Gesine Fuchs

"Prawo jako społezny instrument konsolidacji demokratycznej na przykladzie ruchu kobiecego w Polsce" (wykład na Warszawskie Gender Studies, kwiecie 2003) 1. Wprowadzenie W mojej pracy doktorskiej pt. „Współkształtowanie społecze stwa obywatelskiego – organizacje kobiece w polskim procesie demokratyzacji” chciałam zbada , jak polskie kobiety w społecze stwie obywatelskim formułuja swoje interesy, jak je realizuj i jaki maj przez to wkład do konsolidacji, to znaczy do utrwalenia demokracji. Jak wiadomo, pogorszyła si społeczno-ekonomiczna sytuacja kobiet w Polsce: bezrobocie, zakaz aborcji, dyskryminacja, stereotypy w mediach, marginalizacja polityczna - to kilka haseł. Gdy kilka lat temu zacz łam przeprowadza wywiady z działaczkami organizacji kobiecych, prze ylam wiele niespodzianek. Przykładem mo e by wymiana zda w jednym z Kół Ligi Kobiet w terenie. Spytałam: "Jakie s najwi ksze problemy kobiet w Polsce?" – I odpowied natychmiastowa: "Porady prawne!" Porady prawne? adne bezrobocie ani zakaz aborcji. Porady prawne chyba nie jako najwi kszy problem, lecz jako bezpo rednie, elementarne rozwi zanie najwi kszych problemów.




































W dzisiejszym referacie pytam, dlaczego triada „Posiada Prawo – Zna Prawo – Dochodzi Swojego Prawa” pojawia si jako uniwersalna definicja problemów ruchu społecznego kobiet i w jakim stopniu maj te „prawne dyskusje” wpływ na demokratyczn konsolidacj .
















Dlaczego „Prawo” jest tak istotne?

Cztery znaczenia prawa w transformacji Polski: 1. (rozwoj) Prawo było przedmiotem pierwszej dyskusji politycznej dotycz cej kobiet, mianowicie dyskusji o zakazie aborcji. Dlatego bed tu mówic o rozwoju ruchu kobiecego i jego daniach prawnych. 2. (doradztwo i szkolenia) Ekonomiczna i społeczna transformacja jak i zmiany prawa we wszystkich dziedzinach, stwarzaj potrzeb wiedzy. A wolno daje mo liwo ci dochodzenia własnego prawa. Z tego powodu bed tu mówi o filozofii doradztwa i szkolenia prawnego przez organizacje kobiece. 3. (framing) Prawo jest no nikiem da prawnych i dlatego porusz strategi „Framing” prawa mi dzynarodowego, wykorzystywan przez organizacje kobiece. 4. (granicy) Jako zako czenie mo na stwierdzi , e prawo i pa stwo prawa s podstaw , punktem wyj cia, rodkiem transformacji od realnego sozjalizmu do demokracji. Powoływanie si na zasady pa stwa prawa jest dyskursywnym utrwalenim podstaw demokratycznych. 
























































Przedtem na pocz tku potzreba kilka teoretycznych uwag o relewancji prawa w procesie transformacyjnym. 

1

2. W poszukiwaniu relewancji prawa 2.1 Znaczenie prawa w transformacji Dlaczego prawo jest tak wa ne w procesie transformacji demokratycznej? Uchwalenie i konsolidacja demokratycznej konstytucji jest zało eniem i podstaw zmian politycznych, ekonomicznych i społecznych. Podział władzy, gwarancja praw podstawowych i obywatelskich, niezawisłe s dy i zasada pa stwa prawa s niezb dne. Konstytucja nie jest tylko zbiorem dobrych, efektywnych reguł dla instytucji, ale tak e rodkiem, który słu y umacnianu demokracji. Ona powinna i mo e wspiera inne płaszczyzny konsolidacji demokratycznej: konsolidacj reprezentacji interesów, konsolidacj demokratycznych postaw i zachowa . W idealnym przypadku konstytucja stanie si „Katechizmem sekularnym”. Do realizacji tego potrzebne jest ywotne społecze stwo obywatelskie. 






























