Cluster Development in Montenegro An EU-funded project, co-funded & implemented by UNIDO in partnership with UNDP for the Ministry of Economy of Montenegro

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

THE PROJECT FRESH WATER FISH CLUSTER

METAL WORKS CLUSTER

Small and Medium Enterprises (SMEs) are key to the development of a competitive private sector. However, due to their small size, these firms often face considerable barriers to growth. Individually, they cannot achieve economies of scale in production, have limited bargaining power in the purchase of inputs and are unable to take advantage of market opportunities that require the delivery of large stocks of standardized products. In 2009, within the context of a One-UN project, UNIDO introduced the concept of cluster development in Montenegro in order to support SMEs to overcome these barriers. More specifically, UNIDO provided support to the Ministry of Economy in building local capacity on cluster development, conducting a mapping of existing SME clusters in the country and in developing a national cluster strategy.

WINE CLUSTER

A follow-up project entitled “Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro Through Cluster Development” was launched in 2014, with the objective of strengthening the competitiveness and market access of selected clusters and networks in Montenegro. Ultimately, this EU-funded project contributes to the implementation of the National Strategy for Sustainable Economic Growth through the Development of Business Clusters (2012-2016). The project focuses on:

• Technical assistance to the Ministry of Economy and relevant business support institutions on the implementation of the national cluster strategy’s action plan (UNIDO).

• Training and coaching of local self-government units in OLIVE OIL CLUSTER

This document has been produced with the financial assistance of the European Union. The views expressed herein can in no way be taken to reflect the official opinion of the European Union.

Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Danilovgrad, Kolašin, Nikšić, Mojkovac, Plav, Plužine, Pljevlja, Rožaje, Šavnik and Žabljak on how to develop and implement cluster support programmes (UNDP).

• Direct assistance to the following 4 clusters in formulation, implementation and monitoring of joint action plans and the creation of market linkages (UNIDO):

- Fresh Water Fish Cluster - Olive Oil Cluster - Metal Works Cluster - Wine Cluster

Objective: To strengthen the competitiveness and market access of selected clusters and networks in Montenegro, with a special emphasis on the more disadvantaged Northern region as well as on less developed municipalities. Implementing Agencies: UNIDO (in cooperation with UNDP) Counterpart: Ministry of Economy of Montenegro Duration: 2 years (2014-2016) Donor: European Union (5% co-funding by UNIDO) Budget: €525,000 Contact: Ministry of Economy of Montenegro Dr. Nina Vujošević (General Director of Development Directorate), [email protected] UNIDO Fabio Russo (Project Manager), [email protected] UNDP Jelena Mrdak (Project Manager), [email protected]

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

A virtuous Cycle WHY CLUSTERS?

cluster development

Clusters are defined as “geographical concentrations of inter-connected enterprises and associated institutions that face common challenges and opportunities”.1 Firms in a cluster are located in spatial proximity, produce similar or related goods or services, and are supported by a range of dedicated support institutions.

Governance

Clusters are promising environments for the develop-ment of linkages for competitiveness. Within clusters, firms can overcome isolation and take advantage of collective efficiency gains, which primarily derive from the organization of joint actions among firms (e.g. joint bulk purchase of inputs, joint advertising, or shared use of equipment) and between firms and their support institutions (e.g. provision of technical assistance by business associations or investments in infrastructure by the public sector). By engaging in joint actions, cluster firms can achieve results that are beyond the reach of individual enterprises.

(Resilient joint planning and coordination capacity)

Joint actions (Trust-based contractual arrangements, joint purchasing initiatives, establishment of associations)

Social capital (Trust, shared values, networks)

Economic Performance (Increasing productivity and exports, adaptation to changing market requirements)

1

“The UNIDO approach to Cluster Development”, 2013

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

TARGET BENEFICIARIES The project supports national target groups with a focus on (but not limited to) the Northern and less developed regions of Montenegro, including:

• Staff of municipalities/local self-government units, educational and training institutions, regional development agencies, NGOs and business associations.

• SMEs, producer groups and business support institutions relevant to the selected clusters. • Government institutions relevant for the implementation of the National Cluster Strategy.

