziła się 14 I 1767 r. we Florencji. Jej mężem został poślubiony per procura 8 IX 1787 r. we Florencji i osobiście 18 X tego roku w Dreźnie Antoni |Klemens Teodor Maria Józef Jan Ewangelista Jan Nepomucen Franciszek Ksawery Alojzy January|, król Saksonii od 1827 r. (ur. Drezno 27 XII 1775, zm. Pillnitz 6 VI 1836), syn Fryderyka Chrystiana |Leopolda Jana Jerzego Franciszka Ksawerego|, elektora saskiego z dynastii Wettynów (linia albertyńska), którego matką była arcyksiężniczka Maria Józefa (zob. s. 335 w biogr. cesarza Józefa I), oraz jego żony Marii Antonii, księżniczki bawarskiej (zob. s. 345 w biogr. Karola III Bawarskiego). Antoni był wdowcem po |Marii| Karolinie |Antoninie Adelajdzie| (zm. 1782), córce Wiktora Amadeusza III, króla Sardynii, z którą nie miał dzieci ; z Marią Teresą dochował się czworga: 1 Maria Ludwika |Augusta Fryderyka Teresa Franciszka Joanna Alojza Nepomucena Ignacja Anna Józefa Ksawera Franciszka de Paula Barbara| (ur. 1795, zm. 1796). 2 Fryderyk August (ur. i zm. 1796). 3 Maria Joanna |Ludwika Anna Amalia Nepomucena Alojza Ignacja Ksawera Józefa Franciszka de Chantal Ewa Apolonia Magdalena Krescencja Wincenta| (ur. 1798, zm. 1799). 4 Maria Teresa (ur. i zm. 1799). Maria Teresa zmarła 7 XI 1827 r. w Lipsku i została pochowana w Wielkiej Krypcie (Grösse Gruft) w katolickim kościele dworskim (Hofkirche) w Dreźnie. 2 FRANCISZEK I (zob. s. 423). 3 Ferdynand |Józef Jan Baptysta| Urodził się 6 V 1769 r. we Florencji. 21 VII 1790 r. został proklamowany wielkim księciem Toskanii jako Ferdynand III. Po zajęciu Toskanii przez armię napoleońską 27 III 1799 r. wraz z żoną i dziećmi opuścił Florencję. Jako zadośćuczynienie uzyskał 11
371
WŁADCY CZECH I WĘGIER II 1803 r. godność księcia-elektora Salzburga oraz księcia Berchtesgaden, Eichstätt i Pasawy, lecz w 1805 r. pod naporem wojsk francuskich musiał uchodzić z Salzburga i 1 III 1806 r. formalnie zrzekł się tytułów (zawarty w grudniu 1805 r. pokój preszburski przyznał Salzburg i Berchtesgaden Austrii, a Eichstätt i Pasawę Bawarii). 1 I 1806 r. otrzymał tytuł księcia elektora Würzburga, który po rozwiązaniu Świętego Cesarstwa zamienił 30 IX na tytuł wielkiego księcia Würzburga. Po upadku Napoleona na mocy pierwszego pokoju paryskiego 30 V 1814 r. odzyskał Toskanię, a 3 VI tego roku zrzekł się godności wielkiego księcia würzburskiego. Ponadto jak każdy męski potomek Domu Austriackiego służył w armii cesarskiej, gdzie osiągnął stopień generała kawalerii oraz rangę feldcechmistrza (Feldzeugmeister), a 4 VI 1792 r. awansował do stopnia feldmarszałka. Zmarł 18 VI 1824 r. we Florencji i spoczął w kaplicy Lotaryńczyków w obrębie kościoła św. Wawrzyńca (San Lorenzo) tamże. Pierwszą żoną Ferdynanda III została poślubiona per procura 15 VIII 1790 r. w Neapolu i osobiście 19 IX 1790 r. kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Ludwika Maria |Amelia Teresa| Była ona córką Ferdynanda IV |Antoniego Paskala Jana Nepomucena Serafina Januarego Benedykta|, króla Neapolu i Sycylii, od 1815 r. pod imieniem Ferdynanda I króla Obojga Sycylii, potomka hiszpańskiej linii dynastii Burbonów, i jego pierwszej żony, arcyksiężniczki austriackiej Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy); starsza siostra Ludwiki Marii – Maria Teresa – została jednocześnie małżonką starszego brata Ferdynanda, przyszłego cesarza Franciszka I. Ludwika Maria urodziła się 27 VII 1773 r. w Neapolu, a zmarła podczas porodu 19 IX 1802 r. w Wiedniu. Spoczęła w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, zaś organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. LINIA TOSKAŃSKA (ÖSTERREICH-TOSKANA) Dzieci Ferdynanda III i Ludwiki Marii {(i)–(vi)}: (i) Karolina |Ferdynanda Teresa| Urodziła się 2 VIII 1793 r. we Florencji, a zmarła niezamężnie 5 I 1812 r. w Wiedniu. Spoczęła w krypcie Ferdy-
372
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) nanda (Ferdinandsgruft) w nekropolii Domu Austriackiego u wiedeńskich kapucynów, natomiast jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu. (ii) Franciszek |Leopold Ludwik| Urodzony 15 XII 1794 r. we Florencji, zmarł 18 III 1800 r. w Wiedniu. Pochowany został w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów w Wiedniu, a serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kościele augustianów przy zamku Hofburg. (iii) Leopold II |Jan Józef Franciszek Ferdynand Karol| Urodził się 3 X 1797 r. we Florencji. Po śmierci ojca 18 VI 1824 r. został wielkim księciem Toskanii. W 1847 r. do swoich toskańskich posiadłości dołączył ponadto księstwo Lukki. 27 IV 1859 r. pod naporem wojsk Piemontu-Sardynii wraz z rodziną musiał opuścić Florencję, a dnia 21 VII tego roku abdykował na rzecz syna Ferdynanda (IV). Niezależnie od sprawowanych godności cywilnych służył w armii cesarskiej, gdzie osiągnął rangę feldmarszałka (Feldmarschall). Zmarł 29 I 1870 r. w Rzymie, skąd jego zwłoki przewieziono do Austrii i złożono w cesarskiej nekropolii w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Pierwszą żoną Leopolda II została poślubiona per procura 28 X 1817 r. w Dreźnie i osobiście 16 XI tego roku we Florencji : Maria Anna |Karolina Józefa Wincenta Ksawera Nepomucena Franciszka de Paula Franciszka de Chantal Joanna Antonia Elżbieta Kunegunda Gertruda Leopoldyna| Była ona córką Maksymiliana |Marii Józefa Antoniego Jana Baptysty Jana Ewangelisty Ignacego Augustyna Ksawerego Alojzego Jana Nepomucena Januarego Hermenegilda Anioła Paschalisa|, księcia saskiego z albertyńskiej linii Wettynów oraz jego pierwszej żony Karoliny |Marii Teresy Józefy|, księżniczki parmeńskiej, córki arcyksiężniczki Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy); jej starsza siostra Maria została w 1821 r. drugą żoną ojca Leopolda II (zob. s. 379). Urodziła się 15 XI 1799 r. na zamku w Dreźnie, a zmarła 24 III 1832 r. w Pizie i spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji.
373
WŁADCY CZECH I WĘGIER Potomstwo {(a)–(c)}: (a) Maria Karolina |Augusta Elżbieta Wincenta Joanna Józefa|. Urodziła się 19 XI 1822 r. we Florencji, gdzie zmarła niezamężnie 5 X 1841 r. Spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. (b) Augusta Ferdynanda |Ludwika Maria Joanna Józefa|. Urodziła się 1 IV 1825 r. we Florencji, gdzie 15 IV 1844 r. wyszła za Luitpolda |Karola Józefa Wilhelma Ludwika|, księcia bawarskiego, regenta Bawarii od 1886 r. (ur. Würzburg 12 III 1821, zm. Monachium 12 XII 1912), syna Ludwika I |Augusta|, króla Bawarii ; mieli czworo dzieci, ich syn Leopold został w 1873 r. mężem arcyksiężniczki austriackiej Gizeli, córki cesarza Franciszka Józefa I (szczegóły zob. s. 447 w jego biogr.). Augusta Ferdynanda zmarła 26 IV 1864 r. w zamku królewskim w Monachium i spoczęła w monachijskim kościele teatynów pw. św. Kajetana. (c) Maria |Maksymiliana Tekla|. Urodziła się 9 I 1827 r. we Florencji, gdzie zmarła 18 V 1834 r. i gdzie również spoczęła w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo). Drugą żoną Leopolda II, arcyksięcia austriackiego i wielkiego księcia Toskanii, została zaślubiona mu 7 VI 1833 r. w Neapolu : Maria Antonia |Anna| Była ona córką Franciszka I |Januarego Józefa Ksawerego Jana Baptysty|, króla Obojga Sycylii z neapolitańskiej linii dynastii Burbonów, wnuka królowej Czech i Węgier Marii Teresy (zob. s. 356 w jej biogr.), i jego drugiej żony Marii Izabeli, infantki hiszpańskiej. Urodzona 19 XII 1814 r. w Palermo, zmarła 7 XI 1898 r. w zamku Orth na jeziorze Traunsee koło Gmunden (Austria). Spoczęła w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) u wiedeńskich kapucynów. Potomstwo {(a)–(j)}: (a) Maria Izabela |Anuncjata Joanna Józefa Umilta Apolonia Filomena Wirginia Gabriela|. Urodziła się 21 V 1834 r. we Florencji, gdzie 10 IV 1850 r. poślubiła młodszego brata swojej matki Franciszka di Paola |Ludwika Emanuela|, księcia sycylijskiego, hrabiego Trapani (ur. Neapol 13 VII 1827, zm. Paryż 24 IX 1892), potomka neapolitań-
374
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) skiej linii dynastii Burbonów, i miała z nim potomstwo. Zmarła 14 VII 1901 r. w Bürgenstock pod Lucerną (Włochy) i została pochowana obok małżonka na cmentarzu Père Lachaise w Paryżu. (b) Ferdynand IV |Salwator Maria Józef Jan Baptyst Franciszek Ludwik Gonzaga Rafael Rajner January|. Urodził się 9 I 1827 r. we Florencji. Po abdykacji ojca 21 VII 1859 r. został wielkim księciem Toskanii, nigdy jednak nie sprawował faktycznej władzy, a 24 III 1860 r. w akcie zjednoczenia Włoch Toskanię przyłączono do Piemontu-Sardynii. Następnie osiadł w Austrii (od 1867 r. Austro-Węgrzech), gdzie był feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant) tamtejszej armii. Zmarł 17 I 1908 r. w Salzburgu i spoczął w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w nekropolii cesarskiej w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Pierwszą żoną Ferdynanda IV została 24 XI 1856 r. w Dreźnie Anna Maria |Maksymiliana Stefania Karolina Joanna Ludwika Ksawera Nepomucena Alojza Benedykta| (ur. Drezno 4 I 1836, zm. Neapol 10 II 1859), córka Jana |Nepomucena Marii Józefa Antoniego Ksawerego Wincentego Alojzego Franciszka de Paula Stanisława Bernarda Pawła Feliksa Damazego|, króla saskiego, potomka albertyńskiej linii Wettynów; zrodzona z tego związku córka Maria Antonia według niepotwierdzonych informacji w 1880 r. poślubiła arcyksięcia Rudolfa, kronprinza – następcę tronu Austro-Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 448 w biogr. Franciszka Józefa I). Drugą żoną Ferdynanda IV została 11 I 1868 r. w zamku Frohsdorf (Dolna Austria) Alicja |Maria Karolina Ferdynanda Rachela Joanna Filomena| (ur. Parma 27 XII 1849, zm. zamek Schwertberg 16 XI 1935), córka |Ferdynanda| Karola III |Józefa Marii Wiktora Baltazara|, księcia Parmy i Piacenzy, potomka parmeńskiej linii Burbonów; rozrodzona linia ich potomków istnieje do dziś, tytuł Głowy Toskańskiej Rodziny Książęcej nosi ich praprawnuk, arcyksiążę Zygmunt (ur. 1966). (c) Maria Teresa |Anuncjata Joanna Józefa Ludwika Wirginia Apolonia Filomena|. Urodziła się 29 VI 1836 r. we Florencji, gdzie również umarła 5 VIII 1838 r. Została
375
WŁADCY CZECH I WĘGIER pochowana w kaplicy Lotaryńczyków we florenckim kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo), stanowiącym nekropolię toskańskiej rodziny książęcej. (d) Maria Krystyna |Anuncjata Ludwika Anna Joanna Józefa Agata Dorota Filomena|. Urodziła się 5 II 1839 r. we Florencji, gdzie także umarła 1 IX 1849 r. Spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. (e) Karol Salwator |Maria Józef Jan Baptysta Filip Jakub January Ludwik Gonzaga Rajner|. Urodził się 30 IV 1839 r. we Florencji. Od młodości służył w armii toskańskiej, gdzie osiągnął stopień majora. Po wcieleniu ojczyzny do Królestwa Włoch, w 1859 r. wraz z rodziną przeniósł się do Austrii (od 1867 r. Austro-Wegry) i wstąpił w szeregi armii cesarskiej, jednak z zachowaniem rangi. Niebawem uzyskał promocję na podpułkownika (Oberstleutnant), następnie awansował na pułkownika (Oberst), w 1876 r. został generałem-majorem (Generalmajor), a w 1886 r. feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant). Zmarł 18 I 1892 r. w Wiedniu i spoczął w nekropolii Habsburgów w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft). Żoną Karola Salwatora została 19 IX 1861 r. w Pałacu Kwirynalskim w Rzymie Maria Immakulata |Klementyna| (ur. Neapol 14 IV 1844, zm. Wiedeń 18 II 1899), córka Ferdynanda II |Karola|, króla Obojga Sycylii z neapolitańskiej linii dynastii Burbonów oraz jego drugiej żony Marii Teresy, arcyksiężniczki austriackiej z linii cieszyńsko-żywieckiej (zob. s. 381). Mieli dziesięcioro dzieci, m.in. arcyksięcia Franciszka Salwatora, który w 1890 r. poślubił arcyksiężniczkę Walerię, córkę Franciszka Józefa I (zob. s. 451 w jego biogr.); silnie rozgałęziona linia potomków Karola Salwatora istnieje do dziś. (f) Maria Anna |Karolina Anuncjata Joanna Józefa Gabriela Teresa Małgorzata Filomena|. Urodziła się 9 VI 1840 r. we Florencji, gdzie zmarła 13 VII następnego roku. Została pochowana w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji.
376
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (g) Rajner Salwator |Maria Kajetan Józef Jan Filip Jakub Antoni Zenobi Ludwik Gonzaga|. Urodził się 1 V 1842 r. we Florencji, gdzie zmarł 14 VIII 1844 r. i gdzie również został pochowany w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo). (h) Maria Ludwika |Anuncjata Anna Joanna Józefa Antonia Filomena Apolonia Tomassa|. Urodziła się 31 X 1845 r. we Florencji. Jej mężem został poślubiony 31 V 1865 r. w zamku Brandýs pod Pragą (niem. Brandeis, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav) Karol II |Wiktor Amadeusz Wolfgang Kazimierz Adolf Bodo|, 5. książę zu Isenburg und Büdingen od 1866 r. (ur. Birstein 29 VII 1838, zm. zamek Schlackenwerth 4 IV 1889), syn Wiktora Aleksandra, księcia-następcy (Erbprinz) zu Isenburg und Büdingen; mieli liczne potomstwo. Maria Ludwika zmarła 27 VIII 1917 r. w Hanau (Hesja) i spoczęła w krypcie rodowej Isenburgów przy katolickim kościele Nawiedzenia NMP w Birstein. (i) Ludwik Salwator |Maria Józef Jan Baptysta Dominik Rajner Ferdynand Karol Zenobiusz Antonin|. Urodził się 4 VIII 1847 r. we Florencji. Służył w armii austro-węgierskiej, uzyskał ponadto dyplom kapitana marynarki. Z zamiłowania podróżnik i przyrodnik, był jednym z prekursorów ruchu ochrony przyrody, autorem dzieł krajoznawczych i przyrodniczych, a także inicjatorem powstania pierwszego w Europie Środkowo-Wschodniej skansenu w Przerowie (Přerov) nad Łabą (Czechy). Zmarł na słoniowaciznę 12 X 1915 r. w zamku Brandýs pod Pragą (niem. Brandeis, dziś Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav) i spoczął w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Bezżenny, nie pozostawił potomstwa. (j) Jan |Nepomucen| Salwator |Maria Józef Jan Ferdynand Baltazar Ludwik Karol Zenobiusz Antonin|. Urodził się 25 XI 1852 r. we Florencji. Służył w piechocie austrowęgierskiej, w 1872 r. otrzymał stopień majora, w r. 1874 został podpułkownikiem (Oberstleutnant), a w 1879 r. uzyskał rangę feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). W 1879 r. kandydował bezskutecz-
377
WŁADCY CZECH I WĘGIER nie do bułgarskiego tronu, na którym zasiadł jednak książę Aleksander Battenberg. 16 VIII 1889 r. zrzekł się wszystkich tytułów oraz praw sukcesyjnych i przyjął nazwisko Jan Orth ; w tym samym roku opuścił na zawsze Austro-Węgry. W lutym 1890 r. wypłynął zakupionym wcześniej frachtowcem z portu hamburskiego, kierując się ku wybrzeżom Urugwaju, jednak 10 VII tego roku w pobliżu przylądka Horn jego statek dostał się pod silny sztorm i przypuszczalnie zatonął wraz z całą załogą. Oficjalnie uznano go za zmarłego w 1911 r., choć pojawiały się pogłoski, że przeżył rejs i osiadł w Ameryce Południowej. Bezżenny (niemniej niektóre opracowania podają, że poślubił potajemnie swoją długoletnią kochankę, tancerkę Ludmiłę „Milli” Stubel). (iv) Maria Ludwika |Józefa Krystyna Róża| Urodziła się 30 VIII 1799 r. we Florencji, gdzie zmarła 15 VI 1857 r. Niezamężna. Spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. (v) Maria Teresa |Franciszka Józefa Joanna Benedykta| Urodziła się 21 I 1801 r. w Wiedniu. 30 IX 1817 r. we Florencji poślubiła Karola Alberta I |Amadeusza|, króla Sardynii w latach 1831–49 (ur. Paryż 29 X 1798, zm. Oporto 28 VII 1849), syna Karola Emanuela |Ferdynanda|, 6. księcia di Carignano, potomka bocznej linii dynastii sabaudzkiej, i Marii Krystyny |Albertyny Karoliny|, morganatycznej córki Karola, księcia saskiego, księcia Kurlandii i Semigalli (zob. s. 336 w biogr. cesarza Józefa I). Ich dziećmi byli : 1 Wiktor Emanuel II |Maria Albert Eugeniusz Ferdynand Tomasz|, król Sardynii, pierwszy król zjednoczonych Włoch (ur. 1820, zm. 1878); w 1842 r. poślubił arcyksiężniczkę austriacką Adelajdę z linii Rajnera, z którą miał potomstwo (dalsze szczegóły zob. s. 416), a po jej śmierci zawarł w 1869 r. morganatyczny związek małżeński z |Marią| Różą |Teresą Alojzą|, córką Jana Baptysty Vercellana (ur. 1833, zm. 1885), kreowaną hrabiną Mirafiori e Fontanafredda, i miał z nią dwoje dzieci. 2 Ferdynand |Maria Albert Amadeusz Filibert Wincenty|, książę Genui (ur. 1822, zm. 1855); w 1850 r. ożenił się z Marią Elżbietą |Maksymilianą Ludwiką Amalią Fran-
378
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) ciszką Zofią Leopoldyną Anną Baptystą Ksawerą Nepomuceną| (ur. 1830, zm. 1912), córką Maksymiliana, księcia saskiego, i miał z nią potomstwo. 3 Maria Krystyna (ur. 1826, zm. 1827). Maria Teresa zmarła 12 I 1855 r. w Turynie i została pochowana u boku męża w bazylice Superga tamże. (vi) Martwy syn Urodził się 19 IX 1802 r. w Wiedniu. Drugą żoną Ferdynanda III, arcyksięcia austriackiego i wielkiego księcia Toskanii (s. 371) została 6 V 1821 r. we Florencji : Maria |Ferdynanda Amalia Ksawera Teresa Józefa Anna Nepomucena Alojza Joanna Wincenta Ignacja Dominika Franciszka de Paula Franciszka de Chantal| Jej ojcem był Maksymilian |Maria Józef Antoni Jan Baptysta Jan Ewangelista Ignacy Augustyn Ksawery Alojzy Jan Nepomucen January Hermenegild Anioł Paschalis|, książę saski z albertyńskiej (królewskiej) linii dynastii Wettynów, po matce wnuk króla czeskiego Karola III Bawarskiego (zob. s. 346 w jego biogr.), a matką Karolina |Maria Teresa Józefa|, księżniczka parmeńska, córka arcyksiężniczki Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). Urodziła się 27 IV 1796 r. w Dreźnie. Po detronizacji pasierba, wielkiego księcia toskańskiego Leopolda II, 27 IV 1859 r. wraz z nim i jego rodziną opuściła na zawsze Włochy. Zmarła bezdzietnie 3 I 1865 r. w zamku Brandýs pod Pragą (niem. Brandeis, obecnie Brandýs nad ŁabąStará Boleslav) i została pochowana w nekropolii Domu Austriackiego w kościele kapucynów w Wiedniu. Serce wielkiej księżnej spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu. 4 Maria Anna |Ferdynanda Józefa Szarlotta Joanna| Urodziła się 21 IV 1770 r., wedle różnych opracowań we Florencji lub w Wiedniu. W r. 1791 objęła godność przełożonej w żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) w Pradze – ów urząd złożyła w 1800 r. Zmarła 1 X 1809 r. w wiosce Neudorf w Banacie (obecnie na terenie Rumunii) i spoczęła w krypcie tamtejszego kościoła katolickiego. 5 Karol |Ludwik Jan Józef Laurencjusz| Urodził się 5 IX 1771 r. we Florencji. Po objęciu tronu cesarskiego przez ojca w 1790 r. wraz z całą rodziną zamieszkał w stolicy
379
WŁADCY CZECH I WĘGIER imperium Habsburgów w Wiedniu. W 1791 r. został adoptowany przez bezdzietne wujostwo, arcyksiężniczkę Marię Krystynę i jej męża Alberta Saskiego (zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy). Poświęcił się karierze wojskowej. 6 XI 1792 r. został mianowany generałem-majorem a 17 III 1793 r. generalnym namiestnikiem Niderlandów Austriackich, którą to godność złożył w 1794 r. W lutym 1796 r. otrzymał dowództwo austriackiej armii w południowych Niemczech oraz w Szwajcarii, skąd 3 II 1797 r. przeniesiono go do północnych Włoch. Z funkcji tej zrezygnował 17 III 1800 r. i w tym samym roku objął z ramienia starszego brata, cesarza Franciszka, godność generalnego namiestnika Czech. 9 I 1801 r. uzyskał nominację na przewodniczącego sztabu generalnego, tekę ministra wojny i marynarki wojennej oraz rangę feldmarszałka. Również w 1801 r. za namową stryja, Maksymiliana Franciszka (zob. s. 366), wstąpił do Zakonu Krzyżackiego i 3 VI tego roku został wybrany wielkim i niemieckim mistrzem. 30 VI 1804 r. złożył urząd wielkiego mistrza, mianując uprzednio arcyksięcia Antoniego Wiktora (s. 413), swoim następcą. 1 IX 1805 r. został dowódcą Armii Italii. 10 II 1806 r. cesarz mianował go naczelnym dowódcą armii austriackiej w randze generalissimusa. W 1809 r. został odwołany z tego stanowiska, zrezygnował też z urzędu namiestnika Czech i wycofał się z czynnego życia politycznego; w 1815 r. pełnił jeszcze przez krótki czas urząd namiestnika Moguncji. Po śmierci księcia Alberta Saskiego 10 II 1822 r. odziedziczył Księstwo Cieszyńskie na Górnym Śląsku. Dodatkowo 6 XI 1838 r. zakupił od Wielopolskich dobra żywieckie (niem. Saybusch) w Galicji. Zmarł na zapalenie płuc 30 IX 1847 r. w Wiedniu. Został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów. Żoną arcyksięcia Karola została 17 IX 1815 r. w Weilburgu : Henryka |Aleksandra Fryderyka Wilhelmina| Była ona córką Fryderyka Wilhelma, księcia Nassau na Weilburgu, i jego żony Ludwiki |Izabeli Aleksandry Augusty|, córki Wilhelma Jerzego, hrabiego zu Sayn-Hachenburg, burgrabiego von Kirchberg. Urodziła się 30 X 1797 r. w zamku Ermitaż nieopodal Bayreuth (Bawaria) lub też na zamku w Weilburgu, a zmarła na szkarlatynę 29 XII 1829 r. w Wiedniu. Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach wiedeńskiego
380
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) kościoła kapucynów, gdzie również złożono jej zabalsamowane serce i organy wewnętrzne ; jest jedyną spoczywającą tam osobą wyznania protestanckiego. LINIA CIESZYŃSKO-ŻYWIECKA Dzieci Karola i Henryki {(i)–(vii)}: (i) Maria Teresa |Izabela| Urodziła się 31 VII 1816 r. w Wiedniu. W 1834 r. została przełożoną klasztoru terezjanek dla dam szlachetnego pochodzenia (Damenstift) w Pradze, jednak godność tę złożyła w 1835 r., przed planowanym mariażem. Jej mężem został poślubiony per procura 9 I 1837 r. w Trieście i osobiście 27 I tego roku w Neapolu Ferdynand II |Karol|, król Obojga Sycylii od 1830 r., zwany „Królem Bombą” (ur. Palermo 12 I 1810, zm. Caserta 22 V 1859), syna Franciszka I |Januarego Józefa Ksawerego|, króla Obojga Sycylii z dynastii Burbonów, syna arcyksiężniczki Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier), oraz jego drugiej żony Marii Izabeli infantki hiszpańskiej. Pierwszą żoną Ferdynanda II była Maria Krystyna, córka Wiktora Emanuela I, króla Sardynii, oraz arcyksiężniczki Marii Teresy z linii modeńskiej (zob. s. 358), z którą miał on syna; z drugą żoną dochował się dalszych dzieci : 1 Ludwik |Maria|, hrabia Trani (ur. 1838, zm. (samobójstwo?) 1886); w 1861 r. poślubił Matyldę |Ludwikę|, księżniczkę w Bawarii (ur. 1843, zm. 1925), młodszą siostrę cesarzowej Elżbiety, zob. s. 447 w biogr. Franciszka Józefa I), z którą miał potomstwo. 2 Albert |Maria Franciszek|, hrabia Castrogiovanni (ur. 1839, zm. 1844). 3 Alfons |Maria Józef Albert|, hrabia Caserty, tytularny król Obojga Sycylii pod imieniem „Alfonsa I” (ur. 1841, zm. 1934); w 1868 r. poślubił swoją kuzynkę Marię Antonię (Antoninę) |Józefinę Leopoldynę| (ur. 1851, zm. 1938), córkę Franciszka di Paola, hrabiego di Trapani, oraz arcyksiężniczki Marii Izabeli z linii toskańskiej (zob. s. 374), z którą miał potomstwo. 4 Maria Anuncjata, małżonka arcyksięcia Karola Ludwika (szczegóły zob. s. 432 w biogr. cesarza Franciszka I). 5 Maria Immaklulata, żona arcyksięcia Karola Salwatora z linii toskańskiej (szczegóły zob. s. 376).
381
WŁADCY CZECH I WĘGIER 6 Kajetan |Maria Fryderyk|, hrabia di Girgenti, naturalizowany w Hiszpanii (ur. 1846, zm. 1871); w 1868 r. poślubił Marię Izabelę |Franciszkę de Asís Krystynę Franciszkę de Paula Dominikę| (ur. 1851, zm. 1931), córkę |Marii| Izabeli II |Ludwiki|, królowej Hiszpanii, i miał z nią potomstwo. 7 Józef Maria, hrabia Lucera (ur. 1848, zm. 1851). 8 Maria |della Grazie Pia| (ur. 1849, zm. 1882); w 1869 r. poślubiła Roberta I |Karola Ludwika Marię|, księcia Parmy i Piacenzy (ur. 1848, zm. 1907), i miała z nim potomstwo. 9 Wincenty |Maria|, hrabia Milazzo (ur. 1851, zm. 1854). 10 Paskal |Bayeln Maria del Carmine Jan Baptysta Wincenty Ferrer Michał-Archanioł Franciszek di Paola Ferdynand Franciszek di Assisi Ludwik-Król Alfons Kajetan Józef Piotr Paweł January Ludwik Gonzaga Jan Józef della Croce Kasper Melchior Baltazar Albert Sebastian Jerzy Wenancjusz Emanuel Placyd Andrzej Ewelin Rocco Pacifino Franciszek di Geronimo Feliks Teziano Anna Filomena Sebazia Łucja Ludgarda Apollina|, hrabia Bari (ur. 1852, zm. 1904); w 1878 r. ożenił się on morganatycznie z Blanką Ludwiką (ur. 1848, zm. 1926), córką Tomasza Ambrożego de Marconnay Beaulieu. 11 |Maria Immakulata| Ludwika (ur. 1855, zm. 1874); w 1873 r. poślubiła Henryka |Karola Ludwika Jerzego Abrahama Pawła Marię|, hrabiego di Bardi z parmeńskiej linii Burbonów (ur. 1851, zm. 1905). 12 January |Maria Immakulata Ludwik|, hrabia di Caltagirone (ur. 1857, zm. 1867). Królowa Maria Teresa zmarła 8 VIII 1867 r. w Albano i została pochowana w kościele św. Klary (Santa Chiara) w Neapolu. (ii) Albrecht |Fryderyk Rudolf| Urodził się 3 VIII 1817 r. w Wiedniu. Idąc w ślady ojca poświęcił się karierze wojskowej. W 1843 r. został mianowany feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant) oraz dowódcą morawsko-śląskiego okręgu wojskowego, skąd w rok później został oddelegowany na dowództwo okręgu Dolnej i Górnej Austrii oraz Salzburga. Po śmierci
382
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) ojca (1847) odziedziczył Księstwo Cieszyńskie. 12 IX 1850 r. został mianowany cywilnym gubernatorem Węgier (urząd ten sprawował do 20 X 1860 r.), a dwa dni potem otrzymał awans na generała kawalerii. 4 IV 1863 r. uzyskał rangę feldmarszałka, a w 1869 r. stanowisko generalnego inspektora armii Austro-Węgier. Wobec braku męskiego potomka adoptował synów swojego zmarłego brata Karola Ferdynanda, spośród których najstarszy, arcyksiążę Fryderyk, został dziedzicem Cieszyna. Zmarł 18 II 1895 r. w swojej zimowej rezydencji w Arco (północne Włochy) i został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Żoną Albrechta została 1 V 1844 r. w kościele dworskim pw. Wszystkich Świętych w Monachium: Hildegarda |Ludwika Szarlotta Teresa Fryderyka| Była ona córką Ludwika I |Augusta|, króla Bawarii z palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów (gałąź ZweibrückenBirkenfeld), i Teresy |Szarlotty Ludwiki Fryderyki Amalii|, córki Fryderyka, księcia saskiego na Altenburgu. Urodziła się 10 VI 1825 r. w Würzburgu, a zmarła 2 IV 1864 r. w Wiedniu. Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów, zaś jej serce spoczęło obok urn z sercami Habsburgów w Kaplicy Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim zamku Hofburg. Potomstwo {(a)–(c)}: (a) Maria Teresa |Anna| Urodziła się 15 VII 1845 r. w Wiedniu, gdzie 18 I 1865 r. poślubiła Filipa |Aleksandra Marię Ernesta|, księcia wirtemberskiego (ur. Neuilly-sur-Seine 30 VII 1838, zm. Stuttgart 11 X 1917), syna |Fryderyka Wilhelma| Aleksandra z książęcej linii dynastii wirtemberskiej oraz Marii Krystyny |Karoliny Adelajdy Franciszki Leopoldyny|, córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów. Mieli następujące dzieci : 1 Albrecht |Maria Aleksander Filip Józef|, książę Wirtembergii (ur. 1865, zm. 1939); w 1893 r. poślubił arcyksiężniczkę austriacką Małgorzatę Zofię (zob. s. 438 w biogr. Franciszka I, cesarza Austrii, króla Czech i Węgier), z którą miał potomstwo.