2.2 Prawo i społecze stwo obywatelskie Społecze stwu obywatelskiemu ogólnie przypisuje si cztery funkcje1: Po pierwsze funkcja ochronna i kontrolna pa stwa: Faktycznie wiele z organizacji kobiecych jest aktywnach na polu doradztwa prawnego, advocacy i monitoringu. Kontroluj działalno pa stwow i informuj ofensywnie o niej. Po drugie funkcja po rednicza pomi dzy pa stwem a sieciami społecznymi. Ta funkcja jest słabo rozwini ta w Polsce. Po trzecie funkcja szkolenia warto ci i zachowa demokratycznych. Organizacje pozarz dowe maj by „szkołami demokracji”: to opiera si na politycznym kształceniu, obywatelskim aktywywacji i na obchodzeniu si z sytuacjami konfliktowymi. G sta sie organizacji wzmacnia kulturowe podstawy demokracji i społeczn kohezj . Ostatecznie mamy funkcj komunikacyjn , któr celem jest formułowane i reprezentacja interesow społecznych2. Powstaj sie ró norodne kanały interesów, w których organizacje pozarz dowe przez ofensywn kampani informacyjn kwalifikuj obywatelki do lepszej reprezentacji własnych interesów. 




























































„Posiada , zna i docodzi prawa” reflektuje jawnie potrzeby społecze stwa. Dlaczego istnieje ta potrzeba? W tym celu konieczna jest dyskusja o prawach w realnym soziali mie i w (czasie) transformacji.










2.3 Prawo w realnym soziali mie i w (czasie) transformacji. Prawo w realnym soziali mie miało dla kobiet wysoko ambiwalentne znaczenie. Z jednej strony droga prawna nie była drog dochodzenia swojego prawa. Prawo było politycznie zinstrumentalizowane i tak e przez ludno u ane jako mało zobowi zuj ce. Prawa



















1

Zobacz Aurel Croissant/Hans-Joachim Lauth/Wolfgang Merkel: Zivilgesellschaft und Transformation: ein internationaler Vergleich, (Społecze stwo obywatelskie i transformacja: porównanie mi dzynarodowe.) in: Wolfgang Merkel: Systemwechsel 5 (Zmiana systemu 5.). Opladen 2000, S. 9-50. und Charles Taylor: Der Begriff der "bürgerlichen Gesellschaft" im politischen Denken des Westens, (Poj cie „społecze stwa obywatelskiego“ w politycznym my leniu Zachodu.) in: Micha Brumlik/Hauke Brunkhorst (Hrsg.): Gemeinschaft und Gerechtigkeit. Frankfurt/Main 1993, S. 117-148. 









2

Zamias wielu zobacz: Larry Diamond: Developing Democracy. Towards Democratic Consolidation. Baltimore 1999, S. 239-250

2

podstawowe obowi zywały tylko na papierze i nikt nie mógł si legalnie politycznie organizowa . Jednak kobiety po raz pierwszy zostały postawione w obliczu prawa na równi z m czyznami - to ma wielkie praktyczne znaczenie. W paternalistycznym pa stwie dobrobytu, z tego równouprawnienia wywodzi si wiele wiadcze socjalnych, jak np. urlop macierzy ski czy wychowawczy. Prawo i polityka w realnym soziali mie sprawiły, e kobiety były niezale ne od m ów, jednak zale ne od pa stwa. Wymiar sprawiedliwo ci widział w prawie socjalistycznym te funkcj wychowawcz i zapewniaj c ład. Taka funkcja do dzi jest niektórym znane, jak pokazuje fragment z wywiadu z doradczyni z Ligi Kobiet: 










































Bo, jak tamte wcze niejsze czasy nazywano, tak nazywano, ale wtedy był jaki ład prawny. Nie było takich sytuacji, eby m czyzna nie płacił alimentów, bo jak nie zapłacił alimentów, to mu zaraz groziła odsiadka w zakładzie karnym. I on w tym zakładzie karnym wykonywał najpaskudniejsz robot tak , której inny człowiek nie wykonywał. Bo, on siedział i on t prac wykonywał, ale za t prac otrzymał pewien ekwiwalent i on musiał tej rodzinie płaci alimenty i na niego ta praca działała w sposób wychowawczy, resocjalizuj cy. Natomiast teraz jest głód pracy nawet dla normalnych ludzi. Nie ma jej. W zwi zku z tym w zakładach karnych te jej nie ma. No wi c, tylko ci przest pcy yj na nasz koszt, maj dach nad głow , wy ywienie, odzienie, pranie i wszystko inne. I ja jestem oburzona jako kobieta, e jaki nieletni, czy dorosły przest pca nawet jak namarze na cianie, namarze, napaskudzi, napaprze, to on ma nadzór prokuratora. W najgorszym przypadku. Albo si umarza, albo z powodu tam znikomo ci czynu, czy czego innego? Nabrudziłe a twoi rodzice s zobowi zani zapłaci za to, ale ty b dziesz to pod nadzorem malował, czy cił i skrobał. I wtedy to by było, działało wychowawczo, e ja musz publicznie posprz ta po sobie to, co napaskudziłem, a tu u nas nie. Oni si miej w twarz. To jest podstaw do bezprawia, bo on od najwcze niejszych lat urasta na drania, potem tworzy mał e stwo i dalej jest draniem.

















































