IMPLEMENTING AGENCIES United Nations Industrial Development Organization (UNIDO) UNIDO is the specialized agency of the United Nations mandated to promote sustainable industrial development for poverty reduction, inclusive globalization and environmental sustainability. The Organization draws on four mutually reinforcing categories of services: technical cooperation, analytical and policy advisory services, standard setting and compliance, and a convening function for knowledge transfer and networking. UNIDO’s vision is a world where economic development is inclusive and sustainable and economic progress is equitable.

www.unido.org

DONOR The project is funded by the European Union. The European Union is made up of 28 Member States who have decided to gradually link together their know-how, resources and destinies. Together, during a period of enlargement of 50 years, they have built a zone of stability, democracy and sustainable development whilst maintaining cultural diversity, tolerance and individual freedoms. The European Union is committed to sharing its achievements and its values with countries and peoples beyond its borders. The EU Delegation to Montenegro is representing the EU in the country and in charge of managing EU financial assistance to support the country’s reform efforts on its path to EU accession.

United Nations Development Programme (UNDP) In promoting sustainable human development, UNDP Montenegro supports the country’s European Union accession priorities, building on its global development network, access to innovative solutions, knowledge, experience and resources. We do so by (i) advancing democratic society and accountable institutions with greater citizens’ participation, (ii) building an inclusive society with equal opportunity to all citizens to reach their full potential and (iii) promoting green future through market transformation toward a low emission, resource efficient and resilient economy.

www.undp.org

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

FRESH WATER FISH CLUSTER The Fresh Water Fish Cluster of Montenegro comprises of 5 freshwater fish producers that are actively growing rainbow trout and, in smaller quantities, brown trout. The maximum annual production capacity of the cluster is 364.5 tons, of which only about 30% is currently operational. The cluster’s territory is characterized by a high quality of water. Rivers flowing down the mountains to the fishponds are rich in oxygen, which is necessary for growing trout. As a result, the fish produced in the cluster is considered high quality. However the cluster faces many challenges, mainly related to outdated production technology, which has significant consequences on the volume and quality of the produce, especially in smaller ponds. Inappropriate facilities for growing young fish result in unfavorable air and water temperatures. In addition, producers lack automatic or semi-automatic feeders which leads to unequal allocation of feed amongst fish. Sales channels are also not well developed and a large proportion of sales still go via middlemen to the open markets in the capital. Rainbow trout imports from neighboring countries benefit from a lower VAT rate compared to locally produced fish – a business barrier which needs to be overcome. More recently, some producers have started to prepare for investing in technological upgrading. They also hope to tap into value-added opportunities, such as the production of smoked and filleted fish. The project will assist the cluster in the development of a joint brand strategy, thereby adding value to the locally produced trout. It will also provide support in improving local market access and creating linkages to potential buyers in other regions of the country.

FRESH WATER FISH CLUSTER

At the same time there is a need to establish a national forum/ council/body representing the interests of freshwater fish producers vis-à-vis governmental institutions and to foster joint activities. The project will also explore opportunities for joint purchase of inputs at lower prices, shared equipment/ facilities, group trainings and technical assistance (e.g. for the introduction of standards). Capacity building through direct support from an independent cluster broker and improving business skills are other important areas of the intervention. This will be supported by the dissemination of knowledge of trout farming practices, value addition activities and marketing strategies applied in other countries in order to improve the competitiveness and efficiency of this cluster. Total number of registered producers in Montenegro: 24 Location: Bijelo Polje, Berane and Andijevica Number of registered producers in the Cluster: 5 Number of people employed in the Cluster: 24 Product: Rainbow trout, brown trout Strengths: Good quality products, entrepreneurial spirit (investments planned for value addition), cooperation amongst 3 producers already started; plans for joint branding of cluster products. Weaknesses: Weak institutional support (sub-sector specific); regulatory barriers (VAT scheme penalizing local producers), environmental threat from mini-hydropower plant project in the region, non compliance with HACCAP standard, limited market access.