383
WŁADCY CZECH I WĘGIER 2 Maria Amalia |Hildegarda Filipina Teresa Józefina| (ur. 1865, zm. 1883). 3 Maria Izabela |Filipina Teresa Matylda Józefina| (ur. 1871, zm. 1904); w 1894 r. poślubiła Jana Jerzego |Piusa Karola Leopolda Marię Januarego Anakleta|, księcia saskiego (ur. 1869, zm. 1938). 4 Robert |Maria Klemens Filip Józef| (ur. 1873, zm. 1947); w 1900 r. jego żoną została Maria Immakulata |Rajnera Józefa Ferdynanda Teresa Leopoldyna Antonia Henryka Franciszka Karolina Alojza Januaria Krystyna Filomena Rozalia| (ur. 1878, zm. 1968), córka Karola Salwatora, arcyksięcia austriackiego z linii toskańskiej (zob. s. 376). 5 Ulryk |Maria Ludwik Filip Józef Antoni| (ur. 1877, zm. 1944). Maria Teresa zmarła 8 X 1927 r. w Tybindze i spoczęła w krypcie zamku Altshausen w Wirtembergii. (b) Karol Albrecht Ludwik Urodził się 3 I 1847 r. w Wiedniu, gdzie zmarł 19 VII następnego roku. Został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów w Wiedniu. (c) Matylda |Maria Adelgunda Aleksandra| Urodziła się 25 I 1849 r. w Wiedniu. Zmarła od silnych oparzeń doznanych wskutek nieszczęśliwego wypadku 6 VI 1867 r. w Wiedniu. Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w nekropolii cesarskiej w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce spoczęło natomiast w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów w Wiedniu. (iii) Karol Ferdynand Urodził się 29 VII 1818 r. w Wiedniu. Poświęcił się karierze wojskowej, osiągając rangę feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant) armii austriackiej. W 1859 r. został dowódcą morawsko-śląskiego okręgu wojskowego, a 7 XI 1860 r. awansował do stopnia generała kawalerii, po czym oddelegowano go do Brna. Zmarł 20 XI 1874 r. w Groß Seelowitz (obecnie Židlochowice) na Morawach. Jego zwłoki sprowadzono do Wiednia i złożono w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów.
384
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Karol Ferdynand poślubił 18 IV 1854 r. w Wiedniu : Elżbietę |Franciszkę Marię| Wywodziła się ona z węgierskiej linii dynastii (zob. s. 405), wdową po arcyksięciu Ferdynandzie d’Este z linii modeńskiej (zob. s. 362 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). Urodziła się 17 I 1831 r. na zamku w Budzie, a zmarła 14 II 1903 r. w Wiedniu i została pochowana w pobliskim Baden, na cmentarzu św. Heleny. Potomstwo {(a)–(f)}: (a) Franciszek Józef Urodził się 5 III 1855 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) na Morawach, gdzie zmarł 13 III tego roku. Został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów w Wiedniu, zaś jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy cesarskim zamku Hofburg. (b) Fryderyk |Maria Albrecht Wilhelm Karol| Urodził się 4 VI 1856 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) na Morawach. Kontynuował tradycje rodzinne i poświęcił się karierze wojskowej. W listopadzie 1886 r. został mianowany feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant), zaś 1 V 1894 r. uzyskał wysoki stopień feldcechmistrza (Feldzeugmeister). W 1895 r. po śmierci stryja a zarazem przybranego ojca, arcyksięcia Albrechta, odziedziczył Księstwo Cieszyńskie oraz wiedeńskie dobra zmarłego. 11 VII 1914 r. został mianowany głównodowodzącym armii Austro-Węgier, a 8 XII tego roku uzyskał rangę feldmarszałka. Po wstąpieniu na tron cesarza Karola I, który osobiście przejął dowodzenie armią (2 XII 1916), arcyksiążę stał się jego zastępcą, jednak w lutym 1917 r. został odwołany ze stanowiska. Po zakończeniu wojny i upadku monarchii (1918) otrzymał dymisję z armii, utracił także dobra cieszyńskie, które rozdzielono między Polskę i Czechosłowację. Zmarł 30 XII 1936 r. w Węgierskim Altenburgu (Magyaróvár) i spoczął u boku małżonki w krypcie tamtejszego kościoła parafialnego pw. św. Gotarda. Żoną Fryderyka została 8 X 1878 r. w zamku Ermitaż (l’Hermitage sur l’Escaut) (Belgia):
385
WŁADCY CZECH I WĘGIER Izabela |Jadwiga Franciszka Natalia| Była ona córką Rudolfa |Maksymiliana Konstantyna|, księcia von Croÿ zu Dülmen, i jego żony Natalii |Flory Georginy Eugenii|, córki Eugeniusza |Franciszka Karola Lamorala|, księcia de Ligne. Urodziła się 27 II 1856 r. w Dülmen, a zmarła 5 IX 1931 r. w Budapeszcie. Pochowano ją w krypcie kościoła parafialnego pw. św. Gotarda w Węgierskim Altenburgu (Magyarórvár). Potomstwo {(i)–(ix)}: (i) Maria Krystyna |Izabela Natalia| Urodziła się 17 XI 1879 r. w Krakowie. Jej mężem został 10 V 1902 r. w Wiedniu Emanuel |Alfred Leopold Franciszek|, książę następca zu Salm-Salm (ur. Monastyr (Münster) 30 XI 1871, poległ pod Pińskiem 19 VIII 1916), syn Alfreda |Ferdynanda Stefana Marii|, 12. księcia zu SalmSalm, i jego żony Róży |Małgorzaty Karoliny Izabeli|, córki Franciszka |Józefa Nepomucena Gotfryda|, hrabiego von Lützow. Miała z nim pięcioro dzieci: 1 Izabela |Maria Róża Katarzyna Antonia| (ur. 1903, zm. 2009); w 1925 r. poślubiła Feliksa, barona von Loë (ur. 1896, poległ 1944), i miała z nim potomstwo. 2 Róża Maria (Rosemary) |Fryderyka Izabela Eleonora Henryka Antonia| (ur. 1904, zm. 2001); w 1926 r. poślubiła Huberta Salwatora |Rajnera Marię Józefa Ignacjusza| (ur. 1894, zm. 1971), arcyksięcia austriackiego z linii toskańskiej, syna arcyksiężniczki Walerii (zob. s. 451 w biogr. cesarza Franciszka Józefa I), i miała z nim potomstwo. 3 Mikołaj Leopold |Henryk Alfred Emanuel Fryderyk Antoniusz|, 13. książę zu Salm-Salm (ur. 1906, zm. 1988); pierwszą jego żoną została w 1928 r. |Maria| Ida |Leonardyna Jadwiga Mechtylda Baltazara| (ur. 1909, zm. 1998), córka Karola Filipa, księcia von Wrede, z którą miał potomstwo; rozwiedli się w r. 1948. Drugą żoną Mikołaja Leopolda została
386
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) w 1950 r. Eleonora (ur. 1919, zm. 2011), córka Wilhelma Zygfryda von Zitzewitz, z którą miał potomstwo; także i to małżeństwo zakończył w 1961 r. rozwód. Trzecią jego żoną została w 1962 r. Maria Moret (ur. 1930, zm. 1982), z którą dochował się potomstwa, a po jej śmierci ożenił się on po raz czwarty w r. 1984 z Chrystianą (ur. 1958), córką Kurta Kostecki. 4 Cecylia |Maria Alfonsyna Emanuela Antonia| (ur. 1911, zm. 1991); w 1930 r. wyszła za mąż za Franciszka Józefa |Alfreda Leopolda Hermana Marię|, księcia (Fürst und Altgraf) zu Salm-Reifferscheidt-Krautheim und Dyck (ur. 1899, zm. 1958), i miała z nim potomstwo. 5 Franciszek (ur. 1912, zm. 1917). Maria Krystyna zmarła 6 VIII 1962 r. w zamku Anholt (Szwecja) i spoczęła w krypcie zamkowej. (ii) Maria Anna |Izabela Epifania Eugenia Gabriela| Urodziła się 6 I 1882 r. w Linzu, a 25 V 1903 r. w Wiedniu poślubiła Eliasza |Roberta Karola Marię Piusa Józefa|, tytularnego księcia Parmy i Piacenzy od 1950 r., księcia de Bourbon (ur. Biarritz 23 VII 1880, zm. Friedberg 27 VI 1959), przyrodniego brata ostateniej cesarzowej austriackiej Zyty, syna Roberta I |Karola Ludwika Marii|, księcia Parmy i Piacenzy z parmeńskiej linii dynastii Burbonów, oraz jego pierwszej żony Marii |della Grazie Pii|, księżniczki sycylijskiej, córki arcyksiężniczki Marii Teresy, stryjecznej babki Marii Anny (zob. s. 381). Ich dziećmi byli: 1 Elżbieta |Maria Anna Pia Ludwika| (ur. 1904, zm. 1983). 2 Karol |Ludwik Fryderyk Antoni Robert Eliasz Maria| (ur. 1905, zm. 1912). 3 Maria Franciszka |Józefa Rajneria Henryka Pia Ludwika| (ur. 1906, zm. 1994). 4 Robert II |Rajner Aleksy Ludwik Henryk Teodot Eliasz Pius Maria|, tytularny książę Parmy i Piacenzy (ur. 1909, zm. 1974).
387
WŁADCY CZECH I WĘGIER 5 Franciszek |Rajner Aleksy Ludwik Henryk Robert Pius Karol Eliasz Maria| (ur. 1913, zm. 1939). 6 Joanna |Izabela Alfonsyna Pia Ludwika Maria| (ur. 1916, zginęła 1949). 7 Alicja |Maria Teresa Franciszka Ludwika Pia Anna Waleria| (ur. 1917); w 1936 r. wyszła za mąż za Alfonsa |Marię Leona Christinusa Alfonsa di Liguori Antoniego Franciszka Ksawerego|, księcia sycylijskiego (ur. 1901, zm. 1964), i miała z nim potomstwo. 8 Maria Krystyna |Albertyna Henryka Ludwika Pia Szarlotta| (ur. 1925, zm. 2009). Maria Anna zmarła 25 II 1940 r. w Lozannie i została pochowana w krypcie rodzinnej książąt Bourbon-Parma w kościele zamkowym w Glashütte koło Mönichkirchen (Austria). (iii) Maria Henryka |Karolina Gabriela| Urodziła się 10 I 1883 r. w Preszburgu (obecnie Bratysława). 3 VI 1908 r. w Baden koło Wiednia poślubiła Gotfryda |Maksymiliana Marię|, księcia zu Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst von Ratibor und Corvey, attaché wojskowego w Petersburgu (ur. Wiedeń 8 XI 1867, zm. tamże 7 XI 1932), syna Konstantyna |Wiktora Ernesta Emila Karola Aleksandra Fryderyka|, księcia zu Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst von Ratibor und Corvey, i jego żony Marii |Pauliny Antoniny|, córki Mikołaja, księcia zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg. Mieli następujące potomstwo: 1 Maria |Elżbieta Henryka| (ur. 1909, zm. 1987). 2 Natalia |Izabela Maria| (ur. 1911, zm. 1989). 3 Fryderyk |Konrad Konstantyn Gotfryd Maria| (ur. 1913, zm. w radzieckim łagrze 1945). Maria Henryka zmarła 2 IX 1956 r. w Mariazell (Styria) i spoczęła w mauzoleum rodzinnym książąt Hohenlohe na cmentarzu w Mariazell. (iv) Natalia |Maria Teresa| Urodziła się 12 I 1884 r. w Preszburgu (obecnie Bratysława), gdzie także umarła 23 III 1898 r.
388
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
(v)
(vi)
(vii)
(viii)
Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w nekropolii dynastii Habsburgów w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Stefania |Maria Izabela| Urodziła się 1 V 1886 r. w Preszburgu (obecnej Bratysławie), a zmarła 29 VIII 1890 r. w Ostende (Belgia). Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Gabriela |Maria Teresa| Urodziła się 14 IX 1887 r. w Preszburgu (dziś Bratysława), a zmarła niezamężnie 15 XI 1954 r. w Budapeszcie i została pochowana na tamtejszym Cmentarzu Głównym. Izabela |Maria Teresa Krystyna Eugenia| Urodziła się 17 XI 1888 r. w Preszburgu (obecnej Bratysławie). 10 II 1912 r. w kaplicy pałacu w Schönbrunn pod Wiedniem poślubiła Jerzego |Franciszka Józefa Leopolda Marię|, księcia bawarskiego (ur. Monachium 2 IV 1880, zm. jako ksiądz w Rzymie 31 V 1943), syna Leopolda |Maksymiliana Józefa Marii Arnulfa|, księcia bawarskiego z linii królewskiej Wittelsbachów (ZweibrückenBirkenfeld), oraz arcyksiężniczki austriackiej Gizeli (zob. s. 447 w biogr. Franciszka Józefa I). Małżeństwo to zostało anulowane już w r. 1913 i pozostało bezdzietne. Izabela zmarła 6 XII 1973 r. w La Tour de Peilz (Szwajcaria) i została pochowana na tamtejszym cmentarzu. Maria Alicja |Emanuela Agnieszka Anna| Urodziła się 15 I 1893 r. w Preszburgu (obecnie Bratysława). Jej mężem został poślubiony 8 V 1920 r. w Lucernie (Szwajcaria) Fryderyk Henryk |Karol Maria|, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. Tolcsva 17 IX 1889, zm. Seelfeld am Pilsensee 16 XII 1959), syn Fryderyka Lotara, barona Waldbott zu Bassenheim, oraz jego żony Jadwigi, córki Edmunda, barona von Beust. Miała z nim następujące potomstwo:
389
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1 Maria Immakulata (ur. 1921); w 1947 r. poślubiła Jana (Hansa) |Heriberta Wilhelma Wita Adolfa|, hrabiego zu Törring-Jettenbach (ur. 1903, zm. 1977), i miała z nim potomstwo. 2 Antoni, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. 1922); w 1961 r. poślubił Theę Schonpflug (lub Schanderer) (ur. 1938), z którą ma potomstwo. 3 Paweł, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. 1924); w 1958 r. ożenił się z Marią Teresą (ur. 1929), córką Edwarda, hrabiego von Wickenburg-Capellini. 4 Izabela (ur. 1926); w 1952 r. jej mężem został Pongracz, hrabia Somssich de Saárd (ur. 1920), z którym ma potomstwo. 5 Stefania (ur. 1929); w 1955 r. poślubiła Jana |Nepomucena Marię Euzebiusza Piusa|, hrabiego zu Königsegg-Aulendorf (ur. 1925), z którym ma potomstwo. 6 Józef, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. 1931). Maria Alicja zmarła 1 VII 1962 r. w Halbthurn. (ix) Albrecht |Franciszek Józef Karol Fryderyk Jerzy Hubert Maria| Urodził się 24 VII 1897 r. w Weilburgu nieopodal Baden. Był oficerem armii austro-węgierskiej, z której otrzymał dymisję po zakończeniu działań wojennych w 1918 r. W 1930 r. zrzekł się wszystkich tytułów i praw dziedzicznych do tronu Austrii, zachowując jednak tytuł księcia węgierskiego. Podczas II wojny światowej wspierał finansowo organizacje nazistowskie (SS oraz Główny Urząd Rasy i Osadnictwa RuSHA), za co został uznany współwinnym zbrodni wojennych i zbiegł do Ameryki Łacińskiej. Zmarł 23 VII 1955 r. w Buenos Aires po nieudanej operacji usunięcia wrzodu. Ciało skremowano i złożono na Cmentarzu Niemieckim w Buenos Aires, a w 1986 r. przewieziono je na Węgry i złożono w mauzoleum w Féltorony (niem. Halbturn).
390
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Pierwszą żoną Albrechta została poślubiona w ceremonii cywilnej 16 VIII 1930 r. w Brighton (Wielka Brytania) (związek morganatyczny): Irena Dora Była ona córką Jana Lelbacha i Ilmy Skultély. Urodziła się 22 XII 1897 r. w Szabadce (Węgry). Jej małżeństwo zakończyło się rozwodem, orzeczonym w 1937 r.; pozostało bezdzietne. Zmarła 1 XII 1985 r. w Wiedniu. Drugą żoną Albrechta została poślubiona 7 V 1938 r w Budapeszcie (ceremonia cywilna) i 9 V tego roku w Pannonhalmie nieopodal Györ na Węgrzech (ceremonia kościelna) (związek morganatyczny): Katarzyna Była ona córką Béli Bocskay de Felsö-Bánya oraz Estery Farkas. Urodziła się 1 XI 1909 r. w Szelevény na Węgrzech. Była szkolną nauczycielką. Jej małżeństwo z Albrechtem zakończył rozwód, orzeczony w 1951 r. Zmarła 1 X 2000 r. w węgierskim Sopron. Córkom {(a)–(b)} przysługuje tytuł hrabi ane k v on Habsbu rg, posługują się także tytułem k si ę żni c ze k wę gie rsk ic h: (a)
(b)
Szarlotta (Sárolta) |Izabela Maria Krystyna Estera Katarzyna Pia|. Urodziła się 3 III 1940 r. w Budapeszcie. Jej mężem został poślubiony w ceremonii cywilnej 19 VII 1967 r. w La Tour de Peilz (Szwajcaria) i w trakcie ceremonii kościelnej następnego dnia tamże Ferdynand Józef Wutholen (ur. Graz 9 II 1927), z którym ma potomstwo. Ildiko |Katarzyna Izabela Henryka Alicja Maria|. Urodziła się 19 II 1942 r. w Budapeszcie. 26 II 1963 r. w San Francisco (Kalifornia, USA) poślubiła Józefa Salwatora Calleja (ur. San Francisco 31 X 1939), z którym ma potomstwo; rozwiedli się w 1978 r. Drugim jej mężem został 2 II 1982 r. w Fresno (Kalifornia, USA) Terry D. Fortier (ur. Alameda, Kalifornia 11 II 1939, zm. Fresno 12 I 2003), z którym także ma dzieci.
391
WŁADCY CZECH I WĘGIER Trzecią żoną Albrechta została poślubiona podczas ceremonii cywilnej w 1951 r. w Asunción (Paragwaj) (związek morganatyczny): Georgina Lidia Była ona córką Béli Dornera i jego żony Mitzi. Po śmierci ojca jej matka wyszła powtórnie za mąż za Zoltana Strausza, który adoptował Georginę – używała odtąd nazwiska Strausz-Dorner. Była tancerką. Zmarła w 1998 r. w USA. Syn z tego małżeństwa posługuje się tytułem hrabiego von Habsburg: (a) Rudolf Stefan. Urodził się ok. 1951 r.
(c) Maria Krystyna |Dezyderia Henryka Felicyta Rajneria| Urodziła się 21 VII 1858 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) na Morawach. W latach 1875–79 była przełożoną żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) przy zamku praskim. 29 XI 1879 r. w Madrycie poślubiła Alfonsa XII |Franciszka de Asís Ferdynanda Piusa Jana Marię de la Concepción Jerzego Pelagiusza|, króla Hiszpanii od 1874 r. (ur. Madryt 28 XI 1857, zm. El Pardo pod Madrytem 25 XI 1885), syna |Marii| Izabeli II |Ludwiki|, królowej Hiszpanii z dynastii Burbonów, oraz (oficjalnie) poślubionego jej Franciszka de Asís |Marii Ferdynanda|, infanta hiszpańskiego, króla-małżonka. Pierwszą żoną Alfonsa XII była od 1878 r. Maria de las Mercédès (zm. 1878), córka Antoniego, księcia de Montpensier, infanta hiszpańskiego, potomka orleańskiej linii Burbonów; nie mieli dzieci. Z Marią Krystyną miał Alfons XII troje dzieci : 1 Maria de las Mercédès |Izabela Teresa Krystyna Alfonsa Hiacynta| (ur. 1880, zm. 1904); w 1901 r. poślubiła Karola |Marię Franciszka d’Assisi Paskala Ferdynanda Antoniego di Padova Franciszka di Paola Alfonsa Andrzeja Ewelina Tankreda|, księcia sycylijskiego, infanta hiszpańskiego (ur. 1870, zm. 1949), i miała z nim potomstwo. 2 Maria Teresa |Izabela Eugenia Patricinio Diega| (ur. 1882, zm. 1912); w 1906 r. poślubiła Ferdynanda Marię |Ludwika Franciszka von Assisi Izabellusa
392
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Adalberta Ildefonsa Marcina Bonifacego Józefa Izydora|, księcia bawarskiego, naturalizowanego infantem hiszpańskim (ur. 1884, zm. 1958), i miała z nim potomstwo. 3 Alfons XIII |Leon Ferdynand Maria Jakub Izydor Paskal Antoni|, król Hiszpanii (ur. 1886, zm. 1941) ; jego żoną została w 1906 r. Wiktoria Eugenia |Julia Ena| (ur. 1887, zm. 1969), córka Henryka Maurycego, księcia von Battenberg (i Beatrycze, księżniczki brytyjskiej, córki królowej Wiktorii), z którą miał liczne potomstwo. Maria Krystyna zmarła 6 II 1929 r. w Madrycie i została pochowana w panteonie królów w obrębie klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial (el Escorial) pod Madrytem. (d) Karol Stefan |Eugeniusz Wiktor Feliks Maria| Urodził się 5 IX 1860 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) na Morawach. Po śmierci stryja, arcyksięcia Albrechta (1895 r.), odziedziczył rozległe dobra żywieckie w Galicji. Jednocześnie, jak wszyscy mężczyźni w jego rodzinie, piął się po kolejnych szczeblach kariery wojskowej. Do jesieni 1895 r. pozostawał w czynnej służbie marynarki Austro-Węgier i przeszedł wszystkie stopnie oficerskie do admirała włącznie, którym został w 1912 r. W wydanym przez władze niemieckie i austriackie akcie z 5 XI 1916 r., deklarującym utworzenie Królestwa Polskiego, Karol Stefan był wymieniany jako potencjalny kandydat do korony z uzasadnieniem, iż cieszy się on popularnością, zarówno wśród arystokracji i sfer kościelnych, jak i wśród ludu. Jego kandydatura zyskała poparcie cesarza Wilhelma II, sprzeciwił się jej jednak rząd austriacki i ostatecznie plany te spaliły na panewce. Decyzją MSW z 22 VIII 1921 r. Karol Stefan wraz z rodziną otrzymał na zasadzie naturalizacji akt nadania obywatelstwa polskiego. Zmarł 7 IV 1933 r. na zamku w Żywcu i został pochowany w kaplicy grobowej Habsburgów w kościele parafialnym w Żywcu (obecnie w katedrze pw. Narodzenia NMP). Żoną Karola Stefana została poślubiona 28 II 1886 r. w Wiedniu :
393
WŁADCY CZECH I WĘGIER Maria Teresa |Antonia Immakulata Józefa Ferdynanda Leopoldyna Franciszka Karolina Izabela Januaria Alojza Krystyna Anna| Była ona córką arcyksięcia Karola Salwatora z linii toskańskiej i jego żony Marii Immakulaty, księżniczki sycylijskiej z domu Burbonów (zob. s. 376). Urodziła się 18 IX 1862 r. na zamku w Alt-Bünzlau pod Pragą (czes. Stará Boleslav, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav), zmarła zaś 10 V 1933 r. na zamku w Żywcu. Została pochowana u boku męża w kaplicy grobowej Habsburgów w kościele parafialnym w Żywcu, obecnej katedrze pw. Narodzenia NMP. Potomstwo {(i)–(vi)}: (i) Eleonora |Maria Immakulata Krystyna Józefa Sosthensia| Urodziła się 28 XI 1886 r. w Pola (Włochy). 9 I 1913 r. w Żywcu zawarła morganatyczny związek małżeński (tracąc przy tym tytuły i prawa dynastyczne) z Alfonsem Klossem, porucznikiem marynarki austro-węgierskiej, po ślubie z Eleonorą nobilitowanym przez cesarza poprzez dodanie do nazwiska partykuły „von” (ur. Triest 9 VI 1880, zm. Wiedeń 25 VIII 1953), synem Antoniego Klossa i Katarzyny Mayr. Miała z nim następujące potomstwo (noszące nazwisko von Kloss): 1 Albrecht |Karol Stefan| (ur. 1913, zm. 1963); w 1942 r. poślubił Erykę Kaiser (ur. 1920, zm. 1963), z którą miał potomstwo. 2 Karol Albrecht (ur. 1915, poległ 1939). 3 Rajner Albrecht (ur. 1916, zm. 1991); w 1944 r. poślubił Kornelię Schoute (ur. 1920) i miał z nią potomstwo. 4 Ernest Hieronim (ur. 1919); w 1953 r. poślubił Rixtę Hartig (ur. 1925), z którą ma potomstwo. 5 Alfons Salwator (ur. 1920); w 1947 r. poślubił Teresę, hrabiankę von Coreth zu Coredo (ur. 1923, zm. 1997), i miał z nią potomstwo. 6 Fryderyk Antoni (ur. 1922, poległ 1943). 7 Maria Teresa (ur. 1925); w 1949 r. poślubiła Walthera Kaiser (ur. 1918) i ma z nim potomstwo.
394
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 8 Stefan Maksymilian (ur. 1933); w 1955 r. jego małżonką została Ingrid Morocutti (ur. 1936), z którą ma potomstwo. Eleonora zmarła 26 V 1974 r. w Baden nieopodal Wiednia i spoczęła na tamtejszym cmentarzu św. Heleny (Helenen-Friedhof). (ii) Renata |Maria Karolina Rajneria Teresa Filomena Dezyderia Makaria| Urodziła się 2 I 1888 r. w Pola (Włochy), a 16 I 1909 r. w Żywcu, tracąc przy tym prawa dynastyczne, poślubiła Hieronima |Mikołaja Melchiora Konstantego Dominika Marię|, księcia Radziwiłła herbu Trąby (ur. Cannes 6 I 1885, zm. łagr Alczewskoje, Rosja 6 IV 1945), syna Dominika |Marii Ignacego|, księcia Radziwiłła, oraz Marii de los Dolores, córki Franciszka d’Agramonte. Ich dziećmi byli : 1 Maria Teresa |Kanuta Dominika Karolina Renata| (ur. 1910, zm. 1973). 2 Dominik |Rajner Karol Hieronim Maria Mikołaj Alfons| (ur. 1911, zm. 1976); jego pierwszą żoną została w 1938 r. Eugenia (ur. 1910, zm. 1989), córka Jerzego, księcia greckiego i duńskiego, z którą miał potomstwo; rozwiedli się w 1946 r. Drugą żoną księcia Dominika została Lidia Lacey Bloodgood (ur. 1923, zm. 2008), z którą miał potomstwo. 3 Karol Hieronim |Celestyn Maria Konstantyn Stanisław| (ur. 1912); w 1949 r. ożenił się on z Marią Ludwiką de Alvear Quirno (ur. 1913, zm. 1989), córką Eugeniusza de Alvearm, zaś drugą jego żoną została Teresa Soto Alderete. 4 Albrecht Hieronim |Maria Karol Izydor Stanisław| (ur. 1914, zm. 1932). 5 Eleonora |Maria Aniela Alberta Renata Karolina| (ur. 1918); jej pierwszym mężem został w 1938 r. Benedykt Władysław, hrabia Tyszkiewicz (ur. 1905, zm. 1932), a w 1959 r. poślubiła Rogera de Froidcourt (ur. 1931). 6 Leon Hieronim |Stanisław Karol Maria Tadeusz| (ur. 1922, zm. 1973).
395
WŁADCY CZECH I WĘGIER Renata zmarła 16 V 1935 r. w Balicach. Po jej śmierci Hieronim Radziwiłł ożenił się powtórnie w 1937 r. ze swoją kuzynką Jadwigą |Adelą Marią|, córką Janusza Karola, księcia Radziwiłła. (iii) Karol Albrecht (Olbracht) |Mikołaj Leon Gracjan| Urodził się 18 XII 1888 r. w Pola we Włoszech. W armii Austro-Węgier dosłużył się stopnia pułkownika artylerii. W listopadzie 1918 r. zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego (jako Karol Olbracht Habsburg-Lotaryński ), a w 1920 r. walczył w wojnie polsko-radzieckiej za został odznaczony przez Józefa Piłsudskiego Krzyżem Walecznych ; następnie przeszedł w stan spoczynku. Po śmierci ojca w 1933 r. odziedziczył dobra żywieckie. W r. 1938 otrzymał Krzyż Komadorski Orderu Polonia Restituta (Odrodzenia Polski). Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r. stawił się jako oficer rezerwy do Wojska Polskiego (zweryfikowany w stopniu pułkownika), jednak ze względu na wiek i zły stan zdrowia nie został powołany do czynnej służby. 9 XI 1939 r. został aresztowany przez Gestapo. Po odmówieniu podpisania Volkslisty osadzono go w więzieniu w Cieszynie, zaś Żywiec trafił pod zarząd przymusowy III Rzeszy. Wolność odzyskał na wskutek interwencji międzynarodowej w 1941 r., lecz do końca wojny, częściowo sparaliżowany, żył pod ścisłym nadzorem policyjnym. Po wojnie musiał opuścić dobra żywieckie, które uległy parcelacji. Na krótko przed śmiercią, ciężko chory, wraz z żoną przeniósł się do Szwecji. Zmarł 17 III 1951 r. w Östervik koło Sztokholmu i został pochowany na sztokholmskim Cmentarzu Północnym (Norra Kyrkogarden). Żoną Karola Albrechta została 8 XI 1920 r. w Żywcu (związek morganatyczny): Alicja |Elżbieta| Była córką |Karola Gustawa| Oskara Ankarcrona, majora wojsk szwedzkich, pierwszego łowczego dworu szwedzkiego, i jego żony Elżbiety |Aurory| Carleson. Urodziła się 18 XII 1889 r. w zamku
396
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Tullgarn w Hölö (Szwecja). Jej pierwszym mężem był poślubiony 21 XI 1911 r. w Sztokholmie Ludwik |Józef Władysław|, hrabia Badeni herbu Bończa (ur. Zółkiew 21 I 1873, zm. Wiedeń 11 XI 1916), syn Kazimierza Feliksa, hrabiego Badeniego, namiestnika Galicji, a w latach 1895–97 premiera Austro-Węgier, i poślubionej mu Marii Apolonii, córki Ludwika Skrzyńskiego herbu Zaręba. Z małżeństwa tego przyszedł na świat syn: 1 Kazimierz Stanisław, dominikanin pod imieniem o. Joachima (ur. 1912, zm. 2010).
W 1949 r. Alicja otrzymała tytuł księżnej von Altenburg. Zmarła 26 XI 1985 r. w Saltsjöbaden pod Sztokholmem i została pochowana u boku drugiego męża na Cmentarzu Północnym (Norra Kyrkogarden) w Sztokholmie. Ich dzieciom {(a)–(d)}, wykluczonym z sukcesji, przysługuje tytuł k si ążąt v on Al te nbu rg (predykat Najjaśniejsza Wysokość): (a) Karol Stefan |Maksymilian Ferdynand Narcyz Maria|. Urodził się 29 X 1921 r. w Balicach, a 18 IX 1952 r. w Genewie poślubił Marię Ludwikę af Petersens (ur. Sztokholm 4 XI 1910, zm. Östervik pod Sztokholmem 27 V 1998), i ma z nią dwoje dzieci. (b) Maria Krystyna |Immakulata Elżbieta Renata Alicja Gabriela|. Urodziła się na zamku w Żywcu 8 XII 1923 r., gdzie również umarła 2 X 2012 r. Została pochowana u boku dziadków i zmarłego w dzieciństwie brata Olbrachta w kaplicy grobowej Habsburgów w katedrze pw. Narodzenia NMP w Żywcu. (c) Karol Albrecht (Olbracht) |Maksymilian Leon Maria Dominik| Na świat przyszedł 4 VIII 1926 na zamku w Żywcu, gdzie także zmarł na dyfteryt 19 XII 1928 r. Został pochowany w kaplicy rodzinnej Habsburgów w kościele parafialnym (obecnej katedrze) pw. Narodzenia NMP w Żywcu. (d) Renata |Maria Teresa Alicja Elżbieta|. Urodziła się 13 IV 1931 r. na zamku w Żywcu, a 26 VI 1957 r. w kościele św. Eugenii w Sztokholmie poślubiła Edwarda (Eduardo) de Zulueta y Dato, dyplomatę (ur. Paryż 4 XII 1923) i ma z nim potomstwo.
