Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Diagnoza sytuacji zawodowej kobiet w podregionie bytomskim Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet w Bytomiu
Kraków 2012
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis treści WPROWADZENIE ................................................................................................................................... 4 1. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA BEZROBOTNYCH KOBIET ....................... 7 1.1. Wiek i wykształcenie bezrobotnych kobiet .................................................................................... 7 1.2. Pochodzenie społeczne bezrobotnych kobiet.............................................................................. 11 1.3. Sytuacja rodzinna ....................................................................................................................... 14 1.4. Sytuacja materialna .................................................................................................................... 22 2. KWALIFIKACJE ZAWODOWE I UMIEJĘTNOŚCI BEZROBOTNYCH KOBIET .................................. 38 2.1. Zawód wyuczony respondentek .................................................................................................. 38 2.2. Znajomość języków obcych oraz posiadanie prawa jazdy ........................................................... 45 2.3. Inne umiejętności ....................................................................................................................... 50 3. ASPIRACJE EDUKACYJNE I POTRZEBY SZKOLENIOWE BEZROBOTNYCH KOBIET ................... 58 3.1. Dotychczasowe podnoszenie kwalifikacji zawodowych ............................................................... 58 3.2. Plany edukacyjne respondentek ................................................................................................. 63 4. CHARAKTERYSTYKA DOTYCHCZASOWEJ ŚCIEŻKI ZAWODOWEJ .............................................. 76 4.1. Czas pozostawania bez pracy .................................................................................................... 76 4.2. Historia zatrudnienia bezrobotnych kobiet ................................................................................... 79 4.3. Charakterystyka ostatniego miejsca pracy .................................................................................. 84 4.4. Praca za granicą ........................................................................................................................ 96 4.5. Skala pracy na czarno .............................................................................................................. 102 5. OCENA MOBILNOŚCI ZAWODOWEJ I PRZESTRZENNEJ ............................................................ 105 5.1. Mobilność geograficzna bezrobotnych kobiet ............................................................................ 105 5.2. Elastyczność zawodowa........................................................................................................... 111 5.3. Preferencje kobiet odnośnie do przyszłej pracy ........................................................................ 117 6. BARIERY W PODJĘCIU ZATRUDNIENIA I SYTUACJA NA LOKALNYM RYNKU PRACY ............... 120 6.1. Lokalny rynek pracy w oczach bezrobotnych kobiet .................................................................. 120 6.2. Bariery utrudniające znalezienie pracy...................................................................................... 127 7. ROLA PRACY W SYSTEMIE WARTOŚCI ....................................................................................... 134 7.1. Hierarchia wartości respondentek i rola w niej pracy ................................................................. 134 7.2. Obowiązki domowe jako praca ................................................................................................. 137 8. ANALIZA SKALI ZJAWISKA DYSKRYMINACJI KOBIET NA LOKALNYM RYNKU PRACY .............. 143 8.1. Szanse kobiet w porównaniu z mężczyznami ........................................................................... 143 8.2. Dyskryminacja kobiet na lokalnym rynku pracy ......................................................................... 148 8.3. Postrzeganie roli kobiety w kontekście rynku pracy ................................................................... 153
2 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9. METODY POSZUKIWANIA PRACY STOSOWANE PRZEZ BEZROBOTNE KOBIETY .................... 160 9.1. Zainteresowanie podjęciem pracy............................................................................................. 160 9.2. Stosowane metody poszukiwania pracy ................................................................................... 162 10. KONTAKTY Z PUP ORAZ ZAINTERESOWANIE POSZCZEGÓLNYMI INSTRUMENTAMI RYNKU PRACY ................................................................................................................................................ 173 10.1. Przyczyny rejestracji w PUP ................................................................................................... 173 10.2. Otrzymane i preferowane formy wsparcia ............................................................................... 174 PODSUMOWANIE............................................................................................................................... 180 WNIOSKI I REKOMENDACJE ............................................................................................................. 185 Spis wykresów ..................................................................................................................................... 187 Spis tabel ............................................................................................................................................. 188
3 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
WPROWADZENIE Niniejszy raport powstał na potrzeby projektu badawczego pt. „Diagnoza sytuacji zawodowej kobiet w podregionie bytomskim” realizowanego w ramach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działanie 6.1 „Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie”, Poddziałanie 6.1.1.: „Wsparcie osób bez zatrudnienia na lokalnym rynku pracy współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego”. Celem tego przedsięwzięcia jest dokonanie diagnozy sytuacji na rynku pracy kobiet zamieszkujących podregion bytomski, zlokalizowany w centralnej części województwa śląskiego. W obrębie projektu prowadzona jest wszechstronna analiza funkcjonowania kobiet na lokalnych rynkach pracy, na podstawie szeregu metod badawczych, które obejmują: analizę źródeł wtórnych (desk research), badanie jakościowe wśród bezrobotnych kobiet, badanie ilościowe wśród pracodawców, badanie ilościowe wśród bezrobotnych kobiet. Badania i analizy w ramach projektu przeprowadzono w skali całego podregionu bytomskiego oraz na poziomie poszczególnych powiatów, to jest: powiatu tarnogórskiego, powiatu lublinieckiego, miasta Piekary Śląskie,
miasta Bytom.
Prezentowane opracowanie dotyczy miasta Bytom. Raport jest rezultatem badań ilościowych przeprowadzonych wśród bezrobotnych kobiet mieszkających w Bytomiu. Podczas badań poruszono następujące problemy, według których podzielono niniejsze opracowanie na podrozdziały: charakterystyka społeczno-demograficzna bezrobotnych kobiet, kwalifikacje zawodowe i umiejętności bezrobotnych kobiet, aspiracje edukacyjne i potrzeby szkoleniowe bezrobotnych kobiet, charakterystyka dotychczasowej ścieżki zawodowej, 4 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
ocena mobilności zawodowej i przestrzennej, bariery w podjęciu zatrudnienia i sytuacja na lokalnym rynku pracy, rola pracy w systemie wartości, analiza skali zjawiska dyskryminacji kobiet na lokalnym rynku pracy, metody poszukiwania pracy stosowane przez bezrobotne kobiety, kontakty z PUP oraz zainteresowanie poszczególnymi instrumentami rynku pracy. Badanie ilościowe zostało przeprowadzone metodą wywiadu osobistego wśród bezrobotnych kobiet zarejestrowanych w PUP w Bytomiu. Wielkość próby dla powiatu wyniosła 503 osoby, a dobór zrealizowano metodą kwotową. Do określenia charakterystyki próby w poszczególnych powiatach wykorzystano dane dotyczące struktury bezrobotnych kobiet ze względu na: wiek, poziom wykształcenia oraz czas pozostawania bez pracy. Na tej podstawie określono liczbę wywiadów do przeprowadzenia z przedstawicielkami ww. grup.
Bytom to największe miasto podregionu i jednocześnie piąte pod względem liczby mieszkańców miasto
Aglomeracji
Górnośląskiej
(po
Katowicach,
Sosnowcu,
Gliwicach
i
Zabrzu)1.
Wraz z Piekarami Śląskimi przynależy do Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZM), największego i najbardziej zaludnionego organizmu miejskiego w Polsce (konurbacji)2. Miasto to należy do najstarszych na Górnym Śląsku (lokowane w 1254 r.), a jego najdynamiczniejszy rozwój przypada na okres industrializacji, która nastąpiła po II wojnie światowej na terenach całego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). W okresie największej prosperity, przypadającej na rok 1987, Bytom liczył niemal 240 tys. mieszkańców (239 800). W kolejnych latach odnotowano spadek liczby mieszkańców3. Charakter i gospodarka miasta ukształtowały się na skutek działalności przemysłowej, przede wszystkim górnictwa i przemysłu hutniczego. Skutkiem tego tereny związane z działalnością przemysłową, tj. działające zakłady przemysłowe oraz tereny poprzemysłowe: hałdy, wyrobiska, tereny występowania szkód górniczych −
1 Informacje na temat miasta Bytom pochodzą z raportu „Diagnoza sytuacji zawodowej kobiet w Bytomiu, Raport z analizy źródeł wtórnych”, s. 5−28, http://kobietanaslasku.org.pl/?pobierz,7. 2 Aglomeracja Śląska obejmuje 17 miast, spośród których 14 przynależy do Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, w tym Bytom i Piekary Śląskie. 3 Źródło: Informacje dostępne na portalu Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Bytom.
5 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
stanowią obecnie ok. 20% powierzchni całego miasta4. Znaczącą część tego obszaru obejmują tereny zdegradowane. Według danych GUS pod koniec 2009 r. miasto zamieszkiwało 182,7 tys. osób, co stanowiło ok. 4% mieszkańców Śląska i 40% mieszkańców podregionu. Z racji grodzkiego charakteru cała populacja mieszkańców Bytomia kwalifikowana jest jako ludność miejska, a średnia gęstość zaludnienia w mieście wynosi 2650 osób w przeliczeniu na 1 km2. Wartość ta należy do najwyższych
wśród
miast
Aglomeracji
Śląskiej.
W
latach
2005−2009
miał
miejsce
systematyczny spadek liczby bytomian, dwukrotnie wyższy od spadku liczby mieszkańców w całym podregionie, gdzie w analogicznym okresie liczba mieszkańców obniżyła się o 1,5%. Aktualnie kobiety stanowią 52% mieszkańców miasta (2009 r.), a na każde 100 mężczyzn w mieście przypada 107 kobiet. Struktura demograficzna ze względu na wiek jest niezbyt korzystna, gdyż mieszkańcy w wieku produkcyjnym stanowią 68% ogółu, a w wieku poprodukcyjnym jest aż 19% mieszkańców − tj. o 1 pkt procentowy więcej niż w podregionie i o 2 pkt. więcej niż w województwie śląskim. Najmniejszy odsetek stanowi ludność w wieku przedprodukcyjnym (13%). Struktura wykształcenia mieszkańców w województwie śląskim jest natomiast charakterystyczna dla obszarów silnie zindustrializowanych i przejawia się wyższym niż w innych regionach udziałem osób z wykształceniem zawodowym (zasadniczym i średnim). Według danych Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. wykształcenie zasadnicze zawodowe miało 29% ogółu mieszkańców, podstawowe − ponad jedna piąta (27%) z nich, a średnie zawodowe − 22%. Najmniejszy odsetek bytomian to absolwenci wyższych uczelni (8%). W
mieście odnotowuje
się najwyższy wskaźnik
bezrobocia rejestrowanego
w całym
województwie śląskim. W końcu listopada 2011 r. jego stopa wynosiła 18,4%, a liczba zarejestrowanych wyniosła 10 352 osoby. Co warte podkreślenia, w Bytomiu obserwować można wysoki udział kobiet wśród ogółu bezrobotnych; według ostatnich danych stanowiły one 57,6%5.
4
Źródło: Dane prezentowane w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Bytomia na lata 2007−2010 [w:] http://www.bytom.pl/b/programy/lpr_bytom.pdf. 5 Informacja o sytuacji na rynku pracy w województwie śląskim według stanu na 30 listopada 2011 r., http://www.wupkatowice.pl/badania_i_analizy/sytuacja_na_wojewdzkim_rynku_pracy z 29.11.2011.
6 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1.
CHARAKTERYSTYKA
SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA
BEZROBOTNYCH
KOBIET 1.1. Wiek i wykształcenie bezrobotnych kobiet Na wstępie przedstawione zostaną informacje na temat struktury bezrobotnych kobiet w Bytomiu. Według danych statystycznych GUS najliczniejszą grupą wśród nich były osoby młode, do w wieku 25−34 lat (32%), natomiast pozostałe grupy wiekowe: poniżej 25 lat, 35−44 i 44−54 lat stanowiły około jednej piątej (21−20%). Najmniej zarejestrowanych było bezrobotnych, które przekroczyły 54. rok życia (7%). Wykres 1. Wiek respondentek
Wiek respondentki 7,2%
20,5% 20,3%
19,9%
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 44 lat Od 45 do 54 lat Powyżej 54 lat
32,2%
l Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS.
Dzięki zastosowaniu kwotowego doboru próby w badaniu odzwierciedlono strukturę bezrobocia kobiet w powiecie. Najliczniejszą grupę stanowiły badane w wieku 25−34 lat (32%), a także
7 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
młode: w wieku 18−24 lat (21%), natomiast respondentki 35−40 lat i 41−50 lat tworzyły mniejsze odsetki (14−16%). Niespełna jedna piąta (18%) przekroczyła 50. rok życia. Wykres 2. Wiek respondentki
Wiek respondentki
17,5%
20,5%
16,3%
13,5%
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
32,2%
Poziom wykształcenia jest czynnikiem mocno determinującym sytuację i szanse zawodowe bezrobotnych kobiet. Zakończenie edukacji na niskim poziomie ogranicza możliwości podjęcia zatrudnienia. Problem ten niewątpliwie dotyczy istotnego odsetka ankietowanych, gdyż prawie dwie piąte z nich dysponowało wykształceniem zaledwie podstawowym lub gimnazjalnym (38%), a jedna czwarta – zasadniczym zawodowym (26%). Co dziewiąta respondentka to absolwentka liceum ogólnokształcącego (11%), a prawie jedna piąta (19%) – szkoły średniej zawodowej lub policealnej. Najlepiej przed bezrobociem chroni wykształcenie wyższe, gdyż tylko jedna na szesnaście badanych legitymuje się dyplomem wyższej uczelni (6%). Podsumowując, należy stwierdzić, że prawie dwie trzecie respondentek ma niski poziom wykształcenia – co najwyżej zasadnicze zawodowe (64%).
8 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 3. Poziom wykształcenia respondentki
Poziom wykształcenia respondentki 6,2%
18,7% 38,2%
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
11,3% 25,6%
Analizując wykształcenie na szczegółowym poziomie, można zauważyć, że wśród kobiet o najniższym poziomie edukacji przeważają respondentki, które ukończyły szkołę podstawową (32%), rzadziej zasadniczą zawodową (26%), a bardzo rzadko – gimnazjum (6%). Z kolei badane legitymujące się średnim poziomem edukacji to najczęściej absolwentki szkół średnich zawodowych (14%), rzadko policealnych lub pomaturalnych (4%), natomiast co dziewiąta uczyła się w liceum ogólnokształcącym (11%). Co dwudziesta piąta respondentka dysponuje dyplomem magistra wyższej uczelni (4%), jedna na pięćdziesiąt – licencjatem (2%), a jedna osoba ma doktorat (0,2%). Kiedy badane ukończyły ostatni etap edukacji? Informację na ten temat przedstawiono na wykresie na kolejnej stronie.
9 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 4. Rok ukończenia szkoły
W którym roku uzyskała Pani obecny poziom wykształcenia szkolnego? 6,3%
21,9% 18,7%
Do 1980 roku Od 1981 do 1989 roku Od 1990 do 1999 roku Od 2000 do 2004 roku Od 2005 do 2009 roku Od 2010 do 2011 roku
14,8%
15,0% 23,3%
Ponad jedna piąta zakończyła naukę przed rokiem 1980 (22%) lub w latach 1990−1999 (23%). W latach 1981−1989 i 2000−2004 szkoły opuściło po 15% ankietowanych, a po 2005 r. jedna czwarta (25%), przy czym niedawne absolwentki z lat 2010−2011 stanowiły 6% z tej ostatniej grupy.
Ukończony etap edukacji zależny jest od wieku badanych, co ilustruje kolejny wykres. Wśród reprezentantek wszystkich grup wiekowych, z wyjątkiem badanych w wieku 25−34 lat, dominującym typem wykształcenia jest podstawowe, przy czym przeważa ono najbardziej w skrajnych grupach wiekowych, najmłodszych − do 24. roku życia oraz najstarszych, powyżej 50 lat (po 48%). Wśród pozostałych analogiczne odsetki są mniejsze, od 29% wśród 25−34-latek do 39% pomiędzy 41−50-latkami. Zwraca uwagę istotnie większa liczba respondentek z wykształceniem średnim ogólnokształcącym w najmłodszej grupie wiekowej (21%) i zdecydowanie niewielki odsetek absolwentek szkół zasadniczych zawodowych. Starsze − w wieku 25−34 lat najczęściej spośród pozostałych uzyskały dyplom wyższej uczelni (21%). Opisane tendencje związane są niewątpliwie z reformą edukacji i zmniejszeniem liczby szkół 10 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
zasadniczych zawodowych, a także tendencją do upowszechnienia nauczania na średnim i wyższym poziomie. Wykres 5. Poziom wykształcenia a wiek respondentki
Poziom wykształcenia a wiek respondentki 6,8%
Powyżej 50 lat
29,5%
15,9%
Wiek respondentki
2,4% Od 41 do 50 lat
Poziom wykształcenia Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
8,5% 19,5%
30,5%
39,0%
7,4%
4,4% Od 35 do 40 lat
47,7%
19,1%
36,8%
32,4%
10,5% Od 25 do 34 lat 12,3% 21,0% 5,8% Od 18 do 24 lat
0%
27,2%
29,0%
8,7% 16,5%
21,4% 25%
47,6% 50%
75%
100%
Wartości
1.2. Pochodzenie społeczne bezrobotnych kobiet Poziom wykształcenia bezrobotnych kobiet jest zazwyczaj uwarunkowany w pewnym stopniu wykształceniem, jakie osiągnęli ich rodzice. Szczególną rolę odgrywają matki, które zajmują się wychowaniem dziecka i wpływają na jego decyzje edukacyjne, przekazując mu określony kapitał kulturowy i społeczny. Niemniej jednak w przypadku ankietowanych zarówno ojcowie, jak i matki dysponują podobnym, zazwyczaj niskim poziomem wykształcenia. Szkoły podstawowe (24−29%) i zasadnicze zawodowe (48−44%) ukończyło niespełna trzy czwarte matek (70%) i ojców (73%) respondentek. Szkoły średnie ogólnokształcące ukończyło 6% ojców i 4% matek respondentek, a nieco częściej wybierali oni szkoły o profilu średnim zawodowym i policealnym 11 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(odpowiednio 11% matek i 10% ojców). Najrzadziej rodzice absolwentek ukończyli uczelnie wyższe (po 3% matek i ojców). Wykres 6. Poziom wykształcenia rodziców respondentów
Poziom wykształcenia rodziców respondentek Poziom wykształcenia ojca
Poziom wykształcenia matki
2,8%
3,0% 10,1% 24,3% 11,3%
6,0%
8,5%
9,7%
29,2%
3,8% 47,5%
43,7%
Gimnazjalne i poniżej Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Trudno powiedzieć
Warto przyjrzeć się też dokładnym zależnościom między wykształceniem osiągniętym przez rodziców respondentek a wykształceniem samych badanych.
12 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 1. Wykształcenie rodziców a poziom wykształcenia respondentek Wykształcenie rodziców a poziom wykształcenia respondentek
Wyższe
Ogółem Poziom wykształcenia ojca respondentki
Ogółem
Gimnazjalne i poniżej Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Trudno powiedzieć
27,0% 33,9%
7,4% 10,5% 36,8%
12,3% 20,1% 36,8%
1,6% 3,3% 15,8%
100,0% 100,0% 100,0%
28,1%
7,0%
15,8%
26,3%
22,8%
100,0%
6,7% 64,7% 38,2% 49,7% 30,5% 16,7%
6,7% 19,6% 25,6% 29,9% 32,3%
20,0% 7,8% 11,3% 7,5% 10,9% 40,0%
33,3% 7,8% 18,7% 11,6% 20,9% 20,0%
33,3% 6,2% 1,4% 5,5% 23,3%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Gimnazjalne i poniżej Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Trudno powiedzieć
32,7%
14,3%
8,2%
36,7%
8,2%
100,0%
7,1% 69,8% 38,2%
14,3% 11,6% 25,6%
14,3% 9,3% 11,3%
21,4% 9,3% 18,7%
42,9%
100,0% 100,0% 100,0%
6,2%
Ogółem
Średnie zawodowe i policealne
Poziom wykształcenia matki respondentki
Zasadnicze zawodowe
51,6% 32,2% 10,5%
Podstawowe i gimnazjalne
Średnie ogólnokształcące
Poziom wykształcenia respondentki
Wykształcenie matek determinuje poziom edukacji osiągany przez ich córki, ponieważ najczęściej respondentki kończyły naukę na takim samym poziomie jak ich matki. Niemniej jednak w części przypadków dochodziło zarówno do degradacji edukacyjnej, jak i awansu. Degradacja edukacyjna, a więc zakończenie edukacji przez córkę na niższym etapie niż matka, występuje w największym stopniu (34−35%) w przypadku córek, których matki skończyły szkoły zawodowe na poziomie zasadniczym oraz średnim lub policealnym oraz u co dziewiątej córki matki z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (11%). Dotyka ona również 13% córek najlepiej wyedukowanych matek, na poziomie wyższym, gdyż taki odsetek zakończył edukację 13 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
na poziomie szkoły podstawowej (7%) lub zasadniczej zawodowej (7%). Ponadto ponad połowa córek matek z wyższym wykształceniem reprezentuje średni poziom edukacji (53%), co mogłoby świadczyć o degradacji, niemniej jednak możliwe jest, że badane te obecnie studiują w ramach studiów zaocznych lub wieczorowych i w najbliższym czasie uzupełnią swój poziom wykształcenia. Z drugiej strony, do ukończenia szkoły wyższej najbardziej predestynowane są córki absolwentek studiów – jedna trzecia z nich (33%) również zakończyła edukację na tym poziomie,
niemniej
jednak
ten
typ
wykształcenia
zdobywają
także
córki
matek
z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym (23%), ogólnokształcącym (16%) i najrzadziej – gimnazjalnym i poniżej (1%). Tak więc kapitał społeczny w postaci wykształcenia matek wpływa na szanse edukacyjne kobiet tylko w pewnym stopniu i nie stanowi gwarancji powodzenia.
Poziom wykształcenia ojców wpływa podobnie na wyniki edukacyjne bezrobotnych kobiet, jak miało to miejsce w przypadku matek. Kobiety najczęściej osiągały taki sam poziom edukacji jak ich ojcowie. Degradacja edukacyjna wystąpiła w największym stopniu w przypadku córek ojców z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym, gdyż prawie połowa córek poprzestała na ukończeniu szkoły podstawowej lub zasadniczej zawodowej (47%). Taki sam proces zachodzi w przypadku córek ojców z wyższym wykształceniem − jedna piąta respondentek poprzestała na tych dwóch najniższych etapach edukacji (21%), a jedna trzecia – na poziomie średnim (35%), co może dawać nadzieję, że badane nadal się uczą na studiach wyższych. Jednocześnie ukończeniu uczelni wyższej przez respondentki sprzyja najbardziej wykształcenie wyższe ojców (43%), ale także średnie ogólnokształcące (23%).
1.3. Sytuacja rodzinna Czynnikiem determinującym w szczególny sposób pozycję zawodową respondentek jest ich sytuacja rodzinna. Kobiety zamężne, posiadające dzieci obciążone są licznymi obowiązkami domowymi, co nie pozostaje bez wpływu na ich mobilność zawodową. Z drugiej strony, upowszechnienie alternatywnych form życia rodzinnego, a także związków partnerskich o nieformalnym charakterze powoduje, że odsetek osób, które formalnie pozostają w stanie
14 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wolnym, jest coraz większy. Co więcej, systematycznie zachodzi proces przesuwania się wieku zamążpójścia. Opisane tendencje nie omijają również bezrobotnych kobiet w Bytomiu.
Wśród ankietowanych dwie piąte stanowią panny (40%), zaledwie jedną trzecią – mężatki (36%), a jedna szósta respondentek jest rozwiedziona (16%). Co dwudziesta kobieta jest wdową (5%), a 3% pozostaje w separacji. Wykres 7. Stan cywilny respondentek
Stan cywilny respondentki 5,4%
15,8% 3,0%
39,6%
Panna Mężatka W separacji Rozwiedziona Wdowa
36,2%
Stan cywilny respondentek jest silnie uwarunkowany ich wiekiem: ponad połowa wdów (56%) przekroczyła 50. rok życia, a jedna trzecia z nich była w wieku 41−50 lat (33%). Z kolei większość panien to osoby do 24. roku życia (42%) lub w wieku od 25−34 lat (38%). Wśród mężatek dominowały liczebnie ankietowane w wieku 25−34 lat (35%), a starsze, powyżej 41 lat stanowiły w sumie dwie piąte (22% 41−50 lat i 20% powyżej 50 lat). Tylko co szósta mężatka należała do grupy najmłodszych, poniżej 25 lat (8%). Niewielki odsetek kobiet w separacji (12 kobiet – 3%) reprezentował różne grupy wiekowe, a wśród rozwiedzionych najwięcej było najstarszych, po 50. roku życia (35%). Pozostałe grupy wiekowe, z wyjątkiem
15 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
najmłodszych − do 24 lat, były obecne w tej grupie w równym stopniu (po około jednej piątej w wieku 41–50, 35−40 i 25−34 lat). Wykres 8. Stan cywilny a wiek respondentek
Stan cywilny a wiek respondentek 3,7% 7,4%
Stan cywilny respondentki
Wdowa
33,3%
55,6%
Rozwiedziona
22,8%
35,4%
22,8%
19,0% 6,7%
6,7% W separacji
33,3%
13,3%
40,0%
Wiek Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
8,3% 21,5% 14,9%
20,4%
Mężatka
34,8%
5,6%
3,5% Panna
0%
10,1%
38,4%
25%
50%
42,4%
75%
100%
Wartości
Czynnikiem, który znacznie bardziej determinuje sytuację zawodową kobiet niż stan cywilny, jest posiadanie dzieci. Zdecydowania większość respondentek posiada już potomstwo (79%) i tylko jedna piąta pozostaje bezdzietna (21%), a więc dysponuje większą mobilnością geograficzną i zawodową niż pozostałe ankietowane. Respondentki będące matkami mają najczęściej dwoje (30%) lub też jedno dziecko (26%). Jedna na osiem urodziła trójkę (12%), a czworo dzieci posiada zaledwie co dwudziesta badana (5%). Większą liczbę potomstwa mają tylko nieliczne (6%). Kobiety z tej ostatniej grupy zazwyczaj dysponują dosyć ograniczonymi możliwościami zawodowymi ze względu na fakt sprawowania opieki nad dziećmi.
16 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 9. Liczba posiadanych dzieci
Liczba posiadanych dzieci 5,8%
5,2%
21,3% 12,1%
30,0%
Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Czworo dzieci Więcej niż czworo dzieci
25,6%
Dosyć oczywista jest prawidłowość przedstawiona na kolejnym wykresie, prezentująca zależności między wiekiem respondentek a liczbą posiadanych przez nie dzieci.
17 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 10. Wiek respondentek a liczba posiadanych dzieci
Wiek respondentek a liczba posiadanych dzieci 10,2% 8,0% Powyżej 50 lat
17,0%
14,8% 13,6%
36,4%
4,9%
Wiek respondentki
9,8% 8,5%
Od 41 do 50 lat 8,8% Od 35 do 40 lat 3,7%
35,4%
20,7%
20,7%
5,9% 16,2%
41,2%
16,2% 11,8%
3,7%
Od 25 do 34 lat
9,9%
32,1%
29,6%
Liczba posiadanych dzieci Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Czworo dzieci Więcej niż czworo dzieci
21,0%
1,9% 1,9% Od 18 do 24 lat 0%
9,7%
47,6%
38,8%
25%
50%
75%
100%
Wartości
Największą grupę bezdzietnych spotkać można wśród najmłodszych kobiet, do 24. roku życia, gdyż prawie połowa z nich nie posiada potomstwa (48%), a dwie piąte mają tylko jedno dziecko (39%). Analogiczną tendencję można zaobserwować pomiędzy nieco starszymi, w wieku 25−34 lat: jedna piąta jest bezdzietna, a po około jednej trzeciej posiada jedno (30%) lub dwoje dzieci (32%). Widać wyraźnie przesuwanie się wieku prokreacyjnego, kobiety posiadające dwójkę dzieci dominują liczebnie przede wszystkim w grupach starszych wiekowo, powyżej 35 lat (41−36%). Wraz z wiekiem rosną odsetki badanych posiadających trójkę, czwórkę lub więcej dzieci (odpowiednio 17% w grupie wiekowej 25−34 lat i 35% powyżej 50 lat). Podsumowując, należy stwierdzić, że młodsze kobiety z Bytomia coraz później decydują się na posiadanie potomstwa, a także rodzą mniejszą liczbę dzieci, niż ma to miejsce w starszych pokoleniach mieszkanek
Bytomia.
Opisywana
tendencja
ma
charakter
ogólnopolski,
a
także
ogólnoeuropejski i związana jest z procesami emancypacji kobiet oraz występowaniem
18 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
konfliktów kulturowych i strukturalnych związanych z rodzicielstwem. Pierwszy z konfliktów polega na tym, iż przemianom ekonomicznym nie towarzyszą zmiany w postrzeganiu ról społecznych kobiety i mężczyzny, natomiast drugi na trudnościach w godzeniu życia rodzinnego i zawodowego wynikających z niedostępności instytucjonalnych form opieki nad dziećmi6. Powyższa tematyka zostanie szerzej omówiona w kolejnym rozdziale, poświęconym sytuacji materialnej kobiet, tymczasem warto jeszcze omówić wpływ wykształcenia na liczbę posiadanych przez respondentki dzieci. Wraz ze wzrostem poziomu edukacji rosną odsetki kobiet bezdzietnych, wśród absolwentek wyższych uczelni ponad połowa nie posiada potomstwa (52%) i nie ma w ich gronie kobiet, które posiadałyby więcej niż dwójkę dzieci (0%). Z kolei wśród absolwentek szkół podstawowych i zasadniczych zawodowych najwięcej jest rodzin wielodzietnych (odpowiednio 34% i 26%). Co ciekawe, kobiety z wykształceniem średnim ogólnokształcących podobnie rzadko jak te z dyplomem wyższej uczelni, decydują się na posiadanie potomstwa, niemniej znalazły się wśród nich badane z trójką lub większą liczbą dzieci (7%). Oznacza to, iż wyższe aspiracje edukacyjne wiążą się zazwyczaj z mniejszą gotowością do poświęcenia się rodzinie i macierzyństwu. Jest to dosyć zrozumiały trend: badane, które przeznaczyły dłuższy czas na kształcenie się, nie chcą rezygnować z aktywności zawodowej, a posiadanie większej liczby dzieci czasami niestety się z tym łączy.
6
Małgorzata Waligórska, Założenia prognozy ludności płodność, umieralność. Konferencja naukowa „Społeczno-ekonomiczne następstwa rozwoju procesów demograficznych do 2035 roku”, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Departament Badań Demograficznych, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 25 czerwca 2009 r. Prezentacja PDF [w:]. www.rpo.gov.pl/pliki/12462699360.pdf z 22.12.2011.
19 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 11. Wykształcenie respondentek a liczba posiadanych dzieci
Poziom wykształcenia respondentek a liczba posiadanych dzieci
Poziom wykształcenia respondentki
Wyższe
19,4%
29,0%
1,1% 3,2%
51,6%
28,7%
Średnie zawodowe i policealne
31,9%
9,6%
25,5%
1,8% 5,3% Średnie ogólnokształcące 8,5% Zasadnicze zawodowe 8,3% Podstawowe i gimnazjalne
0%
26,3%
26,3%
40,4%
3,1%
9,3%
14,0%
35,7%
Liczba posiadanych dzieci Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Czworo dzieci Więcej niż czworo dzieci
29,5%
9,9% 16,1%
29,7%
19,3%
50%
75%
25%
16,7%
100%
Wartości
Problemem jest również niedostatek infrastruktury opieki nad dziećmi (żłobków i przedszkoli), a także niejednokrotnie negatywne postrzeganie tego typu form opieki7. W Bytomiu funkcjonują zaledwie dwa żłobki, które w roku 2009 sprawowały opiekę nad niewielką liczbą (109) dzieci. Co prawda w latach 2005−2009 liczba dzieci w bytomskich żłobkach wzrosła o 73%, niemniej jednak nadal tylko 2% bytomskich dzieci w wieku 0−3 lat korzysta z opieki oferowanej przez tego typu instytucje8. Zdecydowanie lepsza sytuacja panuje w zakresie infrastruktury przedszkolnej. W roku 2009 wychowanie przedszkolne w mieście prowadziły 44 przedszkola, w których wychowywało się 4138 dzieci w wieku 3−6 lat. Wychowaniem przedszkolnym w Bytomiu objętych było 69% ogółu dzieci w tym wieku9.
7 8
9
Por. rozmowa z Anną Gizą-Poleszczuk, Energia Kobiet, „Wysokie obcasy”, 17.12.2011, s. 27. Diagnoza sytuacji zawodowej kobiet w Bytomiu, Raport z analizy źródeł wtórnych”, Kraków 2011, s. 16.
Ibidem, s. 17.
20 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ponad jedna czwarta matek (27%) ma dzieci w wieku do 3 lat, a jedna dziesiąta – w wieku od 4 do 5 lat (11%). W sumie prawie dwie piąte matek sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku żłobkowym lub przedszkolnym (38%). Ponad jedna czwarta posiada dzieci w wieku 6−14 lat lub też powyżej 18 lat (po 27%), a 8% w wieku 14−18 lat. Średni wiek najmłodszego dziecka to 12 lat, co oznacza, że w przypadku istotnej części matek ich dzieci osiągnęły już wiek szkolny. Konieczność sprawowania opieki nad dziećmi nie jest więc tak istotnym powodem, dla którego badane nie mogą podjąć zatrudnienia, zwłaszcza w kontekście rozbudowanej oferty przedszkolnej w mieście.
Wykres 12. Wiek najmłodszego dziecka
Wiek najmłodszego dziecka
27,2%
27,0%
Do 3 lat Od 4 do 5 lat Od 6 do 14 lat Od 15 do 18 lat Powyżej 18 lat
10,8%
8,2% 26,7%
Z kolei jeśli chodzi o wiek najstarszego z dzieci, to połowę stanowią potomkowie już dorośli, powyżej 18 lat (50%), natomiast wśród najmłodszych największa liczebnie jest grupa w wieku 6−14 lat (27%). Dzieci do lat 3 i w przedziale 4−6 lat jest po 6%, 15−18 lat – 12%. Średni wiek najstarszego dziecka kształtuje się na poziomie 19 lat.
21 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 13. Wiek najstarszego dziecka
Wiek najstarszego dziecka 5,5% 5,5% Do 3 lat Od 4 do 5 lat Od 6 do 14 lat Od 15 do 18 lat Powyżej 18 lat 49,8%
27,3%
12,0%
1.4. Sytuacja materialna Sytuacja materialna badanych jest ważnym czynnikiem determinującym szanse znalezienia pracy, gdyż wpływa na możliwości przekwalifikowania się, zmiany miejsca zamieszkania, a także wpływa na gotowość do podjęcia zatrudnienia i ponoszenia wydatków związanych z poszukiwaniem pracy. Analizując stan finansów ankietowanych, zbadano zarówno ich obiektywny aspekt, na który składa się: liczba osób w gospodarstwie domowym, liczba osób w gospodarstwie domowym posiadających dochody, źródła dochodów oraz posiadanie telefonu, komputera i Internetu, jak i subiektywne odczucia respondentek na temat tego, jak im się powodzi. Na początek przedstawiony zostanie obiektywny wymiar sytuacji materialnej badanych.
22 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 14. Liczba osób w gospodarstwie domowym
Liczba osób mieszkających z respondentką w jednym gospodarstwie domowym 9,6%
10,8%
6,8%
21,4%
Jedna osoba Dwie osoby Trzy osoby Cztery osoby Pięć osób Więcej niż pięć osób
22,8% 28,7%
Jak wynika z powyższego wykresu, niespełna trzy czwarte (71%) badanych funkcjonuje w gospodarstwach co najmniej trzyosobowych, przy czym największa liczba respondentek mieszka w rodzinach trzyosobowych (29%). Dwuosobowe gospodarstwa domowe tworzy jedna piąta (21%), a co czternasta kobieta mieszka samotnie (7%). Stosunkowo niewielki jest odsetek gospodarstw pięcio- (11%) lub więcej niż pięcioosobowych (10%). Z powyższych danych wynika, że bezrobotne mieszkają zazwyczaj jedynie z rodziną nuklearną, obejmującą męża i dzieci. Potwierdzają to dane przedstawione na kolejnym wykresie, zgodnie z którymi tylko nieco ponad jedna piąta (23%) mieszka wraz z rodzicami lub teściami. Model ten jest typowy dla społeczeństw przemysłowych i charakteryzuje się większą autonomią gospodarstwa domowego względem grupy krewnych10.
10
Słownik socjologii i nauk społecznych. Warszawa: PWN, 2006, s. 279-280.
23 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 14. Zamieszkiwanie z rodzicami lub teściami
Czy mieszka Pani wspólnie z teściami/rodzicami?
Tak Nie 22,7%
77,3%
Z rodzicami lub teściami najczęściej mieszkają kobiety, które nie zawarły jeszcze związku małżeńskiego (46% z nich), znacznie rzadziej respondentki będące w separacji (13%) lub mężatki (8%). Jedna na dwadzieścia pięć rozwódek i wdów również prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z rodzicami lub teściami (po 4%).
24 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 15. Wspólne mieszkanie z rodzicami/ teściami a stan cywilny respondentek
Wspólnie mieszkanie z rodzicami/teściami a stan cywilny respondentek 3,8% Wdowa
96,2%
Stan cywilny respondentki
3,9% Rozwiedziona
96,1%
86,7%
W separacji
13,3%
Czy mieszka Pani wspólnie z teściami/rodzicami? Tak Nie
7,9% Mężatka
Panna
0%
92,1%
46,1%
53,9%
25%
50%
75%
100%
Wartości
Wspólnie z rodzicami lub teściami zamieszkują przede wszystkim młodsze badane, ponad połowa 18−24-latek (57%), jedna czwarta 25−34-latek (27%) i tylko co dziewiąta respondentka w wieku 35−40 lat (11%). W grupie bardziej zaawansowanej wiekowo zjawisko to występuje marginalnie (3−4%).
25 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 16. Wspólne zamieszkiwanie z rodzicami/teściami a wiek respondentek
Wspólne mieszkanie z rodzicami/teściami a wiek respondentek 3,4% Powyżej 50 lat
96,6%
Wiek respondentki
3,7% Od 41 do 50 lat
Od 35 do 40 lat
89,4%
73,1%
Od 25 do 34 lat
Od 18 do 24 lat 0%
Czy mieszka Pani wspólnie z teściami/rodzicami? Tak Nie 10,6%
96,3%
42,9% 25%
26,9%
57,1% 50%
75%
100%
Wartości
Nie mniej istotnym wskaźnikiem sytuacji materialnej kobiet jest liczba osób posiadających dochody. Wśród ankietowanych niespełna dwie trzecie stanowią te, w których rodzinach środki finansowe dostarcza zaledwie jedna osoba (61%), a w 2% rodzin nie ma żadnych dochodów. Oznacza to, iż ich sytuacja materialna może być dosyć trudna. Jedna trzecia gospodarstw dysponuje źródłami dochodów od dwóch osób (30%), co szesnaste od trzech domowników (6%), a pozostałe od więcej niż trzech osób (3%).
26 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 17. Liczba osób w gospodarstwie domowym posiadających jakiekolwiek dochody
Liczba osób posiadających w gospodarstwie domowym jakiekolwiek dochody 6,2%
1,2%
1,6% Brak dochodów Jedna osoba Dwie osoby Trzy osoby Więcej niż trzy osoby
30,4% 60,6%
Jak kształtuje się zależność pomiędzy liczbą osób w gospodarstwie domowym a liczbą osób posiadających dochody? Ilustruje to poniższy wykres.