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

OLIVE OIL CLUSTER Over 1700 olive growers operate in the Olive Oil Cluster of Bar and Ulcinj in Motenegro. There are currently 12 large mills within the cluster and a number of traditional producers that have a very small turnover. One of the key problems facing the cluster is that producers are unable to compete on the basis of scale or price with imports. Only the upmarket segment is one where local producers could increase sales in the local market (particularly to tourists) and exports in the medium term. One of the key strengths of this cluster is the fact that there are approximately 7,000-10,000 olive trees that are more than 1,000 years old growing in the region. These trees were put under state protection in 1957 and represent a major branding opportunity for the cluster to position their products in more lucrative niche and export markets. The cluster also has the potential to produce organic olive oil in the medium term. Many orchards in Montenegro have been abandoned and left unattended and are ready to be revived through organic practices. The project will assist the cluster in developing a joint niche marketing strategy, focusing on the high-end product segment and drawing on the traditional heritage of the Montenegrin olive trees. It will also promote key investments that are needed to foster collaborative action between cluster stakeholders (orchard owners and oil producers), for a census and mapping of

OLIVE OIL CLUSTER

old trees, the development of a marketing strategy including the design of a label, joint purchase of inputs, eventual formation of a joint company for packaging, technological upgrading and a joint waste management strategy.

Location: Bar and Ulcinj Number of registered producers in the cluster: 17 Number of people employed in companies: 102 (35% women) Number of olive growers: 1700 Product: Olive oil Strengths: A large number of very old olive trees as a good platform for joint niche marketing and cluster branding, local associations existing, cooperation between producers in certain areas, linkages with international research bodies partially established, autochthonous olive tree species (zutica) in the region. Weaknesses: Hardly any cooperation between producers of different municipalities, lack of quality assurance, lack of joint positioning/marketing strategy vis-à-vis cheap imports which benefit from scale economies.

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

METAL Works CLUSTER The Metal Works Cluster is a group of 5 SMEs focused on metal production and metal processing. The metal companies produce various types of steel and ingots, whereas the metal processing companies mainly produce parts for metal construction structures and spare parts for machines.

Due to the low-level of operations these companies are also unable to implement investments and the necessary standards in production, limiting their competitiveness.

The cluster is located in Nikšić, an important industrial centre in north-central Montenegro that is renowned for its steel and iron works. In the period 2001 – 2007 companies from Nikšić recorded an average annual growth rate of about 23%.

Location: Nikšić Number of registered producers in the cluster: 5 Number of people employed in companies: over 50 (10% women) Product: Ingots and steel Strengths: Quality, price, delivery time; Flexible production; Production of the spare parts for different branches; Qualified employees with experience in metal processing. Weaknesses: Lack of business; Mechanical and thermal treatment with low capacity utilization; Old production equipment.

This cluster employs over 50 workers and its annual production value in 2013 was estimated at around 8 million EUR. The main strengths of the cluster are the manufacturing of high quality products and the flexibility to increase production levels. The cluster also benefits from good transportation links that allow goods to be easily shipped by road, rail, sea or air. One of the main weaknesses of the cluster relates to the high dependency of the companies on large steel works and aluminum plants, which are currently not operating. Other weaknesses are outdated equipment and a lack of investments into environmental protection.

METAL WORKS CLUSTER

Enhancing the Competitiveness of Local SMEs in Montenegro through Cluster Development

WINE CLUSTER The Wine cluster encompasses vineyards of 3,900 ha on the territory of four municipalities: Podgorica, Cetinje, Bar and Danilovgrad. There are different categories of producers in this cluster: Company “Plantaže” (a large producer), 34 private wineries (medium and small producers with a license to sell wine), and numerous unregistered micro producers. The 34 registered producers encompass 14 wineries operating as companies and 20 independent entrepreneurs. Their vineyards cover areas in the range from 0.5 to 5 ha. The number of wine stocks generally ranges from 5,000 to 20,000 bottles. There is a National Association of Growers and Winemakers of Montenegro, which was established in 2007 and has a current membership of 200 grape growers and 30 wine producers at the national level. In addition to this National Association there are around 14 local associations. Small and medium wine producers face a number of problems. The main weakness and limitations of small producers is a lack of financial resources, which mainly results from low production volumes and high costs for the required investments for individual firms. Additional challenges are inadequate marketing practices and product positioning strategies. Vranac is a local wine originally from Montenegro (although it is also produced in Croatia and Slovenia). Krstač is a Montenegrin specialty for which Plantaže owns the geographic indication and only very small quantities are available to small vine producers as they find it difficult to obtain the seedlings and to change their existing vineyard species.