397
WŁADCY CZECH I WĘGIER (iv) Mechtylda |Maria Krystyna Leona Teresa Róża Nikosia| Urodziła się 11 X 1891 r. w Pola (Włochy). Jej mężem został (był to, podobnie jak małżeństwa jej sióstr oraz braci, związek morganatyczny, po zawarciu którego utraciła tytuły i prawa dynastyczne) 11 I 1913 r. w Żywcu |Aleksander| Olgierd |Jan Paweł Antoni|, książę Czartoryski herbu Pogoń Litewska (ur. Sielec 25 X 1888, zm. Rio de Janeiro 6 II 1977), syn Zdzisława |Aleksandra Tytusa|, księcia Czartoryskiego, oraz jego żony Marii, córki Aleksandra Zaleskiego herbu Prawdzic. Dochowali się czworga dzieci : 1 Konstanty |Stefan Aleksander Adam Gracjan| (ur. 1913, zm. 1989); w 1941 r. poślubił Karolinę (ur. 1917, zm. 1994), córkę Henryka, hrabiego Plater-Zyberk, z którą miał potomstwo. 2 Cecylia |Teresa Immakulata Ilona Felicyta Elżbieta Helena| (ur. 1915, zm. 2011); w 1947 r. poślubiła Jerzego Marię Rostworowskiego, artystę malarza (ur. 1911, zm. 1986), i miała z nim potomstwo. 3 Izabela |Maria Karolina Zuzanna Róża Marcelina Cypriana Dezyderia Felicja Mechtylda| (ur. 1917); w 1942 r. poślubiła Rafała Ignacego, hrabiego Bnińskiego (ur. 1918, zginął z rąk niemieckiego okupanta 1943), z którym miała potomstwo. 4 Aleksander |Krystyn Antoni Józef| (ur. 1919, zm. 2007). Mechtylda zmarła 6 II 1966 r. w Rio de Janeiro (Brazylia) i została pochowana na cmentarzu Recoleto tamże. (v) Leon Karol |Maria Cyryl Metody| Urodził się 5 IX 1893 r. w Pola (Włochy). Był oficerem armii austro-węgierskiej, podczas I wojny służył w kawalerii w stopniu rotmistrza (Rittmeister). Po zakończeniu wojny i upadku monarchii naddunajskiej przyjął obywatelstwo polskie (1919) jako Leon Karol Habsburg-Lotaryński. Kontynuwał karierę wojskową w armii polskiej, gdzie dosłużył
398
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) się stopnia porucznika i otrzymał dowództwo 17. pułku ułanów, stacjonującego w Lesznie. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej (1918–19) oraz polsko-bolszewickiej (1919–21), za co został w r. 1925 odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. W 1922 r., w związku z zawarciem morganatycznego małżeństwa, zrzekł się wszystkich tytułów i godności przysługujących mu z racji urodzenia, po czym przyjął tytuł hrabiego von Habsburg. Po śmierci ojca odziedziczył w 1933 r. dobra bestwińskie na Górnym Śląsku. Zmarł na gruźlicę 28 IV 1939 r. w Bestwinie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu. Żoną Leona Karola została 4 X 1922 r. w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu (związek morganatyczny): Maria Klotylda |Anna Józefa Klaudyna Kolumba Fidelia| Była ona córką Karola von Thuillières, hrabiego von Montjoye-Vaufrey et de la Roche, oraz jego żony Ireny, córki Maurycego, hrabiego O’Donnel of Tyrconnell. Urodziła się 6 XI 1893 r. w Wiedniu, gdzie także zmarła 7 XII 1978 r. Dzieciom {(a)–(e)}, wykluczonym z sukcesji, przysługuje tytuł hrabi ów v on Habsbu rg : (a) Maria Dezyderata |Teresa Fidelia Irena|.Urodziła się 3 VIII 1922 r. w Lesznie koło Poznania. Jej mężem został zaślubiony w ceremonii cywilnej 22 VII 1947 r. w Wiedniu i podczas ceremonii kościelnej 6 IX 1947 r. tamże Wolfgang |Maria Benedykt Karol Edmund Ignacy|, hrabia von Hartig (ur. Melk 13 VIII 1922, zm. Wiedeń 20 I 1995), z którym miała potomstwo; rozwiedli się 5 VI 1965 r. Maria Dezyderata zmarła 6 X 1988 r. w Wiedniu. (b) Mechtylda |Maria Irena Fidelia|. Urodziła się 14 VIII 1924 r. w podpoznańskim Lesznie, a 29 IV 1948 r. w Wiedniu wyszła za mąż za Manfreda |Rambalda Wacława Antoniego Marię|, hrabiego i markiza Piatti (ur. zamek Loosdorf 22 VII 1924), z którym miała potomstwo. Zmarła 18 II 2000 r. w Wiedniu. (c) Elżbieta |Irena Maria Fidelia|. Na świat przyszła 13 III 1927 r. w Wiedniu.
399
WŁADCY CZECH I WĘGIER (d) Leon |Stefan Maria Karol Wolfgang Rudolf Fidelis|. Urodził się 12 VI 1928 r. na zamku w Żywcu. Jego pierwszą żoną została 31 III 1962 r. w Wiedniu Gabriela (Gaby) (ur. Warnsdorf 15 VI 1935, zm. Monachium 20 X 1975), córka Juliusza Kunerta, z którą miał potomstwo; rozwiedli się w 1961 r. Drugą żoną Leona Stefana została 21 X 1973 r. w Salzburgu Heidi (ur. Salzburg 16 X 1942), córka Herberta Aignera, z którą ma dalsze dzieci. (e) Hugo |Karol Maria Leon Fidelis|. Urodził się 27 IX 1930 r. na zamku w Żywcu. 23 IX 1972 r. w Wiedniu poślubił Eleonorę (ur. Wiedeń 10 XII 1943), córkę Gotfryda Kirsten; nie mieli dzieci. Hugo zmarł 26 X 1981 r. w Wiedniu.
(vi) Wilhelm|Franciszek Józef Karol| Urodził się 10 XI 1895 r. w Pola (Włochy). Jak wszyscy mężczyźni w rodzinie był oficerem armii austro-węgierskiej ; od 1915 r. dowodził w randze porucznika 13. pułkiem ułanów, a w 1918 r. mianowano go pułkownikiem oraz dowódcą Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych. Od tego czasu zaczął używać ukraińskiego imienia Wasyl, zaś dzięki demonstracyjnemu noszeniu pod mundurem ludowej koszuli wyszywanej ukraińskim haftem zyskał przydomek „Wasyla Wyszywanego”. W początku lat 20. ubiegłego wieku był pretendentem do tronu ukraińskiego, popieranym przez Ukraińską Partię Ludową Mykoły Czudinowa, rozłamową grupę „chliborobów-państwowców” Wiktora Andrijewskiego, oraz emigracyjny ruch Ukraińskiego Wolnego Kozactwa. Za współpracę oraz za poparcie dążeń propaństwowych Ukraińców zastał wydziedziczony przez ojca. 26 VIII lub 22 IX 1947 r. w Wiedniu został aresztowany przez GRU, wywieziony wgłąb ZSRR i skazany na 25 lat więzienia. Zmarł na gruźlicę (zamordowany ?) 18 VIII 1948 r. w kijowskim łagrze. Bezżenny. (e) Eugeniusz |Ferdynand Pius Bernard Feliks Maria| Urodził się 21 V 1863 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) na Morawach. Zgodnie z tradycją rodzinną od młodości był sposobiony do służby wojskowej. 27 X
400
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 1877 r. uzyskał awans na dowódcę cesarskiego regimentu strzelców tyrolskich. W 1884 r. wstąpił do Zakonu Krzyżackiego. Po odbyciu nowicjatu 11 I 1887 r. został pasowany na rycerza zakonnego i wybrany koadiutorem wielkiego mistrza, arcyksięcia Wilhelma (zob. s. 402). W 1891 r. otrzymał przeniesienie do regimentu husarów kumanieckich wraz z awansem na pułkownika (Oberst). 19 XI 1894 r. został wybrany wielkim i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego. W 1900 r. mianowano go komendantem XIV. Korpusu Armii Austro-Węgier, a 27 IV 1901 r. uzyskał awans na generała kawalerii wraz ze stanowiskiem naczelnego komendanta obrony krajowej Tyrolu. 23 XI 1916 r. został mianowany feldmarszałkiem (Feldmarschall). Po upadku monarchii w 1918 r. otrzymał dymisję z armii, a w 1923 r. zrzekł się godności wielkiego mistrza. Zmarł 30 XII 1954 r. w sanatorium w Meranie wskutek komplikacji po zapaleniu płuc. Został pochowany w katedrze św. Jakuba w Innsbrucku. (f) Maria Eleonora Urodziła się 19 XI 1864 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) na Morawach, gdzie zmarła 9 XII tego samego roku. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. (iv) Fryderyk |Ferdynand Leopold| Urodził się 14 V 1821 r. w Wiedniu. Podobnie jak wszyscy mężczyźni z jego rodziny poświęcił się służbie wojskowej ; służył w cesarskiej marynarce. W 1844 r. otrzymał awans do stopnia wiceadmirała (Vize-Admiral) oraz naczelne dowództwo floty austriackiej. Zmarł na żółtaczkę 5 X 1847 r. w Wiedniu, skąd zwłoki przewieziono do Wenecji i złożono w kościele św. Jana. Nie założył rodziny. (v) Rudolf Franciszek Urodził się w Wiedniu 25 IX 1822 r., gdzie zmarł już 11 X tego roku. Został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w cesarskiej nekropolii Habsburgów w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, zaś jego serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów.
401
WŁADCY CZECH I WĘGIER (vi) Maria Karolina |Ludwika Krystyna| Żona arcyksięcia Rajnera Młodszego (dalsze szczegóły zob. s. 419). (vii) Wilhelm |Franciszek Karol| Urodził się 21 IV 1827 r. w Wiedniu. W 1845 r. wstąpił do Zakonu Krzyżackiego i po odbyciu nowicjatu w 1846 r. przyjął śluby zakonne. W tym samym roku został koadiutorem wielkiego mistrza, arcyksięcia Maksymiliana Józefa (zob. s. 364 w biogr. Marii Teresy). Jednocześnie od młodości był sposobiony do kariery wojskowej. W 1846 r. został pułkownikiem (Oberst) piechoty, a 29 IV 1847 r. awansował na generała-majora (Generalmajor). 20 X 1860 r. został dowódcą artylerii armii Lombardo-Wenecji, a w dwa lata później namiestnikiem Moguncji. Po śmierci arcyksięcia Maksymiliana Józefa w 1863 r. został wielkim i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego. 4 I 1867 r. uzyskał wysoką rangę feldcechmistrza(Feldzeugmeister) oraz naczelne dowództwo obrony kraju. 29 IV 1894 r. podczas jazdy konnej doznał ataku apopleksji; ranny w głowę, zmarł tego samego dnia w pałacu w Weikersdorfie pod Wiedniem. Spoczął w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów. 6 Aleksander Leopold |Jan Józef| Urodził się 14 VIII 1772 r. w Poggio Imperiale nieopodal Foggi. W 1784 r. został mianowany dowódcą 2. regimentu husarów siedmiogrodzkich w randze pułkownika. Po objęciu przez ojca tronu cesarskiego w 1790 r. wraz z całą rodziną przeniósł się do stolicy imperium Habsburgów w Wiedniu, a 12 XI tego roku objął z nominacji Leopolda II urząd generalnego namiestnika Królestwa Węgier. Zginął podczas pożaru 12 VII 1795 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem i został pochowany w krypcie Franciszkańskiej (Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów w Wiedniu. Serce arcyksięcia spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie wiedeńskiego kościoła augustianów, a organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Nie był żonaty i nie pozostawił potomstwa. 7 Albrecht |Jan Józef| Urodził się 19 XII 1773 r. we Florencji, gdzie zmarł 22 VII 1774 r. Został pochowany w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji.
402
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 8 Maksymilian |Jan Józef| Urodził się 23 XII 1774 r. we Florencji i tam również zmarł 9 lub 10 III 1778 r. Został pochowany w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. 9 Józef |Antoni Jan Baptysta| Urodził się 9 III 1776 r. we Florencji. Od 1790 r. wraz z całą rodziną zamieszkał w Wiedniu, gdzie jego ojciec objął tron cesarski. Wraz ze śmiercią starszego brata Aleksandra Leopolda w 1795 r. przejął jego obowiązki jako generalny namiestnik Węgier, a 12 XI tego roku został przez stany węgierskie wybrany palatynem Węgier, którą to elekcję zatwierdził następnie cesarz Franciszek I. Od 1795 r. był także dowódcą 2. regimentu husarów siedmiogrodzkich w stopniu pułkownika – również i tę godność przejął po bracie. Uwieńczeniem kariery wojskowej Józefa był awans na generała-feldmarszałka (General Feldmarschall) armii austriackiej. Zmarł 13 I 1847 r. na zamku w Budzie i został pochowany we wzniesionej na swoje polecenie krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku budzińskiego. Pierwszą żoną Józefa została 30 X 1799 r. w pałacu w Gatczynie pod Sankt Petersburgiem: Aleksandra Była ona córką Pawła I, cesarza Rosji z dynastii Holstein-Gottorp-Romanow, i jego drugiej żony Zofii |Doroty Augusty Ludwiki| (Marii Fiodorowny), córki Fryderyka II Eugeniusza, księcia Wirtembergii (której młodsza siostra Elżbieta była pierwszą żoną cesarza Austrii Franciszka I). Urodziła się 9 VIII 1783 r. w pałacu w Carskim Siole (obecnie Puszkino) nieopodal Sankt Petersburga. Zmarła w połogu 16 III 1801 r. na zamku w Budzie i została pochowana w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamkowych, stanowiącej odtąd nekropolię węgierskiej linii dynastii. LINIA WĘGIERSKA Córka Józefa i Aleksandry : (i) Aleksandryna Urodziła się i zmarła 8 III 1801 r. na zamku w Budzie i została pochowana w krypcie Palatyńskiej tamże. Drugą żoną Józefa została 9 VIII 1815 r. w Schaumburgu : Hermina |Amalia Maria| Jej ojcem był Wiktor II |Karol Fryderyk|, książę Anhaltu na Bernburgu-Schaumburgu-Hoym z dynastii askańskiej, matką zaś Amalia |Szarlotta Wilhelmina|, córka Karola Chrystiana, księcia
403
WŁADCY CZECH I WĘGIER Nassau na Weilburgu. Urodzona 2 XII 1797 r. w Hoym, zmarła dając życie bliźniakom 14 IX 1817 r. na zamku w Budzie i spoczęła w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamkowych LINIA WĘGIERSKA cd. Dzieci Józefa i Herminy {(i)–(ii)}: (i) Hermina |Amalia Maria| Urodziła się 14 IX 1817 r. na zamku w Budzie jako starsza z bliźniąt. W 1835 r. została przełożoną żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) przy zamku praskim. Zmarła 13 II 1842 r. w Wiedniu. Jej ciało sprowadzono do Budy, gdzie spoczęło w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego. (ii) Stefan |Franciszek| Wiktor Urodził się 14 IX 1817 r. na zamku w Budzie jako bliźniak Herminy. W grudniu 1843 r. otrzymał awans do rangi feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant) armii austriackiej, a na początku 1844 r. został mianowany cywilnym gubernatorem Czech. Po śmierci ojca 10 X 1847 r. otrzymał nominację na urząd palatyna Węgier, a 11 XI tego roku został na tym urzędzie zatwierdzony przez cesarza oraz stany węgierskie. Po Wiośnie Ludów wyjechał do Austrii, 25 IX 1848 r. w Wiedniu zrzekł się godności palatyna, po czym opuścił ziemie monarchii naddunajskiej. Zmarł bezpotomnie 19 II 1867 r. na emigracji w Mentone nieopodal Nicei (Francja). Jego szczątki sprowadzono do Budy i złożono w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego. Nie założył rodziny. Trzecią żoną Józefa (zob. s. 403) została poślubiona 24 VIII 1819 r. w Kirchheim unter Teck : Maria Dorota |Ludwika Wilhelmina Karolina| Była ona córką Ludwika |Fryderyka Aleksandra|, księcia wirtemberskiego z linii królewskiej, i jego drugiej żony Henryki, córki Karola Chrystiana, księcia Nassau na Weilburgu. Urodziła się 1 XI 1797 r. w Karlsruhe, a zmarła 30 III 1855 r. na zamku w Budzie i spoczęła w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku. LINIA WĘGIERSKA cd. Potomstwo Józefa i Marii Doroty {(i)–(v)}: (i) Franciszka |Maria Elżbieta| Urodzona 31 VII, zmarła 23 VIII 1820 r. na zamku w Budzie i została pochowana w krypcie Palatyńskiej tamże.
404
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (ii) Aleksander |Leopold Ferdynand| Urodził się 6 VI 1825 r. na zamku w Budzie, gdzie również zmarł 12 XI 1837 r. Został pochowany w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego w Budzie (obecnie Budapeszt). (iii) Elżbieta |Franciszka Maria| Żona arcyksięcia Ferdynanda z linii modeńskiej (zob. s. 362 w biogr. cesarza Franciszka I Lotaryńskiego), a następnie arcyksięcia Karola Ferdynanda z linii cieszyńsko-żywieckiej (dalsze szczegóły zob. s. 385). (iv) Józef |Karol Ludwik| Urodził się 2 III 1833 r. w Preszburgu (obecnie Bratysława). Karierę wojskową w armii austriackiej rozpoczął ze stopniem pułkownika regimentu dragonów wielkiego księcia toskańskiego Ferdynanda IV. W 1860 r. został podniesiony do stopnia generała-majora (Generalmajor), a 19 X 1874 r. uzyskał awans na generała kawalerii. Zmarł 13 VI 1905 r. w Fiume (obecnie Rijeka). Jego zwłoki przewieziono na Węgry i pochowano w mauzoleum rodzinnym w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego w Budapeszcie (dawnej Budzie). Józef poślubił 12 V 1864 r. w Koburgu : |Marię Adelajdę Amalię| Klotyldę Była ona córką Augusta |Ludwika Wiktora|, księcia saskokoburskiego na Gotha (Sachsen-Coburg-Gotha), potomka ernestyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Marii Klementyny |Leopoldyny Klotyldy|, córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów. Urodziła się 8 VII 1846 r. w Neuilly-surSeine (Francja), a zmarła 3 VI 1927 r. w Alcsút (Węgry). Została pochowana u boku męża w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku w Budapeszcie. Potomstwo {(a)–(g)}: (a) Elżbieta |Klementyna Klotylda Maria Amalia| Urodziła się 18 III 1865 r. w Alcsút (Węgry), gdzie zmarła 7 I 1866 r. Została pochowana w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku budzińskiego. (b) Maria Dorota |Amalia| Urodziła się 14 VI 1867 r. w Alcsút (Węgry), a 5 XI 1896 r. w Wiedniu poślubiła |Ludwika| Filipa |Roberta|, księcia Orleanu (ur. Twickenhan, Wielka Brytania 6 II
405
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1869, zm. Palermo, Sycylia 28 III 1926), syna |Ludwika| Filipa |Alberta|, hrabiego Paryża z orleańskiej linii dynastii Burbonów, oraz jego żony Marii Izabeli |Franciszki de Asis Antonii Ludwiki Ferdynandy Krystyny Amelii Filipy Adelajdy Józefy, Heleny Henryki Karoliny Justyny Rufiny Gaspariny Melchiory Baltazary Matei|, infantki hiszpańskiej, córki Antoniego |Marii Filipa Ludwika|, także księcia z linii orleańskiej, księcia de Montpensier, kreowanego infantem hiszpańskim; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Maria Dorota zmarła 6 IV 1932 r. w Alscút na Węgrzech i została pochowana u boku rodziców w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku budapeszteńskiego. (c) Małgorzata |Klementyna Maria| Na świat przyszła 6 VII 1870 r. w Alcsút (Węgry). Jej mężem został 15 VII 1890 r. w Budapeszcie Albert (Albrecht) |Józef Maksymilian Lamoral|, 7. książę von Thurn und Taxis od 1871 r. (ur. Regensburg (Ratyzbona) 8 V 1867, zm. tamże 22 I 1952), syn Maksymiliana |Antoniego Lamorala|, księcia-następcy von Thurn und Taxis, i zaślubionej mu Heleny |Karoliny Teresy|, córki Maksymiliana Józefa, księcia w Bawarii (starszej siostry cesarzowej Elżbiety, żony Franciszka Józefa I). Miała z nim następujące potomstwo: 1 Franciszek Józef |Maksymilian Maria Antoniusz Ignacjusz|, 8. książę von Thurn und Taxis (ur. 1893, zm. 1971); w 1920 r. poślubił Izabelę (Elżbietę) |Marię Albertę Józefę Michalinę Gabrielę Rafaelę Franciszkę de Paula e de Assis Teresę Adelajdę Eulalię Zofię Karolinę| (ur. 1894, zm. 1970), córkę Michała |Marii Karola Egidiusza Konstantyna Gabriela Rafaela Gonzagi Franciszka de Paula e de Assis Januarego|, infanta portugalskiego, księcia Bragança, z którą miał potomstwo. 2 Józef Albert (ur. i zm. 1895). 3 Karol August |Józef Maria Maksymilian Lamoral Antoniusz Ignacjusz Benedykt Walenty|, 9. książę von Thurn und Taxis (ur. 1898, zm. 1982); jego żoną została poślubiona w 1921 r. Maria Anna |Rafaela Michalina Gabriela Lorencja| (ur. 1899,
406
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) zm. 1971), młodsza siostra Izabeli – żony jego starszego brata, Franciszka Józefa, 8. księcia von Thurn und Taxis (zob. s. 406), z którą miał potomstwo. 4 Ludwik Filip |Maria Fryderyk Józef Maksymilian Antoniusz Ignacjusz Lamoral (ur. 1901, zm. 1933); w 1922 r. ożenił się z Elżbietą |Marią Wilhelminą| (ur. 1901, zm. 1950), córka Wilhelma IV |Aleksandra|, wielkiego księcia Luksemburga, z którą miał on potomstwo. 5 Maks Emanuel |Maria Zygfryd Józef Antoniusz Ignacjusz Lamoral| (ur. 1902, zm. 1994). 6 Elżbieta Helena |Maria Waleria Franciszka Maksymiliana Antonia| (ur. 1903, zm. 1976); w 1923 r. poślubiła Fryderyka Chrystiana |Alberta Leopolda Anno Sylwestra Makariusza|, margrabiego Miśni (ur. 1893, zm. 1968), i miała z nim potomstwo. 7 Rafael Rajner |Karol Maria Józef Antoniusz Ignacjusz Hubert Lamoral| (ur. 1906, zm. 1993); w r. 1932 poślubił Małgorzatę |Szarlottę Klementynę Marię Aleksandrę Melanię| (ur. 1913, zm. 1997), córkę swojego dalszego kuzyna Maksymiliana |Teodora Egona Lamorala|, księcia von Thurn und Taxis, i miał z nią potomstwo. 8 Filip Ernest |Maria Adalbert Józef Maksymilian Antoniusz Ignacjusz Stanisław Lamoral (ur. 1908, zm. 1964); jego żoną została w 1929 r. daleka kuzynka Eulalia |Maria Antonia Eleonora| (ur. 1908, zm. 1993), córka Fryderyka Lamorala |Józefa Marii Antoniego|, księcia von Thurn und Taxis, z którą miał on potomstwo. Małgtorzata zmarła 2 V 1955 r. w Regensburgu (Ratyzbonie) i została pochowana u boku męża w kaplicy grobowej w kościele św. Emmerana tamże. (d) Józef August |Wiktor Klemens Maria| Urodził się 9 VIII 1872 r. w Alcsút (Węgry). Poświęcił się karierze wojskowej. W 1894 r. otrzymał dowództwo 6. pułku dragonów wraz ze stopniem rotmistrza (Rittmeister). 1 V 1902 r. został awansowany na majora i uzyskał dowództwo 1. pułku husarów, a 1 V 1905 r. otrzymał awans do stopnia pułkownika (Oberst). 1 XI
407
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1908 r. został generałem-majorem (Generalmajor), a 1 V 1911 r. feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant). Po wybuchu I wojny światowej został awansowany na generała kawalerii, a 1 XI 1916 r. na generała-pułkownika (Generaloberst). 24 X 1918 r. cesarz Karol I mianował go feldmarszałkiem (Feldmarschall), a 27 X tego roku uczynił regentem Węgier, jednak już 23 VIII następnego roku arcyksiążę abdykował na rzecz generała Miklosa Horthy’ego. Zmarł jako ostatni feldmarszałek austriacki 6 VII 1962 r. w Rain nieopodal Straubing. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Feldafing nad jeziorem Sternberg (Bawaria). Żoną Józefa Augusta została 15 XI 1893 r. w kościele dworskim Wszystkich Świętych w Monachium: Augusta |Maria Ludwika| Była ona córką Leopolda |Maksymiliana Józefa Marii Arnulfa|, księcia bawarskiego z dynastii Wittelsbachów – syna arcyksiężniczki austriackiej Augusty Ferdynandy z linii toskańskiej (zob. s. 374) – i jego żony arcyksiężniczki Gizeli, córki Franciszka Józefa I (zob. s. 447 w jego biogr.). Urodziła się 28 IV 1875 r. w Monachium, a zmarła 23 VI 1964 r. w Regensburgu (Ratyzbonie). Została pochowana u boku małżonka oraz dwóch starszych synów w grobowcu rodzinnym Habsburgów na cmentarzu w Feldafing nad jeziorem Sternberg (Bawaria). Potomstwo {(i)–(vi)}: (i) Józef Franciszek |Leopold Antoni Ignacy Maria| Urodził się 28 III 1895 r. w Brnie. 1 XII 1916 r. został mianowany podporucznikiem armii austrowęgierskiej i otrzymał dowództwo 7. pułku husarów, a 21 II 1918 r. został awansowany do stopnia rotmistrza (Rittmeister). Od 1927 r. zasiadał w parlamencie węgierskim, lecz po zajęciu kraju przez Armię Czerwoną w 1944 r. wyjechał na zachód. Zmarł 25 IX 1957 r. w Carcavelos (Portugalia). Jego zwłoki sprowadzono do Niemiec i pochowano w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Feldafing nad jeziorem Sternberg (Bawaria).
408
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Żoną Józefa Franciszka została poślubiona 4 X 1924 r. w zamku Sybillenort (obecnie Szczodre) na Dolnym Śląsku : Anna |Monika Pia| Była córką Fryderyka Augusta III |Jana Ludwika Karola Gustawa Grzegorza Filipa|, króla Saksonii, potomka albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Ludwiki Antonii |Marii Teresy Józefy Joanny Leopoldy Karoliny Ferdynandy Alicji Erentrudy Stefanii|, córki Ferdynanda IV, arcyksięcia austriackiego, tytularnego wielkiego księcia Toskanii (zob. s. 375). Urodziła się 4 V 1903 r. w Lindau, a zmarła 8 II 1976 r. w Monachium i została pochowana obok męża w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Feldafing (Bawaria). Potomstwo {(a)–(h)}: (a) Małgorzata (Margit). Urodzona 17 VIII 1925 r. w Budapeszcie, 17 VIII 1943 r. w Tihany (Wegry) poślubiła Aleksandra Cecha (Czecha), który poprzez adopcję otrzymał nazwisko Erba Odescalchi oraz (w 1943 r.) tytuł księcia di Monteleone (ur. Budapeszt 23 III 1914, zm. Sztokholm 30 VI 2008) i miała z nim potomstwo; rozwiedli się w 1974 r. Zmarła 3 V 1979 r. w Sztokholmie i została pochowana na tamtejszym cmentarzu Haga. (b) Helena (Ilona). Urodziła się 20 IV 1927 r. w Budapeszcie. 20 II 1946 r. w Sigmaringen zawarła ślub cywilny i tam również 30 IV tego roku zawarła ślub kościelny z Jerzym Aleksandrem |Andrzejem Karolem Michałem Piotrem Filipem Ignacym Marią|, księciem meklemburskim (ur. Nicea 27 VIII 1921, zm. Mirow 26 I 1996), synem Jerzego Aleksandra |Michała Fryderyka Wilhelma Alberta Teodora Franciszka|, księcia meklemburskiego z linii na Strelitz; mieli liczne dzieci ; rozwiedli się w 1974 r. Helena (Ilona) zmarła we Freiburgu 12 I 2011 r. i została pochowana na cmentarzu w Ruhpolding (Bawaria).
409
WŁADCY CZECH I WĘGIER (c)
Anna |Teresa Gabriela|. Urodziła się 19 IV 1928 r. w Budapeszcie, a zmarła niezamężnie 28 XI 1984 r. w Rottweil. (d) Józef Arpad |Benedykt Ferdynand Franciszek Maria Gabriel|. Na świat przyszedł 8 II 1933 r. w Budapeszcie. Dyplomata. 25 VIII 1956 r. w Bronnbach poślubił w ceremonii cywilnej, a 12 IX tego roku w Bronnbach odbył się jego ślub cywilny z Marią |Alojzą Józefiną Konsolatą Immakulatą Benedyktą Teresą Antonią Joanną Karlą Konradą Leonardą| (ur. Monachium 6 XI 1935), córką Karola |Fryderyka Franciszka Ksawerego Józefa Alojzego Antoniego Ignacego Expeditusa Marii Scholastyki|, 8. księcia zu Löwenstein-Wertheim-Rosenberg. Mają ośmioro dzieci. (e) Stefan |Dominik Antoni Humbert|. Urodził się 1 VII 1934 r. w Budapeszcie, a 15 V 1971 r. w Birnau zawarł morganatyczny związek małżeński z Marią (ur. Klein-Uretschlag, Czechy 27 IV 1942), córką Gustawa Anderla, z którą ma dwoje dzieci (przysługuje im tytuł hrabiów von Habsburg). (f) Maria |Kinga Beatrycze|. Urodziła się 27 VIII 1938 r. w Budapeszcie. 15 VII 1959 r. w Regensburgu (Ratyzbonie) poślubiła Ernesta (Ernö) Kiss (ur. Könlo 12 VII 1922), z którym miała potomstwo; rozwiedli się 11 I 1974 r. Drugim mężem Marii został 30 III 1988 r. w Monachium Joachim Krist, doktor medycyny (ur. Świętochowice 3 IV 1919, zm. Monachium 15 I 2005). (g) Géza |Władysław Euzebiusz Gerhard Rafał Maria|. Urodził się 14 XI 1940 r. w Budapeszcie. Pierwszą jego żoną (morganatyczną) została 7 VII 1965 r. we Freiburgu Monika (ur. Frankfurt nad Menem 1 XII 1939), córka Waltera Deckera, z którą miał potomstwo, któremu przysługuje tytuł hrabiów von Habsburg; małżeństwo to zakończyło się
410
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
rozwodem orzeczonym w 1991 r. 4 I 1992 r. w Nowym Jorku miał miejsce jego ślub cywilny, a 1 II tego roku odbył się ślub kościelny z Elżbietą Janiną (ur. Chicago 13 VII 1966), córką Jana Kunstadtera. Jest to związek morganatyczny i pochodzi z niego córka (posługuje się tytułem hrabianki von Habsburg). (h) Michał |Koloman Pius Maciej Ludwik Emeryk Marcin|. Urodził się 5 V 1942 r. w Budapeszcie. 4 III 1966 r. w Bronnbach miał miejsce jego ślub cywilny, a 14 IV tamże odbył się ślub kościelny z Krystyną |Marią Józefiną Alojzą Konsolatą Immakulatą Teresą Antonią Joanną Karlą Konradą Ritą| (ur. Würzburg 18 IX 1940), córką Karola |Fryderyka Franciszka Ksawerego Józefa Alojzego Antoniego Ignacego Expeditusa Marii Scholastyki|, 8. księcia zu Löwenstein-Wertheim-Rosenberg. Mają troje dzieci. Gizela |Augusta Anna Maria| Urodziła się 5 VII 1897 r. w Kis-Tapolcsány (Węgry), a zmarła 30 III 1901 r. na zamku w Budapeszcie (wcześniej Buda). Spoczęła w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamkowych. Zofia |Klementyna Elżbieta Klotylda| Urodziła się 11 III 1899 r. w Volosca, obecnie części miasta Abazzia (Opatija) w Chorwacji. Zmarła niezamężnie 19 IV 1978 r. w Innsbrucku i spoczęła w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Feldafing nad jeziorem Sternberg (Bawaria). Władysław |Luitpold Józef Antoni Ignacy Benedykt Bernard Maria| Urodził się 3 I 1901 r. w Volosca (obecnie Opatija), a zmarł 29 VIII 1946 r. w szpitalu psychiatrycznym w Budapeszcie i został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Feldafing (Bawaria). Maciej |Józef Albert Antoni Ignacy Maria| Urodzony 26 VI 1904 r. na zamku w Budapeszcie, zmarł 7 X 1905 r. w Kis-Tapolcsány i spoczął w krypcie Palatyńskiej w budapeszteńskim zamku.
