TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

DERS 1: BİLGİ TEKNOLOJİSİ (BT) TANIMI VE TARİHÇESİ BT TANIMI VE İŞLEVLERİ Bilgi teknolojileri, insanlar tarafından hazırlanarak verilen bilgileri, yine verilen komutlar dizisine uygun bir biçimde, istenen düzeyde ve şekilde işleyen, işlenmiş bilgilerin sonuçlarını veren veya daha sonra kullanılmak üzere depolayan, talep edildiğinde ilgili yerlere sunan elektronik cihazlardır. Bu cihazların genel adı bilgisayardır. Bilgisayarlar insanın yapmadığı hiçbir şeyi yapamaz. Kullanım alanına ve işlevine göre farklı isimler de alabilen bu teknolojik ürünlerin her aşamada neyi, nasıl yapacağını insanoğlu belirler. Temel bilgi teknolojisi aracı olarak bilgisayarların işlevleri; •

Kullanıcı tarafından giriş araçları aracılığıyla girilen verileri,

•

Ana/merkezi işlem birimi ile kendi anlayabileceği dile (makine dili) çevirerek işleyen,

•

Gerektiğinde tekrar kullanılmak üzere depolama araçları ile depolayan,

•

Ürettiği sonucu çıkış araçları aracılığıyla kullanıcının anlayabileceği dile dönüştüren,

•

Elde edilen enformasyonu ihtiyaç duyulduğunda ilgili yerlere iletebilen cihazlardır.

TARİHSEL GELİŞİM İnsanoğlu tarihin ilk zamanlarında ihtiyaçlarını basit bir şekilde karşılayabiliyordu. Zaman içinde nüfus artışı ihtiyaçların da çeşitlenmesine ve artmasına sebep oldu. Bu ihtiyaçlarını karşılamak için farklı araçlar geliştirdi. Bu ihtiyaçlarından hesap ile ilgili olan kısmını ilk başlarda parmak hesabıyla karşılarken, sonraları parmak hesabının yeterli olmadığı yerlerde çakıl taşlarını kullanarak karşıladı. Hesap ile ilgili ihtiyaçlar ekonomik gelişmeler ve yerleşik hayat ile beraber iyice arttı. Hesap ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik birçok farklı yaklaşım ve kuram ortaya atıldı. Böylece, günümüz bilgisayar teknolojisinin temelleri atılmaya başlandı. •

ABACUS : Hesap işlemleri için kullanılan aygıtların ve işlemcilerin temeli Abacus’e dayandırılmakta ve Abacus ilk bilgisayar olarak anılmaktadır. Bu işlemcinin M.Ö 1000 yıllarında Çinliler tarafından kullanıldığı kabul edilir. Günümüzde ilk öğretimde halen kullanılan, sayı sayma ve temel matematiksel işlemleri öğrenmeye yardımcı olan bu araç sıralı teller üzerine dizili boncuklardan meydana gelmektedir.

•

PASCALLINE, LEIBNIZ ÇARKI, FARK MAKİNASI da işlemcilerden önceki diğer gelişim aşamalarıdır.

NEDEN İKİLİ SAYI DÜZENİ? Günümüz bilgisayarlarının temel mantığını oluşturan ikili sayı sistemi George Boole tarafından geliştirilmiştir. Bu cebir prensibine göre sayılar ikili sayı sisteminde kullanılırlar. Yani bu sistemde 0 ve 1 sayısından başka sayı kullanılmaz. Bu sayı sistemine ikili sayı sistemi manasında Binary sayılar da denir. Gerçekte bir bilgisayarın tasarlanmasında ve çalıştırılmasında tüm sayı sistemleri kullanılabilir (5, 6, 8, 10 vb). Ancak bu sayı sistemlerinin kullanım elverişsizliklerinin yanında hız ve devreler arası iletişim-depolama gibi konularda ikili sistemin sağladığı avantajlar nedeniyle ikili sayı düzeni tercih edilmektedir.

DERS 2: BİLGİSAYARLARIN SINIFLANDIRILMASI Bilgisayar sistemleri performans ve fiyat açısından olduğu kadar, görünüş ve boyutlar açısından da çeşitlilik gösterir. Bilgisayarlar, günümüze kadar geçirdiği evreler temel alınarak aşağıdaki şekilde gruplandırılır.

BİLGİSAYARLARIN GEÇİRDİĞİ EVRELER Birinci Kuşak (Vakum Tüplü) Bilgisayarlar (1946-1959) İkinci Kuşak (Transistorlu) Bilgisayarlar (1959-1964) Üçüncü Kuşak (Entegre Devreli) Bilgisayarlar (1964-1970) Dördüncü Kuşak (Mikroişlemcili) Bilgisayarlar (1970-?) İşlem ve kontrol birimlerinin tümünün bir arada bulunduğu chipler geliştirildi. Bu kuşağın temel özellikleri şunlardır: 1.

Mikroişlemcilerle daha hızlı işlemler yapılmaktadır.

2.

Daha fazla bilgi ve program saklanabilen disk ve CD'ler kullanılabilmektedir.

3.

Yapay zekâ kavramı hayata geçirilmiştir.

4.

Ağ sistemleri oluşturulup bilgisayarlar arasında iletişim sağlanabilmiştir.

5.

Bilgisayarlar fiziksel olarak küçülerek kullanışlı ve taşınabilir hale gelmiştir.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

1

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI Beşinci Kuşak (Yapay Zekâlı) Bilgisayarlar (1990-?) Yapay zeka konusunda çalışmalar halen yapılmaktadır. Bilgisayar teknolojisinde yeni bir araştırma konusu olan yapay zekâ “kendi kendini denetleyebilen, daha akıllı ve insanlarla tam bir uyum içerisinde olabilen zeki makineler yapmak” şeklinde tarif edilebilir. Bu alanda yapılan çalışmalar henüz istenilen düzeyde değildir. Bu kuşağın hedefleri şunlardır: 1.

Üretkenliğin düşük olduğu alanlarda, üretkenliği arttırmak amacıyla pratik metotlar geliştirmek,

2.

Kalkınmada ve gelişmede, uluslar arası dayanışmaya katkıda bulunmak,

3.

Enerji ve kaynak tasarrufunda bulunmak,

4.

Toplumun sorunlarına pratik çareler bularak, toplumsal huzur ve güvenin sağlanmasında katkıda bulunmak.