Prawo w (czasie) transformacji ma równie abiwalentnie oddziaływanie. Powstaje pa stwo prawa. Wszyscy obywatelki i obywatele posiadaj faktyczne prawa polityczne, mog si organizowa i publicznie wypowiada : s wolni. Mo liwo ci dochodzenia swojego prawa s poszerzone: na przykład, od roku 1993, roku ratyfikowania przez Polsk Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, mog polskie obywatelki i obywatele odnosi si do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (z czego cz sto korzystaj ). Z drugiej strony wolny rynek, prywatyzacja i finansowe problemy organów publicznych powoduj okrawanie wielu praw społecznych – prawa zwi zków zawodowych, wiadczenia społeczne czy ochrona przed zwolnieniami, np. dla kobiet oznacza to, przez „socjalistyczne przepisy ochronne” i konserwatywn propagand rodzinn , oczywist dyskriminacj na rynku pracy. Reforma rent i emerytur przekształciła przywilej przej cia na wcze niejsz rent w finansow niekorzy . Interpretacja prawa w dziedzinie przemocy domowej, gwałtów oraz handlu kobietami i prostytucji stoi cz sto, jak to potwierdzaj ró ne badania, pod wpływem stereotypów i czyni z przest pców ofiary a z ofiar przest pców. 









































































2.4 Konkluzja Z jednej strony mo liwo ci egzekwowania swojego prawa s poszerzone i decyzje nie s samowolnie, ale podejmowane według ustalonych wcze niej reguł. Droga prawna staje si 











3

drog doj cia swojego prawa i organizacje pozarz dowe dostarczaj potrzebej na tym polu wiedzy. Doradztwo prawne staje si centralnym zadaniem i rodkiem organizacji kobiecych. 











3. Prawo w stategiach ruchu kobiecego 3.1 Trzy fazy polskiego ruchu kobiet W latach 90-tych ze „ rodowiska kobiecego” gar inicjatyw i organizacji finansowanych przede wszystkim zza granicy wyniósł mały społeczny ruch z otoczk osób sympatyzuj cych, tak e ze rodowiska nauki i publicystyki. Wa niejsze organizacje kobiece ł cz praktyczne i strategiczne Gender-interesy: z jednej strony reprezentowane s potrzeby i interesy wynikaj ce z konkretnych sytuacji społecznych kobiet, z drugiej strony postuluje si alternatywne i strategiczne cele maj ce przyczyni sie do zlikwidowania dyskriminacji kobiet. 





























Pierwsza faza: „Społeczna samoobrona”: W maju 1989 roku osiem katolickich posłów starego sejmu postuluje całkowity zakaz aborcji. Dyskusje polityczne na ten temat trwały trzy lata, a w roku 1993 surowa medyczna i kryminologiczna regulacja stała si prawem. Pojedy cze osoby i ju przed rokiem 1989 powstałe nieformalne grupy kobiet, wykorzystały nowe prawo do organizowania si i uzyskały formalny wpis do rejestru organizacji, w roku 1992 powstała Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Grupy kobiet stawiły dania prawne – liberalna regulacja prawna, i jednocze nie dały „społecznych zalo e ”: wiedzy o yciu seksulanym/u wiadamiania i profilaktyki. Te grupy podkre lały moraln i indiwidualn autonomi kobiet. „Pro-Life-Strona” chciała przez nowe prawo podkre li swój dystans w stosunku do starego re imu, powołuj c si na nadrz dne prawo naturalne, Papie a i moralm misj Polski w wiecie. Dyskusja odbywała si wokół zasadniczych pyta : jaki obraz pa stwa i obywateli ma obowi zywa w nowym sytemie – o czym ma decydowa jednostka, a o czym pa stwo. To pytanie jest typowym dla transformacji w Europie Wschodniej, poniewa relacja: pa stwo, jednostka i naród otrzymały now definicj i kobiety, jako rzekome gwarantki biologicznoetnicznej ci gło ci, stały si objektami tej dyskusji. (Gal/Kligman 2000, Rozdział 3; Titkow 1999) Grupy kobiece nie odniosł sukcesu, ale zostały dostrze one. 





















































