WINE CLUSTER

Linkages with the tourism sector are still weak as opportunities often require significant investments into plantations, and the construction of wine cellars and tourist catering facilities, which SME producers individually cannot afford. At present approximately 10 wine producers have small restaurants/eating places for tourists but only one of them can host up to 50 people. Apart from Plantaže statistics, there is a lack of information about viticulture in Montenegro available. There is a need to collect data on existing plots, producers and vineries and to analyze information about grape harvest, wine production and wine stocks of SME producers.

Location: Podgorica, Cetinje, Bar and Danilovgrad Number of registered producers in the cluster: 34 (+one large firm) Number of people employed in companies: 130 (15% women) Number of wine growers: 200 Product: Wine Strengths: already existing cooperation amongst cluster firms and a well-established association; good quality products and investment into individual brands. Weaknesses: Weak linkages with the tourism industry, inadequate marketing practices and product positioning strategies.

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

KLASTER VINA Klaster proizvođača vina sačinjavaju proizvođači koji raspolažu sa 3500ha vinograda i to na teritoriji četiri jedinice lokalne samouprave: Podgorica, Cetinje, Bar i Danilovgrad. Postoje različite kategorije proizvođača u ovom klasteru: Kompanija “Plantaže” (veliki proizvođač), 34 privatne vinarije (srednjih i malih proizvođača sa licencom za prodaju vina) i brojni neregistrovani mikro proizvođači. Od 34 registrovana proizvođača njih 14 posluju kao kompanije (vinarije), dok preostalih 20 predstavlja individualne proizvođače. Njihovi vinogradi pokrivaju oblasti u opsegu od 0,5 do 5ha. Njihova ukupna proizvodnja se kreće od 5.000 do 20.000 boca. Postoji Nacionalno udruženje vinogradara i vinara Crne Gore, koje je osnovano 2007. godine i trenutno broji 200 vinogradara kao i 30 proizvođača vina na nacionalnom nivou. Pored ove nacionalne asocijacije postoji još oko 14 lokalnih udruženja. Mali i srednji proizvođači vina suočavaju se sa nizom problema. Osnovna slabost i ograničenje malih proizvođača jeste nedostatak finansijskih sredstava, koje je uglavnom posljedica niskog obima proizvodnje i visokih troškova za investicije u tehnologiju. Dodatni izazovi su neadekvatne marketinške prakse i strategije pozicioniranja proizvoda. Vranac je lokalno vino porijeklom iz Crne Gore (iako se takođe proizvodi u Hrvatskoj i Sloveniji). Krstač je “Crnogorski specijalitet” za koji Plantaže posjeduju geografsko “vlasništvo” i veoma male količine su dostupne malim proizvođačima iz razloga što se jako teško dolazi do

ove sorte. Veze sa sektorom turizma su i dalje slabe, potrebe često zahtjevaju značajne investicije u novim zasadima, izgradnju podruma i turističko-ugostiteljskih objekata, koje proizvođači malih i srednjih preduzeća pojedinačno ne mogu da priušte. Trenutno oko 10 proizvođača vina imaju uglavnom male restorane/kapacitete da dočekaju turiste, dok samo jedan od njih može da primi grupu od oko 50 ljudi. Osim statistike koju vode “Plantaže”, postoji nedostatak informacija o sektoru vinogradarstva u Crnoj Gori. Postoji potreba da se prikupe podaci o postojećim parcelama, vinarijama, podacima o berbi grožđa, količini proizvedenog vina od strane malih i srednjih proizvođača. Lokacija: Podgorica, Cetinje, Bar i Danilovgrad Broj registrovanih proizvođača u klasteru: 34 (+jedna velika firma) Roj zaposlenih radnika: 130 (15% žena) Broj vinogradara: 200 Proizvod: Vino Prednosti: Već postojeća saradnja između firmi u klasteru kao i postojanje udruženja; visok kvalitet proizvoda i investicija u pojedinačne brendove. Slabosti: Slaba povezanost sa turizmom, neadekvatne marketinške aktivnosti kao i strategije pozicioniranja proizvoda.

