Definiowanie i planowanie projektu 1. Przedmiot projektu – studium przypadku Przedmiotem projektu jest budowa biogazowej jednostki wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu, w wyniku której jednostka spełni wymogi dla wysokosprawnej kogeneracji, określone w Dyrektywie 2004/8/WE1. Głównym inwestorem oraz beneficjentem projektu będzie firma Bio-Gazownia Sp. z o.o., z siedzibą w województwie śląskim. Planowane przedsięwzięcie dotyczy budowy i uruchomienia biogazowni, przetwarzającej stałe odpady biodegradowalne w procesie fermentacji termofilowej na biogaz, znajdujący wiele zastosowań w gospodarce narodowej2. Rzeczywista wydajność zainstalowanej technologii wyniesie 27 000 ton przetwarzanych bioodpadów rocznie. Realizacja projektu pozwoli Bio-Gazowni Sp. z o.o. na sprzedaż następujących produktów i usług: – 6 900 MWh/rok energii elektrycznej (w tym: 600 MWh/rok na potrzeby własne), – 7 350 MWh/rok energii cieplnej (w tym: 2 700 MWh/rok na potrzeby własne), – utylizacja odpadów biodegradowalnych w ilości 27 000 ton/rok. Z wyprodukowanej energii elektrycznej ok. 91% będzie stanowiło nadwyżkę dostarczaną do lokalnej sieci elektroenergetycznej, podczas gdy ok. 9% zużywane będzie na potrzeby własne. Natomiast część energii cieplnej wytwarzanej w skojarzeniu (ok. 37%) będzie zużywana do wstępnego podgrzania, a pozostałe ciepło (ok. 63%) docelowo trafi do lokalnych sieci ciepłowniczych. Projekt zostanie zlokalizowany w miejscowości Czarków (gmina Pszczyna), w województwie śląskim. Poniżej przedstawiono podstawowe parametry techniczne projektowanej biogazowni:

1

Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniająca Dyrektywę 92/42/EWG. Niniejsza dyrektywa określa wymagania jakie musi spełniać jednostka produkująca ciepło i energię elektryczną, aby mogła być uznana za jednostkę wysokosprawnej kogeneracji. Dla instalacji, których zainstalowana moc elektryczna jest niższa niż 1 MW, podstawowym warunkiem spełnienia wysokosprawnej kogeneracji jest dodatni współczynnik PES (wielkość oszczędności w energii pierwotnej). 2 Biogaz będący jednym z produktów przetwarzania odpadów biodegradowalnych jest uznawany za paliwo pozyskiwane w drodze procesów biochemicznych z biomasy. W nomenklaturze polskiej przyjęło się określać biogaz jako produkt fermentacji metanowej wytwarzany celowo w specjalnie do tego skonstruowanych obiektach, tj. biogazowniach (m.in. rolniczych). Przetworzenie biogazu (m.in. poprzez turbinę gazową) pozwala na skojarzoną produkcję ciepła i energii elektrycznej.

Tabela 1: parametry techniczne projektowanej biogazowni kogeneracyjnej

l.p. Nazwa parametru Wartość Jednostka 1. Zdolności przerobowe 27 000 ton/rok 2. Moc elektryczna zainstalowana 900 kW 3. Moc cieplna zainstalowana 975 kW 4. Uzysk biogazu 3 150 000 Nm3/rok 5. Wartość kaloryczna biogazu 5,8 kWh/m3 6. Energia chemiczna biogazu 18 270 MWh/rok 7. Produkcja energii całkowita, w tym: 7.a. Energia elektryczna 6 900 MWh/rok 7.b. Energia cieplna 7 350 MWh/rok 8. Zapotrzebowanie energetyczne zakładu, w tym: 8.a. Energia elektryczna 600 MWh/rok 8.b. Energia cieplna 2 700 MWh/rok 9. Współczynnik oszczędności energii pierwotnej - PES 30 % Źródło: opracowanie własne na podstawie obserwacji danych technicznych podobnych instalacji biogazowyych z: A. Jądczak, Biologiczne przetwarzanie odpadów, op. cit.

Koszt projektowanej inwestycji szacowany jest na 22,25 mln złotych netto. Bio-Gazownia Sp. z o.o. planuje zrealizować przedmiotowy projekt ze środków własnych (w tym: kredyt inwestycyjny) oraz ze środków pochodzących z Funduszu Spójności w ramach ubiegania się o dofinansowanie inwestycji z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet IX – „Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna”, Działanie 9.1 – „Wysokosprawne wytwarzanie energii” 3. 2. Analiza otoczenia Metodyka PCM rekomenduje rozpoczęcie fazy Identyfikacji projektu od przeprowadzenia szczegółowej analizy interesariuszy. Podstawą tego założenia jest przekonanie, że jedynie właściwe rozpoznanie oraz zrozumienie środowiska i kontekstu społecznego projektu ma istotny wpływ na jego skuteczne zarządzanie. Interesariusze (ang. Stakeholders) projektu są definiowani jako: „osoby, grupy osób i instytucje, które mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać lub podlegać wpływowi projektu lub programu”4. W zależności od interesów i oczekiwań, interesariusze mogą wspierać proponowaną interwencję (wpływ pozytywny) lub też utrudniać czy uniemożliwiać jej 3

Ze względu na charakter inwestycji oraz jej wielkość (wartość projektu powyżej 10 mln PLN) wykluczono możliwość ubiegania się o dofinansowanie inwestycji z Regionalnego Programu Operacyjnego dla woj. Śląskiego. 4 Podręcznik zarządzania projektami miękkimi w kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006, s. 75.