27 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 18. Liczba osób mieszkających w gospodarstwie domowym a liczba osób posiadających dochody
Liczba osób mieszkających w gospodarstwie domowym a liczba osób posiadających dochody 6,25% 12,50%
35,42%
45,83%
33,33%
46,30%
Liczba osób mieszkają cą w jednym gospodarstwie domowym
Więcej niż pięć osób 20,37% Pięć osób 1,75% 10,53%
36,84%
50,88%
Cztery osoby 1,39%
36,81%
58,33%
3,50%
Liczba osób posiadających jakiekolwiek dochody Brak dochodów Jedna osoba Dwie osoby Trzy osoby Więcej niż trzy osoby
Trzy osoby 76,64%
0,93% Dwie osoby
20,56%
97,06%
1,90%
2,90%
Jedna osoba 0%
25%
50%
75%
100%
Wartości
Wraz ze wzrostem wielkości gospodarstwa domowego zwiększa się liczba członków posiadających jakiekolwiek dochody. Niemniej jednak zwraca uwagę, że nawet w największych gospodarstwach domowych istotny odsetek stanowią te, w których dochody dostarcza zaledwie jedna osoba (46%). W ponad trzech czwartych rodzin dwuosobowych byt materialny jest również zapewniony dzięki dochodom tylko jednej osoby (77%). Można się więc spodziewać, że przynajmniej w części analizowanych przypadków mamy do czynienia z tradycyjnym modelem rodziny, w którym pracę zarobkową podejmuję mężczyzna, a rolą kobiety jest praca w domu i opieka nad dziećmi. Niekorzystną konsekwencją takiego modelu jest niski poziom dochodów rodziny, gdyż zazwyczaj praca tylko jednej osoby w rodzinie nie pozwala na życie bez trosk materialnych. Co więcej, gdy dochodzi do utraty dochodów „jedynego żywiciela rodziny”, 28 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
sytuacja materialna staje się niezwykle trudna. Wpływ na nią ma również, poza liczbą osób posiadających dochody, także ich źródło. Pensja otrzymywana w ramach umowy o pracę, emerytura czy renta dają stabilizację finansową. Poprzez swój stały, pewny charakter pozwalają łatwiej planować wydatki, a więc wygospodarować także środki finansowe na poszukiwanie pracy czy też przekwalifikowanie się. W gospodarstwach domowych ankietowanych można wskazać dwa głównie źródła dochodów: pracę na umowę o pracę (41%) oraz zasiłki z pomocy społecznej (38%). Tabela 2. Główne źródła utrzymania w gospodarstwie domowym Główne źródła utrzymania w gospodarstwie domowym bezrobotnych kobiet Dochody z pracy na umowę o pracę Zasiłki z pomocy społecznej Alimenty Emerytura Prace dorywcze (m.in. sprzątanie, opieka, zbieranie owoców) Renta Zasiłek dla bezrobotnych Innego rodzaju zasiłki i zapomogi Pomoc rodziny, znajomych Dochody z pracy na umowę ustną Dochody z własnej działalności gospodarczej Dochody z pracy na umowę zlecenie lub umowy o dzieło Wyjazdy do pracy za granicą Inne źródła utrzymania Oszczędności Ogółem
% 41,1% 37,9% 18,2% 11,2% 9,4% 8,8% 6,6% 6,4% 5,8% 4,8% 3,6% 2,8% 2,2% 2,0% ,6% 161,3%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
29 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Część kobiet utrzymuje się z alimentów (18%), emerytur (11%), a także prac dorywczych lub renty (po 9%). Pewną rolę odgrywają też różnego rodzaju zasiłki, w tym zasiłek dla bezrobotnych, a także pomoc rodziny czy znajomych (po 6−7%) oraz praca na czarno (5%). W gospodarstwach domowych jednej na dwadzieścia pięć kobiet dochody pochodzą z prowadzenia działalności gospodarczej (4%), a co trzydziestej − z pracy na umowę-zlecenie lub o dzieło (3%). Marginalny odsetek wyjeżdża do pracy za granicę lub też ma inne źródła utrzymania (po 2%). Pomimo, iż ankietowane są mieszkankami miasta, spytano je, czy posiadają gospodarstwo rolne. Tylko pojedyncze badane udzieliły odpowiedzi twierdzącej (1,2%). Wykres 20. Posiadanie gospodarstwa rolnego
Czy Pani lub ktoś z Pani gospodarstwa domowego posiada gospodarstwo rolne? 1,2%
Tak Nie
98,8%
Wskaźnikiem sytuacji materialnej bezrobotnych kobiet jest dostęp do środków komunikacji, takich jak: telefon, komputer i Internet oraz samochód. Najpowszechniejszy jest wśród respondentek telefon komórkowy, którego posiadanie deklarują prawie wszystkie ankietowanie (96%). Nieco mniejszy odsetek ma możliwość korzystania z komputera (73%) i Internetu (68%),
30 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
samochodem osobowym dysponuje prawie jedna czwarta (23%). Najrzadziej respondentki posiadają telefon stacjonarny, który jest obecny w domach jednej piątej z nich (20%).
Wykres 21. Dostęp do telefonu, komputera, Internetu i samochodu
Posiadanie samochodu, telefonu i komputera oraz dostępu do Internetu
Telefon stacjonarny
20,4%
Samochód osobowy
23,2%
68,0%
Dostęp do internetu
73,3%
Komputer
95,9%
Telefon komórkowy 0,0%
25,0%
50,0%
75,0%
Wartości Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Analizę sytuacji materialnej badanych zamyka charakterystyka sytuacji materialnej bezrobotnych w ujęciu subiektywnym. Respondentki poproszono, aby wybrały z szeregu opisowych stwierdzeń te, które najlepiej oddają ich pozycję materialną. Zastosowano uniwersalną kafeterię odpowiedzi wykorzystywaną w wielu badaniach poświęconych dochodom Polaków (badania CBOS, Diagnozy Społecznej). Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, iż najpowszechniej występującą opinią jest przekonanie, że sytuacja materialna badanych jest bardzo trudna. Dwie piąte respondentek deklarowało, że „Stale brakuje pieniędzy na podstawowe potrzeby: ubranie, jedzenie, czynsz, opłaty” (40%). Nieznacznie mniejszą deprywację materialną, przejawiającą się
31 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w przekonaniu, że „Zwykle pod koniec miesiąca brakuje pieniędzy na podstawowe potrzeby”, odczuwała jedna piąta bezrobotnych kobiet (19%). Umiarkowanie korzystną sytuację, określaną jako przeciętna wskazano w niespełna co trzecim przypadku: „Żyjemy skromnie, ale nie brakuje pieniędzy na podstawowe potrzeby” (28%), a jako dobrą określiło ją zaledwie 12% ankietowanych: „Stać nas nie tylko na zaspokojenie podstawowych potrzeb, ale od czasu do czasu możemy sobie pozwolić na większe wydatki: wczasy, inwestycje w domu itd.” Tylko pojedyncze badane nie doświadczają żadnych trosk materialnych: „Żyjemy na wysokim poziomie, nie musimy się liczyć z wydatkami” (0,6%).
Wykres 19. Subiektywna ocena sytuacji materialnej rodziny respondentek
Które z poniższych zdań najlepiej opisuje sytuację materialną Pani rodziny? Żyjemy na wysokim poziomie, nie musimy się liczyć z wydatkami
0,6%
Stać nas nie tylko na zaspokojenie podstawowych potrzeb, ale od czasu do czasu możemy sobie pozwolić na większe wydatki: wczasy, inwestycje w domu, itp.
12,0%
Żyjemy skromnie, ale nie brakuje pieniędzy na podstawowe potrzeby Zwykle pod koniec miesiąca brakuje pieniędzy na podstawowe potrzeby
28,1%
19,0%
Stale brakuje pieniędzy na podstawowe potrzeby: ubranie, jedzenie, czynsz, opłaty
40,3%
10,0%
20,0% Wartości
30,0%
40,0%
Aby poznać uwarunkowania opinii respondentek, sprawdzono, w jaki sposób postrzeganie sytuacji materialnej badanych zdeterminowane jest ich poziomem wykształcenia, stanem cywilnym czy też liczbą posiadanych dzieci. 32 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Uzyskany poziom edukacji wyraźnie warunkuje ocenę sytuacji materialnej, wraz z wzrostem poziomu wykształcenia rosną odsetki kobiet przekonanych, że ich sytuacja jest dobra i bardzo dobra. Opinię taką wyraża ponad dwie piąte absolwentek wyższych uczelni (45%) i zaledwie jedna na dwadzieścia pięć bezrobotnych, które zakończyły edukację na szkole podstawowej (4%). W tej ostatniej grupie największy odsetek doświadcza silnej deprywacji materialnej (55%), podobnie zresztą jak ma to miejsce wśród absolwentek zasadniczych szkół zawodowych (45%).
Widać więc wyraźnie, iż wykształcenie, szczególnie na poziomie wyższym, chroni przed trudną sytuacją
finansową,
natomiast
zakończenie
edukacji
na
niskim
poziomie
przynosi
w konsekwencji brak możliwości uzyskania wystarczających dochodów.
Wykres 20. Poziom wykształcenia a subiektywna ocena sytuacji materialnej
Poziom wykształcenia a subiektywna ocena sytuacji materialnej 3,2%
Poziom wykształcenia respondentki
Wyższe
Średnie zawodowe i policealne
Średnie ogólnokształcące
45,2%
25,0%
38,7%
22,8%
26,1%
19,3%
12,9%
42,1%
26,1%
17,5%
21,1%
Subiektywna ocena sytuacji materialnej Bardzo zła Zła Przeciętna Dobra, bardzo dobra
5,4% Zasadnicze zawodowe
30,2%
19,4% 45,0%
4,2% Podstawowe i gimnazjalne
0%
21,9% 18,2%
25%
55,7%
50%
75%
100%
Wartości
33 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 21. Subiektywna ocena sytuacji materialnej a stan cywilny respondentek
Subiektywna ocena sytuacji materialnej a stan cywilny respondentek
Stan cywilny respondentki
4,2% W separacji, rozwiedzona, wdowa
16,7%
Mężatka 13,3%
Panna 16,8%
0%
56,7%
22,5%
19,3%
32,6%
31,0%
25%
16,2%
50%
Subie ktywna oce na sytuacji materialne j Bardzo zła Zła Przeciętna Dobra, bardzo dobra
34,8%
36,0%
75%
100%
Wartości
Co ciekawe, ocena sytuacji materialnej przez panny i mężatki jest dosyć podobna, około połowa (52−54%) z nich doświadcza dużych trudności finansowych, a dobrze sobie radzi pod tym względem 13−16%. Zdecydowanie gorszą sytuację mają rozwódki, rozwiedzione lub też kobiety będące w separacji, gdyż problemy dotykają większości z nich (79%). Jako przeciętną określiła swoją sytuację zaledwie co szósta badana (17%) i tylko jedna na dwadzieścia pięć stwierdziła, iż nie odczuwa żadnych finansowych trosk (4%). Na kolejnym wykresie przedstawiono, jak liczba dzieci wpływa na ocenę sytuacji materialnej badanych.
34 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 22. Subiektywna ocena sytuacji materialnej respondentek a liczba posiadanych dzieci
Subiektywna ocena sytuacji materialnej respondentek a liczba posiadanych dzieci 3,4% 17,2% 13,8%
Więcej niż czworo dzieci
65,5% Subiektywna ocena sytuacji materialnej Bardzo zła Zła Przeciętna Dobra, bardzo dobra
Liczba posiadanych dzieci
7,7% Czworo dzieci
23,1%
11,5%
57,7%
18,0%
55,7%
4,9% Troje dzieci
21,3%
10,6% 23,8%
26,5%
Dwoje dzieci
39,1%
11,7% 34,4%
Jedno dziecko
Brak dzieci
31,1%
24,5%
0%
21,1%
25%
13,2% 50%
32,8%
31,1%
75%
100%
Wartości
Wraz ze wzrostem liczby potomstwa systematycznie rosną odsetki bezrobotnych kobiet, które są przekonane, że ich sytuacja jest zła i bardzo zła, oraz maleje liczba zadowolonych ze swojego statusu materialnego. Jedna czwarta kobiet bezdzietnych (25%) postrzega swoją sytuację materialną jako dobrą lub bardzo dobrą, natomiast w rodzinach wielodzietnych twierdzi tak zaledwie jedna na trzydzieści badanych (3%). Wśród tych ostatnich większość (79%) doświadcza silnej lub umiarkowanej deprywacji materialnej (79%), który to problem dotyka nieco ponad dwóch piątych bezdzietnych (44%).
Jak wynika z powyższych analiz, sytuacja materialna bezrobotnych kobiet postrzegana jest subiektywnie jako bardzo trudna. Te subiektywne przesłanki mają swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości, gdyż ponad połowa ankietowanych deklaruje, iż korzystała ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej (54%).
35 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 23. Czy korzystała Pani z pomocy ośrodka pomocy społecznej?
Czy korzystała Pani z pomocy ośrodka pomocy społecznej?
Tak Nie
45,7%
54,3%
Ponad połowę respondentek, które stwierdziły, iż uzyskiwały wsparcie z ośrodka pomocy społecznej, zapytano, kiedy dokładnie udzielono im pomocy. Okazało się, że zdecydowana większość (82%) obecnie korzysta z pomocy, jedna dziesiąta otrzymała ją w okresie od roku do 3 lat (10%), co piętnasta ponad 3 lata temu (7%).
36 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 24. Kiedy ostatnio korzystała Pani ze wsparcia ze strony ośrodka pomocy społecznej?
Kiedy ostatnio korzystała Pani ze wsparcia ze strony ośrodka pomocy społecznej? 6,7%
1,1%
Aktualnie korzystam W ciągu ostatnich 12 miesięcy Od roku do 3 lat Ponad 3 lata temu
10,4%
81,7%
37 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2. KWALIFIKACJE ZAWODOWE I UMIEJĘTNOŚCI BEZROBOTNYCH KOBIET W rozdziale tym zostanie dokładnie omówiona struktura kwalifikacji zawodowych, jakimi dysponują ankietowane. Scharakteryzowane zostaną takie kompetencje, jak znajomość języków obcych, posiadanie prawa jazdy, posługiwanie się komputerem czy też umiejętność przygotowania CV i listu motywacyjnego. Analizę rozpocznie prezentacja, jakim zawodem wyuczonym dysponują bezrobotne kobiety z Bytomia.
2.1. Zawód wyuczony respondentek Prawie połowa ankietowanych nie posiada zawodu wyuczonego (47%), co jest konsekwencją faktu, iż dwie piąte z nich zakończyło swoją edukację na poziomie szkoły podstawowej (38%), a 11% liceum ogólnokształcącego, a szkoły te nie dają zawodu wyuczonego. Szczególnie trudna jest sytuacja absolwentek, które zakończyły naukę na podstawowym poziomie edukacji, gdyż dostępna dla nich będzie tylko niewielka liczba prac o prostym charakterze. Pozostałe najczęściej uzyskały zawód z grupy „techników i innego średniego personelu” „pracowników usług osobistych i sprzedawców” (po 14%) lub „robotników przemysłowych i rzemieślników”
(13%).
Mniejszy
odsetek
respondentek
będzie
mógł
podjąć
pracę
w charakterze „specjalistów” (8%), a nieliczne badane posiadają kwalifikacje „operatorów maszyn i urządzeń”, „pracowników przy pracach prostych”, „rolników, ogrodników, leśników, rybaków” (po 1%) oraz „pracowników biurowych” i „wyższych urzędników i kierowników” (0,4−0,2%).
38 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 25. Zawód wyuczony respondentek
Zawód wyuczony (grupy wielkie zgodnie z KZiS) Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy Pracownicy biurowi
0,2% 0,4%
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy
1,0%
Pracownicy przy pracach prostych
1,2%
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Specjaliści Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
1,4% 7,8% 13,3%
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
13,5%
Technicy i inny średni personel
14,3% 47,0%
Brak zawodu 10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
Wartości
Warto również prześledzić, jak kształtuje się struktura zawodów wyuczonych respondentek na poziomie grup elementarnych. Na czoło wysuwają się „sprzedawcy i demonstratorzy” (6%), „krawcy, kapelusznicy i pokrewni”, „kucharze” (po 5%) oraz reprezentujący już zawód o innym charakterze – „pracownicy do spraw finansowych i handlowych” (4%). Dalej można znaleźć reprezentantki takich profesji, jak: „fryzjerzy, kosmetyczki” (3%), „piekarze, cukiernicy”, „ekonomiści”, „agenci do spraw sprzedaży”, „operatorzy obrabiarek” (po 2%). Inne zawody nie stanowią więcej niż 1,2%. Podsumowując, należy stwierdzić, że bezrobotne kobiety z Bytomia najczęściej kształciły się w zawodach związanych z handlem, krawiectwem, gastronomią czy też ekonomią i sprzedażą.
39 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 3. Zawód wyuczony (grupy elementarne zgodnie z KZiS) Zawód wyuczony (grupy elementarne zgodnie z KZiS) Brak zawodu Sprzedawcy i demonstratorzy Krawcy, kapelusznicy i pokrewni Kucharze Pracownicy do spraw finansowych i handlowych gdzie indziej niesklasyfikowani Fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni Piekarze, cukiernicy i pokrewni Ekonomiści Agenci do spraw sprzedaży - handlowcy Ustawiacze-operatorzy obrabiarek skrawających do metali Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania gdzie indziej niesklasyfikowani Technicy mechanicy Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby Technicy budownictwa, ochrony środowiska i pokrewni Dietetycy i żywieniowcy Organizatorzy turystyki i pokrewni Pracownicy administracyjni, sekretarze i pokrewni Mechanicy - monterzy maszyn i urządzeń Introligatorzy Pozostałe zawody* Ogółem
% 47,0% 5,8% 5,4% 4,6% 3,6% 2,6% 2,0% 1,8% 1,8% 1,6% 1,2% 1,2% 1,0% ,8% ,8% ,8% ,8% ,8% ,8% 15,46 100,0%
*Do kategorii "Pozostałe zawody" zaklasyfikowano odpowiedzi, które uzyskały mniej niż 0,8% wskazań.
W kolejnej tabeli zaobserwować można zależności między zawodem wyuczonym a poziomem wykształcenia.
40 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 4. Zawód wyuczony a poziom wykształcenia respondentek Zawód wyuczony (grupy wielkie zgodnie z KZiS) a poziom wykształcenia respondentki
Zawód
Ogółem
Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Brak zawodu
1,1%
,5%
,5%
1,6%
1,6%
3,5%
44,1%
3,5%
3,1%
1,8%
44,9%
1,8%
4,7% 1,0%
1,6%
3,5%
96,4% 100,0%
100,0%
86,0% 100,0%
Ogółem
Wyższe
Średnie zawodowe i policealne
Średnie ogólnokształcące
Zasadnicze zawodowe
Podstawowe i gimnazjalne
Poziom wykształcenia respondentki
,2%
12,1%
90,3%
7,8%
69,2%
9,7%
14,3%
2,2%
,4%
8,8%
13,5% 1,0%
5,5%
13,3%
1,1%
1,4% 1,2%
100,0%
100,0%
47,0% 100,0%
Kategorię „specjalistów” tworzą absolwentki uczelni wyższych (90%); respondentki po szkołach średnich zawodowych lub policealnych (69%) skupione są głównie w grupie „technicy i inny średni personel” lub też „specjaliści” (12%). Absolwentki szkół zasadniczych zawodowych zdobyły zawód wyuczony z grupy „robotników przemysłowych i rzemieślników” (45%) lub „pracowników osobistych i sprzedawców” (44%). Bezrobotne kobiety, które zakończyły edukację
41 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w liceum ogólnokształcącym, nie posiadają zawodu wyuczonego (86%), podobnie jak te dysponujące najniższym, podstawowym poziomem edukacji (96%).
Bezrobotne, które posiadają doświadczenie zawodowe (79%), zostały również zapytane o to, czy miały kiedykolwiek szansę pracować w zawodzie wyuczonym. Okazuje się, że ponad jedna trzecia (34%) respondentek podjęła zatrudnienie zgodne z kwalifikacjami. Należy uznać to zjawisko za zdecydowanie negatywne, przede wszystkim dlatego, iż badane nie miały okazji wykorzystać zdobytych umiejętności, a także świadczy o pewnym niedopasowaniu kwalifikacji badanych do potrzeb rynku pracy.
Wykres 26. Czy pracowała Pani w zawodzie wyuczonym?
Posiadanie doświadczenia zawodowego w zawodzie wyuczonym
34,4%
Tak Nie
65,6%
42 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 30. Praca w zawodzie wyuczonym a poziom wykształcenia respondentek
Poziom wykształcenia respondentki
Praca w zawodzie wyuczonym a poziom wykształcenia respondentek
Wyższe
Średnie zawodowe i policealne
48,4%
56,8%
Średnie ogólnokształcące
Zasadnicze zawodowe
51,6%
87,9%
Posiadanie doświadczenia zawodowego 43,2% w zawodzie wyuczonym Tak 12,1% Nie
53,2%
46,8%
3,2% 96,8%
Podstawowe i gimnazjalne 0%
25%
50%
75%
100%
Wartości
Najczęściej doświadczenie w zawodzie wyuczonym zdobywały absolwentki szkół zasadniczych zawodowych (53%) oraz wyższych uczelni (52%). Nieco rzadziej praktyką mogą pochwalić się badane legitymujące się dyplomem szkoły średniej zawodowej lub policealnej (43%). Co zrozumiałe, nieposiadające zawodu wyuczonego bezrobotne po liceum ogólnokształcącym zdobyły doświadczenia zawodowe znacznie rzadziej (12%), podobnie jak dysponujące wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym (3%). Można przypuszczać, że absolwentki tych dwóch typów szkół zdobyły zawód i odbyły w nim praktykę w ramach kursów doszkalających, uzupełniających uzyskane wykształcenie.
Doświadczenie w zawodzie wyuczonym uzyskały najczęściej przedstawicielki trzech grup zawodowych: „operatorzy maszyn i urządzeń”, „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (po 57%) oraz „technicy i inny średni personel” (54%). W zawodzie wyuczonym pracowały też ponad
43 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
dwie piąte „robotników przemysłowych i rzemieślników” (44%) oraz „specjalistów” (42%), a także jedna trzecia „pracownic przy pracach prostych” (33%). Można przypuszczać, że przynajmniej w części przypadków zostało ono zdobyte w toku edukacji – podczas staży i praktyk zawodowych. Żadna przedstawicielka badanych z grupy zawodowej „rolników, ogrodników, leśników i rybaków” nie pracowała w zawodzie, co jest zrozumiałe, biorąc pod uwagę miejski charakter powiatu.
Wykres 31. Praca w zawodzie wyuczonym a zawód wyuczony
Praca w zawodzie wyuczonym a zawód wyuczony (grupy wielkie zgodnie z KZiS) 66,7%
Pracownicy przy pracach prostych
Zawód wyuczony
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń
33,3%
42,9%
Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
56,3%
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
Specjaliści
Posiadanie doświadczenia zawodowego w zawodzie wyuczonym Tak Nie
43,8% 100,0%
43,1%
Pracownicy biurowi Technicy i inny średni personel
57,1%
56,9% 100,0%
45,6%
54,4%
59,0%
Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy
41,0% 100,0%
0%
25%
50%
75%
100%
Wartości
44 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2.2. Znajomość języków obcych oraz posiadanie prawa jazdy Na współczesnym rynku pracy zawód wyuczony jest tylko jednym z elementów decydujących o powodzeniu w znalezieniu i utrzymaniu zatrudnienia. Równie ważnymi kompetencjami są: umiejętność posługiwania się językami obcymi, a także posiadanie prawa jazdy.
Niespełna dwie trzecie bezrobotnych kobiet z Bytomia deklaruje znajomość jakiegoś języka obcego (63%). Do tego wyniku należy jednak podchodzić ostrożnie, gdyż zazwyczaj oznacza to jedynie, iż respondentki uczyły się go w szkole. Nie zawsze sam fakt pobierania nauki danego języka przekłada się na realną umiejętność posługiwania się nim, zwłaszcza w kontekście zawodowym.
Wykres 32. Znajomość języków obcych
Znajomość co najmniej jednego języka obcego w stopniu podstawowym
Tak Nie
36,8% 63,2%
Najpowszechniejsze jest posługiwanie się językiem angielskim (40%), a w drugiej kolejności – niemieckim (24%) i rosyjskim (22%). Francuski zna znacznie mniej ankietowanych (4%), podobnie jak inne języki (4%). Wśród tych innych języków sześć respondentek wymieniło język
45 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
włoski, cztery – hiszpański, a dwie język szwedzki. Pojedyncze badane posługiwały się czeskim, słowackim, holenderskim, romskim, norweskim, fińskim i tureckim. Bezrobotne najczęściej dysponują znajomością języka obcego na poziomie podstawowym (około 16−22%), a wyższe kompetencje deklarowane są głównie w przypadku języka angielskiego. Co dziewiąta bezrobotna posługuje się nim na poziomie średnim (11%), jedna na czternaście (7%): dobrym (4%) lub bardzo dobrym (3%). W przypadku języka rosyjskiego i niemieckiego odsetki te wynoszą odpowiednio – 4% dla poziomu średniego i 1−2% dla dobrego. Taka sama liczba kobiet posługuje się tymi językami na poziomie bardzo dobrym (po 1%). Język francuski jest znany jedynie na poziomie podstawowym (3%).
Tabela 5. Poziom znajomości języków obcych
Znajomość
języków
ankietowanych,
a
Podstawowy
Średni
Dobry
Bardzo dobry
Ogółem
Język rosyjski Język angielski Język niemiecki Język francuski Inne języki obce
Nie znam
Poziom znajomości języków obcych
78,3% 59,8% 76,5% 96,4% 96,0%
16,1% 22,1% 17,1% 3,4% 2,4%
3,6% 11,3% 3,6% ,2% ,2%
1,0% 3,6% 1,6%
1,0% 3,2% 1,2%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
obcych także
ich
jest
,2%
1,2%
wyraźnie
wiekiem.
Jest
uwarunkowana ona
poziomem
powszechna
wśród
wykształcenia bezrobotnych
z wykształceniem co najmniej średnim, przy czym największy odsetek kobiet deklaruje posługiwanie się językiem obcym wśród absolwentek wyższych uczelni (97%), rzadziej szkół średnich ogólnokształcących (95%) lub średnich zawodowych i policealnych (93%). Gorzej radzą sobie na tej płaszczyźnie bezrobotne kobiety z niższym poziomem wykształcenia: zasadniczym
zawodowym
i podstawowym/gimnazjalnym.
Pośród
nich
językiem
obcym
posługuje się odpowiednio – połowa (51%) i dwie piąte badanych (27%).
46 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 6. Znajomość co najmniej jednego języka obcego w stopniu podstawowym a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Poziom wykształcenia
Ogółem Wiek
Ogółem
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Nie
Tak
Znajomość co najmniej jednego języka obcego w stopniu podstawowym
Ogółem
Znajomość co najmniej jednego języka obcego w stopniu podstawowym a charakterysyka społeczno-demograficzna respondentek
42,2%
57,8%
100,0%
51,2% 94,7%
48,8% 5,3%
100,0% 100,0%
92,6%
7,4%
100,0%
96,8% 63,2% 81,6% 66,0% 61,8% 54,9% 45,5% 63,2%
3,2% 36,8% 18,4% 34,0% 38,2% 45,1% 54,5% 36,8%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Tak wysokie odsetki ankietowanych deklarujących znajomość języków obcych wynikają z ich stosunkowo młodego wieku. Należy pamiętać, iż ponad połowa kobiet bezrobotnych to osoby do 34. roku życia (52%). Szczególnie wśród najmłodszych, do 18. roku życia posługiwanie się językami obcymi jest powszechne (82%). Wynika to z faktu stosunkowo niedawnego ukończenia szkół – respondentki pamiętają naukę języka obcego i stąd wynika ich wysoka samoocena w tym zakresie. W pozostałych grupach wiekowych odsetek kobiet deklarujących kompetencje językowe maleje systematycznie wraz z wiekiem, wśród respondentek w wieku 25−34 lat językiem obcym posługuje się dwie trzecie (66), a pomiędzy najstarszymi odsetek ten wynosi zaledwie nieco ponad dwie piąte (46%).
47 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Dosyć ważną umiejętnością, która może ułatwić znalezienie zatrudnienia, jest posiadanie prawa jazdy. Bezrobotne kobiety z Bytomia dosyć rzadko zdobyły uprawnienia do prowadzenia pojazdów, gdyż tylko niespełna jedna piąta z nich posiada prawo jazdy kat. B (18%), a pojedyncze respondentki – kat. A1 lub T. Tak więc mimo, że niespełna jedna czwarta badanych (23%) ma dostęp do samochodu osobowego, możliwość samodzielnego z niego korzystania ma nieco mniejszy odsetek. Wykres 27. Rodzaj posiadanego prawa jazdy
Rodzaj posiadanego prawa jazdy
Prawo jazdy kat. T
0,2%
Prawo jazdy kat. A1
0,2%
Prawo jazdy kat. B
18,3%
Brak prawa jazdy
81,5%
0,0%
25,0%
50,0%
75,0%
Wartości Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Posiadanie prawa jazdy jest skorelowane z wykształceniem respondentek, ich wiekiem, a także sytuacją ekonomiczną. W przypadku poziomu edukacji można zaobserwować korelację dodatnią: im wyższy poziom wykształcenia, tym większy odsetek badanych dysponuje prawem jazdy. Posiada je ponad połowa (58%) kobiet legitymujących się dyplomem magistra lub licencjata
i
zaledwie
co
dwudziesta
piąta
respondentka
z
wykształceniem
podstawowym/gimnazjalnym (4%).
48 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 7. Posiadanie prawo jazdy a cechy społeczno-demograficzne respondentek
Ogółem Wiek
Ogółem Subiektywna ocena sytuacji materialnej
Ogółem
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Bardzo zła Zła Przeciętna Dobra, bardzo dobra
Nie
Poziom wykształcenia
Tak
Posiadanie prawa jazdy
Ogółem
Posiadanie prawa jazdy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
4,2%
95,8%
100,0%
13,2% 26,3%
86,8% 73,7%
100,0% 100,0%
37,2%
62,8%
100,0%
58,1% 18,5% 13,6% 20,4% 27,9% 19,5% 12,5% 18,5% 8,9% 15,8% 21,3% 47,6% 18,6%
41,9% 81,5% 86,4% 79,6% 72,1% 80,5% 87,5% 81,5% 91,1% 84,2% 78,7% 52,4% 81,4%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Wpływ wieku na posiadanie prawa jazdy jest nieliniowy, najrzadziej posiadają je przedstawicielki skrajnych grup wiekowych − najmłodszych do 24. roku życia (14%) i najstarszych (13%), natomiast największy odsetek bezrobotnych dysponujących tym uprawnieniem można spotkać w grupie 35−40-latek (28%). Z kolei zależność pomiędzy subiektywnie postrzeganą sytuacją materialną a posiadaniem prawa jazdy ma wyraźnie liniowy charakter, kobiety, którym dobrze się powodzi, częściej zdobyły tę umiejętność (48% z nich), podczas gdy te w trudnej lub bardzo trudnej sytuacji uzyskały je zdecydowanie rzadziej (odpowiednio 15 i 9% z nich).
49 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2.3. Inne umiejętności Przy poszukiwaniach pracy niezmiernie ważne są także inne kompetencje, takie jak: umiejętność
obsługi
komputera,
korzystania
z
Internetu,
przygotowania
dokumentów
aplikacyjnych oraz poszukiwania ofert pracy. Oto jak kształtują się poziomy tych umiejętności wśród bezrobotnych kobiet z Bytomia. Tabela 8. Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności
Łatwe
Raczej łatwe
Raczej trudne
Trudne
Bardzo trudne
Ogółem
Umiejętność wykorzystywania Internetu, poczty elektronicznej Przygotowanie CV Przygotowanie listu motywacyjnego Uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej Poszukiwanie ofert pracy w prasie Poszukiwanie ofert pracy w Internecie
Bardzo łatwe Obsługa komputera
Trudno powiedzieć
Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności
14,5%
29,8%
16,5%
,4%
9,9%
16,3%
12,5%
100,0%
25,0%
35,0%
6,6%
,8%
7,2%
13,9%
11,5%
100,0%
17,9%
43,1%
14,9%
1,6%
6,8%
11,1%
4,6%
100,0%
17,9%
41,7%
14,9%
1,8%
7,4%
11,5%
4,8%
100,0%
9,3%
32,0%
16,5%
20,1%
12,1%
7,8%
2,2%
100,0%
22,7%
70,2%
2,2%
,4%
1,4%
2,4%
,8%
100,0%
22,3%
41,7%
6,2%
1,4%
6,4%
10,9%
11,1%
100,0%
Rozpatrując opinie badanych na temat stopnia trudności analizowanych czynności w sposób łączny (odpowiedzi „bardzo łatwe”, „łatwe” i „raczej nietrudne” jako łatwe oraz „bardzo trudne”, „trudne”, „raczej trudne” jako trudne), można zauważyć, iż do najprostszych czynności zdaniem badanych należą: poszukiwanie ofert pracy w prasie (95% odpowiedzi – łatwe), przygotowanie CV (76%), przygotowanie listu motywacyjnego (75%), poszukiwanie ofert pracy w Internecie (70%). 50 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jednocześnie najczęściej badanym sprawia trudności korzystanie z komputera (39% wskazań na odpowiedź „trudne”), wykorzystywanie poczty elektronicznej (33%), rzadziej problemem będzie przeglądanie ofert pracy w Internecie (28%). Około jednej czwartej bezrobotnych doświadcza braków w kompetencjach uznanych najczęściej za łatwe, a więc przygotowaniu dokumentów aplikacyjnych: CV i listu motywacyjnego (odpowiednio 23 i 24%) oraz uczestnictwie w rozmowie kwalifikacyjnej (22%). W przypadku tej ostatniej czynności aż jedna piąta respondentek nie miała na ten temat zdania, co prawdopodobnie jest związane z faktem, iż do tej pory nie miały one okazji uczestniczyć w zbyt wielu rozmowach kwalifikacyjnych (20%). Warto przyjrzeć się także wartościom średnim, wyliczonym ze skali trudności poszczególnych czynności, gdzie odpowiedź „bardzo łatwe” oznacza 1, a „bardzo trudne” – 7. Zauważyć można, iż te czynności, które uzyskały najwyższe wartości średnie (obsługa komputera − 3,6; uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej – 3,3; korzystanie z Internetu – 3,2 ), a więc są uznane przez ogół badanych za najtrudniejsze, oscylują pomiędzy 3 a 4, przy czym liczba 3 oznacza tu „raczej łatwe”, a 4 – „trudno powiedzieć”. Poszukiwanie ofert pracy w prasie jest „łatwe” (średnia równa 2), a przygotowanie dokumentów aplikacyjnych (CV i LM) „raczej łatwe” (2,9).
51 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 28. Stopień trudności poszczególnych czynności (wartości średnie)
Stopień trudności poszczególnych czynności (wartości średnie) Poszukiwanie ofert pracy w Internecie
3,1
Poszukiwanie ofert pracy w prasie
2,0
Uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej
3,3
Przygotowanie listu motywacyjnego
2,9
Przygotowanie CV
2,9
Umiejętność wykorzystywania Internetu, poczty elektronicznej
3,2 3,6
Obsługa komputera 1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
Wartości średnie Oceny dokonano na skali do 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Bardzo łatwe", 2 - "Łatwe", 3 - "Raczej łatwe", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej trudne", 6 - "Trudne", 7 - "Bardzo trudne".
Kompetencje w zakresie poszczególnych czynności zdeterminowane są wykształceniem i wiekiem badanych. Najniższy poziom umiejętności deklarują respondentki z najniższym poziomem wykształcenia, a absolwentki wyższych uczelni praktycznie nie odczuwają żadnych trudności. W ich przypadku oceny średnie bliskie są 1 (co oznacza „bardzo łatwe”) dla wszystkich aspektów, z wyjątkiem uczestnictwa w rozmowie kwalifikacyjnej, które zostało uznane za zaledwie „łatwe” – średnia równa 2.
52 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 29. Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności a poziom wykształcenia respondentek (wartości średnie)
Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności a poziom wykształcenia respondentek (wartości średnie) Poszukiwanie ofert pracy w Internecie
A AA
Poszukiwanie ofert pracy w prasie
A A AA A
Uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej
AA
A
A A
A A A
Przygotowanie listu motywacyjnego
A
A A
AA
Przygotowanie CV
A
A
AA
Umiejętność wykorzystywania Internetu, poczty elektronicznej Obsługa komputera 1,0
A A A A
A A
AA
AA 2,0
A
A
A A A 3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
Wartości średnie Oceny dokonano na skali do 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Bardzo łatwe", 2 - "Łatwe", 3 - "Raczej łatwe", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej trudne", 6 - "Trudne", 7 - "Bardzo trudne".
Poziom wykształcenia A Podstawowe i gimnazjalne A Zasadnicze zawodowe A Średnie ogólnokształcące A Średnie zawodowe i policealne A Wyższe A Ogółem
Nieco niższe poziomy omawianych umiejętności charakteryzują ankietowane, które zakończyły edukację w liceum ogólnokształcącym lub też szkole średniej zawodowej i policealnej – zazwyczaj wyniki oscylują tutaj między 1,6 a 2,7, a więc między „bardzo łatwe” a „raczej łatwe”. 53 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najtrudniejsze pozostaje niezmiennie uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej (odpowiednio: 2,6
i
2,7).
Ankietowane
z
wykształceniem
zasadniczym
zawodowym
oraz
podstawowym/gimnazjalnym odstają pod względem omawianych kompetencji od tych ze średnim i wyższym poziomem wykształcenia, przy czym absolwentki szkół zasadniczych zawodowych radzą sobie nieco lepiej ze wszystkimi czynnościami. Zdecydowanie najwięcej trudności sprawia badanym z obydwu grup obsługa komputera (średnia 4,1−4,5, co sytuuje odpowiedź pomiędzy 4 „trudno powiedzieć” a 5 „raczej trudne”. W przypadku pozostałych czynności bezrobotne z wykształceniem zasadniczym zawodowym wybrały średnio odpowiedzi pomiędzy 3 a 3,5, a więc pomiędzy „raczej łatwe” i „trudno powiedzieć”, z wyjątkiem poszukiwania ofert pracy, które zostało uznane po prostu za „łatwe” (średnia równa 2,2). Z kolei odpowiedzi kobiet z najniższym wykształceniem sytuują się pomiędzy 3,8 a 4,2, co zbliża je do odpowiedzi „trudno powiedzieć” oznaczonej jako 4. Reasumując, należy stwierdzić, że nisko wykształcone respondentki, na poziomie co najwyżej szkoły zasadniczej zawodowej, wymagają przede wszystkim podniesienia kompetencji w zakresie obsługi komputera i korzystania z Internetu, podczas gdy lepiej wyedukowane dobrze sobie z tym radzą i jeśli potrzebują pogłębienia jakichś kompetencji, to odnośnie do uczestnictwa w rozmowie kwalifikacyjnej.
Poziom omawianych kompetencji jest ujemnie skorelowany z wiekiem badanych. Ze wszystkimi czynnościami najlepiej sobie radzą najmłodsze badane, do 24 lat. W tej grupie wiekowej największym, choć nadal „raczej łatwym” wyzwaniem pozostawało uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej (średnia równa 3,1). Do najprostszych zadań, niezależnie od wieku, należało poszukiwanie ofert w prasie (średnia od 1,8 do 2,4, co oznacza „łatwe”). Wyraźnie najniższy poziom umiejętności, w szczególności komputerowych i związanych z korzystaniem z Internetu i poszukiwaniem dzięki niemu pracy, charakteryzuje najstarsze badane, powyżej 50. roku życia (średnia równa 4,8−5, co oznacza „raczej trudne”). Widać więc, iż szkoleniom z zakresu obsługi komputera i korzystania z Internetu powinny być poddane przede wszystkim badane w starszym wieku, a także te dysponujące niskim wykształceniem, gdyż one deklarują największe deficyty w tych zakresach.
54 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 30. Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności a wiek respondentek (wartości średnie)
Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności a wiek respondentek (wartości średnie) Poszukiwanie ofert pracy w Internecie
A A
Poszukiwanie ofert pracy w prasie
A A
A
A A A AA
Uczestnictwo w rozmowie kwalifikacyjnej
AA A A
Przygotowanie listu motywacyjnego
A A A A
AA
Przygotowanie CV
A A AA
AA
Umiejętność wykorzystywania Internetu, poczty elektronicznej
A
A
Obsługa komputera 1,0
A
2,0
A
A
A AA A 3,0
4,0
A A 5,0
6,0
7,0
Wartości średnie Oceny dokonano na skali do 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Bardzo łatwe", 2 - "Łatwe", 3 - "Raczej łatwe", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej trudne", 6 - "Trudne", 7 - "Bardzo trudne".
Wiek A A A A A A
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Ogółem
Elementem przetargowym, decydującym o przyjęciu do pracy, mogą być specjalistyczne umiejętności. Jedna trzecia bezrobotnych zadeklarowała, iż dysponuje takimi szczególnymi kompetencjami zawodowymi, popartymi certyfikatem (31%).