Klaster vina

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

KLASTER PROIZVOĐAČA I PRERAĐIVAČA METALA Klaster metala čini grupa od 5 malih i srednjih preduzeća koja se bave proizvodnjom i preradom metala. Ova preduzeća proizvode različite vrste metalnih proizvoda i ingota, dok preduzeća koja se bave preradom metala uglavnom proizvode djelove za metalne konstrukcije i rezervne djelove za mašine. Klaster se nalazi u Nikšiću, važnom industrijskom centru Crne Gore koji je poznat po proizvodnji čelika i gvožđa. U periodu 2001–2007. godine preduzeća iz Nikšića zabilježila su prosječnu stopu rasta od 23% godišnje. Ovaj klaster zapošljava preko 50 radnika, a godišnja vrijednost proizvodnje u 2013. godini je bila oko 8.000.000 EUR. Glavne prednosti klastera su proizvodnja visoko kvalitetnih proizvoda i fleksibilnost promjene nivoa proizvodnje. Klaster takođe koristi prednosti dobrih saobraćajnih veza koje omogućavaju lak transport drumskim putevima, željeznicom, vazduhom i morem. Jedan od glavnih nedostataka klastera vezan je za visoku zavisnost od velikih proizvodnih sistema koji se bave proizvodnjom čelika i aluminijuma. Ostali nedostaci su zastarjela oprema i nedostatak ulaganja u zaštiti životne sredine.

Zbog smanjenog nivoa poslovanja ova preduzeća nisu u mogućnosti da investiraju u uvođenje standarda u proizvodnji što ograničava njihovu konkurentnost.

Lokacija: Nikšić Broj registrovanih proizvođača u klasteru: 5 Broj zaposlenih radnika: preko 50 (10% žena) Proizvodi: Ingoti i čelik Prednosti: Kvalitet, cijena, vrijeme isporuke; fleksibilna proizvodnja; proizvodnja rezervnih djelova i za razne oblasti; kvalifikovana radna snaga sa iskustvom. Slabosti: Nedovoljna tražnja; mehanički i termički tretman sa niskom iskorišćenosti kapaciteta; zastarjela proizvodna oprema.

KLASTER PROIZVOĐAČA I PRERAĐIVAČA METALA

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

KLASTER MASLINOVOG ULJA Preko 1700 uzgajivača maslina djeluju u ovom klasteru koji obuhvata teritoriju Bara i Ulcinja. Trenutno postoji 12 velikih mlinova u okviru klastera i niz tradicionalnih proizvođača koji imaju veoma malu proizvodnju. Jedan od ključnih problema sa kojima se suočava ovaj klaster je to da proizvođači nisu u stanju da budu cjenovno konkurentni u odnosu na ulje koje se uvozi u Crnu Goru. Fokusiranje na specifičnom/luksuznom tržištu dobara je način na koji bi lokalni proizvođači mogli povećati prodaju na lokalnom tržištu (posebno turistima), ali i izvoz u srednjem roku. Jedna od ključnih prednosti ovog klastera je činjenica da postoji oko 7000-10000 stabala maslina za koje se smatra da su stare preko 1000 godina. Ova stabla su stavljena pod zaštitu države još 1957 godine i predstavljaju veliku šansu za brendiranje klastera i mogućnost za pozicioniranje samog proizvoda na domaćem i izvoznom tržistu. U srednjem roku, klaster ima veliki potencijal da proizvodi organsko maslinovo ulje. Mnogi maslinjaci u Crnoj Gori su napušteni i ostavljeni bez ikakvog nadzora pa se mogu oživjeti kroz organske prakse. Projekat će pomoći u razvoju strategije i pronalasku zajedničke marketinške niše, fokusirajući se na visoko cjenovne proizvode i oslanjajući se na tradicionalno nasleđe stabala maslina u Crnoj Gori. Takođe, projekat će promovisati ključne investicije koje su potrebne da se podstakne zajednička saradnja između zainteresovanih strana (vlasnici plantaža maslina i proizvođači ulja) za popis i

mapiranje starih stabala, razvoj marketing strategije (uključujući dizajn etikete) zajednička nabavka opreme, eventualno formiranje zajedničkog preduzeća za pakovanje, tehnološka unapređenja i izradu strategije za upravljanje otpadom.