2

realizację (wpływ negatywny). Siła wpływu interesariuszy na projekt jest pochodną ich potencjalnych możliwości oddziaływania, w związku z czym można wyróżnić trzy podstawowe typy interesariuszy5: – Główni interesariusze – osoby fizyczne i instytucje (najczęściej beneficjenci i wykonawcy projektu), których zaspokojenie potrzeb i interesów stanowi główną oś projektu. – Drugorzędni interesariusze – podmioty, do których co prawda nie są bezpośrednio adresowane rezultaty projektu, ale które mogą mieć istotny wpływ na ostateczny kształt przedsięwzięcia. W konsekwencji, grupa tych interesariuszy powinna być zaangażowana w realizację projektu, ponieważ bez ich udziału zaplanowane cele projektu mogą nie zostać osiągnięte. – Pozostali interesariusze – grupa podmiotów, która w początkowej fazie przedsięwzięcia nie pełni w zasadzie żadnej istotnej roli w projekcie. Jednak w miarę upływu czasu znaczenie tej grupy może rosnąć i tym samym nie należy wykluczać jej zaangażowania w przyszłości. Analiza interesariuszy polega więc na identyfikacji podmiotów stanowiących podstawowe środowisko projektu, określeniu ich charakterystyk, interesów i oczekiwań, jak również potencjalnego wpływu. Proces ten ma kluczowe znaczenie dla: – zrozumienia ewentualnych implikacji oddziaływania interesariuszy na projekt, oraz – wyboru odpowiedniej strategii wobec tych działań – zapobiegawczych, w przypadku negatywnego wpływu interesariuszy oraz wzmacniających, w przypadku pozytywnego oddziaływania. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej analiza interesariuszy powinna zostać przeprowadzona z wykorzystaniem różnorodnych technik (np. warsztat planistyczny, dyskusja, wywiad, bezpośrednie spotkanie), pozwalających udokumentować interesy i oczekiwania zainteresowanych stron. Zachowaniu właściwych standardów etycznych oraz wielowymiarowego spojrzenia na problem powinno służyć uwzględnienie i respektowanie zasady równości płci. Następnie wnioski z analizy otoczenia projektu powinny zostać uwzględnione w późniejszych etapach analizy projektu, a w szczególności posłużyć do zbudowania matrycy logicznej. Poniżej zaprezentowano schemat analizy interesariuszy dla zdefiniowanego studium przypadku:

5

Zob. Podręcznik Zarządzania Projektami Miękkimi w Kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego, op. cit., s. 76.

3

Schemat 1: analiza ineteresariuszy dla projektu biogazowni kogeneracyjnej

Interesariusze

1. 1.1.

Charakterystyka interesariuszy:

- społeczno-ekonomiczna, - różnice płci, - struktura, - organizacja, - status, - zwyczaje Główni interesariusze udziałowcy Bio- – osoby, głównie z wyższym Gazownia Sp. z wykształceniem, o.o. posiadające udziały w spółce, – mężczyźni

Interesy i oczekiwania:

Mocne i słabe strony:

Konsekwencje i wnioski dla projektu:

- interesy, - cele, - oczekiwania - charakter wpływu na projekt

- dostępne zasoby i środki, - wiedza i doświadczenie, - potencjalny wkład do projektu

- wymagane działania, - strategia wobec interesariuszy

– maksymalizacja zysków przedsiębiorstwa oraz wysoki zwrot zainwestowanego kapitału, – wsparcie rentownych projektów, – wpływ pozytywny

– ograniczone możliwości finansowe, – otwarcie na nowe inwestycje, – niechęć do nieuzasadnionego ryzyka, – wsparcie finansowe inwestycji – niewystarczające doświadczenie w zarządzaniu dużymi projektami inwestycyjnymi, – dobrze wykwalifikowana kadra, – strategiczna kontrola prac projektowych oraz podejmowanie decyzji kluczowych dla projektu – wykwalifikowana kadra. – niewystarczająca wiedza nt. technologii, – kapitał ludzki

– zaangażowanie w finansowanie projektu, – należy przekonać o zasadności realizacji projektu

1.2.

zarząd BioGazownia Sp. z o.o.

– osoby odpowiedzialne za podejmowanie kluczowych decyzji w przedsiębiorstwie; głównie wyższe wykształcenie, – przewaga mężczyzn

– maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa. – wzrost konkurencyjności i rozwój BioGazownia Sp. z o.o., – umocnienie wpływów w spółce, – wpływ pozytywny

1.3.

pracownicy BioGazownia Sp. z o.o.

– osoby zatrudnione w BioGazownia Sp. z o.o., wykonujące zadania wynikające ze stanowisk pracy; głównie wyższe wykształcenie, – kobiety i mężczyźni

– – – –

1.4.

lokalna społeczność o

– osoby głównie z podstawowym lub średnim

– nastawienie proinwestycyjne, przy zachowaniu niechęci do szkodliwych i/lub

wyższe zarobki, stabilność zatrudnienia, możliwość rozwoju zawodowego, wpływ pozytywny

– potencjalnie liczebna grupa,

– kluczowe zaangażowanie w projekcie, – udział w kontroli projektu oraz podejmowanie kluczowych decyzji dla projektu, – prowadzenie negocjacji oraz lobbowanie na rzecz projektu

– przekonanie o perspektywach rozwoju firmy i samych pracowników, – przekonanie o zgodności projektu z wizją i misją firmy, – zaangażowanie w projekt po stronie wykonawstwa (np. księgowość projektu) – w przypadku ich protestów jako strony społecznej postępowania

4

niskiej świadomości ekologicznej

wykształceniem; mało i średnio zamożne, zamieszkujące gminę Pszczyna, – kobiety i mężczyźni

uciążliwych inwestycji, – poprawa stopy życia, rynku pracy oraz przedsiębiorczości, – wpływ negatywny

– niska świadomość ekologiczna, – wstrzymywanie inwestycji

1.5.

lokalna społeczność o wysokiej świadomości ekologicznej

– nastawienie proinwestycyjne, – wsparcie inwestycji prośrodowiskowych, – wpływ pozytywny

– niewielka grupa, – wysoka świadomość ekologiczna, – wsparcie projektu

1.6.

mieszkańcy województwa

– osoby z wyższym lub średnim wykształceniem; średnio zamożne i zamożne, zamieszkujące gminę Pszczyna, – kobiety i mężczyźni – gospodarstwa domowe na Śląsku; odbiorcy końcowi energii, – heterogeniczne grupy, – kobiety i mężczyźni

– zapewnienie ciągłości dostaw energii elektrycznej i ciepła, – oczekiwanie względnie niskich kosztów energii, – wpływ pozytywny

– niska świadomość ekologiczna, – wsparcie inwestycji

1.7.