55 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 31. Posiadanie innych umiejętności, popartych certyfikatami
Posiadanie formalnych uprawnień, umiejętności, kursów potwierdzonych dyplomami, certyfikatami
Tak Nie 31,0%
69,0%
Najczęściej były to umiejętności związane z obsługą kasy fiskalnej (25%) bądź też obsługą komputera (12%) i kwalifikacjami handlowca (10%). Jedna na jedenaście kobiet dysponuje ponadto uprawnieniami opiekunek osób starszych (9%), a co dwudziesta – opiekunek dziecięcych (5%). Taki sam odsetek ukończył kurs bukieciarstwa, gastronomii (po 5%), a nieco mniejszy – manikiurzystki i obsługi wózka widłowego (po 4%). Pozostałe tematy kursów pojawiają się z częstością nie większą niż 3,4%. Tematyka szkoleń, jakie ukończyły bezrobotne, pokazuje, iż w większości miały one charakter zawodowy i prawdopodobnie organizowane były przez lokalny urząd pracy. Niemniej jednak zdobycie certyfikatów nie przełożyło się na uzyskanie zatrudnienia przez ankietowane. Dokładną tematykę wszystkich kursów, w jakich uczestniczyły badane, przedstawia kolejna tabela.
56 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 9. Umiejętności poparte certyfikatem Posiadane formalne uprawniania, umiejętności, kursy potwierdzone dyplomami, ceryfikatami Kwalifikacje do obsługi kasy fiskalnej Kurs z obsługi komputera Kwalifikacje handlowca Kwalifikacje opiekuna osób starszych Kwalifikacje opiekunki dziecięcej Kurs z bukieciarstwa, florystyki Kwalifikacje kucharza, pomocy kuchennej Uprawnienia do obsługi wózka widłowego Kwalifikacje maniciurzystki Kwalifikacje księgowego Kursy językowe Uprawnienia barmana Kwalifikacje krawieckie Certyfikat systemu HACCAP (system zarządzania jakością produktami żywnościowymi) Kurs kadry i płace Uprawnienia opiekuna dzieci niepełnosprawnych Kwalifikacje fakturzysty z obsługą kasy fiskalnej Uprawnienia gastronomiczne Kurs maszynopisania Uprawnienia ochroniarza Kurs przedsiębiorczości, prowadzenia własnej działalności gospodarczej Kwalifikacje asystenta, opiekuna osoby niepełnosprawnej Uprawnienia kelnera Kurs BHP Kwalifikacje pracownika administracyjno-biurowego Specjalistyczne kursy, uprawnienia medyczne Kwalifikacje fryzjera Uprawnienia wychowawcy na kolonii Kwalifikacje sekretarki, asystentki Kurs samoobrony Uprawnienia sanitariusza Pozostałe kwalifikacje* Ogółem
% 25,2% 12,2% 10,2% 8,8% 5,4% 4,8% 4,8% 4,1% 4,1% 3,4% 3,4% 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 20,41 143,5%a
Do kategorii "Pozostałe kwalifikacje" zaklasyfikowano odpowiedzi, które uzyskały mniej niż 1% wskazań. a. Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
57 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3. ASPIRACJE EDUKACYJNE I POTRZEBY SZKOLENIOWE BEZROBOTNYCH KOBIET Przemiany na współczesnym rynku pracy powodują, że aktywność zawodowa wymaga nieustannego podnoszenia kwalifikacji. Poziom aspiracji edukacyjnych i gotowość podnoszenia kwalifikacji są szczególnie istotne w przypadku prawie połowy respondentek (47%) nieposiadających zawodu wyuczonego. Warto przypomnieć, że tylko jedna trzecia kobiet miała okazję pracować w swoim zawodzie wyuczonym, tak więc podjęcie przez pozostałe aktywności zawodowej wymaga zdobywania nowych kompetencji i udziału w szkoleniach.
W pierwsze kolejności zostanie przeanalizowane, jak kształtowało się dotychczasowe podnoszenie kwalifikacji przez ankietowane.
3.1. Dotychczasowe podnoszenie kwalifikacji zawodowych Jak przedstawiono na wykresie na kolejnej stronie, bezrobotne wykazywały do tej pory raczej umiarkowaną aktywność edukacyjną – prawie dwie trzecie z nich nie uczestniczyło w żadnych dodatkowych formach kształcenia w ciągu ostatnich 3 lat (63%).
Pozostałe ankietowane najczęściej wybierały szkolenia zawodowe: przygotowujące do pracy w nowym zawodzie (18%) bądź też podnoszące dotychczasowe kwalifikacje zawodowe (15%). Rzadziej bezrobotne uczestniczyły w szkoleniach podnoszących umiejętność poszukiwania pracy (6%), kursach na prawo jazdy (4%) lub też obsługi komputera (3%). Inne formy kształcenia (0,8%) oraz naukę języków obcych wskazały pojedyncze badane.
58 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 32. Formy dodatkowego kształcenia, w których uczestniczyły badane w ciągu ostatnich 3 lat
Udział w szkoleniach, warsztatach w ciągu ostatnich 3 lat Nauka języków obcych
0,6%
Inne formy kształcenia
0,8% 3,4%
Kursy obsługi komputera Kurs na prawo jazdy
3,6%
Kursy podnoszące umiejętności poszukiwania pracy Kursy podnoszące dotychczasowe umiejętności zawodowe Kursy przygotowujące do pracy w nowym zawodzie
6,2% 14,5% 17,7%
Nie korzystałam z dodatkowych form kształcenia 0,0%
63,0% 20,0%
40,0%
60,0%
Wartości Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Najczęściej w szkoleniach uczestniczyły lepiej wyedukowane badane. Szkoliła się ponad połowa dysponujących
dyplom
wyższej
uczelni
(52%),
natomiast
bezrobotne
z
najniższym
wykształceniem, podstawowym i zasadniczym zawodowym, czyniły to znacznie rzadziej (tylko 31−34% z nich). Częściej uczyły się też absolwentki szkół średnich ogólnokształcących (46%) niż średnich zawodowych i policealnych (40%), co prawdopodobnie wynika z faktu, iż te pierwsze nie dysponują konkretnymi umiejętnościami zawodowymi, które mogłyby zaoferować na rynku pracy.
59 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 10. Udział w szkoleniach, warsztatach w ciągu ostatnich 3 lat a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Wiek respondentki
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Ogółem
Nie
Poziom wykształcenia respondentki
Tak
Udział w szkoleniach, warsztatach w ciągu ostatnich 3 lat
Ogółem
Udział w szkoleniach, warsztatach w ciągu ostatnich 3 lat a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
34,4%
65,6%
100,0%
31,0% 45,6%
69,0% 54,4%
100,0% 100,0%
40,4%
59,6%
100,0%
51,6% 37,0% 30,1% 40,1% 36,8% 36,6% 39,8% 37,0%
48,4% 63,0% 69,9% 59,9% 63,2% 63,4% 60,2% 63,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Udział w kursach, szkoleniach i warsztatach najczęściej deklarowały osoby stosunkowo młode, w wieku 25−34 lat, a także w wieku powyżej 50 lat (po 40%). Nieznacznie rzadziej szkolili się 40−50-latkowie (37%), natomiast najmniejszy odsetek aktywnie doszkalających się to najmłodsi, do 24 lat (30%). Wiek determinuje więc aktywność edukacyjną ankietowanych jedynie w niewielkim stopniu.
Na kolejnym wykresie przedstawiono, jak kształtuje się uczestnictwo w kształceniu ustawicznym w ciągu ostatnich 3 lat.
60 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 33. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym w ciągu ostatnich 3 lat
Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym (szkoły, uczelnie) w ciągu ostatnich 3 lat 6,8% 1,8% Tak, aktualnie się kształcę Tak, kształciłam się w ciągu ostatnich 3 lat Nie kształciłam się
91,5%
Okazuje się, że obecnie kształci się jedna na czternaście ankietowanych (7%), a co pięćdziesiąta kobieta uczyła się w ciągu ostatnich 3 lat. Niemniej jednak zdecydowana większość (92%) nie prowadziła aktywności edukacyjnej polegającej na nauce w szkole lub uczelni wyższej. Aktualnie podejmujące naukę najczęściej kształcą się w ramach studiów zaocznych lub wieczorowych (38%), nieco rzadziej w szkole średniej dla dorosłych (32%) lub też w studium pomaturalnym (21%). Z kolei wśród uczących się w ciągu ostatnich 3 lat jedna trzecia wybrała szkoły średnie dla dorosłych (33%), a jedna piąta studia zaoczne (22%). Jedna na dziewięć respondentek kształciła się w studium pomaturalnym, szkole zasadniczej zawodowej dla dorosłych, na studiach podyplomowych lub też uczestniczyła w innych formach kształcenia (po 11%).
61 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 11. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym w ciągu ostatnich 3 lat a formy kształcenia Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym w ciągu ostatnich 3 lat a formy kształcenia
Ogółem
2,9%
Ogółem
Nie kształciłam się Studia zaoczne/wieczorowe Szkoła średnia dla dorosłych Studium (szkoła) pomaturalne Inne formy kształcenia Szkoła zasadnicza zawodowa dla dorosłych Studia podyplomowe
Nie kształciłam się
Formy kształcenia, w których uczestniczyły respondentki w ciągu ostatnich 3 lat
Tak, kształciełam się w ciągu ostatnich 3 lat
Tak, aktulanie się kształcę
Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym (szkoły, uczelnie) w ciągu ostatnich 3 lat
100,0%
91,7%
38,2%
22,2%
3,0%
32,4%
33,3%
2,8%
20,6%
11,1%
1,6%
5,9%
11,1%
,6%
11,1%
,2%
100,0%
11,1% 100,0%
100,0%
,2% 100,0%
Gdy przeanalizować aktywność edukacyjną badanych, którą podejmują obecnie i podejmowały w ciągu ostatnich 3 lat pod kątem obecnego wykształcenia i wieku respondentek, to można zaobserwować, że: nowe
kwalifikacje
zdobywała
jedna
czwarta
obecnych
absolwentek
liceów
ogólnokształcących (25%), jedna szósta legitymujących się obecnie dyplomem wyżej uczelni (16%) i co dziesiąta bezrobotna z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym (10%); odsetki uczących się maleją wraz z wiekiem, kształciła się lub obecnie się kształci jedna czwarta najmłodszych, do 24. roku życia (24%), co jedenasta ankietowana w wieku 25−34 lat (9%) i zaledwie 1% w wieku 40−50 lat.
62 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 12. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym (szkoły, uczelnie) w ciągu ostatnich 3 lat a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Poziom
Ogółem Wiek
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Ogółem
Nie
Tak
Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym (szkoły, uczelnie) w ciągu ostatnich 3 lat
Ogółem
Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym (szkoły, uczelnie) w ciągu ostatnich 3 lat a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
6,8% 1,6% 24,6%
93,2% 98,4% 75,4%
100,0% 100,0% 100,0%
9,6%
90,4%
100,0%
16,1% 8,5% 24,3% 9,3% 2,9% 1,2%
83,9% 91,5% 75,7% 90,7% 97,1% 98,8% 100,0% 91,5%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
8,5%
3.2. Plany edukacyjne respondentek Należy przypomnieć, iż kwalifikacje zawodowe istotnej części ankietowanych nie są atrakcyjne dla potencjalnych pracodawców. Niecała połowa bezrobotnych nie posiada zawodu wyuczonego (47%), a dwie trzecie zakończyło swoją edukację na dosyć niskim poziomie – co najwyżej szkoły zasadniczej zawodowej (63%). Dla respondentek z tej grupy szczególnie ważne powinno być podnoszenie poziomu wykształcenia. Niestety gotowość do dalszej nauki zgłasza tylko jedna trzecia wszystkich badanych (32%), a jedna na dwadzieścia nie ma na ten temat sprecyzowanej opinii (5%). Niespełna dwie trzecie nie jest więc zainteresowanych kontynuowaniem edukacji (64%).
63 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 40. Gotowość podniesienia poziomu wykształcenia
Czy planuje Pani podnieść poziom swojego wykształcenia? 4,8%
31,8%
Tak Nie Trudno powiedzieć
63,4%
Aspiracje edukacyjne badanych uwarunkowane są ich cechami społeczno-demograficznymi. Dosyć niepokojący jest fakt, że podnosić swój poziom wykształcenia chcą przede wszystkim bezrobotne najlepiej wykształcone, na poziomie wyższym (58%) lub średnim ogólnokształcącym (53%), podczas gdy tylko co siódma absolwentka szkoły zasadniczej zawodowej (14%) jest gotowa kontynuować edukację. Stosunkowo rzadko potrzebę dalszej nauki odczuwają najgorzej wyedukowane, jedynie w stopniu podstawowym lub gimnazjalnym (28%), wśród dysponujących wykształceniem średnim zawodowym lub policealnym uczyć się dalej chce ponad dwie piąte (44%).
64 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 13. Gotowość podniesienia swojego wykształcenia a cechy społeczno-demograficzne respondentek Gotowość podniesienia swojego wykształcenia a cechy społeczno-demograficzne respondentek
Ogółem
Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Trudno powiedzieć
Ogółem Wiek respondentki
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Nie
Poziom wykształcenia respondentki
Tak
Czy planuje Pani podnieść poziom swojego wykształcenia?
27,6%
67,7%
4,7%
100,0%
14,0% 52,6%
82,9% 42,1%
3,1% 5,3%
100,0% 100,0%
43,6%
50,0%
6,4%
100,0%
58,1% 31,8% 65,0% 38,9% 22,1% 15,9% 2,3% 31,8%
35,5% 63,4% 30,1% 53,7% 70,6% 81,7% 97,7% 63,4%
6,5% 4,8% 4,9% 7,4% 7,4% 2,4%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
4,8%
Zaobserwować można także wyraźną zależność liniową między wiekiem a gotowością respondentek do podnoszenia swojego poziomu wykształcenia. Odsetek bezrobotnych, które planują dalsze kształcenie, systematycznie maleje wraz z wiekiem. Dwie trzecie najmłodszych badanych (65%) zamierza się uczyć, natomiast ankietowane po 50. roku życia praktycznie nie są tym zainteresowane (tylko 2% gotowych się uczyć).
Jak kształtują się aspiracje edukacyjne tej jednej trzeciej badanych, które chcą dalej się uczyć?
65 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 41. Jaki poziom wykształcenia chciałaby Pani uzyskać?
Jaki poziom wykształcenia chciałaby Pani uzyskać?
Doktorat
0,6%
Gimnazjalne
1,9%
Podyplomowe
6,3%
Zasadnicze zawodowe
8,1%
Wyższe (mgr)
12,5%
Średnie zawodowe
12,5% 13,8%
Policealne Średnie ogólnokształcące
19,4%
Wyższe zawodowe (licencjat)
25,0% 5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
Wartości
Dążenia edukacyjne respondentek są dosyć wysokie – jedna czwarta pragnie zdobyć wykształcenie wyższe zawodowe na poziomie licencjatu (25%), co piąta kobieta – średnie ogólnokształcące (19%). Mniej atrakcyjne jest wykształcenie policealne (14%), średnie zawodowe lub wyższe magisterskie (po 13%), a 8% zainteresowanych nauką pragnie uczęszczać do szkoły zasadniczej zawodowej. Jedna na szesnaście kobiet chce się uczyć na studiach podyplomowych (6%), a co pięćdziesiąta − w gimnazjum (2%). Najrzadziej wskazywanym poziomem edukacji są studia trzeciego stopnia, czyli doktoranckie (0,6%).
Aspiracje
edukacyjne
korespondują
z
obecną
sytuacją
edukacyjną
ankietowanych.
Respondentki z niskim poziomem wykształcenia − podstawowym lub zasadniczym zawodowym dążą w większości do uzyskania wykształcenia średniego: na poziomie ogólnokształcącym
66 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(43−44%) bądź zawodowym (ok. 21−44%), z tym że to ostatnie jest bardziej preferowane przez absolwentki szkół zawodowych (44%), które prawdopodobnie pragną poszerzyć dotychczasowe wykształcenie kierunkowe. Jedna czwarta kobiet po szkole podstawowej lub gimnazjum pragnie uczyć się w zasadniczej szkole zawodowej (25%). Respondentki dysponujące dyplomem szkoły średniej chcą zaś najczęściej ukończyć studia wyższe zawodowe na poziomie licencjatu (50−51%) lub magistra (13−24% z nich), rzadziej uczyć się w szkole policealnej (33−22%). Tabela 14. Poziom wykształcenia, jaki chcą uzyskać respondentki, a obecny poziom wykształcenia Poziom wykształcenia, jaki chcą uzyskać respondentki a obecny poziom wykształcenia
Ogółem
43,4% 1,9% 20,8%
44,4% 11,1% 44,4%
50,0%
51,2%
11,1%
33,3% 3,3% 13,3%
22,0% 24,4%
33,3%
24,5% 55,6% 5,7% 100,0%
100,0%
100,0%
2,4% 100,0%
100,0%
Ogółem
Wyższe
3,8%
Średnie zawodowe i policealne
Wyższe zawodowe (licencjat) Średnie ogólnokształcące Policealne Średnie zawodowe Wyższe (mgr) Zasadnicze zawodowe Podyplomowe Gimnazjalne Doktorat
Średnie ogólnokształcące
Jaki poziom wykształcenia chciałaby Pani uzyskać?
Zasadnicze zawodowe
Podstawowe i gimnazjalne
Poziom wykształcenia respondentki
25,0% 19,4% 13,8% 12,5% 12,5% 8,1% 6,3% 1,9% ,6% 100,0%
Najlepiej wykształcone badane po studiach wyższych najczęściej planują studiować podyplomowo (56%) lub też uzyskać tytuł magistra (33%).
67 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jedna piąta ankietowanych będzie chciała zdobyć wykształcenie ogólnokształcące (20%), zainteresowaniem cieszyć się będzie ekonomia (8%), bankowość, finanse i rachunkowość oraz gastronomia (po 7%). Tabela 15. Kierunki, w jakich chciałyby się kształcić respondentki Preferowane kierunki kształcenia Ogólnokształcące Ekonomia Bankowość, finanse, rachunkowość Gastronomia Pedagogika Handel Administracja Kosmetologia Resocjalizacja, praca socjalna Fryzjerstwo Grafika komputerowa Krawiectwo Logistyka Zarządzanie Technika administracji Trudno powiedzieć Budownictwo Fizjoterapia, rehabilitacja Gimnazjalne Hotelarstwo, turystyka Inżynieria środowiska, ochrona środowiska Medycyna Opieka medyczna, opieka nad osobami starszymi Psychoterapia, terapia uzależnień Pozostałe kierunki* Ogółem
% 20,0% 8,4% 7,1% 7,1% 5,8% 5,8% 4,5% 4,5% 3,2% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% 11,6% 101,9%a
Do kategorii "Pozostałe kierunki" zaklasyfikowano odpowiedzi, które uzyskały mniej niż 1% wskazań. a. Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedna odpowiedź.
Jedna na siedemnaście respondentek będzie chciała studiować pedagogikę lub uczyć się handlu (po 6%), a co dwudziesta – administracji lub kosmetologii (po 5%). Jeszcze mniejsza
68 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
liczba badanych (3%) pragnie kształcić się w zakresie resocjalizacji i pracy socjalnej. Pozostałe kierunki kształcenia zostały wskazane z częstością nie przekraczającą 2%.
Podniesienie poziomu wykształcenia jest zadaniem wymagającym dużego zaangażowania ze strony badanych, nieco łatwiejsza okazuje się zmiana zawodu, gdyż może być ona dokonywana w toku kursów zawodowych. Jak kształtuje się gotowość do zmiany zawodu wśród bezrobotnych kobiet? Odpowiedź na to pytanie przynosi kolejny wykres.
Wykres 42. Gotowość do zmiany zawodu
Czy byłaby Pani gotowa zmienić, zdobyć nowy zawód? 8,5% Tak Nie Trudno powiedzieć 62,6%
28,8%
Ankietowane
wykazują
się
znacznie
wyższymi
aspiracjami,
niż
miało
to
miejsce
w przypadku gotowości do dalszej edukacji. Niespełna dwie trzecie kobiet chciałoby zmienić swój zawód (63%), a prawie jedna trzecia (29%) nie jest tym zainteresowana. Gotowość do zmiany zawodu wyraża więc o jedną trzecią więcej kobiet niż tych, które chciałyby podnieść swój poziom wykształcenia (31,8%).
69 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Bezrobotne najczęściej chciałyby uzyskać zawód z grupy „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (62%), a zdecydowanie mniejszy odsetek pragnie zdobyć profesję „techników i innego średniego personelu” (15%), rzadziej „specjalisty” (10%). Kobiety będą chciały zostać „pracownikami biurowymi” (6%), „pracownikami przy pracach prostych” lub „robotnikami przemysłowi lub rzemieślnikami” (po 3%). Zdecydowanie marginalny poziom zainteresowania dotyczy zawodów z grupy „rolników, ogrodników, leśników i rybaków” (0,6%) lub „operatorów i monterów maszyn i urządzeń” (0,3%). Wykres 43. Jaki zawód chciałaby Pani zdobyć (grupy wielkie zgodnie z KZiS)?
Uzyskaniem jakiego nowego zawodu byłaby Pani zainteresowana? (grupy wielkie zgodnie z KZiS) Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Trudno powiedzieć Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Pracownicy przy pracach prostych Pracownicy biurowi Specjaliści Technicy i inny średni personel
0,3% 0,6% 1,0% 2,5% 2,9% 6,0% 9,5% 15,2%
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
61,9%
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
Wartości
Gdy przyjrzeć się zawodom, które interesują bezrobotne kobiety, na poziomie grup elementarnych, zauważyć
można
kilka
najpopularniejszych
profesji:
„sprzedawcy
i demonstratorzy” (33%), „fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni” (12%) oraz „kucharze” (8%). Nieco
70 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
mniej popularna jest praca w charakterze „pracowników domowej opieki osobistej (6%), „pracowników obsługi biurowej” i „plastyków” (po 4%) oraz „spedytorów”, „pracowników administracyjnych”, „pomocy i sprzątaczek biurowych” (po 3%).
Tabela 16. Jaki zawód chciałaby Pani zdobyć (grupy elementarne zgodnie z KZiS) Uzyskaniem jakiego nowego zawodu byłaby Pani zainteresowana? (grupy elementarne zgodnie z KZiS) Sprzedawcy i demonstratorzy Fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni Kucharze Pracownicy domowej opieki osobistej Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani Plastycy i pokrewni Spedytorzy i pokrewni Pracownicy administracyjni, sekretarze i pokrewni Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i podobne Bibliotekoznawcy i specjaliści informacji naukowej Kelnerzy i pokrewni Krawcy, kapelusznicy i pokrewni Agenci do spraw sprzedaży - handlowcy Trudno powiedzieć Nauczyciele przedszkoli Specjaliści do spraw finansowych Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi Kreślarze, graficy komputerowi i pokrewni Fizjoterapeuci i pokrewni Kasjerzy i sprzedawcy biletów Piekarze, cukiernicy i pokrewni Pozostałe zawody* Ogółem
% 33,0% 12,4% 8,3% 5,7% 4,1% 3,8% 2,5% 2,5% 2,5% 1,6% 1,6% 1,6% 1,3% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 11,4% 100,0%
*Do kategorii "Pozostałe zawody" zaklasyfikowano odpowiedzi, które uzyskały mniej niż 1% wskazań.
Gotowość do zmiany zawodu uwarunkowana jest poziomem wykształcenia. Nową profesję chcą zdobyć
przede
wszystkim
niedysponujące
zawodem
wyuczonym
absolwentki
liceów
ogólnokształcących (81%) oraz szkół podstawowych i gimnazjum (70%), a także badane po
71 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
szkołach zasadniczych zawodowych (58%). Najrzadziej dążą do zmian respondentki z wykształceniem wyższym (32%), co jest zrozumiałe w świetle faktu, iż poświęciły one wiele lat na naukę zawodu i pragną pracować zgodnie ze swoim wykształceniem, a także respondentki, które ukończyły szkoły średnie zawodowe i policealne (53%). Tabela 17. Gotowość do zmiany zawodu a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Trudno powiedzieć
Ogółem Wiek
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Nie
Poziom wykształcenia
Tak
Czy byłaby Pani gotowa zmienić, zdobyć nowy zawód?
Ogółem
Gotowość do zmiany zawodu a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
69,8%
20,3%
9,9%
100,0%
58,1% 80,7%
36,4% 12,3%
5,4% 7,0%
100,0% 100,0%
53,2%
39,4%
7,4%
100,0%
32,3% 62,6% 70,9% 67,3% 66,2% 58,5% 45,5% 62,6%
48,4% 28,8% 21,4% 25,9% 25,0% 32,9% 42,0% 28,8%
19,4% 8,5% 7,8% 6,8% 8,8% 8,5% 12,5% 8,5%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Zainteresowanie zmianą profesji jest uzależnione od wieku bezrobotnych kobiet, odsetek kobiet gotowych do zdobycia nowego zawodu systematycznie maleje wraz ze wzrostem ich wieku. Największe aspiracje w tym zakresie zgłaszają najmłodsze badane, wśród tych do 24. roku życia kształcić się pragnie prawie trzy czwarte kobiet (71%), podczas gdy w grupie najstarszych odsetek ten jest o jedną czwartą mniejszy i wynosi 46%.
72 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jak powyższe deklaracje przekładają się na realne plany szkoleniowe? Bezrobotne zostały zapytane, czy w ciągu najbliższego roku planują udział w kursach, szkoleniach czy też warsztatach.
Wykres 34. Czy planuje Pani w ciągu najbliższego roku uczestniczyć w kursach, szkoleniach, warsztatach?
Czy planuje Pani w ciągu najbliższego roku uczestniczyć w kursach, szkoleniach, warsztatach? 6,4%
Tak Nie Trudno powiedzieć
21,5%
72,2%
Kursy, szkolenia i warsztaty są formą aktywności edukacyjnej, która interesuje ankietowane zdecydowanie najbardziej. W ciągu najbliższego roku szkolić się chce prawie trzy czwarte badanych (72%), a jedna piąta nie ma takich planów (22%). Jedna na piętnaście kobiet nie ma jeszcze sprecyzowanego zdania na ten temat (6%).
73 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 18. Plany szkoleniowe respondentek a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek Plany szkoleniowe respondentek a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Trudno powiedzieć
Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Nie
Ogółem Wiek
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Tak Poziom wykształcenia
Ogółem
Czy planuje Pani w ciągu najbliższego roku uczestniczyć w kursach, szkoleniach, warsztatach?
66,7%
23,4%
9,9%
100,0%
70,5% 77,2%
24,8% 19,3%
4,7% 3,5%
100,0% 100,0%
78,7%
17,0%
4,3%
100,0%
83,9% 72,2% 78,6% 77,2% 75,0% 69,5% 55,7% 72,2%
12,9% 21,5% 17,5% 16,0% 19,1% 23,2% 36,4% 21,5%
3,2% 6,4% 3,9% 6,8% 5,9% 7,3% 8,0% 6,4%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Największe zainteresowanie dokształceniem się w formie kursów i warsztatów zgłaszają bezrobotne z wykształceniem wyższym (84% z nich), a najmniejsze – te z najniższym poziomem wykształcenia, podstawowym i gimnazjalnym (67% z ich). Odsetek badanych planujących się uczyć systematycznie rośnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia, występuje tutaj korelacja dodatnia pomiędzy tymi dwiema zmiennymi. Zależność o odwrotnym charakterze, ujemną; można zaobserwować pomiędzy gotowością do dokształcania się w ramach kursów czy warsztatów a wiekiem. Największa liczba badanych zainteresowanych nauką to osoby młode, do 24. roku życia (79%), wśród 35−40-latek odsetek ten wynosi trzy czwarte (75%), by spaść do nieco ponad połowy w gronie najstarszych ankietowanych (56%).
74 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 19. Tematyka szkoleń, jaka interesuje bezrobotne kobiety Preferowana tematyka szkoleń Obsługa kasy fiskalnej Obsługa komputera Kosmetyka Florystyka Gastronomia Rachunkowość, księgowość Opieka nad osobami starszymi, chorymi, niepełnosprawnymi Handel Fryzjerstwo Języki obce (bez wskazania rodzaju języka) Opieka nad dziećmi Barman, kelner Prawo jazdy kat. B Język angielski Praca administracyjno-biurowa Trudno powiedzieć Administracja Ekonomia Krawiectwo Język niemiecki Kadry i płace Pedagogika Praca administracyjno-biurowa Obsługa maszyn sprzątających, sprzątanie Pozostałe tematy* Ogółem
% 16,8% 13,2% 9,9% 7,4% 7,4% 7,2% 7,2% 5,8% 4,4% 3,6% 3,3% 3,0% 3,0% 2,5% 2,5% 2,2% 1,9% 1,9% 1,7% 1,4% 1,4% 1,4% 1,1% 1,1% 11,8% 123,1%a
*Do kategorii "Pozostałe tematy" zaklasyfikowano odpowiedzi, które uzyskały mnie niz 1% wskazań. a. Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Tematyka szkoleń, jaką wskazały respondentki, koresponduje w istotny sposób z profesjami, jakie chciałyby zdobyć badane. Kobiety będą więc zainteresowane nauką obsługi kasy fiskalnej (17%), obsługi komputera (13%), kosmetyką (10%), florystyką, gastronomią, rachunkowością i księgowością (po 7%) oraz handlem (6%) i fryzjerstwem, a także nauką języków obcych (po 4%). 75 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4. CHARAKTERYSTYKA DOTYCHCZASOWEJ ŚCIEŻKI ZAWODOWEJ 4.1. Czas pozostawania bez pracy Pozostawanie bez zatrudnienia silnie wpływa na szanse i możliwości znalezienia pracy. Dłuższy okres bez aktywności zawodowej powoduje dezaktualizację kwalifikacji, a także zmniejsza motywację i gotowość do podjęcia pracy. Im dłuższy jest okres pozostawania bez pracy, tym trudniejsza aktywizacja osób bezrobotnych. Jak długo nie pracują bezrobotne kobiety z Bytomia? Zbadano zarówno okres oficjalnego bezrobocia (od czasu ostatniej rejestracji), jak i łączny czas pozostawania bez pracy. Tabela 20. Okres pozostawania zarejestrowaną w PUP a łączny czas pozostawania bez pracy Okres pozostawania zarejestrowaną w PUP a łączny czas pozostawania bez pracy
Do 3 miesięcy Od 4 do 6 miesięcy Od 7 do 12 miesięcy Od 13 do 24 miesięcy (2 lat) Od ponad 2 do 4 lat Od ponad 4 do 6 lat Od ponad 6 do 8 lat Od ponad 8 do 10 lat Powyżej 10 lat Ogółem
Czas rejestracji w PUP (od ostatniej rejestracji) 35,2% 9,7% 16,9%
Łączny czas pozostawania bez pracy 9,3% 3,4% 10,1%
21,9%
17,3%
8,0% 3,0% 1,0% ,6% 3,8% 100,0%
18,7% 14,1% 5,6% 3,6% 17,9% 100,0%
Jedna trzecia respondentek zarejestrowała się w urzędzie pracy stosunkowo niedawno, w ciągu ostatnich 3 miesięcy (35%), przy czym jako łączny okres pozostawania bez pracy tak krótki okres podała zaledwie co jedenasta badana (9%). Przez okres od 4 do 6 miesięcy w rejestrze urzędu znajdowała się jedna na dziesięć respondentek (10%), a 17% z nich – od 7 do 12 miesięcy. W sumie prawie dwie trzecie było zarejestrowanych w PUP przez okres nieprzekraczający roku (62%), co należy uznać za zdecydowanie pozytywną tendencję. Powrót na rynek pracy ankietowanych z tej grupy jest najłatwiejszy. Jedna piąta była bezrobotna przez 76 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
okres od 12 miesięcy do 2 lat (22%), 8% − od ponad 2 do 4 lat, a 4% − od ponad 4 do 8 lat. Podobny odsetek nie pracuje jeszcze dłużej, powyżej 8 lat (4,4%). W sumie długotrwale bezrobotne, które nie pracują przez okres ponad 2 lat, stanowią 16%.
Tak jak wskazano powyżej, okres pozostawania w rejestrze urzędu pracy nie musi być tożsamy z łącznym czasem funkcjonowania bez pracy – zdarza się, iż osoby niepracujące odwlekają moment rejestracji, a także zostają wyrejestrowane ze względu na niezgłoszenie się w wyznaczonym terminie celem potwierdzenia gotowości do podjęcia zatrudnienia. Tak niewątpliwie dzieje się w przypadku bezrobotnych mieszkanek Bytomia. Porównując łączny czas pozostawania bez pracy z okresem od ostatniej rejestracji, można zauważyć, że o 11% więcej jest kobiet, które pozostają łącznie bez pracy do 2 do 4 lat (19%) i o 16% więcej respondentek od ponad 4 do 8 lat (20%). Liczniejsza jest także grupa bezrobotnych niepracujących od ponad 8 lat (22%). Widać więc wyraźnie, że długotrwale bezrobocie jest istotnym problemem wśród mieszkanek Bytomia i prawie dwie trzecie z nich (60%) nie ma łącznie pracy przez ponad 2 lata.
Tak więc pomimo iż kobiety, które są zarejestrowane stosunkowo krótko, stanowią istotny odsetek, w rzeczywistości dosyć często są wśród nich osoby, które nie pracują znacznie dłużej i jedynie
zostały tymczasowo
wykreślone z rejestru,
np.
wskutek
niezgłoszenia się
w wyznaczonym terminie do urzędu. Dlatego w dalszych analizach pod uwagę będzie brany łączny czas pozostawania bez pracy, gdyż bardziej precyzyjnie obrazuje on realny okres, przez jaki ankietowane nie pracowały. Rozważając wpływ różnych zmiennych na długość bezrobocia kobiet, można zauważyć, że młode respondentki, do 24. roku życia, są zazwyczaj bez pracy dosyć krótko, do 6 miesięcy (36%), a w pozostałych grupach wiekowych bez pracy przez ponad 2 lata pozostaje dwie trzecie kobiet w wieku 25−34 lat i 41−50 lat (67%) oraz prawie trzy czwarte w wieku 35−40 lat (74%) i powyżej 50 lat (73%).
Poziom wykształcenia również determinuje okres pozostawania bez pracy: im wyższy poziom wykształcenia, tym większy jest odsetek kobiet, których bezrobocie dotknęło tylko przez krótki okres. Największy odsetek bezrobotnych krótkotrwale, do 3 miesięcy, znalazł się w grupie
77 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
respondentek legitymujących się dyplomem wyższej uczelni (26%), a także absolwentek liceów ogólnokształcących (215), podczas gdy jest ich zaledwie 10% w gronie dawnych uczennic szkół podstawowych i gimnazjalnych i 5% − szkół zasadniczych zawodowych.
Tabela 21. Łączny czas pozostawania bez pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Powyżej 10 lat
Ogółem
Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Więcej niż troje dzieci
Od ponad 4 do 10 lat
Ogółem Liczba posiadanych dzieci
Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa
Od ponad 2 do 4 lat
Ogółem Stan cywilny
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Od 13 do 24 miesięcy (2 lat)
Ogółem Poziom wykształcenia
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Od 7 do 12 miesięcy
Wiek
Do 6 miesięcy
Łączny czas pozostawania bez pracy
Ogółem
Łączny czas pozostawania bez pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
35,9% 6,8% 5,9% 9,8% 4,5% 12,7%
16,5% 10,5% 10,3% 8,5% 3,4% 10,1%
22,3% 17,3% 10,3% 14,6% 19,3% 17,3%
18,4% 24,7% 19,1% 13,4% 12,5% 18,7%
6,8% 25,3% 29,4% 31,7% 26,1% 23,3%
15,4% 25,0% 22,0% 34,1% 17,9%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
9,9%
7,3%
11,5%
16,1%
27,6%
27,6%
100,0%
5,4% 21,1%
9,3% 15,8%
19,4% 28,1%
17,8% 12,3%
27,9% 15,8%
20,2% 7,0%
100,0% 100,0%
19,1%
10,6%
17,0%
27,7%
18,1%
7,4%
100,0%
25,8% 12,7% 18,7% 7,7%
19,4% 10,1% 12,1% 12,2%
25,8% 17,3% 16,7% 22,1%
22,6% 18,7% 21,7% 16,0%
6,5% 23,3% 20,2% 22,1%
17,9% 10,6% 19,9%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
8,3%
4,1%
11,6%
18,2%
30,6%
27,3%
100,0%
12,2% 29,9% 12,4% 5,3% 9,8% 3,6% 12,7%
10,2% 15,0% 14,0% 9,9% 3,3%
17,4% 18,7% 19,4% 19,9% 13,1% 7,3% 17,3%
18,8% 18,7% 24,8% 15,9% 21,3% 9,1% 18,7%
23,4% 12,1% 20,2% 27,8% 26,2% 36,4% 23,3%
18,0% 5,6% 9,3% 21,2% 26,2% 43,6% 17,9%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
10,1%
78 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Analogicznie długotrwałe bezrobocie, powyżej 2 lat, dotyka prawie trzech na cztery kobiety z wykształceniem podstawowym (71%), dwóch na trzy – z zasadniczym zawodowym (64%) i połowy (53%) – ze średnim zawodowym. Najrzadziej tak długo bez pracy pozostają absolwentki wyższych uczelni (29%) lub liceów ogólnokształcących (35%). Biorąc pod uwagę stan cywilny kobiet, widać, że panny nieco częściej są bezrobotne do 3 miesięcy (19% z nich) w porównaniu z 8% mężatek i rozwiedzionych, wdów lub w separacji. Jest to prawdopodobnie związane z młodym wiekiem panien, a także ich większą mobilnością i elastycznością
wynikającą
z
braku
obowiązków
rodzinnych.
Ponadto
respondentki
rozwiedzione, w separacji lub wdowy częściej są długotrwale bezrobotne (76% z nich).
Ograniczenia w zdobyciu i utrzymaniu zatrudnienia narzuca ankietowanym także ich rola matek. Kobiety bezdzietne krócej pozostają bez pracy – prawie jedna trzecia z nich zaledwie do 3 miesięcy (30%). W grupie matek wielodzietnych, szczególnie posiadających trójkę lub więcej potomstwa, jest najwięcej długotrwale bezrobotnych (odpowiednio 73% i 88%), natomiast kobiety z dwójką lub jednym dzieckiem rzadziej pozostają tak długo bez pracy (odpowiednio 55% i 53%). Widać więc wyraźnie, iż wielodzietność sprzyja trwałemu wykluczeniu z rynku pracy.
4.2. Historia zatrudnienia bezrobotnych kobiet Czynnikiem, który silnie determinuje szanse i możliwości zawodowe badanych, jest posiadanie doświadczenia zawodowego. Dysponuje nim ponad dwie trzecie bezrobotnych (79%), a co piąta ankietowana nie miała jeszcze okazji pracować.
79 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 35. Posiadanie doświadczenia zawodowego
Czy kiedykolwiek była Pani zatrudniona?
Tak Nie
20,9%
79,1%
Respondentki bez doświadczenia zawodowego zostały zapytane, jakie są przyczyny tego, iż do tej pory nie podjęły zatrudnienia. Głównym i podstawowym powodem, wskazanym przez połowę badanych, jest konieczność sprawowania opieki nad dziećmi (50%), natomiast na drugim miejscu znalazł się brak możliwości znalezienia pracy (42%). Znacznie mniejszy odsetek respondentek podał jako powód niedawne zakończenie nauki (15%), co dziesiąta (10%) kobieta nie pracowała, gdyż nie było takiej konieczności (dobra sytuacja materialna, pracujący mąż). Jedna na czternaście ankietowanych nie pracowała do tej pory, gdyż aktualnie się uczy (7%), o 1% mniej – ponieważ sprawuje opiekę nad innymi członkami rodziny (6%). Inne powody stanowią zaledwie 2%, a niepełnosprawność czy zły stan zdrowia to problem jednej na sto bezrobotnych (1%). Reasumując, należy stwierdzić, że kobiety najczęściej wskazują na dwie przyczyny: macierzyństwo oraz brak możliwości znalezienia pracy.
80 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 36. Dlaczego Pani do tej pory nie pracowała?