Druga faza rozwoju: Wszystko dla Pekinu! W listopadzie 1994 roku powstał z dwunastu najwa niejszych grup kobiecych "Społeczny Komitet Organizacji Pozarz dowych SKOP" w celu wypracowania własnego sprawozdania na wiatow Konferencj Kobiet w Pekinie w roku 1995 i aby poruszy rz d do przedstawienia powa nego raportu. Ich współpraca była prospektywna i wykorzystała polityczn okazj , mianowicie legitymowały swoje dania mi dzynarodowym i narodowym prawem. SKOP poł czył slogan Mi dzynarodowego Ruchu Kobiet „Prawa Człowieka Prawami Kobiet” z polskim przekonaniem przynale no ci do Europy. Do czasu zmainy rz du w roku 1997, Forum Organizacji Kobiecych pracowało tak e nad wprowadzeniem w ycie Platformy Działania z Pekinu. Od czasu wiatowej Konferencji Kobiet legitymacja prawie wszystkich da organizacji kobiecych była oparta na prawie (mi dzynarodowym i narodowym). Prawo stało si centralnym instrumentem w zrobieniu skandalu wokół problemów takich jak: przemoc wobec kobiet, zmuszanie do prostytucji, handel kobietami i w zacz tkach prawa reprodukcyjne. 

















































4

Trzecia faza: Rosn ca zdolno
 do działalno
ci politycznej a polityczne blokady: Po zmianie rz du na konserwatywny załamała si współpraca pomi dzy organizacjami a administracj i polityk dotycz c kobiet pozostawiono w r kach polityków narodowokatolickiego. Sytuacja prawna kobiet pogorszyła si (separacja, reforma emerytalna). Politycy prawicy ignorowali rozwój prawa w Polsce i Unii Europejskiej. Skutek uboczny: liberalne otoczenie odkryło,  e pogl dy i  dania „pomylonych(zwarjowanych) feministek” były wła ciwie całkiem rozs dne. Dzi ki działalno ci O ki i jej corocznych krajowych konferencji stategicznych, rodowisko kobiece stworzyło now sie kontaktów. Z czasem nabrało coraz wi cej kompetencji w działalno ci politycznej, przykaładami mog tu by List Stu Kobiet albo Przedwyborcza Koalicja Kobiet. PKK wniosła przez swoje „10 Punktów” rozwini ty program dotycz cy równego statusu na agend . W tych punktach mo na rozpozna cechy (polskiego) ruchu kobiecego: obok przestrzegania ogólnych i abstrakcyjnych zasad prawnych wnoszone s te roszczenia o mo liwo ci realizacji konkretnych praw. Jak pozycj zajmuj kandydaci lub kandydatki w zwalczaniu dyskryminacji na rynku pracy, przemocy domowej, elastycznego wieku emerytalnego albo społecznych indykacji do aborcji? Oprócz tego