zewnętrzny nadzór inwestorski

– profesjonalna firma zajmująca się nadzorem inwestorskim, – bezpośrednia podległość zleceniodawcy, – odpowiedzialna za zarządzanie projektem w fazie planowania oraz wdrażania, – kobiety i mężczyźni

– wykonanie kontraktu zlecenia nadzoru inwestorskiego i otrzymanie wynagrodzenia, – wpływ pozytywny

1.8.

osoby bezrobotne i/lub poszukujące pracy

– osoby pozostające bez pracy i/lub poszukujące pracy, głownie ze Śląska, – kobiety i mężczyźni

1.9.

firmy budowlano-

– przedsiębiorstwa budowlano-montażowe,

– znalezienie trwałego miejsca zatrudnienia, w firmie z perspektywą wzrostu, – zabezpieczenie socjalno-bytowe, – niedyskryminacyjny charakter pracy, – wpływ pozytywny – otrzymanie lukratywnego kontraktu na wykonawstwo prac budowlano-montażowych,

– profesjonalna i doświadczona kadra zarządzająca, – wiedza nt. zarządzania dużymi projektami inwestycyjnymi, – struktura zarządzania odpowiada specyfice projektu, – realizacja merytoryczna projektu – niechęć do migracji, – kapitał ludzki dla inwestycji – specjalistyczna wiedza techniczna w zakresie

środowiskowego, inwestycja może zostać wstrzymana lub odwołana, – konieczność podjęcia działań informacyjnych, mających na celu przekonanie o neutralności inwestycji dla środowiska i komfortu życia mieszkańców oraz o pozytywnym wpływie na rozwój przedsiębiorczości w gminie – udział w przekonaniu negatywnie nastawionych interesariuszy o pozytywnych stronach inwestycji

– poparcie dla projektu, – wykorzystanie pozytywnie nastawionych mieszkańców województwa do przekonania negatywnie nastawionych interesariuszy – wybór najkorzystniejszej oferty, – poparcie dla projektu

– skierowanie oferty pracy, – zatrudnienie pracowników w oparciu o kryteria doświadczenia i wiedzy – wybór firmy w oparciu o kryteria ceny i jakości oraz

5

montażowe

1.10. dystrybutor technologii

specjalizujące się w budowie dużych obiektów kubaturowych , o sprawdzonej pozycji na rynku, – głównie mężczyźni

– rozwój i wzrost konkurencyjności firmy, – wpływ pozytywny

– sprzedawca technologii, posiadający dostęp do know-how

– wzrost dochodów firmy poprzez wzrost wartości sprzedaży, – pozyskanie nowych klientów, – promocja technologii, – wpływ pozytywny

2. Drugorzędni interesariusze 2.1. przedsiębiorcy – firmy, które bezpośrednio lokalni i regionalni lub pośrednio wytwarzają (produkujący odpady biodegradowalne i odpady mają problem z ich biodegradowalne) utylizacją 2.2. rolnicy – osoby pracujące w sektorze rolnictwa, które mają problem z utylizacją odpadów biodegradowalnych; wykształcenie rolnicze; mało i średnio zamożne, – głównie mężczyźni 2.3. zakłady – lokalne, małe zakłady energetyczne w energetyczne, które powiecie dostarczają energię i ciepło do odbiorców końcowych

2.4. bank

– instytucja finansowa, udzielająca kredytów inwestycyjnych firmom

robót budowlanych, – problemy dyscyplinarne z pracownikami, – skłonność do braku terminowości, – wykonawstwo robót budowlanych – know-how odnośnie technologii, – dostarczenie technologii oraz przeszkolenie personelu z obsługi ciągu technologicznego, – serwis pogwarancyjny

doświadczenie, – umowa z klauzulą odszkodowania za opóźnienia i nienależyte wykonanie prac

– utylizacja zalegających odpadów biodgradowalnych, – alternatywa dla składowania odpadów na wysypiskach, – wpływ pozytywny – utylizacja zalegających odpadów biodgradowalnych, – alternatywa dla składowania odpadów na wysypiskach, – wpływ pozytywny

– niska świadomość ekologiczna, – braki transportowe, – dostarczanie surowca do produkcji biogazu – niska świadomość ekologiczna, – dostarczanie surowca do produkcji biogazu

– przyciągnięcie przedsiębiorców do współpracy poprzez zastosowanie promocyjnej strategii cenowej za usługę utylizacji – przyciągnięcie rolników do współpracy poprzez zastosowanie promocyjnej strategii cenowej za usługę utylizacji

– spełnienie określonych wymogów prawnych i technicznych na dostarczanie energii i ciepła przez producenta (biogazownie), – wpływ pozytywny

– pozycja monopolisty na rynku, – odbiór energii (dystrybucja)

– sprzedaż kredytu inwestycyjnego o dobrym zabezpieczeniu i stosunkowo niskim ryzyku. – pozyskanie nowych klientów, – wpływ pozytywny

– wiedza nt. optymalnych mechanizmów finansowania inwestycji, – zapewnienie finansowania

– konieczność podpisania umów przedwstępnych na dostawę energii i ciepła, – dystrybutor energii jest w Polsce zobligowany przepisami do odbioru energii elektrycznej i cieplnej produkowanej ze źródeł odnawialnych – przekazanie informacji, na podstawie których bank udzieli kredytu, – wybór banku w oparciu o najkorzystniejsze warunki

– przeprowadzenie negocjacji cenowych przed zawarciem umowy, – wybór technologii w oparciu o najkorzystniejszą ofertę

6

2.5. władza lokalna (Gmina, Powiat)

– przedstawiciele władz powiatu pszczyńskiego, gminy Pszczyna oraz sołectwa Czarnków, – sformalizowana struktura działania

– wypełnienie strategicznych celów na poziomie lokalnym w zakresie: stworzenia przyjaznych warunków do życia i pracy w województwie, poprawy infrastruktury energetycznej, wzrostu udziału energii odnawialnej i pochodzącej z wysokosprawnej kogeneracji w bilansie energetycznym, wzrostu utylizacji odpadów biodegradowalnych, – wpływ pozytywny

2.6. organizacje ekologiczne

– głównie organizacje pozarządowe, zajmujące się problematyką ochrony środowiska

– realizacja inwestycji prośrodowiskowych, – wpływ pozytywny

3. Pozostali interesariusze 3.1 władza regionalna – przedstawiciele władz regionalnych, ich departamenty, itp. (samorząd województwa, urząd marszałkowski), – wysoka formalizacja