411
WŁADCY CZECH I WĘGIER (vi) Magdalena |Maria Rajneria| Na świat przyszła 6 IX 1909 r. w Kis-Tapolcsány (Węgry). Artysta malarz. Zmarła niezamężnie 11 V 2000 r. w Monachium. (e) Władysław |Filip Maria Wincenty| Urodził się 16 VII 1875 r. w Alcsút (Węgry). Zginął w wypadku na polowaniu 6 IX 1895 r. w Budapeszcie i został pochowany w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku budapeszteńskiego. (f) Elżbieta |Henryka Klotylda Maria Wiktoria| Urodziła się 9 III 1883 r. w Alcsút na Węgrzech, a zmarła niezamężnie 8 II 1958 r. w Regensburgu (Ratyzbonie). Została pochowana w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w bawarskim Feldafing. (g) Klotylda |Maria Amalia Filomena Rajneria| Urodziła się 9 V 1884 r. w Fiume (obecnie Rijeka w Chorwacji), a zmarła niezamężnie 14 XII 1903 r. w Alcsút (Węgry). (v) Maria Henryka |Anna| Urodziła się 23 VIII 1836 r. na zamku w Budzie. Jej mężem został poślubiony per procura 10 VIII 1853 r. w kaplicy pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i osobiście 22 VIII tego roku w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli Leopold II |Ludwik Filip Maria Wiktor|, król Belgów od 1865 r., władca Wolnego Państwa Kongo w latach 1885–1908 (ur. Bruksela 17 XII 1835, zm. zamek Laeken pod Brukselą 17 XII 1909), syn Leopolda I |Jerzego Chrystiana Fryderyka|, króla Belgów z dynastii sasko-koburskiej (Sachsen-CoburgGotha), i jego drugiej żony Ludwiki (Luizy) |Marii Teresy Karoliny Elżbiety|, córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów. Dochowali się trojga dzieci : 1 Ludwika |Maria Amelia| (ur. 1858, zm. 1924); w 1875 r. poślubiła |Ferdynanda| Filipa |Marię Augusta Rafaela|, księcia sasko-koburskiego (ur. 1844, zm. 1921), i miała z nim potomstwo; rozwiedli się w 1906 r. 2 Leopold |Ferdynand Eliasz Wiktor Albert Maria|, książę Brabancji (ur. 1859, zm. 1869). 3 Stefania, żona arcyksięcia Rudolfa, kronprinza AustroWęgier (dalsze szczegóły zob. s. 449 w biogr. Franciszka Józefa I).
412
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 4 Klementyna |Albertyna Maria Leopoldyna| (ur. 1872, zm. 1955); w 1910 r. poślubiła |Napoleona| Wiktora |Hieronima Fryderyka|, księcia Napoléon, Głowę Cesarskiego Domu Francji (ur. 1862, zm. 1926), i miała z nim potomstwo. Maria Henryka zmarła na atak serca 19 IX 1902 r. w willi Marie Henriette na Avenue du Marteau (obecnie Avenue Reine Astrid) w Spa i została pochowana w kościele Notre Dame (Naszej Pani) w pałacu Laeken pod Brukselą. Po jej śmierci król Leopold II ożenił się w 1909 r. ze swoją długoletnią kochanką Blanką Zelią Józefiną Delacroix, baronową de Vaughan, z którą miał potomstwo. 10 Maria Klementyna |Józefa Joanna Fidelisa| Urodziła się 24 IV 1777 r. w Poggio Imperiale nieopodal Foggii. W 1790 r. zamieszkała w Wiedniu, gdzie jej ojciec objął władzę. Jej mężem został poślubiony per procura 19 IX 1790 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 25 VI 1797 r. w Foggii Franciszek I |January Józef Ksawery Jan Baptysta|, król Obojga Sycylii od 1825 r. (ur. Neapol 19 VIII 1777, zm. tamże 8 XI 1830), syn króla Ferdynanda I (IV), potomka hiszpańskiej linii dynastii Burbonów, i arcyksiężniczki Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). Z małżeństwa tego przyszło na świat dwoje dzieci : 1 Maria Karolina |Ferdynanda Ludwika|, hrabina di Rony (ur. 1798, zm. 1870); jej pierwszym mężem został w 1816 r. Karol Ferdynand, książę de Berry (ur. 1778, zmordowany 1820), z którym miała potomstwo. W 1831 r. zawarła morganatyczne małżeństwo z Hektorem Karolem, hrabią di Lucchesi Pali, 4. księciem della Grazia (ur. 1806, zm. 1864), i miała z nim dalsze dzieci. 2 Ferdynand Franciszek d’Assisi (ur. 1800, zm. 1801). Maria Klementyna zmarła w następstwie komplikacji poporodowych 15 XI 1801 r. w Neapolu i została pochowana w kościele św. Klary, stanowiącym nekropolię neapolitańskiej rodziny królewskiej. Po jej śmierci król Franciszek I ożenił się powtórnie (1802) z Marią Izabelą, córką Karola IV, króla Hiszpanii, z którą dochował się licznego potomstwa. 11 Antoni Wiktor |Józef Jan Baptysta| Urodził się 31 VIII 1779 r. w Poggio Imperiale nieopodal Foggii, a od 1790 r. mieszkał z rodziną w Wiedniu. Od młodości był
413
WŁADCY CZECH I WĘGIER przeznaczony do kariery wojskowej. W 1791 r. objął dowództwo regimentu po zmarłym hrabim Karoly, jednak już w 1801 r. porzucił wojsko, obierając stan duchowny. Nosił godność biskupa metropolity Kolonii i Münster (Monastyru), a w 1803 r. został koadiutorem wielkiego mistrza krzyżackiego – swojego starszego brata arcyksięcia Karola (zob. s. 379). Po jego rezygnacji 1 VII 1804 r. został wielkim i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego, a w sierpniu 1805 r. miało miejsce jego wprowadzenie na ten urząd. Arcyksiążę działał ponadto w Towarzystwie Rolniczym w Wiedniu, Towarzystwie Przyjaciół Muzyki jak również w Towarzystwie dla Ożywienia Ruchu Gospodarczego w Czechach. Zmarł 2 IV 1835 r. w Wiedniu i został pochowany w krypcie Toskańskiej w podziemiach kościoła kapucynów, zaś jego serce spoczęło w krypcie Herzgruft w obrębie kaplicy św. Jerzego w wiedeńskim kościele augustianów. 12 Maria Amalia |Józefa Joanna Katarzyna Teresa| Urodziła się 15 X 1780 r. we Florencji, skąd w 1790 r. wraz z całą rodziną przeniosła się do stolicy cesarstwa w Wiedniu. Zmarła 25 XII 1798 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów w Wiedniu, jej serce złożono zgodnie z tradycją w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów przy Hofburgu, a organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 13 Jan |Baptysta Józef Fabian Sebastian| Urodził się 20 I 1782 r. we Florencji. Od objęcia tronu cesarskiego przez ojca w 1790 r. mieszkał w stolicy monarchii naddunajskiej w Wiedniu. W 1800 r. został mianowany feldcechmistrzem (Feldzeugmeister) i otrzymał dowództwo jednego z korpusów armii cesarskiej, walczącej nad Dunajem podczas drugiej wojny koalicyjnej. Zrażony niepowodzeniami w 1801 r. przekazał to stanowisko starszemu bratu Karolowi i jeszcze w tym samym roku został generalnym dyrektorem inżynierii i fortyfikacji. W 1805 r. otrzymał urząd dyrektora Terezjańskiej Akademii Wojskowej, którą to godność dzierżył do 1849 r. Po wybuchu wojny z Francją dwukrotnie sprawował dowództwo Armii Italii (w 1805 i 1809 r.), nie osiągnął jednak sukcesów. W 1848 r. cesarz Ferdynand I (król Ferdynand V w niniejszym opracowaniu) mianował go przedstawicielem Reichstagu, a po ucieczce rodziny
414
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) cesarskiej podczas rewolucji Wiosny Ludów 24 VI 1848 r. Zgromadzenia Narodowe we Frankfurcie nad Menem przyznało Janowi – niezwykle popularnemu wśród mieszkańców monarchii przez wzgląd na poślubienie zwykłej mieszczanki – tytuł wikariusza Rzeszy (regenta Cesarstwa). Godność ową złożył 20 XII 1849 r., po czym wycofał się z czynnego życia politycznego. Zmarł 11 V 1859 r. w swojej rezydencji w Grazu (Styria) i został pochowany w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu. W 1869 r. szczątki arcyksięcia przeniesiono do nowopowstałego mauzoleum przy zamku Schenna pod Meranem. 18 II 1829 r. w Brandhof (Austria) Jan zawarł morganatyczny związek małżeński z: Anną |Marią Józefiną| Była ona najstarszym z trzynaściorga dzieci Jakuba Plochla, poczmistrza z Bad Aussee, i jego żony Marii Anny Pilz. Urodziła się 6 I 1804 r. w Bad Aussee (Styria). W 1834 r. otrzymała od cesarza Ferdynanda I tytuł baronowej von Brandhofen, a w 1850 r. została kreowana hrabiną Meranu (von Meran). Zmarła 4 VIII 1885 r. w swoim rodzinnym Bad Aussee i została pochowana u boku małżonka w mauzoleum przy zamku Schenna. Syn (wykluczony z sukcesji): (i) Franciszek |Ludwik Jan Baptysta|. Urodził się 11 III 1839 r. w Wiedniu. W 1845 r. otrzymał od cesarza Ferdynanda I dziedziczny tytuł hrabiego Meranu (von Meran) i barona von Brandhofen. Był fideikomisem w Schenna, jak również tajnym radcą cesarskim. Zmarł 27 III 1891 r. w Abazzia (Włochy) i został pochowany w mauzoleum rodzinnym przy zamku Schenna pod Meranem. Żoną Franciszka von Meran została 8 VII 1862 r. w Ottenstein (Austria) Teresa, hrabina von Lamberg (ur. Preszburg (Bratysława) 16 VIII 1836, zm. Grundlsee 11 IX 1913), córka Franciszka Filipa, hrabiego von Ottenstein, i Karoliny Hoyos. Żyjący do dziś liczni potomkowie tego małżeństwa posługują się tytułem hrabiów von Meran, zaś głowie rodu przysługuje tytuł hrabiego von Meran i barona von Brandhofen.
14 Rajner |Józef Jan Michał Franciszek Hieronim| Urodził się 30 IX 1783 r. w Pizie. Dla odróżnienia od syna, noszącego to samo imię, zwano go niekiedy Starszym. Jak wszyscy nieomal mężczyźni należący do rodziny cesarskiej służył w armii austriackiej, gdzie osiągnął rangę generała. 3 I 1818 r. otrzymał od swojego brata, cesarza Franciszka I, urząd wicekróla Lombar-
415
WŁADCY CZECH I WĘGIER do-Wenecji, który utracił 17 III 1848 r. podczas rewolucji Wiosny Ludów. Zmarł 16 I 1853 r. w swojej rezydencji w Bozen (obecnie Bolzano we Włoszech) i został pochowany w kościele Wniebowstąpienia NMP tamże. Żoną arcyksięcia Rajnera została 28 V 1820 r. w Pradze : |Maria Franciszka| Elżbieta |Szarlotta Józefina| Była ona córką Karola Emanuela |Ferdynanda|, księcia Carignano, potomka bocznej linii dynastii sabaudzkiej, oraz Marii Krystyny |Albertyny Karoliny|, morganatycznej córki Karola, księcia saskiego (zob. s. 336 w biogr. Józefa I). Urodziła się 13 IV 1800 r. w Paryżu, a zmarła 25 XII 1856 r. w Bozen (Bolzano). Została pochowana u boku małżonka w kościele Wniebowstąpienia NMP w Bozen. LINIA ARCYKSIĘCIA RAJNERA Dzieci Rajnera i Elżbiety {(i)–(viii)}: (i) Maria Karolina |Augusta Elżbieta Małgorzata| Urodziła się 6 II 1821 r. w Mediolanie, gdzie również zmarła 23 I 1844 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Pozostała w stanie panieńskim. (ii) Adelajda |Franciszka Maria Rajneria Elżbieta Klotylda| Urodziła się 3 VI 1822 r. w Mediolanie. Jej mężem został 12 IV 1842 r. w kaplicy zamku Stupinigi nieopodal Turynu (Włochy) Wiktor Emanuel II |Maria Albert Eugeniusz Ferdynand Tomasz|, król Sardynii od 1849 r., od 1861 r. pierwszy król zjednoczonych Włoch (ur. Turyn 14 III 1820, zm. Rzym 9 I 1878) – bliski kuzyn Adelajdy, jako że jego ojciec, Karol Albert I |Amadeusz|, król Sardynii, był rodzonym bratem matki Adelajdy, natomiast jego matką była arcyksiężniczka austriacka Maria Teresa z linii toskańskiej (zob. s. 378). Adelajda i Wiktor Emanuel mieli siedmioro dzieci : 1 |Ludwika Teresa Maria| Klotylda (ur. 1843, zm. 1911); jej mężem został w 1859 r. Napoleon |Józef Karol Paweł|, książę Napoléon, hrabia di Moncalieri (ur. 1822, zm. 1891), z którym miała potomstwo. 2 Humbert I |Rajner Karol Emanuel Jan Maria Ferdynand Eugeniusz|, król Włoch (ur. 1844, zamordowany 1900); w 1868 r. poślubił swoją siostrę stryjeczną Małgorzatę |Marię Teresę Joannę| (ur. 1851, zm. 1926),
416
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) córkę Ferdynanda |Marii Alberta Amadeusza Filiberta Wincentego|, księcia Genui, i miał z nią potomstwo. 3 Amadeusz |Ferdynand Maria|, książę Aosty, król Hiszpanii w latach 1870–73 (pod imieniem Amadeusza I) (ur. 1845, zm. 1890); w 1867 r. jego żoną została Maria Wiktoria del Pozzo della Cisterna (ur. 1846, zm. 1876), córka Karola Emanuela, księcia della Cisterna, z którą miał potomstwo, a w 1888 r. ożenił się ze swoją siostrzenicą Marią Letycją |Eugenią Katarzyną Adelajdą|, księżniczką Bonaparte (ur. 1866, zm. 1926), córką księżniczki włoskiej Klotyldy (zob. s. 416), i miał z nią dalsze dzieci. 4 Odo |Eugeniusz Maria|, książę Montferratu (ur. 1846, zm. 1866). 5 Maria Pia (ur. 1847, zm. 1911); w 1862 r. wyszła za Ludwika I |Filipa Marię Ferdynanda Piotra de Alcántara Antoniego Michała Rafaela Gabriela Gonzagę Ksawerego Franciszka de Assis Jana Augusta Juliusza Volfando|, króla Portugalii i Algarve (ur. 1838, zm. 1889), i miała z nim potomstwo. 6 Karol Albert, książę Chablais (ur. 1851, zm. 1854). 7 Wiktor Emanuel, hrabia Genewy (ur. i zm. 1855). Adelajda zmarła w połogu 20 I 1855 r. w Turynie i została pochowana w tamtejszej bazylice Superga – nekropolii dynastii sabaudzkiej. Po jej śmierci Wiktor Emanuel II ożenił się (1869) ze swoją długoletnią metresą, hrabiną Mirafiori e Fontanafredda, z którą miał już dwoje dzieci. (iii) Leopold |Ludwik Maria Franciszek Juliusz Eustorgius Gerhard| Urodził się 6 VI 1823 r. w Mediolanie. Służył w armii austro-węgierskiej, gdzie w 1850 r. osiągnął stopień feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Od 1865 r. był inspektorem cesarskiej marynarki wojennej. 4 I 1867 r. awansował na generała kawalerii, a rok później otrzymał urząd generalnego inspektora cesarskich wojsk inżynieryjnych. Po przebytym w 1868 r. udarze zrezygnował z pełnionych dotąd funkcji i wycofał się z czynnego życia politycznego. Zmarł 24 V 1898 r. w Hernstein (Dolna Austria) i został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w cesarskiej nekropolii w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Nie założył rodziny
417
WŁADCY CZECH I WĘGIER (iv) Ernest |Karol Feliks Maria Rajner Gotfryd Cyriak| Urodził się 8 VIII 1824 r. w Mediolanie. Służył w armii austro-węgierskiej, a od 1845 r. w randze generała-majora (Generalmajor) walczył we Włoszech przeciwko wojskom Garibaldiego. Zwycięstwu Austriaków pod Tassano (1848) zawdzięczał awans na feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Od 1858 r. był dowódcą 11. Korpusu Armii stacjonującego w Budapeszcie, później dowodził 3. Korpusem Armii w Karyntii i Krainie. 4 I 1867 r. wspólnie ze starszym bratem Leopoldem został awansowany do rangi generała kawalerii, a w roku następnym wycofał się z czynnego życia politycznego. Zmarł na zapalenie płuc 4 IV 1899 r. w Arco (północne Włochy) i został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Żoną Ernesta została 26 IV 1858 r. w Laibach (obecnie Lublana, Słowenia) (związek morganatyczny): Alojza Maria Była ona córką Alojzego Skublics de Veilké et Bessenyö i jego żony Borbali Ivankowich. Urodziła się 8 VII 1826 r. w zamku Bessenyö, a zmarła 18 X 1865 r. w Wiedniu. Potomstwo {(a)–(d)}, wykluczone z sukcesji, nosiło nazwisko v on Wal l bu rg, a od 1909 r. Sk u bl ic s: (a) Laura. Urodziła się 18 I 1859 r. w Peszcie (obecnie część Budapesztu), a zmarła niezamężnie po 1900 r. (b) Ernest |Henryk Karol|. Urodził się 12 XII 1859 r. w Peszcie (obecnie Budapeszt). 15 V 1894 r. w Grazu poślubił w ceremonii cywilnej, a 9 V 1899 r. w Wiedniu odbył się jego ślub kościelny z Marią Julianą (ur. Rosenthal 4 VI 1863, zm. Budapeszt 1948), córką Jerzego Schaden oraz Joanny Heiden, z którą miał liczne potomstwo obojga płci. Ernest Skublics zmarł 9 V 1920 r. w Budapeszcie. (c) Henryk. Urodził się 27 VI 1861 r. w Wiedniu, a zmarł bezżennie i bezpotomnie 2 II 1888 r. w Krems (Austria). (d) Klotylda. Urodziła się 12 VIII 1863 r. w Laibach (obecnie Lublana, Słowenia). 17 VIII 1884 r. w Absam (Tyrol) wyszła za mąż za Sedula Peggera (ur. Laas 1 IX 1843, zm. Gnes 5 I 1891), syna Józefa Peggera i Franciszki Gerschler, a 11 V 1898 r. w Wiedniu jej mężem został Eugeniusz Szmic, Edler von Majdangrad (ur. Brecia 24 VIII 1846, zm. 19...). Zmarła w bliżej nieokreślonym czasie po 1900 r.
418
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (v) Zygmunt |Leopold Rajner Maria Ambroży Walenty| Urodził się 7 I 1826 r. w Mediolanie. W 1848 r. został mianowany pułkownikiem, a niedługo potem generałemmajorem (Generalmajor) armii austriackiej. 7 I 1856 r. uzyskał awans do stopnia feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Zmarł bezżennie i bezpotomnie 15 XII 1891 r. w Wiedniu i został pochowany w mauzoleum na cmentarzu miejskim w Gmünd (Dolna Austria). (vi) Rajner |Ferdynand Maria Jan Ewangelista Franciszek Ignacy| Dla odróżnienia od ojca zwano go Młodszym. Urodził się 11 I 1827 r. w Wiedniu. Poświęcił się karierze politycznej. 4 II 1861 r. został przez Franciszka Józefa I mianowany przewodniczącym Austriackiej Rady Ministrów (premierem). Urząd ów złożył 26 VI 1865 r., a w 1868 r. uzyskał stanowisko przewodniczącego landwery w Austriackiej Radzie Stanu, które dzierżył do 1908 r. Był również kuratorem Austriackiej Akademii Nauk oraz protektorem Austriackich Muzeów. Do sprawowanych godności cywilnych dołączył arcyksiążę 19 X 1874 r. wysoki stopień feldcechmistrza (Feldzeugmeister) armii austro-węgierskiej. Zmarł 27 I 1913 r. w Wiedniu i został pochowany w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Żoną arcyksięcia Rajnera (Młodszego) została zaślubiona 21 II 1852 r. w Wiedniu : Maria Karolina |Ludwika Krystyna| Była ona kuzynką małżonka, wywodziła się z cieszyńskożywieckiej linii Domu Austriackiego jako córka arcyksięcia Karola (zob. s. 379). Urodziła się 10 IX 1825 r. w Wiedniu. W latach 1844–52 była przełożoną żeńskiej fundacji klasztornej Terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) w Pradze. Zmarła bezdzietnie 17 VII 1915 r. w Baden pod Wiedniem i spoczęła u boku małżonka w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. (vii) Henryk |Antoni Maria Rajner Karol Grzegorz| Urodził się 9 V 1828 r. w Mediolanie. W 1852 r. uzyskał stopień pułkownika (Oberst), a w 1858 r. generała-majora (Generalmajor) armii austriackiej. W sierpniu 1863 r. został awansowany do stopnia feldmarszałka-lejtnanta (Feld-
419
WŁADCY CZECH I WĘGIER marschalleutnant), a 3 III 1864 r. otrzymał stanowisko komendanta wojskowego okręgu Grazu, które złożył 19 IX 1867 r. Po zawarciu morganatycznego małżeństwa 4 II 1868 r. utracił wszystkie tytuły oraz prawa dynastyczne i przyjął tytuł hrabiego von Waideck, w tym samym dniu zrezygnował z rangi feldmarszałka i został wykluczony z armii. W 1872 r. cesarz Franciszek Józef I na powrót przyznał mu tytuł arcyksięcia oraz wszystkie pozostałe godności cywilne i wojskowe. Henryk zmarł na zapalenie płuc 30 XI 1891 r. w Wiedniu, zaledwie kilka godzin po swojej żonie, i został wraz z nią pochowany u boku swoich rodziców w kościele Wniebowstąpienia NMP w Bozen (obecnie Bolzano, Włochy). Żoną Henryka została poślubiona 4 II 1868 r. w Bozen (małżeństwo morganatyczne): Leopoldyna Jej ojcem był Ignacy Hoffmann (Hoffman), a matką Anna Haüsner. Urodziła się 29 XI 1842 r. w Krems (Austria). 24 IX 1872 r. została z nadania cesarza Franciszka Józefa I panią (Frau) von Waideck, a 25 II 1878 r. uzyskała tytuł baronowej (Freifrau) von Waideck. Zmarła na zapalenie płuc 29 XI 1891 r. w Wiedniu i została pochowana w kościele Wniebowstąpienia NMP w Bozen (wł. Bolzano). Córka (wykluczona z sukcesji): (a) Maria Rajneria. Urodziła się 21 VII 1872 r. w Lucernie. 18 II 1892 r. z nadania cesarza Franciszka Józefa I została podniesiona do godności hrabiny von Waideck, a 26 VII tego roku w Wiedniu odbył się jej ślub z Henrykiem Lucchesi Palli, 9. księciem di Campofranco oraz 9. księciem della Grazia od 1911 r. (ur. Brunnsee 9 VIII 1861, zm. zamek Alleg 1 III 1924), synem |Marii| Adinolfa |Leopolda Antoniego Hektora| Lucchesi Palli, 8. księcia di Campofranco i 8. księcia della Grazia, i Nicoletty Lukrecji Ruffo, córki Wincentego Ruffo, księcia della Motta, San Giovanni e Bagnara. Miała z nim córkę. Zmarła 17 II 1936 r. w Gries nieopodal Bozen (obecnie Bolzano, Włochy) i została pochowana na cmentarzu w Bozen.
(viii) Maksymilian |Karol Maria Rajner Józef Marceli| Urodził się 16 I 1830 r. w Mediolanie, gdzie zmarł 16 III 1839 r. Został pochowany w krypcie Santa Maria della Scala w mediolańskim kościele św. Fidelisa.
420
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 15 Ludwik |Józef Antoni Jan| Urodził się 13 XII 1784 r. we Florencji. Od wczesnej młodości był sposobiony do kariery wojskowej. Był generalnym inspektorem granic cesarstwa, dowodził jednym z korpusów armijnych (dowództwo złożył po klęsce pod Abensbergiem 20 IV 1809 r.), a w 1809 r. otrzymał awans do rangi feldmarszałka. Po śmierci feldmarszałka Colloredo-Mansfelda w 1822 r. objął po nim godność generalnego dyrektora artylerii armii austriackiej. Zgodnie z testamentem cesarza Franciszka I z dnia 4 III 1835 r. Ludwik został przewodniczącym Tajnej Konferencji Państwowej (Geheime Staatskonferenz) – organu doradczego przy nowym cesarzu, ociężałym umysłowo Ferdynandzie I (w poniższym opracowaniu figuruje on jako król czesko-węgierski Ferdynand V), jednak faktyczną władzę sprawował książę Klemens Metternich. Konferencja została rozwiązana po wybuchu rewolucji Wiosny Ludów 20 III 1848 r., a sam Ludwik wycofał się z życia publicznego. Zmarł 21 XII 1864 r. w Wiedniu i został pochowany w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w nekropolii Domu Austriackiego mieszczącej się w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce arcyksięcia spoczęło tradycyjnie w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie należącej do kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu kaplicy św. Jerzego. Nie założył rodziny. 16 Rudolf |Jan Józef Rajner| Urodził się 8 I 1788 r. w Pizie. Początkowo był przeznaczony do kariery wojskowej, później jednak, ze względu na stan zdrowia i osobiste zapatrywania, zaczęto go sposobić do stanu duchownego. 19 III 1805 r. przyjął niższe święcenia kapłańskie, a 24 VI tego roku został wybrany koadiutorem Ołomuńca przy arcybiskupie Teodorze von Colloredo. Po śmierci tegoż 15 IX 1811 r. Rudolf zrezygnował jednak z godności arcybiskupiej i przeszedł do laikatu. Arcybiskupem ołomunieckim został wybrany dopiero 24 III 1819 r., a na konsystorzu w dniu 4 VI tego roku uzyskał godność kardynała – kapelusz przyjął z rąk nuncjusza papieskiego 28 IX 1819 r. w Wiedniu. 26 IX 1819 r. został konsekrowany, a 9 III 1820 r. uroczyście wprowadzony na tron arcybiskupi w Ołomuńcu. Zmarł 24 VII 1831 r. w Baden nieopodal Wiednia i spoczął w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w wiedeńskim kościele kapucynów. Serce arcybiskupa złożono natomiast w katedrze w morawskim Ołomuńcu.
421
WŁADCY CZECH I WĘGIER Leopold II pozostawił także następujące potomstwo naturalne : z Liwią Raimondi, tancerką: 1 Ludwik. Urodził się w 1788 r. we Włoszech (we Florencji ?). Po wstąpieniu ojca na tron cesarski (1790) wraz z matką i jej rodziną przeniósł się do Wiednia, jednak po rychłej śmierci cesarza w 1792 r. musieli oni opuścić stolicę cesarstwa. Ludwik zmarł na gruźlicę w 1814 r.
LEOPOLD II Zmarł na zapalenie płuc 1 III 1792 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jego ciało spoczęło w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, serce umieszczono w srebrnej urnie w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne cesarza złożono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w wiedeńskiej katedrze św. Stefana (Szczepana). Jego następcą został najstarszy syn Franciszek. Literatura Na polskim rynku wydawniczym nie ukazała się jak dotąd osobna biografia Leopolda II; krótki szkic zawarty został, obok biografii m.in. Rudolfa II, Leopolda I, Karola VI, Marii Teresy, Józefa II, Franciszka I, Franciszka Józefa I i Karola I, w książce F. Weissensteinera Habsburgowie (Warszawa 2011). Spośród grona licznych potomków Leopolda II polskich biografii doczekało się dotychczas dwoje potomków linii cieszyńskożywieckiej : T. Snyder: Czerwony książę (Warszawa 2010) – biografia arcyksięcia Wilhelma (zm. 1948), niedoszłego króla Ukrainy (zob. s. 400). Księżna. Wspomnienia o polskich Habsburgach (Żywiec 2009) – jest to obszerny wywiad ze zmarłą w 2012 r. Marią Krystyną Habsburg, księżną von Altenburg (zob. s. 397), przeprowadzony przez A. Tracza i K. Błechę.
422
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
FRANCISZEK I O J C I E C : Leopold II (zob. s. 370). M A T K A : Maria Ludwika hiszpańska (zob. s. 370 w biogr. Leopolda II). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 371 w biogr. Leopolda II.
FRANCISZEK I Urodził się 12 II 1768 r. we Florencji i na chrzcie otrzymał imiona Franciszek Józef Karol. Od 1784 r. przebywał zgodnie z życzeniem stryja Józefa II na jego dworze w Wiedniu, zaś po wstąpieniu na tron Leopolda II w 1790 r. został kronprinzem. Śmierć ojca 1 III 1792 r. uczyniła go arcyksięciem Austrii, królem Czech i Węgier (pod imieniem Franciszka I), władcą Niderlandów Austriackich oraz księciem Mediolanu i Mantui. 6 VI 1792 r. w kościele NMP w Budzie (obecnie Budapeszt), zwanym popularnie kościołem Macieja, miała miejsce koronacja Franciszka na króla węgierskiego, 5 VII 1792 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) pod imieniem Franciszka II (koronowany 14 VII 1792 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie), a 9 VIII w katedrze św. Wita przy zamku w Pradze ukoronowano go na króla Czech. 25 X 1795 r. przyjął tytuł wielkiego księcia Krakowa, a w 1797 r. – księcia Friulu i Cattaro. Na mocy pokoju w Campo Formio 18 X 1797 r. utracił Lombardię z Mediolanem oraz Niderlandy. 10 VIII 1804 r. przyjął oficjalny tytuł dziedzicznego cesarza Austrii wraz z imieniem Franciszka I (koronacja nie była praktykowana), a 6 VIII 1806 r. zrezygnował z godności zwierzchnika Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wieńcząc tym samym jego tysiącletnią historię. 28 IV 1814 r. na powrót został księciem Mediolanu, a 7 IV 1815 r. królem Lombardo-Wenecji. Zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego 10 VI 1815 r. otrzymał nadto królestwa Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii i Galicji, a także księstwa Salzburga, Ragusa i Zara oraz Trydent i Brixen.
423
WŁADCY CZECH I WĘGIER Pierwszą żoną Franciszka I została zaślubiona 6 I 1788 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Elżbieta |Wilhelmina Ludwika| Jej ojcem był Fryderyk II Eugeniusz, książę Wirtembergii, matką zaś |Fryderyka Zofia| Dorota, córka Fryderyka Wilhelma, margrabiego brandenburskiego na Schwedt. Urodziła się 21 IV 1767 r. w Treptow an der Rega, a zmarła w połogu 18 II 1790 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Franciszkańskiej (Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Córka: 1 Ludwika |Elżbieta Franciszka| Urodziła się 18 II 1790 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarła 24 VI 1791 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów w Wiedniu, serce arcyksiężniczki spoczęło zgodnie z tradycją w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów przy Hofburgu, natomiast organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Drugą żoną Franciszka I została poślubiona per procura 15 VIII 1790 r. w Neapolu i osobiście 19 IX 1790 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Maria Teresa |Karolina Józefina| Była ona córką Ferdynanda IV |Antoniego Paskala Jana Nepomucena Serafina Januarego Benedykta|, króla Neapolu i Sycylii, od 1815 r. króla Obojga Sycylii pod imieniem Ferdynanda I, potomka bocznej linii dynastii Burbonów, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). Urodziła się 6 VII 1772 r. w Neapolu. 10 VI 1792 r. w kościele NMP (Macieja) w Budzie miała miejsce jej koronacja na królową Węgier, a 12 VIII w katedrze św. Wita przy zamku praskim koronowano ją na królową Czech. Zmarła w połogu 13 VI 1807 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Franciszkańskiej (Franzensgruft) w obrębie nekropolii cesarskiej w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów, natomiast organy wewnętrzne cesarzowej spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu.