BİLGİSAYAR TÜRLERİ 1. Mikro Bilgisayarlar (PC) Mikrobilgisayarlar en küçük ve en ucuz bilgisayarlar olmakla birlikte günümüzde en yaygın biçimde kullanılmakta ve hemen hemen her türlü işlevi yerine getirebilmektedirler. Bu tür bilgisayarlar kişisel bilgisayarlar olarak da adlandırılır (Personel Computer veya kısaca PC). Günlük yaşamda sıkça karşılaştığımız iki tür mikro bilgisayar bulunmaktadır: •

Masaüstü bilgisayarlar

•

Taşınabilir bilgisayarlar

2. İş İstasyonları (Work Station) Önceleri mini bilgisayarlar da denilen bu bilgisayarlar boyut ve bilgi işleme gücü açısından orta sınıf bilgisayarları oluştururlar. İlk zamanlar sadece endüstriyel ve askeri ortamlarda kullanılırlarken günümüzde yerlerini yerel ağlarla birbirlerine bağlanmış kişisel bilgisayarlara bırakmaktadırlar. 3. Ana Bilgisayarlar (Büyük Boy Bilgisayarlar) Bunlar büyük, güçlü, pahalı ve hızlı bilgisayarlardır. Büyük bilgi işlem merkezlerinde çok sayıda kullanıcıya hizmet vermek için kullanılmaktadır. Büyük boy bilgisayarlar hızlı işlem yapma yerine çok miktarda veriyi hızlı bir biçimde alıp, işleyip yine hızlı bir biçimde çıktı üretme işinde daha verimli olurlar. 4. Süper Bilgisayarlar Bunlar çok hızlı büyük boy bilgisayar olarak da sınıflandırılabilirler. Büyük boy bilgisayarlar da yapılması uzun süren işleri yapmak üzere sınırlı sayıda üretilmiştir. Bilimsel alanlarda kullanılmaktadır.

BİLGİSAYARIN KULLANIM ALANLARI Günümüzde bilgisayarın kullanılmadığı yer hemen hemen yok denilecek kadar azdır. Özellikle 1980’lerden sonra hızla yaygınlaşan bilgisayar kullanım alanları: •

Evlerde,

•

İmalatta,

•

Eğitimde,

•

Ticarette ve Yönetimde,

•

Ekonomik Araştırmalarda,

•

Kamusal Hizmetlerde,

•

Trafik Kontrolünde,

•

İletişimde (Internet),

•

Spor Müsabakalarında,

•

Masaüstü Yayıncılıkta,

•

Askeri Alanda,

•

Ofis Hizmetlerinde...

DERS 3: BİLGİSAYAR SİSTEMİNİN GENEL YAPISI (DONANIM) Düşünme ve yorum yapma yeteneği bulunmayan bilgisayar “DONANIM (hardware)” ve “YAZILIM (software)” olmak üzere iki temel bileşenden oluşur. Çok yakın bir zamana kadar bilgisayar denildiğinde sadece donanım ve yazılım bileşenlerinin bir birleşimi akla gelmekteydi. Ancak, 1970’li yıllardan günümüze gelen süreçte, 4. Kuşak Bilgisayarların gelişimiyle bilgisayarın genel yapısına iletişim becerisi de katıldı. Bu nedenle günümüzde iki temel bileşene “AĞ (network)” unsurunu da ilave etme gereksinimi doğmuştur. •

Donanım: Bilgisayarda fiziksel olarak bulunan, görebildiğimiz ve dokunabildiğimiz elektronik ve mekanik aksamıdır.

•

Yazılım: Bilgisayara ne yapması gerektiğini söyleyen bir dizi komuttur. Donanımın çalıştırılması ve herhangi bir işlemin yapılması için gerekli olan programlardır.

•

Ağ: Enformasyonu ihtiyaç duyulduğunda ilgili yerlere iletebilmeyi sağlayan teknolojik unsurların tümüdür.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

2

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

DONANIM Bilgisayarda fiziksel olarak bulunan, görebildiğimiz ve dokunabildiğimiz elektronik ve mekanik aksamına denir. Donanım, bir merkezi işlem biriminden (CPU: Central Processing Unıt) ve bu birime bağlı “Çevre Birimleri”nden oluşur. Çevre birimleri de ayrıca giriş birimleri ve çıkış olmak üzere iki kısma ayrılır. Donanım Bileşenleri: 1.

Giriş Araçları

2.

Ana/Merkezi İşlem Birimi

3.

Depolama Araçları

4.

Çıkış Araçları

GİRİŞ BİRİMLERİ (INPUT DEVİCES) Bilgisayarla iletişim kurmamızı sağlayan, bilgisayarın işlem yapabilmesi için gerekli olan birimlerdir. Bu birimler bilgisayara girdi olarak verilecek bilgilerin veya programın merkezi işlem birimine aktarılmasını sağlar. Klavye (Keyboard) Üzerinde harf, rakam, özel karakter ve çeşitli fonksiyon tuşlarının bulunduğu bir aygıttır. Klavyeden girilen program veya veriler aynı anda ekranda görülür. Ülkemizde “F” ve “Q” klavye olmak üzere iki çeşit klavye kullanılmaktadır. Bunlarda İngilizce ve Türkçe olmak üzere sınıflandırılır. Fare (Mause) Altında hareketli bir topu olan, üzerinde iki yada üç tuşu bulunan, hareket ettirildiğinde ekrandaki bir şekli (genellikle ok işareti) hareket ettiren, çizim yapmaya yada program menülerinin seçimini sağlayan giriş birimidir. Tarayıcı (Scanner) Tarayıcılar, sayfa üzerindeki resim, yazı ve grafikleri tarayarak bilgisayara aktarmaya yarar. Tarama ekranının büyüklüğüne göre A4, A3 gibi çeşitli ebatlarda olanları vardır. Işıklı Kalem (Light Pen) Bilgisayara kablo ile bağlıdır. Tükenmez kaleme benzer. Ucu ışığa duyarlıdır. Ekrana değdiği noktanın koordinatlarını bilgisayara aktararak işlem yapar. Optik Okuyucu Kağıt üzerindeki belirli şekilleri bilgisayara aktarır (test kağıdının okunması). Bar-Cod Okuyucular Ürün denetiminde kullanılır. Ürün üzerine çizilen siyah çizgilerden fiyatı, cinsi, miktarı, ürün kodu vb. okur ve bilgisayara aktarır. Eczanelerde ve marketlerde sıkça görürüz. Faks-Modem Kartı Modem bilgisayarın telefon hatlarını kullanarak uzaktaki bilgisayarlarla iletişim kurmasını sağlar. Faks-Modem kartı sayesinde Internet olanaklarından yararlanmak mümkündür. Faks yetenekleri olan bir modemle ayrıca faks çekilebilir ve alınabilir. Modemlerin dahili (internal) ve harici (extarnal) modemler olmak üzere iki türde kullanımı söz konusudur. TV ve Radyo Kartı Bu genişleme kartı ile televizyon izlemek ve radyo dinlemek mümkündür.

MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ Mikro İşlemci (CPU) CPU’yu bilgisayarın beyni ve bilgisayara adını veren en önemli parça olarak düşünmek mümkündür. CPU’lar gerek hızları gerekse işlem kapasiteleri geliştikçe farklı isimlerle adlandırılır. Örneğin: Eskiler: 8088, 80286, 386, 486 ... Yeniler: Pentium I, Pentium II, Pentium III, Pentium IV gibi Bunlarda ayrıca kendi içlerinde hızlarına göre ayrılırlar. Mesela Pentium III-500, Pentium III-933 gibi. Bilgisayar teknolojisi hızla gelişmekte olduğundan yeni bir ürün ortaya çıktığında eskisi üretimden kalkmakta ve bulunmamaktadır. Mesela günümüzde Pentium III ve Pentium IV ten daha eski CPU’lar bulunmamaktadır.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

3

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI Ana Kart (Mainboard) Bilgisayardaki CPU, Ekran Kartı, RAM gibi tüm parçalar arasında bir bütünlük sağlayan ve onların üstüne monte edildiği elektronik bir karttır. Ana kart hem üstüne monte edilen parçalar arasında ilişki sağladığı gibi hem de bilgisayarın bazı fonksiyonlarını yerine getirmesini sağlayan elektronik parçaları da üzerinde bulundurur. Ana kart konusunda bilinmesi gereken önemli noktalardan birisi her ana kartın her parçayla çalışmayacak olmasıdır. Mesela Pentium III bir işlemci her ana kart üzerinde çalışmaz. O yüzden PentiumIII işlemciyi destekleyen bir ana kart olması gereklidir. Ayrıca bazı ana kartlar “Ekran kartı”, “Ses kartı” gibi bazı parçaları üzerlerinde sabit olarak bulundururlar. Ana kartların bu özellikleri on-board özelliği olarak adlandırılır. RAM ve ROM Bellek ROM: Sadece okunabilir bellektir. Üzerine herhangi bir bilgi yazılamaz. Rom belleğin içerisindeki bilgiler üretici firma tarafından yüklenir. Bu bilgilerin silinmesi, kaybolması mümkün değildir. RAM: Rastgele erişimli veya başka bir ifadeyle geçici bellektir. Hem okuma, hem de yazma işlemini yapabilen, bilgilerin geçici olarak saklandığı ve istenildiğinde üzerindeki bilgilerin silinebildiği bellektir. Buradaki bilgiler elektrik kesintisinden etkilenir, elektrik kesildiğinde (veya bilgisayar kapatıldığında) ram bellek silinir. Ram’ın büyüklüğü (kapasitesi) aynı anda çalışabilecek program sayısını, programın büyüklüğünü belirlediği gibi bilgisayarın hızını da büyük oranda etkiler. Bilgisayarın Ram’ını sonradan arttırmak mümkündür. RAM çeşitleri: 32 MB, 64 MB, 128 MB, 256 MB gibi. 4.Ekran Kartı : Merkezi işlem biriminden gelen metin ve resimleri monitörün anlayabileceği şekle dönüştürür. Kaliteli bir görüntü elde edebilmek için monitör kalitesi ile birlikte ekran kartınında kaliteli olması ve yüksek çözünürlüğe imkan vermesi gereklidir. Ekran Kartları genellikle 8 MB, 16 MB, 32 Mb gibi şekillerde adlandırılır. 5. Ses Kartı : (Sound Blaster) Bilgisayara yeni ses özellikleri katarak cd kalitesinde ses elde edilmesini ve bu sesin kontrolünü sağlar eğer yoksa bilgisayar içindeki küçük hoparlörden ( Pc Speaker) ancak zayıf bir ses elde edilir. Ayrıca ses kartı mikrofon, anfi ve çeşitli müzik aletlerininde bilgisayar ile beraber kullanımını sağlar. Ses kartlarının üzerinde genellikle game ( oyun) port’u da bulunur.

ÇIKIŞ BİRİMLERİ (OUTPUT DEVİCE) Bilgisayar tarafından işlenmiş bilgilerin sonuçlarının bilgisayardan çıkışını ve kullanıcıya ulaşmasını sağlayan birimlerdir.

1- EKRAN (MONİTÖR): Görüntü birimidir. Bilgisayarda yapılan işlemleri ve sonuçları görüntüler. Görüntü ışıklı noktalar (pixel) ile sağlanır. Tek renkliden çok renkliye kadar değişik tür ve özellikte ekranlar vardır. Monitör seçimindeki etkenler: Büyüklük: Ekranın çapraz uzunluğu ile ölçülür 14, 15, 17, 20 inch’lik ekranlar mevcuttur. (l inch=2,54cm) Görüntü: Ekrandaki noktalar arası uzaklık ile ölçülür. Bu “Dot pitch” olarak tanımlanır. Bu ne kadar küçük ise görüntü o kadar iyidir. Yaygın olarak kullanılan 0.29 mm 0.28 mm’dir. Çözünürlük: Bir monitörün içerebileceği bilgi miktarını içerir. Çözünürlük yatay ve dikey olarak pixel diye adlandırılan ekrandaki nokta sayısı ile ölçülür. Düşük çözünürlükte görüntü daha büyük olur, ekranda daha az bilgi görüntülenir. Yüksek çözünürlükte ekrandaki görüntüler küçülür ve böylece ekranda daha fazla bilginin görüntülenmesi sağlanır. Ekranın en verimli çözünürlükte kullanılması donanımdaki görüntü kartına bağlıdır. Temel ekran çözünürlükleri: 640x480

pixel, 800x600

pixel, 1024x768

pixel, 1280x1024 pixel

2- YAZICI (PRİNTER): Ekranda görünen bilgilerin ve bilgisayarda elde edilen sonuçların kağıda basılmasını sağlayan çevre birimidir. Başlıca Yazıcı Tipleri: •

Nokta vuruşlu yazıcılar ( Dot Matrix): Sayfa üzerinde harfleri ve şekilleri minik noktacıklarla oluştururlar. Bu yüzden diğer yazıcılara göre sayfa kaliteleri daha kötüdür. Ancak sayfa maliyeti düşük olduğu ve aynı anda birden fazla nüsha alma imkanı verdiği için avantajlıdır. Yazma kafası mürekkepli bir şeride vuran küçük iğnelerden oluşur. Özellikle sürekli formda döküm alınan işlemlerde kullanılırlar.

•

Mürekkep püskürtmeli yazıcılar ( Ink – Jet): Baskı işlemini yazma kafası küçük deliklerden sayfaya mürekkep püskürterek yaparlar hizları dakikada 1ile 10 sayfa arasındadır. Renkli çıktı verebilirler.

•

Laser yazıcılar : Sayfa görüntüsünü oluşturmak için laser ışınlarını kullanan, yüksek hızdaki yazıcılardır. En kaliteli çıktılar bu yazıcılarla elde edilir.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

4

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

DEPOLAMA ARAÇLARI 1. DİSKET: Verilerin bilgisayardan bağımsız olarak taşınmasını sağlayan manyetik ortamlardır. Bilgisayara bilgi aktarmak, bilgileri saklamak veya bilgileri bilgisayarlar arasında taşımak için kullanılan, tekrar tekrar yazılabilir veya yapan elektromanyetik birimlerdir. Disketler tip ve kapasitelerine göre sınıflandırılırlar. TİP

KAPASİTE

3.5 inch DD (Double Density=Çift Yoğunluklu)

720KB

3.5 inch HD (High Density=Yüksek Yoğunluklu)

1,44KB (Günümüzde en çok kullanılan)

2. HARD DİSK (SABİT DİSK) : Bir bilgisayarın veri depolamak için kullandığı en temel birimdir. Bilgisayar kasası içerisinde sabitlenmiştir. Diskete benzer, ancak disketten daha fazla bilgi depolama kapasitesine sahiptir. Şu anda en çok kullanılan harddisk kapasiteleri GB’larla ifade edilmektedir. Örneğin 20 GB, 30 GB, 40 GB gibi.