Lokacija: Bar i Ulcinj Broj registrovanih proizvođača u klasteru: 17 Broj zaposlenih radnika: 102 (35% žena) Broj uzgajivača maslina: 1700 Proizvod: Maslinovo ulje Prednosti: Veliki broj veoma starih stabala maslina koja predstavljaju dobru platformu za zajedničke marketing niše i brendiranje klastera, lokalna udruženja, postojeća saradnja između proizvođača u nekim oblastima, veze sa međunarodnim istraživačkim tijelima, autohtona vrsta masline (žutica). Slabosti: Loša saradnja između proizvođača iz različitih jedinica lokalne samouprave, nedostatak održivog kvaliteta, nedostatak zajedničkog pozicioniranja na tržištu u odnosu na jeftini uvoz iz inostranstva koji se ostvaruje ekonomijom obima.

KLASTER MASLINOVOG ULJA

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

KLASTER SLATKOVODNOG RIBARSTVA Klaster slatkovodnog ribarstva se sastoji od 5 kompanija koji se bave proizvodnjom kalifornijske i potočne pastrmke (potočne u manjim količinama). Maksimalna godišnja proizvodnja iznosi 364,5 tona, a trenutno se koristi oko 30% kapaciteta. Teritoriju na kojoj se nalazi klaster karakteriše visok kvalitet vode. Rijeke koje se slivaju niz planine su veoma bogate kiseonikom, što je od velikog značaja za uzgoj ribe. Kao rezultat toga, riba proizvedena u klasteru je veoma kvalitetna. Ipak, klaster se suočava za brojnim izazovima, uglavnom vezanim za zastarjelu tehnologiju, što ima značajne posljedice za količinu i kvalitet proizvodnje, posebno u manjim ribnjacima. Neadekvatne prostorije za uzgoj mlađi stvaraju nepovoljan vazduh i temperaturu vode. Pored toga, proizvođači ne posjeduju automatske ili polu-automatske hranilice što dovodi do nejednake raspodjele hrane među ribama. Kanali prodaje takođe nisu dobro razvijeni i najveći dio prodaje i dalje se obavlja preko posrednika na pijacama i Glavom gradu. Kalifornijska pastrmka uvezena iz zemalja u okruženju oporezuje se po nižoj stopi PDV-a od ribe koja se lokalno proizvodi, što predstavlja biznis barijeru koja treba da se prevaziđe. Od skoro su neki od proizvođača počeli sa pripremama za investiranje u unapređenje tehnološkog procesa. Oni se takođe nadaju da će početi i sa proizvodnjom fileta od ribe i dimljenim programom. Projekat će im pomoći da izrade zajedničku brend strategiju i tako stvore dodatnu vrijednost lokalno proizvedene pastrmke. Takođe će im se pružiti pomoć u pristupu na lokalnim tržištima i stvaranju veza sa potencijalnim kupcima u drugim djelovima zemlje.

U isto vrijeme, potrebno je osnovati nacionalni forum/savjet/ tijelo koje će predstavljati interese proizvođača slatkovodne akvakulture prema vladinim institucijama i jačati zajedničke aktivnosti. Projekat će takođe istražiti mogućnosti zajedničke kupovine inputa po nižim cijenama, zajedničkom korištenju opreme/objekata, grupnim treninzima i tehničkoj pomoći (npr. uvođenju standarda). Razvoj kapaciteta kroz direktnu podršku od strane klaster brokera i unapređenju poslovnih vještina, takođe su važno polje djelovanja. Ovo će biti podržano kroz širenje znanja o uzgoju pastrmke, aktivnostima za stvaranje dodatne vrijednosti i marketing strategijama primijenjenim u drugim zemljama u cilju unapređenja konkurentnosti i efikasnosti klastera. Ukupan broj registrovanih uzgajivača pastrmke u Crnoj Gori: 24 Lokacija klastera: Bijelo Polje, Berane i Andijevica Broj registrovanih uzgajivača u klasteru: 5 Broj zaposlenih u klasteru: 24 Proizvod: Kalifornijska i potočna pastrmka Prednosti: Proizvodi dobrog kvaliteta, preduzetnički duh (investicije namijenjene za unapređenje proizvodnje), saradnja između tri uzgajivača je već počela; planovi za zajedničko brendiranje proizvoda. Slabosti: Slaba institucionalna podrška (posebno za podsektore); regulatorne prepreke (PDV problemi), ekološki tretman zbog mini hidroelektrane, neusaglašenost sa HACCAP standardima, ograničen pristup tržištu.

