Civilacademy Journal of Social Sciences Sosyal Bilimler Dergisi

Fatih University 2008

Civilacademy Cilt/Volume 6

Say›/Issue 1

Bahar/Spring 2008

Sahibi / Owner civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u / civilacademy Social Sciences Society Genel Koordinatör / General Coordinater Ertu¤rul Gündo¤an Editör / Editor Ayd›n Özipek Yard›mc› Editör / Co-editor G.Neslihan Demir Yay›n Kurulu / Editorial Board Sinem Atakul, Zehra fiaml›o¤lu, Ömer Akkaya, Rejhan Useini

Bask› / Printed in: Elma Bas›m 0212 697 30 30 ‹letiflim Adresi / Correspondence Address civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u Fatih Üniversitesi Büyükçekmece Kampüsü 34500 Büyükçekmece/‹stanbul Tel: + 90 212 866 33 00 Web: http://civilacademy.fatih.edu.tr/ E-mail: [email protected]

Dan›flma ve Hakem Kurulu/Advisory Board* Abdülkadir Civan (Fatih Univ.), Ali Murat Yel (Fatih Üniv.), Ali Yaflar Sar›bay (Uluda¤ Üniv.), Alpaslan Aç›kgenç (Fatih Univ.), Atilla Girgin (Marmara Ünv.), Bedriye Saraço¤lu (Gazi Üniv.), Berdal Aral (Fatih Univ), Elif Ekin Akflit (Ankara Ünv.), Erdo¤an Keskink›l›ç (Fatih Üniv.), Ertu¤rul Gündo¤an (Fatih Üniv.), Ferda Keskin (Bilgi Üniv.), Fuat Keyman (Koç Üniv.), Gökhan Bac›k (Fatih Univ.), Hüseyin Ifl›ksal (Keele Üniv.), ‹dil Ifl›k (Fatih Univ.), ‹rfan Erdo¤an (Gazi Ünv.), Kemal Karpat (Wisconsin Ünv.), Kemal Özden (Fatih Üniv.), Kevin J. McGinley (Fatih Üniv.), Mehmet ‹pflirli (Fatih Üniv.), Mete Tunçay (Bilgi Ünv.), Metin Boflnak (Fatih Üniv), Mümtaz’er Türköne (Gazi Üniv.), Nihat Solako¤lu (Bilkent Üniv.), Nizamettin Bayyurt (Fatih Univ.), N. Gökhan Torlak (Fatih Üniv.), Ömer Çaha (Fatih Üniv.), Ralph J. Poole (Fatih Üniv.), Savafl Genç (Fatih Univ.), Selami Sezgin (Pamukkale Ünv.), Sezai Coflkun (Fatih Üniv.), fiammas Salur (Fatih Üniv.), fiengül Çelik(Fatih Univ.), fiükran Esen (Marmara Univ.), Talip Küçükcan (‹SAM), Visam Mansur (Fatih Univ.), Yasin Aktay (Selçuk Univ.), Y›lmaz Özakp›nar (Fatih Üniv.)

‹ngilizce Redaktörler/English Redactors Betty and Barrie Eichhorn

Türkçe Redaktörler/ Turkish Redactors Esra Öner, Melek Çakar, Hümeyra Yuva, Sahre Güzel

civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi (ISSN 1304-9119) y›lda üç defa yay›nlan›r. civilacademy Journal of Social Sciences (ISSN 1304-9119) is published three times in a year periodically. Civilacademy Dergisi ‘Gale Cengage Learning’ taraf›ndan indekslenmektedir. Civilacademy Journal of Social Sciences is indexed in ‘Gale Cengage Learning’.

* ‹sme göre alfabetik olarak s›ralanm›flt›r. Listed alphabetically by name.

‹çindekiler/Contents

Editör’ün Notu / Editor’s Note I

Aims and Scope II

Amaç ve Kapsam III

Guide for Authors IV

Yazara Notlar VI

M. A kif ÖZER Avrupa Birli¤i Hukuku ve Kurumlar› (European Union Law and Corporations) 1

Berat DEM‹RC‹ Osmanl› Kozmos Tasavvuru ve ‹ktisat-Felsefi Bir Yaklafl›m (Ottoman Concept of Cosmos and Economics-A Philosophic Approach) 31

Halil Saim PARLADIR A Basic Guide To The Work Of Claude Lévi-Strauss (Claude Lévi-Strauss’un Çal›flmalar› ‹çin Temel Bir K›lavuz) 39

Burcu BALCI Amerikan Sinemas›nda Irkç›l›k Ba¤lam›nda Bir Önyarg› Elefltirisi Örne¤i: “Crash (Çarp›flma)” (A Critique of Prejudice in American Cinema in the Context of Racism: Crash) 57

Giray Saynur BOZKURT The Struggle for Power in the Changing Geopolitics of Central Asia (Orta Asya’n›n De¤iflen Jeopolitik Koflullar›nda Güç Mücadelesi) 71

Cemal KARAATA Overcoming The Disadvantages Of Learning English In A Foreign Language Context (Ngilizceyi Yabanc› Dil Ortam›nda Ö¤renmenin Dezavantajlar›n› Aflma Yollar›) 85

Gökhan KÖKTÜRK Postmodern Anominin Kültürel, Toplumsal Ve Moral Kökleri: Üstinsan›n ‹zinde (The Cultural, Social and Moral Origins of Post-Modern Anomy: On the path of ‘over man’) 97

Celalettin YANIK Glocalisation: Interconnection Of Locals (Küyerelleflme: Yerelliklerin Birbirine Ba¤lanmas›) 109

Betül BALKAN EKfi‹ The Awakening of Turkish Society: Between Secularism and Religion (Türk Toplumunun Uyan›fl›: Sekülerizm ve Din Aras›nda) 117

Mustafa MENCÜTEK‹N Film Altyaz›s› Çeviri Esaslar› ve Türkiye’de Popüler Uygulama Örnekleri (The Principles of Translating Movie Subtitles and Popular Application Samples in Turkey) 127

civilacademy

EDITOR’S NOTE

Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi’nin Bahar 2008 say›s›nda Sosyoloji, Antropoloji, Uluslararas› ‹liflkiler ve ‹ktisat gibi alanlarda makalelerle birlikte interdisipliner çal›flmalar yer al›yor. Derginin içeri¤inin genel manzaras›na bak›ld›¤›nda, makalelerin ço¤unlu¤unun ba¤lam›n›, postmodernizim, postmodernizimin ortaya ç›kartt›¤› yeni koflullar, yeni kavramlar ve yeni sorunlar üzerine düflüncelerin oluflturdu¤u aç›k bir flekilde ortada. Bahar 2008 say›s›n› bu yap›s›n›n nispeten güncel kavram ve konular›n tart›fl›lmas›na ve anlafl›lmas›na katk› sa¤layaca¤›n› ümit ediyorum. Yine bu say›m›zda da Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi gelene¤ini devam ettiriyoruz: Betül Balkan Ekfli’nin ‘Türk Toplumunun Uyan›fl›: Sekülerizm ve Din Aras›nda’ makalesiyle, Celalettin Yan›k’ ‘Küreselleflme: Yerelliklerin Birbirine Ba¤lanmas›’ makalesi nitelikli ö¤renci makaleleri olarak bu say›m›zda yer al›yor. Bu say›yla beraber Civilacademy sosyal bilimler dergisindeki editörlük görevimin sonuna gelmifl oldu¤umu bildiriyor, bu onurlu görevi benden sonra üstlenecek arkadafllar›ma baflar›lar diliyor ve Civilacademy sosyal bilimler dergisinin yay›n kuruluna ve de¤erli katk›lar›ndan dolay› Civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u üyeleri, fakülte yönetimi ve akademisyenlerine teflekkür ediyorum. Bahar 2008 say›s›n›n hedefine ulaflmas› ümidiyle…

civilacademy

ED‹TÖR’ÜN NOTU

I

With Issue Spring 2008 of Civilacademy Journal of Social Sciences, we keep presenting you with outstanding articles from various fields of social sciences. In this issue, articles are generally related to postmodernism and new conditions, concepts and cases that stand from postmodernism. It is my sincere hope that the Spring 2008 Issue conrtibutes to hotly debated issues over recent decades. Continuing our tradition of publishing excellent student writings, this issue includes the article ‘The Awakening of Turkish Society: Between Secularism and Religion’ written by Betül Balkan Ekfli and ‘Glocalisation: Interconnection Of Locals’ written by Celalettin Yan›k. With this issue I would like you inform you that my editorship has come to an end, I am sure that the coming editor will carry on our successful tradition in Civilacademy Journal of Social Sciences. I wish to thank the staff of the Civilacademy Journal of Social Sciences and those members of Civilacademy Social Sciences Society, the administration and faculty who provided us with valuable guidance.

civilacademy

tors, students, researches, specialists and advocates within the social science and beyond. Facilitating a productive dialogue among the researchers of different persuasions, the Journal seeks to promote an interdiscursive exchange over the issues of theoretical, practical, and historical importance, and to stimulate research that explores the weaknesses and strengths of different paradigms in dealing with the rich array of problems, puzzles, and complexities in political, economic, social, literal and visional processes.

Civilacademy Journal of Social Sciences is a peer reviewed interdisciplinary bilingual printed journal (both Turkish and English) so as to reach out to a wider audience and attain greater interaction among our readersdevoted to the pursuit of knowledge and continuing inquiry into the ways in which human communities form and work together. The Journal is a student-based publication sponsored by Fatih University. Papers deal with all aspects of social systems, from interpersonal to international. It is committed to the improvement of practice, extension of knowledge and promotion of communications in very broad fields of social sciences. While it publishes original research, theoretical papers, review articles, notes and discussions on social work theory and practice, and new developments in social sciences’ fields as are responses to published articles and reviews. The journal covers the fields of politics, international relations, management, economy, law, public administration, communication, anthropology, folklore, history, religion, sociology, literature (theory and criticism), media reviews (books, film, video, performance, art, music, drama, melodrama, etc.), linguistic, psychology, philosophy, media studies, women’s or gender studies, cultural studies, working-class studies, ethnic studies as well as book reviews on recent publications.

civilacademy

AIMS AND SCOPE

We accept articles based on congruence with the purpose of the Journal, importance of the contribution to existing literature, conceptual and written clarity, and sound methods. The editorial board encourages research that draws upon conventional as well as non-conventional wisdom in studying social-scientific questions, and that offers new and innovative perspectives and interpretations on issues that are appropriate for the scope of the journal. The research submitted for publication could be theoretical or empirical in nature. The editorial policy maintains, as a central principle of scientific pluralism, a respect for the incommensurable differences among alternative paradigms, and does not impose any interparadigmatic standard on the methods or contents of the articles, but requires that the submitted research meets the internal standards of its own paradigm. Manuscripts submitted to Civilacademy Journal of Social Sciences may not be published elsewhere except with written consent of the Journal. We accept only original papers (not published or accepted for publication elsewhere). Submissions, which must be in both Turkish and English, are refereed anonymously. The Journal is published three times in a year.

The aim of Civilacademy Journal of Social Sciences is to provide an intellectual platform for social-scientific studies, a platform in which research in alternative paradigms for social inquiry could be jointly presented and debated and is to publish conceptual, research, and/or case based works that can be of practical value to business persons, educa-

II

civilacademy

teorik, pratik ve tarihi önemi olan konular üzerinde bir interdiscursive al›flverifli ve politik, ekonomik, sosyal, edebi ve görsel süreçlerdeki genifl ölçekli problemleri, sorunlar› ve karmafl›kl›klar› çözmedeki farkl› paradigmalar›n eksilerini ve art›lar›n› keflfeden araflt›rmalar› teflvik etmeyi amaçlar. Derginin amaçlar› ile uyun olan, var olan edebiyata katk› sa¤laman›n önemine, kavramsal ve yaz›l› anlafl›l›rl›¤a-berrakl›¤a ve metotlara uygunlu¤a dayanan makaleler yay›nlanmak üzere kabul edilmektedir. Dergi yay›n kurulu, sosyo-bilimsel sorunlar üzerinde çal›fl›rken geleneksel ilmin yan›nda geleneksel olmayan ve yeni ve yenilikçi bak›fl aç›lar›n› ve yorumlar› teflvik ederek derginin amaçlar› do¤rultusunda uygun olan konularda yap›lan araflt›rmalar›

civilacademy

AMAÇ VE KAPSAM Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi, bilgiyi aramaya insan topluluklar›n›n oluflumu ve devam›n› sorgulamaya adanm›fl, disiplinler aras›, hakemli bir dergidir. Daha genifl bir okuyucu kitlesine sahip olmak ve okuyucular›m›z aras›nda daha büyük bir etkileflim yaratmak amac›yla bütün çal›flmalar hem Türkçe hem ‹ngilizce olarak de¤erlendirilir ve ayn› say›da birlikte yay›nlan›r. Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi, Fatih Üniversitesi sponsorlu¤unda Civilacademy Sosyal Bilimler Tolulu¤u taraf›ndan ç›kar›lan bir dergidir. Çal›flmalar insanlar aras›ndan uluslar aras›na kadar bütün sosyal sistemlerle ilgilenir. Sosyal bilimlerin genifl alanlar›nda prati¤in gelifltirilmesine, bilginin geniflletilmesine ve iletiflimin yükseltilmesine hizmet eder. Özgün araflt›rmalar, teorik çal›flmalar, inceleme yaz›lar›, sosyal çal›flma teori ve prati¤i üzerine notlar ve tart›flmalar ve sosyal bilimler alanlar›nda yeni geliflmeleri basmas›yla birlikte yay›mlanan makale ve incelemelere cevaben yaz›lan çal›flmalar› da yay›mlar. Dergi politika, uluslararas› iliflkiler, iflletme, ekonomi, kamu yönetimi, iletiflim, antropoloji, halk bilimi, tarih, din, sosyoloji, edebiyat, psikoloji, felsefe, medya çal›flmalar›, kad›n araflt›rmalar›, kültürel araflt›rmalar, iflçi s›n›f› çal›flmalar› ve etnik çal›flmalar alanlar›nda çal›flmalar yay›mlar. Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi’nin amac› sosyal sorgulamadaki alternatif paradigmalar›n ayn› anda hem sunulup hem tart›flmaya aç›labilece¤i bir sosyo-bilimsel platform oluflturmak ve ifl insanlar›, e¤itimciler, ö¤renciler, araflt›rmac›lar ve uzmanlar için de¤erli olabilecek teorik ve pratik çal›flmalar sunmakt›r. Dergi, farkl› düflüncelerden araflt›rmac›lar aras›nda üretken bir diyalogu kolaylaflt›rarak,

desteklemektedir. Yay›nlanmak üzere sunulan araflt›rmalar, teorik veya ampirik olabilir. Yay›n politikas›, bilimsel ço¤ulculu¤un ana prensibini, alternatif paradigmalar aras›nda k›yaslanamaz farkl›l›klara sayg›y› savunmakta ve herhangi paradigmalar aras› standartlar›n metot veya makalelerin içeri¤inde oldu¤unu savunmaktad›r fakat yay›nlanmak üzere sunulan makalelerin dâhili standartlar›n› kendi paradigmas› içerisinde bar›nd›rmas› gereklidir. Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi’ne gönderilen makaleler, derginin kabul edilen yaz›lar› haricinde baflka bir yerde yay›nlanmaz. Yay›n kurulu, baflka bir yerde yay›nlanmam›fl veya yay›nlanmak üzere kabul edilmemifl olan sadece orijinal yaz›lar› kabul etmektedir. Türkçe ve ‹ngilizce olarak gönderilen makaleler isimsiz olarak hakem taraf›ndan incelenmektedir. Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi, y›lda üç kere yay›nlan›r.

III

civilacademy

b. The name(s) and institutional affiliation(s) of the author(s)

GUIDE FOR AUTHORS Civilacademy Journal of Social Science accepts submissions for an open topics issue. We seek fresh, critical approaches in interdisciplinary fields, as well as studies that reflect new directions. Submission is open to the general public.

c. The address, telephone and fax numbers (as well as the e-mail address) of the corresponding author. d. An abstract; Turkish articles with English abstracts and English articles with Turkish abstracts.

As a social science journal, Civilacademy Journal of Social Science includes especially essays on politics, international relations, management, economy, public administration, communication, anthropology, folklore, history, religion, sociology, literature, psychology, philosophy, media studies, women's or gender studies, cultural studies, working-class studies, ethnic studies but the fields are not limited.

civilacademy

Civilacademy Journal of Social Science is a student-based publication sponsored by Fatih University. The Journal is published three times once in every four months by "Civilacademy Social Sciences Society".