3. CD-ROM

:

CD-ROM sürücüleri vasıtası ile bilgisayarda kullanılabilirler. Bunlar sadece okunabilir birimlerdir. Kapasiteleri oldukça fazladır. Genellikle 600 MB’tan daha fazla bilgi saklarlar. CD lere kayıt yapılabilmesi için CD-WRITTER olması lazımdır. CD-WRITER ler CD-ROM larla aynı işi görmekle birlikte ek olarak kayıt edebilme özellikleri de vardır. Yalnız CD-WRITER ile kayıt yapılabilmesi için CD ‘nin kayıt yapılabilir cinsten olması gereklidir. CD-ROM lar hızlarına göre 48X, 52X gibi sınıflandırılır.

BIT VE BYTE KAVRAMI BIT : Bilgisayar ortamında karakterler bitlerden oluşmuştur. Bir karakterin oluşması için 8 bite ihtiyaç vardır. Bir bit sayısal elektroniğin temeli olan 0 ve 1 olan değerlerdir. Örneğin; 1

0

0

1

0

1

1

0

BYTE : Bilgisayardaki anlamlı en küçük birimdir. Bitler bilgisayarda tek başına bir anlam ifade etmezler. 8 bit bir araya gelerek anlamlı bir hal alır. Başka bir deyişle bir byte 1 karaktere eşittir. Byte ve byte’ ın katları şunlardır. 1024 BYTE

1 KİLOBYTE

1024 KİLOBYTE

1 MEGABYTE

1024 MEGABYTE

1 GİGABYTE

1024 GİGABYTE

1 TERABYTE

DERS 4: BİLGİSAYAR SİSTEMİNİN GENEL YAPISI (YAZILIM) Yazılım bilgisayarları kullanıcı açısından anlamlı hale getiren öğedir. Bilgisayara kullanıcı istekleri doğrultusunda ne yapması gerektiğini bildirirler. Yazılım, bir programlama dili kullanılarak, bilgisayarın çeşitli işlevler kazanabilmesi için üretilen programlardır. Yazılımı oluşturan bilgiler ve komutlar kafanızdaki fikirlere ve düşüncelere benzer. Kafanız dokunabileceğiniz fiziksel bir nesnedir ancak düşünceleriniz soyuttur onlara dokunamazsınız. Program yazmak için çeşitli programlama dilleri geliştirilmiştir. Bir programlama dili bir dizi kural ve sembolden oluşur ve bilgisayara ne yapması gerektiğini bildiren komutları oluşturmak için kullanılır. Genellikle bir editör kullanılarak yazılan program daha sonra derleyiciden geçirilerek bilgisayarın anladığı makina diline dönüştürülür. BASIC, PASCAL, FORTRAN, C/C++, JAVA programlama dillerine örneklerdir. Yazılımları üç sınıfa ayırabiliriz.

1. SİSTEM YAZILIMLARI

(İŞLETİM SİSTEMLERİ)

Bilgisayar ilk açıldığında onu çalıştırmaya başlayan bazı komutlar silinmeyecek şekilde ROM’da sürekli olarak saklanır. Çalıştırma sürecinin son kısmı sabit diskte işletim sistemi adındaki yaşamsal önemde bir yazılımı aramaktadır. İşletim sistemi bilgisayarın yapmasını istediğiniz başka işleri yapabilmesini sağlar. İşletim sistemi olmadan bilgisayarınız uygulama yazılımları adlı, özel amaçlar için yazılmış programları çalıştıramaz. Bu yazılımlar bir bilgisayar siteminin işletimi ile ilgili tüm işlevleri yerine getirir. Bu işlevler klavye ile olan iletişimin sağlanması, disk işlemlerinin yapılması, ana belleğin yönetimi, ya da bir ağ içinde yer alan bilgisayarın diğer bilgisayarlarla iletişiminin sağlanması olabilir. İşletim sistemlerine örnek verecek olursak DOS (Disk Operating System- Dİsk İşletim Sistemi). Günümüzde en çok kullanılan işletim sistemi olarak Windows bunlara bir örnek olarak verilebilir.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

5

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

2. UYGULAMA YAZILIMLARI

(PAKET PROGRAMLAR)

Düşlenebilecek her türlü etkinlik için hazırlanmış binlerce değişik türde uygulama yazılımı bulunmaktadır. Bu yazılımlar bilgisayara girdi birimleriyle aktarılan bilginin işlenmesi konusunda rutin olarak kullanılan birçok fonksiyonun otomatik olarak yapılmasını sağlarlar. Kullanıcılar açısından bilgisayarı çekici kılan şey kendi kullanım amaçlarına uygun yazılımlar bulabilmeleridir. Örneğin kelime işlemciler, hesap çizelgeleri, veri tabanı yazılımları, büro ortamında yaşamı kolaylaştıran ve kullanabilmek için çok ayrıntılı bir eğitimi gerektirmeyen uygulama yazılımlarıdır. Ayrıca hemen hemen tüm mesleklerde yapılan işleri kolaylaştıran, kalite ve verimi arttıran pek çok uygulama yazılımı mevcuttur. Bu yazılımlar moda (tasarım), eğlence (animasyon), sanat (resim, heykel vb.), mimarlık, mühendislik, haritacılık, vb. pek çok alanda uzmanlar için kaçınılmaz bir araç haline gelmiştir. Örneğin bir Muhasebe programı, Microsoft Word programı gibi.

3. DONANIM SÜRÜCÜLERİ (DRIVER) Donanım üreticileri tarafından donanımın işletim sistemi içerisinde kontrol edilebilir ve çalışabilir hale gelmesi amacıyla donanım ile birlikte gelen tanımlayıcı yazılımlardır. Donanım sürücüleri sisteme yüklenmeden işletim sisteminin donanım ile haberleşmesi mümkün olmaz. Her donanımın farklı işletim sistemlerine göre farklı sürücü yazılımları bulunur. Bu yazılımlar yeni çıkan işletim sistemlerine paralel olarak güncellenirler ve donanım üreticisi tarafından kullanıcılara ağ ortamlarında sunulurlar. Eski donanımları yeni işletim sistemlerinde çalışır hale getirebilmek, ilgili donanım sürücüsünün Internet ortamından tedariki ile mümkün olabilir. Uygun donanım sürücüsünün kullanımı performansı olumlu yönde etkiler. İşletim sistemleri kendi içlerinde donanım sürücülerinin yer aldığı bir sürücü veritabanı da bulundururlar. Yaygın olarak kullanılan donanımların büyük bir bölümü sürücü veritabanı yardımıyla işletim sistemi tarafından direkt olarak da algılanabilirler.

DERS 5: BİLGİSAYAR SİSTEMİNİN GENEL YAPISI (INTERNET) Internet, dünya kapsamında birçok bilgisayar sistemini TCP/IP protokolü ile birbirine bağlayan ve gittikçe büyüyen bir iletişim ağıdır. Bilgiye hızlı ulaşım, kolay paylaşım ve rahat kullanımı ifade eden ağların ağı Internet’in Türkçe karşılığı BİLGİ OTOYOLU’dur. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol), bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini olanaklı kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır.

TARİHÇESİ •

1970’li yıllarda, Amerikan Savunma Bakanlığı bünyesindeki çalışmalar sonucunda askeri bir ağ olarak, savunma alanında araştırma yapan kurumları da içine alan, farklı bilgisayar sistemlerini ortak bir çatıda toplayan ARPANET oluşturuldu.