rodowisko kobiece wniosło przez Parlamentarn Grup Kobiet do Sejmu wiele inicjatyw prawnych, np. kilka razy projekty ustawy o równym statusie. W dniu dzisiejszym istnieje prawie 90 niezale nych organizacji kobiecych. Razem z lokalnymi grupami, filiami i centrami badawczymi mamy około 300-tu adresów w całym kraju. Praca wi kszo ci organizacji opiera si o tematy pracy i kształcenia, pomocy społecznej, zdrowia i przemocy. Organizacje te maj struktur komórkow , s pluralistyczne i trwałe. Powstaj coraz wiecej grupy nieformalne a coraz wi cej grupy na prowincji. Z pewno ci jest jeszcze czwarta faza rozwoju od roku 2001 – o której b d mogli mi opowiedzie Pa stwo w dyskusji. To byłby przegl d. Tu powstaje pytanie: jak jest u ywane prawo w pracy organizacji kobiecych? Nast pne rozdziały zajm si poradami prawnymi i framingiem strategicznym. 3.2 Porady prawne i legal literacy Jedna czwarta polskich organizacji kobiecych oferuje usługi doradztwa prawnego, co wywołuje/rozwija si z głównych działalno ci organizacji, np. na polu prawa pracy. Doradczynie prawne ubolewaj nad niskim stanem wiedzy o prawie i wiadomo ci prawnej kobiet szukaj cych u nich pomocy. Dlaczego stan rzeczy jest taki? Mniejsza cz doradczy prawnych z Ligi Kobiet kieruje si opieku czymi impulsami i widzi kobiety jako ofiary „wielkiego bałaganu”. Jednak wi kszo tłumacz to dziedzictwem socjalistycznym: „Moim zdaniem jest tak trudno egzekutowa prawo, bo te całe czterdzie ci pi  lat nikt społecze stwa tego nie uczył ... Ten socjalizm jak gdyby dawał to wszystko, jak gdybym ja miała i nikomu nie przyszło do głowy,  eby si zastanawia jak ja powinnam o te swoje prawa walczy ... Tego nie uczono w tamtym systemie, tam mówiono jak idziesz i dostaniesz prac , to o co ci chodzi, co ty masz tam za jakie wymagania." Wi kszo doradczy , a przede wszystkim przy feministycznych organizacjach, widz w doradztwie prawnym strategi poszerzenia mo liwo ci sterowania własnego ycia. Szczegółowe i ofensywne u wiadamianie musi zosta podł czone do doradztwa. W 5

nast pnym kroku mo na upolityczni indiwidualne konflikty prawne, sformułowa strategiczne interesy genderowe i np.  da zmian prawnych. Urszula Nowakowska z Centrum Praw Kobiet bardzo trafnie to sformułowała: "We do not tell women what to do or pressure them to take a particular action. There is already enough pressure on our clients, and too many accusations that everything is their fault. What we do is listen to them, and explain what rights they have and how they can exercise these rights. If they decide to leave an abusive relationship, we support them and assist them in carrying out their decision. We inform women about their rights as victims and encourage them to act as an additional prosecutor. The opportunity to act as an additional prosecutor during the trial gives the victim the chance to take an active role in the process." (Nowakowska 1999e: 60f.). Jednym z głównych zada Centrum Praw Kobiet jest indiwidualne doradztwo prawne: "We try to combine and balance legislative and policy aspects of women's human rights by providing legal counselling" (Nowakowska 1999e: 60). W roku 1999 udzielono w warszawskim centrum ok. trzystapi cdziesi ciu porad miesi cznie. Centrum reprezentuje kobiety przed s dami, przede wszystkim w precedensowych sprawach (molestowanie seksualne w mi dzynarodowej firmie). Co tydzie odbywaj si wieczory informacyjne. Broszury "Poznaj swoje prawa" s szeroko rozpowszechniane i stawiane do dyspozycji innym organizacjom. Organizacje terenie maj te własne publikacje i przeprowadzaj kursy prawne. Motto tych aktywno ci brzmi: „Prawo, s dy i policja s po to, aby ci chroni . Ty masz te prawa. Nie jeste bezradna. Je li nie znasz drogi wyj cia, zadzwo do nas”. Doradztwo i szkolenia prawne wzmacniaj jednostk i s prawnym upełnomocnieniem jak podkre la to nast puj ca wypowied Pani z organizacji samopomocowej „Kobiety po 40-ce”: "Mamy swoje zdanie na ten temat, chcemy i domagamy si szanowania tego prawa,  e mamy prawo do tego,  eby wybra swój los,  e chcemy si uczy ,  e chcemy korzysta z tego co nam daje konstytucja".

4.3 Framing strategiczny prawa mi dzynarodowego Dalej patrz c prawo jest centralnym uprawnieniem i no nikiem da organizacji kobiecych. Nie tylko licz si indiwidualne konflikty, lecz wa no c „dobrego” prawa mi dzynarodowego i obowi zuj cych praw narodowych. W stron pa stwa s kierowane ostrze enia: pa stwo musi przestrzega norm praw człowieka a te dba , aby te były przestrzegane przez obywateli (Cook 1993: 234f. und 250f.). Miarodajne siły polityczne w Polsce uznaj wa no norm prawa mi dznarodowego i przynale no do europejskiego systemu warto ci. Kto te akzeptuje, musi te , według organizacji kobiecych, respektowa zawarte w nich prawa kobiet.
































