4. Manuscripts should be double spaced, with wide margins, and typed on one side of the paper only. Equations and symbols should be typed as well.

Articles are examined by referees before they are published. The editors of the journal together with the referees decide whether to publish a certain article or not.

5. Main headings should be typed in capitals and centered on the page; secondary headings should start flush at the left margin and be typed in small letters with major words capitalized. Lower level leads should be in the form of paragraph headings with only the initial word capitalized followed by a period and then the text on the same line. Dividing manuscripts into more than three levels of subheadings should be avoided. 6. Figures and tables should be numbered consecutively and printed on separate sheets. 7. Notes should be used to cite references. Any notes to supplement discussion in the text should be numbered consecutively and placed at the end of the paper under the heading "Notes, References or Bibliography".

The ideas belong to the authors and they do not reflect the opinions and the policy of Civilacademy Social Sciences Group. 1. Papers should be in both Turkish and English.

8. References should be listed at the end of the main text in alphabetical order. They should be cross-referenced in the text. In the list of references please give all information in the language of reference. Reference to a publication should be made in the text by citing the name of the author and the year of publication.

2. Papers that are submitted to Civilacademy Journal of Social Sciences for publication should not be under review at other journals. 3. The first page of the manuscript should contain: a. The title

IV

civilacademy

a. When the name of the author is used in the text, only indicate the date in parentheses, e.g., "Crozier (1964)…".

Chapters in Books: Eagleton, Terry. "Phenomenology, Hermeneutics, Reception Theory". Literary Theory: An Introduction. London: Blackwell Publishers, 1996: 47-78.

b. When the name of the author does not appear in the text, include in parentheses both the name of the author and the year of publication separated with comma. If more than one publication is cited, the authors' names should appear in alphabetical order and be separated by semicolons, e.g., "…`(Mintzberg, 1983; Preffer and Slanc˘k, 1978)…".

Translations: Jauss, Hans-Robert. Aesthetic Experience and Literary Hermeneutics. Trans. Michael Shaw. Introd. Wlad Godzich. Minneapolis: U of Minnesota P, 1982.

Encyclopedic Resources: Anarchism. The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy. 2005.

c. When a publication has more than two authors, cite only the name of the first author, followed by "et al.," e.g., "…(Christensen et al., 1985)…".

Online Resources:

civilacademy

d. In all cases, if page numbers are to be given, indicate them following the year of publication separated by a colon, e.g., "…Thompson (1967: 34)…".

Godwin, William. (2006). In Britannica Concise Encyclopedia. Retrieved December 7, 2006, from Encyclopedia Britannica Online: http://www.britannica.com/ebc /article9037183

The following examples show the convention to be observed in References: Presentations: Gioia, D.A., Brass, D.J. and Sims, H.P., Jr. (1981). "The Creative Use of Short-Cycle Video-Tape Technology: From Single Student to Large Lecture Learning". Paper presented at the 8th Annual Organizational Behavior Teaching Conference, Boston, Massachusetts, (June).

Books: Berg, Maggie. Jane Eyre: Portrait of a Life. Boston: Twayne Publishers, 1987.

Articles: Swart, Koenraad W. (1962). ""Individualism" in the Mid-Nineteenth Century (1826-1860)". Journal of the History of Ideas 23 (1): 77-90.

V

civilacademy

a) Bafll›k,

YAZARA NOTLAR Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi'nin her say›s› serbest konuludur. Civilacademy Dergisi, disiplinler aras› konularda yeni ve elefltirel yaklafl›mlara, yeni yönelimleri yans›tan çal›flmalar› kapsayan konulara ve son ç›kan kitaplar hakk›nda yaz›lm›fl olan kitap tan›t›mlar›na aç›kt›r. Makale gönderimi kamuya aç›kt›r.

b) Yazar(lar)›n ve ba¤l› olunan kurum(lar)›n ad(lar)›,

Bir sosyal bilim dergisi olarak, Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi özellikle politika, uluslararas› iliflkiler, iflletme, ekonomi, kamu yönetimi, iletiflim, antropoloji, halk bilimi, tarih, din, sosyoloji, edebiyat, psikoloji, felsefe, medya araflt›rmalar›, kad›n araflt›rmalar›, kültürel araflt›rmalar, iflçi s›n›f› çal›flmalar› ve etnik çal›flmalar konular›nda makaleleri içerir ancak konu alanlar› bunlarla s›n›rl› de¤ildir.

4) Makaleler A4 k⤛d›n tek yüzüne yaz›lm›fl olmak kayd›yla, genifl kenarl›kl› ve çift sat›r aral›kl› olarak sunulmal›d›r. Ayr›ca, formüller ve semboller de matbaa harfleriyle yaz›lmal›d›r.

d) Bir özet (Türkçe çal›flmalar ‹ngilizce özetle, ‹ngilizce çal›flmalarsa Türkçe özetle) bulunmal›d›r.

civilacademy

Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi, Fatih Üniversitesi sponsorlu¤unda ç›kar›lan bir ö¤renci dergisidir. Dergi dört ayda bir olmak üzere y›lda üç kez Civilacademy Sosyal Bilimler Tolulu¤u taraf›ndan ç›kar›l›r.

c) Yazar(lar)›n adresi, telefon ve faks numaralar› ve e-posta adresi,

5) Ana bafll›klar ortalanm›fl olarak büyük harflerle, yan bafll›klar sola yaslanm›fl olarak -sadece önemli kelimeler büyük harfle olmak kayd›yla- küçük harflerle yaz›lmal›d›r. Alt bafll›klar paragraf bafll›¤› fleklinde büyük harfle italik olarak yaz›lmal› ve alt bafll›k metinle ayn› sat›r hizas›nda olmal›d›r. Metinleri, üçten fazla alt bafll›¤a bölmekten kaç›n›lmal›d›r. 6) fiemalar ve tablolar art arda numaraland›r›lmal› ve ayr› k⤛tlara bas›lmal›d›r.

Makaleler yay›mlanmadan önce hakemler taraf›ndan incelenir. Derginin editörleri bir yaz›n›n yay›mlan›p yay›mlanmayaca¤›na hakemlerle birlikte karar verir.

7) Al›nt›lar, referans olarak belirtilmelidir. Yaz›da tart›fl›lan her al›nt› s›ras›yla "Notlar, Kaynakça veya Bibliyografi" bafll›¤› alt›nda verilmelidir.

Çal›flmalardaki fikirler yazar›na aittir ve bunlar Civilacademy Sosyal Bilimler Toplulu¤u'nun görüfl ve fikirlerini yans›tmaz.

8) At›flar (referanslar) çal›flman›n sonunda alfabetik olarak s›ralanmal›d›r. Al›nt›lar kitapta bak›lmas› gereken yeri gösteren bir notla birlikte bulunmal›d›r. At›flar listesinde lütfen bütün bilgiyi at›fla ayn› dilde veriniz. Bir yay›na metinde at›f yazar›n ad› ve yay›n›n yay›mlanma tarihi verilerek yap›lmal›d›r.

1) Makaleler hem ‹ngilizce hem Türkçe olabilir. 2) Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi'ne yay›mlanmak için verilen çal›flmalar daha önce baflka bir yerde yay›nlanmam›fl olmal›d›r.

a. E¤er yazar›n ad› metinde geçiyorsa sadece yay›mlanma tarihini pa-

3) Makalelerin ilk sayfas›nda;

VI

civilacademy

Hermeneutics, Reception Theory". Literary Theory: An Introduction. London: Blackwell Publishers, 1996: 47-78.

rantez içine yaz›n›z. Örnek: "Crozier (1964)" b. E¤er yazar›n ad› metinde geçmiyorsa parantez içinde virgülle ayr›lm›fl olarak hem yazar›n ad›n› hem de yay›n›n yay›mlanma tarihini yaz›n›z. E¤er birden fazla yay›na at›fta bulunuluyorsa yazar isimleri alfabetik s›rayla yer almal› ve isimler birbirlerinden noktal› virgülle ayr›lmal›d›r. Örnek: "(Mintzberg, 1983; Preffer and Slanc›k, 1978)"

Çeviriler: Jauss, Hans-Robert. Aesthetic Experience and Literary Hermeneutics. Çeviri. Michael Shaw. Introd. Wlad Godzich. Minneapolis: U of Minnesota P, 1982.

Ansiklopedik Bilgiler: Anarchism. The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy. 2005.

c. E¤er bir yay›n ikiden fazla yazar taraf›ndan yay›mlanm›flsa sadece ilk yazar›n ad›n› "ve di¤erleri" ifadesinden önce yaz›n›z. Örnek: "(Christen ve di¤erleri, 1985)"

civilacademy

d. Her durumda da e¤er sayfa numaralar› verilecekse, sayfa numaralar›n› yay›n›n yay›mlanma tarihinden sonra iki nokta üst üste koyup belirtiniz. Örnek: "Thompson; 1967:34)"

‹nternet kaynaklar›:

Referanslar afla¤›da örnekleri verilen format fleklinde olmal›d›r:

Godwin, William. (2006). In Britannica Concise Encyclopedia. Son güncelleme Aral›k 7, 2006, Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/ebc /article9037183

Sunumlar: Gioia, D.A., Brass, D.J. ve Sims, H.P., Jr. (1981). "The Creative Use of Short-Cycle Video-Tape Technology: From Single Student to Large Lecture Learning". Sunum Geleneksel 8. Organizesel Davran›fl Ö¤retimi Konferans›nda yap›lm›flt›r.Boston, Massachusetts, (Haziran).

Kitaplar: Berg, Maggie. Jane Eyre: Portrait of a Life. Boston: Twayne Publishers, 1987.

Makaleler: Swart, Koenraad W. (1962). " 'Individualism' in the Mid-Nineteenth Century (1826-1860)". Journal of the History of Ideas 23 (1): 77-90.

Kitaptan Bölümler: Eagleton, Terry. "Phenomenology,

VII

civilacademy

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKU VE KURUMLARI European Union Law and Corporations M. Akif ÖZER* ABSTRACT This paper is prepared according to the thesis that believes it is necessary to enter European Union and which believes especially its Law and Corporations must be known clearly by Turkey for being successful in full membership negotiations with European Union. In the process of negotiations that is supposed to grow longer, European Union will take a step that raise difficulties for Turkey, according to its law and corporations. If Turkey recognizes the law and corporations clearly, the process will be controlled by Turkey easily. In this paper, first we will analyse basic characteristics of European Union Law and then we will analyse European Union corporations that enable the European Union to be a supranational organization. Key Words: European Union, European Union Law, European Union Corporations, European Union Commission, European Union Parliament

ÖZET Bu makale, 3 Ekim 2005 tarihinde Avrupa Birli¤i ile tam üyelik müzakerelerine bafllama karar› ald›ran Türkiye'nin bu süreçte baflar›l› olabilmesi için Avrupa Birli¤ini özellikle AB hukuku ve kurumlar›n› çok iyi tan›mas›n›n gerekli oldu¤u tezinden hareketle haz›rlanm›flt›r. Oldukça uzun geçece¤i öngörülen fiili müzakereler sürecinde, Avrupa Birli¤i taraf›ndan Türkiye'yi zora sokacak ad›mlar, Avrupa Birli¤inin hukuki yap›s›ndan ve kurumlar›ndan hareketle at›lacakt›r. Türkiye'de AB hukuku ve kurumsal yap›s› ne kadar iyi bilinirse, süreci kontrol etme ve olumsuzluklara önceden müdahale etme imkan› o derece artacakt›r. Makalede önce AB hukukunun temel noktalar› ortaya konulmakta sonra da en önemli AB kurumlar›ndan bafllanarak, Avrupa Birli¤ine uluslar üstü bir örgüt olma özelli¤i kazand›ran AB kurumlar› incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Avrupa Birli¤i, AB Hukuku, AB Kurumlar›, AB Komisyonu AB Parlamentosu

Girifl

Kurucu ülkelerin birtak›m egemenlik haklar›n› devretmeleri ile uluslar üstü bir örgüt olarak kurulan AB, bu özelli¤i ile daha önce kurulmufl örgütlerden farkl› bir yap›ya sa-

AB, mevcut devletler yerine oluflturulan yeni bir devlet olmad›¤› gibi, di¤er uluslararas› örgütlerle de kar›flt›r›lmamal›d›r. *

Dr, Kamu Yönetimi Bölümü, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Gazi Üniversitesi 4. Kat. No: 401, Beflevler-Ankara/Türkiye, [email protected]. Tel: 0535 7269359/ 0312 2126853/1057

1

M. Akif ÖZER

hiptir. Üye devletler birlik alt›nda, ortak ç›karlar› ilgilendiren konulardaki karar verme haklar›n› birli¤i temsil eden kurumlara devretmifllerdir. Tüm kararlar ve usuller, üye devletler taraf›ndan onaylanm›fl antlaflmalar çerçevesinde al›nmaktad›r. Ulus devletlerin uluslararas› sistemde temel aktör olarak faaliyette bulunduklar› bir dönemde kurulan AB, uluslararas› iliflkiler disiplini aç›s›ndan bir ilktir (Koç, 2004:59).

civilacademy

AB’nin bu durumu hukukuna ve kurumsal yap›s›na da yans›m›flt›r. AB, dünyada yaflanan h›zl› rekabet ortam›nda di¤er küresel güçlerle rekabet edebilmek için çok iyi bir hukuk sistemi ve kurumsal yap› kurmak zorunda kalm›flt›r. Zaten AB’nin siyasal bir sistem olarak yasal temeli AB Antlaflmas›na dayanmaktad›r. Bu sistemin kendi alt sistemleri bulunmaktad›r. Sistemin ç›kt›lar› ise bir çok sözleflme ve anlaflma ile sa¤lanmaktad›r (Chalmers, 2004:57). Do¤al olarak AB hukuku bu girdilerin bir sonucu olarak do¤mufltur. Genelde Avrupa sisteminin temel al›nd›¤› bu hukuki ve kurumsal yap›da çok say›da yasama, yarg› ve yürütme organ› da bulunmaktad›r. Bu organlar uluslar üstü düzeyde oluflmakta, kararlar almakta ve yapt›r›mlar uygulamaktad›r. Özde bir uluslar birli¤i olan bu sistemin oldukça yeni oldu¤unu düflünürsek, gelecek y›llar hukuk sisteminde ve AB kurumlar›nda önemli de¤iflikliklere tan›k olacakt›r. fiimdi bu hukuk sistemini ve AB kurumlar›n› inceleyelim.

(AKÇT) olmufltur. Daha sonra 1957 tarihli Roma Antlaflmas›’yla Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ve Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u kurulmufltur. Topluluklar bu sürecin sonunda üye devletleraras›ndaki bütün iç s›n›rlar› kald›rarak tek bir pazar oluflturmufllard›r. 1992’de Maastrich’te imzalanan AB Antlaflmas› ile ekonomik ve parasal birlik do¤rultusunda ilerleyen ve belirli alanlarda hükümetler aras› iflbirli¤ini içeren bir Birlik kurulmufltur. Bugünün AB’si geçmiflin Avrupa Toplulu¤u, kendisine biçilen rol gere¤i özgün bir kurumsal yap› içermektedir. Kurumsal yap›n›n niteli¤i, bütünleflme amac›yla do¤rudan ba¤lant›l›d›r ve ancak bu amaçla izah edilebilmektedir. Burada kabul edilmesi gereken nokta, söz konusu kurumsal yap›n›n ne diplomatik gelene¤in hâkim oldu¤u klasik uluslararas› örgütlerin kurumsal yap›s›yla tam örtüfltü¤ünü ne de anayasa hukukundaki güçler ayr›l›¤› ilkesiyle tam uyufltu¤udur (Tezcan, 2003:66). Toplulu¤un en önemli özelli¤i olan egemenlik haklar›n›n uluslar üstü bir kuruma devri, onu bu kadar kuvvetli k›lan ana etkendir. AB bir federasyon olmaktan öte, yasama, yürütme ve yarg› fonksiyonlar›n› ayr› olarak yerine getiren ba¤›ms›z bir kurumsal yap›ya sahiptir. Üye ülkeler ulusal ba¤›ms›zl›klar›n› bu kuruma devrederek adeta AB hukukunun ulusal hukuklar›ndan üstün bir varl›k oldu¤unu kabullenmifllerdir (Akman, 1996:20). Bu yönüyle AB, uluslararas› de¤il, "uluslar üstü" bir örgüttür. Topluluk konseyinin oy çoklu¤u ile karar alabilmesi ve bu karara karfl› ç›kan üye devletin dahi, ço¤unlukla al›nan karan uygulama yükümlülü¤ü, (Roma And. Md.148 ve 189) AB'nin uluslar üstü bir örgüt oldu¤una dair çarp›c› bir örnektir.