•

1985’ten sonra bu altyapı akademik kullanıma açık bir ağ olan Internet’e dönüştü (ARPANET’in askeri kanadı MILNET olarak kaldı).

•

1992-93’lerden sonra ticari kuruluşlar da Internet’e dahil olmaya başladılar.

•

Ülkemizde 1987 yılında, üniversitelerin BITNET/EARN bağlantısı gerçekleştirildi.

•

12 Nisan 1993 tarihinde Türkiye’nin ilk Internet Bağlantısı ODTÜ – USA arasında; 64 kbit/saniye hız ile gerçekleştirildi.

•

1994-1996 yılları arasında diğer bağlantılar gerçekleşmeye başladı ve hat hızları arttı.

•

1995-1996 yıllarında ticari ve özel kullanım daha da yaygınlaştı.

•

Ekim 1996’da Turnet ve beraberinde diğer ISS’ler Kişisel Internet Servisi vermeye başladılar.

•

Haziran 1996’da Ulakbim oluşturuldu. Üniversitemiz Internet servisini Ulaknet sağlamaktadır.

•

Ocak 1999’da TTNET Internet dünyasındaki yerini aldı.

KULLANIM AMAÇLARI Günümüzde Internet kullanımı oldukça yaygınlaşmış olup bir çok alanda Internet’ten yararlanılmaktadır. Internet'in kullanım amaçlarına şunları örnek verebiliriz: •

Dünyanın çeşitli yerlerindeki kütüphanelerde araştırma yapabilirsiniz,

•

Dünyanın herhangi bir noktasındaki kişiye elektronik postayla mektuplarınızı bedava ve çok kısa zamanda gönderebilirsiniz,

•

Internet üzerinden eğitim veren bir üniversitede okuyup mezun olabilirsiniz,

•

Farklı mekanlardaki arkadaşlarınızla sohbet edebilirsiniz,

•

Alış-veriş yapabilirsiniz, rezervasyon yaptırabilirsiniz,

•

Anket yapabilir, yapılan bir anketi cevaplandırabilirsiniz,

•

Kendi web sayfanızı hazırlayarak çalışmalarınızı yayınlayabilirsiniz.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

6

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

SUNDUĞU HİZMETLER WEB SAYFALARI Yazı, resim, film, canlandırma, ses gibi farklı formatta olan bilgilerin gözatıcı (browser) kullanılarak ulaşıldığı Internet ortamıdır. Internet kullanıcıların en çok kullandığı platformdur. Internet' de her sayfanın bir adresi vardır. Farklı bilgisayarlar üzerindeki sayfalar birbirlerine anahtar sözcüklerle bağlanmıştır. Bu sayfalar HTML dili (Hypertext Markup Language) kullanılarak oluşturulur.

ELEKTRONİK POSTA (E-POSTA/E-MAIL) Elektronik posta mektuplarınızı Microsoft Outlook, Outlook Express, Netscape Messanger gibi özel bir program kullanarak ya da web tabanlı e-posta sunucuları aracılığıyla, posta kutusu (e-posta adresi) olan diğer bir Internet kullanıcısına gönderebilirsiniz. Mektubunuzun ulaşma süresi, bilginin transfer hızına bağlıdır. Birkaç saniye ya da birkaç dakika olabilir. Bu süre normal postayla gönderilen mektubun ulaşma hızıyla karşılaştırıldığında çok kısa kalır.

HABER GRUPLARI (NEWSGROUPS) Internet kullanıcılarının değişik konulardaki düşüncelerini paylaşmak için oluşturulmuş tartışma gruplarıdır. Haber grupları, bir konuyla özel olarak ilgilenenler arasında ya da bir topluluk için oluşturulabilir.

FTP (FİLE TANSFER PROTOCOL - DOSYA TRANSFER PROTOKOLÜ) Bilgisayarlar arası dosya transferine olanak sağlayan Internet protokolüdür.

SOHBET (IRC) Bazı programlar arayıcılığıyla diğer kullanıcılarla eş zamanlı sohbet etmenizi sağlar.

SESLİ VE VİDEO KONFERANS Sesli konferans bilgisayara bağlı bir mikrofon ve hoparlör arayıcılığıyla başka bir Internet kullanıcısı ile konuşmaktır. Video konferans ise bir kamera ve mikrofon arayıcıyla başka bir Internet kullanıcısına ses ve görüntü ulaşması ve başka bir kullanıcıdan gelen ses ve görüntülerin alınmasıdır.

DERS 6: WINDOWS İŞLETİM SİSTEMLERİ 10 Kasım 1983'te Microsoft tarafından tanıtımı yapılan Microsoft Windows, MS-DOS® işletim sisteminin geliştirilmiş bir şekli olarak PC kullanıcıları için grafik görünümlü bir işletim ortamı sunuyordu. Microsoft, Windows 1.0 ürününü, bit eşlem görüntüleri ve işaretleme aygıtı olarak fare kullanan uygulamaları geliştirmek ve çalıştırmak için tasarlanmış yeni bir yazılım ortamı olarak adlandırdı. Windows ile birlikte, Microsoft'ta grafik görünümlü kullanıcı arabirimi (GUI) dönemi başlamıştı. 2001 yılında piyasaya sürülen Windows XP, daha önce ayrı olan iki Windows masaüstü işletim sistemi öğesini bir araya getirerek Windows masaüstü işletim sistemi ailesinde bir kilometre taşı oldu. Yakında piyasaya çıkacak olan Windows .NET Server ile Microsoft, neredeyse on yıl önce 1993'te Microsoft Windows NT® Server ürününün ilk sürümü ile başlattığı sunucu işletim sistemi döneminde büyük bir devri tamamlamış olacaktır.

WİNDOWS MASAÜSTÜ İŞLETİM SİSTEMLERİ Uzun zamandır PC kullananlar Windows'un başlangıcı olarak, geniş kitleler tarafından kullanılan ve çoğu PC kullanıcısının denemiş olduğu ilk Windows sürümü olan Windows 3.0 ürününün piyasaya sürüldüğü 1990 yılını sayarlar. Ancak gerçekte Windows'un ilk sürümü Microsoft tarafından o tarihten altı yıl önce 1985 yılında piyasaya çıkarılmıştı. Bu nedenle de günümüzün Windows işletim sistemlerinin kökleri 20 yıl kadar geriye dayanmaktadır.

1985: WİNDOWS 1.0, 1987: WİNDOWS 2.0, 1990: WİNDOWS 3.0 Windows'un ilk sürümü oldukça önemli bir üründü, çünkü PC kullanıcılarının C:\ komut isteminde MS-DOS® yöntemli komut yazma dönemini kapatmış, artık işletim sisteminde uygulamaları çalıştırmak gibi işlevleri bir işaretleme aygıtı olan fare ile tıklatarak yerine getirme yöntemini hayata geçirmişti. Zaman içinde gelişen özellikler: •

Program Yöneticisi, Dosya Yöneticisi ve Yazdırma Yöneticisi,

•

Gerektiğinde kullanılabilecek MS-DOS çoklu işlem özelliği,

•

Geliştirilmiş bir grup Windows simgesi.