KLASTER SLATKOVODNOG RIBARSTVA

KORISNICI Projekat podržava nacionalne ciljane grupe fokusirajući se na (ne ograničavajući) Sjeverni region i manje razvijene jedinice lokalne samouprave Crne Gore, uključujući: • Zaposlene u jedinicama lokalne samouprave, obrazovnim i stručnim institucijama, regionalnim razvojnim agencijama, NVO i biznis asocijacijama. • Mala i srednja preduzeća (MSP), udruženja proizvođača i relevantne institucije za podršku biznisa u odabranim klasterima. • Vladine institucije značajne za sprovođenje nacionalne Strategije razvoja klastera.

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

IMPLEMENTACIONE AGENCIJE Ujedinjene Nacije organizacija za industrijski razvoj (UNIDO) UNIDO je specijalizovana agencija Ujedinjenih Nacija čiji je mandat promocija održivog industrijskog razvoja, a sve u cilju smanjenja siromaštva, inkluzivne globalizacije i održive životne sredine. Organizacija se oslanja na 4 tipa međusobno povezanih kategorija usluga: tehnička kooperacija, analitičke i savjetodavne usluge, postavljanje i usklađivanje sa standardima, transfer znanja i umrežavanje. Vizija UNIDO-a je svijet gdje je ekonomski razvoj inkluzivan i održiv a ekonomski napredak ujednačen.

www.unido.org

DONATOR Projekat je finansiran od strane Evropske Unije. Evropska Unija se sastoji od 28 država članica koje su odlučile da postepeno povežu svoje znanje, resurse i sudbine. Zajedno, u period od 50 godina proširenja, izgradili su zonu stabilnosti, demokratije i održivog razvoja uz očuvanje kulturne raznolikosti, tolerancije i individulanih sloboda. Evropska Unija je posvećena dijeljenju svojih uspjeha i vrijednosti sa zemljama i ljudima koji su van njenih granica. Delegacija Evropske Unije u Crnoj Gori zastupa EU u zemlji i zadužena je za upravljanje finansijskom pomoći EU u podržavanju reformskih napora zemlje na njenom putu ka pristupanju EU.

Ujedinjene Nacije program za razvoj (UNDP) U promociji održivog razvoja, UNDP u Crnoj Gori podržava prioritete zemlje u procesu pridruživanja Evropskoj Uniji, oslanjajući se na svoje globalne razvojne mreže, pristup inovativnim rješenjima, znanju, iskustvu i resursima. To se radi kroz (i) unapređenje demokratskog društva i odgovornih institucija sa velikim učešćem građana, (ii) izgradnju inkluzivnog društva sa jednakim mogućnostima za sve građane da dostignu svoj pun potencijal i (iii) promociju zelene budućnosti kroz transformaciju tržišta ka niskoj emisiji, efikasnosti resursa i održivoj ekonomiji.

www.undp.org

ZAŠTO KLASTERI?

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

POZITIVNI CIKLUS

RAZVOJA KLASTERA

Klasteri su definisani kao “geografska koncentracija međusobno povezanih preduzeća i institucija koje se suočavaju sa zajedničkim izazovima i mogućnostima”. Firme u klasteru se nalaze jedna blizu druge, proizvode iste ili slične proizvode ili usluge, i podržane su od niza različitih institucija. Klasteri su obećavajuće okruženje za razvoj povezanosti i konkurentnosti. U okviru klastera, firme mogu prevazići izolaciju i iskoristiti prednost zajedničkog povećanja efikasnosti, koje proizilazi iz organizacija zajedničkih aktivnosti firmi (npr. zajednička kupovina inputa za proizvodnju, zajednička promocija, zajedničko korištenje opreme) i između firmi i institucija podrške (npr. pružanje tehničke pomoći od strane biznis asocijacija ili investicije u infrastrukturu od strane javnog sektora). Angažovanjem u zajedničkim akcijama, firme u klasteru mogu ostvariti rezultate koji su van domašaja pojedinačnih preduzeća.