A) Avrupa Birli¤i Hukuku Bugün AB, bar›fl› korumak ve ekonomik ve sosyal ilerlemeyi pekifltirmek amac› ile bir araya gelmifl 15 üye devletten oluflmaktad›r. Birli¤in içinde ortak kurumlar› bulunan üç topluluk yer almaktad›r. Bunlar›n içinde 1951 tarihli Paris Antlaflmas›yla ilk kurulan› Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u

Uluslar üstü bir birlik olan AB, kendini gerek üye devletlerden gerekse di¤er ulusla-

2

civilacademy

‹lk bak›flta karmafl›k gibi görünse de, AB’yi her yönü ile çok iyi anlayabilmek için yukarda belirtilen hukuk kaynaklar›n› ve bunlar› uygulamakla yükümlü olan AB organlar›n›n oluflturdu¤u kurumsal yap›y› yak›ndan incelemek gerekmektedir.

ortak politikalar› sonucu, çok yönlü etkilerde bulunmaktad›r (Kösecik, 2001:34).

civilacademy

raras› birliklerden ay›rabilmek için kendisine has hukuki ve kurumsal bir yap› oluflturmufltur. Bunu sa¤layan Roma Antlaflmas›n›n 148. maddesine göre, hukuki yap›s›n ifllemesi sürecinde her üye ülkenin belirli a¤›rl›kl› oylar› bulunmaktad›r. Tüm üye ülkelerin oylar›n›n toplam› ise 76'd›r. Karar yeter say›s› ise 54'tür. Ancak burada da ikili bir ay›r›m yapmak gerekmektedir. Komisyonun önerisi üzerine karar al›nacaksa 54 oy, di¤er durumlarda ise, en az 8 üyenin olumlu oyunu kapsayan 54 oy gerekmektedir. Bu oylama prosedürü sonucunda Roma Antlaflmas›n›n 189. maddesinde belirtilmifl olan normlar ç›kart›labilmektedir. Bunlar; Reglements (Tüzükler), Directives (Yönergeler), Decisions (Kararlar), Recomandations (Tavsiyeler) ve Avis (Görüfller)’den oluflmaktad›r. Bu norm türlerinden ilk üçü ba¤lay›c›d›r, di¤er ikisi ise ba¤lay›c› olmamakla birlikte yol gösterici niteliktedir (DPT; 1995:1).

AB, yetkilerini birçok antlaflmayla çizilen s›n›rlar içinde kullanmak zorundad›r. Tamamlay›c›l›k, Birli¤in münhas›r olmayan (örne¤in, yetkilerin üye devletlerle birlikte kullan›ld›¤› alanlarda) yetkilerinin kullan›m›nda hukukilik ölçütü niteli¤inde bir ilkedir. AB sadece hedeflerin üye devletler taraf›ndan yeterince gerçeklefltirilmedi¤i durumlarda müdahale edebilir. Çat›flma durumlar›nda, AB hukuku iç hukuklara üstündür. Bu kural AB hukuku ile ulusal mahkemelerin yorumlar›n› bir standarda oturtarak hukuk birli¤ini yaratmak amac›yla konmufltur. Avrupa Adalet Divan›, üye devletlerin AB taraf›ndan oluflturulan yeni hukuk düzeni lehine egemenliklerini s›n›rland›rd›klar›n› ve ulusal mahkemelerin, iç hukukla çat›flmas› durumunda, ister iç hukuktan önce isterse sonra yürürlü¤e girsin, AB hukukuna tam bir üstünlük tan›mak zorunda olduklar›n› karara ba¤lam›flt›r. Bu gerçekler ›fl›¤›nda soruna yaklaflt›¤›m›zda AB hukukunun kaynaklar›n›n üç kategori alt›nda topland›¤›n› görüyoruz. fiimdi ana hatlar› ile bu üç kategoriyi inceleyece¤iz.

Çal›flmam›z›n bu aflamas›nda önce AB hukukunun kaynaklar›n›, sonra da bu kaynaklar› bir anlam ifade etmesini sa¤layan AB kurumsal yap›s›n› biraz daha ayr›nt›l› inceleyece¤iz.

* Birincil Kaynaklar: AB hukukunda birincil kaynaklar, Avrupa Topluluklar›n› kuran antlaflmalar›, bu antlaflmalar›n ekleri ile protokollerini ve bu antlaflmalara çeflitli tarihlerde de¤ifliklik getiren antlaflmalar› kapsamaktad›r. Üye devletler aras›ndaki Antlaflmalar ve üçüncü ülkelerle yap›lan Antlaflmalar, Avrupa Toplulu¤u antlaflmas› ve Protokolleri, 1965 Birleflme antlaflmas› ve Üyeli¤e Girifl Antlaflmalar› (1972: ‹ngiltere, ‹rlanda ve Danimarka, 1979: Yunanistan; 1985: ‹spanya, Portekiz; 1995: Avusturya, Finlandiya, ‹sveç; 2003: K›br›s, Çek Cum-

1) Avrupa Birli¤i Hukukunun Kaynaklar› Yukarda da belirtti¤imiz gibi AB, kendisini oluflturan ülkelerin üstünde yer alan uluslar üstü bir birliktir ve üye ülkeleri çeflitli derecelerde ba¤layan kendisine özgü bir hukuk kurallar› sistemine sahiptir. AB entegrasyonu, üye ülkelerin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yap›lar› üzerinde, Birli¤in

3

M. Akif ÖZER

huriyeti Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya; 2007: Bulgaristan, Romanya), Avrupa Atom (EURATOM) Antlaflmas›, Avrupa Tek Senedi, AB Antlaflmas›, Amsterdam Antlaflmas› ve Nice Antlaflmas› hep bu kapsamda de¤erlendirilmektedir (Cansel, 1992:49).

adlar alt›nda birçok ifllem bulunmaktad›r. Avrupa Toplulu¤unu kuran Antlaflman›n 249. maddesinde, tüzüklerin, direktiflerin ve kararlar›n ba¤lay›c› olarak kabul edilmifltir. Bundan dolay› AB hukukunda ikincil kaynaklar aras›nda yer alan ve çok önemli olan tüzükler, direktifler ve kararlar üzerinde önemle durulmas› gerekmektedir.

* ‹kincil Kaynaklar: ‹kincil mevzuat ise, kendilerine birincil mevzuatla tan›nan düzenleme yapma yetkisine dayanarak, belli topluluk organlar›n›n, bazen tek bafl›na, bazen di¤er organlarla iflbirli¤i yaparak ç›kard›klar› mevzuat› ifade etmektedir. Bu kapsama tüzükler, yönetmelikler, direktifler, kararlar, tavsiyeler ve görüfller dâhil edilmektedir.

civilacademy

Görüldü¤ü gibi AB’nin ikincil mevzuat›, düzenleme yapma yetkisiyle donat›lm›fl topluluk organlar›n›n yapt›klar› düzenlemelerdir. Söz konusu düzenlemeler, konsey ve komisyon taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Bu düzenlemeler de de¤iflik türlere ayr›lmaktad›r. Ancak hepsinin ortak özelli¤i ba¤lay›c› olmalar›d›r. Avrupa Toplulu¤unu kuran antlaflman›n 189. maddesinde, an›lan düzenleme türlerinin, toplulu¤un genel olarak belirlenen ifllemleri aras›nda yer ald›¤› görülmektedir (Arat, 1995:48).

fiimdi s›ras›yla söz konusu bu ikincil kaynaklar› ana hatlar›yla ele alal›m:

Avrupa Toplulu¤unu kuran Antlaflman›n 249. maddesi, Konseyle birlikte hareket ederek Avrupa Parlamentosuna, Konseye ve Komisyona, tüzük ve direktif ç›karma, karar alma, tavsiyelerde bulunma ve görüfl bildirme yetkisi tan›m›flt›r. Ancak Topluluk tasarruflar›, 249. maddede say›lan tüzük, direktif, karar, tavsiye ve görüflten ibaret de¤ildir. Bunlar d›fl›nda, ilke karar› (resolution), genel program (general programme), eylem program› (action programme), and›ç (memorandum), bildirim (communication), bildiri (declaration), ilkeler (guidelines) gibi çeflitli

4

— Tüzükler: Bakanlar Konseyi veya Komisyon taraf›ndan ç›kar›lmaktad›r. Üye devletler için kanun gücündedirler ve bu devletler taraf›ndan ayr›ca kabule ihtiyaç göstermezler. Üye devletlerin tümünde yürürlü¤e girdiklerinden uluslar üstü hukuk kurallar› niteli¤i tafl›rlar ve milli mahkemeler, milli kanunlar› tüzüklere ayk›r› olsa da, tüzük hükümlerini uygulamakla yükümlüdürler. Tüzükler üye devletleri bu devletlerin vatandafllar›n› ve Topluluk organlar›n› ba¤lar. Bununla beraber bazen üye devletler bir tüzük hükmünün ulusal hukuk hükmü ile çat›fl›p çat›flmad›¤› konusunda tereddüt ederlerse, AET Antlaflmas›n›n 150. ve AKÇT Antlaflmas›n›n 41. maddelerinin verdi¤i yetkiyi kullanarak Avrupa Adalet Divan›ndan ihtilaf›n çözümü veya uygulanacak maddenin yorumu için ön karar vermesini isteyebilirler (Cansel, 1992:50). Avrupa Toplulu¤u Antlaflmas›’n›n 249. maddesi hükmü gere¤i yönetmeliklerin genel bir uygulama alan› vard›r. Bütünü ile ba¤lay›c›d›rlar ve tüm üye devletlerde do¤rudan uygulan›rlar. Avrupa Topluluklar› Resmi Gazetesi’nde yay›nlanmalar› ile yürürlü¤e girerler. E¤er yürürlü¤e girifl için ileride bir tarih gösterilmifl ise o tarihte, yürürlülük ile ilgili bir hükmün yoklu¤u durumunda ise yay›nlanmay› izleyen yirminci günde yürürlü¤e girerler. Herhangi bir ulusal uygulay›c› düzenlemeye ihtiyaç yoktur.

civilacademy

Direktifler, süre bitiminden önce ulusal mahkemelerde ileri sürülemez. Üye devletler direktifin uygulanmamas›ndan ya da iç hukuka aktar›m›n›n tam yap›lmamas›ndan sorumludurlar. Avrupa Toplulu¤u hukuku ile üye devletlerin hukuku aras›ndaki uyum, yönergelerle sa¤lanmaktad›r. Yönergeler ilgili ülkeye yönelik olup, kifliyi do¤rudan ilgilendirmemektedir. Bu nedenle ulusal hukuka aktar›lmalar› gerekmektedir. Ulusal kanun koyucu yönergenin amac› ve hükümleriyle ba¤l›d›r. Fakat düzenlemede ba¤›ms›zd›r. Ço¤u kez yönerge milli bir kanunla üye devletin mevzuat› haline getirilir (Cansel, 1992:50).

civilacademy

— Direktifler: Direktifin yöneltildi¤i üye devlet için ba¤lay›c› bir yönü vard›r. Ancak ulusal otoriteleri sonuca ulaflacaklar› yöntem ve biçimlerin seçimi konusunda serbest b›rak›rlar. Tüm direktifler Avrupa Topluluklar› Resmi Gazetesi’nde yay›nlanarak yürürlü¤e girerler. Bu tarih, belli bir tarih öngörülmüflse o tarih, yürürlü¤e girifl için hiçbir kural yoksa yay›nlanma tarihini izleyen yirminci gündür. Kabul edilmelerinden sonra belli bir süre içinde iç hukukta uygulay›c› düzenlemelere ihtiyaç vard›r. Üye devletler süre bitiminden önce ulusal hukukta, direktifin içeri¤ini yans›tacak uygulay›c› düzenlemeleri yapmak zorundad›rlar. Bu süreç aktarma süreci olarak adland›r›l›r.

— Kararlar: direktiflerin muhataplar› sadece üye devletler olmas›na karfl›l›k, kararlar hem üye devletlere, hem de gerçek ve tüzel kiflilere yönelik olabilir Yöneldikleri kifli ve kurumlar› tam olarak ba¤larlar. Ancak, yöneltildikleri kifli ya da kurumlar bak›m›ndan ba¤lay›c›d›rlar. Örne¤in, bir flirketin rekabet hukukuna ayk›r› hareket etti¤i karar› bireyler taraf›ndan ulusal mahkemelerde ileri sürülebilirler. Kararlar› kendi içinde bireysel ve genel kararlar olarak ikiye ay›rmak uygun olur. Bireysel kararlar, ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere, etkilerini bireysel düzeyde gösteren, bir topluluk hukuku kural›n›n somut bir olaya uygulanmas›na iliflkin kararlard›r. Bireysel kararlar› mevzuat olarak kabul etmek mümkün de¤ildir. Buna karfl›l›k, genel kararlar, topluluk organlar›n›n, belirli bir konuda uygulaman›n tabi olaca¤› genel flartlar› veya izleyece¤i genel usulü belirlemek ya da bir hukuki durum belirlemesi yapmak amac›yla ald›¤› kararlard›r. Konseyin veya Komisyonun ald›¤› karar bütün unsurlar› ile hitap etti¤i muhataplar› için ba¤lay›c›d›r. Karar, kimlere hitap ediyorsa onlar›n haberdar edilmesi ile yürürlü¤e girer. Bunu için o kiflilere tebli¤ edilmesi gerekir (Kabaalio¤lu; 1997:110). Konsey kararlar› içerikleriyle üye devletleri veya ilgili özel kuruluflu ba¤lar. Özel teflebbüsün bu karar› kendili¤inden uygulamas› gerekir. Devletin veya idari bir makam›n ayr›ca uygulamay› sa¤layacak bir karar almalar›na gerek yoktur. Karar devlete yönelikse yetkili organlar taraf›ndan yürürlü¤e konur.

Yönergeler, sa¤lanmak istenen hedefleri belirler ve bunlar›n gerçeklefltirilebilmek için bir süre tan›r. Genellikle iki y›l olarak verilen bu sürede tüm üye devletler bu yönergede yer alan ilkeleri kendi hukuk sistemlerine geçirmek zorundad›r. Ancak, bunu yaparken her üye devlet kendi hukuk sistemine göre diledi¤i yolu seçebilir. Yönergede düzenlenen hususlar›n iç hukukta bir kanunla düzenlenmesi gerekiyorsa, üye devlet o süre içinde bir kanun ç›karacakt›r (Kabaalio¤lu; 1997:110).

Karar›n direktiften (yönerge) fark›, üye devletin uymas› gereken hedeflerin davran›fl biçiminin ve tutumunun ayr›nt›l› olarak gösteriyor olmas›d›r. Direktifte ise, amaç belirtildikten sonra, bu amaca ulaflmak için seçilecek araçlar›n seçimi üye devlete b›rak›lmaktad›r (Cansel, 1992:52). Ancak uygulamada bu fark›n çok belirgin olmad›¤›, Konseyin baz› direktiflerinin kararlar gibi ayr›n-

5

M. Akif ÖZER

t›l› olabildi¤i ve üye devlete direktifin uygulanmas› için de¤iflik araçlar› seçme f›rsat› tan›nmad›¤› görülmektedir.

platformlarda bu kararlar› savunmaktad›rlar. S›¤›nmac› kavram›n›n Amsterdam Antlaflmas› yürürlü¤e girmeden önce bütün üye devletlerde ayn› flekilde uygulanmas› için al›nan ortak görüfl bu duruma örnek olarak verilebilir.