– wypełnienie strategicznych celów dla regionu w zakresie: stworzenia przyjaznych warunków do życia i pracy w województwie, poprawy infrastruktury energetycznej, wzrostu udziału energii odnawialnej i wyprodukowanej w wysokosprawnej kogeneracji w bilansie energetycznym, wzrostu utylizacji odpadów biodegradowalnych, – wpływ pozytywny

zewnętrznego – posiadanie praw do lokalnych składowisk odpadów, – możliwość zawarcia umowy z Bio-Gazownia Sp. z o.o. w sprawie odbioru odpadów biodegradowalnych, – średnio wykwalifikowana kadra urzędnicza, – wydanie wymaganych prawem decyzji odnośnie realizacji inwestycji (np. pozwolenie na budowę) – wysoka świadomość ekologiczna, – dobrze zorganizowane formy protestu, – wsparcie inwestycji prośrodowiskowych

kredytowania – zaangażowanie w projekt jako strona mogąca przekonać lokalną społeczność o zasadności realizacji inwestycji, – przekazywanie informacji niezbędnych do uzyskania wymaganych pozwoleń, – lobbowanie na rzecz projektu ze strony zarządu firmy

– wydanie decyzji i pozwoleń wymaganych na szczeblu regionalnym (np. udział w wydawaniu decyzji środowiskowych)

– lobbowanie na rzecz projektu ze strony zarządu firmy, – przekazywanie informacji niezbędnych do uzyskania wymaganych pozwoleń

– możliwość blokowania inwestycji, – konieczność przekonania organizacji o pozytywnym oddziaływania inwestycji na środowisko (ochrona powietrza, OZE), – udział w przekonywaniu negatywnie nastawionych interesariuszy do inwestycji

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zarządzanie projektem europejskim, praca zbiorowa pod redakcją M. Trocki i B. Grucza, op. cit., s. 68.

7

3. Analiza problemów i celów Kolejny krok fazy identyfikacji obejmuje analizę problemów. Celem niniejszej czynności jest zdefiniowanie sytuacji problemowych wynikających z diagnozy stanu istniejącego, które służą uzasadnieniu realizacji projektu, oraz ustaleniu występujących między nimi związków przyczynowo-skutkowych. Zgodnie z podręcznikiem Project Cycle Management Guidelines (2004) przeprowadzenie analizy problemów powinno obejmować trzy następujące po sobie czynności 6: – precyzyjne oraz czytelne określenie ram oraz przedmiotu analizy (czego dotyczy? kogo dotyczy? jaki jest jej zakres? itp.) poprzez diagnozę stanu istniejącego, – identyfikacja głównych problemów oraz osób, grup osób i/lub instytucji najbardziej dotkniętych negatywną sytuacją, – wizualizacja zidentyfikowanych problemów w postaci diagramu (tzw. drzewo problemów) w celu wskazania logicznego ciągu relacji przyczynowo-skutkowych między nimi oraz określenia problemu głównego. Skutki zidentyfikowanego problemu prezentowane są na górze diagramu, natomiast przyczyny – na dole. Analiza problemów, podobnie jak analiza interesariuszy powinna odbywać się w formie spotkań warsztatowych, w których udział wezmą przedstawiciele wszystkich grup docelowych projektu. Zaprezentowane przez nie stanowiska oraz postawy pozwolą spojrzeć na analizowane problemy w sposób kompleksowy. Zgodnie z metodyką PCM analiza stanu istniejącego pozwala projektodawcy wskazać przedmiot analizy oraz określić braki i niedobory, stanowiące podstawę do określenia sytuacji problemowych.

Analizując

projekt

budowy

biogazowni,

pracującej

w

układzie

wysokosprawnej kogeneracji, należy wyjść z założenia, że przedmiotowa inwestycja, mimo że oddziałuje przede wszystkim na gospodarkę powiatu pszczyńskiego oraz w mniejszym sensie na cały region śląski – jest bardzo istotna z punktu widzenia kraju. Po pierwsze, kwestie energii, jej wytwarzania i dystrybucji stanowią obiekt zainteresowania władz państwowych – jest to działalność podlegająca koncesjonowaniu odpowiednich organów władz państwowych z uwagi na jej strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa oraz rozwoju kraju. Po drugie, infrastruktura energetyczna Rzeczpospolitej Polskiej stanowi zorganizowany system relacji pomiędzy poszczególnymi jego elementami. Jako system jest również traktowana, zarówno przez władze krajowe, jak również Unii Europejskiej. Wzrost zużycia energii w sensie lokalnym, oznacza zwiększenie zapotrzebowania na energię na poziomie 6

Zob. European Commission, Aid Delivery Methods, Volume 1: Project Cycle Management Guidelines, op. cit., s. 67.

8

globalnym. Dlatego szukając uzasadnienia dla projektu budowy biogazowni, należy z jednej strony mieć na uwadze poziom regionalny (ułatwiający porównanie), natomiast z drugiej – poziom krajowy, który powinien stanowić punkt odniesienia dla inwestycji w energetykę. Województwo śląskie, będące miejscem lokalizacji projektu, jest polskim regionem przemysłowym, położonym w południowej części kraju. Zamieszkuje go ponad 4,6 mln osób, co stanowi ok. 12% ludności Polski (2 miejsce w kraju). Śląsk jest ponadto najbardziej zurbanizowanym (ok. 79% ludności miejskiej) i zaludnionym (382 osoby/km2) regionem kraju7. Podstawowe źródło zaopatrzenia w energię elektryczną województwa śląskiego stanowi: 21 przemysłowych oraz 22 zawodowe elektrownie i elektrociepłownie, jak również kilkaset komunalnych źródeł ciepła (dane za 2005) 8. Według danych GUS (2006), region śląski zajmuje pierwszą pozycję w Polsce pod względem zainstalowanej mocy elektrycznej (ok. 21% mocy ogółem kraju). W przypadku zainstalowanej mocy pochodzącej z energii odnawialnej (ok. 0,5 GW) Śląsk znajduje się na drugiej pozycji w kraju. Wyraźnie jednak widać dysproporcje pomiędzy produkcją energii w elektrowniach cieplnych oraz elektrowniach wiatrowych, wodnych i biogazowych. Według analiz zaprezentowanych w projekcie