424
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Potomstwo {1–12}: 1 Maria Ludwika |Leopoldyna Franciszka Teresa Józefa Łucja| Urodziła się 12 XII 1791 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 11 III 1810 r. w kościele augustianów w Wiedniu odbył się jej ślub per procura, 1 IV 1810 r. w pałacu Saint-Cloud pod Paryżem miał miejsce ślub osobisty w ceremonii cywilnej, zaś następnego dnia w paryskim Luwrze odbyła się ceremonia kościelna, którą powtórzono (i połączono z koronacją arcyksiężniczki na cesarzową Francuzów) w dniu 11 IV 1810 r. w katedrze Notre Dame w Paryżu – małżonkiem został Napoleon I, cesarz Francuzów w latach 1804–14 i w 1815 r., król Włoch w latach 1805–14, suwerenny książę wyspy Elba w latach 1814–15 (ur. Ajaccio, Korsyka 15 VIII 1769, zm. Longwood, wyspa św. Heleny 5 V 1821), syn Karola Bonaparte (Buonaparte), adwokata, i jego żony Marii Letycji, córki Jana Patryka Hieronima Ramolino. Pierwszą żoną Napoleona I była w latach 1796–1809 Józefina Tascher de la Pagerie – małżeństwo to było bezdzietne i zakończył je rozwód; z Marią Ludwiką dochował się on syna: 1 Napoleon Franciszek |Józef Karol|, zwany Orlątkiem, król Rzymu 1811–14, tytularny cesarz Francuzów pod imieniem Napoleona II od 1815 r. (usunięty w tym samym roku), książę Reichstadtu od 1818 r. (ur. 1811, zm. 1832). 9 VI 1815 r. Maria Ludwika otrzymała tytuł księżnej Parmy, Piacenzy i Guastalli. Jej drugim mężem (morganatycznym) został 7 IX 1821 r. w Parmie Adam Adalbert, hrabia von Neipperg, feldmarszałek-lejtnant (Feldmarschalleutnant) armii austriackiej (ur. Wiedeń 8 IV 1775, zm. Parma 22 II 1829), syn Leopolda |Józefa Jana Nepomucena|, hrabiego von Neipperg, i |Marii Ludwiki| Wilhelminy, córki Karola Ferdynanda, hrabiego von Hatzfeld zu Wildenburg. Adam Adalbert von Neipperg był wdowcem po Teresie (zm. 1815), córce Antoniego, hrabiego von Pola, z którą miał czterech synów. Maria Ludwika miała z nim dalszych troje dzieci, noszących tytuł hrabiów von Montenuovo: 2 Albertyna Maria (ur. 1817, zm. 1867); w 1833 r. została żoną Ludwika Sanvitale, hrabiego di Fontanellato (ur. 1799, zm. 1876), i miała z nim potomstwo. 3 Wilhelm Albrecht, hrabia, od 1864 r. 1. książę von Montenuovo (ur. 1819, zm. 1864); w 1850 r. poślubił Julianę |Franciszkę Marię Stefanię| (ur. 1827, zm. 1871), córkę Jana Baptysty, hrabiego von Némét-Ujvár, z którą miał potomstwo.
425
WŁADCY CZECH I WĘGIER
2 3
4
5
4 Matylda (ur. 1822, zm. w dzieciństwie). 5 Gustaw (ur. 1823, zm. w dzieciństwie). Trzecim mężem Marii Ludwiki został poślubiony potajemnie 17 II 1834 r. w Parmie (związek morganatyczny) Karol Renat, hrabia de Bombelles, ambasador francuski na dworze parmeńskim (ur. Wersal pod Paryżem 6 XI 1784 (1785 ?), zm. tamże 30 V 1856), syn Marka Antoniego |Marii|, markiza de Bombelles, i Andżeliki Szarlotty, córki Ludwika, barona de Mackau ; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Maria Ludwika zmarła 17 XII 1847 r. w swojej rezydencji w Parmie i została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w wiedeńskim kościele kapucynów. FERDYNAND V (zob. s. 445). Maria Karolina |Leopoldyna Franciszka Teresa Józefa Medarda| Urodziła się 8 VI 1794 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarła 16 III 1795 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów, a organy wewnętrzne spoczęły obok urn mieszczących wnętrzności innych Habsburgów w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana). Karolina Ludwika |Leopoldyna| Urodziła się 9 XII 1795 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie również zmarła 30 VI 1799 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) u wiedeńskich kapucynów, zabalsamowane serce spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów, zaś organy wewnętrzne złożono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Maria Leopoldyna |Józefa Karolina| Urodziła się 23 I 1797 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Dnia 13 V 1817 r. w kościele augustianów w Wiedniu poślubiła per procura, a 6 XI tego roku w kaplicy królewskiej w pałacu miejskim w Rio de Janeiro osobiście Piotra |de Alcántara Franciszka Antoniego Jana Karola Ksawerego de Paula Michała Rafaela Joachima Józefa Gonzagę Paskala Cypriana Serafina|, od 1822 r. cesarza Brazylii (pod imieniem Piotra I), od 1826 r. króla Portugalii i Algarve (jako Piotr IV; abdykował w tym samym roku na rzecz córki) (ur. Queluz 12 X 1798, zm. tamże 24 IX 1834), syna Jana VI |Marii Józefa Franciszka Ksawerego de Paula Ludwika Antoniego Dominika
426
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Rafaela|, króla Portugalii i Algarve z dynastii Bragança, i jego żony Szarlotty Joachimy |Teresy Kajetany|, córki Karola IV |Antoniego Paskala Franciszka Ksawerego Jana Nepomucena Józefa Januarego Serafina Diego|, króla Hiszpanii. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Maria II da Glória |Joanna Szarlotta Leopoldyna Izydora da Cruz Franciszka Ksawera de Paula Michalina Gabriela Rafaela Ludwika Gonzaga|, królowa Portugalii i Algarve (ur. 1819, zm. 1853); pierwszym jej mężem został w 1834 r. August |Karol Eugeniusz Napoleon|, książę Leuchtenbergu, kreowany księciem portugalskim oraz księciem de Santa Cruz (ur. 1810, zm. 1835, krótkotrwałe to małżeństwo pozostało bezdzietne), a drugim, poślubiony w 1836 r. Ferdynand |August Franciszek Antoni|, książę sasko-koburski z linii na Gotha (Sachsen-Coburg-Gotha), kreowany królem-małżonkiem Portugalii i Algarve pod imieniem Ferdynanda II (ur. 1816, zm. 1885), z którym miała potomstwo. 2 Michał (ur. i zm. 1820). 3 Jan |Karol Piotr Leopold|, książę Beira (ur. 1821, zm. 1822). 4 Januaria |Maria Joanna Szarlotta Leopoldyna Kandyda Franciszka Ksawera de Paula Michalina Gabriela Rafaela Gonzaga|, księżniczka cesarska (następczyni tronu) Brazylii (ur. 1822, zm. 1901); jej mężem został w 1844 r. Ludwik |Karol Maria Józef|, książę sycylijski, hrabia Aquila (ur. 1824, zm. 1897), z którym miała potomstwo. 5 Paula |Marianna Joanna Szarlotta| (ur. 1823, zm. 1833). 6 Franciszka |Karolina Joanna Szarlotta Leopoldyna Romana Ksawera de Paula Michalina Rafaela Gabriela Gonzaga| (ur. 1824, zm. 1898); w 1843 r. poślubiła Franciszka |Ferdynanda Filipa Ludwika Marię|, księcia orleańskiego, księcia Joinville (ur. 1818, zm. 1900), z którym miała potomstwo. 7 Piotr II |de Alcántara Jan Karol Leopold Salwator Bibian Franciszek Ksawery de Paula Leokadiusz Michał Rafael Gabriel Gonzaga|, cesarz Brazylii (1825, zm. 1891); jego żoną została w 1843 r. Teresa |Maria Krystyna| (ur. 1822, zm. 1889), córka Franciszka I |Januarego Józefa Ksawerego Jana Baptysty|, króla Obojga Sycylii, z którą miał potomstwo. Maria Leopoldyna zmarła 11 XII 1826 r. w pałacu Boa Vista w Rio de Janeiro wskutek poronienia spowodowanego kopnięciem przez męża. Została początkowo pochowana w klasztorze
427
WŁADCY CZECH I WĘGIER Ajuda w Rio de Janeiro, skąd po jego rozebraniu w 1911 r. szczątki cesarzowej przeniesiono do klasztoru św. Antoniego, a w 1954 r. uroczyście pochowano w mauzoleum Ipiranga w São Paulo. Po jej śmierci Piotr I (IV) ożenił się powtórnie (1829 r.) z Amelią, córką Eugeniusza, księcia Leuchtenbergu i Eichstädt, z którą dochował się córki. 6 Maria Klementyna |Franciszka Józefa| Urodziła się 1 III 1798 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 28 VII 1816 r. w kaplicy pałacowej w Schönbrunn pod Wiedniem poślubiła Leopolda |Jana Józefa Michała Franciszka di Paola Salwatora Kaspra Melchiora Baltazara Januarego Karola Paskala Filipa Neri Beniamina|, księcia Salerno od 1817 r. (ur. Neapol 2 VII 1790, zm. tamże 10 III 1851), syna króla Obojga Sycylii Ferdynanda I (IV) z dynastii Burbonów i arcyksiężniczki austriackiej Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). Miała z nim następujące potomstwo: 1 Maria Karolina |Augusta| (ur. 1822, zm. 1869); w 1844 r. wyszła za mąż za Henryka |Eugeniusza Filipa Emanuela|, księcia orleańskiego, księcia Aumâle (ur. 1822, zm. 1897), i miała z nim potomstwo. 2 Ludwik Karol (ur. i zm. 1824). Maria Klementyna zmarła 3 IX 1881 r. w zamku Chantilly (Francja) i została pochowana w kaplicy św. Ludwika w Dreux, stanowiącej nekropolię orleańskiej linii Burbonów. 7 Józef Franciszek |Leopold| Urodził się 9 IV 1799 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarł 30 VI 1807 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. Został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego serce spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego należącej do wiedeńskiego kościoła augustianów, a organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). 8 |Maria| Karolina Ferdynanda |Teresa Józefina Demetria| Urodziła się 8 IV 1801 r. w wiedeńskim zamku Hofburg. Jej mężem został zaślubiony per procura 26 IX 1819 r. w kościele augustinanów przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 7 X tego roku w Dreźnie Fryderyk August II |Albert Maria Klemens Józef Wincenty Alojzy Nepomucen Jan Baptysta Mikołaj Rafael Piotr Ksawery Franciszek de Paula Wenancjusz Feliks|, król Saksonii od 1836 r.
428
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (ur. Drezno 18 V 1797, zginął w wypadku w Brennbüchel koło Imst, Tyrol 9 VIII 1854), syn Maksymiliana |Marii Józefa Antoniego Jana Baptysty Jana Ewangelisty Ignacego Augustyna Ksawerego Alojzego Jana Nepomucena Januarego Hermenegilda Anioła Paschalisa|, księcia saskiego z albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i zaślubionej mu Karoliny |Marii Teresy Józefy|, księżniczki parmeńskiej, córki arcyksiężniczki austriackiej Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier); małżeństwo to pozostało bezdzietne. Karolina Ferdynanda zmarła 22 V 1832 r. w zamku Pillnitz nieopodal Drezna i została pochowana w Wielkiej Krypcie (Grösse Gruft) w drezdeńskim kościele dworskim (Hofkirche). Król Fryderyk August II ożenił się powtórnie (1819) z Marią Anną, córką Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii, rodzoną siostrą cesarzowej Karoliny Augusty, czwartej żony Franciszka I. 9 Franciszek Karol |Józef| Urodził się 7 XII 1802 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jak wszycy mężczyźni należący do dynastii służył w austriackiej armii, osiągając rangę generała-feldmarszałka. Po śmierci ojca i wstąpieniu na tron starszego brata Ferdynanda (1835 r.) został kronprinzem (następcą tronu) cesarstwa austriackiego, królestw Czech i Węgier oraz innych habsburskich posiadłosci. Od 4 III 1835 r. zasiadał także, obok arcyksięcia Ludwika (zob. s. 421 w biogr. Leopolda II), kanclerza Metternicha oraz hrabiego Kolowrata, w Tajnej Konferencji Państwowej (Geheime Staatskonferenz), zarządzającej państwem w zastępstwie niezdolnego do sprawowania rządów cesarza Ferdynanda I (króla Ferdynanda V). Tajna Konferencja została rozwiązana 20 III 1848 r., a jej członkowie otrzymali dymisje. 2 XII tego roku w Ołomuńcu arcyksiążę dołączył dobrowolne zrzeczenie się praw sukcesyjnych do aktu abdykacyjnego starszego brata Ferdynanda. Zmarł 8 III 1878 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, prawdopodobnie wskutek raka jelita. Został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów w Wiedniu. Był ostatnim członkiem Domu Austriackiego, wobec którego zastosowano tradycyjny ryt pogrzebowy dynastii : zabalsamowane serce złożono w tzw. Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, zaś organy wewnętrzne w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana).
429
WŁADCY CZECH I WĘGIER Franciszek Karol poślubił 4 XI 1824 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : |Fryderykę| Zofię |Dorotę Wilhelminę| Była córką Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii z palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów (gałąź Zweibrücken-Birkenfeld), oraz jego drugiej żony |Fryderyki| Karoliny |Wilhelminy|, córki Karola Ludwika, księcia badeńskiego. Urodziła się 27 I 1805 r. na zamku w Monachium, a zmarła 28 V 1872 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Spoczywa w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Potomstwo {(i)– (vi)}: (i) FRANCISZEK JÓZEF I (zob. s. 446). (ii) Ferdynand Maksymilian |Józef Maria| Urodził się 6 VII 1832 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Po wstąpieniu Franciszka Józefa na tron 2 XII 1848 r. został następcą tronu (kronprinzem); był nim do narodzin arcyksięcia Rudolfa (21 VIII 1858). Służył w marynarce cesarskiej ; w 1851 r. uzyskał stopnień porucznika (Leutnant), a w 1853 r. został kapitanem. 1 X 1854 r. otrzymał awans na kontradmirała (Konteradmiral, Kontreadmiral) oraz stanowisko głównodowodzącego marynarki austriackiej. 28 II 1857 r. cesarz mianował go wicekrólem Lombardo-Wenecji, lecz Maksymilian zmuszony był złożyć godność 20 IV 1859 r., krótko po wybuchu włoskiej wojny wyzwoleńczej. W tym samym roku meksykańscy monarchiści zaproponowali mu koronę. 9 IV 1864 r. w swoim zamku Miramar nieopodal Triestu zrzekł się praw sukcesyjnych i tytułu arcyksięcia, a 10 IV został proklamowany cesarzem Meksyku pod imieniem Maksymiliana I ; na meksykańskim wybrzeżu wylądował 28 V tegoż roku. 11 V 1867 r. podjął próbę ucieczki ze swojej stolicy przed nacierającą armią republikańską, został jednak schwytany i zmuszony do abdykacji (15 V). W nadziei na uratowanie brata Franciszek Józef I przywrócił mu wówczas prawa dynastyczne w Austro-Węgrzech, na nic się to nie zdało i Maksymiliana postawiono przed sądem wojskowym, który orzekł karę śmierci. Wyrok został wykonany przez rozstrzelanie 19 VI 1867 r. w Cerro de las Campanas w Queretaro. Ciało przewieziono do Triestu, a stamtąd odtransportowano do Wiednia i złożono w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów.
430
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Żoną Ferdynanda Maksymiliana została pośubiona podczas ceremonii cywilnej 27 VII 1857 r. w Gabinecie Błękitnym pałacu królewskiego w Brukseli oraz tego samego dnia w trakcie ceremonii kościelnej, która odbyła się w kaplicy pałacu królewskiego: |Maria| Szarlotta |Amelia Augusta Wiktoria Klementyna Leopoldyna| Była ona córką Leopolda I |Jerzego Chrystiana Fryderyka|, króla Belgów z dynastii sasko-koburskiej (Sachsen-CoburgGotha), oraz jego drugiej żony Ludwiki Marii |Teresy Karoliny Izabeli|, córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów, potomka orleańskiej linii dynastii Burbonów. Urodziła się 7 VI 1840 r. w zamku Laeken pod Brukselą. W 1864 r. towarzyszyła małżonkowi do Meskyku. Szukając poparcia dla sprawy męża 9 VI 1866 r. odpłynęła do Europy, gdzie bezskutecznie zabiegała o pomoc u Napoleona III oraz u papieża Piusa IX. Po straceniu Maksymiliana postradała zmysły. Zmarła w odosobnieniu 19 I 1927 r. w zamku Bouchout nieopodal Brukseli i została pochowana w kościele Notre Dame (Naszej Pani) w zamku Laeken pod Brukselą. Małżeństwo pozostało bezdzietne. (iii) Karol Ludwik |Józef Maria| Urodził się 30 VII 1833 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 30 VII 1855 r. został z ramienia cesarza Franciszka Józefa I gubernatorem Tyrolu i Przedarulanii, zaś w początku lat 60. XIX w. był brany pod uwagę jako kandydat do mającego na nowo powstać Królestwa Polskiego, z planów tych jednak nic nie wyszło. Ze stanowiska gubernatora zrezygnował 11 VII 1861 r. pod naciskiem tyrolskich kół liberalnych, zarzucających mu niestosowanie się do wydanych w latach 1860–61 dyplomu październikowego i patentu lutowego. Po tym czasie arcyksiążę wycofał się z czynnego życia politycznego. Jednocześnie, jak każdy mężczyzna w Domu Austriackim, służył w armii cesarskiej, gdzie 10 III 1861 r. otrzymał stopień feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant), a 28 X 1884 r. – generała kawalerii. Po śmierci arcyksięcia Rudolfa 30 I 1889 r. został następcą tronu (kronprinzem) Austro-Węgier. Zmarł na tyfus, którego nabawił się podczas pielgrzymki do Palestyny po wypiciu wody z rzeki Jordan, 19 V 1896 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem.
431
WŁADCY CZECH I WĘGIER Został pochowany obok rodziców w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Pierwszą żoną Karola Ludwika została poślubiona 4 XI 1856 r. w kościele dworskim (Hofkirche) w Dreźnie : Małgorzata |Karolina Fryderyka Cecylia Augusta Amalia Józefina Elżbieta Maria Joanna| Była ona córką Jana |Nepomucena Marii Józefa Antoniego Ksawerego Wincentego Alojzego Franciszka de Paula Stanisława Bernarda Pawła Feliksa Damazego|, króla Saksonii z albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Amalii Augusty, córki Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii. Urodziła się 24 V 1840 r. w Dreźnie, a zmarła na tyfus 15 IX 1858 r. w Villa Reale w Monzie (Włochy). Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, zaś jej serce złożono w kościele zamkowym w Innsbrucku (Tyrol). Krótkotrwałe to małżeństwo pozostało bezdzietne. Drugą żoną Karola Ludwika została poślubiona per procura 16 X 1862 r. w pałacu Kwirynalskim w Rzymie i osobiście 21 X tego roku w kaplicy Pałacu Dożów w Wenecji : Maria Anuncjata |Izabela Filomena Sabasia| Była pierwszą córką i czwartym dzieckiem Ferdynanda II |Karola|, króla Obojga Sycylii z dynastii Burbonów, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Teresy z linii cieszyńskożywieckiej (zob. s. 381 w biogr. cesarza Leopolda II). Urodziła się 24 III 1843 r. w pałacu w Casercie (Włochy), a zmarła na gruźlicę 4 V 1871 r. w Pałacu Arcyksiążęcym (Erzherzoglisches Palais) na Favoritenstraße w Wiedniu. Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów. Potomstwo {(a)–(d)}: (a) Franciszek Ferdynand |Karol Ludwik Józef Maria| Urodził się 18 XII 1863 r. w pałacu Khuenburg na Sackstraße Nr. 18 w Grazu (Styria). Po śmierci w r. 1875 Franciszka V, ostatniego księcia Modeny (zob. s. 361 w biogr. Marii Teresy), został zgodnie z jego testamentem spadkobiercą roszczeń oraz posiadłości modeńskiej rodziny książęcej i przyjął nazwisko „von Österreich-Este (d’Austria-Este)”. Od młodości był
432
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) przeznaczony do kariery wojskowej, którą rozpoczął 23 IV 1877 r. awansem do stopnia porucznika (Leutnant). W 1883 r. uzyskał przeniesienie z piechoty do kawalerii. 24 X 1885 r. został rotmistrzem (Rittmeister), 25 X 1888 r. majorem, 26 IV 1890 r. pułkownikiem (Oberst), a 25 X 1892 r. generałem-majorem (Generalmajor). 26 IV 1896 r. otrzymał awans na feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Po śmierci ojca 19 V tego roku został następcą tronu (kronprinzem) Austro-Węgier. 28 IV 1899 r. cesarz mianował go generałem kawalerii, a w 1902 r. admirałem (Admiral) marynarki cesarskiej. Uwieńczeniem kariery wojskowej arcyksięcia było objęcie przez niego w 1913 r. urzędu generalnego inspektora armii Austro-Węgier. 28 VI 1914 r. podczas wizyty w Sarajewie, stolicy Bośni, Franciszek Ferdynand i jego żona padli ofiarą zamachu serbskiego anarchisty Gawriła Principa. Postrzeleni śmiertelnie, zmarli po przewiezieniu do Konaku, kwatery generała Potiorka, szefa kraju. Ciała małżonków odtransportowano do Austrii i złożono w krypcie kościoła zamkowego w Artstetten (Dolna Austria). Żoną Franciszka Ferdynanda została 1 VII 1900 r. w kaplicy św. Franciszka Serafina w zamku Reichstadt (obecnie Zákupy, Czechy) (związek morganatyczny): Zofia |Maria Józefina Albina| Była ona córką Bogusława, hrabiego Chotek von Chotkova und Wognin, oraz Wilhelminy, córki Józefa, hrabiego Kinsky von Wchinitz und Tettau. Urodziła się 1 III 1868 r. w Stuttgarcie. W dniu ślubu z następcą tronu 1 VII 1900 r. została podniesiona do dziedzicznej godności książęcej (Fürstin) jako księżna von Hohenberg (predykat Książęca Łaskawość), a 4 X 1909 r. otrzymała od cesarza wyższy tytuł książęcy (Herzogin) wraz z predykatem Wysokość. Zginęła od kul zamachowca 28 VI 1914 r. w Sarajewie ; oczekiwała wówczas szóstego dziecka. Została pochowana wraz z małżonkiem u jego boku w Artstetten (Dolna Austria) Dzieciom {(i)–(v)}, wykluczonym z sukcesji, przysługiwał dziedziczny tytuł k si ążąt (Fü rste n) v on Hohe nbe rg :
433
WŁADCY CZECH I WĘGIER (i) Zofia |Maria Franciszka Antonia Ignacja Alberta|. Urodziła się 24 VII 1901 r. w zamku Konopischt (Czechy), a 8 IX 1920 r. w Tetschen an der Elbe wyszła za mąż za Fryderyka |Leopolda Józefa Huberta Marię|, hrabiego von Nostitz-Rieneck (ur. Praga 1 XI 1891, zm. Graz 29 XII 1973), syna Erwina Feliksa, hrabiego von Nostitz-Rieneck, oraz Amelii, córki Leopolda, hrabiego von Podstatstzky-Lichtenstein. Z małżeństwa tego dochowała się czworga dzieci. Zmarła 27 X 1990 r. w zamku Thannhausen (Styria) i spoczęła na cmentarzu w Weizbergu nieopodal Thannhausen. (ii) Maksymilian |Karol Franciszek Michał Hubert Antoni Ignacy Józef Maria|. Urodził się 28 IX 1902 r. w należącym do ojca zamku Górny Belweder w Wiedniu. Dnia 31 VIII 1917 r. cesarz Karol I podniósł go do godności 1. księcia (Herzog) von Hohenberg. W 1918 r. Maksymilian zamieszkał w Wiedniu. Po anszlusie (w 1938 r.), któremu głośno się sprzeciwiał, wraz z młodszym bratem Ernestem został aresztowany i umieszczony w obozie koncentracyjnym w Dachau. Zwolniono go w 1940 r., po czym umieszczono w areszcie domowym w zamku Artstetten. Wolność odzyskał po wyzwoleniu Austrii przez wojska sowieckie w 1945 r. Sprawował następnie, przez niemal dwie kadencje, urząd burmistrza (starosty) Artstetten (Dolna Austria), który złożył w 1958 r. po fiasku negocjacji w sprawie powrotu do Austrii członków dynastii habsbursko-lotaryńskiej – był w tej sprawie pełnomocnikiem dra Ottona Habsburga (arcyksięcia Ottona) w jego rozmowach z austriackim rządem federalnym. Zmarł 8 I 1962 r. w Wiedniu i został pochowany u boku rodziców w krypcie zamku Artstetten (Dolna Austria). 16 XI 1926 r. w Wolfegg (Wirtembergia) Maksymilian poślubił |Marię| Elżbietę |Bonę Walburgę Józefę Laurencję| (ur. Waldsee 10 VIII 1904, zm. Salzburg 13 III 1993), córkę Maksymiliana, hrabiego von Waldburg zu Wolfegg und Waldsee, oraz Sydonii, córki Jerzego Chrystiana, księcia von Lobkovitz (Lobkowicz), z którą miał sześcioro dzieci. Licznie rozrodzona linia jego potomków istnieje do dziś, a głową rodu jest Jerzy (ur. 1929), jego drugi syn, noszący od 1977 r. tytuł 3. księcia von Hohenberg. (iii) Martwa córka, urodzona w 1903 r. w zamku Konopischt (Czechy).
434
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (iv) Ernest |Alfons Franciszek Ignacy Józef Maria Antoni|. Na świat przyszedł 27 V 1904 r. w czeskiej rezydencji ojca, zamku Konopischt. Podzielił los starszego brata i po anszlusie w 1938 r. został aresztowany, po czym wywieziony w głąb Niemiec i osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau. W 1940 r. przeniesiono go do Buchenwaldu, skąd został zwolniony w 1943 r. ze zrujnowanym zdrowiem. Zmarł 5 III 1954 r. w Grazu i został pochowany u boku rodziców w krypcie kościoła zamkowego w Artstetten (Dolna Austria). 25 V 1936 r. w kościele parafialnym św. Karola Boromeusza w Wiedniu poślubił Marię Teresę (ur. Wiedeń 9 V 1910, zm. Radmer 28 XI 1985), córkę Jerzego Jervis Wood i Róży, hrabianki Lónyay von Nagy-Lónya und Vasáros-Nemény, z którą miał dwoje dzieci. Linia jego potomków istnieje do dziś. (v) Martwy syn. Urodził się 12 I 1908 r. w zamku Artstetten (Dolna Austria) i został pochowany w krypcie kościoła zamkowego.
(b) Otto |Franciszek Józef Karol Ludwik Maria| Urodził 21 IV 1865 r. w pałacu Khuenburg na Sackstraße Nr. 18 w Grazu (Styria). Podczas ciężkiej choroby starszego brata, Franciszka Ferdynanda, był w latach 1895–98 przewidywanym następcą tronu Austro-Węgier. Od młodości sposobiono go także do kariery wojskowej w kawalerii, której uwieńczeniem był otrzymany 1 V 1905 r. awans na generała; ponadto od 1904 r. pełnił urząd generalnego inspektora kawalerii armii Austro-Węgier. Ze względu na pogarszający się stan zdrowia (zaawansowany syfilis) w lipcu 1906 r. przeszedł w stan spoczynku. Zmarł 1 XI 1906 r. w swojej willi w Döbling na przedmieściach Wiednia i został pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku Otto pozostawił następujące potomstwo naturalne : z Marią Teresą Adam, poprzez adopcję Schleinzer (ur. 1874, zm. 1949), żonę Juliusza, Edler von Hortenau (który adoptował dzieci arcyksięcia): 1 Alfred Józef, Edler von Hortenau, później przyjął nazwisko Alfred Hort (ur. 1892, zm. 1957); pierwszą jego żoną została Szarlotta Beer (ur. 1893, zm. 1966), z którą miał córkę
435
WŁADCY CZECH I WĘGIER Elżbietę (Lisę), Edle von Hortenau (ur. 1921), czterokrotnie zamężną, która wedle niepotwierdzonych informacji miała nieślubnego syna z Johnem Fitzgeraldem Kennedym, późniejszym prezydentem USA (Antonio Miguel Bohler, ur. 1945, ożenił się i ma dzieci); Alfred i Szarlotta rozwiedli się w r. 1923. Jego drugą żoną została Pola Obrenovic, po rozwodzie z którą ożenił się po raz trzeci ok. (przed) 1950 r. (dane małżonki nie są mi znane) i ma córkę. 2 Hildegarda, Edle von Hortenau (ur. 1894); jej mężem został Michał Pál Kuczor.
z Ludwiką (Louise) Robinson: 3–4 Otto i Alicja (nosili nazwisko Robinson?).
Żoną Ottona została poślubiona dnia 2 X 1886 r. w kościele dworskim (Hofkirche) w Dreźnie : Maria Józefa |Ludwika Filipina Elżbieta Pia Aniela Małgorzata| Była ona córką |Fryderyka Augusta| Jerzego |Ludwika Wilhelma Maksymiliana Karola Marii Nepomucena Baptysty Ksawerego Cyriaka Romana|, króla Saksonii z albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Marii Anny |Ferdynandy Leopoldyny Michaliny Rafaeli Gabrieli Szarlotty Antonii Julii Wiktorii Praksedy Franciszki de Assis Gonzagi|, córki Marii II da Glória |Joanny Szarlotty Leopoldyny Izydory da Cruz Franciszki Ksawery de Paula Michaliny Gabrieli Rafaeli Ludwiki Gonzagi|, królowej Portugalii i Algarve, córki arcyksiężniczki austriackiej Marii Leopoldyny (zob. s. 426). Urodzona 31 V 1867 r. w Dreźnie, zmarła 28 V 1944 r. w zamku Wildenwart (Górna Bawaria). Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Synowie {(i)–(ii)}: (i) KAROL III|IV (zob. s. 453). (ii) Maksymilian Eugeniusz |Ludwik Fryderyk Filip Ignacy Józef Maria| Urodził się 13 IV 1895 r. w Wiedniu. Był oficerem armii austro-węgierskiej w stopniu porucznika, a z wykształcenia doktorem prawa. Zmarł 19 I 1952 r. w Nicei i został pochowany w krypcie zamku Altshausen (Wirtembergia).