1993: WİNDOWS FOR WORKGROUPS 3.11, WİNDOWS NT 3.1 Windows 3.1, Windows for Workgroups 3.11 ikilisi çalışma grubu kavramını ve etki alanı ağ desteğini getirdi. 27 Temmuz 1993 tarihinde Microsoft Windows NT® sürümünün piyasaya çıkması Microsoft için önemli bir kilometre taşı oldu. Windows NT, gelişmiş istemci/sunucu iş uygulamaları desteğini endüstrinin önde gelen kişisel verimlilik uygulamalarıyla birleştiren ilk Windows işletim sistemiydi.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

7

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

1995: WİNDOWS 95 Windows 95, Microsoft'un mevcut üç genel amaçlı masaüstü işletim sisteminin (Windows 3.1, Windows for Workgroups ve MS-DOS) takipçisiydi. Windows 95'te, yerleşik Internet desteği için geliştirilmiş TCP/IP özellikleri ve donanım veya yazılım kurma işlemini oldukça kolaylaştıran yeni Tak ve Kullan özelliği bulunuyordu.

1998: WİNDOWS 98, 1999: WİNDOWS 98 SECOND EDİTİON Windows 98, Windows 95'in gelişmiş şekliydi. "Daha İyi Çalışan, Daha İyi Seyrettiren ve Dinleten" bir sistem olarak tanımlanan Windows 98 özellikle tüketiciler için tasarlanmış ilk Windows sürümüydü. Microsoft Windows 98 SE (ki bu şekilde kısaltılarak kullanılmaya başlandı), Windows 98'in bir üst şekliydi. Tüketicilere, donanım uyumluluğu ve Internet ile ilgili gelişmiş, zengin özellikler sundu.

2000: WİNDOWS MİLLENNİUM EDİTİON (WİNDOWS ME), 2000: WİNDOWS 2000 PROFESSİONAL Windows Me sürümü, Windows 95 çekirdeğini temel alan son Microsoft işletim sistemiydi. Microsoft'tan yapılan açıklamada bundan sonraki tüm işletim sistemi ürünlerinin Windows NT ve Windows 2000 çekirdeğini temel alacağı bildirildi. Windows 2000 Professional sürümü, Windows NT Workstation 4.0 sürümünün daha gelişmiş bir şekliydi. Windows 2000 Professional, tüm ticari masaüstlerinde ve dizüstü bilgisayarlarında Windows 95, Windows 98 ve Windows NT Workstation 4.0 sürümlerinin yerini almak üzere tasarlandı. Kendini kanıtlamış olan Windows NT Workstation 4.0 kod tabanı üzerine oluşturulan Windows 2000 sürümü; güvenilirlik, kullanım kolaylığı, Internet uyumluluğu ve mobil bilgi işlem desteği konularına büyük katkılarda bulundu.

2001: WİNDOWS XP Windows XP, masaüstü işletim sistemleri konusunda birleştirici rol oynayan önemli bir adımdır. 2001 yılının Ocak ayında piyasaya çıkan Windows XP Home Edition ve Windows XP Professional sürümleri ile Microsoft, biri iş dünyasına, diğeri tüketiciye yönelik olan iki Windows işletim sistemini Windows NT ve Windows 2000 kod tabanı etrafında birleştirmeyi başardı. 2001: Windows XP Professional Windows XP Professional sürümü Microsoft Windows NT teknolojisinin sağlam geçmişinden yararlanmaktadır: üstün işletim sistemi performansı, gerektiğinde kullanılabilecek çoklu işlem, hata toleransı ve sistem belleği koruması. 2001: Windows XP Home Edition Windows XP Home Edition, sık kullanılan özelliklere erişimi kolaylaştıran, basitleştirilmiş bir görsel tasarıma sahiptir. Ürün ev kullanıcılarına yönelik olarak Ağ Kurulum Sihirbazı, Microsoft Windows Media™ Player ortam yürütücüsü, Windows Movie Maker film düzenleyicisi ve gelişmiş sayısal fotoğraf işleme özellikleri gibi birçok yenilik sunmaktadır.

WİNDOWS SUNUCU İŞLETİM SİSTEMLERİ Microsoft Windows sunucu işletim sistemlerinin tarihi Windows masaüstü işletim sistemlerinin tarihinden daha kısa olsa da, aynı mirası paylaşırlar. Ağ üzerinde bulunan terminallerin yönetimini üstlenen bu sistemler, ağ üzerindeki yükün dengelenmesi, yazıcı, Internet ve posta hizmetlerinin sorunsuz şekilde yerine getirilmesini sağlarlar. Sunucu işletim sistemleri yönetebildikleri terminal sayısına göre değerlendirilirler ve ağ yönetimi için tasarlanmış özel uygulama yazılımları kullanırlar. Günümüzde yaygın olarak kullanılan Windows 2000 Server ailesini sunucu işletim sistemlerine örnek olarak verebiliriz.

DERS 7: BİLGİSAYAR VE YAZILIM GÜVENLİĞİ YAZILIM TELİF HAKLARI YAZILIM LİSANSI NEDİR? NEDEN GEREKLİDİR? Yazılım lisansı, telif hakkı sahibinin (yazılım üreticisinin) haklarını koruyan bir belgedir. Her bir yazılım için lisans almak şarttır; bu üreticinin telif hakkını çiğnemediğinizi, emeğinin karşılığını verdiğinizi gösterir. Telif hakkı sahibinin hakları yasalarla da korunur. Telif hakkı yasaları, insanların izin almaksızın yazılım kopyalayamayacağını açıkça beyan eder. Hiç kimse telif hakkı sahibinin izni olmadan, emeğini kopyalayıp dağıtamaz ve kullanamaz. Eğer, izinsiz olarak bir bilgisayar programını kopyalar veya yasal olmayan bir kopyasını bir başkasına tedarik ederseniz, kanunları çiğnemiş sayılırsınız. Kopya (lisanssız) yazılım kullanımı, önemli cezai yaptırımlara neden olur. 3 Mart 2001’de yürürlüğe giren yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre bu cezaların son hali şöyledir: •

Lisans başına 10 milyar TL’den 150 milyar TL’ye kadar para cezası

•

2 yıldan 6 yıla kadar, para cezasına çevrilmeksizin hapis

•

3 yıla kadar meslekten men

•

Çoğaltmada kullanılan veya kopya yazılımların yüklenmiş olduğu bilgisayar ve araçlara el konulması.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

8

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

TELİF HAKLARI GENELDE NASIL İHLAL EDİLİR? Telif hakları genellikle 6 şekilde ihlal ediliyor. 1.

Kullanıcı Kopyalaması: Birkaç adet lisanslı yazılım yüklü bilgisayar satın alınıp bu bilgisayarlardaki lisanslı yazılımların diğer bilgisayarlara yüklenmesi; CD ya da programların sahip olunan lisanslardan fazla sayıda çoğaltılması ve el değiştirmesidir.

2.

Eş Anlı Kullanım: Tek bir bilgisayar için kullanılması gereken bir yazılımın birden fazla bilgisayarda, yeterli sayıda lisans temin edilmeden paylaştırılarak kullanılmasıdır.