Programu

wykorzystania

odnawialnych

źródeł

energii

na

terenach

nieprzemysłowych woj. śląskiego, największym potencjałem energetycznym charakteryzuje się biogaz9. Region śląski zajmuje czołowe miejsce wśród producentów energii w kraju – w 2006 r. wytworzył ok. 20,4% krajowej energii (ok. 33 tyś GWh). Natomiast w tym samym okresie, wyraźnie zmalała (o ponad 27%) produkcja energii ze źródeł odnawialnych w porównaniu do 2005 r. Ilość średniorocznego zużycia energii elektrycznej dla województwa per capita wynosiła. ok. 0,76 MWh (4 miejsce w kraju) w 2006 r., gdzie na jedno gospodarstwo domowe w mieście przypadało ok. 1,95 MWh energii, a 2,04 MWh na wsi10. Przeprowadzone analizy dotyczące poziomu zużycia energii elektrycznej w województwie śląskim wykazują dynamikę wzrostową – podobny trend występuje na poziomie powiatu, kraju, jak również Unii Europejskiej. Mimo zwiększonej energooszczędności urządzeń

7

www.stat.gov.pl. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2020, przyjęta 4 .07.2005 Uchwałą nr II/37/6/2005 Sejmiku Województwa. 9 Część II: Program wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenach nieprzemysłowych Województwa Śląskiego (Projekt) [w:] Opracowanie metody programowania i modelowania systemów wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenach nieprzemysłowych województwa śląskiego, pod redakcją W. Bujakowskiego, PAN-IGSMiE, WFOŚiGW w Katowicach, Kraków-Katowice 2005. 10 www.stat.gov.pl. 8

9

stosowanych powszechnie w gospodarstwach domowych i w działalności gospodarczej, przewiduje się dalszy dynamiczny wzrost popytu na energię w kraju średniorocznie nawet o 2,3% – wynika z prognoz Agencji Rynku Energii11. Może to oznaczać konieczność znacznego zwiększenia odzysku energii z odnawialnych źródeł, co jest podyktowane uwarunkowaniami środowiskowymi, ekonomicznymi (wyczerpywalność konwencjonalnych zasobów energii) i prawnymi (wypełnienie przez Polskę unijnych i międzynarodowych zobowiązań). Według danych GUS w latach 2001-2007 zużycie energii elektrycznej w typowych gospodarstwach domowych w województwie śląskim wzrosło o ok. 11,5%, a ilość odbiorców energii zwiększyła się w badanym okresie o ok. 4,4% 12. W zakresie zapotrzebowania na ciepło widoczny jest spadek w ostatnich latach średniorocznego zużycia energii cieplnej – sprzedaż energii cieplnej zmalała w 2007 r. w porównaniu do 2001 r. o ok. 21%. Niemniej, w tych latach obserwowalne są również wyraźne, skokowe wzrosty popytu na ciepło w porównaniu z rokiem poprzedzającym – m.in. w 2003 r. nastąpiło zwiększenie zapotrzebowania o ok. 22% wobec 2002 r. – co można tłumaczyć zjawiskiem nierównomiernego (sezonowego) popytu na ciepło, na które wpływ ma m.in. długość sezonu grzewczego. Cechą charakterystyczną systemu ciepłowniczego województwa śląskiego, jest nieproporcjonalnie rozlokowana na poziomie regionu infrastruktura przesyłowa o zasięgu ponadgminnym oraz dużym procentowym udziale dostaw ze źródeł energetyki zawodowej i przemysłowej, przy jednoczesnym występowaniu dużej liczby lokalnych, małych i nieefektywnych ekologicznie ciepłowni oraz indywidualnych pieców węglowych13. Wynikiem koncentracji przemysłu i urbanizacji na Śląsku są trwałe przeobrażenia województwa. Wieloletnie zaniedbania w obszarach ekologii skutkują katastrofalnym stanem wszystkich elementów środowiska, co przekłada się negatywnie na warunki bytowe ludności. Województwo śląskie przewodzi w kraju pod względem emisji do powietrza zanieczyszczeń pyłowych oraz zanieczyszczeń gazowych, wynikających z dominacji monokultury węglowej w produkcji energii14. Ponadto, w przyszłości przewiduje się dalszy systematyczny wzrost ilości odpadów ulegających biodegradacji. Według prognoz, na przestrzeni lat 2003-2015,

11

A. Łakoma, Wzrost cen nie zahamuje zapotrzebowania na energię, Rzeczpospolita (10-06-2008), http://www.rp.pl/artykul/146422_Wzrost_cen_nie_zahamuje_zapotrzebowania_na_energie_.html. 12 www.stat.gov.pl. 13 Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2020. 14 Ibidem.

10

łączna ilość wyprodukowanych odpadów ulegających biodegradacji wzrośnie o ok. 11,5% do poziomu 841 tys. ton15. Analiza stanu istniejącego pozwala na zidentyfikowanie i zdefiniowanie negatywnych sytuacji problemowych w danym obszarze planowania, oraz określenie łączących ich relacji przyczynowo-skutkowych. Kompletna analiza problemów powinna być przeprowadzona z wykorzystaniem narzędzia diagnostycznego, jakim jest diagram „drzewo problemów”. Poniżej przedstawiono schemat „drzewa problemów” dla studium przypadku: Schemat 2: diagram drzewa problemów dla projektu biogazowni kogeneracyjnej

s.12345.

s.123. s.23.1. s.1.1.

s.23.

s.1.

s.3.

s.2.

s.3.

p.1.

p.2.

p.1.2.

s.4.

Problem główny

PG.

p.1.1.

s k u t k i

p.4.

p.3.

p.3.1.

p.1.3.

p.4.1.

p.4.2.

p r z y c z y n y

PG. – Problem główny p. – przyczyna problemu s. – skutek problemu

l.p. PG. p.1.