436
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Maksymilian Eugeniusz poślubił 29 XI 1917 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem: Franciszkę |Annę Marię| Była ona córką Konrada |Marii Euzebiusza|, księcia Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst von Ratibor und Corvey, i jego żony Franciszki, córki Erwina |Fryderyka Karola|, hrabiego von Schönborn-Buchheim. Urodzona 21 VI 1897 r. w Teplitz (Cieplice, Czechy), zmarła 12 VII 1989 r. w Salzburgu i została pochowana na cmentarzu w pobliskim Anif. Synowie {(a)–(b)}: (a) Ferdynand |Karol Maks Franciszek Otto Konrad Maria Józef Ignacy Mikołaj|. Na świat przyszedł 6 XII 1918 r. w Wiedniu. Przyjął tytuł hrabiego Kyburga (von Kyburg). Jego żoną została 6 IV 1956 r. w Monachium (ślub cywilny) i 10 IV tego roku w zamku Seefeld (ceremonia kościelna) Helena Maryna Elżbieta (ur. Winhöring 20 V 1937), córka Karola Teodora Klemensa, hrabiego von Törring-Jettenbach, z którą dochował się trojga dzieci . Zmarł 6 VIII 2004 r. w Ulm i spoczął na rodzinnym cmentarzu Törring-Jettenbachów w Winhöring. (b) Henryk |Karol Maria|. Urodził się w Monachium 7 I 1925 r. Tak jak starszy brat posługiwał się tytułem hrabiego Kyburga (von Kyburg). 23 IX 1961 r. w Lippborgu koło Beckum (ślub cywilny) i 17 X tego roku w Münster (Monastyr) (ślub kościelny) poślubił Ludmiłę |Włodzimierę Antoninę Hubertę Marię Sylwerię Wilhelminę Kornelię| (ur. Assen-über-Beckum 20 VI 1939), córkę Krzysztofa |Bernarda Pawła Konrada Gotfryda Antoniego Huberta Marii|, hrabiego von Galen, z którą ma czworo dzieci. (c) Ferdynand Karol |Ludwik Józef Jan Maria| Urodził się 27 XII 1868 r. w Wiedniu i jak wszyscy męscy potomkowie Domu Austriackiego od młodości służył w armii Austro-Węgier. 25 IV 1884 r. został podporucznikiem, a 26 X 1889 r. porucznikiem (Leutnant). W 1893 r. oddelegowano go do prestiżowego 1. pułku
437
WŁADCY CZECH I WĘGIER cesarskich strzelców tyrolskich, gdzie otrzymał dalsze awanse: na majora (27 X 1895 r.) oraz podpułkownika (Oberstleutnant, 22 IV 1897 r.). Karierę wojskową arcyksięcia uwieńczył awans na generała-majora (Generalmajor) 26 X 1902 r. Ze względu na zawarcie morganatycznego związku małżeńskiego 6 II 1911 r. utracił wszystkie prawa i tytuły należne mu z racji urodzenia i został wykluczony z dynastii cesarskiej ; przyjąwszy nazwisko Ferdynand Burg musiał opuścić Wiedeń. Zmarł 10 III 1915 r. w Monachium i został pochowany w krypcie pod ołtarzem głównym kościoła Marii Panny Pocieszycielki (Maria-Trost-Kirche) w Untermais nieopodal Meranu. Żoną Ferdynanda Karola została 25 VIII 1909 r. w kaplicy św. Lucjusza w Chur (Szwajcaria) (związek morganatyczny): Berta Jej ojcem był Emanuel Czuber, radca dworu, a matką Maria Zofia Brudder. Urodziła się 5 XII 1879 r. w Pradze, a zmarła 5 VII 1979 r. w Meranie i została pochowana u boku męża w podziemiach kościoła Marii Panny Pocieszycielki (Maria-Trost-Kirche) w Untermais pod Meranem. Małżeństwo to było bezdzietne. (d) Małgorzata Zofia |Maria Anuncjata Teresa Karolina Ludwika Józefa Joanna| Urodziła się 13 V 1870 r. w zamku Artstetten (Dolna Austria). W latach 1886–92 była opatką żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) w Pradze. 24 I 1893 r. w kościele parafialnym pw. Wniebowstąpienia NMP w wiedeńskim Hofburgu poślubiła Albrechta |Marię Aleksandra Filipa Józefa|, księcia Wirtembergii (ur. Wiedeń 23 XII 1865, zm. zamek Altshausen 29 X 1939), syna Filipa |Aleksandra Marii Ernesta|, księcia wirtemberskiego, i arcyksiężniczki austriackiej Marii Teresy z linii cieszyńsko-żywieckiej (zob. s. 383 w biogr. Leopolda II). Ich dziećmi byli: 1 Filip Albrecht |Karol Maria Józef Ludwik Hubert Stanisław Leopold|, książę Wirtembergii (ur. 1893, zm. 1975); żenił się dwukrotnie : w 1923 r. jego żoną
438
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) została Helena |Maria Alicja Krystyna Józefa Anna Małgorzata Magdalena Walburga Blandina Cecylia Filomena Karmela Ignacja Rita de Cascia| (ur. 1903, zm. 1924), córka Gotfryda |Marii Józefa Piotra Ferdynanda Huberta Antoniego Ruperta Leopolda Henryka Ignacego Alfonsa|, arcyksięcia austriackiego z linii toskańskiej, a po jej rychłej śmierci w połogu ożenił się w 1928 r. z rodzoną młodszą siostrą zmarłej, arcyksiężniczką Różą |Marią Antonią Robertą Józefą Anną Walburgą Karmelą Ignacją Ritą de Cascia| (ur. 1906, zm. 1983), i miał z nią dalsze dzieci. 2 Albrecht Eugeniusz |Maria Filip Karol Józef Fortunatus| (ur. 1895, zm. 1954); w 1924 r. poślubił Nadieżdę |Klementynę Marię Pię Majellę| (ur. 1899, zm. 1958), córkę Ferdynanda |Maksymiliana Karola Leopolda Marii|, cara Bułgarii (z nią potomstwo). 3 Karol Aleksander |Maria Filip Józef Albrecht Grzegorz|, benedyktynin pod imieniem Odona (ur. 1896, zm. 1964). 4 Maria Amelia |Teresa Anuncjata Assunta Małgorzata Zofia Karolina Albertyna Józefa| (ur. 1897, zm. 1923). 5 Maria Teresa |Małgorzata Anuncjata Zofia Elżbieta Albertyna Józefa| (ur. 1898, zm. 1928). 6 Małgorzata Maria |Anuncjata Zofia Teresa Elżbieta Józefa Albertyna| (ur. 1902, zm. 1945). Małgorzata Zofia zmarła 24 VIII 1902 r. w Gmunden (Górna Austria) i została pochowana w krypcie zamku Altshausen (Wirtembergia). Trzecią żoną arcyksięcia Karola Ludwika (zob. s. 431) została 23 VII 1873 r. w zamku Kleinheubach nieopodal Miltenbergu (Bawaria): Maria Teresa |de Imaculada Conceição Ferdynanda Eulalia Leopoldyna Adelajda Izabela Karolina Michalina Rafaela Gabriela Franciszka de Assis e de Paula Gonzaga Agnieszka Zofia Bartłomieja dos Anjos| Była ona córką Michała I |Marii do Patrocinio Jana Karola Franciszka de Assis Ksawerego de Paula Piotra de Alcántara Antoniego Rafaela Gabriela Joachima Józefa Gonzagi Ewarysta|, króla Portugalii i Algarve z dynastii Bragança,
439
WŁADCY CZECH I WĘGIER oraz jego żony Adelajdy |Zofii Amelii Ludwiki Joanny Leopoldyny|, córki Konstantyna |Józefa|, księcia-następcy (Erbprinz) zu Löwenstein-Wertheim-Rosenberg. Urodziła się 24 VIII 1855 r. w zamku Kleinheubach nieopodal Miltenbergu (Bawaria), a zmarła 12 II 1944 r. w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Córki {(a)–(b)}: (a) Maria Anuncjata |Adelajda Teresa Michalina Karolina Ludwika Pia Ignacja| Urodziła się 31 VII 1876 r. w Reichenau. Po rezygnacji starszej przyrodniej siostry, Małgorzaty Zofii, w latach 1892–1900 była przełożoną żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) w Pradze. Zmarła niezamężnie dnia 8 IV 1961 r. w Vaduz (Liechtenstein) i została pochowana u boku młodszej siostry i jej małżonka w krypcie książęcej (Fürstliche Gruft) przy katolickim kościele parafialnym tamże. (b) Elżbieta |Amalia Eugenia Maria Teresa Karolina Ludwika Józefa| Urodziła się 7 VII 1878 r. w Reichenau. Jej mężem został 20 IV 1903 r. w kościele parafialnym pw. Wniebowstąpienia NMP w wiedeńskim Hofburgu Alojzy |Gonzaga Maria Adolf|, książę-następca Liechtensteinu (Erbprinz von und zu Liechtenstein), który w 1923 r. zrzekł się praw do tronu na rzecz syna (ur. zamek Holenegg 17 VI 1869, zm. Vaduz 16 III 1955), syn księcia Alfreda |Alojzego Edwarda| z bocznej linii dynastii Liechtensteinów, oraz jego żony Henryki |Marii Norberty|, córki Alojzego II |Marii Józefa Jana Baptysty Joachima Filipa Neriusa|, księcia von und zu Liechtenstein, księcia opawskiego i karniowskiego. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Franciszek Józef II |Maria Alojzy Alfred Karol Jan Henryk Michał Jerzy Ignacy Benedykt Gerhard Majella|, książę von und zu Liechtenstein (ur. 1906, zm. 1989); w 1943 r. poślubił on Georginę (Ginę) |Norbertę Joannę Ferdynandynę Alojzę Antonię
440
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
2
3
4
5 6
Marię Rafaelę| (ur. 1921, zm. 1989), córkę Ferdynanda, hrabiego von Wilczek, i miał z nią potomstwo; ich najstarszy syn Jan (Hans) Adam II (ur. 1945), panuje w Liechtensteinie od 1989 r. Maria Teresa |Henryka Alojza Alfreda Franciszka Józefa Julia Adelajda Małgorzata Anuncjata Elżbieta Ignacja Benedykta| (ur. 1908, zm. 1973); w 1944 r. poślubiła Artura |Emanuela Ernesta Antoniusza|, hrabiego Strachwitz von Groß-Zauche und Camminetz, referenta ds. kultury w Ambasadzie Niemiec w Brukseli (ur. 1905, zm. 1996), z którym miała potomstwo. Karol Alfred |Maria Jan Baptysta Henryk Alojzy Jerzy Hartman Ignacy Benedykt Franciszek Józef Roch| (ur. 1910, zm. 1985); jego żoną została w 1949 r. Agnieszka |Krystyna Franciszka Karolina Teresa Rafaela Joanna Magdalena Huberta Józefa Ignacja| (ur. 1928), córka Huberta Salwatora |Rajnera Marii Józefa Ignacjusza|, arcyksięcia austriackiego z linii toskańskiej, syna arcyksiężniczki Walerii (zob. s. 451 w biogr. Franciszka Józefa I); mieli liczne potomstwo. Jerzy |Hartman Maria Józef Franciszek de Paula Alojzy Ignacy Benedykt Marcin| (ur. 1911, zm. 1998); w 1948 r. poślubił Marię Krystynę |Helenę Filipinę Albertynę Małgorzatę Amelię Elżbietę Teresę Różę Józefę Antonię Jadwigę Alojzę| (ur. 1924), córkę Filipa Albrechta, księcia wirtemberskiego, syna arcyksiężniczki austriackiej Małgorzaty Zofii (zob. s. 438), i miał z nią liczne potomstwo. Ulryk |Dietmar Maria Franciszek Ferdynand Karol Alojzy Józef Ignacy Benedykt Jan Augustyn| (ur. 1913, zm. 1978). |Maria| Henryka |Teresa Alojza Franciszka Zofia Józefa Michalina Adelajda Anuncjata Elżbieta Ignacja Benedykta et omes Sancti| (ur. 1914, zm. 2011) ; w 1943 r. poślubiła Piotra |Władysława Jana Nepomucena Erwina Judasza|, hrabiego von Eltz genannt Faust von Stromberg (ur. 1909, zm. 1992), i miała z nim potomstwo.
441
WŁADCY CZECH I WĘGIER 7 Alojzy |Henryk Maria Franciszek Józef Ferdynand Ignacy Benedykt Liberatus Marko d’Aviano| (ur. 1917, zm. 1967). 8 Henryk |Hartneid Maria Franciszek de Paula Jan Alojzy Józef Ignacy Benedykt Hilarion|, ambasador Liechtensteinu (ur. 1920, zm. 1993); w 1968 r. poślubił Amalię (Ali) |Idę Marię Małgorzatę Leopoldynę Franciszkę| (ur. 1935), córkę Leopolda |Joachima|, hrabiego von Podstatzky-Lichtenstein, i miał z nią potomstwo. Elżbieta zmarła 13 III 1960 r. na zamku w Vaduz (Liechtenstein) i została pochowana w krypcie książęcej (Fürstliche Gruft) przy katolickim kościele parafialnym w Vaduz. (iv) Maria Anna |Karolina Pia| Urodziła się 27 X 1835 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Poważnie chora na epilepsję, zmarła 5 II 1840 r. w wiedeńskim Hofburgu. Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach wiedeńskiego kościoła kapucynów. (v) Martwy syn Przyszedł na świat 24 X 1840 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i spoczął w Nowej Krypcie (Neue Gruft) u wiedeńskich kapucynów. (vi) Ludwik Wiktor |Józef Antoni| Urodził się 15 V 1842 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Podobnie jak starsi bracia służył w austro-węgierskiej armii i 27 V 1899 r. został generałem piechoty. W ostatnich latach życia wykazywał oznaki choroby psychicznej i objęto go kuratelą. Zmarł 18 I 1919 r. w swoim zamku Klesheim koło Salzburga i został pochowany na cmentarzu w Siezenheim pod Salzburgiem (Austria). Nie założył rodziny. U W A G A : W ciagu pierwszych pięciu lat małżeństwa, jeszcze przed narodzinami przyszłego Franciszka Józefa I, arcyksiężnej Zofii (zob. s. 430) pięciokrotnie nie udało się donosić ciąży (za biografem cesarza, J. van der Kiste). 10 Maria Anna |Franciszka Teresa Józefa Medarda| Urodziła się 8 VI 1804 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła niezamężnie 28 XII 1858 r. w Baden lub też w zamku Hetzendorf pod Wiedniem. Została pochowana w krypcie Ferdynanda
442
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej serce spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej do wiedeńskiego kościoła augustianów kaplicy św. Jerzego. 11 Jan Nepomucen |Karol Franciszek Józef| Urodził się 29 VIII 1805 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarł 19 II 1809 r. Został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, serce arcyksięcia złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów, zaś organy wewnętrzne – w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 12 Maria Amalia Teresa Urodziła się 6 IV 1808 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie zmarła trzy dni po narodzinach. Spoczęła w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w wiedeńskim kościele kapucynów. Trzecią żoną Franciszka I została 6 I 1808 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Maria Ludwika |Beatrycze Antonia Józefa Joanna| Wywodziła się ona z modeńskiej linii dynastii habsbursko-lotaryńskiej i była najmłodszym dzieckiem Ferdynanda I d’Este, księcia Modeny, Reggio i Mirandoli (zob. s. 357 w biogr. Marii Teresy). Urodziła się 14 XII 1787 r. w Monzie. 7 IX 1808 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnej Bratysławie) została koronowana na królową Węgier, nigdy natomiast nie doszło do jej koronacji na królową czeską. Zmarła na gruźlicę 7 IV 1816 r. w Weronie. Jej zwłoki przewieziono do Wiednia i złożono w krypcie Franciszkańskiej (Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku. Serce cesarzowej spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego należącej do wiedeńskiego kościoła augustianów, a jej organy wewnętrzne złożono zgodnie z wielowiekową tradycją w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Małżeństwo to było bezdzietne. Czwartą żoną Franciszka I została zaślubiona per procura 29 X 1816 r. w Monachium i osobiście 10 XI tegoż roku w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Szarlotta Augusta (zwana Karoliną Augustą) Była ona córką Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii z palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów (gałąź Zweibrücken-Birkenfeld), oraz jego pierwszej żony |Marii Wilhelminy| Augusty, córki Jerzego Wilhelma, księcia heskiego z linii na Darmstadcie ; jej młodsza
443
WŁADCY CZECH I WĘGIER przyrodnia siostra Zofia była od 1824 r. żoną arcyksięcia Franciszka Karola (zob. s. 430). Urodziła się 8 II 1792 r. w Mannheim, a 8 VI 1808 r. w Monachium poślubiła Wilhelma |Fryderyka Karola|, księcia wirtemberskiego, od 1816 r. króla Wirtembergii pod imieniem Wilhelma I (ur. Lubin 27 IX 1781, zm. Villa Rosenstein pod Stuttgartem 24 VI 1864), syna Fryderyka I |Wilhelma Karola|, króla Wirtembergii, i jego żony Szarlotty |Augusty Matyldy|, córki Jerzego III |Wilhelma Fryderyka|, króla Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz Hanoweru ; bezdzietne to małżeństwo zostało rozwiązane 31 VIII 1814 r. Po ślubie z Franciszkiem I, 25 IX 1825 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnej Bratysławie) Karolina Augusta została koronowana na królową węgierską, nigdy natomiast nie ukoronowano jej na królową Czech. Zmarła 9 II 1873 r. w Wiedniu i została pochowana w krypcie Franciszkańskiej (Franzensgruft w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Jej małżeństwo z cesarzem nie zaowocowało potomstwem.
FRANCISZEK I Zmarł na zapalenie płuc 2 III 1835 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Został pochowany w krypcie nazwanej od jego imienia Franciszkańską (Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, serce cesarza umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej do kościoła augustianów wiedeńskich kaplicy św. Jerzego, a jego zabalsamowane organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). Trony Czech i Węgier odziedziczył jego najstarszy syn Ferdynand, koronowany już wcześniej na króla węgierskiego.
444
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.)
FERDYNAND V O J C I E C : Franciszek I (zob. s. 423). M A T K A : Maria Teresa z Neapolu (zob. s. 424 w biogr. Franciszka I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 425 w biogr. Franciszka I.
FERDYNAND V Zwany był Dobrotliwym, urodził się 19 IV 1793 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie otrzymał imiona Ferdynand Karol Leopold Józef Franciszek Marcelin. 28 IX 1830 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecna Bratysława) został staraniem ojca koronowany na króla Węgier. Po śmierci ojca (r. 1835) został cesarzem Austrii pod imieniem Ferdynanda I, królem Czech i Węgier (w obu państwach jako Ferdynand V ), królem Lombardo-Wenecji, Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii i Galicji, wielkim księciem Krakowa, księciem Salzburga, Ragusa i Zara, księciem Trydentu i Brixen oraz księciem Friulu i panem Cattaro. 7 IX 1836 r. w katedrze św. Wita przy zamku królewskim w Pradze został koronowany na króla Czech – wraz z sakrą jego małżonki były to ostatnie ceremonie koronacyjne w tym kraju. 6 IX 1838 r. w katedrze św. Ambrożego w Mediolanie miała miejsce koronacja Ferdynanda na króla Lombardo-Wenecji. Jako opóźniony umysłowo epileptyk przez całe życie pozostawał pod kuratelą tzw. Tajnej Konferencji Państwowej (Geheime Staatskonferenz), a faktyczne rządy w monarchii naddunajskiej sprawował kanclerz Klemens Metternich. Żoną Ferdynanda V została poślubiona per procura 12 II 1831 r. w Turynie i osobiście 27 II tego roku w kaplicy pw. św. Józefa w Trakcie Leopoldyńskim w wiedeńskim Hofburgu : Maria Anna |Karolina Pia| Jej ojcem był Wiktor Emanuel I, król Sardynii z dynastii sabaudzkiej, matką zaś arcyksiężniczka austriacka Maria Teresa z linii modeńskiej (zob. s. 358 w biogr. królowej Marii Teresy). Urodziła
445
WŁADCY CZECH I WĘGIER się 19 IX 1803 r. w Rzymie. 10 IX 1836 r. w katedrze św. Wita w Pradze została koronowana na królową Czech, nigdy natomiast nie doszło do jej koronacji na królową węgierską. Po abdykacji męża osiadła wraz z nim na zamku praskim, gdzie zmarła 4 V 1884 r. Jej ciało sprowadzono do Wiednia i pochowano w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w cesarskiej nekropolii Habsburgów u oo. kapucynów na Nowym Rynku. Jej małżeństwo z Ferdynandem pozostało bezdzietne.
FERDYNAND V 2 XII 1848 r. w Ołomuńcu (Czechy) abdykował na rzecz bratanka, Franciszka Józefa, po czym wraz z małżonką przeniósł się na stałe do Pragi. Zmarł 29 VI 1875 r. w zamku królewskim w Pradze. Został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w nekropolii Habsburgów w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w wiedeńskim kościele augustianów, a organy wewnętrzne umieszczone zostały w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu – był on ostatnim cesarzem wobec którego zastosowano ten tradycyjny ryt pogrzebowy Domu Austriackiego.
FRANCISZEK JÓZEF I O J C I E C : arcyksiążę Franciszek Karol (zob. s. 429 w biogr. Franciszka I). M A T K A : Zofia bawarska (zob. s. 430 w biogr. Franciszka I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 430 w biogr. Franciszka I.
FRANCISZEK JÓZEF I Urodził się 18 VIII 1830 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i na chrzcie otrzymał imiona Franciszek Józef Karol. Jak wszyscy arcyksiążęta, od młodości był poddawany szkoleniu wojskowemu, które
446
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) zainicjował 18 VIII 1843 r. awans na pułkownika 3. pułku dragonów. Po abdykacji Ferdynanda I w dniu 2 XII 1848 r. w Ołomuńcu został cesarzem Austrii, królem Czech i Węgier, królem LombardoWenecji, królem Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii i Galicji, wielkim księciem Krakowa, księciem Salzburga, Ragusa i Zara, księciem Trydentu i Brixen, księciem Friulu i panem Cattaro (Lombardię i większość posiadłości włoskich utracił w 1859 r., a w 1866 r. również Wenecję). 8 VI 1867 r. w kościele NMP w Budzie (obecnie Budapeszt), zwanym popularnie kościołem Macieja, został koronowany na króla Węgier. Wydaną 31 XII 1867 r. tzw. konstytucją grudniową powołał do życia Austro-Węgry. Żoną Franciszka Józefa I została 24 IV 1854 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu : Elżbieta (Sissi) |Amalia Eugenia| Była ona córką Maksymiliana (Maksa) Józefa, księcia w Bawarii (Herzog in Bayern), potomka palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów (gałąź Zweibrücken-Birkenfeld-Gelnhausen), oraz Ludwiki |Wilhelminy|, córki Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii (młodszej siostry arcyksiężnej Zofii, matki Franciszka Józefa I). Urodziła się 24 XII 1837 r. w Pałacu Księcia Maksa (Herzog Max Palais) na Ludwigstraße w Monachium. 8 VI 1867 r. w kościele NMP (zwanym kościołem Macieja) w Budzie ukoronowano ją na królową Węgier. Została zasztyletowana przez włoskiego anarchistę imieniem Luigi Luccheni 10 IX 1898 r. pod hotelem Beau Rivage w Genewie. Zwłoki cesarzowej odwieziono do Wiednia i złożono w krypcie nazwanej później imieniem jej męża (Franz-Josephs Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku. Potomstwo {1–4}: 1 Zofia |Fryderyka Dorota Maria Józefa| Urodziła się 5 III 1855 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła na tyfus 29 V 1857 r. w zamku królewskim w Budzie (obecnie Budapeszt). Po przewiezieniu do Wiednia ciało arcyksiężniczki złożono w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku. 2 Gizela |Ludwika Maria| Urodziła się 12 VII 1856 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. Jej mężem został 20 IV 1875 r. w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu Leopold |Maksymilian Józef Maria Arnulf|, książę bawarski (ur. Monachium 9 II 1846, zm. tamże 28 IX 1930), syn Luitpolda |Karola Józefa Wilhelma Ludwika|, księcia bawar-
447
WŁADCY CZECH I WĘGIER skiego, regenta Bawarii z dynastii Wittelsbachów, i arcyksiężniczki Augusty Ferdynandy z linii toskańskiej (zob. s. 374 w biogr. cesarza Leopolda II). Miała z nim następujące potomstwo: 1 Elżbieta |Maria Augusta| (ur. 1874, zm. 1957); w 1893 r. poślubiła Ottona |Ludwika Filipa|, hrabiego von Seefried auf Buttenheim (ur. 1870, zm. 1951), i miała z nim potomstwo. 2 Augusta, żona arcyksięcia Józefa Augusta z linii węgierskiej, z którym miała potomstwo (szczegóły zob. s. 407 w biogr. cesarza Leopolda II). 3 Jerzy, mąż arcyksiężniczki Izabeli z linii cieszyńsko-żywieckiej (szczegóły zob. s. 389 w biogr. Leopolda II). 4 Konrad |Luitpold Franciszek Józefa Maria| (ur. 1883, zm. 1969); w 1921 r. poślubił |Marię| Bonę Małgorzatę |Albertynę Wiktorię| (ur. 1896, zm. 1971), córkę Tomasza |Alberta Wiktora|, księcia sabaudzkiego, księcia Genui, i miał potomstwo. Gizela zmarła 27 VII 1932 r. w Monachium i została pochowana u boku męża w Kolumbarium w podziemiach monachijskiego kościoła św. Michała. 3 Rudolf |Franciszek Karol Józef| Urodził się 21 VIII 1858 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. Od urodzenia był następcą tronu wraz z tytułem księcia Korony (kronprinza). Gruntownie wykształcony, uzyskał doktorat w zakresie filozofii, a za inicjatywę wielotomowego wydawnictwa encyklopedycznego Österreich-Ungarn in Wort und Bild uniwersytet wiedeński nadał mu doktorat honoris causa. 28 VI 1878 r. otrzymał stopień pułkownika (Oberst), a 18 VIII 1879 r. objął dowództwo 36. pułku piechoty w Pradze. We wrześniu 1880 r. został awansowany do stopnia generała-majora (Generalmajor), a 6 IV 1881 r. dostał dowództwo 18. brygady piechoty w Pradze. W 1882 r. został generalnym inspektorem piechoty armii AustroWęgier, a w następnym roku otrzymał awans na feldmarszałkalejtnanta (Feldmarschalleutnant) oraz przeniesienie do Wiednia, gdzie objął dowództwo 25. dywizji piechoty. Również w 1883 r. został wiceadmirałem (Vizeadmiral) floty cesarskiej. 30 I 1889 r. w zamku myśliwskim Mayerling pod Wiedniem zastrzelił swoją kochankę, baronównę Marię Vetsera, a następnie siebie ; zamek ten przekształcono później z rozkazu Franciszka Józefa na klasztor karmelitek. Ciało arcyksięcia, oficjalnie uznanego niepoczytalnym, spoczęło w krypcie Franciszka Józefa (Franz-Josephs Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu.
448
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Być może 1 I 1880 r. w kościele Gardekirche w Wiedniu Rudolf poślubił potajemnie : Marię Antonię |Leopoldynę Anuncjatę Annę Amalię Józefę Joannę Immakulatę Tekę| Była ona córką Ferdynanda IV, arcyksięcia austriackiego i wielkiego księcia Toskanii, z jego pierwszego małżeństwa (zob. s. 375 w biogr. Leopolda II, cesarza rzymsko-niemieckiego, króla Czech i Węgier). Urodzona 10 I 1858 r. we Florencji, w 1879 r. została przełożoną klasztoru terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) przy zamku w Pradze. Jej małżeństwo z następcą tronu nie zostało jak dotąd udokumentowane przez żadne znane źródła. Zmarła na gruźlicę 13 IV 1883 r. w Cannes i spoczęła w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach kościoła kapucynów w Wiedniu. Syn (domniemany): (i) Robert Emil Pachman. Urodzony w 1883 r., z zawodu aktor. Utrzymywał, że jest jest synem Rudolfa i Marii Antonii oraz prawowitym następcą tronu Austro-Węgier, i że należy tytułować go „arcyksięciem Karolem Rudolfem Salwatorem”. Zmarł w 1964 r. Dwukrotnie żonaty : po raz pierwszy od 1906 r. z Alicją von Strumer, z którą miał córkę (a) Alojzę Pachman (ur. 1907), zamężną z N Wawrinetz, oraz syna (b) Roberta Rudolfa Pachmana (ur. 1908, zm. bezżennie 1942) ; w 1922 r. ożenił się po raz wtóry z Amalią von Stramek-Vondroska (zm. 1952) i miał z nią dwóch synów: (a) Teodora Rudolfa Salwatora Pachmana, doktora prawa (ur. 1924), tytułującego się „Głową Domu Austriackiego”, oraz (b) Rajnera Rudolfa Salwatora Pachmana (ur. 1950).
Żoną Rudolfa została poślubiona w ceremonii cywilnej 10 V 1881 r. w cesarskim zamku Hofburg w Wiedniu i tego samego dnia w wiedeńskim kościele augustianów: Stefania |Klotylda Ludwika Hermina Maria Szarlotta| Była ona córką Leopolda II |Ludwika Filipa Marii Wiktora|, króla Belgów z dynastii sasko-koburskiej (Sachsen-Coburg-Gotha) – jednej z gałęzi ernestyńskiej linii Wettynów, oraz jego żony Marii Henryki, arcyksiężniczki austriackiej z linii węgierskiej (zob. s. 412 w biogr. Leopolda II, cesarza rzymsko-niemieckiego, króla Czech i Węgier). Urodziła się 21 V 1864 r. w zamku Laeken pod Brukselą. Po śmierci Rudolfa zawarła morganatyczny związek małżeński (22 III 1900 r. w kaplicy zamku Miramar w Trieście) z Elemérem |Edmundem|, baronem, od 1896 r. hrabią, a od 1917 r.
449
WŁADCY CZECH I WĘGIER księciem Lónyay de Nagy-Lónya et Vásáros-Namény (ur. zamek Bodrog-Olaszi, Węgry 24 VIII 1863, zm. Pannonhalma koło Györ, Węgry 29 VII 1946), syna Edmunda, barona Lónyay de Nagy-Lónya et Vásáros-Namény, i jego żony Wilmy Pazmanda ; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Stefania zmarła 23 VIII 1945 r. w klasztorze benedyktynów w Pannonhalma koło Györ (Węgry) i tam również spoczęła. Córka: (i) Elżbieta (Erzsi) |Maria Henryka Stefania Gizela| Urodziła się 2 IX 1883 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. 23 I 1902 r. w kaplicy św. Józefa w Trakcie Leopoldyńskim w wiedeńskim zamku Hofburg zawarła morganatyczny związek małżeński z Ottonem |Weirandem Hugonem Ernestem|, księciem von Windisch-Grätz (ur. Graz 7 X 1873, zm. Lugano 25 XII 1952), syna Ernesta |Ferdynanda Weiranda|, księcia von Windisch-Grätz, i jego żony Kamili Amalii, córki Ottona, księcia zu Öttingen-Öttingen. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Franciszek Józef |Maria Otto Antoniusz Ignacjusz Oktawiusz| (ur. 1904, zm. 1981); w 1934 r. poślubił Ghilslaine |Emmę Marię| (ur. 1912, zm. 1997), córkę Wilhelma, hrabiego d’Arschot-Schoonhoven, z którą miał potomstwo. 2 Ernest Weirand |Maria Otto Antoniusz Expeditus Anzelm| (ur. 1905, zm. 1952); pierwszą jego żoną została w 1927 r. Helena (ur. 1906, zm. 1982), córka Henryka Skinnera, z którą miał potomstwo – małżeństwo to zakończyło się w 1938 r. rozwodem i zostało anulowane w 1940 r.; w 1947 r. Ernest Weirand ożenił się z Ewą |Marceliną Jakobiną Marią| (ur. 1921), córką Lotara, barona von Isbary, i miał z nią dalsze dzieci. 3 Rudolf |Jan Maria Otto Józef Antoni Andrzej| (ur. 1907, zginął w wypadku motocyklowym 1930). 4 Stefania |Eleonora Maria Elżbieta Kamila Filomena Weronika| (ur. 1909, zm. 2005); w 1933 r. jej mężem został Piotr |Alvar Arnold Maria Józef Franciszek de Borgia Grzegorz Hubert|, hrabia d’Alcántara de Querrieu (ur. 1907, zm. w obozie koncentracyjnym 1944), z którym miała potomstwo, a po raz drugi wyszła za mąż w 1945 r. za Karola Aksela Björklunda (ur. 1906, zm. 1986), i miała z nim dalsze dzieci.
450
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Małżeństwo Elżbiety i Ottona zakończyło się separacją, orzeczoną 26 III 1924 r. w Wiedniu ; rozwiedli się w lutym 1948 r. Drugim mężem Elżbiety został poślubiony podczas ceremonii cywilnej 4 V 1948 r. w Hadersdorf-Weidlingau w wiedeńskiej dzielnicy Penzing Leopold Petznek (lub Petzneck), przywódca socjaldemokratycznej organizacji paramilitarnej Związek Obrony (ur. Bruck an der Leitha 30 VI 1881, zm. Wiedeń 27 VII 1956), syn Franciszka Petzneka i Marii Mackmayer – od tego czasu Elżbietę zwano „czerwoną arcyksiężniczką”. Zmarła 16 III 1963 r. w willi Windisch-Grätz (mieszczącej obecnie Bildungszentrum Narodowego Banku Austrii) na Linzer Straße Nr. 452 w wiedeńskiej dzielnicy Hütteldorf i została pochowana na cmentarzu w Hütteldorfie. 4 |Maria| Waleria |Matylda Amalia| Urodziła się 22 IV 1868 r. na zamku w Budzie, a 31 VII 1890 r. w kościele parafialnym św. Mikołaja w Bad Ischl (Górna Austria) poślubiła swojego dalekiego kuzyna z linii toskańskiej Franciszka Salwatora |Marię Józefa Ferdynanda Karola Leopolda Antoniego von Padua Jana Baptystę Januarego Alojzego Gonzagę Rajnera Benedykta Bernarda|, generała kawalerii austro-węgierskiej (ur. Alt-Münster, Górna Austria 21 VIII 1866, zm. Wiedeń 20 IV 1939), jednego z synów arcyksięcia Karola Salwatora i Marii Immakulaty Neapolitańskiej (zob. s. 376 w biogr. cesarza Leopolda II). Dochowali się licznej progenitury : 1 Elżbieta Franciszka |Maria Karolina Ignacja| (ur. 1892, zm. 1930); w 1912 r. wyszła za mąż za Jerzego |Juliusza Kaspra Konrada|, księcia von Waldburg zu Zeil-Lustenau-Hohenems (ur. 1878, zm. 1955), i miała z nim potomstwo. 2 Franciszek |Karol| Salwator |Maria Józef Ignacy| (ur. 1893, zm. 1918). 3 Hubert Salwator |Rajner Maria Józef Ignacy| (ur. 1894, zm. 1971); w 1926 r. jego żoną została Róża Maria (Rosemary) |Fryderyka Izabela Eleonora Henryka Antonia| (ur. 1904, zm. 2001), córka Emanuela, księcia następcy zu Salm-Salm, oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Krystyny (zob. s. 386 w biogr. cesarza Leopolda II), z którą miał potomstwo. 4 Jadwiga |Maria Immakulata Michalina Ignacja| (ur. 1896, zm. 1970); w 1918 r. poślubiła Bernarda |Fryderyka Huberta Alojzego Marię|, hrabiego zu Stolberg-Stolberg (ur. 1881, zm. 1952), i miała z nim potomstwo.