Ta strategia jest standardow strategi ruchów społecznych i nazywa si „Framing”. Według niej ruchy społeczne musz zajmowa si skuteczn mobilizacj zwolenniczek ruchu, oraz w 















6

społecznym uzasadnianiu swych celów, poruszane tematy upowszechnia za pomoc tego framingu. Framing oznacza, e wydarzeniom i warunkom nadawane jest nowe znaczenie. Odbywa si to w trzech etapach: 1. Fakt społeczny jest analizowany i nadaje si mu charakter problemowy 2. Nast pnie opracowuje si propozycje rozwi zania tego problemu 3. Jako trzecie powstaje apel o skuteczne działania (maj ce na celu rozwi zanie problemu). Fakty społeczne, uwa ane wcze niej za godne po ałowania, ale do tolerowania si w ten sposób skandalizuje/nagła nia. Mo na przeprowadza ró ne rodzaje framingu: ró ne istniej ce, ideologicznie kongruentne ramy mo na ze sob powi za - „zmostowa ” (frame bridging); Poruszany temat mo e by przedstawiony na szerszych podło ach ramowych (frame amplification i frame extension) Albo podło a ramowe i uniwersum dyskursu zostan zmienione same w sobie (frame transformation). Trzy warunki s konieczne dla sukcesu framingu. 1. Po pierwsze: o wiadczone fakty musz by mo liwe do udowodnienia i rzeczywi cie istnie ("empirical credibility" – „empiryczna wiarygodno ”). 2. Po drugie: musz istnie porównywalne do wiadczenia, tzn. odniesiena ramowe musz oferowa odpowiedzi i rozwi zania sytuacji, które harmonizuj z dotychczasowym postrzeganiem sytuacji ("experiential commensurability" – „do wiadczalna porównywalno „). 3. Po trzecie: framing musi znale rezonans w historiach i mitach dziedzictwa kulturowego, wydarzenia i do wiadczenia formowa w tera niejszo ci ("narrative fidelity", narratywna wierno transmisji). 





















































































































Zobacz te grafiki 

To mo na najlepiej przedstawi na przykładzie Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. To jest jedyna organizacja, która ci gle i otwarcie wypowiada si za legaln aborcj . Jej porada i informacje – telefon zaufania, broszury i profilaktyka, biuletyn informacyjny – słu praktycznym interesom genderowym. Taka działalno praktyczna uzasadnia prac polityczn , która da politycznych rozwi za dla problemów społecznych. To czego Federacja da jest z empirycznego punktu widzenia wiarygodne, gdy publikuje własne niezale ne badania: np. w roku 1998 raport o reprodukcyjnym zdrowiu kobiet w Polsce, od roku 1994 regularne sprawozdania o skutkach zakazu aborcji. Tu Federacja przede wszystkim krytykuje społeczn niesprawiedliwo tego zakazu i e pa stwo niedostatecznie wypełnia swych zobowi za : ci arne nie dostaj przepisowych wiadcze , raporty o wynikach zakazu s dostarczane w sposób niedbały. Z wielk krytyk spotkał si te fakt, e szpitale publiczne odmawiaj przeprowadzenia aborcji nawet w legalnych przypadkach. To narusza zasady równo ci wobec prawa. Poł czenie tych faktów niesprawiedliwo ci z innymi faktami te niesprawiedliwymi, daje ludno ci mo liwo łatwego porównania z do wiadczeniem transformacyjnym i nast puje mo e szybsza mobilizacja. Federacja informuje i u wiadamia opini publiczn o obowi zkach wynikaj cych z ratyfikacji przez Polsk mi dzynarodowych zobowi za dotycz cych praw kobiet, np. zawarte w EKPC, CEDAW, umowach ONZ, peki skiej i kairskiej Platformie Dzałania. Na podstawie Konstytucji, mi dzynarodowych umów i prawa Unii Europejskiej, Federacja stawia pozytywne dania: legalnej aborcji, 































































































