3.

Sabit Disk Yüklemesi: Bilgisayarların, sabit disklerine kopya yazılım yüklenmiş şekilde satılmasıdır. Burada hem satıcı hem de kullanıcı eşit derecede sorumludur.

4.

Sahtecilik: Orijinal ürünü kopya üründen ayıran hologram, paket, logo gibi belirgin özelliklerin taklit edilerek illegal yollardan ticaretinin yapılmasıdır.

5.

Internet Yoluyla Kopyalama: Web sayfası aracılığıyla, yazılımın lisanssız olarak bilgisayarlara yüklenmesidir.

6.

Yazılım Kiralama: Kopya yazılımların, lisans sözleşmelerine aykırı olarak evlerde veya işyerlerinde kullanılmak üzere kiralanmasıdır.

Yukarıda söz edilen yöntemlerden hiç biri yasal değildir ve sizi teknik ve yasal birçok sorunla karşı karşıya bırakmanın yanı sıra itibar kaybına uğramanıza da neden olabilir. Lisanslı yazılım kullanmanın tek yolu vardır: Programın kullanıldığı her bir bilgisayar için bir lisans edinmek. Bunun dışındaki kullanımlar lisansız kullanıma girmektedir.

VİRÜSLER Bilgisayar kullanan her kişinin en büyük sorunu virüslerdir. Hemen hemen her kullanıcının sürekli olarak virüslerden yakındığını görürsünüz. Birçok kullanıcı önemli bilgilerini ve zamanını virüsler yüzünden kaybeder. Ancak tüm bunlara rağmen hala virüslerin tam olarak ne olduğu ve bunlardan nasıl korunacağımız yönünde yeterince bilgi sahibi değiliz. Virüsü kısaca şu şekilde tanımlayabiliriz: Virüs; bilgisayar programlarına istem dışı olarak eklenen ve programların yapması gereken asıl fonksiyonlarını hiç yaptırmayan, kısıtlayan veya yanlış işlemler yaptıran yazılımlardır. Özellikle Internet kullanımının yaygınlaşması ve bilgisayarlar arasında sürekli bir bağın olması (ağ) virüslerin yayılmasını da hızlandırmıştır. Her gün yeni bir takım virüsler ortaya çıkmakta ve hızla yayılmaktadır. Virüslerden korunmak amacıyla çeşitli yazılım firmaları tarafından bir takım anti-virüs yazılımları geliştirilmiştir. Bu yazılımları kolaylıkla temin etmek mümkündür. Anti-virüs programlarına da tamamen güvenebilmek için sürekli güncellenmemiz gerekir. Çünkü anti-virüs programları ancak en son güncellendikleri zamana kadar olan virüsler hakkında bilgi içereceklerdir. Yani sizin anti-virüs programını makinenize yüklediğinizden ya da güncellediğinizden sadece 5 dakika sonra yazılan ve makinenize girebilecek olan bir virüse karşı bu program hiç bir koruyucu rol oynamayacaktır. Bilgisayarınızı virüslerden korumanın, bilgi ve zaman kaybını azaltmanın en iyi yolu, kullanacağınız anti-virüs programlarının yanı sıra öncelikle virüslerin hangi yollarla bilgisayarınıza girdiğini öğrenmek ve ona göre genel bazı korunma tedbirleri almak olacaktır.

BULAŞMA YOLLARI Virüsler küçük programlar olduğundan aktif hale gelebilmesi için virüslü bir programın çalıştırılması, veya virüslü sistem kütüklerinin herhangi bir yolla açılmış olması gerekmektedir. Bir virüsü normal bilgisayar yazılımlarından ayırt eden temel faklılık, programdan programa, kütükten kütüğe ve sistemden sisteme kolaylıkla kendisini kopyalayabilmesidir. Virüslerin aktif hale gelebilmesi için çalıştırılabilen (.EXE - .COM uzantılı gibi) programlara bulaşması gerekir. Virüs bulaşan bir program çalıştırıldığında, virüs belleğe taşınır ve bellekte bulunan virüs bulunduğu sürücüde COMMAND.COM kütüğüne bulaşmayı ilk hedef olarak görür. Virüs bir kez bu kütüğe yerleştikten sonra sistemin her açılışında kendisini belleğe yüklemekte ve çalıştırılan her programa bulaşmaktadır.

TESPİT EDİLMESİ Virüsün tespit edilebilmesi için ANTİ-VİRÜS programları kullanmak en mantıklı yoldur. Ancak çalışma esnasındaki bazı durumlarda bize virüsler konusunda uyarıcı olabilmektedir. Bunlara örnek verecek olursak: •

Programın yüklenmesi normalden uzun sürüyorsa,

•

Hiç beklenmedik hata mesajları ekranda görüntüleniyorsa,

•

Bellek alanı normalden daha yoğun kullanılıyor görünüyorsa,

•

Program kütükleri bozuluyor veya aniden siliniyorsa,

•

Ekranda değişik karakterler görünüyor veya kayıyorsa,

•

.COM VE .EXE uzantılı programların uzunlukları, tarih ve zamanları değişiyorsa,

•

Ekrana beklenmeyen yazı ve isimler geliyorsa vb. durumlarda sistemde virüs olduğundan şüphelenilmelidir.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

9

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

VİRÜSÜN BİLGİSAYARA GİRME YOLLARI •

Temiz olduğundan emin olmadığımız disketler,

•

Çeşitli programları yüklemek amacıyla kullandığımız CD ler,

•

Ağ komşularında bağlı olduğumuz virüslü bir bilgisayardan (ağ paylaşımı açık olduğu durumlarda)

•

e-postalardan ve/veya e-posta ile gönderilmiş dosyalardan,

•

Çeşitli karşılıklı görüşme (chat) programları ve bunlar aracılığıyla alınan dosyalar.

BİLGİSAYARA SALDIRI Bilgisayara saldırı, çok kısaca bir kişinin bilgisayarına ondan izin almaksızın girmek ve bir takım işlemler (okuma, kayıt, silme gibi.) yapmaktır. Buna bilgisayar terimi olarak, makineyi hack etmekte denilmektedir. Bu işlemi yapanların çoğu zaman sadece zevk veya kendilerince bir şeyler ispat etme amacıyla yaptıkları gözlemlenmektedir. İş yerinde veya evimizde kullandığımız bilgisayarlar çoğu zaman izinsiz olarak girilme denemeleri ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu işlem için saldırgan bilgisayarın mutlaka kendi iş yerinizde olması gerekmemektedir. Mesela üniversitemizdeki bir bilgisayara dünyanın herhangi bir yerindeki Internet’e bağlı bir bilgisayardan giriş yapılma ihtimali vardır. Bu giriş işlemleri için ise oldukça farklı yollar kullanılabilmektedir. Bu yolları kısaca maddeleyecek olursak; •

Bizzat kişinin, başkasına ait bir bilgisayarı habersiz bir şekilde başına geçip kullanması,

•

Bilgisayara e-posta, chat programları, disket veya ağdan yararlanarak trojen adı verilen ve bilgisayara dışardan girilmesini kolaylaştıran programcıkların yüklenmesi suretiyle giriş. Dikkat! Trojen yollayan kişi çoğu zaman bunun bir resim olduğunu veya işe yarar bir dosya olduğunu söyleyerek kişiyi kandırma yoluna gider.