Opis Niski poziom skojarzonej produkcji energii elektrycznej i cieplnej, wytwarzanej ze źródeł energii odnawialnej w jednostkach spełniających wymogi dla wysokosprawnej kogeneracji, w całkowitym bilansie energetycznym kraju oraz niski stopień utylizacji odpadów biodegradowlanych Przestarzała infrastruktura energetyczna, w której dominują skojarzone układy do produkcji energii elektrycznej i cieplnej, niespełniające wymogów dla wysokosprawnej kogeneracji oraz/lub bazujące

15

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Śląskiego (Katowice 2003), przyjęty Uchwałą nr II/l 1/1/2003 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 25 sierpnia 2003 r.

11

p.1.1. p.1.2. p.1.3. p.2. p.3. p.3.1. p.4. p.4.1. p.4.2. s.1. s.1.1. s.2. s.3. s.23. s.4. s.5. s.23.1. s.123. s.12345.

na konwencjonalnych nośnikach energii (np. gaz, węgiel) Niewystarczające zachęty inwestycyjne dla budowy w Polsce jednostek wykorzystujących wysokosprawną kogenerację i odnawialną energię Niewystarczające kwalifikacje pracowników do obsługi jednostek pracujących w układach wysokosprawnej kogeneracji z wykorzystaniem energii odnawialnej Niewystarczające inwestycje w jednostki wysokosprawnej kogeneracji pracujące na bazie energii odnawialnej Bariery prawne hamujące rozwój wysokosprawnej kogeneracji i wykorzystania energii odnawialnej w Polsce Niska świadomość ekologiczna Polaków Niewłaściwy system edukacyjny Nieskuteczna promocja rozwiązań wykorzystujących wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła energii Nieskuteczny lobbing na rzecz wysokosprawnej kogeneracji o odnawialnej energii, ustępujący pola lobbingowi „węglowemu” i „gazowemu” Niedostateczna ilość działań promocyjnych na rzecz wysokosprawnej kogeneracji i odnawialnej energii Wzrost emisji zanieczyszczeń środowiska Wypłata bardzo wysokich kar za przekroczenie limitów emisji zanieczyszczeń oraz zbyt niski udział energii odnawialnej i pochodzącej z wysokosprawnej kogeneracji w bilansie energetycznym kraju Straty energii pierwotnej w wyniku produkcji energii elektrycznej i cieplnej w układach rozdzielonych lub w niskosprawnej kogeneracji Niewykorzystanie potencjału energii odnawialnej w Polsce Wzrost eksploatacji konwencjonalnych surowców energetycznych Utrzymanie lub spadek wielkości zatrudnienia w sektorze energetycznym, w branży wysokosprawnej kogeneracji i energii odnawialnej Wzrost ilości odpadów biodegradowalnych nie poddawanych utylizacji Wzrost liczby przestojów w dostawach energii w gospodarce Straty w gospodarce kraju Pogorszenie warunków dla zdrowia, życia i dobrobytu Polaków

Źródło: opracowanie własne.

Centralnym punktem diagramu, jest problem główny (ozn.: PG.): „Niski poziom skojarzonej produkcji energii elektrycznej i cieplnej, wytwarzanej ze źródeł energii odnawialnej w jednostkach spełniających wymogi dla wysokosprawnej kogeneracji, w całkowitym bilansie energetycznym kraju oraz niski stopień utylizacji odpadów biodegradowlanych”. Poniżej tego zapisu znajdują się przyczyny (ozn.: p.) zdefiniowanej sytuacji problemowej, natomiast powyżej – skutki (ozn.: s.). Wykorzystanie strzałek pozwala zilustrować logiczny ciąg przyczynowo-skutkowy łączący zidentyfikowane sytuacje problemowe. Kolejnym krokiem analizy w fazie Identyfikacji metodyki PCM jest przeprowadzenie analizy celów, przedstawianej w postaci diagramu – „drzewo celów”. Jej prawidłowe wykonanie zależy w dużej mierze od jakości przeprowadzonej uprzednio analizy problemów. Rekomendowany przez podręcznik Komisji Europejskiej sposób postępowania obejmuje: 12

– opis pożądanej sytuacji w przyszłości, będącej następstwem rozwiązania uprzednio zdiagnozowanych sytuacji problemowych, – weryfikację hierarchii celów, – ilustrację relacji pomiędzy środkami potrzebnymi do osiągnięcia celów a rezultatami tych działań16. Cele projektu prezentowane są jako potencjalne rozwiązania negatywnych sytuacji. Podobnie

jak

w przypadku

wcześniejszych analiz,

wyznaczenie celów

wymaga

zaangażowania w całym procesie interesariuszy projektu, np. w ramach konsultacji lub wspólnych warsztatów. Istotę właściwie sformułowanych celów planowanego przedsięwzięcia najlepiej określa angielskie słowo S.M.A.R.T., stanowiące akronim zaprezentowanych poniżej cech:

Tabela 2: kryteria właściwie zdefiniowanych celów projektu – podejście S.M.A.R.T.

Akronim

Angielskie słowo

Polskie tłumaczenie

Opis kryterium

sformułowanie jednoznaczne i czytelne, odnoszące się do określonej sytuacji możliwość skwantyfikowania celu lub przynajmniej M-easurable mierzalny M. weryfikowalności jego realizacji realna możliwość osiągnięcia w zakładanym czasie, A-chievable osiągalny budżecie i przy pomocy zasobów oddanych do A. dyspozycji cel ma istotny wkład w rozwiązanie zdefiniowanej R-elevant istotny R. sytuacji problemowej T-imely określony w określenie horyzontu czasowego osiągnięcia T. defined czasie zakładanego celu Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Commission, Aid Delivery Methods, Volume 1: Project Cycle Management Guidelines, op. cit., s. 81. S.

S-pecific

konkretny

Poniżej zaprezentowano ilustrację „drzewa celów” dla studium przypadku:

16

European Commission, Aid Delivery Methods, Volume 1: Project Cycle Management Guidelines, op. cit., s. 69.

13

Schemat 3: diagram drzewa celów dla projektu biogazowni kogeneracyjnej

c.12345.

c.123. c.23.1.

c.1.1.

c.23.

c.1.

c.2.

c.3.

d.1.1.

d.2.

d.1.2.

c.4.

c.3.