451
WŁADCY CZECH I WĘGIER 5 Teodor Salwator |Piotr Realinus Maria Józef Ignacy| (ur. 1899, zm. 1978); w 1926 r. w zamku Zeil poślubił Marię Teresę |Walburgę Antonię Józefę Felicytę| (ur. 1901, zm. 1967), córkę |Marii Fryderyka| Jerzego |Maksymiliana Wunibalda Piusa Piotra Canisiusa|, 5. księcia von Waldburg zu Zeil-Trauchburg, z którą miał potomstwo. 6 Gertruda |Maria Gizela Elżbieta Ignacja| (ur. 1900, zm. 1942); w 1931 r. poślubiła Jerzego |Juliusza Kaspra Konrada|, księcia von Waldburg zu Zeil-Lustenau-Hohenems, wdowca po swojej starszej siostrze Elżbiecie, i miała z nim potomstwo. 7 Maria |Elżbieta Teresa Filomena Ignacja| (ur. 1901, zm. 1936). 8 Klemens Salwator |Leopold Benedykt Antoniusz Maria Józef Ignacy|, w 1920 r. zrzekł się wszystkich tytułów oraz praw sukcesyjnych i przyjął tytuł hrabiego von Altenburg, a w 1949 r. tytuł ten potwierdzono z rozciągnięciem na potomków (ur. 1904, zm. 1974); w 1930 r. zawarł morganatyczne małżeństwo z Elżbietą |Marią Teresą| (ur. 1906, zm. 2000), córką Fryderyka, hrabiego Rességuier de Miremont; nie mieli dzieci 9 Matylda |Maria Antonia Ignacja| (ur. 1906, zm. 1991); jej morganatycznym mężem został w 1947 r. Ernest Hefel, sekretarz stanu w gabinecie austriackiego ministra edukacji (ur. 1888, zm. 1974). 10 Agnieszka (ur. i zm. 1911). Waleria zmarła 6 IX 1924 r. w zamku Wallsee w Wallsee-Sindelburgu koło Amstetten (Dolna Austria) i spoczęła w krypcie rodzinnej na cmentarzu w pobliskim Sindelburgu (obecnie WallseeSindelburg). Arcyksiążę Franciszek Salwator zawarł następnie morganatyczne małżeństwo z Melanią (zm. 1988), córką Filipa, barona von Reisenfels (nie mieli dzieci); pozostawił także potomstwo naturalne.
FRANCISZEK JÓZEF I Zmarł na zapalenie płuc 21 XI 1916 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i został pochowany w krypcie swego imienia (FranzJosephs Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Jego dziedzicem został stryjeczny wnuk, arcyksiążę Karol.
452
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) Literatura Na polskim rynku wydawniczym ukazało się jak dotąd kilka publikacji reprezentujących zarówno spojrzenie na działalność polityczną cesarza jak i na jego życie osobiste : Ch. Dickinger: Franciszek Józef I (Warszawa 2006). S. Grodziński: Franciszek Józef I (Wrocław 1978, 1990). J. van der Kiste: Franciszek Józef. Prywatne życie ostatniego wielkiego cesarza Europy (Warszawa 2006). G. Praschl-Bichler: Prywatne życie cesarza Franciszka Józefa (Warszawa 1994). Najbliższą rodzinę cesarza przybliżą polskiemu czytelnikowi biografie jego żony i syna: B. Hamann: Cesarzowa Elżbieta (Warszawa 1999). J.T. Salvendy: Buntownik z Mayerlingu. Portret psychologiczny arcyksięcia Rudolfa (Warszawa 1995).
KAROL III|IV O J C I E C : arcyksiążę Otto (zob. s. 435 w biogr. Franciszka I). M A T K A : Maria Józefa saska (zob. s. 436 w biogr. Franciszka I). R O D Z E Ń S T W O : zob. s. 435 w biogr. Franciszka I.
KAROL III|IV Urodził się 17 VIII 1887 r. w zamku Presenbeug nieopodal Ybbs nad Dunajem (Dolna Austria) i na chrzcie otrzymał imiona Karol Franciszek Józef Ludwik Hubert Jerzy Maria. Zgodnie z tradycją od młodości był sposobiony do kariery w austro-węgierskiej armii. 1 XI 1903 r. został porucznikiem (lejtnant, niem. Leutnant) 1. regimentu ułanów, a w 1905 r. uzyskał przeniesienie do 7. pułku dragonów w Brandysie nad Łabą. 1 XI 1906 r. awansował do stopnia oberlejtnanta (Oberleutnant). Od 1909 r. rotmistrz (Rittmeister), 1 XI 1912 r. został majorem oraz dowódcą 39. regimentu piechoty.
453
WŁADCY CZECH I WĘGIER Po zamordowaniu stryja, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda (zob. s. 432 w biogr. cesarza Franciszka I), 28 VI 1914 r. został kronprinzem (następcą tronu) Austro-Węgier, a 31 X tego roku odziedziczył po zmarłym roszczenia modeńskiej rodziny książęcej i przyjął nazwisko „von Österreich-Este (d’Austria-Este)”. W 1915 r. został generałem-majorem (Generalmajor), a 1 VIII 1916 r. uzyskał rangę feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Po śmierci Franciszka Józefa I (1916) został cesarzem Austrii, królem Czech (jako Karol III ; nie koronowany) i Węgier (pod imieniem Karola IV), królem Lombardo-Wenecji, królem Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii i Galicji, wielkim księciem Krakowa, księciem Salzburga, Ragusa i Zara, księciem Trydentu i Brixen, księciem Friulu i panem Cattaro. 2 XII 1916 r. przejął od arcyksięcia Fryderyka (zob. s. 385 w biogr. cesarza Leopolda II) obowiązki głównodowodzącego armii Austro-Węgier. 30 XII 1916 r. w kościele NMP (zwanym kościołem Macieja) w Budapeszcie został ukoronowany na króla Węgier. Karol III|IV poślubił 21 X 1911 r. w kaplicy św. Henryka w zamku Schwarzau (Austria) : Zytę |Marię della Grazie Adelgundę Michalinę Rafaelę Gabrielę Józefinę Antoninę Ludwikę Agnieszkę| Była ona córką Roberta I |Karola Ludwika Marii|, księcia Parmy i Piacenzy z dynastii Burbonów (Burbon-Parma), i jego drugiej żony Marii Antonii |Adelajdy Kamili Karoliny Eulalii Leopoldyny Zofii Agnieszki Franciszki de Assis e di Paola Michaliny Rafaeli Gonzagi Gregorii Bernardyny Benedykty Andrei|, córki Michała I |Marii do Patrocinio Jana Karola Franciszka de Assis Ksawerego de Paula Piotra de Alcántara Antoniego Rafaela Gabriela Joachima Józefa Gonzagi Ewarysta|, króla Portugalii i Algarve. Urodziła się 9 V 1892 r. w pałacu Villa Reale delle Pianore koło Lukki, a 30 XII 1916 r. w kościele NMP (Macieja) w Budapeszcie została koronowana na królową węgierską. W 1919 r. opuściła na zawsze Austrię. Zmarła 14 III 1989 r. w klasztorze św. Jana w Zizers koło Chur (Szwajcaria) i spoczęła w tzw. Gruftkapelle w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Serce cesarzowej złożono w Loretokapelle u benedyktynów w Muri (Szwajcaria). Potomstwo {1–8}: 1 |Franciszek Józef| Otto |Robert Maria Antoni Karol Maks Henryk Sykstus Ksawery Feliks Renatus Ludwik Kajetan Pius Ignacjusz| Urodził się 20 XI 1912 r. w rezydencji Villa Wartholz nieopodal Reichenau an der Rax (Austria), a 21 XI 1916 r. został kronprin-
454
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) zem (następcą tronu) Austro-Węgier. Po abdykacji ojca w r. 1918 wraz z rodzicami i rodzeństwem przebywał początkowo w zamku Eckartsau w Dolnej Austrii. W 1919 r. rodzina cesarska wyjechała do Szwajcarii, a następnie przeniosła się na portugalską wyspę Madera, gdzie 1 IV 1922 r. umarł Karol, po którym Otto odziedziczył roszczenia do tronu Austro-Węgier oraz tytuł Głowy Cesarsko-Królewskiego Domu Austro-Węgier. Od 1922 r. rodzina zmarłego cesarza mieszkała w Belgii, gdzie w 1938 r. Otto uzyskał doktorat nauk politycznych i społecznych na uniwersytecie w Louvain. Po anszlusie 1938 r., skazany przez Nazistów zaocznie na śmierć, wyjechał do USA; w 1941 r. Hitler pozbawił Ottona, jego matkę i rodzeństwo obywatelstwa austriackiego. Po zakończeniu wojny mieszkał m.in. we Francji i Hiszpanii, a ostatecznie osiadł w Pöcking nad jeziorem starnberskim (Bawaria). 31 V 1961 r. podpisał oświadczenie o rezygnacji z ubiegania się o tron austriacki, nigdy jednak nie zrzekł się roszczeń do tronów Czech i Węgier. Dekretem z 1966 r. generał Charles de Gaulle zezwolił mu na posługiwanie się lotaryńskim tytułem księcia Baru. Otto poświęcił się karierze politycznej, był jednym z pomysłodawców idei Paneuropy, od 1972 pełnił funkcję przewodniczącego Międzynarodowej Unii Paneuropejskiej (Internationalen Paneuropa-Union), a w latach 1979–99 zasiadał w Parlamencie Europejskim z ramienia bawarskiej CSU; w swojej działalności publicznej posługiwał się nazwiskiem dr Otto von Habsburg-Lothringen. 1 I 2007 r. zrezygnował z godności Głowy Domu Austriackiego, którą przekazał starszemu synowi. Zmarł 4 VII 2011 r. w swoim domu zwanym Villa Austria w Pöcking (Bawaria). Spoczął u boku matki i młodszego brata Karola Ludwika w kaplicy grobowej (Gruftkapelle) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 10 V 1951 r. w klasztorze kordelierów w Nancy poślubił on: Reginę |Helenę Elżbietę Małgorzatę| Była ona córką Jerzego III, księcia saskiego na Meiningen, potomka ernestyńskiej linii dynastii Wettynów, i Klary Marii |Agnieszki Joanny Huberty Gabrieli Józefy Elżbiety|, córki Antoniusza, hrabiego von Korff genannt Schmissing-Kerssenbrock. Urodziła się 6 I 1925 r. w Würzburgu (Bawaria), a zmarła 3 II 2010 r. w Villi Austria w Pöcking nad jeziorem Starnberg (Bawaria). Ciało arcyksiężnej spoczęło obok sarkofagów jej rodziców i brata w kaplicy grobowej na cmentarzu w Veste Heldburg (obecnie
455
WŁADCY CZECH I WĘGIER Bad Colberg-Heldburg); jej zabalsamowane serce spoczywa tam do dziś, podczas gdy w lipcu 2011 r. zwłoki arcyksiężnej przeniesiono do Wiednia i złożono wraz z ciałem jej męża w kaplicy Gruftkapelle w kościele kapucynów na Nowym Rynku. Potomstwo {(i)– (vii)}: (i) Andrea |Maria| Urodziła się 30 V 1953 r. w Würzburgu (Bawaria). 9 VII 1977 r. w Pöcking nad jeziorem Starnberg (Bawaria) poślubiła w ceremonii cywilnej, zaś 30 VII tego roku w Pöcking zawarła ślub kościelny z |Marią| Karolem Eugeniuszem |Janem Nepomucenem Erwinem Michałem|, hrabią-dziedzicem (Erbgraf) von Neipperg (ur. Schwaigern 20 X 1951), synem Józefa Huberta |Ernesta Amadeusza Wincentego Benedykta Antoniusza Konrada Apolinarego|, hrabiego (Graf und Herr) von Neipperg, i jego pierwszej żony Marii von Ledebur-Wicheln. Mają następujące potomstwo: 1 |Maria| Filip |Karol Fryderyk Hubert Magnus| (ur. 1978); w 2008 r. pojął za żonę Paulę Wolff (ur. 1980) i ma z nią potomstwo. 2 |Maria| Benedykt |Reinhard Michał Alojzy Leon| (ur. 1980). 3 |Maria| Dominik |Jerzy Krzysztof Jan Pantaleon| (ur. 1981); w 2012 r. ożenił się z Marią Anną |Franciszką| (ur. 1986), córką Michała |Alfreda Wolfganga Dytryka Henryka Antoniusza Marii|, księcia zu Salm-Salm. 4 |Maria| Hemma |Natalia Zofia Franciszka Georgina| (ur. 1983); w 2012 r. poślubiła Keno Spechta (ur. 1981). 5 |Maria| Katarzyna |Franciszka Monika Elżbieta Georgina| (ur. 1986); w 2012 r. poślubiła |Marię| Wacława |Gustina Melchiora|, księcia Lobkowicz (Lobkowitz). (ii) Monika |Maria Roberta Antonia Józefa| Przyszła na świat jako starsza z bliźniaczek 13 IX 1954 r. w Würzburgu (Bawaria). 21 VI 1980 r. w Pöcking nad jeziorem Starnberg (Bawaria) poślubiła Ludwika Gonzagę de Casanova-Cárdenas y Báron, księcia de Santangelo, markiza de Elche, hrabiego de Lodosa, granda Hiszpanii (ur. Madryt 24 IV 1950), syna Baltazara de Casanova-Cárdenas y de Ferrer i jego żony Marii Dolores Báron y Osorio de Moscoso, 22. księżnej de Maqueda. Ich dzieci noszą nazwisko de Casanova y Habsburgo-Lorena:
456
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 1 Baltazar Karol, 23. książę de Maqueda (ur. 1981). 2 Gabriel Maria, markiz de Aguilar (ur. 1983). 3 Rafael Maria (ur. 1986). 4 Santiago (ur. 1993). (iii) Michalina |Maria Magdalena Kiliana Elżbieta| Urodziła się 13 IX 1954 r. w Würzburgu (Bawaria) jako młodsza z bliźniaczek. Ukończyła szkołę fotografii i telewizji w Monachium. Jej pierwszym mężem został poślubiony w ceremonii cywilnej 12 VII 1982 r. w Anton (Panama) i w ceremonii kościelnej 14 I 1984 r. tamże Eryk Alba Teran d’Antin, grand hiszpański (ur. Mexico City 21 V 1920, zm. Nowy Jork 9 VII 2004), syn Oskara Alba Teran d’Antin i Marii Ludwiki Alba. Ma z nim następujące potomstwo: 1 Marek Jan (ur. 1984). 2 Karla Regina (ur. 1987). 3 Justyn Krzysztof (ur. 1989). Małżeństwo Michaliny i Eryka zakończyło się rozwodem orzeczonym w 1993 r. Drugim jej mężem został 22 X 1994 r. w Naples (Floryda, USA) Hubert |Józef Alfons Karol Michał Maria|, hrabia von Kageneck (ur. Haus Blumenscheidt koło Wittlich 10 VIII 1940), syn Franciszka Józefa |Antoniusza Michała Henryka Huberta Marii|, hrabiego von Kageneck, i jego żony Elżbiety |Marii Anny Henryki Józefy Zofii Amalii Ferdynandy Ludwiki Antonii Teresy Krescencji Ali Ghislaine|, córki Alfonsa Marii |Franciszka von Assisi Klemensa Maksa Emanuela|, księcia bawarskiego i infanta hiszpańskiego; bezdzietny ten związek zakończył się w 1998 r. rozwodem. (iv) Gabriela |Maria Szarlotta Felicyta Elżbieta Antonia| Urodziła się 14 X 1956 r. w Luksemburgu. Jest rzeźbiarką w metalu i stylistką przemysłową. 30 VIII 1978 r. w Pöcking (Bawaria) miał miejsce ślub cywilny, a 5 IX tego roku w St Odile odbył się ślub kościelny Gabrieli oraz Chrystiana Meister (ur. Starnberg 1 IX 1954), syna Karola Meistera i Joanny Spponheim. Ich dziećmi są: 1 Seweryn (ur. 1981). 2 Lioba (ur. 1983). 3 Alene (ur. 1986). Małżeństwo Gabrieli zakończyło się rozwodem orzeczonym w 1997 r., a w 1998 r. zostało dodatkowo anulowane.
457
WŁADCY CZECH I WĘGIER (v) Walburga |Maria Franciszka Helena Elżbieta| Urodziła się 5 X 1958 r. w Berg (Bawaria). Początkowo asystentka parlamentarna ojca, później działała w Międzynarodowej Unii Paneuropejskiej i była attaché prasowym na Europę w urzędzie turystyki Sułtanatu Omanu. Dnia 5 XII 1992 r. w kościele NMP (zwanym kościołem Macieja) w Budapeszcie poślubiła |Karola Aksela| Archibalda, hrabiego Douglas (ur. Sztokholm 1 IX 1954), syna Archibalda, hrabiego Douglas, i jego żony Małgorzaty, baronówny von Lagerfelt. Ma z nim syna: 1 Maurycy (ur. 1994). (vi) Karol Tomasz |Robert Maria Franciszek Jerzy Bahnam| Urodził się 11 I 1961 r. w Starnberg (Bawaria). Studiował prawo i nauki polityczne. Jest członkiem Międzynarodowej Unii Paneuropejskiej, a od 2002 r. dyrektorem generalnym Organizacji Narodów i Ludów Niereprezentowanych. 1 I 2007 r. przejął po ojcu godność Głowy Cesarsko-Królewskiego Domu Austro-Węgier. Jest także kapitanem rezerwy austriackich sił powietrznych. Żoną Karola Tomasza została 31 I 1993 r. w bazylice w Mariazell : Franciszka |Maria Dolores| Jest ona córką Jana (Hansa) |Henryka Augusta Gabriela Tasso|, barona von Thyssen-Boremisza, i jego trzeciej zony Fiony Franciszki Campbell-Walter. Urodziła się 7 VI 1958 r. w Lozannie (Szwajcaria). Jest przewodniczącą utworzonej w 1991 r. fundacji Art Restauration for Cultural Heritage (ARCH). Potomstwo {(a)–(c)}: (a) Eleonora |Helena Maria del Pilar Krystyna Iona|. Urodziła się 28 II 1994 r. w Salzburgu. (b) Ferdynand Zwonimir |Maria Balthus Keith Michał Otto Antal Bahnam Leonard|. Urodził się 21 VI 1997 r. w Diakonissenspital w Salzburgu. (c) Gloria |Maria Bogdana Paloma Regina Fiona Gabriela|. Urodziła się 15 X 1999 r. w Diakonissenspital w Salzburgu. (vii) |Paweł| Jerzy |Maria Józef Dominik| Urodził się 16 XII 1964 r. w Starnberg (Bawaria). Studiował prawo, nauki polityczne, historię i islamistykę w Inns-
458
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) brucku, Madrycie i Monachium. Od 1997 r. jest ambasadorem nadzwyczajnym i pełnomocnym Republiki Węgierskiej przy Unii Europejskiej. Pełni także godność przewodniczącego Węgierskiego Czerwonego Krzyża. Żoną Jerzego została 18 X 1997 r. w bazylice św. Stefana w Budapeszcie : Ejlika |Helena Jutta Klementyna| Jest ona córką Jana |Fryderyka Adolfa|, księcia oldenburskiego, potomka bocznej linii dynastii Oldenburgów (linia wielkich książąt Oldenburga), i jego żony Ilki |Irmgardy Pauliny Hanny Lili Harsit|, córki Alfreda Fryderyka |Franciszka Ottona Hugona Amelunga|, hrabiego von Ortenburg. Urodziła się 22 VIII 1972 r. w Bad Segeberg (Szlezwik-Holsztyn). Potomstwo {(a)–(c)}: (a) Zofia |Maria Tatiana Monika Elżbieta Katarzyna|. Na świat przyszła 21 I 2000 r. w Budapeszcie. (b) Ildiko |Maria Walburga|. Urodzona 6 VI 2002 r. w Budapeszcie. (c) Karol Konstantyn |Michał Stefan Maria|. Urodził się 20 VII 2004 r. w Budapeszcie. 2 Adelajda |Maria Józefa Syksta Antonia Roberta Ottonia Zyta Szarlotta Ludwika Immakulata Pia Teresa Beatrycze Franciszka Izabela Henryka Maksymiliana Genowefa Ignacja Marcus d’Aviano| Urodziła się 3 I 1914 r. w zamku Hetzendorf pod Wiedniem. W 1919 r. rodzina obalonego cesarza Karola wyemigrowała do Szwajcari, w 1921 r. na portugalską Maderę, a po śmierci Karola w 1922 r. osiadła w Belgii, gdzie w 1938 r. Adelajda ukończyła z tytułem doktora studia polityczne na uniwersytecie w Louvain. Po wkroczeniu do Belgii wojsk niemieckich w 1940 r. członkowie rodziny Karola, w tej liczbie Adelajda, zmuszeni byli uciekać z Europy – wyjechali do USA i tam Adelajda wykładała na uniwersytecie Fordham w Nowym Jorku ; po zakończeniu II wojny powróciła do Europy. Zmarła niezamężnie 2 X 1971 r. w Pöcking (Bawaria) i spoczęła na cmentarzu w Tulfes (Austria). 3 Robert |Karol Ludwik Maksymilian Michał Maria Antoni Franciszek Ferdynand Józef Otto Hubert Jerzy Pius Jan Marcus d’Aviano| Urodził się 8 II 1915 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 16 IV 1917 r. dekretem cesarskim otrzymał nazwisko „von Österreich-Este (d’Austria-Este)” oraz przejął po ojcu roszczenia mo-
459
WŁADCY CZECH I WĘGIER deńskiej rodziny książęcej. Od 1919 r. przebywał wraz z rodziną na wygnaniu w Szwajcarii, od 1921 r. na Maderze, następnie w Hiszpanii, a od 1922 r. w Belgii, gdzie studiował ekonomię. Po II wojnie mieszkał przez pewien czas we Francji, później osiadł w Szwajcarii, gdzie zrobił karierę w bankowości. Zmarł 7 II 1996 r. w Bazylei i został pochowany obok urny z sercem matki w Loretokapelle w obrębie klasztoru benedyktynów w szwajcarskim Muri, stanowiącym od 1970 r. nową rodzinną nekropolię. Żoną Roberta została poślubiona w ceremonii cywilnej 28 XII 1953 r. w Bourg-en-Bresse (Francja) i podczas ceremonii kościelnej następnego dnia w klasztorze Brou tamże: Małgorzata |Izabela Maria Wiktoria Emanuela Helena Januaria| Jest córką Amadeusza |Humberta Izabeli Ludwika Filipa Marii Józefa Jana|, księcia di Aosta z dynastii sabaudzkiej, oraz Anny |Heleny Marii|, córki Jana |Piotra Klemensa Marii|, księcia orleańskiego, księcia de Guise (Gwizjusza). Urodziła się 7 IV 1930 r. w pałacu Capodimonte w Neapolu. Z wykształcenia jest historykiem sztuki. Potomstwo (przysługuje mu nazwisko v on Öste rrei c h-E ste oraz pozostałe tytuły Domu Austriackiego) {(i)–(v)}: (i) Maria Beatrycze |Anna Felicyta Zyta Szarlotta Adelajda Krystyna Elżbieta Januaria| Urodziła się 11 XII 1954 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). 31 III 1980 r. w St Martin am Innkreis (Górna Austria) miał miejsce jej ślub cywilny, a 26 IV tego roku w katedrze Notre Dame w Chartres odbył się ślub kościelny z Riprandem |Marią Franciszkiem|, hrabią von Arco-Zinnenberg (ur. Monachium 25 VII 1955), synem Marii Udalryka Filipa Kaspra (Ulryka), hrabiego von Arco-Zinnenberg, oraz jego żony Marii Teresy |Chrystiany Anny Leopoldyny Augusty Elżbiety Notburgi Taddei Krescencji Walburgi Józefy Angeli Anuncjaty|, córki Jana Jerzego, hrabiego von PreysingLichten-egg-Moos. W małżeństwie tym przyszło na świat liczne potomstwo: 1 Anna Teresa Maria (ur. 1981). 2 Małgorzata Ginewra Maria (ur. 1983). 3 Olimpia Elena Maria (ur. 1988). 4 Maksymiliana Aimée Maria (ur. 1990). 5 Maria Gabriela Hilary (ur. 1992). 6 Georgiana Astrid Maria (ur. 1997).
460
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (ii) Wawrzyniec (Lorenz) |Otto Karol Amadeusz Tadeusz Maria Pius Andrzej Marcus d’Aviano| Urodził się 16 XII 1955 r. w Clinique de Belvédère na Rue de Belvédère 18 w Boulogne-Billancourt (Francja). Dekretem królewskim Alberta II z 10 XI 1995 r. został kreowany księciem Belgii (predykat Królewska Wysokość). Po śmierci ojca 7 II 1996 r. przejął roszczenia do modeńskiej korony książęcej. Studiował nauki polityczne i społeczne na uniwersytetach w St Gillen oraz w Innsbrucku, pracuje w sektorze bankowym. Żoną Wawrzyńca (Lorenza) została 22 IX 1984 r. w Sali Gotyckiej ratusza miejskiego w Brukseli (ślub cywilny) i tego samego dnia w kościele Panny Marii (Onze Vrouwe van de Zavel) tamże : Astryda (Astrid)|Józefina Szarlotta Fabrycja Elżbieta Paola Maria| Jest ona córką Alberta II |Feliksa Humberta Teodora Chrystiana Eugeniusza Marii|, króla Belgów z dynastii saskokoburskiej (Sachen-Coburg-Gotha), i jego żony Paoli |Małgorzaty Marii Antonii Consiglii|, córki Fulka, księcia Ruffo di Calabria oraz księcia Guardia di Lombarda. Urodziła się 5 VI 1962 r. w pałacu Belvédère w Laeken pod Brukselą. Od 1994 r. pełni ona funkcję przewodniczącego Belgijskiego Czerwonego Krzyża. W chwili obecnej (2012 r.) jest szósta w kolejności sukcesji belgijskiego tronu. Potomstwo (na mocy dekretu Baldwina I z 2 XII 1991 r. otrzymało dziedziczny tytuł książąt Belgii wraz z predykatem Królewskiej Wysokości, ponadto przysługują mu pozostałe tytuły Domu Austriackiego wraz z predykatem Cesarskich i Królewskich Wysokości) {(a)–(e)}: (a) Amadeusz |Maria Józef Karol Piotr Filip Paola Marcus d’Aviano|. Urodził się 21 II 1986 r. w klinice uniwersyteckiej Saint-Luc na Avenue Hippocrate 10 w WoluvéSaint-Lambert (Sint-Lambrechts-Woluwe) koło Brukseli. W chwili obecnej (2012 r.) zajmuje siódme miejsce w kolejności sukcesji tronu Belgii. (b) Maria Laura |Zyta Beatrycze Gerhard|. Urodziła się 26 VIII 1988 r. w klinice uniwersyteckiej Saint-Luc na Avenue Hippocrate 10 w Woluvé-Saint-Lambert (SintLambrechts-Woluwe) koło Brukseli. W 2012 r. jest ona ósma w kolejności sukcesji belgijskiego tronu.
461
WŁADCY CZECH I WĘGIER (c) Joachim |Karol Maria Mikołaj Izabela Marcus d’Aviano|. Urodził się 9 XII 1991 r. w klinice uniwersyteckiej Saint-Luc na Avenue Hippocrate 10 w Woluvé-SaintLambert (Sint-Lambrechts-Woluwe) koło Brukseli. Jest obecnie dziewiąty w kolejności sukcesji tronu Belgii. (d) Ludwika Maria |Anna Martyna Pilar|. Urodziła się 11 X 1995 r. w szpitalu powszechnym na Broekstraat 104 w Brukseli. W 2012 r. jest na dziesiątym miejscu w kolejności sukcesji belgijskiego tronu. (e) Letycja Maria |Nora Anna Joachima Zyta|. Urodziła 23 IV 2003 r. w szpitalu powszechnym na Broekstraat 104 w Brukseli. Jest obecnie jedenasta w kolejności sukcesji tronu Belgii. (iii) Gerhard |Tadeusz Antoni Marcus d’Aviano Maria Humbert Otto Karol Amadeusz| Urodził się 30 X 1957 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). (iv) Marcin |Karol Amadeusz Maria Bruno Marcus d’Aviano| Na świat przyszedł 19 XII 1959 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). Obecnie mieszka z rodziną we Włoszech. 17 IV 2004 r. w Birstein zawarł ślub cywilny, a 7 V tego roku w katolickim kościele zamkowym pw. Nawiedzenia NMP tamże miał miejsce jego ślub kościelny z: Katarzyną |Elżbietą Heleną Marią| Jest ona córką Franciszka |Aleksandra Karola Fryderyka Chrystiana Huberta Jerzego Gabriela Marii|, 3. księcia von Isenburg, i Krystyny, córki Jana Franciszka, hrabiego von Saurma i barona von und zu der Jeltsch. Urodziła się 21 X 1971 r. we Frankfurcie nad Menem. Dzieci {(a)–(d)}: (a) Bartłomiej |Karol Robert|. Urodził się 27 VII 2006 r. w Pawii (Włochy). (b) Emanuel |Achacy Franciszek Aleksander|. Urodził się 15 II 2008 r. w Pawii (Włochy). (c) Helena |Krystyna Małgorzata|. Urodziła się 13 VII 2009 r. w Pawii (Włochy). (d) Ludwik |Amadeusz Tadeusz|. Urodził się 12 II 2011 r. w Pawii (Włochy). (v) Izabela |Maria Laura Helena Antonia Zyta Anna Januaria| Urodziła się 2 III 1963 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). Artysta malarz. 19 III 1997 r. w Luksemburgu poślubiła
462
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) w ceremonii cywilnej, a 27 IV tego roku w klasztorze cysterek w Stams pod Innsbruckiem zawarła ślub kościelny z Andrzejem, hrabią Czarnocki-Lucheschi (ur. Lozanna 21 IV 1960), z którym ma następujące potomstwo: 1 Alvise |Maria Lorenz Bronisław Robert Marcus d’Aviano| (ur. 1999). 2 Karol Amadeusz (ur. 2000). 3 Maria Anna |Astryda Marcin Zyta Łucja Wiktora| (ur. 2002). 4 Aleksander (ur. 2004). 4 Feliks |Fryderyk August Maria vom Siege Franciszek Józef Piotr Karol Antoni Robert Otto Pius Michał Benedykt Sebastian Ignacjusz Marcus d’Aviano| Urodził się 31 V 1916 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Po abdykacji ojca w 1919 r. wraz z rodziną mieszkał w Szwajcarii, na Maderze i w Hiszpanii. Studiował prawo i nauki ekonomiczne na uniwersytecie w belgijskim Louvain, a w 1937 r. wstąpił do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt (był pierwszym Habsburgiem, który od momentu zniesienia monarchii robił karierę w austriackiej armii); po anszlusie 1938 r. wyjechał do Belgii, a wybuch II wojny zmusił go do emigracji do USA, gdzie wraz z młodszym bratem Karolem Ludwikiem zaciągnął się do amerykańskiej armii (1943). Następnie wyjechał do Ameryki Łacińskiej, gdzie organizował pomoc dla uchodźców, a po zakończeniu wojny zajmował się zarządzaniem przedsiębiorstwami. W odróżnieniu od arcyksięcia Ottona, Feliks i Karol Ludwik odmówili rezygnacji z roszczeń do tronu Austrii, niemniej wiosną 1996 r. zawarli porozumienie z rządem austriackim, umożliwiające im powrót do ojczyzny. Feliks zmarł jako ostatnie spośród dzieci cesarza Karola 6 IX 2011 r. w swoim domu w kolonii San Ángel pod Mexico City (Meksyk). Spoczął w Loretokapelle w obrębie klasztoru benedyktynów w Muri (Szwajcaria). Żoną Feliksa została poślubiona podczas ceremonii cywilnej 18 XI 1952 r. w Beaulieu (Francja) i w trakcie ceremonii kościelnej następnego dnia tamże : Anna Eugenia |Paulina Gabriela Robertyna Maria de Mercedes Melchiora| Była ona córką Roberta |Prospera Pawła Jana Antoniego Engelberta Eugeniusza Marii Ernesta Józefa Kaspra Stefana|, księcia von Arenberg, i Marii Gabrieli |Leopoldyny Leonardyny Pauliny Baltazary|, córki Karola Filipa |Marii Gabriela|, księcia von
463
WŁADCY CZECH I WĘGIER Wrede. Urodziła się 5 VII 1925 r. w zamku Ellingen (Bawaria) i z wykształcenia była doktorem weterynarii. Zmarła 9 VI 1997 r. w San Ángel pod Mexico City (Meksyk) i została pochowana w Loretokapelle w obrębie klasztoru benedyktynów w szwajcarskim Muri. Potomstwo {(i)–(vii)}: (i) Maria del Pilar |Zofia Waleria Szarlotta Zyta Joanna Marcus d’Aviano Kaspara| Urodzona 18 X 1953 r. w Mexico City (Meksyk), 30 V 1980 r. w Pöcking (Bawaria) poślubiła w ceremonii cywilnej a 8 VI tego roku w zamku Guttenberg (Bawaria) zawarła ślub kościelny z Wolradem Joachimem, Ritter und Edler von Poschinger (ur. Monachium 2 I 1952), którego ojcem jest Herman, Ritter und Edler von Poschinger, matką zaś Elżbieta Szarlotta Heinecke. Po ślubie zamieszkała z mężem w Monachium, gdzie przyszły na świat ich dzieci : 1 Kinga (ur. 1981). 2 Karol |Ludwik Jan Herman Józef Maria Melchior| (ur. 1982). 3 Maria Benedykta (ur. 1983); w 2010 r. jej mężem został Hubertus, Ritter von Burger-Scheidlin (ur. 1981), z którym ma potomstwo. 4 Maria Franciszka (ur. 1987). 5 Antonia Józefa (ur. 1991). (ii) Karol Filip |Maria Otto Łukasz Marcus d’Aviano Melchior| Urodził się 18 X 1954 r. w Mexico City (Meksyk). Dwukrotnie zawierał morganatyczne związki małżeńskie : po raz pierwszy 14 IX 1994 r. w Monachium z Martyną Donatch (ur. Wiedeń 18 VI 1955), z którą rozwiódł się 12 II 1997 r. w Montrealu (Kanada); po raz drugi 12 V 1998 r. w Pau (Francja) z Anną Klarą |Krystyną| (ur. Pau 15 II 1959), córką Henryka Lacrambe i Fanny Provost de Montrichard. Syn z I małżeństwa, wykluczony z sukcesji, nosi nazwisko v on Habsbu rg : (a) Julian |Laurent Piotr|. Urodził się 29 V 1994 r. w Montrealu (Kanada), jeszcze przed ślubem rodziców.