Dlaczego dotychczas Pani nigdy nie pracowała? Niepełnosprawność, zły stan zdrowia Inne powody
1,0% 1,9%
Opieka nad innymi członkami rodziny
5,7%
Aktualna nauka
6,7%
Brak konieczności pracy (np. dobra sytuacja materialna, pracujący mąż) Niedawne ukończenie nauki
9,5% 15,2%
Brak możliwości znalezienia pracy
41,9% 49,5%
Opieka nad dziećmi 10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
Wartości Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Naturalnie odsetek kobiet, które do tej pory nie były zatrudnione, maleje wraz z wiekiem. Jedna na dwie ankietowane z najmłodszej grupy miała okazję pracować (52%), natomiast wśród najstarszych pracowały już prawie wszystkie (97%). Najrzadziej do tej pory pracowały najniżej wykształcone badane, zaledwie na poziomie podstawowym i gimnazjalnym (66%), natomiast zdecydowanie najczęściej doświadczenie zawodowe zdobyły absolwentki wyższych uczelni (90%), a także mężatki (89%) oraz rozwiedzione, w separacji i wdowy (91%). Posiadanie dzieci nie wpływa istotnie na proporcje kobiet z doświadczeniem zawodowym, odnotować jednak należy, iż zdobyło je aż 86% badanych z dwójką dzieci, 77−78% matek wielodzietnych, z co najmniej trójką potomstwa i zaledwie 72% bezdzietnych respondentek.
81 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 22. Posiadanie doświadczenia zawodowego a cechy społeczno-demograficzne respondentek Posiadanie doświadczenia zawodowego a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Wiek
Ogółem Poziom wykształcenia
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Liczba posiadanych dzieci
Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Więcej niż troje dzieci
Czy kiedykolwiek była Pani zatrudniona? Tak Nie 52,4% 47,6% 79,6% 20,4% 77,9% 22,1% 93,9% 6,1% 96,6% 3,4% 79,1% 20,9%
Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
65,6%
34,4%
100,0%
87,6% 84,2%
12,4% 15,8%
100,0% 100,0%
88,3%
11,7%
100,0%
90,3% 79,1% 63,6% 89,0%
9,7% 20,9% 36,4% 11,0%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
90,9%
9,1%
100,0%
79,4% 72,0% 77,5% 86,8% 77,0% 78,2% 79,1%
20,6% 28,0% 22,5% 13,2% 23,0% 21,8% 20,9%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Kolejny wykres wskazuje, kiedy kobiety, które mają doświadczenie zawodowe, przestały pracować.
82 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 37. W którym roku przestała Pani pracować?
W którym roku przestała Pani pracować? 1,3%
4,5%
10,8% 28,6% 9,0% 10,6% 24,1%
Przed 1990 rokiem Pomiędzy 1990 a 2000 rokiem Pomiędzy 2001 a 2005 rokiem Pomiędzy 2006 a 2008 rokiem W 2009 roku W 2010 roku W 2011 roku Trudno powiedzieć
11,1%
Najwięcej bezrobotnych przestało pracować stosunkowo niedawno, w 2011 r. (29%), a niewiele mniejsza liczba – rok wcześniej (24%). Co dziewiąta kobieta pracowała ostatnio w 2009 r., pomiędzy 2006 a 2008 lub 1990 a 2000 r. (po 11%). Jedna na jedenaście kobiet była ostatnio zatrudniona i straciła pracę w latach 2001−2005 (9%), a jedna na dwadzieścia – przed 1990 r. (5%).
Ankietowane najczęściej traciły pracę wskutek odejścia na własną prośbę (21%) lub też wskutek zakończenia umowy o pracę (21%). Nieznacznie rzadziej powodem była likwidacja miejsca (16%) lub też całego zakładu pracy (12%), co związane jest ze zmianami koniunkturalnymi i przeobrażeniami lokalnej gospodarki. W przypadku części kobiet utrata pracy miała związek z zakończeniem okresu zatrudnienia dotowanego (9%), końcem umowy o dzieło lub zlecenia (7%), a zwolnienie z innych przyczyn pojawiło się w 6% przypadków. Jedna na dwadzieścia kobiet zrezygnowała z pracy po urodzeniu dziecka (5%), co dwudziesta piąta – zlikwidowała prowadzoną działalność gospodarczą (4%), a jedna na pięćdziesiąt nie została zatrudniona po urlopie macierzyńskim lub też została zwolniona ze względu na częste urlopy chorobowe (po 83 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2%). Inne przyczyny, takie jak zwolnienie dyscyplinarne, przejście na rentę, zwolnienie ze względu na brak odpowiednich kwalifikacji, stanowiły margines wskazań (0,3−1%). Tabela 23. Dlaczego przestała Pani pracować? Dlaczego przestała Pani pracować? Odejście na własną prośbę Koniec umowy o pracę Likwidacja stanowiska pracy Likwidacja zakładu pracy Koniec zatrudnienia dotowanego Koniec umowy o dzieło lub umowy-zlecenia Zwolnienie z innych przyczyn Samodzielna rezygnacja z pracy po urodzeniu dziecka Likwidacja własnej działalności gospodarczej Niezatrudnienie po urlopie macierzyńskim/wychowawczym Zwolnienie ze względu na częste urlopy chorobowe (na dzieci, na siebie) Zwolnienie z przyczyn dyscyplinarnych Przejście na rentę Inne powody Zwolnienie ze względu na brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych Ogółem
% 21,3% 21,1% 15,5% 11,9% 8,9% 7,1% 6,1% 5,3% 3,6% 2,3% 2,0% 1,0% 1,0% ,8% ,3% 108,1%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
4.3. Charakterystyka ostatniego miejsca pracy W rozdziale tym scharakteryzowane zostanie dokładnie ostatnie miejsce zatrudnienia respondentek poprzez omówienie zawodu wykonywanego, stażu pracy ogółem oraz stażu u ostatniego pracodawcy, zarobków, formy zatrudnienia, wymiaru czasu pracy oraz liczby miejsc pracy. Zawód wykonywany w ostatnim miejscu jest szczególnie istotną cechą bezrobotnych, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, iż część respondentek nie pracowała nigdy w zawodzie wyuczonym.
84 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 38. Zawód wykonywany w ostatnim miejscu pracy (grupy wielkie zgodnie z KZiS)
Zawód wykonywany w ostatnim miejscu pracy (grupy wielkie zgodnie z KZiS) 1,0%
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści
1,3% 3,8% 4,3% 5,5%
Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi
8,1% 12,6%
Pracownicy przy pracach prostych Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 0,0%
29,7% 33,8% 10,0%
20,0%
30,0%
Wartości
Jedna na trzy badane była zatrudniona jako „pracownik usług osobistych lub sprzedawca” (34%) albo jako „pracownik przy pracach prostych” (30%). Na trzecim miejscu pod względem liczby wskazań znalazła się profesja „pracowników biurowych” (13%), a 8% pełniło role zawodowe z grupy „techników i innego średniego personelu”. Bezrobotne pracujące poprzednio jako „specjaliści” stanowiły 6%, a tylko jedna na dwadzieścia pięć respondentek miała etat w charakterze
„parlamentarzysty,
wyższego
urzędnika
lub
kierownika”
lub
„robotnika
przemysłowego i rzemieślnika” (po 4%). Bardzo mało kobiet pracowało jako „operatorzy maszyn i urządzeń” lub „rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy” (po 1%).
85 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 24. Zawód wykonywany w ostatnim miejscu pracy (grupy elementarne zgodnie z KZiS) Zawód wykonywany w ostatnim miejscu pracy (grupy elementarne zgodnie z KZiS) Sprzedawcy i demonstratorzy Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i podobne Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani Kelnerzy i pokrewni Portierzy, woźni i pokrewni Kasjerzy i sprzedawcy biletów Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle Agenci do spraw sprzedaży - handlowcy Kierownicy małych przedsiębiorstw w handlu hurtowym i detalicznym Pracownicy domowej opieki osobistej Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania gdzie indziej niesklasyfikowani Kucharze Pomocniczy personel medyczny Fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni Krawcy, kapelusznicy i pokrewni Spedytorzy i pokrewni Pracownicy administracyjni, sekretarze i pokrewni Magazynierzy i pokrewni Osoby do towarzystwa Ogrodnicy producenci warzyw, kwiatów i pokrewni Szwaczki, hafciarki i pokrewni Kierownicy małych przedsiębiorstw w gastronomii, hotelarstwie Recepcjoniści i rejestratorzy Piekarze, cukiernicy i pokrewni Gospodarze budynków Myjący pojazdy i szyby Gońcy, bagażowi i pokrewni Robotnicy pomocniczy w rolnictwie i pokrewni Pozostałe zawody* Ogółem
% 20,2% 16,4% 5,5% 4,5% 4,0% 3,8% 3,8% 2,8% 2,3% 2,0% 1,8% 1,8% 1,5% 1,3% 1,3% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% ,8% ,8% ,8% ,8% ,8% ,8% ,8% 15,9% 100,0%
*Do kategorii "Pozostałe zawody" zaklasyfikowano odpowiedzi, które uzyskały mniej niż 0,8% wskazań.
Dominują profesje wymagające raczej niskich kwalifikacji, głównie w sferze usług i prac pomocniczych oraz – w nieco mniejszym stopniu – związane z pracą biurową i techniczną.
86 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Struktura wykonywanych przez respondentki zawodów na poziomie grup elementarnych pokazuje, iż najczęściej pracowały one jako „sprzedawcy i demonstratorzy” (20%), „pomoce i sprzątaczki” (16%). Dalej znajdują się „pracownicy obsługi biurowej” (6%), „kelnerzy i pokrewni” (5%), „portierzy, woźni”, „kasjerzy, sprzedawcy biletów”, „robotnicy przy pracach prostych w przemyśle” (po 4%). Są to zawody w większości nie wymagające specjalistycznych umiejętności, a poszczególni pracownicy mogą być łatwo zwalniani i zatrudniani na nowo, gdyż nie trzeba inwestować środków i czasu w ich przeszkolenie.
Jak pokazuje kolejny wykres, respondentki zazwyczaj cechował umiarkowany poziom elastyczności, jeśli chodzi o zmianę pracy. Ponad dwie piąte kobiet zatrudnionych było u co najwyżej dwóch pracodawców (46%), a jedna na pięć pracowała do tej pory w trzech lub więcej niż czterech miejscach (po 21−22%). Jedna na osiem kobiet zdobywała staż zawodowy u czterech pracodawców (12%).
Wykres 39. W ilu miejscach pracy pracowała Pani dotychczas?
Ilość zakładów pracy, w których pracowała respondentka
20,6%
22,9%
Jeden Dwa Trzy Cztery Więcej niż cztery
11,8% 22,6% 22,1%
87 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Analizując staż pracy badanych w ostatnim zakładzie pracy, można zauważyć, że ponad połowa kobiet pracowała co najmniej rok (56%), przy czym po jednej piątej z nich – od ponad 2 do 5 lat (22%). Wśród pozostałych niespełna jedna trzecia to badane ze stażem do 6 miesięcy (29%), a jedna siódma − od 7 miesięcy do roku (15%). Średni staż obecnie bezrobotnych w ostatnim zakładzie pracy to 68,7 miesięcy, czyli prawie 6 lat.
Wykres 50. Staż w ostatnim miejscu pracy
Staż pracy w ostatnim miejscu pracy
8,4%
11,6%
12,4%
16,7% 21,8%
Do 3 miesięcy Od 4 do 6 miesięcy Od 7 do 12 miesięcy Od 13 do 24 miesięcy Od 25 do 60 miesięcy Od 61 do 120 miesięcy Powyżej 120 miesięcy
14,9% 14,2%
Jeśli wziąć pod uwagę ogólny staż pracy badanych, respondentki pracujące zaledwie przez rok stanowią niewielki odsetek (14%), natomiast ponad połowa (56%) pracowała przez ponad 5 lat. Jedna piąta posiada praktykę zawodową wynoszącą od ponad 2 do 5 lat (20%), a co dziewiąta przepracowała okres od ponad roku do 2 lat (11%). Średni staż, jakim dysponują ankietowane, wynosi 10 lat i 3 miesiące, zdobyły więc one wieloletnią praktykę zawodową.
88 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 51. Ogólny staż pracy
Ogólny staż pracy 8,9% 4,9% 15,6% 10,7% 21,4%
18,5%
Do 6 miesięcy Od 7 do 12 miesięcy Od 13 do 24 miesięcy Od 25 do 60 miesięcy Od 61 do 120 miesięcy Od 121 do 240 miesięcy Powyżej 240 miesięcy
20,1%
Najpowszechniej stosowanymi formami zatrudnienia były stosunki pracy – częściej w formie umowy na czas określony (47%) niż nieokreślony (30%). Pozostałe formy, takie jak umowa o dzieło lub zlecenie, zawierane były rzadziej (14%), a tylko jedna na dwadzieścia kobiet zadeklarowała pracę w szarej strefie (5%). Co trzydziesta bezrobotna prowadziła wcześniej działalność gospodarczą (3%), a pojedyncze badane pracowały za granicą lub w gospodarstwie rolnym (po 0,3%).
89 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 52. Forma zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy
Forma zawarcia umowy w ostatnim miejscu pracy Inna forma
0,3%
Praca w gospodarstwie rolnym
0,3%
Praca poza granicami kraju
0,3%
Własna działalność gospodarcza Wyłącznie o ustną umowę Umowa o dzieło lub umowa-zlecenie
3,3% 5,1% 13,7%
Umowę o pracę na czas nieokreślony
29,9%
Umowa o pracę na czas określony
47,3% 10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
Wartości
Najbardziej stabilne formy zatrudnienia, a więc umowy na czas nieokreślony, zawierane były raczej ze starszymi respondentkami, powyżej 40. roku życia. Generalnie wraz ze wzrostem wieku rośnie odsetek kobiet, które pracowały w ramach takiej stabilnej formy umowy – wśród badanych w wieku powyżej 50 lat otrzymała je ponad połowa (53%), podczas gdy pomiędzy najmłodszymi – zaledwie jedna na siedemnaście (6%). Te ostatnie najczęściej pracowały w ramach umowy o dzieło lub zlecenia (41% z nich). Z kolei kobiety w wieku 25−40 lat świadczyły pracę najczęściej na podstawie umowy na czas określony (60−52% z nich). Własną działalność gospodarczą prowadziły najczęściej respondentki w wieku 41−50 lat (7%), a w szarej strefie pracowały te z przedziału wiekowego 25−34 lat i 41−50 lat (po 7%).
90 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 25. Formy zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy a cechy społeczno-demograficzne respondentek Formy zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy a cechy społeczno-demograficzne respondentek
10,4%
9,6%
1,6%
,8%
46,9% 41,7%
33,6% 18,8%
13,3% 29,2%
5,3%
,9% 8,3%
49,4%
32,1%
9,9%
2,5%
71,4% 47,3% 48,1% 59,7% 51,9% 34,7% 36,5% 47,3%
7,1% 29,9% 5,6% 18,6% 26,9% 42,7% 52,9% 29,9%
14,3% 13,7% 40,7% 10,9% 13,5% 8,0% 5,9% 13,7%
5,1% 5,6% 7,0% 3,8% 6,7% 1,2% 5,1%
7,1% 3,3% 3,1% 3,8% 6,7% 2,4% 3,3%
100,0%
2,1%
4,9%
1,2%
,3%
,3%
,3%
1,3% ,3%
100,0% 100,0% 100,0%
,8%
1,2% ,3%
Ogółem
Praca poza granicami kraju
34,4%
Inna forma
Własna działalność gospodarcza
43,2%
Praca w gospodarstwie rolnym
Wyłącznie o ustną umowę
Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Umowa o dzieło lub umowa-zlecenie
Ogółem Wiek
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Umowę o pracę na czas nieokreślony
Poziom wykształcenia
Umowa o pracę na czas określony
Forma zawarcia umowy w ostatnim miejscu pracy
,3%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Gdy uwzględni się wpływ wykształcenia na zawierane przez respondentki formy zatrudnienia, to zwraca uwagę, iż prawie trzy czwarte najlepiej wykształconych kobiet, na poziomie wyższym, pracowało na podstawie umowy na czas określony (71%), podczas gdy w przypadku respondentek z niższym wykształceniem odsetek ten wynosił 42−49%. Najbardziej stabilna umowa na czas nieokreślony była stosowana w przypadku około jednej trzeciej kobiet z wykształceniem podstawowym (34%), a także zawodowym na poziomie zasadniczym (34%) i średnim (32%), natomiast podpisała je tylko niespełna jedna piąta kobiet, które ukończyły liceum ogólnokształcące (19%) i 7% absolwentek wyższych uczelni. Przedstawicielki dwóch ostatnich grup najczęściej pracowały także w ramach umowy-zlecenia lub umowy o dzieło (29% absolwentek liceów i 14% studiów wyższych) lub prowadziły własną działalność gospodarczą (odpowiednio 8 i 7% z nich). Zarobkowanie w szarej strefie zadeklarowały głównie
91 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
najniżej wykształcone badane, na poziomie podstawowym (10%) lub zasadniczym zawodowym (5%). Kolejny wykres pokazuje wymiar czasu, w jakim respondentki świadczyły pracę. Bezrobotne kobiety w zdecydowanej większości pracowały na cały etat (76%), a tylko prawie jedna czwarta zatrudniona była w niepełnym wymiarze godzin (23%).
Wykres 53. Wymiar czasu pracy w ostatnim miejscu pracy
Wymiar czasu pracy w ostatnim miejscu pracy 0,5% Pełny Niepełny Trudno powiedzieć
23,3%
76,2%
Wysokość zarobków otrzymywanych w ostatnim miejscu pracy może wpływać na obecne oczekiwania płacowe respondentek. Ich dochody plasowały się na dosyć niskim poziomie – co piąta badana otrzymywała pensję w wysokości do 600 zł (22%), podobna liczba uzyskiwała wynagrodzenie od 800 do 1000 zł (22%), a 18% – od 600 do 800 zł. Od 1000 do 1200 zł zarabiała co siódma ankietowana (14%), a co dziewiąta – od 1200 do 1500 zł (11%). Uposażenie jednej na czternaście wyniosło od 1500 do 2500 zł (7%), a co dwudziestej – powyżej 2500 zł (5%).
92 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Średnie przychody wynosiły 1161 zł, niemniej ze względu na fakt, iż średnia jest miarą statystyczną nieodporną na wartości skrajne (silnie wpływają na nią wartości najniższych i najwyższych zarobków), warto posłużyć się także medianą, która przyjmuje wartość 990 zł. Mediana, zwana wartością środkową, dzieli badaną próbę na połowy, co oznacza, że 50% bezrobotnych osiągało dochody poniżej tej kwoty, a więc na dosyć niskim poziomie, bliskim obecnej pensji minimalnej (984 zł netto). Jedna czwarta kobiet zarabiała do 700 zł (25 percentyl) i również jedna czwarta powyżej 1200 zł (75 percentyl).
Wykres 54. Wysokość zarobków netto w ostatnim miejscu pracy
Wysokość zarobków netto w ostatnim miejscu pracy 5,0% 7,2%
Do 600 zł Od 601 do 800 zł Od 801 do 1000 zł Od 1001 do 1200 zł Od 1201 do 1500 zł Od 1501 do 2500 zł Powyżej 2500 zł
21,8% 11,3%
18,2%
14,0% 22,6%
Wysokość
średniego
wynagrodzenia
jest
zróżnicowana
w
poszczególnych
grupach
zawodowych. Do najlepiej uposażonych grup należą: „parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy” z pensją wysokości 1907 zł, a także „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (1574 zł) oraz „technicy i inny średni personel” (1556 zł). Dosyć wysokie wynagrodzenie otrzymywały również kobiet pracujące jako „rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy” – 1750 zł, jednak należy pamiętać, iż grupa ta była wyjątkowo mało liczna – w takim charakterze pracowała jedna na sto 93 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
kobiet (1%). Na nieco niższym poziomie kształtowały się zarobki „specjalistów” − 1366 zł, „operatorów i monterów maszyn i urządzeń” − 1215 zł, natomiast do najgorzej zarabiających należą przedstawicielki trzech grup: „pracowników biurowych” (1096 zł), „pracowników usług osobistych i sprzedawców” (1050 zł) i „pracowników przy pracach prostych” (970 zł). Wykres 40. Średnia wysokość zarobków netto w ostatnim miejscu pracy a wykonywany zawód (grupy wielkie zgodnie z KZiS)
Średnia wysokość zarobków netto w ostatnim miejscu pracy a wykonywany zawód (grupy wielkie zgodnie z KZiS) 1161
Ogółem Pracownicy przy pracach prostych
970
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
1215 1574 1750 1050 1096
Pracownicy biurowi Technicy i inny średni personel
1556
Specjaliści
1366
Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy
1907 0
500
1000
1500
Wartości srednie w PLN
W końcowej części tego rozdziału zostanie omówiona lokalizacja ostatniego miejsca zatrudnienia respondentek. Trzy czwarte z nich pracowało w miejscu zamieszkania (75%), a niespełna jedna piąta – na terenie innego powiatu województwa śląskiego (18%). Tylko
94 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w nielicznych przypadkach bezrobotne podjęły zatrudnienie na terenie powiatu (3%), gminy (2%) czy też poza województwem śląskim, czy poza Polską (po 1%).
Wykres 41. Gdzie znajdowało się Pani ostatnie miejsce pracy?
Lokalizacja ostatniego miejsca pracy 1,3%
1,3% W miejscu zamieszkania Na terenie gminy Na terenie powiatu Na terenie innego powiatu (w woj. śląskim) Poza województwem śląskim Poza granicami Polski
18,3% 2,0% 2,5% 74,6%
Powyższe lokalizacje przekładają się na czas, jaki poświęcały badane na codzienne dotarcie do pracy. Prawie połowa poświęcała na to do 15 minut (47%), jednej trzeciej dojazdy zajmowały do pół godziny (32%), natomiast dłużej podróżowała jedna piąta bezrobotnych (21%). Wśród tych ostatnich jedna na siedemnaście poświęciła na podróż do 45 minut (6%), co dziesiąta – do godziny (10%), a jednej na dwadzieścia pięć kobiet dojazd zajmował do 1,5 godziny (4%).
95 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 42. Ile czasu poświęcała Pani na codzienne dotarcie do pracy (w jedną stronę)?
Ilość czasu poświęcanego na codzienny dojazd do pracy 4,1%
5,9%
1,0%
9,7%
47,1%
Do 15 minut Do 30 minut Do 45 minut Do 1 godziny Do 1,5 godziny Powyżej 1,5 godziny
32,3%
4.4. Praca za granicą Migracje są jedną ze strategii radzenia sobie z sytuacją bezrobocia. Dobrym wskaźnikiem gotowości do podejmowania zatrudnienia poza krajem jest posiadanie dotychczasowych doświadczeń w tym zakresie. Co dziesiąta badana wyjeżdżała do pracy poza obszar Polski (10%).
96 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 43. Czy pracowała Pani kiedykolwiek za granicą?
Czy pracowała Pani kiedykolwiek za granicą?
10,3%
Tak Nie
89,7%
Kobiety najczęściej decydowały się na wyjazd do Holandii (32%), a jedna czwarta wyjeżdżała do Wielkiej Brytanii (24%). Ważnym kierunkiem migracji zarobkowej są również Niemcy, dokąd migrowała ponad jedna piąta (22%), co wynika ze związków kulturowych z tym obszarem, a także niejednokrotnie powiązań rodzinnych. Jedna na dziesięć bezrobotnych wyjeżdżających za granicę wybrała Włochy jako miejsce pracy (10%), a 6% − Irlandię. Co dwudziesta piąta ankietowana ma za sobą doświadczenie pracy w USA, Szwecji, Czechach i Hiszpanii (po 4%), a jedna na pięćdziesiąt – w Szwajcarii (2%).
97 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 59. Kierunki migracji zarobkowej
Kierunki migracji zarobkowej Szwajcaria
2,0%
Hiszpania
4,0%
Czechy
4,0%
Szwecja
4,0%
USA
4,0%
Irlandia Włochy
6,0% 10,0%
Niemcy
22,0% 24,0%
Wielka Brytania Holandia 0,0%
32,0% 10,0%
20,0%
30,0%
Wartości Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Migracje
scharakteryzowano
również
pod
względem
ich
wymiaru
czasowego.
Co czwarta wyjeżdżająca spędziła za granicą do 3 miesięcy lub 4−6 miesięcy (po 26%). Nieco niższą liczbę odnotowano wśród bezrobotnych, które zarobkowały poza Polską 7−12 miesięcy (18%). Długotrwałe emigracje, trwające powyżej roku, stanowią razem 30%, przy czym jedna dziesiąta wyjechała na okres od roku do 2 lat (10%), a 16% – na ponad 2 do 5 lat.
Omawiane zjawisko jest bardzo zróżnicowane – wyjazdy do pracy miały charakter sezonowy i stanowiły „strategię tymczasową”, ale migrujące były również skłonne opuścić kraj na dłuższy czas.
98 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 60. Jak długo pracowała Pani za granicą?
Staż pracy za granicą 4,0%
16,0% 26,0% 10,0% 18,0%
Do 3 miesięcy Od 4 do 6 miesięcy od 7 do 12 miesięcy Od 13 do 24 miesięcy Od 25 do 60 miesięcy Powyżej 60 miesięcy
26,0%
Z punktu widzenia rynku pracy bardzo istotne są dane obrazujące hierarchię stanowisk pracy zajmowanych przez ankietowane za granicą. Kolejny wykres pokazuje, że bezrobotne pracowały w podobnym charakterze, jak to miało miejsce w Polsce, a więc podejmowały profesje dostępne nisko wykwalifikowanym pracownikom usług.
Analizując zawody na poziomie grup elementarnych (zgodnie z KZiS), zauważyć można, iż dominowały prace w charakterze „pomocy, sprzątaczek biurowych i podobnych” (20%), „robotników przy pracach prostych w przemyśle” (16%), „pracowników domowej opieki osobistej” lub „ogrodników” (po 12%). Bezrobotne pracowały też w charakterze „opiekunek dziecięcych”, „sprzedawców i demonstratorów” (po 8%), rzadziej „kelnerów” lub „rolników produkcji roślinnej” (po 4%).
99 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 61. Zawody wykonywane za granicą (grupy wielkie zgodnie z KZiS) Zawód wykonywany za granicą (grupy elementarne zgodnie z KZiS) % Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i 20,0% podobne Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle 16,0% Pracownicy domowej opieki osobistej 12,0% Ogrodnicy producenci warzyw, kwiatów i 12,0% pokrewni Opiekunki dziecięce 8,0% Sprzedawcy i demonstratorzy 8,0% Kelnerzy i pokrewni 4,0% Rolnicy produkcji roślinnej 4,0% Kreślarze, graficy komputerowi i pokrewni 2,0% Inspektorzy bezpieczeństwa pracy, kontrolerzy 2,0% jakości wyrobów i pokrewni Pracownicy pomocy społecznej i pracy 2,0% socjalnej Sekretarki 2,0% Magazynierzy i pokrewni 2,0% Kasjerzy i sprzedawcy biletów 2,0% Praczki ręczne i prasowacze 2,0% Robotnicy pomocniczy w rolnictwie i pokrewni 2,0% Ogółem 100,0%
Należy jeszcze wspomnieć o tym, jakie grupy bezrobotnych decydowały się na emigrację zarobkową. Doświadczenie w pracy za granicą zdecydowanie najczęściej zdobywały absolwentki szkół średnich zawodowych i policealnych (37%) oraz – choć już nieco rzadziej – podstawowych i gimnazjum (27%) oraz zasadniczych zawodowych (17%). Zdecydowanie najrzadziej wyjeżdżały badane, które zakończyły swoją edukację w liceum ogólnokształcącym lub też uzyskały dyplom wyższej uczelni (10%). Analizując wiek respondentek, można zauważyć, że bezrobotne, które decydowały się na migrację zarobkową, były najczęściej dosyć młode, w wieku 25−34 lat (40%), rzadziej do 24 lat lub 41−50 lat (po 19%). Wyjazdy zarobkowe to sposób radzenia sobie z bezrobociem przede wszystkim w przypadku panien (47%), mężatki i rozwiedzione oraz w separacji wyjeżdżały rzadziej (26−28%).
100 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 26. Doświadczenie w pracy za granicą a poziom wykształcenia respondentek
Ogółem Poziom wykształcenia
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Liczba posiadanych dzieci
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Więcej niż troje dzieci
Ogółem
Nie
Wiek
Tak
Czy pracowała Pani kiedykolwiek za granicą?
Ogółem
Doświadczenie w pracy za granicą a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
19,2% 40,4% 9,6% 19,2% 11,5% 100,0%
20,6% 31,3% 14,0% 16,0% 18,2% 100,0%
20,5% 32,2% 13,5% 16,3% 17,5% 100,0%
26,9%
39,5%
38,2%
17,3% 9,6%
26,6% 11,5%
25,6% 11,3%
36,5%
16,6%
18,7%
9,6% 100,0% 47,1% 25,5%
5,8% 100,0% 38,8% 37,4%
6,2% 100,0% 39,6% 36,2%
27,5%
23,8%
24,2%
100,0% 28,8% 25,0% 36,5% 7,7% 1,9% 100,0%
100,0% 20,4% 25,7% 29,3% 12,6% 12,0% 100,0%
100,0% 21,3% 25,6% 30,0% 12,1% 10,9% 100,0%
Co ciekawe, liczba posiadanych dzieci nie determinuje w istotny sposób decyzji o migracji. Wśród wyjeżdżających prawie jedną trzecią stanowiły bezdzietne (29%), jedną czwartą – mające jedno dziecko (25%), a niespełna dwie piąte (37%) – dwójkę potomstwa. Matki wielodzietne migrowały najrzadziej.
101 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4.5. Skala pracy na czarno Dla pełniejszego zobrazowania sytuacji zawodowej w trakcie wywiadów zapytano respondentki również o to, czy pracują w tzw. szarej strefie. Wątek pracy nielegalnej pojawiał się już wcześniej w pytaniu o rodzaj umowy, w ramach której kobiety pracowały w ostatni miejscu pracy. Okazało się, że co dwudziesta kobieta pracowała jedynie na podstawie umowy ustnej (5%). Zagadnienie to postanowiono pogłębić, zadając bezrobotnym pytanie nie wprost, następującej treści: „Czy aktualnie wykonuje Pani jakąkolwiek pracę (np. sezonową, dorywczą)?”. Pytanie wskazujące na ten problem, jako „drażliwe”, zostało zadane na końcu kwestionariusza wywiadu, który przeprowadzali doświadczeni ankieterzy, potrafiący umiejętnie uzyskać tego typu informacje.
Wykres 62. Skala pracy na czarno
Czy aktualnie wykonuje Pani jakąkolwiek pracę (np. sezonow ą, dorywczą)?
15,4%
Tak Nie
84,6%
Okazało się, że co szósta z ankietowanych (15%) pracuje na czarno, ponieważ zadeklarowała, że osiąga dochody w ramach pracy zarobkowej, będąc jednocześnie zarejestrowaną jako osoba bezrobotna w powiatowym urzędzie pracy.
102 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podejmowanie pracy zarobkowej w szarej strefie deklarują badane w różnym wieku, najczęściej 25−34 lat (13%) oraz 41−50 lat (12%). Co dziesiąta najmłodsza respondentka wskazuje na uzyskiwanie dochodów w ten sposób (10%), podczas gdy w grupie najstarszych czyni to jedna na czternaście (7%). Na nielegalną pracę zdecydowała się także co jedenasta absolwentka liceum ogólnokształcącego (9%).
Tabela 27. Praca w szarej strefie a cechy społeczno-demograficzne respondentek
Ogółem Poziom wykształcenia
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Posiadanie dzieci Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Tak Nie
Nie
Wiek
Tak
Czy pracowała Pani kiedykolwiek za granicą?
Ogółem
Praca w szarej strefie a cechy społeczno-demograficzne respondentek
9,7% 13,0% 7,4% 12,2% 6,8% 10,3%
90,3% 87,0% 92,6% 87,8% 93,2% 89,7%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
7,3%
92,7%
100,0%
7,0% 8,8%
93,0% 91,2%
100,0% 100,0%
20,2%
79,8%
100,0%
16,1% 10,3% 12,1% 7,2%
83,9% 89,7% 87,9% 92,8%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
11,6%
88,4%
100,0%
10,2% 9,3% 14,0% 10,3%
89,8% 90,7% 86,0% 89,7%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
103 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jeśli wziąć pod uwagę wykształcenie ankietowanych, to pracują na czarno przede wszystkim absolwentki szkół średnich zawodowych i policealnych (20%) lub wyższych (16%), natomiast znacznie rzadziej tego typu aktywność podejmują najniżej wykształcone na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły zasadniczej zawodowej (po 7%). Nielegalną pracę podjęła jedna na osiem panien oraz rozwiedzionych, w separacji lub wdów (po 12%) i tylko co czternasta mężatka (7%), a także częściej kobiety, które nie posiadają dzieci (14% bezdzietnych w porównaniu z 9% matek).
104 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
5. OCENA MOBILNOŚCI ZAWODOWEJ I PRZESTRZENNEJ
5.1. Mobilność geograficzna bezrobotnych kobiet Ze względu na fakt, iż na lokalnym rynku pracy nie zawsze dostępna jest odpowiednia liczba miejsc pracy, bezrobotne często muszą rozważyć podjęcie zatrudnienia w dalszej odległości od miejsca zamieszkania. Należy pamiętać, iż migracja w ramach aglomeracji śląskiej nie jest trudnym wyzwaniem ze względu na dobrze rozbudowaną sieć dróg, a także wysoką jakość komunikacji pomiędzy poszczególnymi miastami aglomeracji. Dlatego też podjęcie pracy w sąsiadującym mieście i gminie nie powinno stanowić dużego problemu.
Informacje, jak kształtuje się gotowość ankietowanych do migracji geograficznych, przedstawia poniższa tabela. Tabela 28. Mobilność geograficzna
Raczej tak
Tak
Zdecydowanie tak
Ogółem
43,7%
43,5%
100,0%
5,6% 7,0%
41,9% 38,6%
36,4% 31,8%
100,0% 100,0%
,4%
10,7%
29,4%
14,1%
100,0%
12,5%
,2%
6,2%
5,8%
4,2%
100,0%
9,5%
1,8%
9,5%
11,7%
4,8%
100,0%
Raczej nie
2,8%
Nie
,4%
Zdecydowanie nie W miejscu zamieszkania Na terenie gminy W obrębie powiatu W województwie śląskim W Polsce (poza województwem śląskim) Za granicą
Trudno powiedzieć
Gotowość do podjęcia pracy
,2%
8,3%
1,0%
,4%
10,5% 14,5%
5,6% 7,8%
1,6%
31,6%
12,1%
4,2%
67,0%
7,2%
55,5%
Gdy przeanalizować łącznie odpowiedzi pozytywne („zdecydowanie tak”, „raczej tak”, „tak”) oraz negatywne („zdecydowanie nie”, „raczej nie”, „nie”), można zauważyć, że respondentki najbardziej zainteresowane są podjęciem pracy na terenie miejsca zamieszkania (90%) bądź 105 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
gminy (84%), a nieco rzadziej – na terenie powiatu (77%). Oznacza to, że chcą one w większości znaleźć pracę na terenie Bytomia. Zdecydowanie mniejszą gotowość do migracji geograficznych odnotować trzeba, jeśli chodzi o dalsze lokalizacje. Ponad połowa respondentek gotowa byłaby pracować na terenie województwa śląskiego (54%) i tylko jedna na sześć zdecydowałaby się na wyjazd poza obszar województwa, na teren Polski (16%). Nieco więcej bezrobotnych, bo jedna czwarta, byłoby zainteresowanych zagraniczną migracją zarobkową (26%).
Na podstawie odpowiedzi dotyczących różnych rynków pracy oszacowano wskaźnik mobilności geograficznej. Indeks ten przyjmuje potencjalne wartości zawarte w przedziale od 0 (najniższa mobilność geograficzna) do 100 (najwyższa mobilność geograficzna). Na podstawie danych z badań powstała syntetyczna miara, która przyjmuje następujące wartości: niska mobilność, średnia mobilność i wysoka mobilność.
Zgodnie z uzyskanymi wynikami ponad połowę ankietowanych (52%) stanowiły kobiety, które charakteryzują się średnim poziomem mobilności, a ponad jedną trzecią – badane mobilne w wysokim stopniu (36%). Najmniejszy odsetek kobiet stanowiły ankietowane, których odpowiedzi można zaklasyfikować jako świadczące o niskiej mobilności (12%).
106 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 63. Indeks mobilności geograficznej
Indeks mobilności geograficznej
11,7%
Niska mobilność Średnia mobilność Wysoka mobilność
35,8%
52,5%
Porównując poziomy mobilności geograficznej mieszkanek Bytomia z pozostałymi powiatami, można zauważyć, że bytomianki nie różnią się w żaden sposób od zamieszkujących sąsiadujące miasto Piekary Śląskie, natomiast w powiecie tarnogórskim i lublinieckim zdecydowana większość kobiet deklaruje średni poziom mobilności (74−80%). Ponadto wśród zamieszkujących powiat tarnogórski najmniej jest nisko mobilnych badanych (6,2%) oraz jedna piąta (20%) wysoko mobilnych. Nieco inaczej kształtuje się sytuacja w powiecie lublinieckim, gdzie niską mobilność deklaruje co dziewiąta bezrobotna (11%), a wysoką – co jedenasta (9%). Mniejszy odsetek wysoko mobilnych respondentów w powiatach tarnogórskim i lublinieckim wynika z faktu, iż na terenie tych powiatów przeważają obszary wiejskie, a sieć komunikacyjna jest tam nieco gorzej rozwinięta niż w obrębie miast podregionu, Bytomia i Piekar Śląskich. Mobilność geograficzną bezrobotnych można dokładnie omówić, rozważając wartości średnie, jakie badane uzyskały na skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza brak akceptacji dla podjęcia pracy w danym miejscu („zdecydowanie nie”), a 7 – pozytywną postawę („zdecydowanie tak”).
107 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 64. Charakterystyka indeksu mobilności geograficznej
Charakterystyka indeksu mobilności geograficznej
Gotowoś ć do podję cia pracy:
Za granicą
2,2
2,5 AA A
AA
W Polsce (poza woj. śląskim)
2,1 A
A 4,1
3,8
A
1,9
6,0 2,1 A
W województwie śląskim
A
A
A 5,3
3,6 W obrębie powiatu
2,0
A
A A
A 6,7
Na terenie gminy
2,3 A
A A
A
5,8
A 3,2
W miejscu zamieszkania
AA A 6,2
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
Wartości średnie Oceny dokonano na skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Zdecydowanie nie", 2 - "Nie", 3 - "Raczej nie", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej tak", 6 - "Tak", 7 - "Zdecydowanie tak".
Indeks mobilności A Niska mobilność A Średnia mobilność A Wysoka mobilność A Ogółem
Analizując uzyskane wartości średnie dla respondentek charakteryzujących się zróżnicowanym poziomem mobilności (niskim, średnim lub wysokim), można zauważyć, że: Badane nisko mobilne generalnie nie zamierzają podjąć zatrudnienia niezależnie od miejsca potencjalnej pracy, przy czym najmniejszą rezerwę mają wobec pracy w miejscu zamieszkania (wartość średniej równa 3,2, co oznacza „raczej nie”). W przypadku
108 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
pozostałych lokalizacji miejsca pracy wartości średnie oscylowały wokół 2, co oznacza „nie”. Respondentki o średnim poziomie mobilności również najchętniej pracowałyby w miejscu zamieszkania (średnia równa 6,2, co oznacza „tak”), ale także na terenie gminy (5,8) lub powiatu (ze średnią 5 oznaczającą „raczej tak”). W zdecydowanie mniejszym stopniu będą gotowe pracować w całym województwie śląskim (3,6, co sytuuje odpowiedź pomiędzy 3 „raczej nie” a 4 „trudno powiedzieć”), a także za granicą (2,5) i w Polsce, poza terenem województwa śląskiego (2,1). Z kolei bezrobotne z wysokim poziomem mobilności zdecydowanie chętnie podejmą pracę na terenie miejsca zamieszkania, gminy i powiatu (6,7 – „zdecydowanie tak”), tylko nieznacznie mniej atrakcyjna będzie praca na terenie województwa śląskiego (6 – „tak”). Wątpliwości mają jedynie odnośnie zatrudnienia poza granicami województwa i Polski (średnie wynoszące odpowiednio 3,8 i 4, co oznacza „trudno powiedzieć”). Podsumowując, można stwierdzić, iż badane o niskim poziomie mobilności generalnie nie są zainteresowane podjęciem zatrudnienia, te ze średnim poziomem gotowe są pracować w najbliższym otoczeniu, dalsze migracje rozważą jedynie respondentki wysoko mobilne.
Mobilność geograficzna respondentek jest w pewnym stopniu zależna od ich cech demograficznych. Zmiennymi różnicującymi gotowość do podjęcia pracy w różnych lokalizacjach są: wiek, wykształcenie, stan cywilny i posiadanie dzieci, choć obserwowane korelacje nie są zbyt silne.