* Di¤er Topluluk Tasarruflar›: Avrupa Toplulu¤unu kuran Antlaflman›n 249. maddesinde, tüzükler, direktifler ve kararlar ba¤lay›c› olarak kabul edilirken, tavsiye ve görüflleri ise bu kapsamda de¤erlendirilmemifltir. Ayr›ca bu maddede say›lmayan ancak teamül gere¤i AB hukukunun parças› kabul edilen di¤er Topluluk ifllemlerinin ba¤lay›c›l›¤› ise, o ifllemin ismine bak›lmaks›z›n, hukuki etkiler yaratmaya yönelik olup olmad›¤›n›n incelenmesiyle anlafl›lmaktad›r.

c) Ortak Eylem: Herhangi bir AB üyesi devlete karfl› tav›r olarak belirlenen Ortak Eylemler arac›l›¤›yla, Konsey nezdinde uzlaflma sa¤lanmas› hususunda ilgili devlet ile anlaflmaya var›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu yöntem art›k çok fazla kullan›lmamaktad›r. Üye devletlerin gerek ortak görüfl, gerekse ortak eylem aç›s›ndan inisiyatif kullanma haklar› vard›r. Üye devletler Konseyden belli bir hususta ortak eylem veya ortak tav›r karar› al›nmas›n› talep edebilmektedirler (Biflkin, 2002:49).

a) Tavsiye ve Görüfller: Daha önce de belirtildi¤i gibi 249. maddede AB hukuku aç›s›ndan ba¤lay›c› bir güce sahip olmad›klar› belirtilmifltir. Dolay›s›yla, bunlar› ikincil mevzuat saymak mümkün de¤ildir. Daha çok siyasi ve etik de¤er tafl›yan tavsiye ve görüfller, kimi zaman ileride ç›kar›lacak bir mevzuat›n habercisidirler ve bu nedenle tümden göz ard› edilmemeleri gerekir. Uyum konusunda AT organlar› taraf›ndan verilen tavsiyeler ve görüfl aç›klamalar› da Topluluk hukukuyla üye devletin hukuku aras›nda uyum sa¤layan di¤er kaynaklar aras›nda say›lmaktad›r. Bununla beraber, bu tavsiye ve görüfllerin yapt›r›m gücü olmad›¤›ndan uygulamada etkisiz araçlar olarak görülmektedirler (Cansel, 1992:110).

civilacademy

Çal›flmam›z›n bu aflamas›nda ba¤lay›c›l›¤› olmayan ancak AB hukukunu do¤rudan etkileyebilen söz konusu bu di¤er topluluk tasarruflar›n› inceleyelim:

ç) ‹lke Karar›: ‹lke kararlar›; Avrupa Konseyi (Zirve), Konsey ve Parlamento taraf›ndan al›nabilmektedir. Söz konusu bu kararlar›, Avrupa bütünleflme sürecinin tamam›na veya Topluluk içi ve d›fl› özel görevlere iliflkin olarak ortak görüfl ve niyetler ortaya koymaktad›r. Toplulu¤un iç iflleyifline iliflkin ilke kararlar›; genelde siyasi birlik, bölgesel politika, enerji politikas›, ekonomik ve parasal birlik gibi temel konularla ilgilidir. Bu ilke kararlar›n›n önemi, ortak siyasi iradeyi yans›tmalar› nedeniyle, Konseyde bir uzlaflmaya ulafl›lmas›n› kolaylaflt›rmalar›ndan kaynaklanmaktad›r. d) Bildiriler: AB hukukunda iki tür bildiri bulunmaktad›r. E¤er bildiri AB’nin ilerlemesine yönelikse, ilk karar› de¤erindedir. AB hakk›nda Bildiri, Demokrasi hakk›nda Bildiri, Temel Haklar ve Hürriyetler hakk›nda Bildiri, bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Bu tür bildiriler, daha çok genifl bir kitleye ya da özel bir muhatap gruba ulaflmak için kullan›lmaktad›r. ‹kinci tür bildiri ise, Konseyin karar alma sürecinde kullan›lmakta ve Konsey kararlar›n›n yorumuna iliflkin Konsey üyelerinin tümü veya baz›lar›n›n gö-

b) Ortak Görüfl: Avrupa Konseyi’nin yönelimleri temelinde ve a¤›rl›kl› oybirli¤i ile al›nan kararla belirlenen Ortak Görüfller, AB Antlaflmas›n›n J2 ve J3 maddelerinde tan›mlanm›fllard›r. Bu normlar› AB Konseyi karara ba¤lamakta, üye devletler bu karara uymaya gayret göstermekte ve uluslararas›

6

civilacademy

milletleraras› hukukun genel kurallar›, bölgesel örf ve adet hukuku kurallar›, hukukun genel ilkeleri ve AB mahkemelerinin içtihatlar›d›r.

rüfllerini ortaya oymaktad›r. Bu tür yoruma iliflkin bildiriler, Konseydeki standart uygulamalardan olup, uzlaflma sa¤laman›n temel yollar›ndan biri olarak kabul görmektedir. e) Eylem Program›: Bu programlar, Konsey veya Komisyonun inisiyatifleriyle haz›rlanmakta ve antlaflmalarda öngörülen genel hedefleri veya programlar› uygulamaya koymak amac›n› gütmektedir. E¤er bir program özel olarak antlaflmada öngörülmüflse, Topluluk kurumlar› söz konusu program› haz›rlarken Antlaflmadaki ilgili hükümlerle ba¤l› kalmak zorundad›r (Özdemir; 2001:2–4).

g) Yaz›l› Olmayan Kaynaklar›: Yaz›l› olmayan kaynaklar, hakk›nda yaz›l› kaynaklarda kurallar bulunmayan bir konuda hukuki de¤erlendirme yapmak veya hukuki çözüm temin etmek gerekti¤inde önem kazanmaktad›r. Çünkü bu durumda karar vermek zorunda olanlar, özellikle de, baflta Adalet Divan› olmak üzere, Birlik sisteminde yer alan mahkemeler, yaz›l› olmayan kaynaklara baflvurarak ihtiyaç duyduklar› kural› veya ilkeyi elde etme imkân› bulmaktad›rlar. Hakk›nda yaz›l› hukuk kaynaklar›nda aç›k bir kural bulunan konularda ise, bu kural öncelikle uygulanmaktad›r. Yaz›l› olmayan hukuk kaynaklar›na bu durumda baflvurulmamaktad›r. Yaz›l› olan hukuk kaynaklar›nda bulunan bir kural ile yaz›l› olmayan hukuk kaynaklar›nda yer alan bir kural aras›nda bir uyumsuzluk olursa, yani yaz›l› olan hukuk kaynaklar›nda yer alan bir kural›n yorumlanmas›na ihtiyaç duyulursa, kural›n yaz›l› olmayan hukuk kaynaklar›na uygun düflen yorumu tercih edilmektedir (Arat, 1995:50). AB hukukunun yaz›l› olmayan kaynaklar›;

civilacademy

f) Di¤er kaynaklar: Avrupa Adalet Divan› içtihatlar› ile gelifltirilen AB hukuku genel ilkeleri ve yumuflak hukuk kapsam›nda de¤erlendirilen rehberler ve öneriler, AB hukukunun di¤er kaynaklar› ad› alt›nda incelenmektedir.

B) Avrupa Birli¤i Kurumsal Yap›s› Bugün 2008 itibar›yla AB 27 üye devletten oluflmaktad›r. Bunlar; Almanya, Avusturya, Belçika, ‹ngiltere, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, ‹rlanda, ‹spanya, ‹sveç, ‹talya, K›br›s, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya’d›r. H›rvatistan ve Türkiye ise Birli¤e üye olmak isteyen iki aday ülke konumundad›r. Böylesine çok say›da ülkeden oluflan AB’nin kurumsal yap›s›n›n da bu karmafl›k sistemi baflar›l› bir flekilde yönetecek düzeyde olmas› gerekmektedir. Zaten yap›lan de¤erlendirmelerde AB’nin kurumsal sisteminin kendinden önceki bütün ulusal ve uluslararas› modellerden farkl› oldu¤u belirtilmektedir. Daha önce de belirtildi¤i gibi AB’nin temelleri bir anayasaya de¤il, egemen devletleraras›nda imzalanan antlaflmalara dayanmaktad›r. Bütün AB vatandafllar›n› do¤rudan ba¤lay›c› yasalar ç›karma yetkisi, AB’yi di¤er uluslararas› kurulufllardan ve birliklerden ay›rmaktad›r (Dura-Atik, 2003:59). Böylesine ilgi gören oldukça kapsaml› bir birlik olan AB; yasama, yürütme ve yarg› ifllevlerini yerine getirecek uluslar üstü kurumlarla yap›lanm›flt›r. AB Konseyi (Avrupa Zirvesi), AB Bakanlar Konseyi, AB Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Adalet Divan›’n›n yan› s›ra; Say›fltay, Ekonomik ve Sosyal Komite, Bölgeler Komitesi, Avrupa Yat›r›m Bankas› ve Avrupa Merkez Bankas›, AB’nin temel tafllar›n› oluflturan kurumlar›d›r (Bulaç, 2001:27). Tüm bu kurumlarda çok say›da personel AB’nin etkinli¤i için çaba harcamaktad›r. AB kurumlar›nda çal›flan

7

M. Akif ÖZER

Konsey, kurucu Antlaflmalarda öngörülmeyen ama 1970’lerin ikinci yar›s›ndan itibaren fiilen etkili olmaya bafllayan, 1986 Avrupa Tek Senedi ile de resmen onaylanan bir organd›r. Y›lda en az bir kere toplanan ve Bakanlar Konseyi’nin de dikkate alaca¤› politikalar›n›n genel ilkelerini belirleyen Konsey, AB’nin en üst kurumudur. Resmen 1974’te kurulmufltur ve Devlet ve Hükümet Bakanlar› ile Komisyon Baflkan›’ndan oluflmaktad›r. D›fliflleri Bakanlar› ile Komisyonun bir üyesi onlara yard›mc› olmaktad›r. Y›lda iki kez toplanan Konsey, gelecekte giriflilecek eylemler için gerekli ivmeyi sa¤lamakta ve faaliyetlerin ana hatlar›n› çizmektedir.

Tüm bu kurumlar ve personelle AB birbirinden farkl› dört alanda etkinlikte bulunmaktad›r. Bunlar; Avrupa Toplulu¤u, D›fl Politika ve Ortak Güvenlik, Adalet ve ‹çiflleri ve Sosyal Siyaset alanlar›d›r. Üye ülkeler, özellikle Avrupa Toplulu¤u ile d›fl politika ve ortak güvenlik alanlar›nda, bir k›s›m yetkilerini, genel egemenlik haklar›ndan vazgeçmeksizin, bu alanlarda kurulmufl bulunan ortak organlara devretmektedirler. Adalet ve içiflleri alan› ile sosyal siyaset alanlar›nda ise ortak bir tutum ve davran›fl sa¤lamak için ülkeler aras›nda dan›flma mekanizmalar› gelifltirilmifltir (Çoker, 2001:2). AB kurumlar› bunlar›n yan›nda ayr›ca çerçevesi ve temel kurallar› üye ülkelerin kat›ld›¤› hükümetler aras› konferanslarda (Bu konferanslar hukuki aç›dan egemen devletleraras›nda yap›lan çok tarafl› müzakereler niteli¤indedir. Amaçlar›, Avrupa bütünleflmesinin ilerletilmesi do¤rultusunda, ulusal ç›karlar aras›nda uzlaflma noktalar›n›n belirlenmesidir (Bozkurt, 1995:91) belirlenen Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) ve Siyasi Birlik (SB) konular›nda da faaliyetlerde bulunmaktad›rlar.

civilacademy

personel için bürokrat yerine “Eurocrate”, çal›flt›klar› kurumsal yap› için de bürokrasi yerine “Eurocracy” terimi kullan›lmaktad›r. Ancak AB, patolojik anlamdaki merkezcil bir Eurocracy’nin olmad›¤› bir Avrupa oluflturmaya u¤raflmaktad›r (Bilgin, 1991:1).

Dilimizde bu kurum ile AB Konseyi s›k s›k kar›flt›r›lmaktad›r. ‹ngilizce’de European Council (Avrupa Konseyi) tabiri AB Devlet ya da Hükümet Baflkanlar› Konseyini belirtirken, Council of Europe (Avrupa Konseyi) tabiri ise baflka bir uluslararas› örgüt olan Avrupa Konseyi’ni* ifade etmek için kullan›lmaktad›r (Canbolat, 2002:152). Avrupa Konseyi (European Council), AB’ye üye ül-

fiimdi s›rayla AB kurumlar›na biraz daha ayr›nt›l› bakal›m.

1) Devlet ya da Hükümet Baflkanlar› Konseyi: Avrupa Doru¤u olarak da bilinen *

AB’nin en üst düzeyde yetkili siyasi organ› olan Konseyin temeli, 1961’de Paris’te toplanan “Üye Ülke Hükümetleri Temsilcileri Konferans›”na kadar gitmektedir. 1974 y›l›nda, Devlet ve Hükümet Baflkanlar› düzeyinde yap›lan konferanslar›n kurumsallaflmas› ve “Avrupa Konseyi” olarak adland›r›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Önceleri y›lda üç kez toplanan Zirve, 1986 y›l›ndan itibaren y›lda iki kez düzenlenmeye bafllam›flt›r. Bu toplant›lar›n biri Brüksel’de, di¤eri ise dönem baflkan› ülkede yap›lmaktad›r.

Avrupa Konseyi 5 May›s 1949’da kurulan siyasal ninelikli, bölgesel ve hükümetler aras› bir ifl birli¤i örgütüdür. 2. Dünya Savafl› sonras›nda Avrupa’da bütünlü¤ün ve bar›fl›n sa¤lanmas› için bafllat›lan giriflimlerin bir sonucu olarak ortaya ç›km›flt›r. Avrupa Konseyi’nin üyeleri Bat› demokrasisinin temel ilkelerine ba¤l› ülkelerdir. Konsey’in amaçlar›; üyeler aras›ndaki ortak ilkeleri korumak, ekonomik ve siyasal geliflimi için birlik oluflturmak, ekonomik, sosyal, kültürel, bilimsel, hukuksal ve yönetimsel ortakl›k kurmak, insan haklar›n› ve özgürlüklerini korumak olarak belirtilmektedir. Örgüt; Bakanlar Komitesi (üye ülke d›fliflleri bakanlar›ndan oluflur), Parlamenterler Asamblesi (her üye ülkenin nüfusuna göre düzenlenmifl kontenjan adedi kadar parlamenterden oluflur, Parlamenterler ülkelerini de¤il kendilerini temsil ederler, kararlar›n› 2/3 ço¤unluk ile al›rlar), Sekreterlik ve Avrupa ‹nsan Haklar› Divan›’ndan oluflmaktad›r. Konsey D›fliflleri bakanlar›n›n 1950 y›l›nda imzalad›klar› Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesinin 1954 y›l›nda yürürlü¤e girmesinden sonra, üye ülkeler hukuksal olarak birbirlerine ba¤lanm›fllard›r. Bu sözleflmenin yürütülebilmesi için ‹nsan Haklar› Komisyonu ve ‹nsan Haklar› Divan› oluflturulmufltur. Çal›flmam›zda bu iki organ› ayr›nt›l› olarak ele alaca¤›z.

8

civilacademy

Öteki Avrupa Konseyi ise (Council of Europe), AB’den daha eski olan ve Strazburg’da toplanan Avrupa Parlamenter demokrasilerinin bir birli¤idir. Avrupa Konseyi, 2. Dünya Savafl› sonunda Avrupa’n›n birli¤ini sa¤lamak, insan haklar›n› korumak ve sosyal ve ekonomik ilerlemeyi kolaylaflt›rmak amac›yla kurulmufltur. Avrupa Konseyi, tüm AB üyesi devletler ile aday devletler de dahil olmak üzere 46 üyeden oluflmaktad›r. AB üyelik müzakerelerini yürütme yetkisinin yan› s›ra, kat›l›m öncesi yard›mlar konusundaki çerçeve kurallar›n belirlenme yetkisi de bu organa aittir. Türkiye bu Avrupa Konseyi’ne tam üyedir. Ancak dilimizde her ikisi için de “Avrupa Konseyi” sözcü¤ü kullan›lmaktad›r ve hakl› bir karmafl›kl›k ortaya ç›kmaktad›r (Barchard, 2005:20).

Konsey hükümetler aras› iflbirli¤ine dayal› iki alanda da birincil rol oynamaktad›r. Ortak d›fl politika ve güvenlik çerçevesinde ortak konumlar› tan›mlamakta ve ortak kararlar almaktad›r. Bu önlemlerin uygulanmas›ndan da Birli¤in temsilcisi s›fat›yla Konsey Baflkanl›¤› sorumludur. Konseyin adalet ve içiflleri alan›ndaki esas fonksiyonu ise ortak eylemler belirlemek ve üye devletlerin imzalayaca¤› sözleflmeleri haz›rlamak ve önermektir.

civilacademy

kelerin baflkanlar›yla, AB’nin alt› ayl›k dönem Baflkanl›¤›n› o anda yürüten ülkenin bir kentinde, y›lda birkaç kez yap›lan resmi toplant›lara verilen isimdir.