Cel główny

C.G.

d.1.

d.4.

d.3.

d.3.1. .

d.1.3.

c e l e

d.4.1.

d.4.2.

ś r o d k i

C.G. – cel główny c. – cele d. – środki / działania

l.p.

Opis

C.G.

Zwiększenie poziomu produkcji skojarzonej energii elektrycznej i cieplnej, wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w jednostkach spełniających wymogi dla wysokosprawnej kogeneracji, w całkowitym bilansie energetycznym kraju oraz wzrost poziomu utylizacji odpadów biodegradowlanych

d.1.

Budowa i uruchomienie nowej jednostki wysokosprawnej kogeneracji, stanowiącej element tworzenia w Polsce systemu nowoczesnej infrastruktury energetycznej, wykorzystującej wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła do produkcji energii

d.1.1.

Ułatwienie dostępu do kapitału dla układów wykorzystujących wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła energii (np. pozyskanie dotacji inwestycyjnych)

d.1.2.

Poprawa kwalifikacji pracowników zatrudnionych przy obsłudze jednostek wysokosprawnej kogeneracji wykorzystujących odnawialne źródła energii

d.1.3.

Zwiększenie inwestycji w instalacje wysokosprawnej kogeneracji pracujące z wykorzystaniem źródeł energii odnawialnej

d.2.

Stworzenie prawa sprzyjającego inwestycjom w wysokosprawną kogenerację i źródła odnawialnej energii

d.3.

Zwiększenie świadomości ekologicznej Polaków

14

d.3.1. d.4.

Poprawa systemu edukacji Aktywna promocja rozwiązań wykorzystujących wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła energii

d.4.1.

Stosowanie lobbingu

d.4.2.

Zwiększenie ilości działań promocyjnych dotyczących wysokosprawnej kogeneracji i energii. odnawialnej

c.1.

c.1.1.

Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska Uniknięcie płacenia bardzo wysokich kar za przekroczenie limitów emisji zanieczyszczeń oraz zbyt niski udział energii odnawialnej i energii pochodzącej z układów wysokosprawnej kogeneracji w bilansie energetycznym kraju

c.2.

Zwiększenie oszczędności energii pierwotnej dzięki skojarzonemu wytwarzaniu energii cieplnej i elektrycznej

c.3.

Wykorzystanie potencjału energii odnawialnej w Polsce

c.23.

Zmniejszenie eksploatacji konwencjonalnych surowców energetycznych

c.4.

Wzrost zatrudnienia w sektorze energetycznym, w branży odnawialnej energii i wysokosprawnej kogeneracji

c.5.

Zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych nie poddawanych utylizacji

c.23.1.

Zmniejszenie liczby przestojów w dostawach energii w gospodarce.

c.123.

Zwiększone wpływy do budżetu państwa oraz wzrost dochodów Polaków

c.12345.

Poprawa warunków dla zdrowia, życia i dobrobytu Polaków

Źródło: opracowanie własne.

Przedstawiony powyżej diagram „drzewa celów” odzwierciedla logiczny związek pomiędzy celami (ozn.: c.) a środkami (ozn.: d.), które projektodawca przewidział zastosować z zamiarem osiągnięcia celów. Zaprezentowane zapisy należy rozumieć następująco: do realizacji pożądanej przez projektodawcę sytuacji w planowanym obszarze (cel główny C.G.) niezbędne jest zastosowanie środków w postaci logicznie powiązanych ze sobą działań (ozn.: d.). Natomiast realizacja wspomnianego celu głównego dla przedsięwzięcia (ozn.: C.G.) przyczyni się do osiągnięcia innych zakładanych przez projektodawcę celów nadrzędnych. O wyborze odpowiedniej strategii, czyli selekcji odpowiednich działań służących realizacji zidentyfikowanego celu głównego (ozn.: C.G.), decyduje kolejny krok postępowania w fazie Identyfikacji metodyki PCM – wybór strategii.

15

4. Wybór strategii Fazę Identyfikacji metodyki PCM kończy analiza wyboru strategii, określająca sposób, w jaki następuje rozwiązanie zdefiniowanej negatywnej sytuacji. Projektodawca powinien dokonać wyboru optymalnej strategii w oparciu o przeprowadzone uprzednio analizy oraz mając na względzie posiadany przez siebie potencjał (m.in. organizacyjny, finansowy, technologiczny), jak również warunki zewnętrzne. Komisja Europejska sugeruje wykorzystanie standardowego zestawu kryteriów w celu dokonania wyboru odpowiedniej strategii realizacji projektu. Przykładowe narzędzie priorytetyzacji może obejmować wymienione poniżej czynniki 17: – oczekiwany wkład w realizację celów na poziomie polityk krajowych, regionalnych, lokalnych i horyzontalnych, – stopień zaspokojenia oczekiwań grup docelowych, – komplementarność z innymi inicjatywami podejmowanymi przez projektodawcę, – analiza kosztów i korzyści, – techniczna wykonalność, – wpływ na środowisko. Poniżej zaprezentowano ilustrację „drzewa wyboru strategii” dla studium przypadku:

17

Zob. European Commission, Aid Delivery Methods, Volume 1: Project Cycle Management Guidelines, Brussels: European Commission, EuropeAid, 2004, s. 71.

16

Schemat 4: wybór strategii dla projektu biogazowni kogeneracyjnej

n.12345.

n.123.

c e l e

n.23.1.

n.1.1.

n a d r z ę d n e

n.23.

n.1.

n.2.

n.3.

n.4.

n.3.

Cel główny

C.G. Strategia „legislacyj na” r.2.

r.1.

r.1.1.

r.1.2.

Strategia „inwestycji w OZE i WSK”

r.4.

r.3.

r.3.1.

r.1.3.

Strategia „edukacyjna”

r e z u l t a t y

r.4.1.

r.4.2.

Strategia „promocyjna”

C.G. – cel główny / cel projektu n. – cele nadrzędne r. – rezultaty

l.p.

C.G.

r.1.

r.1.1. r.1.2.