Co ciekawe, niskim poziomem mobilności charakteryzowały się najmłodsze respondentki, do 24. roku życia (18%) oraz badane od 25. do 34. roku życia (12%) i powyżej 50 lat (10%). Z kolei najwięcej gotowych do dalszych wyjazdów znajduje się w grupie wiekowej 41−50 lat (42%) oraz wśród najmłodszych (39%). Mobilność na średnim poziomie deklarowały najczęściej respondentki w wieku 35−40 lat (62%). Poziom mobilności geograficznej jest liniowo skorelowany z poziomem wykształcenia, a zależność ma charakter dodatni: im wyższy poziom wykształcenia, tym wyższe odsetki bardziej mobilnych i mniejsze – niezainteresowanych migracją zarobkową. Niski poziom gotowości do wyjazdu cechuje 16% kobiet z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym oraz
109 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
około 10% z pozostałymi typami wykształcenia (z wyjątkiem wyższego, gdyż w tej grupie wykształcenia nie ma osób niemobilnych). Wśród absolwentek uczelni wyższych ponad połowa jest gotowa wyjechać dalej do pracy (58%), podobną gotowość zgłasza jedynie dwie piąte dawnych uczennic liceów ogólnokształcących (40%) i około jednej trzeciej kobiet z niższym poziomem wykształcenia, w tym średnim zawodowym i policealnym.
Tabela 29. Indeks mobilności geograficznej a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Posiadanie dzieci Ogółem
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Tak Nie
Wysoka mobilność
Ogółem Poziom wykształcenia
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Średnia mobilność
Wiek
Niska mobilność
Indeks mobilności geograficznej
Ogółem
Indeks mobilności geograficznej a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
17,5% 12,3% 5,9% 9,8% 10,2% 11,7%
43,7% 55,6% 61,8% 48,8% 53,4% 52,5%
38,8% 32,1% 32,4% 41,5% 36,4% 35,8%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
16,1%
51,0%
32,8%
100,0%
10,1% 10,5%
57,4% 49,1%
32,6% 40,4%
100,0% 100,0%
9,6%
54,3%
36,2%
100,0%
11,7% 15,7% 8,8%
41,9% 52,5% 51,0% 55,2%
58,1% 35,8% 33,3% 35,9%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
9,9%
52,1%
38,0%
100,0%
11,8% 13,1% 6,5% 11,7%
52,8% 52,5% 52,3% 52,5%
35,4% 34,3% 41,1% 35,8%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
110 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Stan cywilny nie różnicuje w istotny sposób gotowości do migracji za pracą, można jedynie zauważyć, że wśród panien większy odsetek kobiet charakteryzuje się niską mobilnością (16%), natomiast wysoką – najczęściej kobiety w separacji, rozwiedzione lub wdowy (38%). Zdecydowanie bardziej istotny jest fakt posiadania dzieci, prawie dwa razy więcej matek deklaruje niską mobilność (13%), niż ma to miejsce wśród bezdzietnych (7%). Co więcej, dwie piąte kobiet wysoce mobilnych nie posiada dzieci (41%).
5.2. Elastyczność zawodowa Często ceną za utrzymanie się na rynku pracy jest konieczność kompromisów, jeśli chodzi o charakter pracy. Gotowość pójścia na takie ustępstwa nazywana jest elastycznością zawodową i mierzona szeregiem wymiarów charakteryzujących daną pracę. Analizując pozytywne i negatywne odpowiedzi respondentek w sposób łączny („zdecydowanie tak”, „raczej tak” i „tak” jako pozytywne oraz „zdecydowanie nie”, „raczej nie” i „nie” jako negatywne), można stwierdzić, iż największe odsetki ankietowanych akceptują pracę: w innym niż wyuczony zawodzie (95%), w systemie zmianowym (81%), wymagającą nadgodzin (79%), w niepełnym wymiarze godzin (77%), w systemie telepracy (68%), wymagającą ciężkiej pracy fizycznej (54%). Do najmniej akceptowanych wyrzeczeń należy konieczność przeprowadzki (24%) lub długich dojazdów (40%) nie tylko do pracy, ale także w delegacje (45%). Podobny odsetek zaakceptuje poświęcenie własnych środków finansowych na zdobycie nowych kwalifikacji, jeśli miałoby to im zapewnić zatrudnienie (46%), a połowa gotowa jest pracować w trudnych warunkach BHP (51%).
Wysoka akceptacja dla pracy w zawodzie innym niż wyuczony nie dziwi, jeśli wziąć pod uwagę fakt, iż prawie połowa kobiet takiego zawodu nie posiada (47%), a wśród tych, które nim dysponują, dwie trzecie (66%) nigdy nie miało okazji w nim pracować. Popularność telepracy i pracy zdalnej wynika z konieczności łączenia obowiązków zawodowych z domowymi
111 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
i macierzyńskimi, a ta forma pracy doskonale się do tego nadaje. Z tego też względu kobiety nie chcą akceptować długich dojazdów i przeprowadzki – trudno byłoby pogodzić życie rodzinne z takim charakterem pracy.
Tabela 30. Elastyczność zawodowa
Nie
Raczej nie
Trudno powiedzieć
Raczej tak
Tak
Zdecydowanie tak
Ogółem
Wymagającą długich dojazdów Wymagającą przeprowadzki Wymagającą wyjazdów w delegacje W systemie zmianowym W trudnych warunkach BHP (np. hałas, zapylenie) Wymagającej ciężkiej pracy fizycznej Wymagającą zdobycia dodatkowych kwalifikacji na własny koszt Wymagającą pracy w innym niż wyuczony zawodzie W niepełnym wymiarze godzin (na pół etatu) Wymagającą nadgodzin Polegającą na przeniesieniu stanowiska pracy do domu, np. telepraca, praca on-line
Zdecydowanie nie
Gotowość do podjęcia pracy
1,4%
36,2%
21,1%
1,0%
18,3%
20,3%
1,6%
100,0%
3,6%
58,1%
12,1%
1,8%
10,7%
13,1%
,6%
100,0%
,4%
43,9%
9,9%
,6%
10,7%
33,6%
,8%
100,0%
11,5%
6,8%
,6%
9,5%
69,6%
2,0%
100,0%
,8%
34,6%
13,9%
,2%
9,3%
40,6%
,6%
100,0%
,4%
31,6%
12,5%
1,0%
10,1%
43,7%
,6%
100,0%
,4%
41,0%
11,7%
,4%
14,9%
30,6%
1,0%
100,0%
3,4%
1,8%
,2%
5,4%
86,1%
3,2%
100,0%
16,5%
6,2%
8,2%
68,0%
1,0%
100,0%
12,9%
8,3%
,2%
8,2%
69,8%
,6%
100,0%
20,7%
9,7%
1,2%
12,7%
49,3%
6,0%
100,0%
,2%
,4%
Na podstawie powyżej opisanej siedmiopunktowej skali skonstruowano indeks elastyczności zawodowej, przyjmujący skrajne wartości od 0 (najniższa elastyczność) do 100 (najwyższa elastyczność, określona jako gotowość do podjęcia pracy we wszystkich wymiarach).
112 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W przebadanej próbie ponad dwie trzecie kobiet charakteryzowało się średnim poziomem elastyczności (69%), a więcej niż jedna czwarta (28%) uzyskało wartości na skali świadczące o wysokiej elastyczności. Tylko jedna na pięćdziesiąt ankietowanych pozostawała osobą mało elastyczną zawodowo (2%). Wykres 65. Indeks elastyczności zawodowej
Indeks elastyczności zawodowej 2,4%
Niska elastyczność Średnia elastyczność Wysoka elastyczność
28,4%
69,2%
Porównując elastyczność mieszkanek z przedstawicielkami pozostałych powiatów, można zauważyć, że bezrobotne z Bytomia charakteryzowały się najczęściej wysokim poziomem elastyczności (28% z nich), podobnie jak bezrobotne z Piekar Śląskich (25%), natomiast rzadziej wysoce elastyczne są kobiety z powiatu lublinieckiego (15%) i tarnogórskiego (10%). Te ostatnie zresztą najczęściej charakteryzowały się niską elastycznością (15% z nich), podczas gdy w pozostałych powiatach odsetki te wynosiły od 2,4% w Bytomiu, poprzez 4% w powiecie lublinieckim, do 9% w Piekarach Śląskich. Ponadto więcej niż dwie trzecie ankietowanych z Bytomia (69%) traktuje pracę w sposób elastyczny jedynie na średnim poziomie, natomiast najrzadziej czynią tak respondentki z Piekar Śląskich (66%), a najczęściej z powiatu lublinieckiego (81%) i tarnogórskiego (75%). Na kolejnym wykresie przedstawiono wartości średnie dla poszczególnych typów elastyczności zawodowej. 113 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 66. Charakterystyka indeksu elastyczności zawodowej
Charakterystyka indeksu elastyczności zawodowej Polegającą na przeniesieniu stanowiska pracy do domu
A
2,2
Wymagającą nadgodzin
2,6
A A A5,3
4,7
5,8
5,0 AA
A
A
Gotowoś ć do podję cia pracy
4,9 A
W niepełnym wymiarze godzin 2,8
Wymagającą pracy w innym niż wyuczony zawodzie Wymagającą zdobycia dodatkowych kwalifikacji na własny koszt Wymagającej ciężkiej pracy fizycznej
2,3
2,0
W trudnych warunkach BHP
A A
2,0
Wymagającą przeprowadzki Wymagającą długich dojazdów 1,0
4,3 5,7
A AA 6,0
AA A 5,2 3,5 4,8 A A A 3,9
A
5,4 A
A A 2,7 3,6 A 3,2
W systemie zmianowym Wymagającą wyjazdów w delegacje
5,6
AA A
5,0
A A 6,0
AA
2,1 A 2,6 1,9 A
A 4,0
A 5,4
A A 3,2 A
A 2,0 2,0
A
A A 3,0
4,0
4,9 A 5,0
6,0
7,0
Wartości średnie Oceny dokonano na skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Zdecydowanie nie", 2 - "Nie", 3 - "Raczej nie", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej tak", 6 - "Tak", 7 - "Zdecydowanie tak".
Indeks elastyczności zawodowej A Niska elastyczność A Średnia elastyczność A Wysoka elastyczność A Ogółem
Bezrobotne charakteryzujące się niskim poziomem elastyczności generalnie są niechętne podjęciu zatrudnienia w każdym z opisywanych warunków, gdyż w większości przypadków średnie uzyskane odpowiedzi oscylują wokół 2, co oznacza „nie”. W największym stopniu kobiety zaakceptują pracę w innym zawodzie niż wyuczony (średnia równa 4,3, gdzie 4 oznacza
114 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
„trudno powiedzieć”) oraz na pół etatu i w systemie zmianowym (średnie równe 2,8 i 2,7, gdzie 2 oznacza „nie”, a 3 – „raczej nie”). Średnia elastyczność wiąże się z najwyższym poziomem akceptacji dla pracy w zawodzie innym niż wyuczony oraz wymagającej nadgodzin lub w systemie zmianowym (średnie równe 5,7 i 5, co sytuuje odpowiedzi pomiędzy 5 „raczej tak” a 6 „tak”). Dosyć chętnie ankietowane będą pracowały na pół etatu (średnia równa 4,9) oraz w systemie telepracy (4,7), natomiast raczej nie zdecydują się na przeprowadzkę (średnia równa 2,6). Dosyć niechętnie będą się odnosić do pracy wymagającej długich dojazdów, także w delegacje (3,2), wymagającej zdobycia kwalifikacji na własny koszt (3,5) i w trudnych warunkach BHP (3,6); a także polegającej na ciężkiej pracy fizycznej (3,9). Wysoki poziom elastyczności oznacza gotowość do pracy praktycznie we wszystkich wymienionych warunkach z wyjątkiem konieczności przeprowadzki (wartość średniej równa 4, co oznacza „trudno powiedzieć”), a także wymagającej zdobycia kwalifikacji na własny koszt i z długimi dojazdami (średnie równe odpowiednio 4,8 i 4,9, co sytuuje odpowiedź pomiędzy 4 „trudno powiedzieć” a 5 – „raczej tak”. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku pozostałych poziomów elastyczności, najbardziej atrakcyjna jest praca w zawodzie innym niż wyuczony, w systemie zmianowym (średnia równa 6, co oznacza „tak”) oraz wymagająca nadgodzin (5,8).
Przeanalizowano, jak kształtują się poziomy elastyczności zawodowej w zależności od wieku, wykształcenia, stanu cywilnego i posiadania potomstwa. Najwięcej ankietowanych z niskim poziomem elastyczności można spotkać w najstarszej grupie wiekowej, powyżej 50 lat (8%), wśród nich jest też najmniej osób wysoce elastycznych (23%). Najmłodsze badane, do 24. roku życia, charakteryzują się z kolei najczęściej spośród pozostałych grup wysokim poziomem elastyczności (39% z nich), wysoki poziom gotowości do podjęcia pracy niezależnie od warunków cechuje też jedną trzecią bezrobotnych w wieku 35−40 lat (32%). Średni poziom elastyczności charakteryzuje od niespełna dwóch trzecich najmłodszych − do 24 lat (60%), poprzez więcej niż dwie trzecie (68−69%) w wieku 35−40 lat i powyżej 50 lat, do trzech czwartych bezrobotnych w wieku 25−34 lat i 40−50 lat (73−74%). Poziom elastyczności jest więc uwarunkowany wiekiem ankietowanych, zależność ta jednak nie ma charakteru liniowego.
115 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 31. Indeks elastyczności zawodowej a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek Indeks elastyczności zawodowej a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Poziom wykształcenia
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Posiadanie dzieci Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Tak Nie
Ogółem
Wysoka elastyczność
Wiek
Średnia elastyczność
Niska elastyczność
Indeks elastyczności zawodowej
1,2% 8,0% 2,4%
60,2% 72,8% 67,6% 74,4% 69,3% 69,2%
37,9% 25,9% 32,4% 24,4% 22,7% 28,4%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
3,1%
68,8%
28,1%
100,0%
3,1% 1,8%
64,3% 68,4%
32,6% 29,8%
100,0% 100,0%
74,5%
25,5%
100,0%
3,2% 2,4% 1,5% 3,9%
77,4% 69,2% 67,7% 69,6%
19,4% 28,4% 30,8% 26,5%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
1,7%
71,9%
26,4%
100,0%
2,4% 2,3% 2,8% 2,4%
69,4% 68,9% 70,1% 69,2%
28,2% 28,8% 27,1% 28,4%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
1,9% 1,2%
Również poziom wykształcenia nie wpływa zbyt silnie na gotowość do podjęcia pracy. Zaobserwować można jedynie, że wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia maleją w niewielkim stopniu odsetki kobiet charakteryzujących się wysoką elastycznością. Wysoce elastyczna pozostaje jedna trzecia respondentek po szkole zasadniczej zawodowej (33%) i zaledwie jedna piąta (19%) absolwentek wyższych uczelni. Jednocześnie wraz ze wzrostem
116 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
poziomu wykształcenia w niewielkim stopniu rosną odsetki badanych, których elastyczność oszacowano na średnim poziomie – od około dwóch trzecich z wykształceniem zasadniczym zawodowym (64%) i podstawowym (69%) do ponad trzech czwartych z wykształceniem wyższym (77%). W przypadku niskiego poziomu elastyczności odsetki kobiet z różnym poziomem wykształcenia są podobne (ok. 2−3%) z wyjątkiem absolwentek szkół średnich zawodowych i policealnych, których nie ma wcale wśród kobiet charakteryzujących się niską gotowością do podjęcia pracy (0%).
5.3. Preferencje kobiet odnośnie do przyszłej pracy Kolejnym elementem analizy elastyczności zawodowej kobiet jest ocena, jaki czas dojazdu do pracy jest akceptowalny dla bezrobotnych kobiet. Wykres 67. Ile maksymalnie czasu byłaby Pani w stanie poświęcić na dojazd do pracy?
Ile maksymalnie czasu byłaby Pani w stanie poświęcić na codzienne dotarcie do pracy? 4,4%
1,0% 6,0% Do 15 minut Do 30 minut Do 45 minut Do 1 godziny Do 1,5 godziny Powyżej 1,5 godziny Trudno powiedzieć
8,5%
28,4%
45,3%
6,4%
Jedna trzecia kobiet gotowa jest przeznaczyć na ten cel do pół godziny (34%), a zaledwie jedna na siedemnaście – do 15 lub do 45 minut (po 6%). Więcej niż dwie piąte ankietowanych może poświęcić do godziny (45%), a tylko jedna na jedenaście kobiet przeznaczy na dojazd
117 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
maksymalnie do 1,5 godziny (9%). Tylko co dwudziesta piąta bezrobotna będzie gotowa dojeżdżać dłużej (4%). Istotnym elementem charakteryzującym stosunek bezrobotnych kobiet do podjęcia zatrudnienia są ich oczekiwania płacowe.
Wykres 44. Oczekiwania płacowe respondentek
Przy jakim minimalnym miesięcznym wynagrodzeniu netto (na rękę) byłaby Pani gotowa podjąć pracę? 5,2%
1,0%
1,0%
12,1%
23,5% 31,2%
Do 900 zł Od 901 do 1000 zł Od 1001 do 1200 zł Od 1201 do 1500 zł Od 1501 do 2000 zł Powyżej 2000 zł Trudno powiedzieć
26,0%
Respondentki zostały zapytane, jaką kwotę minimalnych zarobków netto są w stanie zaakceptować. Generalnie wymagania płacowe ankietowanych nie są zbyt wysokie – ponad dwie piąte są gotowe podjąć pracę za stawkę do 1000 zł netto (43%), przy czym jedna trzecia z nich chciałaby otrzymać 901−1000 zł netto (31%). Po jednej czwartej oczekuje wynagrodzenia na poziomie 1000−1200 zł (26%) lub 1201−1500 zł netto (24%), a jedna na dwadzieścia pragnie uzyskać wynagrodzenie na poziomie 1500−2000 zł (5%). Więcej chciałyby zarabiać tylko nieliczne (1%).
118 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wymagania płacowe pozostają w ścisłym związku z wykształceniem, wiekiem oraz posiadaniem doświadczenia zawodowego. Analiza średnich oczekiwań pokazuje wzrost wymagań wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia respondentek. Najmniej zarabiać chcą absolwentki gimnazjów i szkół podstawowych − 1050 zł, a także kobiety po szkole zasadniczej zawodowej − 1161 zł. Wyższych uposażeń oczekują bezrobotne ze średnim wykształceniem, zarówno zawodowym i policealnym − 1289 zł, jak i ogólnokształcącym − 1318 zł. Najwyższe oczekiwania płacowe charakteryzują ankietowane dysponujące dyplomem uczelni wyższej – 1492 zł. Tabela 32. Oczekiwania płacowe respondentek a cechy społeczno-demograficzne respondentek Oczekiwania płacowe respondentek a cechy społeczno-demograficzne respondentek Średnia w PLN Poziom wykształcenia respondentki
Wiek respondentki
Czy kiedykolwiek była Pani zatrudniona? Ogółem
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Tak Nie
1050 1161 1318 1289 1492 1094 1254 1229 1160 1130 1201 1105 1181
Najniższym wynagrodzeniem, na poziomie 1094 zł zadowolą się najmłodsze ankietowane, do 24 lat, dosyć niskie oczekiwania mają również starsze, powyżej 40. roku życia (odpowiednio 1160 zł wśród kobiet do 50 lat i 1130 zł powyżej 50 lat). Taki, stosunkowo niski, poziom wymagań płacowych w grupie najmłodszych i najstarszych wynika prawdopodobnie z trudności w znalezieniu pracy przez najmłodszych i najstarszych uczestników rynku pracy. Bezrobotne w wieku 35−40 lat chciałyby zarabiać 1254 zł, a te z przedziału 35−40 lat – 1229 zł netto. Respondentki posiadające doświadczenie zawodowe chcą średnio otrzymać o 96 zł więcej niż osoby bez praktyki zawodowej (odpowiednio 1201 i 1105 zł netto). 119 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
6. BARIERY W PODJĘCIU ZATRUDNIENIA I SYTUACJA NA LOKALNYM RYNKU PRACY
6.1. Lokalny rynek pracy w oczach bezrobotnych kobiet Postrzeganie sytuacji na lokalnym rynku pracy przekłada się na konkretne działania, które badane będą skłonne podjąć, aby znaleźć zatrudnienie. Dlatego też poproszono je o wskazanie, jak ocenią swoje szanse na rynku pracy w stosunku do innych kandydatów. Wykres 45. Ocena szans znalezienia pracy w porównaniu z innymi osobami
Ocena szans na znalezienie pracy w porównaniu z innymi osobami 3,4% 0,4%
6,4% 5,6%
8,7%
23,5% 40,6%
Zdecydowanie większe Większe Raczej większe Takie same Raczej mniejsze Mniejsze Zdecydowanie mniejsze Trudno powiedzieć
11,5%
Respondentki w ponad połowie przypadków cechują się umiarkowanym optymizmem, jedna ósma (12%) z nich uznała swoje możliwości za większe (6%) lub zdecydowanie większe (6%), a ponad dwie piąte – takie same jak pozostałych uczestników rynku pracy (41%). Podobny odsetek (44%) stwierdził, że w porównaniu z innymi osobami jego szanse są „raczej mniejsze” (12%), „mniejsze”(24%) lub „zdecydowanie mniejsze” (9%). Podsumowując, należy więc stwierdzić, że ponad połowa bezrobotnych postrzega swoje możliwości jako takie same lub 120 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
lepsze niż pozostałych uczestników rynku pracy (53%), co oznacza, że wśród ankietowanych przeważają optymistki nad pesymistkami.
Badane zostały również zapytane wprost, jak widzą sytuację na rynku pracy, zarówno lokalnym, jak i regionalnym i ponadregionalnym. Czy znalezienie pracy stanowi dla nich spore wyzwanie, czy też jest raczej łatwe? Wyniki odpowiedzi na to pytanie przedstawia kolejna tabela.
Tabela 33. Ocena stopnia trudności znalezienia pracy
Raczej łatwe
Trudno powiedzieć
Raczej trudne
Trudne
Bardzo trudne
Ogółem
3,0%
6,6%
1,6%
19,9%
39,8%
29,2%
100,0%
,2%
2,4% 2,8%
7,2% 6,8%
5,6% 8,2%
17,5% 17,1%
39,2% 38,4%
28,0% 26,8%
100,0% 100,0%
,4%
4,0%
13,1%
33,8%
17,7%
21,5%
9,5%
100,0%
,2%
6,0%
13,1%
43,5%
12,3%
19,3%
5,6%
100,0%
3,6%
25,8%
17,3%
42,9%
5,2%
3,2%
2,0%
100,0%
Bardzo łatwe
Łatwe
Ocena stopnia trudności znalezienia pracy
W miejscu zamieszkania Na terenie gminy W obrębie powiatu W województwie śląskim W Polsce (poza województwem śląskim) Za granicą
Główną tendencją, jaka wyłania się z odpowiedzi respondentek, jest przekonanie, iż znalezienie pracy jest bardzo trudne przede wszystkim na lokalnym rynku pracy, obejmującym co najwyżej powiat. Prawie wszystkie ankietowane wyrażają przekonanie, że na terenie miejsca zamieszkania, gminy i powiatu uzyskanie zatrudnienia jest trudne (88−82% z nich). Z kolei na wojewódzkim rynku pracy jako łatwe określiła je niespełna co piąta ankietowana (18%), jedna trzecia nie ma na ten temat zdania (34%), a prawie połowa uznała je za trudne (49%). Podobnie postrzegany jest ogólnopolski rynek pracy, przy czym jeszcze większy odsetek kobiet nie ma na jego temat sprecyzowanej opinii (44%), a pozostałe częściej uznają go za nieatrakcyjny (37% odpowiedzi „trudne”) niż godny uwagi (19% odpowiedzi „łatwe”). Na koniec wspomnieć również należy o opinii na temat możliwości znalezienia zatrudnienia za granicą. 121 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ankietowane, podobnie jak to miało miejsce w przypadku rynku wojewódzkiego, najczęściej wybierały odpowiedź „trudno powiedzieć” (43%) lub też stwierdzały, że poszukiwanie pracy poza Polską jest łatwe (47% wskazań). Jako trudne określiła je tylko jedna na dziesięć ankietowanych (10%).
Uzyskane wyniki poddano analizie w ramach hierarchicznej analizy skupień, dzięki której można było pogrupować uzyskane wyniki we względnie jednorodne klasy pod względem ich podobieństwa. Na tej podstawie wyróżniono trzy typy respondentek: skrajne pesymistki, pesymistki i umiarkowane optymistki. Wszystkie trzy grupy są zbliżone pod względem liczebności, niemniej jednak w próbie nieznacznie przeważają ankietowane pesymistyczne (38%), umiarkowanych optymistek jest jedna trzecia (34%), a zdecydowanych pesymistek nieco ponad jedna czwarta (28%). Wykres 70. Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy
Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy
28,0% 33,6%
Skrajne pesymistki Pesymistki Umiarkowane optymistki
38,4%
Jak kształtuje się postrzeganie rynku pracy przez bezrobotne reprezentujące wymienione wyżej grupy? Odpowiedź na to pytanie przynosi kolejny wykres, na którym przedstawiono wartości
122 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
średnie, jakie uzyskały przedstawicielki poszczególnych grup w skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza „bardzo łatwe”, a 7 – „bardzo trudne”.
Wykres 71. Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy
Ocena stopnia trudnoś ci znalezienia pracy
Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy 3,4 AA A3,5
Za granicą
3,2
W Polsce (poza woj. śląskim)
4,6
4,9
A AAA
3,8
5,5 A 4,9 AA
W województwie śląskim
A
3,7
6,9
4,1 A
W obrębie powiatu
4,2 A
Na terenie gminy
AA 6,0
A 6,0
AA
A 7,0
4,4 W miejscu zamieszkania 1,0
2,0
3,0
4,0
A
7,0
6,0 AA
A
6,0
7,0
5,0
Wartości średnie Oceny dokonano na skali do 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Bardzo łatwe", 2 - "Łatwe", 3 - "Raczej łatwe", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej trudne", 6 - "Trudne", 7 - "Bardzo trudne".
Typy respondentek A Skrajne pesymistki A Pesymistki A Umiarkowane optymistki A Ogółem
W przypadku skrajnych pesymistek znalezienie pracy w obrębie miejsca zamieszkania, gminy i powiatu jest bardzo trudne (średnia równa 6,9−7), natomiast w przypadku województwa śląskiego odpowiedzi respondentek nie są już tak skrajne (średnia równa 5,5 co sytuuje 123 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
odpowiedź pomiędzy 5 – „raczej trudne” a 6 – „trudne”). „Raczej trudne” jest znalezienie pracy w Polsce, poza województwem śląskim (średnia równa 4,9), a za granicą nie stanowi to już takiego dużego wyzwania (średnia równa 3,5, co sytuuje odpowiedź pomiędzy – „raczej łatwe” a 4 – „trudno powiedzieć”. Z kolei pesymistki w podobny sposób postrzegają rynek pracy, są jednak mniej skrajne w swoich opiniach. Podobnie jak poprzedniczki lokalny rynek pracy traktują jako „trudny” (średnia równa 6), choć w mniejszym stopniu. Znalezienie pracy w województwie jest już tylko „raczej trudne” (średnia wynosząca 4,9), a w przypadku całej Polski średnia wynosi 4,6 i sytuuje się pomiędzy 4 „trudno powiedzieć” a 5 „raczej trudne”. Zagraniczny rynek pracy jest postrzegany w taki sam sposób, jak miało to miejsce w grupie skrajny pesymistek (średnia równa 3,4). Umiarkowane optymistki charakteryzują się najbardziej pozytywnym odbieraniem sytuacji na lokalnym rynku pracy; w miejscu zamieszkania, gminy i powiecie; gdyż wartości średnie oscylują tutaj wokół 4,1−4,4, co bliskie jest stwierdzeniu „trudno powiedzieć”. Obszar województwa śląskiego i Polski postrzegany jest w podobny sposób (średnia wynosząca 3,7−3,8), prościej zdaniem respondentek jest znaleźć pracę za granicą (średnia równa 3,2, gdzie 3 oznacza „raczej łatwe”). Podsumowując, należy stwierdzić, że opinie bezrobotnych kobiet z poszczególnych grup na temat analizowanych rynków pracy są dosyć podobne, a ankietowane różnią się przede wszystkim stopniem nasycenia swoich opinii. Przez wszystkich lokalny rynek pracy uznawany jest za trudny, natomiast sytuacja na terenie województwa i kraju, a w szczególności za granicą postrzegana jest nieco lepiej.
Postawiono również sprawdzić, jak na percepcję lokalnego rynku pracy wpływa wiek, poziom wykształcenia, stan cywilny, liczba posiadanych dzieci oraz łączny czas pozostawania bez pracy. Wyniki przedstawiono w tabeli na kolejnej stronie:
124 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 34. Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy a charakterystyka społecznodemograficzna respondentek
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Liczba posiadanych dzieci
Ogółem Łączny czas pozostawania bez pracy Ogółem
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Więcej niż troje dzieci Do 6 miesięcy Od 7 do 12 miesięcy Od 13 do 24 miesięcy Powyżej 24 miesięcy
Umiarkowane optymistki
Ogółem Poziom wykształcenia
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Pesymistki
Wiek
Skrajne pesymistki
Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy
Ogółem
Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
23,3% 27,2% 19,1% 34,1% 36,4% 28,0%
38,8% 35,2% 48,5% 41,5% 33,0% 38,4%
37,9% 37,7% 32,4% 24,4% 30,7% 33,6%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
25,5%
44,8%
29,7%
100,0%
26,4% 29,8%
36,4% 29,8%
37,2% 40,4%
100,0% 100,0%
28,7%
35,1%
36,2%
100,0%
45,2% 28,0% 26,3% 27,6%
32,3% 38,4% 38,9% 42,5%
22,6% 33,6% 34,8% 29,8%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
31,4%
32,2%
36,4%
100,0%
28,0% 35,5% 24,0% 23,8% 39,3% 21,8% 28,0% 32,8% 33,3% 28,7% 25,9% 28,0%
38,6% 32,7% 38,0% 45,0% 32,8% 38,2% 38,4% 29,7% 25,5% 39,1% 42,2% 38,4%
33,4% 31,8% 38,0% 31,1% 27,9% 40,0% 33,6% 37,5% 41,2% 32,2% 31,9% 33,6%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
125 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Biorąc pod uwagę wpływ wieku na poglądy respondentek, można zauważyć, że najwięcej skrajnych pesymistek należy do starszych grupach wiekowych, powyżej 40. roku życia (34−36%). Z kolei umiarkowane optymistki najczęściej rekrutują się z młodszych osób, w wieku do 34 lat (38% z nich), a najwięcej pesymistek znajduje się w średniej grupie wiekowej − 35−40 lat (49%) oraz 40−50 lat (42%). I choć obserwowane zależności nie mają charakteru stricte liniowego, można stwierdzić, że generalnie młodość sprzyja optymizmowi, a starszy wiek wiąże się z większym pesymizmem. Poziom wykształcenia również determinuje postrzeganie rynku pracy i co dosyć ciekawe, najlepiej wyedukowane ankietowane, z dyplomem wyższej uczelni najczęściej reprezentują skrajny pesymizm (45% z nich), podczas gdy pogląd ten podziela zaledwie jedna na cztery absolwentki podstawówek lub gimnazjów (25%). Co więcej, odsetki skrajnych pesymistek systematycznie rosną wraz z ich poziomem wykształcenia, więc można tu zaobserwować zależność liniową. Takie pesymistycznie opinie wynikają prawdopodobnie z wyższych oczekiwań, jakie mają lepiej wykształcone ankietowane. Umiarkowane optymistki najczęściej ukończyły szkoły zasadnicze zawodowe (37%) lub licea ogólnokształcące (40%), a najmniej jest ich w skrajnych grupach wykształcenia: legitymujących się dyplomem uczelni wyższej (22%) i najgorzej wyedukowanych dawnych uczennic szkół podstawowych (30%). Te ostatnie najczęściej reprezentują umiarkowany optymizm (45% z nich). Stan cywilny nie wpływa w istotny sposób na poglądy ankietowanych, zauważyć można jedynie, iż rozwiedzione, w separacji lub wdowy nieznacznie częściej są skrajnie pesymistyczne (32% w porównaniu z 26−28% w pozostałych grupach), a mężatki – pesymistyczne (43% w porównaniu z 32−39% w pozostałych). Brak dzieci lub też posiadanie trójki potomstwa sprzyja negatywnemu postrzeganiu rzeczywistości (36−39% skrajnych pesymistek), a dwójki – już tylko pesymizmowi (45%), generalnie jednak fakt posiadania dzieci nie determinuje poglądów respondentek. Na koniec przeanalizowano wpływ długości okresu pozostawania bez pracy na opinię badanych. Zgodnie z opracowaniami teoretycznymi na temat bezrobocia dłuższy okres bez zatrudnienia powoduje pogorszenie stanu psychospołecznego osób poszukujących pracy, sprzyja depresji i negatywnemu postrzeganiu otaczającej rzeczywistości. W przypadku mieszkanek Bytomia opisana prawidłowość zachodzi jedynie częściowo. Im dłuższy okres pozostawania bez pracy, tym mniejszy odsetek umiarkowanych optymistek, których było prawie dwie piąte wśród
126 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
bezrobotnych do 12 miesięcy (28% do 6 i 41% od 6 do 12 miesięcy) i zaledwie jedna trzecia pomiędzy długotrwale bezrobotnymi, powyżej 2 lat (31%). Jednocześnie wraz ze wzrostem długości bezrobocia maleje odsetek skrajnych pesymistek, jest ich jedna trzecia w grupie bezrobotnych do roku (33%) i jedna czwarta w grupie długotrwale bezrobotnych (26%). Oznacza to, iż wynikające z przesłanek teoretycznych prawidłowości zachodzą jedynie częściowo i dłuższy okres pozostawania bez pracy nie przekłada się automatycznie na silnie negatywne postrzegania rynku pracy.
6.2. Bariery utrudniające znalezienie pracy Z punktu widzenia sytuacji respondentek bardzo ważną kwestią jest rozpoznanie zewnętrznych i wewnętrznych barier na rynku pracy, które utrudniają uzyskanie zatrudnienia. Efektywna pomoc w poszukiwaniu pracy, świadczona przez urząd pracy, powinna uwzględnić również takie uwarunkowania bezrobocia. Zbadano, jakie przeszkody widzą badane i jakie są ich osobiste odczucia na temat czynników utrudniających znalezienie zatrudnienia. Gdy przyjrzeć się rankingowi barier, stworzonemu przez respondentki, to widać, że podstawową trudnością jest niedopasowanie kwalifikacji badanych do potrzeb pracodawców. Ponad połowa kobiet stwierdziła, że uzyskanie pracy utrudnia im nieodpowiedni poziom wykształcenia (53%), ponad dwie piąte jest przekonanych, że problem stanowi brak prawa jazdy (43%), a jedna trzecia uznaje, że jest nim słaba znajomość języków obcych (35%). Bezrobotne widzą więc przyczyny swoich trudności przede wszystkim w czynniku wewnętrznym, w strukturze swoich kwalifikacji. Ponadto niespełna jedna trzecia dostrzega niedobór ofert pracy (31%), taki sam odsetek nie może znaleźć zatrudnienia ze względu na obowiązki macierzyńskie (30%). Jedna na cztery ankietowane twierdzi, że barierą jest nieodpowiedni wiek (26%), brak doświadczenia zawodowego (25%) oraz mała atrakcyjność dostępnych ofert pracy (23%). Co piąta kobiet dostrzega jeszcze nieadekwatność swojej wiedzy w zakresie obsługi komputera (20%), podobny odsetek twierdzi, że brakuje im uprawnień zawodowych (18%), natomiast nieco dalej w rankingu pojawi się kwestia braku pracy dla kobiet (16%), zbyt długiej przerwy w pracy zawodowej (14%), nieodpowiedniego kierunku wykształcenia (12%). Ponadto do mniej powszechnych barier należą: zły stan zdrowia (10%), problemy z dojazdem (8%), konieczność opieki nad innymi członkami rodziny (6%), problemy w trakcie rozmowy
127 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
kwalifikacyjnej (6%), brak umiejętności poszukiwania pracy (4%), brak dostępu do komputera, Internetu oraz brak czasu na poszukiwanie pracy (po 3%). Pozostałe bariery zostały wskazane z częstością nieprzekraczającą 2%. Tabela 35. Bariery utrudniające znalezienie pracy Bariery utrudniające znalezienie pracy Nieodpowiedni poziom wykształcenia Brak prawa jazdy Słaba znajomość języków obcych Brak ofert pracy Posiadanie dziecka, obowiązki macierzyńskie Nieodpowiedni wiek Brak doświadczenia zawodowego Mała atrakcyjność dostępnych ofert pracy Słaba obsługa komputera Brak uprawnień zawodowych Brak ofert pracy dla kobiet Zbyt długa przerwa w pracy zawodowej Nieodpowiedni kierunek wykształcenia Zły stan zdrowia Problemy z dojazdem (do pracy, w poszukiwaniu pracy) Konieczność opieki nad innymi członkami rodziny Problemy w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej Brak umiejętności skutecznego poszukiwania pracy Brak dostępu do mediów: komputera, Internetu Brak czasu na poszukiwanie pracy Inne powody Nieatrakcyjny wygląd Brak chęci do poszukiwania pracy Niepełnosprawność Brak dostępu do ofert prasowych Brak dostępu do telefonu Ogółem
% 52,5% 42,5% 35,2% 30,6% 29,6% 26,4% 24,7% 22,9% 19,7% 17,9% 16,3% 14,1% 12,3% 9,7% 8,0% 6,0% 5,6% 3,6% 3,2% 2,8% 1,8% 1,4% 1,0% 1,0% ,8% ,4% 389,9%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Podsumowując wskazania respondentek, można stwierdzić, że kluczową rolę odgrywają trzy grupy utrudnień. Pierwsze z nich związane są z nieadekwatnymi kwalifikacjami i brakiem doświadczenia zawodowego, drugie polegają na konieczności sprawowania opieki nad dziećmi 128 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
i innymi członkami rodziny, natomiast trzecia grupa to bariery wynikające z sytuacji na rynku pracy, polegające na niedostatku ofert pracy i małej ich atrakcyjności. Jak wykazała analiza, istotnym problemem bezrobotnych kobiet jest nieodpowiednie wykształcenie, dlatego też postanowiono sprawdzić, jakiego poziomu edukacji to dotyczy. Poniższy wykres pokazuje bardzo wyraźną zależność liniową – odsetek respondentek dostrzegających tę barierę systematycznie maleje wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia badanych. Większość absolwentek szkół podstawowych i gimnazjów (86%) stwierdziła, iż są niedostatecznie wykształcone, podczas gdy takiej opinii nie wyraziła żadna z kobiet z dyplomem wyższej uczelni. Brak prawa jazdy to bariera odczuwana przede wszystkim przez gorzej wykształcone respondentki, na poziomie szkoły podstawowej i zasadniczej zawodowej (44−47%) z nich, rzadziej przez osoby ze średnim (38−40%) i wyższym (29%) poziomem edukacji.
Słaba znajomość języków uznana została za problem przede wszystkim przez bezrobotne po szkołach
zasadniczych
(50%),
średnich
zawodowych
lub
policealnych
(33%)
oraz
podstawowych i gimnazjach (31%). Najlepiej wykształcone respondentki doświadczają za to dość często braku wystarczającej liczby ofert pracy (42%), natomiast posiadanie dziecka i obowiązki macierzyńskie to problem wszystkich kobiet, niezależnie od poziomu wykształcenia. Nieodpowiedni wiek to utrudnienie, które najmniej przeszkadza badanym posiadającym dyplom wyższej uczelni (13% wskazań w porównaniu z 21−31% w pozostałych grupach). Brak doświadczenia zawodowego doskwiera w największym stopniu respondentkom, które ukończyły licea ogólnokształcące (35%), co jest dosyć zrozumiałe w kontekście faktu, że nie posiadają one zawodu wyuczonego, i aby podjąć pracę, muszą dopiero wyuczyć się jakiegoś zawodu. Ankietowane, które są najlepiej wyedukowane, na poziomie szkoły średniej zawodowej lub policealnej, lub wyższej, charakteryzują się wyższymi oczekiwaniami odnośnie do charakteru pracy i dlatego stosunkowo często wskazywały na małą atrakcyjność ofert pracy (odpowiednio 43 i 36% z nich). Słaba umiejętność obsługi komputera to problem dla najgorzej wykształconych, na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum lub zasadniczej zawodowej (28−21% z nich), a te pierwsze częściej od pozostałych wskazywały na brak uprawnień zawodowych (28%).