2) Avrupa Birli¤i Bakanlar Konseyi: AB Antlaflmas›nda Birli¤in faaliyetleri üç grupta toplanm›flt›r. Buna göre; AB, Topluluk faaliyetleri, ortak d›fl politika, güvenlik politikas›, adalet ve içiflleri alan›nda faaliyette bulunmaktad›r. AB Konseyi, bu alalarda en yüksek karar ve koordine merciidir. Topluluk ba¤lam›nda Konseyin di¤er bir görevi de üye devletlerin genel ekonomik politikalar›n› koordine ederek ve Komisyonun sundu¤u tekliflerden hareketle Parlamentoyu da flu veya bu ölçüde sürece katan usullere uygun biçimde ortak politikalara iliflkin temel kararlar› alarak, Antlaflmada belirlenmifl olan hedeflere ulafl›lmas›n› sa¤lamakt›r. *

Bakanlar Konseyi AB’nin etkinlik alan›nda ortak karar al›nmas› amac›yla ulusal hükümetlerin temsilcilerinin oluflturdu¤u bir kurumdur. Genellikle d›fliflleri bakanlar›n›n ya da ekonomik ifllerden sorumlu bakanlar›n kat›ld›¤› Konsey toplant›lar›, görüflülecek konu itibar›yla daha spesifik görev alanlar›n› da kapsayabilir. O nedenle Bakanlar Konseyi içerisinde kimi zaman sadece tar›mdan sorumlu bakanlar dahi bir araya gelebilmektedir.* Konsey toplant›lar›nda ilgili bakanlar ulusal düzeyde çeflitli üye ülkeler aras›nda ç›kar çat›flmas›na neden olabilecek konular› ele alarak, ortak çözümler oluflturmaya çal›fl›rlar. Böylece hem ulusal politikalar›n eflgüdümü hem de kurucu antlaflmalar›n yürütülmesi amaçlanmaktad›r (Canbolat, 2002:152). AB’nin karar ve yasama organ› olan Konseyin merkezi Brüksel’dedir; ancak baz› toplant›lar›n› Lüksemburg’ta yapmaktad›r. Konsey baflkanl›¤›n› her üye devlet alt› ayl›k dönemler için s›rayla üstlenmektedir. Üye devletlerin ilgili bakanlar›ndan oluflan konseyin toplant›lar›na komisyonun bir temsilcisi de kat›lmaktad›r. Kat›lan bakanlar›n konumlar› görüflme konusuna göre de¤iflmektedir. Konsey Komisyonun önerileri ›fl›¤›nda kararlar almakta ancak konseyin onay›n› al-

Daha önce de belirtti¤imiz gibi baflkanl›¤› her alt› ayda bir de¤iflen AB Bakanlar Konseyi, her üye devletin kendi hükümetini taahhüt alt›na sokmaya yetkili bakanlar düzeyindeki temsilcilerinden oluflmaktad›r. Gündemin içeri¤ine göre toplant›lara farkl› bakanlar kat›lmaktad›r. Örne¤in, Tar›m Bakanlar› tar›m ürünleri fiyatlar›n› ele al›rlar; istihdamla ilgili konular Çal›flma ve Sosyal ‹fller Bakanlar› taraf›ndan görüflülür; genel politika sorunlar›, d›fliflleri ve Birli¤i ilgilendiren temel D›fliflleri Bakanlar›’n›n yetkisi kapsam›ndad›r.

9

M. Akif ÖZER

mayan kararlar uygulanamamaktad›r. Komisyonun görüfltü¤ü anlaflmalar› karara ba¤layan Konsey, Parlamento ile birlikte bütçeyi de haz›rlamaktad›r.

alanda sorumluluklar› bulunmaktad›r: — Avrupa yasalar›n› kabul etmek: Birçok alanda bu yetkisini Avrupa Parlamentosu ile birlikte kullanmaktad›r.

Bakanlar konseyi’nde kararlar nitelikli ço¤unlukla ve oybirli¤iyle al›nmaktad›r. Bu durum, al›nacak karar›n önemine göre de¤iflmektedir. Örne¤in Komisyonun önerilerinin de¤ifltirilmesi veya Parlamentodan geçen de¤iflikli¤in geri çevrilmesi gibi yasamaya iliflkin konularda oybirli¤i gerekmektedir.

— Uluslararas› Antlaflmalar› sonuçland›rmak: Bir ya da birden fazla devletle AB aras›nda akdedilen Antlaflmalar ile uluslararas› organizasyonlar›n haz›rlad›¤› Antlaflmalar bu kapsama girmektedir. — AB bütçesini onaylamak: Bu fonksiyonunu Avrupa Parlamentosu ile birlikte yerine getirmektedir. — AB’nin ortak d›fl ve güvenlik politikalar›n› gelifltirmek,

civilacademy

Konseyde üye ülkelerin oy a¤›rl›¤› nüfuslar›yla orant›l›d›r. Buna göre: Almanya, Fransa, ‹talya ve ‹ngiltere 10’ar oy; ‹spanya 8 oy; Belçika, Yunanistan, Hollanda, Portekiz 5’er oy; Avusturya, ‹sveç 4’er oy; Danimarka, ‹rlanda, Finlandiya 3’er oy; Lüksemburg ise 2 oy ile temsil edilmektedirler (Canbolat, 2002:152). Mevcut duruma göre, Konseyde nitelikli ço¤unlukla al›nan kararlarda toplam 87 oydan 62’sinin olumlu olmas› ve bu 62 oyun en az 10 devlet taraf›ndan verilmifl olmas› gerekmektedir (TBMM, 2000:4). Yani toplam 82 oydan 62’si nitelikli ço¤unlukla karar al›nabilmesi için gereklidir. Ayr›ca baz› k›smi kararlar da oybirli¤i ile al›nmaktad›r. Oybirli¤i gerektiren konular yeni üye kabulü, yeni ortak güvenlik ve d›fl politika gelifltirilmesi ve kurucu antlaflmalarda yap›labilecek önemli de¤ifliklik durumlar›d›r. AB’nin faaliyetlerine iliflkin olarak son zamanlardaki baz› geliflmeler (Tek Senet, Birlik Antlaflmas›) sonucunda flartl› ço¤unluk esas›na dayal› oylama ilkesinin kullan›m› yayg›nlaflm›flsa da vergilendirme gibi baz› konularda halâ oybirli¤iyle karar al›nmas› gerekmektedir. Konseyin Komisyon tekliflerini de¤ifltirebilmesi ya da Parlamentonun yapt›¤› ve Komisyonun kabul etti¤i de¤ifliklikleri geri çevirebilmesi için de oy birli¤i gerekmektedir (Canbolat, 2002:155).

— Üye devletlerin genifl anlamda iktisadi politikalar›n› koordine etmek,

— Suçlarla ilgili konularda ulusal mahkemeler ile polis güçleri aras›nda iflbirli¤ini koordine etmek. Toplulukta irade oluflumunu sa¤layan karar organ› olarak Konsey, Topluluk sözleflmelerini de aflan konularda, üye ülkelerin temsilcilerinden oluflan bir kurum olarak, yukarda belirtilen görevleri yerine getirmek için çeflitli kararlar al›r. Bunlar; — Her bir üye ülkede do¤rudan uygulanmas› zorunlu olan ve ulusal yasalara denk ba¤lay›c›l›¤› olan tüzük, — Sadece kendisinde belirlenen amaçlar›n gerçeklefltirilmesi konusunda üye ülkeleri yükümlü k›lan ama buna yönelik arac›n seçiminde onlar› serbest b›rakan yönerge veya direktif, — Üye ülkelere, iflletmelere ve kiflilere yönelik olabilecek ba¤lay›c› hukuk normu olan karar, — Yasal ba¤lay›c›l›¤› olmayan ama siyasal ve manevi a¤›rl›¤› itibar›yla önemli olan önerilerdir (Canbolat, 2002:154).

Brüksel’de konumlanm›fl yasa yap›c› organ olarak Bakanlar Konseyi’nin alt› ana

10

civilacademy

Bakanlar Konseyi normal olarak Brüksel’de toplanmakta, her üç ayda bir ise toplant›lar›n› Lüksemburg’ta gerçeklefltirebilmektedir. Konsey, bakanlar düzeyindeki toplant›lar›n›n yan› s›ra bazen devlet ve hükümet baflkanlar› düzeyinde de toplanmaktad›r. Bu toplant›lara zirve ya da doruk da ismi de verilebilmektedir. Konsey bazen de hükümetler aras› konferans niteli¤inde toplanmaktad›r.

Komisyonun her üyesinin bir veya birkaç politika alan›nda özel sorumlulu¤u bulunmaktad›r. Ancak kararlar kolektif sorumluluk ilkesi temelinde al›nmaktad›r. Bugünkü uygulamada Komisyona; Almanya, Fransa, ‹ngiltere, ‹talya ve ‹spanya ikifler di¤er ülkeler ise birer üye vermektedirler. Komisyonun toplam üye say›s› ise yirmidir.

civilacademy

Konsey yukarda ana hatlar› ile inceledi¤imiz AB devlet ya da hükümet baflkanlar› konseyinin (Avrupa Doru¤u) alt› ayda bir düzenlenen toplant›lar›na ön haz›rl›k yapar. Bu çal›flmalarda konseye ayr›nt›s›n› daha sonra inceleyece¤imiz Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) ve bir sekretarya yard›mc› olmaktad›r. COREPER, bakanlar›n kendi ülkelerindeki sorumluluklar› nedeniyle Konsey çal›flmalar›n› aksatmamas› için ülkelerin AB nezdinde gönderdikleri elçilerinden oluflmaktad›r. Üye devletlerin Birlik nezdindeki büyükelçilerinden oluflan Komite, Konseyin çal›flmalar› için gerekli haz›rl›klar› yaparak ve özel konular› incelemekle görevli komiteler oluflturarak Konseyin talimatlar›n› yerine getirmektedir.

karlar›n› de¤il Birli¤in ç›karlar›n› temsil ederler. Komisyon üyeleri görevlerini yerine getirirken kendi ulusal hükümetlerinden tamamen ba¤›ms›z olarak davranmak ve sadece AB’nin ç›karlar›n› gözetmek zorundad›rlar. Komisyonu görevden alabilecek tek organ ise Avrupa Parlamentosudur.

3) Avrupa Birli¤i Komisyonu: Komisyon, AB’nin yürütme organ› olup, ortak pazar›n ifllemesinden ve entegrasyonun gelifliminden sorumludur. Ayr›ca Birli¤in kurucu antlaflmalar›n›n korunmas›ndan ve Antlaflmalar›n üye devletlerdeki uygulan›fl›n›n denetiminden de sorumludur. Mevzuata ayk›r› kararlar›n iptali için Avrupa Adalet Divan›’na baflvuru hakk› Birlik ad›na Komisyona verilmifltir. Konseye yap›lan tam üyelik baflvurular›nda da yine Komisyonun görüflünün al›nmas› gerekmektedir.

Kanun tasar›lar›n›n ve bütçe önerilerinin haz›rland›¤› bu organ, sahip oldu¤u yetkilerden dolay› “AB Hükümeti” olarak nitelendirilmektedir. AB Komisyonu, ortak politikalar›n oluflturulmas› ve yürütülmesi ile kararlar›n üye ülkelerde uygulanmas›n›n denetlenmesi konular›ndan da sorumludur. Bu yönüyle Komisyon Birli¤i harekete geçiren organ olarak da tan›nmaktad›r. Yasama sürecini bafllatmada tek yetkilidir ve yeni bir Avrupa yasas›n›n kabulü sürecinin her aflamas›nda etkide bulunma güç ve yetkisine sahiptir. Hükümetler aras› iflbirli¤i alan›nda t›pk› üye devletler gibi teklifte bulunma hakk›na sahiptir. AB Komisyonu do¤rudan Parlamentoya karfl› sorumludur ve yeni politika önerileri ile ilgili ilk ad›m› atma yetkisi vard›r. Burada toplant›lar haftada bir yap›l›rken kararlar oyçoklu¤u ile al›nmaktad›r. Komisyonun ayr›ca uluslararas› alanda birli¤i temsil yetkisi vard›r. Komisyonun görev süresi Avrupa Parlamentosu gibi befl y›ld›r. Komisyon baflkan› üye devletler taraf›ndan Avrupa Parlamentosu’nun görüflü al›nd›ktan sonra atan›r. Komisyonun tüm üyeleri ancak Parlamento taraf›ndan onayland›ktan sonra resmen göreve atanm›fl olurlar.

Komisyonun üyeleri komiser olarak adland›r›lmaktad›r. Komiserler, kendi ülke ç›-

11

M. Akif ÖZER

görülmektedir (Canbolat, 2002:155). Komisyonun idari personelinin ço¤u Komisyon merkezinin bulundu¤u Brüksel’de, bir k›sm› ise Lüksemburg’ta görev yapmaktad›r. Komisyon bünyesindeki yaklafl›k 30 Genel Müdürlük ve benzeri bölümde yaklafl›k 15.000 görevli çal›flmaktad›r. Komisyonun ve di¤er kurumlar›n faaliyet giderleri toplam Birlik bütçesinin yüzde beflini geçmemektedir.

Brüksel’de görevlerini yerine getiren Komisyon, Birli¤in icrai organ› olarak dört temel görevi yerine getirmek zorundad›r. Bunlar; — Parlamento ve Konseye yasa tasar›lar› haz›rlamak, — Avrupa politikalar›n›n ve bütçenin yönetilmesini ve uygulanmas› (örne¤in, ayr›mc›l›k politikalar›) sa¤lamak, — Topluluk hukukunu uygulamak (Adalet Divan› ile birlikte),

Yukarda ayr›nt›lar›n› ele ald›¤›m›z Bakanlar Konsey normal olarak Komisyondan gelecek öneriler baz›nda çal›flmalar›n› yürütmektedir. Ancak söz konusu bu öneriler, mutlaka ulusal ç›karlar ve bunlar›n dengelenmesi aç›s›ndan de¤erlendirilmektedir. Komisyon öncelikle ve her fleyin üstünde anlaflmalar›n korunmas› ve gözetilmesiyle yükümlüdür. Görevi yerine getirirken tarafs›z davranmakta ve anlaflma hükümleri ile anlaflmalar temelinde al›nan kararlar›n do¤ru biçimde uygulanmas›n› gözetmektedir. Üye devletlerden herhangi birine karfl› anlaflma ihlâli soruflturmas› bafllatabilmekte ve gerekli gördü¤ünde konuyu Avrupa Adalet Divan›’na götürülebilmektedir. Bunlar›n yan› s›ra özellikle AB’nin rekabet kurallar›n› ihlâl etmeleri durumunda da kiflilere ve flirketlere para cezas› verebilmektedir.

civilacademy

— Uluslararas› alanda AB’yi temsil etmek, (Örne¤in AB ile di¤er devletleraras›ndaki Antlaflmalar›n görüflmelerini sürdürmek), olarak belirtilebilir.

Halen befl büyük ülkenin (Almanya, ‹ngiltere, Fransa, ‹talya ve ‹spanya) ikifler, di¤er ülkelerin ise birer üyeye sahip olduklar› toplam 20 üyeli AB Komisyonu’nda, genifllemeyle birlikte üye say›lar› yeniden düzenlenmifl ve 2005 y›l›ndan itibaren büyük ülkeler iki üye bulundurma haklar›n› kaybetmifllerdir. Daha sonra, yeni üyeler de dâhil olmak üzere tüm ülkeler, toplam üye say›s› 27’ye ulafl›ncaya kadar komisyonda bir üye ile temsil edilecektir. Üye say›s› 27’yi buldu¤unda, Komisyon üye say›s› s›n›rland›r›larak eflitlik esas›na dayal› rotasyon sistemi uygulamaya konulacakt›r. Komisyonun üye say›s›n›n s›n›rland›r›lmas› hususu 28. aday›n kat›l›m›ndan sonra ele al›nacak ve bu konudaki karar da Konsey taraf›ndan oybirli¤i ile al›nacakt›r (TBMM, 2000:7). Son olarak, Komisyonun AB’nin yürütme organ› oldu¤una tekrar vurgu yapmakta fayda görüyoruz. Böylesine önemli bir organ, belirli antlaflma maddelerinin uygulanmas›na iliflkin kurallar›n belirlenmesi ve Birlik faaliyetleri için ayr›lm›fl bütçe ödeneklerinin idaresi görevlerini de yürütmektedir. Bunlar›n büyük ço¤unlu¤u ana fonlar›n kapsam›ndad›r: Avrupa Tar›msal Yönlendirme ve Garanti Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Geliflme Fonu ve Kaynaflma Fonu, bu fonlara örnek olarak gösterilebilir.