Opis Zwiększenie poziomu produkcji skojarzonej energii elektrycznej i cieplnej, wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w jednostkach spełniających wymogi dla wysokosprawnej kogeneracji, w całkowitym bilansie energetycznym kraju oraz wzrost poziomu utylizacji odpadów biodegradowlanych Budowa i uruchomienie nowej jednostki wysokosprawnej kogeneracji, stanowiącej element tworzenia w Polsce systemu nowoczesnej infrastruktury energetycznej, wykorzystującej wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła do produkcji energii Ułatwienie dostępu do kapitału dla układów wykorzystujących wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła energii (np. pozyskanie dotacji inwestycyjnych) Poprawa kwalifikacji pracowników zatrudnionych przy obsłudze

Nazwa Strategii

Wybór strategii

-

-

Strategia „inwestycyjna”

TAK

17

r.1.3. r.2. r.3. r.3.1. r.4. r.4.1. r.4.2. n.1. n.1.1.

n.2. n.3. n.23. n.4. n.5. n.23.1. n.123. n.12345.

jednostek wysokosprawnej kogeneracji wykorzystujących odnawialne źródła energii Zwiększenie inwestycji w instalacje wysokosprawnej kogeneracji pracujące z wykorzystaniem źródeł energii odnawialnej Stworzenie prawa sprzyjającego inwestycjom w wysokosprawną kogenerację i źródła odnawialnej energii Zwiększenie świadomości ekologicznej Polaków Poprawa systemu edukacji Aktywna promocja rozwiązań wykorzystujących wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła energii Stosowanie lobbingu Zwiększenie ilości działań promocyjnych dotyczących wysokosprawnej kogeneracji i energii. odnawialnej Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska Uniknięcie płacenia bardzo wysokich kar za przekroczenie limitów emisji zanieczyszczeń oraz zbyt niski udział energii odnawialnej i energii pochodzącej z układów wysokosprawnej kogeneracji w bilansie energetycznym kraju Zwiększenie oszczędności energii pierwotnej dzięki skojarzonemu wytwarzaniu energii cieplnej i elektrycznej Wykorzystanie potencjału energii odnawialnej w Polsce Zmniejszenie eksploatacji konwencjonalnych surowców energetycznych Wzrost zatrudnienia w sektorze energetycznym, w branży odnawialnej energii i wysokosprawnej kogeneracji Zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych nie poddawanych utylizacji Zmniejszenie liczby przestojów w dostawach energii w gospodarce. Zwiększone wpływy do budżetu państwa oraz wzrost dochodów Polaków Poprawa warunków dla zdrowia, życia i dobrobytu Polaków

Strategia „legislacyjna”

NIE

Strategia „edukacyjna”

NIE

Strategia „promocyjna”

NIE

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Źródło: opracowanie własne.

Powyższy diagram przedstawia sposób, w jaki projektodawca dokonał wyboru strategii postępowania. Widoczne jest zawężenie spektrum działań, które można by podjąć, aby osiągnąć zamierzony cel główny. W oparciu o przeprowadzone uprzednio analizy oraz kryteria priorytetyzacji strategii, projektodawca wybrał drogę „inwestycji w odnawialne źródła energii i wysokosprawną kogenerację”, rezygnując tym samym ze strategii legislacyjnej, edukacyjnej i promocyjnej. Podstawowy komunikat, jaki wiąże się z zaprezentowanym diagramem jest następujący: bezpośrednim rezultatem strategii „inwestycji w odnawialne źródła energii i wysokosprawną kogenerację” będzie „budowa i uruchomienie nowej jednostki wysokosprawnej kogeneracji, stanowiącej element tworzenia w Polsce systemu nowoczesnej infrastruktury energetycznej, wykorzystującej wysokosprawną kogenerację i odnawialne źródła do produkcji energii” (ozn.: r.1.), do którego osiągnięcia przyczynią się kolejno rezultaty szczegółowe oznaczone 18

jako: r.1.1., r.1.2. i r.1.3. Natomiast następstwem realizacji projektu będzie osiągnięcie celu głównego (ozn. C.G.) w postaci: „Zwiększenia poziomu produkcji skojarzonej energii elektrycznej i cieplnej, wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w jednostkach spełniających wymogi dla wysokosprawnej kogeneracji, w całkowitym bilansie energetycznym kraju oraz wzrost

poziomu

utylizacji

odpadów

biodegradowlanych”.

Tak

postawiony

cel

przedsięwzięcia stanowi wyraz realizacji celu nadrzędnego oznaczonego jako n.12345. („Poprawa warunków dla zdrowia, życia i dobrobytu Polaków”), do którego wypełnienia powinien przyczynić się przedmiotowy projekt. Przeprowadzona analiza wyboru strategii jest zwieńczeniem fazy Identyfikacji metodyki PCM, stanowiąc jednocześnie punkt wyjścia dla przygotowania matrycy logicznej projektu.

5. Wnioski Faza Identyfikacji pomysłu jest jednym z dwóch kluczowych – obok fazy Formułowania – etapów definiowania projektu. Na tym etapie cyklu ma miejsce selekcjonowanie i wybór optymalnego

pomysłu projektowego,

który następnie zostanie poddany dalszemu

opracowaniu. Celem fazy Identyfikacji jest: – selekcja i wybór pomysłów na projekt, które są zgodne z priorytetami i kierunkami działań programów operacyjnych, w ramach których udzielane jest wsparcie finansowe, – ocena realności i wykonalności wybranych pomysłów projektowych, – przygotowanie fiszki projektu (w przypadku projektów finansowanych w ramach otwartej procedury konkursowej, dla których decyzja finansowa podejmowana jest po fazie formułowania). Do podstawowych czynności wykonywanych w ramach fazy Identyfikacji należą: – analiza interesariuszy, – analiza problemów, – analiza celów, – analiza strategii. Powyższe analizy są ściśle ze sobą powiązane. Mimo, że każdy z wyróżnionych elementów fazy Identyfikacji przedstawia istotną wartość analityczną, to jedynie próba ich zintegrowania daje możliwość rzetelnej analizy pomysłu projektowego oraz selekcji spośród dostępnych możliwości optymalnego rozwiązania. Dla prawidłowego przeprowadzenia analizy strategii niezbędne jest przygotowanie uprzednio wysokiej jakości analiz: interesariuszy, problemów i celów. Zwiększeniu czytelności analiz pomaga wykorzystanie techniki diagramów, ukazujących relacje przyczynowo-skutkowe. 19