129 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 36. Bariery utrudniające znalezienie pracy a poziom wykształcenia respondentki Bariery utrudniające znalezienie pracy a poziom wykształcenia respondentki
35,1% 38,6% 26,3% 33,3%
22,3% 40,4% 33,0% 22,3%
29,0% 19,4% 41,9%
52,5% 42,5% 35,2% 30,6%
30,2%
25,6%
31,6%
33,0%
29,0%
29,6%
27,6% 27,1%
31,8% 16,3%
21,1% 35,1%
24,5% 24,5%
12,9% 25,8%
26,4% 24,7%
10,4%
19,4%
33,3%
42,6%
35,5%
22,9%
28,1% 27,6% 15,6%
21,7% 9,3% 14,7%
7,0% 22,8% 21,1%
13,8% 7,4% 19,1%
16,1% 9,7%
19,7% 17,9% 16,3%
9,4%
24,0%
10,5%
10,6%
19,4%
14,1%
8,3%
13,2%
19,3%
16,0%
9,7%
12,3%
9,4%
16,3%
8,8%
3,2%
6,5%
9,7%
7,3%
8,5%
5,3%
10,6%
6,5%
8,0%
24,5% 419,3%
35,7% 408,5%
24,6% 373,7%
24,5% 347,9%
25,8% 287%
27,4% 390%
Ogółem
45,0% 47,3% 50,4% 29,5%
Wyższe
Zasadnicze zawodowe
85,9% 43,8% 31,3% 32,8%
Średnie zawodowe i policealne
Podstawowe i gimnazjalne
Nieodpowiedni poziom wykształcenia Brak prawa jazdy Słaba znajomość języków obcych Brak ofert pracy Posiadanie dziecka, obowiązki macierzyńskie Nieodpowiedni wiek Brak doświadczenia zawodowego Mała atrakcyjność dostępnych ofert pracy Słaba obsługa komputera Brak uprawnień zawodowych Brak ofert pracy dla kobiet Zbyt długa przerwa w pracy zawodowej Nieodpowiedni kierunek wykształcenia Zły stan zdrowia Problemy z dojazdem (do pracy, w poszukiwaniu pracy) Pozostałe bariery Ogółem
Średnie ogólnokształcące
Poziom wykształcenia respondentki
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Przedmiotem analizy uczyniono również wpływ wieku respondentek na postrzeganie barier na rynku pracy.
130 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 37. Bariery utrudniające znalezienie pracy a wiek respondentki
Od 25 do 34 lat
Od 35 do 40 lat
Od 41 do 50 lat
Powyżej 50 lat
Nieodpowiedni poziom wykształcenia Brak prawa jazdy Słaba znajomość języków obcych Brak ofert pracy Posiadanie dziecka, obowiązki macierzyńskie Nieodpowiedni wiek Brak doświadczenia zawodowego Mała atrakcyjność dostępnych ofert pracy Słaba obsługa komputera Brak uprawnień zawodowych Brak ofert pracy dla kobiet Zbyt długa przerwa w pracy zawodowej Nieodpowiedni kierunek wykształcenia Zły stan zdrowia Problemy z dojazdem (do pracy, w poszukiwaniu pracy) Pozostałe bariery Ogółem
Od 18 do 24 lat
Wiek respondentki
Ogółem
Bariery utrudniające znalezienie pracy a wiek respondentki
58,3%
45,7%
52,9%
53,7%
56,8%
52,5%
48,5%
43,2%
44,1%
41,5%
34,1%
42,5%
33,0%
32,7%
42,6%
37,8%
34,1%
35,2%
26,2%
34,6%
32,4%
29,3%
28,4%
30,6%
41,7%
51,2%
23,5%
7,3%
1,1%
29,6%
5,8%
6,8%
17,6%
48,8%
72,7%
26,4%
38,8%
26,5%
22,1%
22,0%
9,1%
24,7%
29,1%
24,1%
19,1%
22,0%
17,0%
22,9%
6,8% 27,2% 23,3%
16,7% 14,2% 16,0%
26,5% 23,5% 10,3%
23,2% 14,6% 14,6%
31,8% 12,5% 14,8%
19,7% 17,9% 16,3%
2,9%
13,0%
22,1%
23,2%
14,8%
14,1%
7,8%
14,8%
13,2%
11,0%
13,6%
12,3%
1,9%
5,6%
8,8%
18,3%
19,3%
9,7%
8,7%
9,9%
5,9%
7,3%
5,7%
8,0%
28,16% 388,3%
27,16% 382,1%
30,88% 395,6%
28,05% 402,4%
23,86% 389,8%
27,44% 389,9%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Okazało się, że nieodpowiedni poziom wykształcenia jest powszechnie występującą trudnością, niezależnie od wieku badanych, podobnie zresztą jak brak prawa jazdy, który jednak najmniej doskwiera najstarszym (34% z nich w porównaniu z 42−49% w pozostałych grupach wiekowych). Na słabą znajomość języków obcych skarżyły się najczęściej badane w wieku 35−40 lat (43% z nich), natomiast posiadanie dziecka i obowiązki macierzyńskie to bariera
131 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
utrudniająca znalezienie pracy kobietom w wieku rozrodczym, a więc do 24 lat (42%) oraz od 25. do 34. roku życia (52%). Nieodpowiedni wiek to problem starszych respondentek, po 40. (49%) i po 50. roku życia (70%), natomiast młode praktycznie nie doświadczają tego typu barier. Dotkliwie odczuwają one za to brak doświadczenia zawodowego, a odsetek bezrobotnych wskazujących na tę kwestię maleje wraz z wiekiem (od 39% u najmłodszych do zaledwie 9% u osób powyżej 50. roku życia). Mała atrakcyjność ofert pracy to problem występujący najczęściej wśród najmłodszych, w wieku do 24 lat (29% z nich); podobnie jak brak uprawnień zawodowych (27%) i brak ofert pracy dla kobiet (23%). Starsze ankietowane z kolei gorzej sobie radzą z obsługą komputera (na barierę tę wskazało 32% najstarszych i zaledwie 7% najmłodszych), odczuwają też problemy zdrowotne (18−19% osób po 40. roku życia), a respondentki w średnim wieku: 35−40 i 40−50 lat mają zbyt długą przerwę w pracy zawodowej (22−23% z nich).
Ponieważ wśród wymienianych przez bezrobotne barier pojawiła się kwestia złego stanu zdrowia, zostały one zapytano, czy posiadają orzeczenie o niepełnosprawności. Okazało się, że posiada je jedna na trzynaście ankietowanych (8%), co prawdopodobnie istotnie ogranicza ich możliwości uzyskania zatrudnienia.
132 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 72. Czy posiada Pani orzeczenie o stopniu niepełnosprawności
Czy posiada Pani orzeczenie o stopniu niepełnosprawności? 7,6%
Tak Nie
92,4%
133 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
7. ROLA PRACY W SYSTEMIE WARTOŚCI Poprzednie rozdziały pozwoliły zapoznać się w pewnym stopniu z poglądami respondentek na temat rynku pracy, określić poziom ich mobilności i elastyczności zawodowej, a także zdefiniować główne bariery, jakich doświadczają ankietowane. Aby dotrzeć do źródeł opinii badanych na powyższe tematy, przeanalizowano system wartości bezrobotnych kobiet, tak aby poznać miejsce, jakie zajmuje w ich hierarchii wartości praca. Konieczne jest przypomnienie definicji operacyjnej wartości, która posłużyła badaczom podczas konceptualizacji problemu. Przyjęto założenie, zgodnie z definicją Clyde’a Kaya Kluckhohna, iż wartość
jest
„koncepcją
tego,
co
godne
pożądania,
wszystkim,
co
skupia
w sobie pragnienia i dążenia człowieka, co uważa się za ważne i istotne w życiu, na zdobyciu czego jednostce najbardziej zależy oraz czego się na co dzień poszukuje jako rzeczy cennej”11.
7.1. Hierarchia wartości respondentek i rola w niej pracy Bezrobotne kobiety zostały poproszone o wskazanie trzech, najważniejszych ich zdaniem, wartości w życiu. Za najistotniejszą uznały one zgodnie „zdrowie własne i rodziny” (86%), natomiast na drugim miejscu znalazło się „szczęście rodzinne” (41%). Kolejną pozycję zajmuje już „praca, posiadanie stałego zatrudnienia” (39%). Tak więc, choć praca zawodowa znalazła się pośród trzech najistotniejszych dla kobiet wartości, odgrywa ona mniejszą rolę niż sfery związane z rodziną i zdrowiem, a w szczególności z dziećmi. Świadczy o tym stosunkowo wysoka pozycja wartości, jaką jest „wykształcenie dzieci” (25%), które jednak jest podobnie istotne jak „bezpieczeństwo finansowe” (24%). Dopiero na dalszych pozycjach w rankingu znajduje się „zadowolenie z pracy, ciekawa praca” (16%), „szacunek innych ludzi” (15%) czy też „miłość, przyjaźń” (14%) oraz „wykształcenie i kwalifikacje zawodowe” (8%). Niewielka liczba badanych wskazała również na rolę wiary religijnej (4%). Respondentki zorientowane są więc bardziej na aktywność w sferze prywatnej; źródłem szczęścia będzie dla nich posiadanie szczęśliwej i zdrowej rodziny. Praca jest niewątpliwie ważna, niemniej jednak głównie jako sposób zapewnienia bezpieczeństwa finansowego, a nie
11
R. Doniec, Rodzina wielkiego miasta, Kraków 2001, s. 36.
134 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
satysfakcji zawodowej i prestiżu. Dla bezrobotnych liczy się również wykształcenie, ale przede wszystkim dzieci, a nie ich własne. Kobiety charakteryzuje więc raczej orientacja wspólnotowa – ważniejsze są cele rodziny niż indywidualny rozwój. Tabela 38. Najważniejsze wartości w życiu Proszę wskazać trzy najważniejsze wartości (rzeczy, stany, ideały), które uważa Pani za najbardziej istotne w Pani życiu Zdrowie własne i rodziny Szczęście rodzinne Praca, posiadanie stałego zatrudnienia Wykształcenie dziecka/dzieci Bezpieczeństwo finansowe Uczciwe życie Zadowolenie z pracy, ciekawa praca Szacunek innych ludzi Miłość, przyjaźń Wykształcenie i kwalifikacje zawodowe Wiara religijna Wolność głoszenia swoich poglądów Zdobycie dużych pieniędzy Życie pełne przygód i wrażeń, życie towarzyskie Uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym Inne wartości Ogółem
% 85,7% 41,0% 37,8% 25,0% 24,3% 24,1% 15,7% 14,5% 13,7% 8,2% 3,8% 2,0% 2,0% 1,0% ,6% ,4% 299,6%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Całkowicie nieistotne są dla ankietowanych te elementy, które wiążą się z indywidualnym rozwojem i bogaceniem się – respondentkom nie zależy na zdobyciu dużych pieniędzy (2%) ani nie odczuwają potrzeby życia pełnego przygód i wrażeń (1%). Nie przywiązują wagi do praw obywatelskich i aktywności społeczno-politycznej: wolność głoszenia swoich poglądów to ważna wartość dla 2% ankietowanych, a uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym dla 1% z nich.
135 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podsumowując, można zauważyć, iż badane doceniają raczej sam fakt posiadania zatrudnienia, jego stałość, niż zwracają uwagę na to, aby wykonywana przez nie praca była interesująca. Tezę tę zweryfikowano wprost, pytając respondentki, czym dla nich jest praca. Tabela 39. Czym jest dla Pani praca? Proszę powiedzieć, czym przede wszystkim jest dla Pani praca? % Jest niezbędna do zapewnienia środków utrzymania, podstawą egzystencji Pozwala być niezależną finansowo Daje możliwość kontaktu z ludźmi Warunkiem realizacji planów życiowych (np. założenia rodziny, zdobycia wykształcenia) Zapewnia w przyszłości emeryturę Umożliwia samorealizację w życiu zawodowym Umożliwia wyższy poziom życia Daje szacunek innych ludzi Jest odskocznią od życia codziennego Pozwala osiągnąć ważne miejsce w społeczeństwie Inne odpowiedzi Ogółem
63,0% 49,3% 43,5% 37,4% 34,2% 26,0% 17,3% 13,7% 8,0% 5,4% ,2% 298,0%
W świetle uzyskanych wyników rzuca się w oczy przede wszystkim kwestia finansów zdobywanych dzięki pracy: dwie trzecie kobiet stwierdziło, iż „jest ona niezbędna do zapewnienia środków utrzymania” (63%), a połowa, że „pozwala być niezależną finansowo” (49%). Niezwykle ważny jest również społeczny wymiar pracy, a więc możliwość utrzymywania kontaktu z ludźmi poprzez pracę (44%). Niewiele mniejszy odsetek bezrobotnych stwierdził, że dzięki pracy może realizować swoje plany życiowe (37%), uzyskać „w przyszłości emeryturę” (34%) i osiągnąć samorealizację w życiu zawodowym (26%). Najmniejsze znaczenie mają wymiary związane z prestiżem i awansem finansowym, a więc przekonania, że praca: „umożliwia wyższy poziom życia” (17%), „daje szacunek innych ludzi” (14%) lub też „pozwala osiągnąć ważne miejsce w społeczeństwie” (5%). Jednocześnie jest „odskocznią od życia codziennego” dla 8% ankietowanych. Na pierwszy plan wysuwają się więc trzy wymiary pracy: finansowy, społeczny oraz związany z bezpieczeństwem socjalnym.
136 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
7.2. Obowiązki domowe jako praca Jak wykazały powyższe analizy, praca zawodowa nie jest najważniejszą wartością w życiu kobiet i traktowana jest przede wszystkim utylitarnie, w mniejszym stopniu jako wartość autoteliczna. Aby w pełni scharakteryzować opinię bezrobotnych, spytano je również, jak postrzegają obowiązki domowe – czy są one traktowane jako praca? Wykres 73. Postrzeganie opieki nad osobami w najbliższej rodzinie i wykonywanie czynności domowych jako pracy
Postrzeganie opieki nad osobami w najbliższej rodzinie i wykonywanie czynności domowych jako pracy 100%
75,3%
72,2%
Wartoś ci
75%
Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć
50% 8,2% 13,1% 25% 4,8% 0,2%
5,4% 6,6%
13,5%
0,8%
0% Czy czynności domowe związane z prowadzeniem domu uznałaby Pani za pracę? Czy opiekę nad osobami w najbliższej rodzinie uznałaby Pani za pracę?
Okazało się, że przez przytłaczającą większość respondentek codzienne obowiązki domowe, takie jak: sprzątanie, gotowanie, zakupy, opieka nad dziećmi, są uznawane za pracę (88%), przy czym trzy czwarte z nich wyraża bardzo zdecydowane opinie w tym zakresie (75%).
137 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Na odmiennym stanowisku stoi zaledwie jedna na dziewięć badanych (11%), przy czym co czternasta wyraża zdecydowany sprzeciw wobec uznania czynności domowych za pracę (7%). Bardzo podobne opinie formułują ankietowane odnośnie do uznawania opieki nad osobami w najbliższej rodzinie za pracę. Cztery piąte (80%) bezrobotnych zgadza się z tym stwierdzeniem, częściej zdecydowanie (72%) niż umiarkowanie (8%), a jedna na pięć twierdzi, iż nie można tego uznać za pracę (19%).
Takie poglądy ankietowanych na obowiązki domowe i funkcje opiekuńcze uwarunkowane są prawdopodobnie sporą ilością czasu, jaki jest przez nie na to poświęcany. Po jednej czwartej kobiet przeznacza na związane z tym czynności do 2 godzin dziennie (25%) lub od 3 do 4 godzin dziennie (25%), a jedna ósma pracuje w ten sposób od 5 do 8 godzin dziennie (12%). W przypadku więcej niż co trzeciej badanej czas ten przekracza wymiar pełnego etatu (37%).
Wykres 74. Ilość czasu poświęcana na codzienne obowiązki domowe
Ile czasu dzienne poświęca Pani na codzienne obowiązki domowe (sprzątanie, gotowanie, zakupy, opieka nad dziećmi)? 0,4%
0,4%
25,4% 36,8%
Do 2 godzin dziennie Od 3 do 4 godzin dziennie Od 5 do 8 godzin dziennie Powyżej 8 godzin dziennie W ogóle nie zajmuję się obowiązkami domowymi Trudno powiedzieć
24,7% 12,3%
138 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Bezrobotne kobiety przeznaczają więc sporo czasu na zajmowanie się domem. Postanowiono również sprawdzić, jaki model funkcjonowania rodziny preferują kobiety. Respondentkom przedstawiono do wyboru cztery propozycje: modelu partnerskiego, mieszanego, odwróconego i tradycyjnego. Pierwszy z nich polega na dzieleniu obowiązków domowych z partnerem i poświęcaniu tyle samu czasu na pracę zawodową przez oboje partnerów. Drugi model charakteryzuje się większym zaangażowaniem mężczyzny w pracę zawodową, natomiast kobieta, pracując zawodowo, poświęca się jednocześnie prowadzeniu domu i wychowywaniu dzieci. Wykres 75. Którą z podanych poniżej sytuacji uważa Pani za najlepszą dla rodziny?
Którą z podanych poniżej sytuacji uważa Pani za najlepszą dla rodziny?
Trudno powiedzieć
0,8%
Mąż i żona mniej więcej tyle samo czasu przeznaczają na pracę zawodową, oboje w równym stopniu zajmują się domem i dziećmi (model partnerski)
47,3%
Zarówno mąż, jak i żona pracują zawodowo, mąż poświęca więcej czasu na pracę zawodową, natomiast żona - oprócz pracy zawodowej - zajmuje się prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci (model mieszany) Jedynie żona pracuje, zarabiając wystarczająco na zaspokojenie potrzeb rodziny a mąż zajmuje się prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci (model odwrócony) Jedynie mąż pracuje, zarabiając wystarczająco na zaspokojenie potrzeb rodziny a żona zajmuje się prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci (model tradycyjny)
31,4%
0,8%
19,7%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
Wartości
139 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W trzecim modelu to kobieta decyduje się na pracę zawodową, zarabiając wystarczająco, aby zaspokoić potrzeby rodziny, a mąż zajmuje się prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci. Z kolei model tradycyjny cechuje następujący podział: jedynie mąż pracuje, zarabiając wystarczająco, aby zaspokoić potrzeby rodziny, a żona zajmuje się prowadzeniem domu i wychowaniem dzieci.
Jak przedstawiono na powyższym wykresie, najczęściej za najbardziej korzystny model uznano model partnerski, który preferuje prawie połowa badanych (47%), natomiast jedna trzecia chciałaby funkcjonować w ramach modelu mieszanego (31%). Jedna na pięć kobiet uznała za atrakcyjny model tradycyjny (20%), a tylko pojedynczym respondentkom spodobał się model odwrócony (0,8%).
Wybór określonego modelu funkcjonowania rodziny jest uzależniony od wieku, wykształcenia, stanu cywilnego i liczby posiadanych przez respondentki dzieci. Biorąc pod uwagę wiek respondentek, można zauważyć, że model tradycyjny preferują najczęściej starsze kobiety, powyżej 40. roku życia (29−28% z nich), podczas gdy najmłodsze, do 24 lat lub 25−34 lat, wybierają raczej model mieszany (33−35% z nich) lub partnerski (50−48% z nich). Co ciekawe, jest również niezwykle popularny wśród bezrobotnych w wieku od 35. do 40. roku życia (62%), natomiast model odwrócony wybrały jedynie młodsze badane (3% osób do 34. roku życia). Wykształcenie wyraźnie determinuje poglądy ankietowanych, preferencje wobec modelu tradycyjnego maleją wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia − odpowiednio 31% wskazań wśród kobiet po szkole podstawowej i gimnazjum i zaledwie 7% pomiędzy absolwentkami uczelni wyższych). Jednocześnie wzrostowi poziomu edukacji respondentek towarzyszy zwiększenie odsetka kobiet, które za korzystny uznają model partnerski. W gronie absolwentek szkół podstawowych i gimnazjum preferuje go niespełna dwie piąte najsłabiej wyedukowanych (38%), natomiast wśród legitymujących się dyplomem wyższej uczelni jest ich niespełna trzy czwarte (71%). Rozwiązanie mieszane cieszy się z kolei największą popularnością pomiędzy absolwentkami szkół zawodowych, zarówno zasadniczych, jak i średnich i policealnych
140 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(po 35%), najrzadziej za to wybierają je ankietowane z wyższym wykształceniem (19%). Wariant odwrócony jest atrakcyjny dla 4% absolwentek liceów ogólnokształcących. Tabela 40. Preferowany model rodziny a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek Preferowany model rodziny a charakterysyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Liczba posiadanych dzieci
Ogółem
Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Więcej niż troje dzieci
1,1% ,8%
33,0% 35,2% 23,5% 25,6% 34,1% 31,4%
49,5% 47,5% 61,8% 45,1% 35,2% 47,3%
30,7%
,5%
30,7%
17,8% 8,8%
3,5%
10,6%
Ogółem
1,9% ,6%
15,5% 14,8% 14,7% 29,3% 28,4% 19,7%
Trudno powiedzieć
Model partnerski
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Model mieszany
Ogółem Poziom wykształcenia
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Model tradycyjny Wiek
Model odwrócony
Preferowany model rodziny
1,1% ,8%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
37,5%
,5%
100,0%
34,9% 26,3%
46,5% 59,6%
,8% 1,8%
100,0% 100,0%
35,1%
53,2%
1,1%
100,0%
1,9%
6,5% 19,7% 17,7% 20,4%
3,2% ,8% 1,5%
19,4% 31,4% 30,3% 32,6%
71,0% 47,3% 49,5% 46,4%
,8% 1,0% ,6%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
21,5%
,8%
30,6%
46,3%
,8%
100,0%
19,6% 15,0% 17,1% 19,9% 21,3% 32,7% 19,7%
,8% ,9% ,8% ,7%
31,2% 26,2% 33,3% 31,8% 36,1% 30,9% 31,4%
47,6% 57,0% 47,3% 47,0% 42,6% 34,5% 47,3%
,8% ,9% 1,6% ,7%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
1,8% ,8%
,8%
141 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Stan cywilny nie determinuje w silny sposób poglądów bezrobotnych kobiet na ten temat, choć można zauważyć, że panny nieznacznie rzadziej uważają za korzystny model tradycyjny (18% z nich) i jednocześnie najczęściej cenią partnerstwo (50%). Mężatki oraz rozwiedzione, w separacji lub wdowy mają generalnie podobne poglądy − różnice w ich preferencjach nie przekraczają 2%.
Bardziej wyraźny wpływ na poglądy respondentek ma liczba posiadanych dzieci. Wraz ze wzrostem liczby dzieci systematycznie rośnie odsetek badanych, które zgłaszają akces do modelu tradycyjnego. Uznaje go za atrakcyjny zaledwie 15% bezdzietnych i ponad dwa razy więcej, więc 33% kobiet posiadających więcej niż trójkę dzieci. Rozwiązanie partnerskie należy do najbardziej cenionych w gronie bezdzietnych (57%), ankietowane z jednym lub dwójką dzieci preferują go mniej często (47% z nich), natomiast matki trójki (43%) lub większej liczby dzieci (35%) – zdecydowanie rzadziej. Model mieszany to wariant uznany za korzystny najczęściej przez kobiety z trójką (36%) lub jednym dzieckiem (33%).
142 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
8. ANALIZA SKALI ZJAWISKA DYSKRYMINACJI KOBIET NA LOKALNYM RYNKU PRACY W niniejszej analizie wielokrotnie przewijał się wątek dyskryminacji kobiet na rynku pracy. Zagadnieniu temu poświęcono ponadto dodatkowy blok pytań w kwestionariuszu, który obejmował takie problemy badawcze, jak: ogólna ocena szans kobiet na rynku pracy w porównaniu z mężczyznami, szanse kobiet na rynku pracy na znalezienie pracy, awans, założenie własnej firmy, zajmowanie stanowiska kierowniczego, wyższe zarobki czy też karierę zawodową, doświadczenia dyskryminacji kobiet na rynku pracy, preferowane role kobiet w życiu zawodowym i osobistym.
8.1. Szanse kobiet w porównaniu z mężczyznami Opinie bezrobotnych kobiet na temat ich szans na rynku pracy w porównaniu z mężczyznami są pesymistyczne. Prawie trzy czwarte (70%) badanych twierdzi, że ich możliwości są raczej mniejsze (18%), mniejsze (45%) bądź nawet zdecydowanie mniejsze (8%). Jedna na sześć ankietowanych wyraża opinię neutralną, twierdząc, iż szanse są takie same (16%),
a
co
dziewiąta
widzi
je
jako
zdecydowanie
większe,
większe
lub
raczej
większe (11%).
143 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 76. Ogólne szanse kobiet na rynku pracy
Czy, w porównaniu z mężczyznami, szanse kobiet na znalezienie pracy w tutejszym powiecie są: 2,2%
0,2% 8,3%
8,0%
2,4%
16,1%
44,5%
18,3%
Zdecydowanie większe Większe Raczej większe Takie same Raczej mniejsze Mniejsze Zdecydowanie mniejsze Trudno powiedzieć
Powyższy pesymizm jest widoczny także w analizie szczegółowych aspektów szans kobiet na rynku pracy.
Zdecydowanie najgorzej oceniane są możliwości w zakresie zrobienia kariery politycznej, zdobycia nowego miejsca pracy oraz wyższych zarobków – prawie trzy czwarte respondentek twierdzi, że ich perspektywy są gorsze (odpowiednio 74% i po 72%). Bezrobotne widzą także, iż są bardziej zagrożone utratą pracy (58%). Mniejsze szanse kobiet na awans na kierownicze stanowiska dostrzega prawie połowa (48%), a jedna trzecia stoi na stanowisku, iż mają równe szanse z mężczyznami (36%). Prawdopodobieństwo zrobienia kariery zawodowej jest mniejsze zdaniem więcej niż dwóch piątych respondentek (42%) i podobnie jak to miało miejsce w poprzednim przypadku, jedna trzecia dostrzega równość szans kobiet i mężczyzn w tym zakresie (36%).
144 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Respondentki cechuje też duży optymizm przy analizie możliwości prowadzenia z sukcesem własnej firmy przez kobiety: ponad połowa twierdzi, że mają równe szanse (59%) i tylko więcej niż jedna czwarta ocenia je jako mniejsze (27%), a co dwudziesta piąta – większe niż szanse mężczyzn (4%). Tabela 41. Szanse kobiet w porównaniu z mężczyznami w powiecie
Mają równe szanse
Mają mniejsze szanse
Trudno powiedzieć
Ogółem
Znalezienie nowej pracy Prowadzenie z powodzeniem własnej firmy Utratę pracy Zrobienie kariery zawodowej Awansowanie na stanowiska kierownicze Uzyskiwanie wyższych zarobków Zrobienie kariery politycznej
Mają większe szanse
Szanse kobiet w porównaniu z mężczyznami w powiecie
6,4%
19,5%
72,2%
2,0%
100,0%
3,8%
58,8%
27,4%
9,9%
100,0%
57,5% 16,1%
26,6% 36,4%
8,9% 42,1%
7,0% 5,4%
100,0% 100,0%
10,7%
36,4%
48,1%
4,8%
100,0%
3,2%
20,5%
71,6%
4,8%
100,0%
1,2%
17,9%
74,4%
6,6%
100,0%
Przekonanie o większym możliwościach kobiet pojawia się ponadto w przypadku oceny szans zrobienia kariery zawodowej (16% wskazań), awansowania na stanowiska kierownicze (11%) znalezienia nowej pracy (6%) oraz – marginalnie – w przypadku uzyskiwania wyższych zarobków (3%). Syntetyczną miarą opinii na temat szans kobiet na rynku pracy jest indeks szans, który został zbudowany na podstawie zsumowanych wartości przypisanych wszystkim odpowiedziom. Respondentki mogły wskazać: 1 – „mniejsze szanse”, 2 – „równe szanse”, 3 – „większe szanse”, przy czym odpowiedziom „trudno powiedzieć” przypisano wartość zero. W przypadku pytania o utratę pracy („Szanse kobiet, w porównaniu z mężczyznami, na utratę pracy”) powyższa skala została odwrócona. Tak skonstruowany indeks przyjmował wartości od
145 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
7 do 21 i został skategoryzowany w trzech poziomach – do 11: „Szanse mniejsze od mężczyzn”, 12−16: „Szanse równe mężczyznom”, 17−21: „Szanse większe od mężczyzn”. Okazało się, że prawie trzy czwarte kobiet jest przekonanych, iż mają mniejsze szanse (71%), a ponad jedna czwarta (28%) uznała, że są one zaledwie równe. Absolutny margines stanowiły odpowiedzi świadczące o tym, iż kobiety znajdują się w lepszej sytuacji (0,4%). Wykres 77. Szanse kobiet na rynku pracy – indeks szans
Indeks szans kobiet na rynku pracy 0,4%
Mają mniejsze szanse Mają równe szanse Mają większe szanse
28,2%
71,4%
Gdy skonfrontować opinie kobiet z różnych grup wiekowych, to widać, że najwyższym poziomem optymizmu charakteryzują się osoby dosyć młode, do 24. roku życia. Jedna trzecia z nich jest przekonana o równości szans w stosunku do mężczyzn (31%), a odsetek stojących na takim stanowisku systematycznie maleją wraz z wiekiem, by zmniejszyć się do niespełna jednej czwartej kobiet powyżej 50. roku życia (23%). Równolegle odsetki przekonanych o mniejszych szansach płci pięknej rosną wraz z wiekiem od poziomu 69% wśród najmłodszych, do 24 lat do 76% pomiędzy badanymi powyżej 50 lat.
146 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 42. Indeks szans kobiet na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Poziom wykształcenia
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Posiadanie dzieci Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Tak Nie
68,9% 67,3% 72,1% 76,8% 76,1% 71,4%
31,1% 32,1% 27,9% 23,2% 22,7% 28,2%
1,1% ,4%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
70,3%
29,2%
,5%
100,0%
65,1% 68,4%
34,1% 31,6%
,8%
100,0% 100,0%
77,7%
22,3%
90,3% 71,4% 69,7% 72,9%
9,7% 28,2% 29,8% 27,1%
,4% ,5%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
71,1%
28,1%
,8%
100,0%
71,2% 69,9% 76,6% 71,4%
28,4% 29,5% 23,4% 28,2%
,4% ,5%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Mają większe szanse
Mają równe szanse
Wiek
Mają mniejsze szanse
Indeks szans kobiet na rynku pracy
Ogółem
Indeks szans kobiet na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
,6%
100,0%
,4%
Wykształcenie również wpływa na postrzeganie sytuacji kobiet, choć obserwowane zależności nie są tak wyraźne. O gorszej pozycji kobiet są przekonane prawie wszystkie absolwentki wyższych uczelni (90%), ponad trzy czwarte bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym (77%) i niespełna dwie trzecie wyedukowanych w szkołach
147 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
zasadniczych zawodowych (65%). Te ostatnie najczęściej podzielają jednocześnie opinię na temat równych szans kobiet (34% z nich), podobnie jak absolwentki liceów ogólnokształcących (32%).
Stan cywilny wpływa na poglądy respondentek w niewielkim stopniu i tylko nieznacznie większa liczba mężatek (73%) niż panien (70%) twierdzi, że kobiety mają mniejsze szanse. Bardziej wyraźna jest za to korelacja pomiędzy oceną szans kobiet na rynku a posiadaniem potomstwa. Respondentki będące matkami charakteryzują się większym optymizmem i rzadziej są przekonane o gorszej pozycji kobiety (70% wskazań) niż bezdzietne (77% wskazań) i jednocześnie częściej podzielają opinię na temat równych szans kobiet (30% z nich w porównaniu z 23% u bezdzietnych).
8.2. Dyskryminacja kobiet na lokalnym rynku pracy Aby w pełni oszacować skalę dyskryminacji na lokalnym rynku pracy, postanowiono spytać respondentki wprost, czy spotkały się – osobiście bądź tylko słyszały – z konkretnymi przejawami nierównego traktowania.
148 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 43. Skala dyskryminacji na rynku pracy
4,5%
65,7%
100,0%
32,9%
17,3%
49,8%
100,0%
11,6%
6,3%
81,9%
,2%
100,0%
14,1%
23,2%
62,2%
,4%
100,0%
9,1%
13,8%
76,9%
,2%
100,0%
10,9%
37,6%
51,3%
,2%
100,0%
4,9%
18,5%
76,5%
,2%
100,0%
6,6%
20,1%
73,2%
,2%
100,0%
3,5%
9,5%
86,6%
,4%
100,0%
2,1%
13,6%
83,6%
,8%
100,0%
Ogółem
Nie
29,8%
Trudno powiedzieć
Tak, któraś z moich znajomych, rodziny
Oferty pracy były dostępne tylko dla mężczyzn Pracodawca zadawał pytania osobiste na rozmowie kwalifikacyjnej (np. dotyczące ciąży, dzieci, zamążpójścia) Nastąpiła odmowa przyjęcia do pracy ze względu na płeć Kobiety otrzymały niższe wynagrodzenie za pracę na takim samym stanowisku jak mężczyźni Nie przestrzegano przepisów o ochronie pracy kobiet w ciąży (np. brak przeniesienia do innej pracy) Utrudniano kobietom powrót do pracy po urlopie macierzyńskim, wychowawczym Nie przestrzegano przepisów o uprawnieniach przysługujących kobietom w związku z wychowaniem dzieci (np. nieudzielenie urlopu wychowawczego) Zwalniano kobiety w pierwszej kolejności Pomijano kobiety w awansach na kierownicze stanowiska Molestowano seksualne kobiety w miejscu pracy (np. niechciane zaczepki, gesty, komentarze)
Tak, ja osobiście
Proszę powiedzieć, czy kiedykolwiek Pani lub któraś z kobiet z Pani rodziny/ znajomych spotkała się z następującymi sytuacjami?
Jak wynika z powyżej tabeli, kobiety doświadczyły same bądź też usłyszały od znajomych o wszystkich wymienionych przejawach dyskryminacji. Stosunkowo najczęściej spotkały się z zadawaniem pytań osobistych podczas rozmowy kwalifikacyjnej (33%), ograniczoną dostępnością ofert pracy (30%) oraz nierównym wynagradzaniem kobiet na takim samym stanowisku jak mężczyźni (14%). Jedna na osiem respondentek doświadczyła odmowy przyjęcia do pracy ze względu na płeć (12%), a co dziewiąta − utrudnień przy powrocie do pracy
149 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
po urlopie macierzyńskim lub wychowawczym (11%). Rzadziej zdarzało się, aby nie przestrzegano przepisów o ochronie pracy kobiet w ciąży (9%), zwalniano kobiety w pierwszej kolejności (7%) lub też nie przestrzegano przepisów przysługujących kobietom w związku z wychowaniem dzieci (5%) i pomijano je w awansach (4%).
Z kolei jeśli chodzi o przejawy dyskryminacji, o których badane jedynie słyszały, to związane są one z macierzyństwem i polegają na utrudnieniach po powrocie do pracy (38%) oraz nieprzestrzeganiu przepisów odnośnie do wychowywania dzieci (18%), dyskryminacji płacowej kobiet (23%) i ich zwalnianiu w pierwszej kolejności (20%). Respondentki słyszały również o zadawaniu pytań osobistych podczas rozmowy kwalifikacyjnej (17%), nieprzestrzeganiu przepisów o ochronie kobiet w ciąży (14%).
Warto podkreślić, iż molestowanie seksualne bardzo rzadko pojawiało się w osobistych doświadczeniach respondentek (2%), za to nieco więcej wie o nim z drugiej ręki (14%). Podobną sytuację zaobserwować można, analizując kwestię utrudnień w powrocie do pracy po urlopie macierzyńskim (odpowiednio 38% i 11% wskazań) czy też nieprzestrzegania przepisów związanych z wychowywania dzieci (19 i 5% wskazań).
Ciekawe wyniki można zaobserwować, sumując wszystkie akty dyskryminacji, jakich doświadczyły osobiście respondentki. Okazuje się, iż ponad połowa spotkała się z co najmniej jednym incydentem dyskryminacji ze względu na płeć (59%), a tylko dwie piąte badanych nie ma takich
osobistych
doświadczeń
(40%).
Jedna
na
cztery
kobiety
spotkała
się
z jednym aspektem szykanowania (26%), co siódma – z dwoma (15%), a co dziewiąta – z trzema (11%). Więcej niż trzy rodzaje dyskryminacji dotyczyły 7% ankietowanych.
150 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 78. Liczba osobiście doświadczonych aktów dyskryminacji
Liczba osobiście doświadczonych aktów dyskryminacji ze względu na płeć 6,8%
11,1% 40,6%
15,3%
Brak dyskryminacji Jeden przejaw dyskryminacji Dwa przejawy dyskryminacji Trzy przejawy dyskryminacji Więcej niż trzy przejawy dyskryminacji
26,2%
Postanowiono również sprawdzić, które respondentki najczęściej doświadczały przejawów dyskryminacji ze względu na płeć. Przeanalizowano ich wiek, wykształcenie, stan cywilny i liczbę posiadanych dzieci. Okazało się, że z przejawami gorszego traktowania spotkały się najczęściej bezrobotne w wieku 41−50 lat (67% z nich) oraz 25−34 lat (64%), natomiast najrzadziej takie przeżycia miały najmłodsze, do 24 lat (44%). Można przypuszczać, że wyniki związane są z faktem, iż najmłodszych kobiet, zazwyczaj nie posiadających jeszcze dzieci, nie dotknęły jeszcze problemy związane z ciążą, macierzyństwem i powrotem do pracy po urodzeniu dziecka.
Dyskryminacji częściej doświadczały, lub też po prostu częściej ją dostrzegały, bezrobotne z wykształceniem średnim zawodowym lub policealnym (66%), lub też wyższym (64%), rzadziej absolwentki liceów ogólnokształcących (55%) lub szkół podstawowych i gimnazjów (56%). Tak więc doznawanie dyskryminacji nie jest silnie uzależnione od wykształcenia respondentek.
151 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Widoczny jest za to wpływ stanu cywilnego, gorsze traktowanie spotyka raczej mężatki (61%), rozwiedzione, w separacji lub wdowy (65%) i tylko nieco ponad połowę panien (55%). Tabela 44. Doświadczenie bezpośredniej dyskryminacji na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Poziom
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Liczba posiadanych dzieci
Ogółem
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Brak dzieci Jedno dziecko Dwoje dzieci Troje dzieci Czworo dzieci Więcej niż czworo dzieci
Nie
Wiek
Tak
Doświadczenie bezpośredniej dyskryminacji na rynku pracy
Ogółem
Doświadczenie bezpośredniej dyskryminacji na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
44,7% 64,2% 57,4% 67,1% 62,5% 59,4%
55,3% 35,8% 42,6% 32,9% 37,5% 40,6%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
56,3%
43,8%
100,0%
60,5% 54,4%
39,5% 45,6%
100,0% 100,0%
66,0%
34,0%
100,0%
64,5% 59,4% 54,5% 61,3%
35,5% 40,6% 45,5% 38,7%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
65,3%
34,7%
100,0%
59,6% 53,3% 61,2% 56,3% 70,5% 61,5% 65,5% 59,4%
40,4% 46,7% 38,8% 43,7% 29,5% 38,5% 34,5% 40,6%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
152 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Doświadczenie bezpośredniej dyskryminacji dotknęło niespełna trzech czwartych kobiet z trójką dzieci (71%), dwóch trzecich badanych z więcej niż czwórką dzieci (66%) i tylko nieco ponad połowy bezdzietnych (53%).
8.3. Postrzeganie roli kobiety w kontekście rynku pracy Bezrobotne zapytano również o ich poglądy na temat roli kobiet na rynku pracy oraz o łączenie ról rodzinnych i zawodowych. Głębiej przebadano również kwestię podziału obowiązków między mężczyzn i kobiety oraz funkcjonowania zawodowego kobiet, także w kontekście sprawowania funkcji kierowniczych. Opinie respondentek zebrano w poniższej tabeli.