Komisyon AB’nin en önemli yürütme organ› olarak Birlik yasalar›n›n uygulanmas›na yönelik olmak üzere, bir y›lda binlerce hüküm yay›mlamaktad›r. Ayr›ca Komisyon, Konseye y›lda yüzlerce yasa tasar›s› önermektedir. Tüm bu özelliklerinden dolay› Komisyon AB’de entegrasyon motoru olarak

4) Avrupa Parlamentosu: AB’ne giden yolda ilk ad›m niteli¤indeki AKÇT’yi

12

civilacademy

AP, AB’nin do¤rudan seçimle iflbafl›na gelen tek organ›d›r. Strazburg’da ayda bir kez toplanmakta ve her ay›n bir haftas›n› genel kurul oturumlar›na ay›rmaktad›r. Baz› k›smi oturumlar ile komisyon toplant›lar›, Konsey ve Komisyonla iliflkileri kolaylaflt›rmak amac›yla Brüksel’de yap›lmaktad›r. Sekretarya ise Lüksemburg’ta bulunmaktad›r. Avrupa Parlamentosunu oluflturan parlamenterler bafllang›çta do¤rudan seçimle iflbafl›na gelmiyordu. ‹lk seçimler 1979 y›l›nda gerçekleflti. 5 y›lda bir olan seçimlerin sonuncusu ise 2004 y›l›nda yap›lm›flt›r. Parlamentonun bafllang›çtaki denetim ve kontrol fonksiyonlar›na zamanla yasama görevleri de eklenmifltir. Getirilen “ortaklafla karar mekanizmas›” ise, Parlamentoya Konseyle ortaklafla karar alma yetkisi verilmesiyle, mevcut yasama yetkilerini daha da art›rm›flt›r.

niflletmifltir. Antlaflman›n 189 b maddesi, Parlamentoya ortak karar prosedürü yetkisini sa¤lam›flt›r. Son olarak ise 17 Haziran 1997’de imzalanan Amsterdam Antlaflmas› ile Parlamentonun birlikte karar verme yetkisi art›r›larak, AB karar sürecinde daha güçlü bir pozisyon elde etmesi sa¤lanm›flt›r (Demir, 2005:1).

civilacademy

kuran Paris Antlaflmas›nda, kurumsal yap› içinde Komisyonun, Bakanlar Konseyinin ve Adalet Divan›n›n yan› s›ra bir de bugünkü Avrupa Parlamentosunun ilk nüvesi say›labilecek bir ortak meclis oluflturulmufltu. Alt› üye ülkenin parlamentolar›ndan gelen 78 üyeden oluflan bu meclis ilk toplant›s›n› 10 Eylül 1952’de yapm›flt›. Bundan dolay› Avrupa Parlamentosunun (AP) tarihi ile Birlik tarihinin çak›flt›¤› yorumlar› yap›lmaktad›r (Sa¤›r, 2004:89). Ancak bugünkü anlamda AP ilk kez yap›lan seçimlerle 17–20 Temmuz 1979’da Strazburg’da çal›flmalar›na bafllam›flt›r (Ery›lmaz, 1991:184).

Bugüne kadar Parlamentonun yetkileri birkaç aflamayla geniflletilmifltir. ‹lk olarak 1970 y›l›nda zorunlu olmayan harcamalar üzerinde karar verme hakk› elde etmifltir. ‹kincisi 1979 y›l›nda Parlamento ilk defa do¤rudan genel oyla seçilmifltir. Üçüncü olarak ise 1987’de yürürlü¤e giren Tek Avrupa Senediyle iki yeni prosedür kabul edilmifltir. Ard›ndan 1993 y›l›nda yürürlü¤e giren Maastricht Antlaflmas›, AP’nin yetkilerini ge-

13

AP’nin yetkilerinin artt›r›ld›¤› sürece biraz daha ayr›nt›l› bakarsak flöyle bir tablo ile karfl›lafl›yoruz: 1986’da kabul edilen Avrupa Tek Senedi, mevzuat önerilerinin Komisyonunun aktif kat›l›m›yla Parlamento ve Konsey taraf›ndan iki kez görüflülmesini içeren bir iflbirli¤i usulü getirerek Parlamentonun mevzuata iliflkin yetkilerini artt›rm›flt›r. 1992 y›l›nda AB’ni kuran Maastricht Antlaflmas›yla Parlamentonun yetkileri daha da artm›fl, bir yandan iflbirli¤i prosedürüne tabi karar alanlar› genifllerken bir yanda da bu kez ortak karar prosedürü ortaya ç›km›flt›r. Bu prosedüre tabi konularda Birlik mevzuat›n›n yarat›lmas›nda Parlamentonun gücü artm›fl, Konsey ile karar yetkisini paylafl›r hale gelmifl, baz› koflullarda giriflimi engelleme, veto etme imkân›n›n bulmufltur. Yine bu süreçte Komisyon baflkan›n ve üyelerinin atanmas› da Parlamentonun onay›n› gerektirir hale gelmifltir. 1999 May›s ay›nda yürürlü¤ü giren Amsterdam Antlaflmas›yla Parlamentonun yetkileri bir kez daha art›r›lm›fl, yasama faaliyetlerini Konseyle paylaflt›¤› alanlar genifllemifltir. Bu Antlaflmayla Maastricht’in belirledi¤i iç pazar, kültür, e¤itim, sa¤l›k, araflt›rma, çevre alanlar›na Amsterdam ile istihdam, sosyal politika, kamu sa¤l›¤›, ulaflt›rma politikas›, tüketicinin korunmas›, iç pazar›n tekamülü, iflçilerin serbest dolafl›m› ve yerleflme, genel ve mesleki e¤itimin gelifltirilmesi konular› eklenmifltir (Bozkurt, 2001:3-4). Parlamento ortak karar usulünün özellikle tar›m ürünleri fiyatlar› ile Birli¤in bütçe kaynaklar›n› tan›mlanmas›n› da kapsayacak flekilde geniflletilmesini istemektedir.

M. Akif ÖZER

Geliflmelere bak›ld›¤›nda AP’nin sürekli olarak konumunda ve görevlerinde de¤ifliklikler oldu¤u göze çarpmaktad›r. Ancak bu organ›n yap›s›n› iyilefltirme çabalar›n›n yan›nda hiçbir zaman de¤iflmeyen üç temel fonksiyonu bulunmaktad›r:

raportörlerin atanmas› da Avrupa Parlamentosu taraf›ndan yap›lmaktad›r. Parlamento Genel Sekreterli¤i taraf›ndan oluflturulmufl bulunan “Geniflleme Görev Grubu”, aday ülkelerin geliflimini ve haz›rl›k sürecinde bilgilerinin ak›fl›n›n h›zland›r›lmas›n› sa¤lamaktad›r.

— Konsey ile birlikte yasama gücüne sahiptir. — Baflta Komisyon olmak üzere, tüm AB Kurumlar› üzerinde demokratik gözetim fonksiyonunu yerine getirmektedir.

Görüldü¤ü gibi AP, Birlik bünyesinde denetim, bütçe, yasama ve dan›flma konusunda yetkili bir kurumdur. Topluluk bütçesinin ve yasalar›n›n haz›rlanmas›nda yönlendirici etkiye sahiptir (Canbolat, 2002:155). Bu görevlere biraz daha ayr›nt›l› bakt›¤›m›zda AP karfl›m›za, Avrupa Komisyonu üyelerinin tayinlerini onaylama ve üçte iki oy çoklu¤uyla Komisyonu görevden alma yetkisine sahip bir denetim organ› olarak ç›kmaktad›r. Parlamento, Komisyonun program›n› oylamakta ve özellikle Komisyon ve Konseye sözlü ve yaz›l› sorular yönelterek Avrupa politikalar›n›n gündelik iflleyiflini izlemektedir. Araflt›rma komisyonlar› kurabilmekte ve Birlik vatandafllar›n›n dilekçelerini incelemektedir. Birlik Antlaflmas›’na göre Parlamento, Birlik kurumlar›n›n faaliyetlerini gerçeklefltirmesi s›ras›nda ortaya ç›kan görevi kötüye kullanma olaylar›yla ilgili olarak vatandafllar›n flikâyetleriyle ilgilenmekle görevli bir kamu denetçisi atama yetkisine de sahiptir.

civilacademy

— Konsey ile birlikte bütçe üzerindeki yetkilerini kullanmaktad›r. Sürecin sonunda bütçeyi bütün olarak kabul ya da ret edebilmektedir.

Parlamento, bütçe konusundaki yetkileri Konsey ile paylaflmaktad›r. Y›ll›k bütçeyi oylamakta ve bütçe uygulamas›n› izlemektedir. Böylece Birli¤e verdi¤i politika önceliklerini yans›tmaktad›r. Büyük önem tafl›yan baz› kararlar (baz› uluslararas› antlaflmalar, yeni üyelerin kat›l›m›, Parlamento seçimlerinde her ülkede ayn› usulün uygulanmas›, birlik vatandafllar›n›n ikamet hakk›, vs.) için Konseyin, Parlamentonun onay›n› almas› gerekmektedir. AB’de bugünkü uygulamada Birlik mevzuat› üçlü bir süreç içinde haz›rlanmaktad›r. Buna göre önce mevzuat önerilerini Komisyon haz›rlamakta, Parlamento ve Konsey ise bu mevzuat› yürürlü¤e koyma yetkisini paylaflmaktad›r. Bugünkü yap›s›yla AP, geniflleme ve aday ülkeler ile ilgili faaliyetleri de¤iflik seviyelerde yürütmektedir. Örne¤in Güvenlik ve D›fl ‹liflkiler Komisyonu, AP’nin Orta ve Do¤u Avrupa ile ilgili geniflleme politikalar› konusundaki konumunun benimsenmesinde önemli rol üstlenmektedir. Bu komisyon gündeme göre belirlenen sorularla, Birli¤e aday ülkelerin kabulü ile ilgili görüflmelerin takibinde ve di¤er siyasi ve uluslararas› anlaflmalar›n izlenmesinde yetkilidir (ÇapanSar›, 2002:21). AP, Say›fltay’›n kurulmas›nda da önemli rol oynam›flt›r. Burada amaç, Say›fltay’›n sahip oldu¤u yetkileri ve bildirdi¤i görüflleri arac›l›¤› ile Birlik harcamalar› üstündeki denetimini kuvvetlendirmekti. Böylelikle her y›l yapmakla yükümlü oldu¤u bütçe harcamalar›n› onaylamas› ifllemi de daha etkinlik kazanm›flt›r (Noel, 1980:30).

Parlamento ayr›ca Komisyon taraf›ndan haz›rlanan mevzuat›n yürürlü¤e konmas›nda Konsey ile yetki paylafl›m› yapmakta, bunun yan›nda geniflleme sürecinde, aday ülkelere

14

civilacademy

Parlamento ayr›ca ulusal yasama organlar› gibi komisyonlar ve komiteler kurmufl ve bu flekilde Konseyin ve Komisyonun yasama ve yürütme yetkilerini denetlemeyi hedeflemifltir (Serdaro¤lu, 2003:285). Bundan dolay› AP’nin amac›n›n Avrupa politik ruhunun geliflmesine yard›mc› olmak (Çetinkale, 1989:220) oldu¤u fleklinde yorumlar yap›lmaktad›r.

civilacademy

Bugünkü Avrupa siyasal yaflam›nda AP’yi etkin k›lan di¤er bir yönü de çok say›da komite ile spesifik konular üzerine çal›flmalar yürütmesi ve raporlar haz›rlanmas› olmufltur. Bu komiteler özel konularla ilgilenmek üzere kurulmufllard›r. ‹stihdam ve sosyal ifller, kad›n haklar› ve cinsiyet eflitli¤i, özgürlükler, adalet ve iç iflleri üzerine komiteler hâlihaz›rda faaliyetlerini sürdürmektedirler. Henüz eflitlik ile ilgili bir komite kurulmam›flt›r. Dilekçeler Komitesi, AB’nce korunan haklar› ihlal edilen bireyler taraf›ndan sunulan dilekçelere cevap vermektedir. Bugün AP bünyesinde;

bir platform olman›n yan› s›ra Konseyi ve Komisyonu denetleme yetkisine sahip olmas› ve yeni üye kabulüne onay verme yetkisinin olmas›d›r. Bunun yan›nda ulusal de¤il politik gruplardan oluflan parlamento, bünyesindeki siyasi gruplar›n yo¤un bir flekilde etkinliklerine sahne olmaktad›r. AP’de flu anda ço¤unlu¤u elinde bulunduran siyasi grup 216 sandalye ile Avrupa Sosyalistleri’dir. AP seçimlerine kat›lacak olan siyasal partiler ulusal çapta olamazlar ve mutlaka Avrupa çap›nda örgütlenmifl olmalar› gerekir. Parlamenterler üye ülkeleri de¤il siyasal gruplar› temsil etse de üye kontenjanlar› ülkelerin nüfuslar›na göre düzenlenmifltir.

— Güvenlik, silahs›zlanma ve insan haklar› alt komiteleri de içeren siyasal komite, — Tar›m, bal›kç›l›k ve k›rsal kesimin gelifltirilmesine yönelik komite, — D›fl ekonomik iliflkiler komitesi — Enerji, araflt›rma ve teknoloji komitesi, — Çevre sorunlar›, halk sa¤l›¤› ve tüketicinin korunmas›na yönelik komite, — ‹stihdam, ifl piyasas› ve sosyal ifller komitesi, — Kalk›nma ve iflbirli¤i komitesi (Canbolat, 2002:156) gibi çok say›da komite faaliyetlerini sürdürmektedir. Günümüzde Parlamentoya önem kazand›ran husus, güncel konular›n tart›fl›ld›¤›

15

AB’ye 1 May›s 2004 tarihinde kat›lan 10 yeni üye ile birlikte yaklafl›k 450 milyonluk nüfusu temsil eden AP’nin Haziran 2004’te yap›lan seçimler sonras›nda 732 üyesi bulunmaktad›r. Seçimler her 5 y›lda bir yap›lmaktad›r. Nüfus dengesi gözetilerek yap›lan ve 1 Ocak 2004 tarihinden itibaren geçerli olan sandalye da¤›l›m›na göre AP’ye Almanya 99; Fransa, ‹ngiltere, ‹talya 72'fler; ‹spanya ve Polonya 50'fler; Romanya 33; Hollanda 25; Yunanistan, Belçika ve Portekiz 22'fler; Çek Cumhuriyet ve Macaristan 20’fler; ‹sveç 18; Avusturya ve Bulgaristan 17; Slovakya, Danimarka ve Finlandiya 13'er; ‹rlanda ve Litvanya 12'fler; Letonya 8; Slovenya 7; Estonya, Güney K›br›s Rum Yönetimi ve Lüksemburg 6’flar ve Malta 5 parlamenter göndermektedirler. Bu rakamlara Bulgaristan ve Romanya’y› da eklemek gerekmektedir. An›lan tarihte tüm kat›l›mlar›n gerçekleflmemesi ve dolay›s›yla 732 say›s›n›n tamamlanamamas› durumunda, mevcut üyeler aras›nda sahip olduklar› orana göre yeni bir ayarlamaya gidilece¤i antlaflma ekinde yer alan protokolde belirtilmektedir (TBMM, 2000:8).