7

refundacji rodków antykoncepcyjnych, lepszego u wiadamiania i profilaktyki zdrowotnej. Federacja rozszerzy podło y ramowych w swoim „Framingu diagnostycznym” zakaz aborcji jest cz ci wi kszego problemu, mianowicie opieki zdrowotnej i praw obywateli. Dodatkowo Federacja współpracuje z polityczkami, Rzecznikiem Praw Obywatelskich i ró nymi mi dzynarodowymi organizacjami pozarz dowymi. Przez niezale ne sprawozdania w Radzie Gospodarczej i Społecznej przy ONZ napi tnowuje i nagła nia/skandalizuje sytuacj w Polsce. W ten sposób intencje uzyskuj uzasadnienie w polskiej opinii publicznej. Pa stwowi działacze i elity polityczne nie s w stanie przez argumentacj odbiega od powoła na uniwersalne prawa człowieka, jednak ignorancja jest skutecznym rodkiem obrony. 









































4.4 Granice Framingu prawa na przykładzie rozszerzenia Unii Europejskiej Po rozpocz ciu negocjacji o przyst pieniu do UE organizacje kobiece przyjeły pozytywne stanowisko wobec Unii. Przez przyj cie tzw. „gender-acquis”, czyli dorobek prawny Unii z zakresu równoprawnienia płci, nie miały nadzieji na powstanie „raju równoupawnienia”, ale cho na poszerzenie pola działania dla kobiet i na popraw klimatu równouprawniwnia na rynku pracy. Jednak tematy równouprawnienia zostały zignorowane przez obie strony negocjacyjne (porównaj: Bretherton 2001). Kolektywne do wiadczenia organizacji kobiecych, doprowadziły do odej cia od werbalnych protestów w kierunku ofensywnej polityki informacyjnej i kooperacji mi dzynarodowej z Europejskim Lobby Kobiet w Brukseli i z sieci KARAT. W lipcu 2001-go roku został wreszczie uzupełniony Kodeks Pracy o konieczne przepisy dotycz ce bezpo redniej i po redniej dyskryminacji, które w Czechach i na W grzech w ogóle nie wywołały kontrowersji. W tym miejscu ujawniaj si granice „politycznego dyskursu prawa”. Strategie funkcjonuj tylko w sytuacji, gdy adresat uzna argumentacj prawn , potwierdzi (swoj ) zasadnicz odpowiedzialno i opini publiczn odznacza pewien stopie mobilizacji. 

















































5. Konkluzja W jaki sposób mog te wy ej wymienione „dyskursy prawne” wzmocni konsolidacje demokracji? Zarówno przez doradztwo prawne jak i Framing „prawno ” pa stwa mo e by postrzegana przez kobiety jako instytucja ochrony własnej społecznej i prawnej sytuacji. Zmobilizowane do wiadczeniami niesprawiedliwo ci potrafi je sformułowa , wydosta sie z roli „miłej dziewczynki” i mimo to stawia legalne i uzasadnione dania. Nast puje pokrzepienie zdolno ci działania i pa stwowe instytucje darzone s wi kszym zaufaniem, a to wnosi wkład w konsolidacj zachowa i w osobisty upełnomocnienie. Ci gle napomnienia ruchu kobiecego w debacie publicznej o przestrzeganiu przepisów konstytucyjnych i prawa mi dzynarodowego, umacnia zasady pa stwa prawa zarówno u elit politycznych jak i w yciu powszednim kobiet i m czyzn, czyli jednakowo w yciu politycznym i społecze stwie obywatelskim. Prawo jest zatem wa ne w konsolidacji demokratycznych postaw. Jednocze nie, wraz z organizacjami społecznymi powstało forum, na którym interesy kobiet s formułowane i debatowane publicznie, co znów wzmacnia konsolidacj reprezentacyjn . Rzeczywiste równouprawnienie płci, równo w obliczu prawa kobiet i m czyzn nie jest (jeszcze) zaakceptowane jako warto społeczna. Tylko ruch społeczny, który wywołuje zmiany w społecze stwie, stwarza te decyduj ce impulsy. O tyle konsolidacja demokratyczna 























































































8

bez ruchów społecznych jest nie do wyobra enia. Ten potencjał nie powinna zosta niedoceniony. 



Literatura

$ 5 5 5 8

! !"# $ %&'((%)*( #% + , !! . / , - "0 / , 1 "%2 &%334)'4( '*% 5 67 8 ! 5! ! ! 9 " '((( + + : ; ! " 5 8 ! %2 &%333) 9 , ! ; %? @ %3## %3A '%A =6 ,= > 0 "! > @ = 6>! > &/ ) 0 5! > 9 8 " $ / 9 6? B %33' %44 %22 =6 + , ! 6576 ,= 0 @ ! >! : > 9 ! @ ! 5! ! , 9 2% $