Rozpatrując łącznie przedstawione wyniki, poprzez dokonanie zsumowania odpowiedzi „zdecydowanie nie”, „nie”, „raczej nie” oraz „zdecydowanie tak”, „tak” i „raczej tak”, zauważyć można szereg prawidłowości. Większość badanych stoi na stanowisku, że kobiety są równie skuteczne w pełnieniu funkcji kierowniczych jak mężczyźni (88%), a także wyraża przekonanie o częstszym bezrobociu kobiet niż mężczyzn (81%), co jest zresztą zgodne z realną sytuacją na rynku pracy12. Trzy czwarte bezrobotnych uważa, iż kobiety bardziej angażują się w życie prywatne niż zawodowe (76%), a niespełna dwie trzecie, że są one mniej dyspozycyjne (60%). Mniej rozpowszechnione jest przekonanie na temat prowadzenia domu i związanej z nim satysfakcji, która może być równa zadowoleniu z pracy zarobkowej (56%). O 5% mniej badanych twierdzi, że większość kobiet woli prowadzić dom i wychowywać dzieci, niż pracować zawodowo (51%).
12
Udział kobiet w strukturze bezrobotnych w Bytomiu na 30 listopada 2011 r.
wynosi 57,6%. Informacja o sytuacji na rynku pracy w województwie śląskim według stanu na 30 listopada 2011 r., Dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy, http://www.wupkatowice.pl/badania_i_analizy/sytuacja_na_wojewdzkim_rynku_pracy)
z
grudnia 2011 r. 153 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
20
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 45. Postrzeganie roli kobiety na rynku pracy
Nie
Raczej nie
Trudno powiedzieć
Raczej tak
Tak
Zdecydowanie tak
Ogółem
Kobiety znacznie częściej są bezrobotne niż mężczyźni Kobiety bardziej angażują się w życie prywatne niż zawodowe Prowadzenie domu może dać kobiecie tyle samo zadowolenia, co praca zarobkowa Kobiety jako pracownicy są mniej dyspozycyjne niż mężczyźni, ponieważ biorą urlopy macierzyńskie, wychowawcze, opiekuńcze Mężczyzna powinien zajmować się zarabianiem pieniędzy, a kobieta powinna troszczyć się o dom i dzieci Kobiety pracują zawodowo, ale większość z nich wolałaby prowadzić dom i wychowywać dzieci Kobiety pełniące stanowiska kierownicze są równie skuteczne jak mężczyźni Kobiety jako pracownicy są bardziej kłopotliwe dla pracodawców, gdyż bardziej niż mężczyzn chroni je kodeks pracy
Zdecydowanie nie
Postrzeganie roli kobiety na rynku pracy
,4%
5,8%
10,7%
1,8%
23,9%
50,9%
6,6%
100,0%
8,0%
12,5%
3,2%
19,7%
51,1%
5,6%
100,0%
1,0%
20,9%
19,7%
2,4%
15,5%
38,6%
2,0%
100,0%
1,6%
23,3%
12,9%
2,0%
17,3%
40,4%
2,6%
100,0%
4,4%
31,0%
15,5%
1,0%
10,3%
32,6%
5,2%
100,0%
1,4%
21,1%
21,3%
4,8%
16,7%
32,4%
2,4%
100,0%
4,2%
3,2%
4,4%
11,7%
64,8%
11,7%
100,0%
30,0%
18,3%
11,5%
15,1%
22,7%
,6%
100,0%
1,8%
Do najmniej rozpowszechnionych przekonań należą te przypisujące mężczyznom pracę zawodową, a kobiecie – rolę rodzinną, związaną z domem (48%) oraz mówiące o większej ochronie kobiet przez kodeks pracy (38%). W celu dokonania klasyfikacji uzyskanych wyników zastosowano wielowymiarową technikę analityczną, zwaną hierarchiczną analizą skupień. Wyodrębniono na jej podstawie jednorodne w poglądach grupy respondentek, których przekonania można określić jako: tradycyjne, umiarkowane i nowoczesne.
154 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jak przedstawia kolejny wykres, wśród ankietowanych najbardziej rozpowszechnione są poglądy tradycyjne, wskazane przez dwie piąte respondentek (40%), więcej niż co trzecia charakteryzuje się dosyć umiarkowanymi przekonaniami (37%), a jedna na cztery reprezentuje nowoczesne spojrzenia na pozycję kobiety na rynku pracy (24%). Wykres 79. Postrzeganie roli kobiety na rynku pracy – indeks postaw
Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy
23,7% 39,6%
Tradycyjne Umiarkowane Nowoczesne
36,8%
Na poniższym wykresie scharakteryzowano dokładnie poglądy respondentek z poszczególnych grup. W tym celu obliczono średnią z odpowiedzi na każde z pytań wskaźnikowych, a odpowiedzi udzielano w skali od 1 do 7, gdzie: 1 oznacza „zdecydowanie nie”, 2 oznacza „nie”, 3 oznacza „raczej nie”, 4 oznacza „trudno powiedzieć”, 5 oznacza „raczej tak”, 6 oznacza „tak”, 7 oznacza „zdecydowanie tak”.
155 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Respondentki o poglądach tradycyjnych charakteryzowały się najwyższym poziomem akceptacji dla wszystkich przedstawionych stwierdzeń, przy czym w największym stopniu akceptowały tradycyjny podział ról w rodzinie polegający na tym, iż mężczyzna zajmuje się zarabianiem pieniędzy, a kobieta ma troszczyć się o dom i dzieci (średnia równa 5,7, co sytuuje tę odpowiedź pomiędzy 5 „raczej tak” a 6 – „tak”). Równie zgodnie bezrobotne podchodzą do stwierdzeń na temat większych preferencji kobiet dla prowadzenia domu niż pracy zawodowej (średnia równa 5,6), większego ich zaangażowania w życie prywatne (5,5), a także częstszego bezrobocia kobiet (5,5). Co ciekawe, nawet tradycjonalistki uznają równą skuteczność kobiet jako kierowniczek (5,5), natomiast mniej przychylnie traktują one stwierdzenie o tym, że płeć piękna jest kłopotliwa dla pracodawcy (średnia równa 4,4 co sytuuje ją pomiędzy 4 „trudno powiedzieć” a 5 – „raczej tak”). Przekonanie o tym, że kobiety dobrze radzą sobie jako kierowniczki jest zresztą podzielane w podobnym stopniu przez przedstawicielki pozostałych grup, o poglądach umiarkowanych (średnia równa 5,9) i nowoczesnych (5,6). Ankietowane o orientacji umiarkowanej wyraźnie rzadziej od tradycjonalistek wyrażają przekonanie o równym zadowoleniu z prowadzenia domu, jak z pracy zarobkowej (średnia równa 4,1, co oznacza „trudno powiedzieć”), mniejszej dyspozycyjności kobiet (4,2), a także „raczej nie” zgadzają się ze stwierdzeniem, że mężczyzna powinien się zajmować zarabianiem pieniędzy, a kobieta prowadzić dom (3,1), lub też kobiety wolałyby prowadzić dom i wychowywać dzieci (3,5). Umiarkowany sprzeciw budzi również stwierdzenie na temat większej uciążliwości kobiet dla pracodawców (3,4), natomiast badane ze wszystkich grup zgodnie postrzegają problem większego bezrobocia kobiet (5,0). Respondentki o poglądach nowoczesnych jeszcze bardziej sceptycznie odnoszą się do wszystkich zaprezentowanych tu stwierdzeń, zgadzając się jedynie wyraźnie z częstszym bezrobociem kobiet i ich umiejętnościami kierowniczymi (średnie równie odpowiednio 5,1 i 5,6). W przypadku pozostałych opinii najbardziej akceptują one tezę o większym zaangażowaniu kobiet w życie prywatne niż zawodowe (4,5) oraz mniejszej dyspozycyjności kobiet (3,7), a największą niechęć budzi przekonanie przypisujące mężczyznom sferę zawodową, a kobietom domową (średnia równa 2,5, co sytuuje się pomiędzy „nie” a „raczej nie”).
156 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 80. Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy (wartości średnie)
Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy (wartości średnie) Kobiety jako pracownicy są bardziej kłopotliwe dla pracodawców, gdyż bardziej niż mężczyzn chroni je kodeks pracy
3.4A A A
3.3
A
4.4 5.5 5.6
Kobiety pełniące stanowiska kierownicze są równie skuteczne jak mężczyźni
A A AA 5.9
3.5 2.9A
Kobiety pracują zawodowo, ale większość z nich wolałaby prowadzić dom i wychowywać dzieci
2.5 A
Mężczyzna powinien zajmować się zarabianiem pieniędzy, a kobieta powinna troszczyć się o dom i dzieci Kobiety jako pracownicy są mniej dyspozycyjne niż mężczyźni, ponieważ biorą urlopy macierzyńskie, wychowawcze, opiekuńcze
A
A
A
A 3.1A
5.6
A
4.2 A AA A 3.7
4.1 A AA A
Prowadzenie domu może dać kobiecie tyle samo zadowolenia, co praca zarobkowa
3.6
Kobiety bardziej angażują się w życie prywatne niż zawodowe
5.7
5.0 5.0
5.1 A
5.5 A A
4.5
Kobiety znacznie częściej są bezrobotne niż mężczyźni
5.0
1.0
2.0
3.0
4.0
A A A A 5.5 5.1 5.0
6.0
7.0
Wartości średnie Wartości określono na skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza "Zdecydowanie nie", 2 - "Nie", 3 - "Raczej nie", 4 - "Trudno powiedzieć", 5 - "Raczej tak", 6 - "Tak", 7 - "Zdecydowanie tak".
Typologia respondentek A Tradycyjne A Umiarkowane A Nowoczesne A Ogółem
Warto sprawdzić, jak poglądy respondentek na rolę kobiet korelują ze zmiennymi społeczno-demograficznymi.
Przeanalizowano
wpływ
szeregu
zmiennych,
takich
jak:
wykształcenie, wiek, stan cywilny respondentek oraz posiadanie dzieci.
157 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 46. Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem Stan cywilny
Ogółem Posiadanie dzieci Ogółem
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa Tak Nie
Nowoczesne
Ogółem Poziom wykształcenia
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Umiarkowane
Wiek
Tradycyjne
Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy
Ogółem
Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
33,0% 29,6% 41,2% 47,6% 56,8% 39,6%
42,7% 43,8% 35,3% 31,7% 22,7% 36,8%
24,3% 26,5% 23,5% 20,7% 20,5% 23,7%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
62,0%
21,9%
16,1%
100,0%
41,1% 21,1%
31,0% 42,1%
27,9% 36,8%
100,0% 100,0%
16,0%
57,4%
26,6%
100,0%
39,6% 35,9% 38,1%
80,6% 36,8% 39,9% 39,8%
19,4% 23,7% 24,2% 22,1%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
48,8%
25,6%
25,6%
100,0%
39,8% 42,9% 27,1% 39,6%
36,4% 32,3% 53,3% 36,8%
23,8% 24,7% 19,6% 23,7%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Analizując wpływ wieku i wykształcenia na poglądy respondentek, można zauważyć pewne prawidłowości. Wraz ze wzrostem wieku respondentek rośnie również odsetek kobiet wyrażających poglądy tradycyjne. W grupie w wieku do 34 lat około jednej trzeciej kobiet (33−30%) charakteryzuje się konserwatywnym sposobem myślenia, podczas gdy wśród najstarszych jest ich ponad połowa
158 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(57%). Z kolei poglądy nowoczesne są bardziej rozpowszechnione wśród kobiet do 40. roku życia (24−27%), a wśród starszych podziela je jedna piąta (21%). Generalnie jednak najbardziej popularne są poglądy umiarkowane, przy czym odsetki kobiet tej orientacji maleją wraz z wiekiem (od 43−44% wśród młodych, do 34 lat do 23% pomiędzy najstarszymi, powyżej 50 lat).
Tradycyjnym poglądom na rolę kobiety na rynku pracy sprzyjają niskie poziomy wykształcenia. Przekonania
tego
typu
są
najbardziej
rozpowszechnione
wśród
absolwentek
szkół
podstawowych i gimnazjów (62%), a w ogóle nie występują w grupie kobiet z dyplomem wyższej uczelni (0%). W tej grupie najbardziej rozpowszechnione są poglądy umiarkowane (80%), a odsetki preferujących je badanych systematycznie maleją wraz ze spadkiem poziomu wykształcenia, by u najniższej wykształconych stanowić zaledwie jedną piątą (22%). Nowoczesność nie jest natomiast uwarunkowana wykształceniem w sposób liniowy – wskazują na nią najczęściej kobiety z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (37%) oraz zawodowym na poziomie zasadniczym (28%) i średnim (27%). Poglądy panien i mężatek są podobne do siebie i zbliżone do ogółu, natomiast rozwiedzione, w separacji lub wdowy częściej charakteryzują się tradycjonalizmem (49% z nich) w porównaniu z ponad jedną trzecią panien i mężatek (36−38%) i rzadziej bywają umiarkowane i nowoczesne (po 26% z nich).
Posiadanie dziecka sprzyja tradycjonalizmowi, gdyż preferuje go ponad dwie piąte matek (43%) i tylko więcej niż co czwarta z bezdzietnych (27%), a także – choć w mniejszym stopniu − poglądom nowoczesnym. Orientację tę reprezentuje 25% matek i 20% bezdzietnych. Te ostatnie najczęściej charakteryzują się umiarkowaniem (53% z nich).
Warto również poznać, na ile poglądy respondentek przekładają się na konkretne decyzje życiowe, takie jak zainteresowanie podjęciem zatrudnienia. Problematyka ta zostanie szczegółowo omówiona w kolejnym rozdziale poświęconym metodom poszukiwania pracy stosowanym przez kobiety.
159 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9. METODY POSZUKIWANIA PRACY STOSOWANE PRZEZ BEZROBOTNE KOBIETY 9.1. Zainteresowanie podjęciem pracy Zgodnie z ustawową definicją osoby bezrobotne zobowiązane są do aktywnego poszukiwania pracy. Odpowiedź na pytanie, jak wygląda w rzeczywistości zainteresowanie podjęciem zatrudnienia, przedstawiono na kolejnym wykresie.
Wykres 81. Aktualne zainteresowanie podjęciem pracy
Czy jest Pani aktualnie zainteresowana podjęciem pracy?
Tak Nie
21,9%
78,1%
W rzeczywistości pracę podjąć chce prawie osiem dziesiątych badanych (78%), a jedna piąta nie jest tym zainteresowana (22%). Bezrobotnym kobietom, które zadeklarowały niechęć wobec podjęcia pracy, zadano pytanie, jakie są tego przyczyny. Głównymi powodem okazała się ciąża i obowiązki związane z opieką nad dzieckiem, który to problem wskazało dwie trzecie respondentek (66%). Daleko mniejsze znaczenie ma zły stan zdrowia (16%), zajmowanie się domem (5%) lub też opieka nad innymi
160 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
członkami rodziny (4%). Taki sam odsetek ankietowanych utracił wiarę w możliwość znalezienia pracy (4%), a jedna na trzydzieści badanych nie poszukiwała pracy, gdyż planowała wyjazd zagraniczny (3%). Inne powody, takie jak: kontynuacja nauki, zamiar podjęcia działalności gospodarczej, zamiar przejścia na rentę, emeryturę, brak konieczności pracy, praca dorywcza czy też po prostu brak chęci do pracy, stanowiły nie więcej niż 2%.
Tabela 47. Dlaczego nie jest Pani zainteresowana podjęciem pracy? Dlaczego nie jest Pani zainteresowana podjęciem pracy? Ciąża, opieka nad dzieckiem Zły stan zdrowia Zajmowanie się domem Opieka nad innymi członkami rodziny Utrata wiary w znalezienie pracy Inne powody Zamiar wyjazdu za granicę Kontynuacja nauki Zamiar podjęcia działalności gospodarczej Zamiar przejścia na rentę, emeryturę Brak konieczności pracy Praca dorywcza Brak chęci do pracy Ogółem
% 66,4% 15,9% 4,7% 3,7% 3,7% 3,7% 2,8% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% ,9% ,9% 110,3%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentka mogła wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
161 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9.2. Stosowane metody poszukiwania pracy Wszystkim bezrobotnym kobietom zadano również pytanie, czy od momentu zarejestrowania się w urzędzie pracy zdarzyło im się poszukiwać zatrudnienia. Okazało się, że zainteresowanie podjęciem pracy nie przekłada się w rzeczywistości na jej poszukiwanie, gdyż tylko nieco ponad dwie trzecie badanych zadeklarowało, że podjęło taką aktywność (68%). Pozostała jedna trzecia stwierdziła, że od momentu rejestracji w urzędzie nie szukała pracy (32%).
Wykres 82. Poszukiwanie pracy od momentu zarejestrowania w PUP
Czy od momentu, kiedy zarejestrowała się Pani w Urzędzie Pracy poszukiwała Pani pracy?
Tak Nie
31,8% 68,2%
Na jakie metody poszukiwania pracy decydowały się badane zainteresowane podjęciem zatrudnienia (68%)? Szczegółowe wyniki, wskazujące częstotliwość stosowania poszczególnych sposobów poszukiwania zatrudnienia, zostały przedstawione w kolejnej tabeli, tutaj dla jasności analizy
zostaną
omówione
wyniki
wartości
średnich,
obliczone
przy
założeniach,
że odpowiedziom przypisano następujące wartości:
162 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
„Nigdy” – 1, „Rzadziej niż raz na rok” – 2, „Raz na rok” – 3, „Kilka razy w roku” – 4, „Raz na miesiąc” – 5, „Kilka razy w miesiącu” – 6, „Kilka razy w tygodniu” – 7, „Codziennie” – 8. Do najczęściej stosowanych metod należą: czytanie ogłoszeń w mieście (średnia równa 5,6), przeglądanie ogłoszeń prasowych (5,5) oraz rozpytywanie wśród rodziny, znajomych (5,4). Z niewiele mniejszą częstością bezrobotne przeglądają oferty pracy dostępne w PUP (5,2) i przeszukują ogłoszenia internetowe (5,0). Techniki te wykorzystywane są zazwyczaj z częstotliwością od jednego do kilka razy w miesiącu. Zdecydowanie rzadziej, bo co najwyżej kilka razy roku, ankietowane decydują się odpowiedzieć na ogłoszenia prasowe (3,9) czy też samodzielnie dostarczyć oferty pracodawcom i odpowiadać na ogłoszenia internetowe (po 3,7). Z jeszcze mniejszą częstotliwością respondentki słuchają ogłoszeń radiowych i telewizyjnych (2,8) oraz uczestniczą w rozmowach kwalifikacyjnych (2,8). Taka aktywność podejmowana jest co najwyżej raz na rok lub rzadziej. Na koniec należy odnotować, że kobiety prawie wcale nie zamieszczają ogłoszeń internetowych (1,7), prasowych (1,1) czy też w mieście (1,1), nie biorą udziału w stażach (1,3) lub praktykach zawodowych (1,1) i nie kontaktują się z prywatnymi biurami pośrednictwa pracy (1,2). Stosunkowo często stosowane przeglądanie ofert internetowych i prasowych nie przekłada się na aktywne działania w postaci odpowiedzi na nie (3,7−3,9), które ogół ankietowanych stosuje co najwyżej kilka razy w roku. Wynikać to może z jednej strony, z niewielkiego poziomu aktywności respondentek, z drugiej – z faktu, że nie znajdują one odpowiednich ofert pracy, na które mogłyby odpowiedzieć.
163 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 83. Stosowane metody poszukiwania pracy
Stosowane metody poszukiwania pracy (wartości średnie) Udział w praktykach zawodowych
1,0
Inne metody
1,0
Zamieszczanie ogłoszeń „na mieście”
1,1
Zamieszczanie ogłoszeń prasowych Kontakt z prywatnym biurem pośrednictwa pracy Udział w stażach
1,1
Zamieszczanie ogłoszeń internetowych
1,2 1,3 1,7
Uczestniczenie w rozmowach kwalifikacyjnych Słuchanie ogłoszeń radiowych i telewizyjnych Odpowiadanie na ogłoszenia internetowe Samodzielne dostarczanie ofert pracodawcom Odpowiedzi na ogłoszenia prasowe
2,7 2,8 3,7 3,7 3,9
Przeszukiwanie ogłoszeń internetowych Przeglądanie ofert pracy dostępnych w PUP Rozpytywanie wśród rodziny, znajomych Przeglądanie ogłoszeń prasowych
5,0 5,2 5,4 5,5 5,6
Czytanie ogłoszeń „na mieście” 0,0
1,0
2,0
3,0 4,0 5,0 6,0 Wartości średnie
7,0
8,0
Odpowiedzi udzielono w oparciu o skalę od 1 do 8, gdzie oznacza "Nigdy", 2 - "Rzadziej niż raz na rok", 3 - "Raz na rok", 4 "Kilka razy w roku", 5 - "Raz na miesiąc", 6 - "Kilka razy w miesiącu", 7 - "Kilka razy w tygodniu" , 8 - "Codziennie".
164 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 48. Częstotliwość stosowania poszczególnych metod poszukiwania pracy
Kilka razy w miesiącu
Kilka razy w tygodniu
Codziennie
Ogółem
31,5%
33,8%
11,7%
1,2%
100,0%
,3%
5,8%
5,0%
51,6%
16,0%
7,3%
100,0%
9,6%
1,2%
19,8%
13,4%
26,8%
3,2%
1,2%
100,0%
95,0%
2,0%
,9%
,3%
12,8%
2,6%
,3%
2,9%
79,0%
18,4%
1,5%
,6%
99,4%
,3%
85,1%
2,3%
31,5%
4,1%
,9%
9,0%
5,0%
24,8%
Raz na rok
Raz na miesiąc
Przeglądanie ofert pracy dostępnych w PUP Przeglądanie ogłoszeń prasowych Odpowiedzi na ogłoszenia prasowe Zamieszczanie ogłoszeń prasowych Rozpytywanie wśród rodziny, znajomych Udział w stażach Udział w praktykach zawodowych (poza szkołą) Zamieszczanie ogłoszeń internetowych Przeszukiwanie ogłoszeń internetowych Odpowiadanie na ogłoszenia internetowe Słuchanie ogłoszeń radiowych i telewizyjnych (telegazeta) Czytanie ogłoszeń „na mieście” (np. witryny sklepów, słupy ogłoszeniowe) Zamieszczanie ogłoszeń „na mieście” (np. słupy, tablice ogłoszeniowe) Kontakt z prywatnym biurem pośrednictwa pracy Samodzielne dostarczanie ofert pracodawcom (CV, list motyw.) Uczestniczenie w rozmowach kwalifikacyjnych Inne metody
Rzadziej niż raz na rok
16,9%
Nigdy
Kilka razy w roku
Częstotliwość stosowania poszczególnych metod poszukiwania pracy
,3%
1,7% 3,5%
55,1%
100,0% 21,3%
,3%
1,5%
100,0%
,3%
100,0%
,3%
100,0%
6,4%
100,0%
1,7%
,6%
3,5%
1,7%
2,0%
1,2%
18,1%
22,2%
23,3%
100,0%
44,0%
4,1%
4,4%
5,8%
23,0%
14,9%
3,8%
100,0%
63,0%
,3%
6,7%
2,0%
22,7%
3,8%
1,5%
100,0%
12,2%
,6%
4,4%
3,5%
46,4%
30,6%
2,3%
100,0%
,3%
,3%
,3%
,3%
100,0%
98,8% 90,7%
5,0%
1,5%
2,0%
30,9%
6,1%
2,3%
21,0%
42,6%
14,0%
5,8%
19,0%
99,1%
,3%
,6%
,3%
100,0%
5,5%
28,6%
5,5%
100,0%
10,2%
7,3%
1,2%
100,0%
,6%
100,0%
165 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wśród najczęściej stosowanych przez bezrobotne technik poszukiwania pracy na czele znalazło się czytanie ogłoszeń w mieście, przeglądanie ofert w prasie i rozpytywanie wśród znajomych. Postanowiono sprawdzić, czy tak wysoka popularność tych sposobów wynika z osobistych doświadczeń respondentek. Zostały one poproszone o wskazanie, jaki sposób przyczynił się do znalezienia przez nie ostatniej pracy. Tabela 49. W jaki sposób znalazła Pani ostatnią pracę? Który z wymienionych sposobów najbardziej przyczynił się do znalezienia pracy? Rozpytywanie wśród rodziny, znajomych Samodzielne dostarczanie ofert pracodawcom Przeglądanie ofert pracy dostępnych w PUP Inne metody Przeszukiwanie ogłoszeń internetowych Czytanie ogłoszeń „na mieście” (witryny sklepowe, słupy ogłoszeniowe) Skierowanie przez PUP Założenie własnej działalności gospodarczej Przeglądanie ogłoszeń prasowych Udział w praktykach zawodowych (poza szkołą) Odpowiedzi na ogłoszenia prasowe Odpowiedź na ogłoszenie internetowe Zamieszczanie ogłoszeń prasowych Zamieszczanie ogłoszeń internetowych Wysłuchiwanie ogłoszeń radiowych i telewizyjnych (telegazeta) Kontakt z prywatnym biurem pośrednictwa pracy Uczestniczenie w rozmowach kwalifikacyjnych Nie pamiętam Ogółem
% 43,8% 16,5% 10,6% 9,1% 6,1% 5,6% 3,0% 2,5% 2,3% 1,8% 1,5% 1,3% ,8% ,5% ,3% ,3% ,3% ,3% 106,3%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Ponad dwie piąte uzyskały zatrudnienie dzięki sieci kontaktów wśród rodziny i znajomych (44%), a w przypadku jednej na sześć kobiet skuteczne okazało się samodzielne dostarczenie oferty pracodawcy (17%). Jedna dziewiąta znalazła pracę poprzez kontakt z urzędem pracy i przeglądanie ofert w nim dostępnych (11%), a rzadziej badane zawdzięczają sukces innym metodom (9%), czytaniu ogłoszeń internetowych i w mieście (po 6%).
166 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W przypadku jednej na trzydzieści trzy kobiety przydatne okazało się skierowanie PUP, taki sam odsetek założył własną działalność gospodarczą (po 3%), a co pięćdziesiąta kobieta zdobyła pracę dzięki przeglądaniu ogłoszeń prasowych. Pozostałe metody zostały wskazane z częstością nieprzekraczającą 2%. Aktywne poszukiwanie pracy wymaga posiadania pewnych środków finansowych i wiąże się z ponoszeniem wydatków.
Wykres 84. Średnie wydatki na poszukiwanie pracy
Ile średnio wydaje Pani miesięcznie na poszukiwanie pracy (biorąc pod uwagę łączne wydatki na przejazdy, ksero, telefony, itp.)? 6,1%
12,0%
13,1%
Brak wydatków Do 20 zł Od 21 do 50 zł Od 51 do 100 zł Powyżej 100 zł
31,5% 37,3%
Wydatki na poszukiwanie pracy kształtują się najczęściej na niskim poziomie. Wynoszą przeważnie 21−50 zł (37%) lub jeszcze mniej, bo do 20 zł miesięcznie (32%). Żadnych kosztów związanych z poszukiwaniem pracy nie ponosi jedna na osiem respondentek (13%), a podobny odsetek przeznacza na ten cel 51−100 zł (12%). O połowę mniejszy odsetek wszystkich badanych jest gotowy wydatkować powyżej 100 zł miesięcznie (6%).
167 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Na kolejnym wykresie przedstawiono, jak kształtuje się poziom aktywności badanych w poszukiwaniu pracy. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi na temat tego, czy respondentki poszukiwały pracy od momentu rejestracji w PUP, a także analizy częstotliwości stosowania poszczególnych metod poszukiwania pracy, dokonano klasyfikacji respondentek na podstawie hierarchicznej analizy skupień. Wyróżniono cztery grupy bezrobotnych charakteryzujących się podobieństwem zachowania w omawianym zakresie. Wykres 46. Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy
Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy
21,3%
31,8%
Brak aktywności Niska aktywność Średnia aktywność Wysoka aktywność
22,7% 24,3%
Pierwsza grupa jest nieaktywna w zakresie poszukiwania pracy, druga jest aktywna na niskim poziomie, dwie pozostałe zaś na średnim lub wysokim poziomie. Udział powyższych grup w ogóle respondentek kształtuje się następująco: zdecydowanie najliczniejsze są ankietowane, które nie podejmują aktywności w poszukiwaniu zatrudnienia (32%), niska i średnia aktywność charakteryzuje po jednej czwartej badanych (po 24%), a ponad jedna piąta to osoby wysoce aktywne (21%). Aby określić dokładnie, jakie zachowania są typowe dla przedstawicielek poszczególnych grup, obliczono wartości średnie, jakie uzyskały respondentki, odpowiadając na każde z pytań wskaźnikowych. Uzyskane wyniki zaprezentowano w poniższej tabeli:
168 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 50. Aktywność w poszukiwaniu pracy (wartości średnie) Aktywność w poszukiwaniu pracy (wartości średnie)
Przeglądanie ofert pracy dostępnych w PUP Przeglądanie ogłoszeń prasowych Odpowiedzi na ogłoszenia prasowe Zamieszczanie ogłoszeń prasowych Rozpytywanie wśród rodziny, znajomych Udział w stażach Udział w praktykach zawodowych (poza szkołą) Zamieszczanie ogłoszeń internetowych Przeszukiwanie ogłoszeń internetowych Odpowiadanie na ogłoszenia internetowe Słuchanie ogłoszeń radiowych i telewizyjnych (telegazeta) Czytanie ogłoszeń „na mieście” (np. witryny sklepów, słupy ogłoszeniowe) Zamieszczanie ogłoszeń „na mieście” (np. słupy, tablice ogłoszeniowe) Kontakt z prywatnym biurem pośrednictwa pracy Samodzielne dostarczanie ofert pracodawcom (CV, list motyw.) Uczestniczenie w rozmowach kwalifikacyjnych Inne metody
Ogółem
Wysoka aktywność
Średnia aktywność
Niska aktywność
Brak aktywności
Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy
1,0
5,1
5,2
5,4
3,9
1,0 1,0 1,0 1,0 1,0
5,4 3,3 1,1 4,9 1,1
5,0 3,4 1,1 5,4 1,3
6,0 5,0 1,1 6,0 1,3
4,1 3,0 1,1 4,0 1,2
1,0
1,0
1,1
1,0
1,0
1,0 1,0 1,0
1,1 2,0 1,2
1,5 6,2 4,4
2,7 7,1 5,9
1,5 3,7 2,9
1,0
3,0
2,1
3,1
2,2
1,0
5,5
5,7
5,6
4,1
1,0
1,1
1,0
1,1
1,0
1,0
1,0
1,3
1,2
1,1
1,0
2,9
3,9
4,5
2,9
1,0
1,7
2,6
3,8
2,1
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Odpowiedzi udzielono w oparciu o skalę od 1 do 8, gdzie oznacza "Nigdy", 2 - "Rzadziej niż raz na rok", 3 - "Raz na rok", 4 - "Kilka razy w roku", 5 - "Raz na miesiąc", 6 - "Kilka razy w miesiącu", 7 "Kilka razy w tygodniu" , 8 - "Codziennie".
Wynika z niej dosyć oczywisty wniosek, iż bezrobotne charakteryzujące się brakiem aktywności nie podejmują żadnych działań mających na celu znalezienie pracy. Respondentki, które określono jako aktywne, w niskim stopniu wykorzystują cztery techniki poszukiwania pracy:
169 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
czytanie ogłoszeń w mieście (średnia równa 5,5, co sytuuje odpowiedź pomiędzy 5 oznaczającym „raz na miesiąc” a 6, co oznacza „kilka razy w miesiącu”), przeglądanie ogłoszeń prasowych (5,4) lub ofert pracy dostępnych w PUP (5,1) oraz rozpytywanie wśród rodziny i znajomych (4,9). Ponadto z częstotliwością raz na rok odpowiadają na ogłoszenia prasowe (3,3), słuchają ogłoszeń w radio i TV (3,0) oraz samodzielnie dostarczają oferty pracy pracodawcom (2,9). Pozostałe metody są stosowane rzadziej niż raz na rok. Średnio aktywne ankietowane również stosują podobnie często, a więc od raz na miesiąc do kilku razy w miesiącu cztery wymienione powyżej, najbardziej popularne techniki poszukiwania pracy (średnie oscylujące od 5,0 do 5,7), a także wyróżniają się przeglądaniem co najmniej kilka razy w miesiącu ofert w Internecie (6,2) i odpowiadaniem na nie częściej niż kilka razy w roku (4,4). Z podobną częstością dostarczają samodzielnie oferty pracodawcom (3,9), a niewiele rzadziej (3,4) odpowiadają na ogłoszenia prasowe. Zaproszenia na rozmowy kwalifikacyjne otrzymują częściej niż kobiety z poprzedniej grupy, nadal jednak dosyć rzadko, bo co najwyżej raz na rok (2,6). Rzadziej za to niż raz na rok słuchają ogłoszeń w radio i TV (2,1).
Z kolei najbardziej aktywne bezrobotne charakteryzują się jeszcze intensywniejszym przeglądaniem ofert pracy w Internecie (7,1 co oznacza co najmniej „kilka razy w tygodniu”) i odpowiadaniem na nie kilka razy w miesiącu (5,9). Równie często przeglądają one ogłoszenia prasowe, rozpytują wśród znajomych (średnie równe 6), a nieco rzadziej – czytają ogłoszenia w mieście (5,6), przeglądają oferty pracy w PUP (5,4) lub też odpowiadają na ogłoszenia prasowe (5,0). Jednocześnie częściej niż kilka razy w roku samodzielnie dostarczają oferty pracodawcom (4,5). Wszystkie podejmowane przez aktywne bezrobotne działania przekładają się na realny sukces w postaci zaproszeń na rozmowy kwalifikacyjne, w których uczestniczą one z częstością od „raz na rok” do „kilka razy w roku” (3,8). Jako jedyne spośród pozostałych grup respondentki zamieszczają ogłoszenia internetowe (2,7, co sytuuje odpowiedź między „rzadziej niż raz na rok” a „raz na rok”). Ogłoszeń w radio i telewizji słuchają za to równie często jak kobiety charakteryzujące się niskim poziomem aktywności, a więc raz na rok (3,1).
170 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 51. Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek
Ogółem
Tak Nie
Wysoka aktywność
Ogółem Posiadanie dzieci
Panna Mężatka W separacji, rozwiedzona, wdowa
Średnia aktywność
Ogółem Stan cywilny
Podstawowe i gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe i policealne Wyższe
Niska aktywność
Ogółem Poziom wykształcenia
Od 18 do 24 lat Od 25 do 34 lat Od 35 do 40 lat Od 41 do 50 lat Powyżej 50 lat
Brak aktywności
Wiek
Ogółem
Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy
44,7% 35,2% 29,4% 18,3% 25,0% 31,8%
16,5% 14,2% 29,4% 31,7% 40,9% 24,3%
17,5% 26,5% 23,5% 23,2% 20,5% 22,7%
21,4% 24,1% 17,6% 26,8% 13,6% 21,3%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
31,3%
34,4%
16,1%
18,2%
100,0%
26,4% 40,4%
28,7% 8,8%
26,4% 26,3%
18,6% 24,6%
100,0% 100,0%
29,8%
14,9%
26,6%
28,7%
100,0%
48,4% 31,8% 36,9% 24,3%
24,3% 22,2% 25,4%
29,0% 22,7% 16,2% 28,7%
22,6% 21,3% 24,7% 21,5%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
34,7%
26,4%
24,8%
14,0%
100,0%
31,8% 30,6% 36,4% 31,8%
24,4% 25,8% 18,7% 24,3%
22,8% 23,2% 20,6% 22,7%
21,0% 20,5% 24,3% 21,3%
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy uwarunkowany jest wiekiem, wykształceniem, stanem cywilnym i posiadaniem dzieci. Co ciekawe, brak aktywności charakteryzuje przede wszystkim młodsze ankietowane, do 24 lat (45%), a odsetek nieaktywnych maleje wraz z wiekiem. Tendencja ta załamuje się jednak w przypadku najstarszych ankietowanych, po 50. roku życia,
171 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wśród których nieaktywna jest jedna czwarta (25%), podczas gdy pomiędzy 41−50-latkami jest ich niespełna jedna piąta (18%). Najstarsze kobiety są za to najczęściej aktywne na niskim poziomie (41% z nich) − opisany powyżej trend ulega odwróceniu: wraz z wiekiem rośnie odsetek nisko aktywnych od poziomu 17% pomiędzy najmłodszymi. Można przypuszczać, że istotny odsetek nieaktywnych młodych wynika z faktu, że są to respondentki, które dopiero niedawno zarejestrowały się urzędzie pracy, gdyż wcześniej się uczyły lub też obecnie kontynuują naukę na studiach wyższych zaocznych lub wieczorowych i dlatego do tej pory nie poszukiwały pracy. Odsetki średnio i wysoce aktywnych są w niewielkim stopniu zróżnicowane ze względu na wiek, niemniej jednak wśród aktywnych na wysokim poziomie największy odsetek to kobiety w wieku 41−50 lat (27%) oraz 25−34 lat (24%), a najmniejszy – najmłodsze (18%).
Analiza zależności pomiędzy poziomem wykształcenia a poszukiwaniem pracy potwierdza postawioną wcześniej tezę, iż brak aktywności wynikał w części przypadków z kontynuowania nauki. Charakteryzuje on aż dwie piąte absolwentek liceów ogólnokształcących (40%), które prawdopodobnie obecnie się uczą na studiach, ale także niespełna połowę kobiet legitymujących
się
dyplomem
uczelni
wyższej
(48%).
Niski
poziom
zaangażowania
w poszukiwanie pracy jest najbardziej typowy dla najniżej wykształconych, na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum (33%), a średni poziom aktywności reprezentują podobnie często badane
ze
wszystkich
grup
wykształcenia
(26−29%),
z
wyjątkiem
tych
najgorzej
wyedukowanych (16%). Poszukiwanie pracy w wysoce intensywny sposób podejmują raczej lepiej wykwalifikowane, co najmniej na poziomie szkoły średniej (23−29%). Biorąc pod uwagę stan cywilny ankietowanych, można zauważyć, że brak aktywności cechuje częściej panny (37%) oraz rozwiedzione, w separacji lub wdowy (35%), te ostatnie najrzadziej należą do osób wysoce aktywnych (14%). Mężatki z kolei reprezentują wszystkie poziomy aktywności, przy czym najczęściej – średni (29% z nich). Wpływ posiadania dzieci jest niewielki, a różnice w odsetkach kobiet bezdzietnych i matek nie przekraczają 5%.
172 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
10.
KONTAKTY
Z
PUP
ORAZ
ZAINTERESOWANIE
POSZCZEGÓLNYMI
INSTRUMENTAMI RYNKU PRACY
W rozdziale tym zostanie przeanalizowana współpraca bezrobotnych kobiet z urzędem pracy, wskazane zostaną preferowane formy wsparcia oraz omówiona skala dotychczasowej pomocy.
10.1. Przyczyny rejestracji w PUP Omówienie relacji bezrobotnych kobiet z Powiatowym Urzędem Pracy w Bytomiu rozpocznie prezentacja przyczyn, dla których bezrobotne kobiety zgłosiły się do urzędu. Tabela 52. Przyczyny rejestracji w PUP W jakim celu zarejestrowała się Pani w PUP? Uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego Skorzystanie z pośrednictwa pracy Skorzystanie ze szkoleń Skorzystanie ze stażu Skorzystanie z zasiłku dla bezrobotnych Skorzystanie z poradnictwa zawodowego Wymagania opieki społecznej Skorzystania z innych form pomocy Uzyskanie dofinansowania na działalność gospodarczą Inne powody Ogółem
% 85,0% 46,0% 46,0% 20,6% 20,4% 15,8% 14,0% 13,6% 3,6% 1,0% 266,0%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Jak wynika z poniższej tabeli, zgłoszenie się respondentek do urzędu uwarunkowane jest przede wszystkim koniecznością zapewnienia sobie ubezpieczenia zdrowotnego (85%), a status bezrobotnego to zapewnia. Dopiero na drugim miejscu, ze znacznie mniejszą liczbą wskazań, znalazło się pragnienie skorzystania z pośrednictwa pracy oraz ze szkoleń (po 46%). Tylko jedna na pięć ankietowanych chciałaby skorzystać ze stażu (21%) lub zasiłku dla bezrobotnych
173 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(20%). Jeszcze niżej w hierarchii potrzeb znajduje się poradnictwo zawodowe, które jest istotne dla co szóstej bezrobotnej (16%), a podobny odsetek ankietowanych zjawił się w urzędzie ze względu na wymóg opieki społecznej lub też z potrzeby skorzystania z innych form pomocy (po 14%). Niewielki procent badanych jest zainteresowany uzyskaniem dofinansowania na prowadzenie działalności gospodarczej (4%).