M. Akif ÖZER

gibi hususlarda kendini görevli saymaktad›r. AP’yi önemli k›lan di¤er bir husus da, Komisyonun Avrupa Parlamentosu önünde siyasal sorumlulu¤u olmas›d›r. Parlamento, üyelerinin üçte iki ço¤unlu¤u ile güvensizlik önerisini oylarsa, Komisyon toptan istifa etmek zorunlulu¤undad›r. Ancak Komisyona adeta bir hükümet görünüflü veren bu sorumlulu¤un sonuçlar› s›n›rl›d›r. Bir defa, Komisyon üyelerinin seçiminde AP’nin hiçbir rolü yoktur. Di¤er yandan, pratikte AB’yi bir federasyona do¤ru götürmeyi amaç edinen Parlamento kendisine bu yolda yard›m edecek organ›n Komisyon oldu¤unu bildi¤inden, onu zor duruma düflürmek istememektedir (Kazanc›gil, 1970:85). Tüm bunlara ra¤men, AP’nin siyasal sorumlulu¤un Komisyon üzerinde manevi bir bask› unsuru oldu¤u da bilinmektedir.

civilacademy

Avrupa Parlamentosu üyeleri genel seçimler ile befl y›ll›k dönemlerle do¤rudan seçmenler taraf›ndan belirlenmektedir. Her AB vatandafl› seçmen olma hakk›na sahiptir. AB vatandafllar› bu haklar›n› yaflad›klar› herhangi bir üye devlet s›n›rlar› içinde kullanabilmektedirler. Parlamento üyeleri ayn› zamanda ulusal hükümetlerde görev yapamazlar ancak ulusal parlamentolar›n üyesi olabilirler. Parlamenterler çok uluslu siyasi partilerin üyesi olabilirler. Son dönemde AB’de Parlamentonun d›fl politika ve güvenlik politikas›na iliflkin konularda karar sürecine dâhil edilmesi, iyi bir geliflme say›labilir. Zira AP, AB’nin uluslar üstü karakterini en iyi gösteren bir organd›r. Burada görev yapan parlamenterler, do¤rudan AP için seçilmektedirler ve geldikleri ülkeyi de¤il, Avrupa halk›n› temsil etmektedirler. Parlamento oturumlar›nda gruplar, siyasal görüfllere göre oluflmaktad›r. Örne¤in Almanya’dan gelen bir parlamenter, mutlaka Almanya’n›n ç›karlar›n› ön plânda tutarak bu ülke ad›na hareket etmek durumunda de¤ildir. Kendisi gibi düflünen bir Frans›z parlamenter ile ayn› fraksiyon içinde olabilir. Amaç, Avrupa halk›n›n refah› ve güvenli¤idir (Canbolat, 2002:155). AP, Komisyon ve Konseyin hükümetlere ve ulusal yasama organlar›na karfl› olan sorumluluklar›n› paylaflmad›¤› için hükümetlerin ortak iradesini dengelemeye çal›flmakta ve böylelikle siyasi aç›dan daha genifl bir özgürlü¤e sahip bulunmaktad›r. Bu ba¤lamda Birli¤in siyasi kurumlar› içinde insan haklar›na en büyük önemi AP vermektedir. Parlamento; insan haklar›n›n genifl bir biçimde ele al›nmas›, insan haklar›n›n bölünmezli¤i, medeni ve siyasal haklar›n, ekonomik, sosyal ve kültürel haklardan ay›rt edilmezli¤i, insan haklar›n›n evrenselli¤i, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinin her türlü ulusal, kültürel veya dini hükümlerden üstün oldu¤u, demokratik ilkelerle kalk›nma politikalar›n›n eflgüdümü (Türkmen, 2003:139)

Tüm bunlara ra¤men, genel olarak AP’nin AB karar alma sürecinde etkisiz kald›¤› fleklinde elefltiriler yap›lmakta ve bu durumun AB hukukunun demokratik yönünü zay›flatt›¤› ifade edilmektedir. Oysa seçilmifl temsilcilerden oluflan Parlamentonun daha belirleyici olmas› gerekti¤i yönünde (Lichtenberg, 2002:71) görüfller ortaya konmaktad›r. Çünkü seçimle gelen parlamenterlerin oluflturdu¤u Parlamentonun AB’nin karar merci olan Konsey üzerinde hiçbir denetim yetkisi bulunmamas› bu duruma yol açmaktad›r (Kazanc›gil, 1970:86). Komisyon haz›rlay›p Konseye sundu¤u bir tekliften Parlamento sonradan haberdar olmaktad›r. Komisyon adeta diplomatik bir yöntemle çal›flt›¤›ndan tekliflerin Konseyin alt kademelerinde müzakere edilip kabul edilir hale gelmeden Parlamentoya verilmesine pek yanaflmamaktad›r.

5) Avrupa Adalet Divan›: Avrupa Adalet Divan› AB’nin dört ana organ›ndan birisidir ve ayn› zamanda Birli¤in tek yarg›

16

civilacademy

organ›d›r. Uluslararas› yarg› organ› olmas›na ra¤men AB’de çal›flan görevlilerin personel statülerine iliflkin olarak açt›klar› idari davalara da bakmaktad›r. Ancak, Divan›n bu niteli¤i onun uluslararas› bir yarg› organ› olma özelli¤ini etkilememektedir.

bu görüflü ön karar fleklinde verir. — Bir yükümlülü¤ün yerine getirilmemesi ile ilgili usuller: Komisyon ya da üye devletler bir üye devletin AB hukuku çerçevesinde üstlendi¤i yükümlülükleri yerine getirmedi¤ine yönelik argümanlar› varsa Mahkemeye baflvurabilirler.

Divan AB hukukunu uygulamakla ve bu hukukla benimsenmifl temel haklar› korumakla görevlidir (Akman, 1996:26). Bu temel görevin yan›nda ayr›ca, AB Antlaflmalar›n›n uygulanmas›nda ve yorumlanmas›nda hukuka uyulmas›n› sa¤lamaktad›r. Ancak baz› konularda, Divan›n yan›nda üye devletlerin yarg› organlar›n›n da bu görevin yerine getirilmesinde yetki sahibi olmalar› söz konusu olmaktad›r (‹nan-Bafleren, 1986:100).

civilacademy

AB’ye üye ülkeler kurucu antlaflman›n 177. maddesini kullanarak iç hukuklar›yla AB hukuku aras›ndaki çat›flmalar› Avrupa Adalet Divan›na götürmekle yükümlüdürler. Avrupa vatandafllar› ülkelerindeki yarg› organlar›na baflvurarak Birli¤in hükmetti¤i sorumluluklar› yerine getirmeyen veya çak›flan kanun veya devlet kurulufllar›n› flikayet edebilirler (Akman, 1996:30).

— Temyiz incelemesi: 1989’da afl›r› ifl yükünü azaltmak amac›yla kurulan ve Lüksemburg’ta bulunan ‹lk Derece Mahkemesi taraf›ndan AB kurumlar› hakk›nda verilen kararlara karfl› Adalet Divan›’na temyiz baflvurusu yap›labilir.

AB’nin Anayasa Mahkemesi olarak da nitelenebilecek olan Divan Lüksemburg’ta toplanmaktad›r. 6 y›l için her ülkenin gönderdi¤i bir hâkim ve 9 savc›dan oluflan Divan›n kararlar› ulusal mahkemelerinkinden üstün ve onlar için ba¤lay›c›d›r. Hem flirketlere hem de devletlere para cezas› verme yetkisi olan Mahkemeye baflvuru hakk› organlara, üye devletlere, özel ve tüzel kiflilere verilmifltir.

Bundan da anlafl›labilece¤i gibi Divan›n görevi Avrupa Antlaflmalar›n›n hukuka uygun biçimde yorumlanmas› ve uygulanmas›n› sa¤lamakt›r. Divan bir üye devletin antlaflmalarda öngörülen bir yükümlülü¤ü yerine getiremedi¤ine karar verebilir. Üye devlet bu karar›n gere¤ini yerine getirmezse, Divan›n para cezas› uygulanmas› ile karfl› karfl›ya kalabilir. Divan, kurumlar›n ald›¤› önlemlerin iptali için aç›lan davalarda bu önlemlerin al›nmam›fl olmas›n›n antlaflmalara ayk›r› oldu¤una da karar verebilir. Adalet Divan›, ulusal mahkemelerin baflvurusu üzerine AB hukukunun çeflitli hususlar›n›n yorumlanmas› ya da geçerlili¤i hakk›nda da ön kararlar alabilmektedir. Bir hukuki ifllemin bu türden tart›flmal› bir husus do¤urmas› halinde ulusal mahkemelerden herhangi biri Divandan ön karar isteyebilmektedir. Ancak bunun için ilgili üye devlette daha yüksek bir temyiz mercii bulunmamas› gerekir. Bu durumda divan›n karar› ba¤lay›c›d›r. Divan›n›n ald›¤› kararlar›n temyiz edilmesi ise söz konusu de¤ildir. Adalet Divan›n›n karfl› karfl›ya bulundu¤u sorun, her milli hükümet ve milli mahkemelere kendi ald›¤› kararlar›n yapt›r›m› için güvenmek durumunda olmas›d›r (Çetinkale,

Divan›n temel yarg›lama yetkileri flu flekilde belirtilebilir: — Ön karar istemleri: E¤er bir ulusal mahkeme AB mevzuat›n›n geçerlili¤i ya da yorumlanmas› ile ilgili bir flüpheye kap›l›rsa Divan›’na görüfl almak üzere baflvurabilir. Baz› hallerde baflvuru zorunludur. Mahkeme

17

M. Akif ÖZER

1989:219).

lar›n›n kapsam› geniflletilerek hesaplar›n güvenilirli¤i ve hesaplara konu olan ifllemlerin hukuka uygunlu¤u ve düzenlili¤i hakk›nda Parlamento ve Komisyona güvence bildirimi sunma görevi verilmifltir.

Avrupa Adalet Divan›; bir ülkenin, Komisyonun, bir firman›n ya da bir kiflinin flikâyeti üzerine veya münferit bir durumda AB hukukuna ters bir uygulama yap›l›p yap›lmad›¤› konusunda karar vermektedir. Bu antlaflmalar›n uygulanmas›na yöneliktir (Canbolat, 2002:159). Di¤er taraftan divan, ayn› zamanda antlaflmalardaki baz› tart›flmal› metinlerin nas›l anlafl›lmas› gerekti¤i konusunda da karar vermekte ve yol göstermektedir

civilacademy

6) Say›fltay: Avrupa Toplulu¤unun hesap ifllerine bakan mahkeme olarak 1975’te kurulan Say›fltay, Maastricht Antlaflmas› ile AB organ› haline getirilmifltir. Bakanlar Konseyi’nce 6 y›ll›¤›na atanan 15 üyeden meydana gelen bu mahkeme, AB’nin bütçesinin uygulanmas› ve denetimi konusunda parlamentoya ve Bakanlar Konseyine yard›mc› olmakta ve kendili¤inden veya talep üzerine görüfl bildirmektedir (Canbolat, 2002:162).

Say›fltay tüm bu görevleri Konsey taraf›ndan Avrupa Parlamentosu’nun görüflü al›nd›ktan sonra oybirli¤iyle atanan 15 üye öncülü¤ünde yerine getirmektedir. Üyeler kendi aralar›ndan Baflkan› seçmektedirler. Baflkanl›k süresi üç y›ld›r ve üç y›l›n sonunda ikinci bir dönem için yeniden seçilmek mümkündür. Say›fltay Baflkan› eflitler aras›nda birinci konumundad›r.

Hesap mahkemesi olarak Say›fltay, AB’nin bütçesine dâhil olsun olmas›n, birlik kurumlar› taraf›ndan yap›lan tüm harcamalar ile elde edilen tüm gelirlerin yasalara uygun ve düzenli olup olmad›¤›n› incelemekte ve denetimini yapmaktad›r. Bu durumuyla Say›fltay’› Birlik mali yönetiminin sesi olarak nitelendirmek mümkündür (Bilgin, 1993:30).

7) Ekonomik ve Sosyal Komite: Ekonomik ve sosyal faaliyetler konusunda, 222 üyeden oluflan bir dan›flma organ›d›r. Üyeler; iflverenler, iflçiler ve di¤er ekonomik gruplar (çiftçiler, esnaf ve zanaatkârlar, küçük ve orta ölçekli sanayi iflletmeleri ve di¤er iflletmeler, beyaz yakal›lar ile bilim ve ö¤retim camias›n›n, kooperatiflerin, ailelerin ve ekoloji hareketlerinin temsilcileri) olmak üzere üç grubu temsil etmektedir. Komite, Roma Antlaflmas›n›n öngördü¤ü flekilde AB vatandafllar›n›n çeflitli kesimlerinden temsilcilerden oluflan bir kurum olarak, AB’de yasama ve yürütme görevi yapan Konseyin, Komisyonun ve Parlamentonun çal›flmalar›na katk›da bulunmaktad›r. Komite toplant›lar›n› Brüksel’de yapmaktad›r. AB hukukunda birçok konuda karar al›nmadan önce Komitenin görüflüne baflvurulmas› zorunludur. Bunun yan›nda Komite resen de görüfl bildirebilir.

Toplant›lar›n› ve çal›flmalar›n› Lüksemburg’ta sürdüren Say›fltay, Konsey ve Parlamento taraf›ndan AB’nin genel bütçesinin uygulanmas›na iliflkin olarak Komisyonun ibras›nda yard›mc› olmak amac›yla y›ll›k raporlar haz›rlamaktad›r.

Ekonomik ve Sosyal Komite y›lda ortalama 170 görüfl bildiriminde bulunmaktad›r. Genel konular d›fl›nda kömür ve çelikle ilgili spesifik konularda ise bu komitenin yerine AKÇT Dan›flma Komitesi’ne baflvurulmaktad›r. Bu organ, bu alandaki üreticileri, iflçileri, tüketicileri ve tüccarlar› temsil eden 108 üyeden oluflmaktad›r.

Say›fltay resen hareket ederek özel konulardaki görüfllerini her zaman aç›klayabilmektedir. Birlik Antlaflmas›’yla Say›fltay’a tam kurumsal statü tan›nm›fl ve sorumluluk-

18

civilacademy

olan 222 üyeli yeni bir oluflumdur (Coflkun, 2001:111). Temsilcilerin seçimi ile ilgili bir kriter yoktur. Üyeler AB’ye üye devletler taraf›ndan önerilmekte ve Bakanlar Konseyince oybirli¤i ile seçilmektedir. Temsilciler, üye ülkeler taraf›ndan, bölge ve yerel yönetim yap›lar›na göre, belediye baflkanlar›, bölge yönetimlerinin meclislerinin baflkanlar› veya temsilcileri, illerin veya ilçelerin temsilcileri, eyalet baflkanlar› aras›ndan belirlenmektedir.

civilacademy

Ekonomik ve Sosyal Komite Bakanlar Konseyi ve Komisyona dan›flmanl›k yapmak üzere Roma Antlaflmas›n›n 193–198. maddelerine dayanarak kurulmufltur. Üreticiler, tar›mla u¤raflanlar, ulaflt›rma sektöründe yer alanlar, iflçiler, esnaflar, serbest meslek sahipleri gibi ekonomik ve toplumsal yaflam›n de¤iflik kesimlerinin temsilcilerinden oluflan Komitenin üyeleri dört y›l için oybirli¤i ile karar veren Konsey taraf›ndan seçilmektedir. Komite, Konseyin ya da Komisyonun talebi üzerini baflkan› taraf›ndan toplant›ya ça¤r›lmaktad›r. Komitenin Antlaflmalar›n kapsad›¤› tar›m, ulaflt›rma gibi bafll›ca alanlarda uzmanlaflm›fl bölümleri bulunmaktad›r. Bu bölümlerden baflka, belirli alanlarda ve sorunlar konusunda da, Komitenin müzakerelerinde temel teflkil etmek üzere görüfl taslaklar› haz›rlamakla görevlendirilecek alt komiteler kurulabilmektedir. Antlaflmalar baz› hallerde Konsey ve Komisyonun Komiteye dan›flmas›n› zorunlu saym›flt›r. Ama bu zorunlu hallerin d›fl›nda da bunlar gerekli gördüklerinde Komiteye dan›flabilmektedirler (Sa¤›r, 2004:91). Bugünkü uygulamada Komite, Birlik kararlar›n›n al›nmas›ndan önce ilgili kurumlara iletti¤i görüfl ve öneriler dolay›s›yla AB politikalar›n›n, kamuoyu deste¤i al›narak uygulanmas›nda önemli bir rol oynamaktad›r. Söz konusu Komitenin üyeleri, özellikle yasa tasar›lar›n›n haz›rlanmas› aflamas›nda görüfllerini bildirmekte, ayr›ca istek üzerine, Birlik kurumlar›na dan›flmanl›k yapmaktad›r (Canbolat, 2002:155). Hatta yasama sürecinde baz› durumlarda Ekonomik ve Sosyal Komitenin dinlenmesi ve Komisyonun önerilerine iliflkin görüflünün al›nmas› zorunludur.