•

Ağda verilen paylaşımlardan yararlanarak bilgisayara giriş. Çoğu zaman kişiler ağda arkadaşları veya kendileri başka bir makineden ulaşsın diye klasörlere veya sabit diskin tamamına paylaşım verirler. Özellikle bu paylaşımlar parolasız olduğunda gerek virüsler gerekse bilgisayara saldırmak isteyen bir kişi için kolay hedef olurlar. Hatta çoğu zaman parolalı verilen paylaşımlar bile bazı yardımcı programlar ile bulunabilmekte ve bilgisayara girilebilmektedir.

•

Çoğu zaman güvenirliği bilinmeyen web sayfalarında dolaşmak bile bilgisayarımıza trojen tipinde bilgisayarımızın güvenliğini tehlikeye atacak program parçacıklarının yerleşmesine neden olabilmektedir.

BİLGİSAYAR GÜVENLİĞİ İÇİN ALINMASI GEREKEN BAZI ÖNLEMLER Gerek virüsler gerekse bilgisayar saldırıları konusunda yapılması gereken bir çok şey vardır. Öncelikle bilgisayar kullanıcılarının ÇOK bilinçli olmaları gerekmektedir. Bu kısımda bilgisayar güvenliği konusunda (virüs ve saldırılara karşı) yapılması gereken bazı temel noktalar sıralanacaktır. •

İyi bir anti-virüs programı yüklenmesi ve bunun düzenli bir şekilde güncellenmesi (update edilmesi),

•

Kullandığımız bilgisayarda gelişi güzel her disketin kullanılmaması,

•

İşimize yarayacağını kesin olarak bilmediğimiz, güvenilir olmayan kişilerden aldığımız CD'leri kullanmamak ve bunlardaki programları yüklememek,

•

Ağ komşularına hiç bir zaman tam paylaşım vermemek. Paylaşım verilmesi gerekiyorsa mutlaka parolaya bağlı paylaşım verilmesi ve iş bitince mutlaka paylaşımın kaldırılması,

•

Paylaşım esnasında virüs ve trojen açısından güvenirliğine emin olmadığımız bilgisayarlardan veri transferi yapmamak,

•

Tanımadığımız kişilerden gelen e-postaları gerekirse hiç açmamak, tanıdıklarımızdan gelenlerden ise özellikle dosya eki varsa dikkatli davranmak. Özellikle sonu exe olan dosyalara karşı temkinli davranmak (Exe uzantılı olmasa da dosya ekleri virüs taşıyabilmektedir),

•

Sohbet sitelerinde ve ortamlarında tanımadığımız veya tam olarak güvenmediğimiz kişilerden kesinlikle dosya transferi yapmamak,

•

Bilgisayarımızda kullandığımız programlara ait şifreler varsa bunlarda kesinlikle kaydedilir şekilde bırakmamak. Ayrıca kısa zaman aralıklarıyla bu şifreleri değiştirmek.

•

Bilgisayarımıza dışardan saldırı olduğunu anladığımız durumlarda ilk tedbir olarak varsa paylaşımları kapamak, Internet bağlantı kablosunu çekmek.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

10

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

ERGONOMİ Monitör görüş çizgisi altında olmalı.

Ekrandan ışığın yansımaması ve göze girmemesi gerekir.

Sandalyenin arkası sırta uyacak şekilde ayarlanır.

İki ayak da dik açı ile yere basmalı.

Ergonomik yönden bilgisayar kullanımı sırasında dikkat edilecek hususlar -özellikle yoğun çalışma dönemlerinde- şunlardır: •

Gözler uzun süre aynı mesafeye odaklanırsa zorlanabilir. Bu yüzden her on dakikada bir ekrandan başka bir yere bakın ve gözlerinizi daha uzaktaki bir şeye odaklayın.

•

Bilgisayar başında oturmak omuzları ve sırtın alt bölümünü zorlayabilir. Bu nedenle sandalyede doğru şekilde oturmak gerekir. Sırtın alt tarafına destek olacak ve otururken iki ayağın yere değmesine izin veren bir sandalyede, dirsekler ve dizler dik açılı bükülmüş olmalı. Monitör ve klavyenin tam karşısına oturmak gerekir. Klavye dirseklerle aynı yükseklikte olmalı. Kas ve eklemlerdeki gerilimin önüne geçmek için ise düzenli aralıklarla omuzlar oynatılmalı, eller sallanmalıdır.

•

Çalışılan her bir saat için on dakika mola vermeyi unutmayın. Bu gözleri ve vücudun diğer bölümlerini dinlendirecektir.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

11

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI DERSİ NOTLARI

KLAVYE TUŞLARININ GÖREVLERİ ENTER Klavyenin en önemli tuşudur. Komut satırına yazılan tanımlamaların çalıştırılmasını sağlar. CAPSLOCK Karakterlerin büyük veya küçük harfe dönüştürülmesini sağlar. Bu tuşun ışığı yanıyorsa karakterler büyük harfe, yanmıyorsa küçük harfe dönüşür. SHIFT Aynı tuş üzerinde üst sıradaki karakterlerin görüntülenmesini, Aynı zamanda da istenilen karakterleri büyük veya küçük harfe dönüştürmeyi sağlar. BACKSPACE İmlecin sol tarafında bulunan karakterleri silmeyi sağlar. TAB İmleci tab duraklarına konumlandırılmasını sağlar. CTRL+ALT Bu tuşlar tek başına kullanılmaz. Birden fazla tuş kombinasyonları ile beraber kullanılır. CTRL+C : Yanlışlıkla yapılan bir işlemi iptal etmeyi veya akan bir programı kesmeyi sağlar. CTRL+ALT+DELETE : Bilgisayarı RESET etmeyi sağlar. INSERT Eksik olan bir karakteri veya ifadeyi araya yerleştirmeyi sağlar. DELETE İmlecin sağında bulunan karakterleri silmeyi sağlar. HOME İmleci bulunduğu satırın başına konumlandırmayı sağlar. END İmleci bulunduğu satırın sonuna konumlandırmayı sağlar. PAGE UP Bir üst sayfaya geçmeyi sağlar. PAGE DOWN Bir alt sayfaya geçmeyi sağlar. NUMLOCK Bilgisayarın sağ tarafında bulunan hesap makinesine benzeyen bölmeyi yönetir. Bu tuşun ışığı yanıyorsa rakamlar, yanmıyorsa rakamların altındaki sıra kullanılır. ESC Menülü programlarda yanlışlıkla girilen bir bölümden veya programdan çıkmayı sağlar. FONKSİYON TUŞLARI F1’ den F12’ ye kadar olan tuşlardır. PAUSE Akan bir programı geçici bir süre için durdurmayı sağlar. SPACEBAR (ARA ÇUBUK) İfadeler arasında boşluk bırakmayı sağlar. YÖN TUŞLARI İmlecin yukarı, aşağı, sağa veya sola doğru hareket etmesini sağlar.

http://www.bayar.edu.tr/~seval.ozbalci/

12