Przeważają zatem powody wskazujące na dość pasywne postawy badanych, które oczekują głównie zabezpieczenia socjalnego, a do instrumentów cieszących się największym zainteresowaniem należą: pośrednictwo pracy, szkolenia i staże. W tym kontekście istotne okazuje się pytanie o dotychczasowy zakres współpracy z urzędem.
10.2. Otrzymane i preferowane formy wsparcia Najpowszechniej wymienianą formą wsparcia, jaką otrzymały ankietowane, jest pośrednictwo pracy (71%), a więc podstawowa usługa świadczona przez urząd, a także zasiłek dla bezrobotnych (45%). Jedna trzecia deklaruje skorzystanie ze szkoleń (30%), a jedna piąta − staży (21%). Mniej niż jedna piąta (18%) pobierała stypendia z tytułu szkolenia, pobierania nauki, przygotowania zawodowego, a 13% skorzystało z dofinansowania kosztów przejazdu. Znacznie mniejszą popularnością cieszyły się prace społecznie użyteczne (4%), dodatek aktywizacyjny (3%), a inne formy wsparcia były stosowane w przypadku mniej niż 2% respondentek. Widać więc, że urząd pracy w Bytomiu oferuje bezrobotnym kobietom szerokie spectrum form pomocy, zarówno tych związanych z edukacją (szkolenia), jak i polegających na zdobywaniu doświadczenia zawodowego (staże), ale także bezpośredniego wsparcia finansowego (zasiłek, stypendia).
174 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 53. Formy pomocy, z jakich skorzystały respondentki Formy pomocy ze strony PUP, z których skorzystały bezrobotne Pośrednictwo pracy Zasiłek dla osób bezrobotnych Szkolenia Poradnictwo zawodowe Staż Stypendia z tytułu szkolenia, pobierania nauki, przygotowania zawodowego Finansowanie kosztów przejazdu Prace społecznie użyteczne Dodatek aktywizacyjny Roboty publiczne Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy/ przygotowanie zawodowe dorosłych Prace interwencyjne Inne formy pomocy Indywidualny Plan Działania dla osoby bezrobotnej Usługi EURES Zatrudnienie przy refundacji pracodawcy kosztów ZUS Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem w wieku do lat 7 Jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej Finansowanie kosztów zakwaterowania Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy (zajęcia organizowane w Klubie Pracy) Ogółem
% 71,2% 45,4% 33,6% 30,3% 20,6% 18,2% 13,0% 3,5% 3,3% 1,9% 1,4% 1,2% 1,2% ,7% ,5% ,5% ,5% ,2% ,2% ,2% 247,5%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
Jak wykazała analiza, istotnym motywem, który skłonił jedną na siedem ankietowanych do zarejestrowania się w urzędzie, był wymóg opieki społecznej. Dlatego też postanowiono sprawdzić,
jaki
odsetek
respondentek
uczestniczył
w kontrakcie
socjalnym
lub
też
indywidualnym programie usamodzielnienia.
175 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 86. Uczestnictwo w kontrakcie socjalnym lub indywidualnym programie usamodzielnienia
Uczestnictwo w kontrakcie socjalnym lub indywidualnym programie usamodzielnienia 8,0%
1,4%
100%
Wartoś ci
75%
Tak Nie 92,0%
98,6%
50%
25%
0% Czy na wniosek ośrodka pomocy społecznej lub powiatowego urzędu pracy uczestniczyła Pani w kontrakcie socjalnym? Czy na wniosek ośrodka pomocy społecznej lub powiatowego urzędu pracy uczestniczyła Pani w indywidualnym programie usamodzielniania?
Okazało się, że kontrakt socjalny podpisało 8% badanych, natomiast indywidualny program usamodzielnienia został zastosowany w przypadku marginesu respondentek (1,4%).
Bezrobotne spytano również, jakie formy pomocy ze strony urzędu są dla nich najbardziej atrakcyjne. W pierwszej kolejności wskazano szkolenia, z których chce skorzystać trzy czwarte respondentek (77%), a więc może nastąpić bardzo znaczny wzrost frekwencji w porównaniu z dotychczasowym uczestnictwem w tej formie aktywizacji.
176 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 54. Formy pomocy, z których chciałyby skorzystać respondentki Formy pomocy ze strony PUP, z których skorzystały bezrobotne
Pośrednictwo pracy Zasiłek dla osób bezrobotnych Szkolenia Staż Poradnictwo zawodowe Stypendia z tytułu szkolenia, pobierania nauki, przygotowani Finansowanie kosztów przejazdu Dodatek aktywizacyjny Prace interwencyjne Prace społecznie użyteczne Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy/ przygotowanie zawodo Roboty publiczne Jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy (zajęcia organizowane w Klubie Pracy) Inne formy pomocy Usługi EURES Indywidualny Plan Działania dla osoby bezrobotnej Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem w wieku do lat 7 Zatrudnienie przy refundacji pracodawcy kosztów ZUS Nieoprocentowana pożyczka na szkolenia Dofinansowanie kosztów edukacji na studiach podyplomowych Finansowanie kosztów zakwaterowania Ogółem
59,4% 51,5% 34,6% 22,7% 19,6% 10,0% 8,9% 3,0% 2,5% 2,2% 1,9% 1,8% 1,1% 1,1% ,5% ,4% ,4% ,3% ,3% ,1% ,1% ,1% 222,5%
O prawie połowę mniejszy odsetek ankietowanych chciałby wziąć udział w stażu (38%), ponad jedna trzecia – skorzystać z pośrednictwa pracy (35%), odnotować również trzeba duże zainteresowanie pracami interwencyjnymi (27%), robotami publicznymi (24%) lub też pracami społecznie użytecznymi (23%). Widać więc wyraźnie, iż popularnością cieszą się różne formy zatrudnienia dotowanego. Co szósta bezrobotna chciałaby wziąć udział w przygotowaniu zawodowym dorosłych (17%), niewiele mniejszy odsetek – otrzymać stypendia (15%) lub zostać
177 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
zatrudnioną przy refundacji pracodawcy kosztów ZUS (14%). Na dalszych miejscach w tabeli pod względem liczby wskazań znalazły się: finansowanie kosztów przejazdu, dotacja na rozpoczęcie działalności gospodarczej (13%), zasiłek dla bezrobotnych i poradnictwo zawodowe (po 12%) oraz refundacja kosztów opieki nad dzieckiem (9%), dofinansowanie studiów podyplomowych (6%). Jedna na trzydzieści trzy bezrobotne pragnie skorzystać z: usług EURES, nieoprocentowanej pożyczki na szkolenia, dodatku aktywizacyjnego oraz finansowania kosztów zakwaterowania (po 3%). Widać wyraźnie, że bezrobotne są dosyć dobrze zorientowane w ofercie PUP i zamierzają intensywnie z niej korzystać. Kluczową kwestią pozostaje więc zapewnienie odpowiedniej dostępności wszystkich instrumentów dla bezrobotnych kobiet, w szczególności zaś tych, które cieszą się największym zainteresowaniem, mianowicie szkoleń, staży oraz innych form zatrudnienia dotowanego.
Na koniec poproszono respondentki, aby określiły, jakie są trzy najważniejsze dla nich formy pomocy, z których chciałyby skorzystać. Okazało się, że zdecydowanie na pierwszym miejscu znajduje się pomoc materialna, którą to wskazało niespełna trzy czwarte ankietowanych (72%), dwie trzecie zgłasza zapotrzebowanie na pomoc w podnoszeniu kwalifikacji (65%), a ponad dwie piąte chciałoby zdobyć doświadczenie zawodowe (46%). Dla nieco ponad jednej trzeciej ważny jest dostęp do ofert pracy (38%), a jedna piąta potrzebuje pomocy w zapewnieniu opieki nad dzieckiem (19%). Mniej popularne formy wsparcia to kontakt z doradcą zawodowym (15%), pomoc w organizacji dojazdów (11%) czy też kontakt z psychologiem i pomoc w zapewnieniu opieki nad osobami starszymi (po 5%). Widać więc, że respondentki oprócz potrzeb stricte materialnych, edukacyjnych i zawodowych potrzebują wsparcia doradczego i psychologicznego, co stanowi ważną wskazówkę dla osób kształtujących politykę aktywizacyjną urzędu.
178 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 55. Proszę wskazać trzy najważniejsze formy pomocy dla Pani jako osoby bezrobotnej Proszę wskazać trzy najważniejsze dla Pani formy pomocy jako osoby bezrobotnej % Pomoc materialna (finansowa lub rzeczowa) Pomoc w podnoszeniu kwalifikacji (np. szkolenia, szkoła, studiów) Zdobycie doświadczenia zawodowego Dostęp do ofert pracy (w prasie, w Internecie) Pomoc w zapewnieniu opieki nad dzieckiem Kontakt z doradcą personalnym Pomoc w organizacji dojazdów Kontakt z psychologiem Pomoc w zapewnieniu opieki nad członkami rodziny (np. osobami starszymi, chorymi) Trudno powiedzieć Inne formy pomocy Ogółem
71,8% 65,2% 46,3% 38,4% 19,3% 14,7% 10,7% 5,4% 5,2% ,6% ,4% 277,9%
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondentki mogły wskazać więcej niż jedną odpowiedź.
179 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
PODSUMOWANIE Charakterystyka społeczno-demograficzna bezrobotnych kobiet
Struktura wiekowa odzwierciedla strukturę badanej populacji. Wśród bezrobotnych z powiatu przeważają osoby młode, w wieku 25−34 lat (32%) oraz 18−24 lat (21%), natomiast respondentki w wieku 35−40 lat i 41−50 lat stanowiły mniejszy odsetek (14−16%). Ankietowane najczęściej były nisko wykształcone, co najwyżej na poziomie zasadniczym zawodowym (64%), rzadziej średnim (29%) lub wyższym (6%). Jeśli chodzi o stan cywilny, dwie piąte stanowią panny (40%), jedną trzecią – mężatki (36%), a rozwiedzione, w separacji lub wdowy to jedna czwarta (24%). Zdecydowana większość respondentek posiada już potomstwo (79%), najczęściej dwoje (30%) lub też jedno dziecko (26%). Bezrobotne funkcjonują najczęściej (71%) w gospodarstwach co najmniej trzyosobowych, a ponad jedna piąta z nich (23%) mieszka wraz z rodzicami lub teściami. Nie przekłada się to znacząco na ich sytuację materialną, gdyż w prawie dwóch trzecich rodzin dochody są dostarczane przez zaledwie jedną osobę (61%). Są to najczęściej dochody z pracę na umowę o pracę (41%) oraz zasiłki z pomocy społecznej (38%), które jednak nie wystarczają na przeżycie i aż dwie piąte (40%) bezrobotnych zadeklarowało, że ich sytuacja materialna jest bardzo trudna, a jedna piąta – że trudna (19%). Kwalifikacje zawodowe i umiejętności bezrobotnych kobiet
Ponad połowa respondentek nie posiada zawodu wyuczonego (47%), a pozostałe najczęściej uzyskały zawód z grupy „techników i innego średniego personelu”, „pracowników usług osobistych i sprzedawców” (po 14%) lub „robotników przemysłowych i rzemieślników” (13%). Mimo posiadania zawodu wyuczonego zaledwie jedna trzecia (34%) podjęła zatrudnienie zgodne z kwalifikacjami. Niespełna dwie trzecie kobiet deklaruje znajomość jakiegoś języka obcego (63%), najczęściej angielskiego (40%), a w drugiej kolejności – niemieckiego (24%) i rosyjskiego (22%), zazwyczaj na poziomie podstawowym. Posiadaniem prawa jazdy kat. B może się pochwalić niespełna jedna piąta ankietowanych (18%). W przypadku kompetencji istotnych na rynku pracy najtrudniejsze jest korzystanie z komputera i Internetu. Jedna trzecia (31%) respondentek posiada formalne certyfikaty i uprawnienia, które mogą stanowić atut na rynku pracy.
180 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Aspiracje edukacyjne i potrzeby szkoleniowe bezrobotnych kobiet
Aspiracje edukacyjne bezrobotnych kobiet kształtują się na dosyć niskim poziomie, ponieważ prawie dwie trzecie z nich nie podejmowało do tej pory aktywności szkoleniowej (63%). Pozostałe ankietowane najczęściej wybierały szkolenia przygotowujące do pracy w nowym zawodzie (18%) lub podnoszące dotychczasowe kwalifikacje zawodowe (16%). Udział respondentek w kształceniu ustawicznym obecnie i w ciągu ostatnich 3 lat, w ramach nauki w szkole lub uczelni wyższej, był również niewielki (7%). Taka niekorzystna sytuacja raczej nie zmieni się w najbliższym czasie, gdyż gotowość do kontynuacji edukacji zgłasza tylko jedna trzecia wszystkich badanych (32%), w tym jedna czwarta pragnie zdobyć wykształcenie wyższe zawodowe na poziomie licencjatu (25%), a co piąta ankietowana – średnie ogólnokształcące (19%). Większe zainteresowanie można odnotować w przypadku chęci zmiany zawodu, którą zgłasza niespełna dwie trzecie kobiet (63%). Trzy najpopularniejsze grupy zawodowe to: „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (62%), „technicy i innego średni personel” (15%) i „specjaliści” (10%). W ciągu najbliższego roku szkolić chce się prawie trzy czwarte badanych (72%), a wśród tematów szkoleń pojawiła się obsługa kasy fiskalnej (17%), komputera (13%) oraz kosmetyka (10%), florystyka, gastronomia, rachunkowość i księgowość (po 7%). Charakterystyka dotychczasowej ścieżki zawodowej
Długotrwałe bezrobocie jest istotnym problemem wśród mieszkanek Bytomia i prawie dwie trzecie z nich (60%) nie ma łącznie pracy przez ponad 2 lata, a jedna piąta (22%) jest bez pracy przez okres do roku. Zdecydowana większość ankietowanych (79%) miała już okazję zdobyć doświadczenie zawodowe, a badane, które praktyki nie mają, wskazywały na takie powody niepodjęcia pracy, jak: konieczność sprawowania opieki nad dziećmi (50%) oraz brak możliwości znalezienia pracy (42%). Z kolei utrata pracy wynikała z odejścia na własną prośbę (21%), zakończenia umowy o pracę (21%) lub też likwidacji miejsca (16%) albo całego zakładu pracy (12%). Bezrobotne pracowały najczęściej w zawodach z grupy „pracownik usług osobistych lub sprzedawca” (34%), jako „pracownicy przy pracach prostych” (30%) lub „pracownice biurowe” (13%). Analizując staż pracy badanych w ostatnim zakładzie pracy, można zauważyć, że ponad połowa kobiet pracowała co najmniej rok (56%), niespełna jedna trzecia do 6 miesięcy (29%), a jedna siódma − od 7 miesięcy do roku (15%). Najpowszechniej stosowanymi formami zatrudnienia były stosunki pracy – zarówno w formie umowy na czas
181 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
określony (47%), jak i nieokreślony (30%), i w pełnym wymiarze czasu pracy (76%). Dochody ankietowanych plasowały się na dosyć niskim poziomie, dwie piąte uzyskały wynagrodzenie do 1000 zł (44%). Emigrację zarobkową podejmowała co dziesiąta badana (10%), najczęściej wyjeżdżając do Holandii (32%), Wielkiej Brytanii (24%) lub Niemiec (22%). Co szósta respondentka (15%) pracuje na czarno, ponieważ zadeklarowała, że osiąga dochody w ramach pracy zarobkowej, będąc jednocześnie zarejestrowaną jako osoba bezrobotna w powiatowym urzędzie pracy. Ocena mobilności zawodowej i przestrzennej
Bezrobotne z Bytomia najbardziej zainteresowane są podjęciem pracy na lokalnym rynku zatrudnienia w obrębie miasta i tylko połowa (54%) jest gotowa dojeżdżać w ramach województwa śląskiego. Analiza elastyczności zawodowej pokazuje, iż badane chętnie podejmą pracę w innym niż wyuczony zawodzie (95%), w systemie zmianowym (81%), wymagającą nadgodzin (79%), w niepełnym wymiarze godzin (77%) oraz w systemie telepracy (68%). Do najmniej akceptowanych wyrzeczeń należy konieczność przeprowadzki (24%) lub długich dojazdów (40%) nie tylko do pracy, ale także w delegacje (45%). Oczekiwania finansowe respondentek nie są zbyt wysokie: ponad dwie piąte jest gotowych podjąć pracę za stawkę do 1000 zł netto (43%), po jednej czwarte oczekuje wynagrodzenia na poziomie 1000−1200 zł (26%) lub 1201−1500 zł netto (24%). Bariery w podjęciu zatrudnienia i sytuacja na lokalnym rynku pracy
Oceniając swoje szanse na lokalnym rynku pracy, kobiety wykazują się umiarkowanym optymizmem: ponad połowa bezrobotnych postrzega swoje możliwości jako takie same lub lepsze niż pozostali uczestnicy rynku pracy (53%), a dwie piąte uznaje je za „raczej mniejsze” (12%), „mniejsze” (24%) lub „zdecydowanie mniejsze” (9%). Ponadto badane sądzą, iż znalezienie pracy na lokalnym rynku, obejmującym co najwyżej powiat, jest bardzo trudne. Odmienne opinie wyrażają odnośnie do rynku ponadlokalnego i zagranicznego. Wskazując bariery, jakie napotykają na rynku pracy, respondentki skupiły się na kilku rodzajach czynników. Najczęściej kobiety widzą problem w nieodpowiednim poziomie wykształcenia (53%), braku prawa jazdy (43%) i słabej znajomości języków obcych (35%), rzadziej w niedoborze ofert pracy (31%) i w obowiązkach macierzyńskich (30%).
182 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Rola pracy w systemie wartości
Do wartości, które badane uznały za najważniejsze, należą „zdrowie własne i rodziny” (86%), „szczęście rodzinne” (41%) oraz „praca, posiadanie stałego zatrudnienia” (39%). Najistotniejszy dla badanych jest finansowy aspekt pracy, gdyż dwie trzecie kobiet stwierdziło, iż „jest ona niezbędna do zapewnienia środków utrzymania” (63%), a połowa, że „pozwala być niezależną finansowo” (49%). Ważny jest również kontakt z ludźmi, który daje praca (44%), dzięki niej można również realizować swoje plany życiowe (37%) i uzyskać „w przyszłości emeryturę” (34%). Ponadto respondentki uważają, że codzienne obowiązki domowe, takie jak: sprzątanie, gotowanie, zakupy, opieka nad dziećmi należy uznać za pracę (88%), podobnie jak opiekę nad osobami w najbliższej rodzinie (80%). Analiza skali zjawiska dyskryminacji kobiet na lokalnym rynku pracy
Opinie bezrobotnych kobiet na temat ich szans na rynku pracy w porównaniu z mężczyznami są pesymistyczne. Prawie trzy czwarte (70%) badanych twierdzi, że ich możliwości są raczej mniejsze (18%), mniejsze (45%) bądź nawet zdecydowanie mniejsze (8%), przy czym zdecydowanie najgorzej oceniane są możliwości w zakresie zrobienia kariery politycznej, zdobycia nowego miejsca zatrudnienia oraz wyższych zarobków (odpowiednio 74% i po 72%). Bezpośrednich przejawów dyskryminacji doświadczyła ponad połowa (59%) respondentek. Najczęściej było to: zadawanie pytań osobistych podczas rozmowy kwalifikacyjnej (33%), ograniczona dostępność ofert pracy (30%) oraz nierówne wynagradzanie kobiet na takim samym stanowisku jak mężczyźni (14%). Jeśli chodzi o przejawy dyskryminacji, o których badane jedynie słyszały, to należą do nich głównie związane z macierzyństwem i polegające na utrudnieniach po powrocie do pracy (38%) oraz nieprzestrzeganiu przepisów odnośnie do wychowywania dzieci (18%), a także dyskryminacji płacowej kobiet (23%) i ich zwalnianiu w pierwszej kolejności (20%). Zdecydowana większość badanych wyraża przekonanie o częstszym bezrobociu kobiet niż mężczyzn (81%) oraz stoi na stanowisku, że kobiety są równie skuteczne w pełnieniu funkcji kierowniczych jak mężczyźni (88%). Trzy czwarte bezrobotnych uważa, iż kobiety bardziej angażują się w życie prywatne niż zawodowe (76%), a niespełna dwie trzecie, że są one mniej dyspozycyjne (60%).
183 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Metody poszukiwania pracy stosowane przez bezrobotne kobiety
W rzeczywistości tylko część bezrobotnych jest zainteresowana podjęciem zatrudnienia (78%), a jedna piąta nie chce pracować (22%). Główną przyczyną tej niechęci jest: ciąża i obowiązki związane z opieką nad dzieckiem (66%), znacznie rzadziej zły stan zdrowia (16%) i zajmowanie się domem (5%). Te ankietowane, które poszukują pracy, najczęściej robią to poprzez: czytanie ogłoszeń w mieście, przeglądanie ogłoszeń prasowych i rozpytywanie wśród rodziny, znajomych. Dosyć wysoka popularność rozpytywania wśród znajomych wynika z faktu, iż metoda ta okazała się najskuteczniejsza przy znalezieniu ostatniej pracy (44%). Co ważne, nie generuje ona wysokich kosztów, a badane przeznaczają na poszukiwanie pracy niewielkie kwoty – najczęściej 21−50 zł (37%) lub też jeszcze mniej, bo do 20 zł miesięcznie (32%). Dotychczasowe kontaktów z PUP oraz zainteresowanie poszczególnymi instrumentami rynku pracy
Bezrobotne zgłaszały się do urzędu pracy kierowane głównie potrzebą zapewnienia sobie ubezpieczenia zdrowotnego (85%), dopiero w drugiej kolejności były zainteresowane skorzystaniem z pośrednictwa pracy, a także ze szkoleń (po 46%). Tylko jedna na pięć ankietowanych chciałaby skorzystać ze stażu (21%) lub zasiłku dla bezrobotnych (20%). Najpowszechniej wymienianą formą wsparcia, jaką otrzymały ankietowane, jest pośrednictwo pracy (71%), a także zasiłek dla bezrobotnych (45%). Jedna trzecia deklaruje skorzystanie ze szkoleń (30%), a jedna piąta − staży (21%). Do instrumentów, z jakich najchętniej chciałyby skorzystać kobiety, należą: szkolenia (77%), staże (38%), pośrednictwo pracy (35%), jak również rozmaite inne niż staż formy zatrudnienia dotowanego: prace interwencyjne (27%), roboty publiczne (24%) i prace społecznie użyteczne (23%).
184 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
WNIOSKI I REKOMENDACJE W świetle uzyskanych wyników można stwierdzić, iż spory odsetek badanych kobiet nie dysponuje zawodem wyuczonym, a te, które go posiadają, nie zdobyły w nim doświadczenia. Co więcej, spora grupa respondentek nie ma jeszcze żadnej praktyki zawodowej. Ponieważ kluczowym elementem, na który zwracają uwagę pracodawcy, jest właśnie staż, należałoby podjąć działania umożliwiające respondentkom zdobycie doświadczeń zawodowych w różnych formach zatrudnienia dotowanego. Należałoby podjąć współpracę z lokalnymi pracodawcami, aby zainteresować ich kooperacją w zakresie organizacji programu praktyk zawodowych, wolontariatu czy też staży i przygotowania zawodowego dorosłych. Konieczna
byłaby
również
modyfikacja
oferty
edukacyjnej
lokalnych
szkół
ponadgimnazjalnych tak, aby była ona lepiej dostosowana do potrzeb pracodawców. Dwie trzecie
badanych
nie
pracowało
nigdy
w
zawodzie
wyuczonym,
co
świadczy
o niedostosowaniu tej oferty do wymagań rynku. Z drugiej strony, powinien zostać bardziej rozwinięty
system
poradnictwa
zawodowego,
który
wspierałby
młodzież
w podejmowaniu właściwych decyzji edukacyjnych. Istotnym problemem bezrobotnych kobiet jest niski poziom wykształcenia, któremu towarzyszy niski poziomem aspiracji edukacyjnych i brak gotowości do podnoszenia poziomu edukacji. Należałoby wprowadzić działania uświadamiająco-promocyjne, które zmotywowałyby kobiety, szczególnie te z najniższym wykształceniem, do dalszej nauki. Dobrym rozwiązaniem byłby system stypendialny, połączony z praktykami zawodowymi, gdyż z jednej strony, zapewniałby konieczne finansowanie, z drugiej – umożliwiał jednocześnie zdobycie doświadczenia. Zapewnienie odpowiedniego finansowania jest kluczowe ze względu na fakt, że większość ankietowanych znajduje się w bardzo trudnej sytuacji materialnej i wiele z nich utrzymuje się z zasiłków z pomocy społecznej. Jednocześnie warto również promować – zarówno wśród uczniów, jak i bezrobotnych – podejmowanie różnych form zatrudnienia, nawet w formie wolontariatu czy też praktyk zawodowych, gdyż tego typu prace mogą okazać się cennym doświadczeniem, które pozwoli na uzyskanie stałego zatrudnienia.
185 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ankietowane odczuwają pewne trudności w korzystaniu komputera, Internetu, poczty elektronicznej, dlatego oferta szkoleniowa PUP powinna uwzględniać te potrzeby badanych (szczególnie starszych) i umożliwić podwyższenie kompetencji w tym zakresie. Część bezrobotnych charakteryzuje się niewystarczającą wiedzą na temat nowoczesnych metod poszukiwania pracy − za pomocą komputera i Internetu. Dobrym rozwiązaniem byłoby prowadzenie na szerszą skalę szkoleń i akcji informacyjnych na ten temat, a także organizowanie spotkań bezrobotnych z pracodawcami, tak aby ułatwić ich kontakty. Ponieważ bezrobotne zazwyczaj nie dysponują wiedzą na temat sytuacji na rynku pracy i potrzeb pracodawców, tematyka szkoleń powinna być ustalana nie tyle przy uwzględnieniu ich zainteresowań (najlepiej przy współpracy doradców zawodowych), ile być dyskutowana z pracodawcami. Dobrym rozwiązaniem byłyby konsultacje określonej tematyki szkoleń z największymi pracodawcami w mieście. Istotnym problemem kobiet na rynku pracy jest konieczność pogodzenia roli zawodowej z obowiązkami
domowymi
i
macierzyńskimi.
Jak
pokazały
badania,
respondentki
przedkładają rodzinę nad karierę zawodową, a praca ma dla nich głównie wymiar finansowy. Co więcej, sprawowanie roli matki staje się powodem dyskryminacji na rynku pracy. Ponieważ w Bytomiu infrastruktura przedszkolna jest dobrze rozwinięta, należałoby jedynie podjąć działania na rzecz upowszechnienia żłobków oraz innych rodzajów opieki nad najmłodszymi dziećmi, także w formie kobiecych firm czy też spółdzielni socjalnych świadczących usługi opiekuńcze.
186 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis wykresów Wykres 1. Wiek respondentek .................................................................................................................. 7 Wykres 2. Wiek respondentki ................................................................................................................... 8 Wykres 3. Poziom wykształcenia respondentki ......................................................................................... 9 Wykres 4. Rok ukończenia szkoły .......................................................................................................... 10 Wykres 5. Poziom wykształcenia a wiek respondentki ............................................................................ 11 Wykres 6. Poziom wykształcenia rodziców respondentów ...................................................................... 12 Wykres 7. Stan cywilny respondentek .................................................................................................... 15 Wykres 8. Stan cywilny a wiek respondentek ......................................................................................... 16 Wykres 9. Liczba posiadanych dzieci ..................................................................................................... 17 Wykres 10. Wiek respondentek a liczba posiadanych dzieci ................................................................... 18 Wykres 11. Wykształcenie respondentek a liczba posiadanych dzieci .................................................... 20 Wykres 12. Wiek najmłodszego dziecka ................................................................................................. 21 Wykres 13. Wiek najstarszego dziecka ....................................................................................................22 Wykres 14. Liczba osób w gospodarstwie domowym ................................................................................23 Wykres 15. Zamieszkiwanie z rodzicami lub teściami ............................................................................. 24 Wykres 16. Wspólne mieszkanie z rodzicami/ teściami a stan cywilny respondentek .............................. 25 Wykres 17. Wspólne zamieszkiwanie z rodzicami/ teściami a wiek respondentek ................................... 26 Wykres 18. Liczba osób w gospodarstwie domowym posiadających jakiekolwiek dochody ..................... 27 Wykres 19. Liczba osób mieszkających w gospodarstwie domowym a liczba osób posiadających dochody .............................................................................................................................................................. 28 Wykres 20. Posiadanie gospodarstwa rolnego ....................................................................................... 30 Wykres 21. Dostęp do telefonu, komputera, Internetu i samochodu ........................................................ 31 Wykres 22. Subiektywna ocena sytuacji materialnej rodziny respondentek ............................................. 32 Wykres 23. Poziom wykształcenia a subiektywna ocena sytuacji materialnej .......................................... 33 Wykres 24. Subiektywna ocena sytuacji materialnej a stan cywilny respondentek .................................. 34 Wykres 25. Subiektywna ocena sytuacji materialnej respondentek a liczba posiadanych dzieci .............. 35 Wykres 26. Czy korzystała Pani z pomocy ośrodka pomocy społecznej?................................................ 36 Wykres 27. Kiedy ostatnio korzystała Pani ze wsparcia ze strony ośrodka pomocy społecznej? ............. 37 Wykres 28. Zawód wyuczony respondentek ........................................................................................... 39 Wykres 29. Czy pracowała Pani w zawodzie wyuczonym? ..................................................................... 42 Wykres 30. Praca w zawodzie wyuczonym a poziom wykształcenia respondentek ................................. 43 Wykres 31. Praca w zawodzie wyuczonym a zawód wyuczony .............................................................. 44 Wykres 32. Znajomość języków obcych ................................................................................................. 45 Wykres 33. Rodzaj posiadanego prawa jazdy ........................................................................................ 48 Wykres 34. Stopień trudności poszczególnych czynności (wartości średnie)........................................... 52 Wykres 35. Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności a poziom wykształcenia respondentek (wartości średnie)................................................................................................................................... 53 Wykres 36. Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności a wiek respondentek (wartości średnie) 55 Wykres 37. Posiadanie innych umiejętności, popartych certyfikatami...................................................... 56 Wykres 38. Formy dodatkowego kształcenia, w których uczestniczyły badane w ciągu ostatnich trzech lat .............................................................................................................................................................. 59 Wykres 39. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym w ciągu ostatnich 3 lat.......................................... 61 Wykres 40. Gotowość podniesienia poziomu wykształcenia ................................................................... 64 Wykres 41. Jaki poziom wykształcenia chciałaby Pani uzyskać? ............................................................ 66 Wykres 42. Gotowość do zmiany zawodu .............................................................................................. 69 Wykres 43. Jaki zawód chciałaby Pani zdobyć (grupy wielkie zgodnie z KZiS)?...................................... 70 Wykres 44. Czy planuje Pani w ciągu najbliższego roku uczestniczyć w kursach, szkoleniach, warsztatach? ......................................................................................................................................... 73 Wykres 45. Posiadanie doświadczenia zawodowego ............................................................................. 80
187 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 46. Dlaczego Pani do tej pory nie pracowała? ............................................................................ 81 Wykres 47. W którym roku przestała Pani pracować?............................................................................. 83 Wykres 48. Zawód wykonywany w ostatnim miejscu pracy (grupy wielkie zgodne z KZiS) ...................... 85 Wykres 49. W ilu miejscach pracy pracowała Pani dotychczas? ............................................................. 87 Wykres 50. Staż w ostatnim miejscu pracy ............................................................................................. 88 Wykres 51. Ogólny staż pracy ................................................................................................................ 89 Wykres 52. Forma zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy ...................................................................... 90 Wykres 53. Wymiar czasu pracy w ostatnim miejscu pracy ..................................................................... 92 Wykres 54. Wysokość zarobków w ostatnim miejscu pracy .................................................................... 93 Wykres 55. Średnia wysokość zarobków netto w ostatnim miejscu pracy a wykonywany zawód (grupy wielkie zgodnie z KZiS) .......................................................................................................................... 94 Wykres 56. Gdzie znajdowało się Pani miejsce pracy? ........................................................................... 95 Wykres 57. Ile czasu poświęcała Pani na codzienne dotarcie do pracy (w jedną stronę)? ....................... 96 Wykres 58. Czy pracowała Pani kiedykolwiek za granicą?...................................................................... 97 Wykres 59. Kierunki migracji zarobkowej...............................................................................................103 Wykres 60. Jak długo pracowała Pani za granicą? ................................................................................. 99 Wykres 61. Zawody wykonywane za granicą (grupy wielkie zgodne z KZiS) ......................................... 100 Wykres 62. Skala pracy na czarno ....................................................................................................... 102 Wykres 63. Indeks mobilności geograficznej ........................................................................................ 107 Wykres 64. Charakterystyka indeksu mobilności geograficznej............................................................. 108 Wykres 65. Indeks elastyczności zawodowej........................................................................................ 113 Wykres 66. Charakterystyka indeksu elastyczności zawodowej ............................................................ 114 Wykres 67. Ile maksymalnie czasu byłaby Pani w stanie poświęcić na dojazd do pracy? ...................... 117 Wykres 68. Oczekiwania płacowe respondentek .................................................................................. 118 Wykres 69. Ocena szans znalezienia pracy w porównaniu z innymi osobami ....................................... 120 Wykres 70. Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy............................................................ 122 Wykres 71. Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy............................................................ 123 Wykres 72. Czy posiada Pani orzeczenie o stopniu niepełnosprawności .............................................. 133 Wykres 73. Postrzeganie opieki nad osobami w najbliższej rodzinie i wykonywanie czynności domowych jako pracę ............................................................................................................................................ 137 Wykres 74. Ilość czasu poświęcana na codzienne obowiązki domowe ................................................. 138 Wykres 75. Którą z podanych poniżej sytuacji uważa Pani za najlepszą dla rodziny? ........................... 139 Wykres 76. Ogólne szanse kobiet na rynku pracy ................................................................................ 144 Wykres 77. Szanse kobiet na rynku pracy – indeks szans .................................................................... 146 Wykres 78. Liczba osobiście doświadczonych aktów dyskryminacji ...................................................... 151 Wykres 79. Postrzeganie roli kobiety na rynku pracy – indeks postaw .................................................. 155 Wykres 80. Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy (wartości średnie) ........... 157 Wykres 81. Aktualne zainteresowanie podjęciem pracy ........................................................................ 160 Wykres 82. Poszukiwanie pracy od momentu zarejestrowania w PUP .................................................. 162 Wykres 83. Stosowane metody poszukiwania pracy ............................................................................. 164 Wykres 84. Średnie wydatki na poszukiwanie pracy ............................................................................. 167 Wykres 85. Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy ......................................................................... 168 Wykres 86. Uczestnictwo w kontrakcie socjalnym lub indywidualnym programie usamodzielnienia ....... 176
Spis tabel Tabela 1. Wykształcenie rodziców a poziom wykształcenia respondentek .............................................. 13 Tabela 2. Główne źródła utrzymania w gospodarstwie domowym ........................................................... 29 Tabela 3. Zawód wyuczony (grupy elementarne zgodne z KZiS) ............................................................ 40 Tabela 4. Zawód wyuczony a poziom wykształcenia respondentek ........................................................ 41 Tabela 5. Poziom znajomości języków obcych ....................................................................................... 46 188 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 6. Znajomość co najmniej jednego języka obcego w stopniu podstawowym a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ................................................................................................ 47 Tabela 7. Posiadanie prawo jazdy a cechy społeczno-demograficzne respondentek .............................. 49 Tabela 8. Ocena stopnia trudności poszczególnych czynności ............................................................... 50 Tabela 9. Umiejętności poparte certyfikatem .......................................................................................... 57 Tabela 10. Udział w szkoleniach warsztatach a charakterystyka społeczno-demograficzna respondente 60 Tabela 11. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym w ciągu ostatnich 3 lat a formy kształcenia ............ 62 Tabela 12. Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym (szkoły, uczelnie) w ciagu ostatnich 3 lat a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ....................................................................... 63 Tabela 13. Gotowość podniesienia swojego wykształcenia a cechy społeczno-demograficzne respondentek ......................................................................................................................................... 65 Tabela 14. Poziom wykształcenia, jaki chcą uzyskać respondentki a obecny poziom wykształcenia ....... 67 Tabela 15. Kierunki, w jakich chciałyby się kształcić respondentki .......................................................... 68 Tabela 16. Jaki zawód chciałaby Pani zdobyć (grupy elementarne zgodne z KZiS) ................................ 71 Tabela 17. Gotowość do zmiany zawodu a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ..... 72 Tabela 18. Plany szkoleniowe respondentek a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek 74 Tabela 19. Tematyka szkoleń, jaka interesuje bezrobotne kobiety .......................................................... 75 Tabela 20. Okres pozostawania zarejestrowaną w PUP a łączny czas pozostawania bez pracy ............. 76 Tabela 21. Łączny czas pozostawania bez pracy a charakterystyka społeczno – demograficzna respondentek ......................................................................................................................................... 78 Tabela 22. Posiadanie doświadczenia zawodowego a cechy społeczno-demograficzne respondentek ... 82 Tabela 23. Dlaczego przestała Pani pracować? ..................................................................................... 84 Tabela 24. Zawód wykonywany w ostatnim miejscu pracy (grupy elementarne zgodne z KZiS) .............. 86 Tabela 25. Formy zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy a cechy społeczno-demograficzne respondentek .............................................................................................................................................................. 91 Tabela 26. Doświadczenie w pracy za granicą a poziom wykształcenia respondentek .......................... 101 Tabela 27. Praca w szarej strefie a cechy społeczno-demograficzne respondentek .............................. 103 Tabela 28. Mobilność geograficzna ...................................................................................................... 105 Tabela 29. Indeks mobilności geograficznej a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek110 Tabela 30. Elastyczność zawodowa ..................................................................................................... 112 Tabela 31. Indeks elastyczności zawodowej a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ............................................................................................................................................................ 116 Tabela 32. Oczekiwania płacowe respondentek a cechy społeczno-demograficzne respondentek ........ 119 Tabela 33. Ocena stopnia trudności znalezienia pracy ......................................................................... 121 Tabela 34. Typologia ze względu na postrzeganie rynku pracy a charakterystyka społecznodemograficzna respondentek ............................................................................................................... 125 Tabela 35. Bariery utrudniające znalezienie pracy ................................................................................ 128 Tabela 36. Bariery utrudniające znalezienie pracy a poziom wykształcenia respondentki ...................... 130 Tabela 37. Bariery utrudniające znalezienie pracy a wiek respondentki ................................................ 131 Tabela 38. Najważniejsze wartości w życiu – tytuł w tabeli do poprawki ............................................... 135 Tabela 39. Czym jest dla Pani praca? .................................................................................................. 136 Tabela 40. Preferowany model rodziny a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ...... 141 Tabela 41. Szanse kobiet w porównaniu z mężczyznami w powiecie .................................................... 145 Tabela 42. Indeks szans kobiet na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ............................................................................................................................................................ 147 Tabela 43. Skala dyskryminacji na rynku pracy .................................................................................... 149 Tabela 44 Doświadczenie bezpośredniej dyskryminacji na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek .............................................................................................. 152 Tabela 45. Postrzeganie roli kobiety na rynku pracy ............................................................................. 154 Tabela 46. Typologia ze względu na postrzeganie roli kobiet na rynku pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek .............................................................................................. 158
189 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 47. Dlaczego nie jest Pani zainteresowana podjęciem pracy? ................................................... 161 Tabela 48. Częstotliwość stosowania poszczególnych metod poszukiwania pracy ............................... 165 Tabela 49. W jaki sposób znalazła Pani ostatnią pracę?....................................................................... 166 Tabela 50. Aktywność w poszukiwaniu pracy (wartości średnie) ........................................................... 169 Tabela 51. Poziom aktywności w poszukiwaniu pracy a charakterystyka społeczno-demograficzna respondentek ....................................................................................................................................... 171 Tabela 52. Przyczyny rejestracji w PUP ............................................................................................... 173 Tabela 53. Formy pomocy, z jakich skorzystały respondentki ............................................................... 175 Tabela 54. Formy pomocy, z jakich chciałyby skorzystać respondentki................................................. 177 Tabela 55. Proszę wskazać trzy najważniejsze da Pani formy pomocy jako osoby bezrobotnej ............ 179
190 | Diagnoza sytuacji zawodowej w Bytomiu. Raport z badań ilościowych wśród bezrobotnych kobiet.