Syn z II małżeństwa, wykluczony z sukcesji, nosi nazwisko v on Habsbu rg : (b) Ludwik Damian |Henryk Maria Marco d’Aviano Melchior|. Na świat przyszedł 23 IX 1998 r. w Montrealu (Kanada).
464
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) (iii) Kinga |Barbara Maria Szarlotta Jakobina Marcus d’Aviano Baltazara| Urodziła się 13 X 1955 r. w zamku Guttenberg (Bawaria). Dnia 3 VI 1985 r. w Ahorn odbył się ślub cywilny, zaś 8 VI tego roku w Perk (Belgia) miał miejsce ślub kościelny Kingi i Wolfganga, barona von Erffa, dyplomaty (ur. Koburg 6 IX 1948), syna Karola Edwarda, barona von Erffa, i Marii Ludwiki (Marieluise), baronówny von Pechmann. Mają oni następujące potomstwo: 1 Zyta |Maria del Pilar Szarlotta Donacjana Kaspara| (ur. 1986). 2 Hubert |Władysław Renato Maria Melchior Hartman| (ur. 1988). 3 Maria Assunta |Małgorzata Józefa Klara Baltazara| (ur. 1990). 4 Maria Izabela |Franciszka Zofia Kaspara| (ur. 1993). 5 Konstancja |Maria Teresa Krystyna Joanna Melchiora| (ur. 1999). (iv) Rajmund (Ramón) |Józef Karol Ludwik Maria Gabriel Marcus d’Aviano Kasper| Urodził się 28 I 1958 r. w Mexico City (Meksyk). 29 IV 1994 r. w Bad Soden (Niemcy) miał miejsce jego ślub cywilny, a 1 V tego roku w Königstein zawarł on ślub kościelny z Bettine Götz (ur. Frankfurt nad Menem 25 IX 1969), córką Henryka Götz i Helgi Hager. Związek ten nosi status małżeństwa morganatycznego. Potomstwu, wykluczonemu z sukcesji, przysługuje tytuł hrabi ów v on Habs bu rg : (a) Feliks |Karol Maria Jürgen Melchior|. Na świat przyszedł 12 XII 1996 r. w Bad Soden. (b) Zofia |Maria Aleksandra Kaspara|. Urodziła się 12 III 1998 r. w Bad Soden. (c) Maria Teresa |Beatrycze Nicole Baltazara|. Urodzona 8 IV 2000 r. w Bad Soden.
(v) Maria Adelajda (Miriam) |Hugolina omnes sancti Marcus d’Aviano Melchiora| Urodziła się 21 IX 1959 r. w Mexico City (Meksyk), gdzie 22 VI 1983 r. w Mexico City (Meksyk) zawarła ślub cywilny, a 24 VI – kościelny z Jakubem |Markiem Piotrem| Corcu-
465
WŁADCY CZECH I WĘGIER erra Acheson (ur. Mexico City 12 I 1955), synem Ferdynanda Corcuerra i Marii Acheson. Mają następujące potomstwo: 1 Karol |Sebastian Ksawery Maria Piotr Ferdynand Kasper| (ur. 1984). 2 Piotr |Jan Ferdynand Maria Feliks Otto Melchior| (ur. 1985). 3 Filip |Andrzej Jakub Maria Robert Baltazar| (ur. 1987). 4 Andrzej |Maria Jan Franciszek Kasper| (ur. 1988). (vi) Stefan (István) |Franciszek Leopold Jan Maria Rudolf Terezjusz Marcus d’Aviano Baltazar|. Urodził się 22 IX 1961 r. w Mexico City (Meksyk) jako starszy z bliźniąt. 18 VI 1993 r. w Budapeszcie miał miejsce jego ślub cywilny, a 11 XI tego roku w bazylice w Weszpremie zawarł on ślub kościelny z Paolą de Temesváry (ur. Budapeszt 4 VI 1971), córką Władysława Imre de Temesváry i Marii Csilli Rozinszki, z wykształcenia architektem. Ich potomstwo {(a)–(c)}: (a) Andrzej |Franciszek Władysław Feliks Karol Aleksander Marcus d’Aviano Kasper|. Urodził się 22 XII 1994 r. w mieście Luksemburg. (b) Paweł (Pál) |Maria Marcus d’Aviano Melchior|. Urodził się 10 I 1997 r. w mieście Luksemburg. (c) Małgorzata |Eugenia Maria Aleksandra Marcus d’Aviano Baltazara|. Urodziła się 25 III 1999 r. w mieście Luksemburg. (vii) Weridiana (Virdis) |Alojza Maria Eleonora Elżbieta Marcus d’Aviano Kaspara| Urodziła się 23 IX 1961 r. w Mexico City (Meksyk) i jest młodszą z bliźniaków. 8 IX 1990 r. w Frières zawarła ślub cywilny, a 14 X tego roku w Buerberg nieopodal Eurasburgu (Bawaria) miał miejsce jej ślub kościelny z Karolem |Haroldem Wilhelmem| Dunning-Gribble, z zawodu bankierem (ur. Paryż 29 V 1961), synem Gwidona Dunning-Gribble i Karoli Patsch. Ich dziećmi są: 1 Karol Leopold |Ferdynand Jerzy| (ur. 1991). 2 Ferdynand (ur. 1992). 3 Maksymilian (ur. 1996). 4 Maria Szarlotta |Anna Eugenia Elżbieta Karola| (ur. 2001).
466
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 5 Karol Ludwik |Maria Franciszek Józef Michał Gabriel Antoni Robert Stefan Pius Grzegorz Ignacjusz Marcus d’Aviano| Urodził się 10 III 1918 r. w Baden pod Wiedniem. Po abdykacji ojca wyjechał wraz z rodziną do Szwajcarii (1919); później mieszkali na portugalskiej wyspie Madera, w Hiszpanii oraz Belgii. Po inwazji niemieckiej w 1940 r. rodzina zmarłego cesarza Karola zdołała uciec do USA, zaś stamtąd Zyta wspólnie z młodszymi dziećmi, w tej liczbie i Karolem Ludwikiem, przeniosła się do Kanady. W Quebecu arcyksiążę ukończył studia prawnicze i ekonomiczne, rozpoczęte jeszcze za bytności rodziny w Belgii. W 1943 r. wraz ze starszym bratem Feliksem zaciągnął się do amerykańskiej armii, uczestniczył m.in. w lądowaniu aliantów w Normandii w 1944 r.; w 1947 r. przeszedł w stan spoczynku z rangą majora. Pracował później w sektorze bankowym w Nowym Jorku i Waszyngtonie. W 1958 r. wrócił do Europy i zamieszkał z rodziną w Brukseli, gdzie pełnił funkcję dyrektora holdingu Société Générale de Belgique, a następnie jego filii w Kanadzie. Wraz z bratem Feliksem odmówił zrzeczenia się praw sukcesyjnych (por. s. 463), lecz w 1996 r. obaj zawarli umowę z austriackim rządem, umożliwiającą im powrót do ojczyzny. Karol Ludwik umarł 11 XII 2007 r. w Brukseli i spoczął w nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku – sarkofag arcyksięcia spoczął obok sarkofagu jego matki w kaplicy Gruftkapelle. Jego żoną została 17 I 1950 r. w zamku Beloeil (Belgia): Jolanta |Maria Joanna Szarlotta| Jest ona córką Eugeniusza |Fryderyka Marii Lamorala|, 11. księcia de Ligne, i Filipiny |Marii Cecylii Douce|, córki Franciszka Józefa |Eugeniusza Napoleona| de Noailles, księcia de Foix. Urodziła się 6 V 1923 r. w Madrycie Potomstwo {(i)–(iv)}: (i) Rudolf |Maria Karol Eugeniusz Anna Antoniusz Marcus d’Aviano| Na świat przyszedł 17 XI 1950 r. w zamku Beloeil (Belgia). W 1978 r. wspólnie z najstarszym synem został zaliczony w poczet belgijskiej szlachty z tytułem księcia de HabsburgLorraine (predykat Najjaśniejsza Wysokość). Żoną Rudolfa została poślubiona w ceremonii cywilnej 28 VI 1976 r. w Overijse (Belgia) i podczas ceremonii kościelnej 3 VII tego roku w Brukseli :
467
WŁADCY CZECH I WĘGIER |Maria| Helena Jest ona córką Gwidona, barona de Villenfagne de Vogelsanck, oraz jego żony Mariny, baronówny de Crombrugghe de Lorringhe. Urodziła się 24 IV 1954 r. w Scharbeek. Dzieci {(a)–(h)}: (a) Karol Chrystian |Maria Gwidon Eugeniusz Marcus d’Aviano|. Na świat przyszedł 9 V 1977 r. w Fontainebleau-surLoire (Francja) i w 1978 r. wraz z ojcem został zaliczony w poczet belgijskiej szlachty z tytułem księcia de Habsburg-Lorraine (predykat Najjaśniejsza Wysokość). Żoną Karola Chrystiana została (ślub cywilny zawarli 28 IV 2007 r. w Montgirod, a kościelny 2 VI tego roku w Voiron) Estelle de Saint-Romain (ur. Orsay 19 I 1979), z którą ma on dwie córki : (i) Zyta (ur. Lyon 4 III 2008); (ii) Anezka (ur. Lyon 5 III 2010). (b) Priscilla |Maria Zyta Sybilla|. Urodziła się 5 VI 1979 r. w Montrealu (Kanada). (c) Jan |Maria Aleksander Bertrand Gwidon Pius Marcus d’Aviano|. Urodził się 1 VI 1981 r. w Brukseli. (d) Tomasz |Maria Karol Fryderyk Franciszek Marcus dAviano|. Urodził się 13 X 1983 r. w Brukseli. (e) Maria des Neiges |Konstancja Laurencja Franciszka Teresa Anna|. Urodziła się 17 VI 1986 r. w Genewie (Szwajcaria). (f) Franciszek |Ludwik Maria Marcin Pie Michał Gabriel Rafael Marcus d’Aviano|. Urodził się 5 X 1988 r. w Genewie (Szwajcaria). (g) Michał |Józef Maria Karol Chrystian Rafael Gabriel Marcus d’Aviano|. Na świat przyszedł 15 IX 1990 r. we Fryborgu (Szwajcaria). (h) Józef |Maria Chrystian Andrzej Michał Rafael Gabriel Marcus d’Aviano|. Urodził się 14 XI 1991 r. we Fryborgu (Szwajcaria). (ii) Aleksandra |Maria Anna Filipa Othonia| Urodziła się 10 VII 1952 r. w zamku Beloeil (Belgia). 13 IX 1984 r. w Brukseli miał miejsce jej ślub cywilny, a 15 IX tego roku, także w Brukseli, zawarła ślub kościelny z Hektorem Riesle y Contreras, ambasadorem Chile przy Stolicy Apolstolskiej (ur. Antofagasta, Chile 16 II 1943), synem Oskara Riesle i Wentury Contreras. Ich dziećmi są:
468
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 1 Filip Ludwik |Maria Franciszek Rudolf Andrzej Michał| (ur. 1986). 2 Maria Zofia (ur. 1987). 3 Konstancja |Maria Teresa Astrid Lorenza Zyta| (ur. 1989). (iii) Karol Chrystian |Maria Anna Rudolf Antoni Marcus d’Aviano| Przyszedł na świat 26 VIII 1954 r. w zamku Beloeil (Belgia). W 1983 r. został zaliczony w poczet belgijskiej szlachty wraz z tytułem księcia de Habsburg-Lorraine (predykat Najjaśniejsza Wysokość). 6 II 1982 r. w pałacu Wielkoksiążęcym (Grand-Ducal Palace) w mieście Luksemburg miał miejsce jego ślub cywilny i tego samego dnia w katedrze Notre Dame tamże odbył się ślub kościelny z: Marią Astrydą (Astrid) |Lilianą Szarlottą Leopoldyną Wilhelminą Ingeborgą Antonią Elżbietą Anną Albertą| Jest ona córką Jana I |Benedykta Wilhelma Roberta Antoniego Ludwika Marii Adolfa Marca d’Aviano|, wielkiego księcia Luksemburga, księcia Nassau, potomka parmeńskiej linii dynastii Burbonów (Bourbon-Parma, od 1987 r. oficjalna nazwa dynastii brzmi Nassau), i jego żony Józefiny Szarlotty |Ingeborgi Elżbiety Marii Józefy Małgorzaty Astrydy (Astrid)|, córki Leopolda III |Filipa Karola Alberta Meinarda Huberta Marii Michała|, króla Belgów. Urodziła się 17 II 1954 r. w zamku Betzdorf nieopodal miasta Luksemburg. Z wykształcenia jest pielęgniarką. Potomstwo {(a)–(e)}: (a) Maria Krystryna |Anna Astrid Zyta Szarlotta|. Urodziła się 31 VII 1983 r. w Brukseli, a 6 XII 2008 r. w Malines (Belgia) wyszła za mąż za Rudolfa, hrabiego de Limburg-Stirum (ur. Uccle, Belgia 20 III 1979), syna Chrystiana |Karola Elie Marii Józefa Franciszka Ksawerego Ghislain Kajetana|, hrabiego de Limburg-Stirum; ma z nim syna. (b) Emeryk (Imre) |Emanuel Symeon Jan Karol Marcus d’Aviano|. Urodził się 8 XII 1985 r. w Genewie, a 8 IX 2012 r. w Waszyngtonie poślubił Amerykankę Kathleen Elżbietę Walker z Ohio. (c) Krzysztof |Henryk Aleksabder Maria Marcus d’Aviano|. Urodził się 2 II 1988 r. w Genewie.
469
WŁADCY CZECH I WĘGIER (d) Aleksander |Hektor Maria Karol Leopold Marcus d’Aviano|. Urodził się 26 IX 1990 r. w Meyrin (Szwajcaria). (e) Gabriela |Maria Pilar Jolanda Józefina Szarlotta|. Urodziła się 26 III 1994 r. w Genewie. (iv) Maria Konstancja |Anna Rosario Roberta| Urodziła się 19 X 1957 r. w zamku Beloeil (Belgia), gdzie 18 VI 1994 r. miał miejsce jej ślub cywilny z Franciszkiem Józefem |Gobertem Edwardem Marią|, księciem von Auersperg-Trautson od 2002 r. (ur. Salzburg 11 XII 1954), synem Edwarda Karola |Marii Józefa Teodora Marcina Ignacego Franciszka de Paula|, księcia von Auersperg-Trautson, i Izabeli |Szarlotty Marii Gobertyny|, córki Goberta, hrabiego von Aspermont-Lynden; 10 IX 1994 r. w Brukseli para zawarła ślub kościelny. Ich dziećmi są: 1 Maria Anna (ur. 1997, adoptowana). 2 Aleksandra Maria (ur. i zm. 1998). 3 Władysława (Laya) |Maria Szymona Zyta Gobertyna| (ur. 1999). 4 Eleonora |Maria Wincent Charbel Gobertyna| (ur. 2002). 6 Rudolf |Syringus Piotr Karol Franciszek Józef Robert Otto Antoni Maria Pius Benedykt Ignacjusz Laurencjusz Justynian Marcus d’Aviano| Urodził się 5 IX 1919 r. w rezydencji Villa Prangeis koło Nyon (Szwajcaria). W dzieciństwie przebywał wraz z rodzicami i rodzeństwem w Szwajcarii i na Maderze, a od śmierci ojca (1922 r.) w Hiszpanii i w Belgii. Po niemieckiej inwazji na ten kraj w 1940 r. wyjechał z rodziną do USA, a później do Kanady, gdzie studiował ekonomię. Po wojnie pracował początkowo na Wall Street w Nowym Jorku, a w połowie lat 50. założył plantację kawy w Kongu Belgijskim (obecnie Demokratyczna Republika Konga). Później został dyrektorem banku w Brukseli i przeniósł się na stałe do Europy. Zmarł 15 V 2010 r. w Brukseli i spoczął u boku pierwszej żony w grobach rodzinnych w Loretokapelle w obrębie klasztoru benedyktynów w Muri (Szwajcaria). Pierwszą żoną Rudolfa została 22 VI 1953 r. w Tuxedo Park w stanie Nowy Jork (USA): Ksenia Sergiejewna Była ona córką Sergiusza Aleksandrowicza, hrabiego CzernyszewBesobrasow, i Elżbiety Dymitrownej, córki hrabiego Dymitra Szeremietiewa. Urodzona 11 VI 1929 r. w Paryżu, zginęła w wypadku samochodowym 20 IX 1968 r. w Casteau (Belgia). W 1971 r.
470
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) jej szczątki sprowadzono do Szwajcarii i złożono w nowej nekropolii rodzinnej w Loretokapelle mieszczącej się w obrębie klasztoru benedyktynów w Muri – w kryptach owego klasztoru spoczywały prochy protoplastów rodu Habsburgów z XI–XII w., w tym hrabiego Radbota (zm. 1027), budowniczego zamku Habsburg (zob. Tablica VI, s. 160). Potomstwo {(i)–(iv)}: (i) Maria Anna |Szarlotta Zyta Elżbieta Regina Teresa| Urodziła się 19 V 1954 r. w Uccle (Belgia). 24 XI 1981 r. w Woluwe-St-Pierre (Belgia) miał miejsce jej ślub cywilny, a 25 XI tego roku w Uccle (Belgia) odbyła się kościelna ceremonia zaślubin Marii Anny i Piotra Dymitrowicza, księcia Golicyna (ur. Mendoza, Argentyna 25 III 1955), syna Dymitra Władymirowicza, księcia Golicyna, i jego żony Tatiany Piotrownej, córki Piotra Łopuchina. Ich potomstwo: 1 Ksenia (ur. 1983) ; w 2007 r. wyszła za mąż za Alberta Matta Maya (ur. 1983). 2 Tatiana (ur. 1984). 3 Aleksandra (ur. 1986). 4 Maria (ur. 1988). 5 Dymitr (ur. 1990). 6 Ionn Tejmuraz (ur. 1992). (ii) Karol Piotr |Otto Sergiusz Józef Paweł Leopold Henryk| Urodził się 5 XI 1955 r. w Katana (Kongo Belgijskie, obecnie Demokratyczna Republika Konga). 27 III 1998 r. w Frières zawarł ślub cywilny, zaś 2 V tego roku w zamku Ellingen (Bawaria) miał miejsce jego ślub kościelny z: Aleksandrą |Elżbietą Zofią Marią Kasparą| Jest córką Karola |Fryderyka Oskara Melchiora|, księcia von Wrede, i jego żony Ingeborgi Hamberger. Urodziła się 12 V 1970 r. w Monachium. Dzieci {(a)–(b)}: (a) Antonia |Maria Zyta Józefa Kaspara Markus d’Aviano|. Urodziła się 31 XII 2000 r. w Monachium. (b) Wawrzyniec (Lorenz) |Karol Maria Kaspara Marcus d’Aviano|. Urodził się 18 IV 2003 r. w Monachium. (iii) Symeon |Karol Eugeniusz Józef Leopold| Urodził się 29 VI 1958 r. w Katana (Kongo Belgijskie, obecnie Demokratyczna Republika Konga).
471
WŁADCY CZECH I WĘGIER Żoną Symeona została 13 VII 1996 r. w La Toledana (prowincja Ciudad Real, Hiszpania): Maria |Paloma Diana Irena| Jest ona córką Karola |Marii Alfonsa Marcela|, księcia Kalabrii, infanta hiszpańskiego, potomka sycylijskiej (neapolitańskiej) linii dynastii Burbonów, i jego żony Anny |Małgorzaty Brygidy Marii|, córki Henryka |Roberta Ferdynanda Marii Ludwika Filipa|, hrabiego Paryża z orleańskiej linii tejże dynastii. Urodziła się 5 IV 1967 r. w Madrycie. Dzieci {(a)–(e)}: (a) Jan |Rudolf Antoni Maria|. Urodził się 29 X 1997 r. w Hohenems (Austria). (b) Ludwik |Chrystian Franciszek Maria|. Urodził się 16 XI (wedle innych źródeł 12 XI lub 20 XI) 1998 r. w Grabs (Szwajcaria). (c) Izabela |Rocio Maravillas Lourdes|. Urodziła się 14 IX 2000 r. w Grabs (Szwajcaria). (d) Szarlotta |Adelajda Teresa Maria|. Urodzona 16 I 2003 r. w Grabs (Szwajcaria). (e) Filip |Józef Chrystian Maria|. Urodził się 15 I 2007 r. w Grabs (Szwajcaria). (iv) Jan |Karol Ludwik Klemens Maria Józef Marcus d’Aviano Leopold| Urodził się 11 XII 1962 r. w Brukseli, gdzie zginął w wypadku motocyklowym 29 VI 1975 r. Spoczął w Loretokapelle w klasztorze benedyktynów w Muri (Szwajcaria). Drugą żoną Rudolfa (zob. s. 470) została 15 X 1971 r. w zamku Ellingen (Bawaria): Anna |Gabriela Maria Teresa Kaspara| Jest ona córką Karola |Józefa Marii Antoniego Oskara Filipa Leonarda Melchiora|, 5. księcia von Wrede, i Zofii |Jadwigi Marii Anny|, córki Fryderyka |Gotarda Marii Franciszka von Sales Karola Leopolda Ludwika|, hrabiego von Schaffgotsch genannt Semperfrei von und zu Kynast und Greiffenstein. Urodziła się 11 IX 1940 r. w Pähl (Bawaria). Córka: (i) Katarzyna |Maria Joanna Zyta Zofia Kaspara| Urodziła się 14 IX 1972 r. w Weißenburgu (Bawaria). 4 XII 1998 r. w Woluwe-St-Pierre (Belgia) poślubiła w ceremonii cywilnej, a 9 I 1999 r. w Gandawie (obecnie Belgia) zawarła
472
DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) ślub kościelny z Maksymilianem, hrabią Secco di Aragona Gnutti dei Marchesi di Fornovo (ur. Bruksela 19 VII 1967), synem Andrzeja, hrabiego Secco di Aragona Gnutti dei Marchesi di Fornovo, oraz Giusy Muschetti. Ich dziećmi są: 1 Konstantyn (ur. 2000). 2 Mikołaj (ur. 2002). 3 Rudolf (ur. 2010). 7 Szarlotta |Jadwiga Franciszka Józefa Maria Antonia Roberta Ottonia Pia Anna Ignacja Marcus d’Aviano| Urodziła się 1 III 1921 r. w rezydencji Villa Prangeis koło Nyon (Szwajcaria). Z wykształcenia socjolog, 21 VII 1956 r. w Pöcking (Bawaria) zawarła ślub cywilny i tam również 25 VII tego roku odbył się jej ślub kościelny z Jerzym Aleksandrem |Michałem Fryderykiem Wilhelmem Albertem Teodorem Franciszkiem|, hrabią von Carlow, w 1950 r. kreowanym księciem meklemburskim (ur. Oranienbaum pod St Petersburgiem 22 IX [5 X] 1899, zm. Sigmaringen 6 VII 1962), morganatycznym synem Jerzego Aleksandra |Michała Fryderyka Wilhelma Franciszka Karola|, księcia meklemburskiego z linii na Strelitz, i jego drugiej żony Natalii, hrabiny von Carlow, córki Fiodora Wonljarskiego. Pierwszą żoną Jerzego Aleksandra była Irena (zm. 1955), córka Michała Rajewskiego, z którą miał on potomstwo, m.in. syna, również noszącego imiona Jerzego Aleksandra, małżonka arcyksiężniczki Heleny (Ilony) z linii węgierskiej (zob. s. 409 w biogr. cesarza Leopolda II). Szarlotta zmarła bezdzietnie 23 VII 1989 r. w Monachium i została pochowana w krypcie pod kaplicą Einsiedlerkapelle w dawnym klasztorze w Inzigkofen. 8 Elżbieta Szarlotta |Alfonsa Krystyna Teresa Antonia Józefa Roberta Ottonia Franciszka Izabela Pia Marcus d’Aviano| Urodziła już po śmierci ojca, 31 V 1922 r. w pałacu El Pardo pod Madrytem, gdzie przez pewien czas mieszkała rodzina zmarłego cesarza Karola. 12 IX 1949 r. w zamku Lignières (Francja) poślubiła Henryka |Karola Wincentego Marię Benedykta Justyna|, księcia von und zu Liechtenstein, pana na Waldsteinie (ur. Graz 5 VIII 1916, zm. Wiedeń 17 IV 1991), syna Alfreda |Romana|, księcia von und zu Liechtenstein, pana na Waldsteinie, i jego żony Teresy Marii |Karoliny Julii Izabeli Notgery|, córki Maurycego |Karola Krafta Ernesta Wilhelma Notgera Konstantyna|, księcia zu Öttingen-Öttingen und Öttingen-Wallerstein. Miała z nim następujące potomstwo:
473
WŁADCY CZECH I WĘGIER 1 Wincenty |Karol Alfred Maria Michał et omnes Sancti| (ur. 1950); w 1981 r. ożenił się z Heleną |Herminą Marią Hiacyntą Teodozją| (ur. 1960), córką Maurycego, hrabiego de CosséBrissac, z którą ma potomstwo; rozwiedli się w 1991 r., a w 1994 r. małżeństwo zostało anulowane. Drugą żoną Wincentego została w 1999 r. Roberta (ur. 1953), córka Mario Valeri Manera. 2 Michał |Karol Alfred Maria Feliks Maurycy et omnes Sancti| (ur. 1951); w 1986 r. poślubił Hildegardę Bertę (ur. 1948), córkę Roberta Maksa Józefa Petersa, z którą ma potomstwo. 3 Szarlotta |Maria Benedykta Eleonora Adelajda et omnes Sancti| (ur. 1953); w 1979 r. poślubiła Piotra |Kenyona Fleminga| van der Byl (ur. 1923, zm. 1999) i miała z nim potomstwo. 4 Krzysztof |Karol Alfred Maria Michał Hugo Ignacjusz et omnes Sancti| (ur. 1956). 5 Karol |Maria Alfred Michał Jerzy et omnes Sancti| (ur. 1957). Elżbieta zmarła 7 I 1993 r. w Grazu (Styria) i została pochowana u boku męża na cmentarzu w Übelbach koło Waldsteinu.
KAROL III|IV 11 XI 1918 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem podpisał rezygnację z udziału w sprawach państwowych, po czym wraz z rodziną opuścił Austrię. Tego samego dnia został zdetronizowany w Czechach, a 3 XI 1921 r. oficjalnie pozbawiono go tronu Węgier (niemniej nigdy formalnie nie abdykował). Zmarł na zapalenie płuc 1 IV 1922 r. w rezydencji Villa Quinta do Monte w Funchal na portugalskiej wyspie Madera, gdzie też został pochowany. Serce cesarza spoczęło natomiast w Loretokapelle w klasztorze benedyktynów w Muri (Szwajcaria), nekropolii pierwszych Habsburgów. 3 X 2004 r. został beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II.
474
SPIS
TABLIC GENEALOGICZNYCH
TABLICA I. Mojmirowice – władcy państwa wielkomorawskiego s. 10 TABLICA II. Przodkowie księcia Gézy s. 86 TABLICA III. Habsburgowie od X do XVI w. s. 160 TABLICA IV. Przodkowie Jana Luksemburskiego s. 178 TABLICA V. Wittelsbachowie w Bawarii i Palatynacie s. 304 TABLICA VI. Dynastia z Vaudémont w Lotaryngii s. 350
475
WŁADCY CZECH I WĘGIER
476
NOTA
BIBLIOGRAFICZNA
Poniżej najważniejsze publikacje polskie i obcojęzyczne, a także witryny internetowe, z których korzystałem przy pisaniu książki (nie uwzględniono biografii zamieszczonych na końcu biogramów): OPRACOWANIA WYDANE W JĘZYKU POLSKIM: Dynastie Europy, pod red. A. Mączaka (Wrocław 1997, 2009); Historia Europy, pod red. A. Mączaka (Wrocław 1997); Słownik dynastii Europy, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego (Poznań 1999); Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej, pod red. jw. (Poznań 1998); Słownik władców Europy średniowiecznej, pod red. jw. (Poznań 1998); H. Andics: Kobiety Habsburgów (Wrocław 1991); A. Boniecki : Herbarz polski. Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich ; 2. edycja pod red. M.J. Minakowskiego, wersja elektroniczna (sygn.: published by Dr Minakowski Publikacje Elektroniczne version 2.1, Kraków, Poland 2005); I. Bricard: Dynastie panujące Europy (Warszawa 2007); W. Dworzaczek : Genealogia, t. I–II (Warszawa 1959); W. Felczak : Historia Węgier (Wrocław 1966, 1983); S. Głogowski: Genealogia Podiebradów (Gliwice 1997); S. Grodziński: Habsburgowie. Dzieje dynastii (Wrocław 1998); R. Heck, M. Orzechowski : Historia Czechosłowacji (Wrocław 1969); M. Hertmanowicz-Brzoza, K. Stepan: Słownik władców świata (Kraków 2005); S. Holčík : Uroczystości koronacyjne w Preszburgu 1563–1830 (Kraków 1986); J.E. Morby : Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny (Kraków 1998); P. Pizuński : Poczet wielkich mistrzów krzyżackich (Gdańsk 2003); J. Rajman: Encyklopedia średniowiecza (Kraków 2006);
477
WŁADCY CZECH I WĘGIER S.A. Sroka: Genealogia Andegawenów węgierskich (Kraków 1999); A. Szczawiński: Genealogia Dypoldowiczów, w: Genealogia. Studia i materiały historyczne, t. 7 (Poznań – Wrocław 1996); J. Śliwiński : Kazimierz Wielki. Kobiety a polityka (Olsztyn 1994); Z. Wdowiszewski : Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce (Warszawa 2005); H. Wereszycki : Historia Austrii (Wrocław 1986); A. Wheatcroft: Habsburgowie (Kraków 2000). OPRACOWANIA OBCOJĘZYCZNE : Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) oraz jego kontynuacja Neue Deutsche Biographie (NDB); oba obszerne słowniki biograficzne, zawierające tysiące biogramów osób związanych Niemcami oraz niemieckim kręgiem kulturowym, dostępne są online : www.deutsche-biographie.de/index.html Europäische Stammtafeln. Stammtafeln zur Geschichte der europäischen Staaten. Begründet von Wilhelm Karl Prinz zu Isenburg, fortgeführt von Frank Baron Freytag von Loringhoven. Neue Folge. Herausgegeben von Detlev Schwennicke, t. I–XXVI (Marburg, Frankfurt a. M. 1980–2009); M. Huberty, A. Giraud, F. et B. Magdelaine : L`Allemagne dynastique, t. I–IV (Le Perreux 1976–85); O. Posse: Die Wettiner. Genealogie des Gesamthauses Wettin. Ernestinischer und Albertinischer Linie mit Einschluß der regierenden Häuser von Großbritannien, Belgien, Portugal und Bulgarien. Mit Berichtigungen und Ergänzungen der Stammtafeln bis 1993 von Manfred Kobuch (Leipzig 1994); H. und M. Rall : Die Wittelsbacher in Lebensbildern (Graz, Wien, Kölln – Styria 1986); R. Reifenscheid: Die Habsburger in Lebensbildern. Von Rudolf I. bis Karl I. (München 2007). WITRYNY INTERNETOWE : Medieval Lands Charlesa Cawley’a, zawierającą szczegółowe genealogie średniowiecznych dynastii i możnowładczych rodów europejskich; Genealogie Mittelalters. Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer, która zawiera biogramy władców państw, głównie niemieckich, począwszy od wczesnego średniowiecza po XIV w.
478
Obie wymienione wyżej witryny zawierają szczegółową bibliografię, obejmującą zarówno źródła pisane jak i publikowane opracowania, do której odsyłam zainteresowanych Czytelników. Nieocenione okazały się także internetowe publikacje Paula Theroffa, zamieszczone na jego stronie internetowej An Online Gotha, a oparte na kolejnych rocznikach Almanachów Gotajskich oraz na wymienionym wcześniej dziele Europäische Stammtafeln. Stammtafeln zur Geschischte europäischen Staaten.
479
WŁADCY CZECH I WĘGIER
480