Upravljanje

(Fleksibilno zajedničko planiranje i koordinacija kapaciteta)

Zajedničke aktivnosti

Socijalni kapital

(Ugovorni odnos zasnovan na povjerenju, aktivnosti zajedničke nabavke, udruživanje)

(Povjerenje, zajedničke vrijednosti, umrežavanje)

Ekonomske performanse (Povećanje produktivnosti i izvoza, prilagođavanje promjenljivim tržišnim zahtjevima)

Klaster slatkovodnog ribarstva

Klaster proizvođača i prerađivača metala

Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera

PROJEKAT Mala i srednja preduzeća (MSP) su ključni faktor razvoja konkurentnog privatnog sektora. Međutim, zbog svoje veličine, ove firme se često suočavaju sa preprekama u rastu. Pojedinačno ova preduzeća ne mogu postići ekonomiju obima u proizvodnji, imaju ograničenu pregovaračku moć prilikom kupovine sirovina za proizvodnju i nisu u mogućnosti da iskoriste prilike na tržištu koje zahtijevaju isporuku velike količine standardizovanih proizvoda. U 2009 godini, u okviru zajedničkog projekta Ujedinjenih Nacija, UNIDO je uveo koncept razvoja klastera u Crnoj Gori, a sve u cilju podrške malim i srednjim preduzećima u prevazilaženju navedenih barijera. Preciznije, UNIDO je obezbijedio podršku Ministarstvu ekonomije u izgradnji lokalnih kapaciteta za razvoj klastera, mapiranju postojećih klastera u zemlji i razvoju nacionalne strategije za razvoj klastera.

Klaster vina

Projekat čije je ime “Jačanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori kroz razvoj klastera” je pokrenut u 2014oj godini, sa ciljem jačanja konkurentnosti i tržišnog pristupa izabranih klastera i mreža u Crnoj Gori. Naime, ovaj projekat koji je finansiran od strane Evropske Unije doprinosi sprovođenju nacionalne Strategije za održivi ekonomski rast Crne Gore kroz uvođenje klastera, 2012-2016. Projekat se fokusira na:

• Tehničku pomoć Ministarstvu ekonomije i relevatnim institucijama za podršku biznisu u sprovođenju akcionog plana nacionalne strategije klastera (UNIDO). • Obuka i trening sljedećih lokalnih samouprava kako da razvijaju i sprovode programe za podršku klastera: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Danilovgrad, Kolašin, Nikšić, Mojkovac, Plav, Plužine, Pljevlja, Rožaje, Šavnik i Žabljak (UNDP).

Klaster maslinovog ulja

• Dikrektna podrška za sljedeća 4 klastera u formulaciji, implementaciji i monitoringu zajedničkih akcionih planova i kreiranju tržišnih veza (UNIDO):

- Klaster slatkovodnog ribarstva - Klaster maslinovog ulja - Klaster proizvođača i prerađivača metala - Klaster vina

Cilj: Jačanje konkurentnosti i tržišnog pristupa odabranih klastera i mreža u Crnoj Gori, sa posebnim akcentom na ugroženiji sjeverni region i manje razvijene opštine. Implementacione agencije: UNIDO (u saradnji sa UNDP) Partner: Ministarstvo ekonomije Crne Gore Trajanje: 2 godine (2014-2016) Donator: Evropska Unija (5% ko-finansiranje od strane UNIDO-a) Budžet: 525.000 EUR Kontakt: Ministarstvo ekonomije Crne Gore dr Nina Vujošević (Generalni direktor Direktorata za razvoj), [email protected] UNIDO Fabio Russo (Projekt menadžer), [email protected] UNDP Jelena Mrdak (Projekt menadžer), [email protected]

Ovaj dokument je nastao uz finansijsku pomoć Evropske Unije. Stavovi izneseni ovdje ni na koji način ne odražavaju zvanično mišljenje Evropske Unije.

Razvoj Klastera U Crnoj Gori Projekat finansira Evropska Unija, ko-finasira i sprovodi UNIDO u saradnji sa UNDP za Ministarstvo ekonomije Crne Gore