Komitede Almanya 24 (21 bölge, 3 yerel), Fransa 24 (20 bölge, 4 yerel), ‹talya 24 (17 bölge, 7 yerel), ‹ngiltere, 24 (tamam› yerel), ‹spanya 21 (17 bölge, 4 yerel), Belçika 12 (tamam› yerel), Yunanistan 12 (tamam› yerel), Hollanda 12 (6 bölge, 6 yerel), Avusturya 12 (9 bölge, 3 yerel), Portekiz 12 (2 bölge, 10 yerel), ‹sveç 12 (4 bölge, 8 yerel), Danimarka 9 (4 bölge, 5 yerel), ‹rlanda 9 (tamam› yerel), Finlandiya 9 (tamam› yerel) ve Lüksemburg 6 (tamam› yerel) üye ile temsil edilmektedir. Dört y›ll›k bir süre için seçilen üyeler, kendi üyeleri aras›ndan, görev süresi iki y›l olmak üzere bir baflkan seçmektedirler. Bölgeler Komitesi’nin kuruluflundaki temel amaç, üye ülkelerin merkez yönetimleri d›fl›ndaki yerel ve bölgesel kurulufllar›n›n da Birli¤in karar alma sürecine etkide bulunmas› ve dolay›s›yla AB’nin ekonomik, sosyal ve siyasal bütünleflmesinde önemli rol oynayabilmeleridir. Yerel ve bölgesel yönetimlerin AB içinde temsil edilmesinin Avrupa’n›n bütünleflmesi aç›s›ndan önemini ortaya koyan bir çal›flmaya göre Avrupal›lar›n büyük bir ço¤unlu¤u (%85-87) kendilerini Avrupa yurttafl› olmaktan çok, bulunduklar› yörenin ve kentin hemflerileri olarak görmektedirler. Dolay›s›yla, AB’nin tam olarak bütünleflmeyi sa¤lamas›nda, kent ve bölge halk› temsilcilerinin büyük öneme sahip oldu¤u görüflü yayg›nd›r. Bölgeler Komitesi,

8) Avrupa Bölgeler Komitesi: Komite, 1993’te Birli¤in içindeki resmi varl›¤› bafllayan ve üye devletlerin yerel ve bölgesel yönetimlerinden seçilen temsilcilerin göreve bafllamas›yla Mart 1994’ten beri faaliyette

19

M. Akif ÖZER

bu bak›mdan Avrupa’n›n bütünleflmesinde ‘anahtar rol’ oynayacak bir organd›r.

— E¤itim ve kültür, — Toplum sa¤l›¤›, — Ekonomik ve toplumsal bütünleflme, — Ulaflt›rma ve iletiflim, — Elektrik flebekeleri (Canbolat, 2002:161).

civilacademy

Komite üyeleri; Birli¤in politika belirleme süreçlerinde temsil ettikleri bölgelerin ç›karlar›n› korumak ve Birli¤in bütün faaliyetlerinden temsil ettikleri kitleyi bilgilendirmek fleklinde ikili bir görev yerine getirmektedirler. Komite üyeleri, temsil ettikleri yönetimlerin, “AB’nin yerel ve bölgesel önceliklerini flekillendirmekten sorumlu Brüksel’deki elçileri” ve AB’nin de “bölgelerdeki ve kentlerdeki elçileri” olarak görev yaparlar. 8 uzmanl›k komisyonuna ve 4 alt komisyona ayr›larak örgütlenen Bölgeler Komitesi, Maastricht Antlaflmas›’n›n 198. maddesine göre, ‘Birli¤in genel menfaatleri’ temelinde çal›flma ve dan›flma organ› olarak çeflitli fonksiyonlar› yerine getirme amac›yla kurulmufltur (Kösecik-Y›ld›r›m, 2001:35–36). Bölgeler Komitesi’nin faaliyetleri y›lda befl kez düzenlenen genel kurul toplant›lar› d›fl›nda sekiz komisyon ve dört alt komisyon taraf›ndan yürütülür. Komiteye ba¤l› bir özel komisyon AB’nde kurumsal reform konusunda bir rapor haz›rlamaktad›r.

antlaflmadan do¤an görüfl bildirimi hakk›n› kullanmaktad›r:

AB üyesi ülkelerde yerel düzeydeki seçimle belirlenen Komite üyeleri, yurttafllarla AB karar organlar› aras›nda önemli bir ba¤ kurmaktad›rlar. Bölgeler Komitesi, üç farkl› tarzda görüfl bildirmektedir. Bunlar; — AB Antlaflmas›ndan do¤an zorunlu baflvurular,

Bölgeler Komitesini önemli k›lan husus, AB bünyesindeki tüm yerel ve bölgesel yönetimleri temsil ediyor olmas›d›r. Komite Birli¤e yönelik merkezileflme elefltirilerine karfl› oluflturuldu¤undan, çok önemli bir misyona sahiptir. Kararlar›n halka mümkün olan en yak›n düzeyde al›nmas› gerekti¤i ilkesini ifade eden hizmette halka yak›nl›k ilkesi nedeniyle önemi daha da artmaktad›r. Ayr›ca do¤rudan bölgesel kat›l›m› sa¤lad›¤› için entegrasyonu kolaylaflt›r›c› etkisi de bulunmaktad›r. AB Antlaflmas› Konsey ve Komisyonun bölgesel ç›karlar›n söz konusu oldu¤u e¤itim, gençlik, kültür, toplum sa¤l›¤›, ekonomik ve toplumsal bütünleflme ve Avrupa çap›nda ulafl›m, telekomünikasyon, enerji a¤lar› gibi konularda Bölgeler Komitesi’nin görüflüne baflvurmalar›n› hükme ba¤lam›flt›r. Bölgeler Komitesi bunun d›fl›nda resmen de görüfl bildirebilir. 9) Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi: Avrupa Konseyinin bölgesel ve yerel yönetimlerin temsilcilerinden oluflan dan›flma organ›d›r. Temel amac›; yerel ve bölgesel yönetimlerin Avrupa Konseyi statüsünün birinci maddesinde tan›mlad›¤› biçimiyle AB’nin oluflumuna ve Avrupa Konseyinin çal›flmalar›na etkin biçimde kat›lmalar›n› sa¤lamak, hükümetlerin, yerel ve bölgesel özerkli¤i gelifltirmek üzere alabilecekleri tedbirleri Avrupa Konseyi Bakanlar

— Komisyon veya Konseyin iste¤i üzerine yap›lan baflvurular — Komitenin kendi iste¤iyle yapaca¤› baflvurular (Bunlar, Ekonomik ve Sosyal Komite ile iflbirli¤i fleklinde olabilece¤i gibi, Komitenin Topluluk politikas›na iliflkin görüfl bildirimi tarz›nda olabilir). Bölgeler Komitesi AB’nin politikalar›n› oluflturma sürecinde flu konularda kurucu

20

civilacademy

Komitesine önermek, bölgesel ve yerel yönetimler aras›ndaki iflbirli¤ini gelifltirmek biçiminde formüllefltirilmifltir.

civilacademy

Kongre ayr›ca ulusal s›n›rlar ötesi bölgesel iflbirli¤ini gelifltirmek için de çal›flmalar yapmaktad›r. Kurum, daha önce Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Daimi Konferans› ad›n› tafl›yan kuruluflun yerine, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesince 1994 y›l›nda kurulmufltur. Biri yerel yönetimlerin di¤eri bölge yönetimlerinin seçimle gelmifl temsilcilerinden ya da seçilmifl kiflilere karfl› do¤rudan sorumlu görevlilerinden oluflan, iki meclisli bir dan›flma organ› niteli¤indedir. Her üye ülke Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinde sahip oldu¤u say›da sandalyeye sahiptir. Konferans, y›lda bir defe genel kurul halinde toplanmakta ve genel kurul toplant›lar› aras›nda çal›flmalar›n süreklili¤ini sa¤layan ve her ülkeden iki temsilciden oluflan bir daimi komisyonu bulunmaktad›r. Konferans›n sekretarya hizmetleri Avrupa Konseyi taraf›ndan sa¤lanmaktad›r (Bozkurt-Sezen-Ergun, 1998:15). Bu organ›n önemi, düzenli olarak yay›nlad›¤› ve AB’ye üye ve aday ülkelerin bölgesel politikalar›n›n de¤erlendirildi¤i, tavsiyelerde bulunuldu¤u ve önemli tespit ve de¤erlendirmelerin yap›ld›¤› raporlardan kaynaklanmaktad›r.

ce burada çözülmeye çal›fl›l›r (Çetinkale, 1989:224).

10) Daimi Temsilciler Komitesi: AB’de her üye devletin elçilik düzeyinde Brüksel’de bir daimi temsilcisi bulunmaktad›r. Bu temsilcilerden oluflan Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER-Daimi Temsilciler Komitesi’nin Frans›zca’dan k›salt›lm›fl ad›d›r) AB ile üye devletleraras›nda iliflki hatt›n›n resmi oluflumudur. Komite Bakanlar Konseyinin toplant›lar›n›n gündemini haz›rlamakta ve Konseyin çal›flmalar›n› koordine etmektedir. Komisyonla birlikte gelecekteki politikalar üzerine yap›lan tart›flmalarda önemli bir role sahiptir. Bunun yan›nda üye ülkeler aras›nda ç›kan anlaflmazl›klar da ön-

COREPER genel itibar›yla Bakanlar Konseyinin yard›mc› organ› olarak iki bölüme ayr›lm›flt›r. COREPER I, Daimi Yard›mc› Temsilcilerinden oluflmakta ve teknik konular› incelemektedir. COREPER II ise, Daimi temsilcilerden (Büyükelçilerden) meydana gelmekte ve siyasi konular› incelemektedir. Bu Komiteye her ülkenin 30–50 civar›nda uzman› yard›mc› olmaktad›r. Konseyde al›nacak kararlar önce COREPER’de görüflülmekte ve burada karara var›lan konularda, Konseyde yeniden görüflme yap›lmamaktad›r (Karluk, 2005:269). Bu iki komite aras›nda bir hiyerarflik fark olmad›¤› için, daimi temsilci yard›mc›lar›n›n ald›¤› kararlar›n büyükelçiler düzeyinde toplanan kurulda görüflülmesi söz konusu olmakla beraber, kurumsal nitelikte önemli siyasal sorunlar büyükelçiler düzeyinde ele al›nmaktad›r (Kabalio¤lu, 1987:210). COREPER, 1965 y›l›ndaki Birleflme Antlaflmas›na kadar Koordinasyon Komitesi k›saca COCOR ad› alt›nda toplanm›flt›r. Bu tarihten sonra flimdiki ad›n› alan COREPER, Bakanlar düzeyinde toplanan Konseyin görevlerini kolaylaflt›rmak amac›yla üye devletlerin, Birlik nezdindeki büyükelçilerden oluflan bir komite yap›s›ndad›r. COREPER, üye ülke yönetimleriyle, Komisyon ve Konsey aras›nda bir ba¤lant› hatt› oluflturarak gerçeklefltirdi¤i görevlerini, uygulamada Konsey Genel Sekreterli¤i çal›flanlar› yard›m›yla yerine getirmektedir (Bilgin, 1991:15). Uygulamada COREPER’in fonksiyonlar› flöyle özetlenebilir: — Toplulu¤un kurumlar› ile ulusal makamlar aras›ndaki temaslar› ve karfl›l›kl› bilgi ak›fl›n› sa¤lamak, — Topluluk kararlar›na iliflkin temsilcisi oldu¤u devlet politikalar›n›n koordinasyonunu sa¤lamak

21

M. Akif ÖZER

letmelerin uluslararas› düzeyde rekabet gücünün art›r›lmas›na yönelik projelere finansman sa¤lamaktad›r. Banka AB haricinde de Birli¤in üye olmayan ülkelere yönelik iflbirli¤i politikas›n›n hayata geçirilmesine yard›mc› olmakta, Afrika, Karayipler ve Pasifik ülkelerinde, Akdeniz havzas›nda, Orta ve Do¤u Avrupa’da, Latin Amerika’da ve Asya’da faaliyetlerde bulunmaktad›r.

—Topluluk kurumlar›n›n çal›flmalar›na kat›lmak (Kabalio¤lu, 1987:209).

Banka kaynaklar›n›n büyük bir bölümünü sermaye piyasalar›ndan ödünç almaktad›r. Sermaye piyasalar›nda banka hisselerin büyük ilgi olmas›, Bankan›n en uygun koflullarda çok yüksek miktarlarda kaynak bulabilmesini sa¤lamaktad›r. Kâr amac› tafl›mayan bir kredi kurumu olan banka, mali piyasalarda konumunun sa¤lad›¤› üstünlüklerden giriflimcileri yararland›rmaktad›r.

civilacademy

Konsey dönem baflkan› olan üye devlet daimi temsilcisi olan büyükelçi, COREPER toplant›lar›na baflkanl›k yapar. COREPER önüne genel konularla ilgili çal›flma gruplar› oluflturabilir ve ayr›nt›l› çal›flmalar yapt›rabilir. Bunun için Brüksel’deki daimi temsilciliklerde görevli uzmanlara ve üye devletlerden ça¤r›lacak uzmanlara baflvurulur. Komisyondan gelen bir tasar›, böyle bir çal›flma grubunda tart›fl›l›r ve Komisyon temsilcilerinin de kat›l›m› ile COREPER’de ele al›n›r. Komisyondan gelen öneri hakk›nda çal›flma grubunda bir anlaflma sa¤lanamam›flsa konu COREPER’de gündemin ikinci bölümünde yer al›r. Konu COREPER’de çözülebilirse Konseyde A grubu konular aras›nda gündeme al›n›r. E¤er burada uyuflmazl›k giderilmemiflse, B grubu konular aras›nda gündeme konur. Bu yap›l›rken anlaflmazl›k konular› aç›klan›r ve Konseyde bakanlar taraf›ndan çözümü beklenir (Kabalio¤lu, 1987: 210).

11) Avrupa Yat›r›m Bankas›: AB’nin finans kurumu olan Avrupa Yat›r›m Bankas› 1958’de Roma Antlaflmas› ile Birli¤in hedeflerini gerçeklefltirmesine yard›mc› olmak amac›yla kurulmufltur. Banka resmen Birli¤in organ› olmasa da, geliflmifllik farklar›n›n giderilmesi ve politikalar›n baflar›yla uygulanmas› için mali yard›m yapmak amac›yla kurulmufltur. Tüzel kiflili¤e ve mali özerkli¤e sahip olan bankan›n üyeleri tüm AB üyesi devletlerdir. Bankan›n merkezi Lüksemburg’tad›r. Bankan›n öncelikli hedefi AB’nin dengeli geliflimine katk›da bulunmakt›r. Bunun yan› s›ra Trans-Avrupa ulafl›m ve telekomünikasyon a¤lar›n›n gelifltirilmesine, çevrenin korunmas›na, enerji kaynaklar›n›n devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas›na, endüstri ve küçük ifl-

Avrupa Toplulu¤unun kurulufluyla birlikte varl›k göstermeye bafllayan banka, mali özerkli¤e sahip bir Birlik organ› olarak AB hedeflerinin gerçeklefltirilmesine yard›mc› olmay› (Canbolat, 2002:161) temel amaç olarak belirlemifltir. Bu özerk AB finansman kurumunun önceli¤i, bu flekilde AB’nin dengeli geliflmesine katk›da bulunmaya çal›flmaktad›r. Bu hedef do¤rultusunda, AB üyesi ülkelerdeki ve AB’nin iflbirli¤i Antlaflmalar›n›n bulundu¤u ülkelerdeki yat›r›m projelerine uygun koflullarda kredi sa¤lamaktad›r. Ticari amaç söz konusu olmad›¤›ndan, kredilerin faiz oranlar› düflük ve vadelerinin uzun olmas›, genellikle; bölgesel kalk›nma, enerji, haberleflme, ulafl›m, çevre, ileri teknoloji AR-GE ile KOB‹’ler de dahil olmak üzere iflletmelerin modernizasyonu ve rekabet gücünün desteklenmesi konulu projelerin finansman›n›n kolaylaflt›rmaktad›r.

12) Avrupa Para Enstitüsü ve Merkez Bankas›: 1 Haziran 1994 tarihinde Almanya’n›n Frankfurt kentinde kurulan ve amac›

22

civilacademy

litikalar›yla AB'nin kararlaflt›rd›¤› di¤er siyasi hedefleri de desteklemektedir.

AB’de bankan›n kurulmas›yla, Ekonomik ve Parasal Birli¤i ve Avrupa Merkez Bankalar› Sistemine (ESCB) geçifl haz›rl›klar›n›n tamamlanmas› sorumlulu¤u Avrupa Merkez Bankas›na geçmifltir. Merkezi Frankfurt’ta bulunan Avrupa Para Enstitüsü 1994 y›l›ndan bu yana bu geliflmenin zeminini haz›rlam›flt›r. fiimdi Enstitünün b›rakt›¤› yerden Avrupa Merkez Bankas› göreve devam etmektedir. Banka ayn› flekilde Almanya'n›n Frankfurt kentinde faaliyetlerini sürdürmektedir. AB ülkelerinin merkez bankalar›yla yak›n iliflki içinde çal›flan bir baflkan ve yönetim kurulu taraf›ndan yönetilmektedir. Avrupa Merkez Bankalar› Sistemi üye ülkelerin ulusal merkez bankalar›ndan oluflan bir a¤sal yap›lanmad›r. AB’nin para politikas›n› yürütmekle görevlidir. Bafll›ca görevleri; AB’nin parasal istikrar›n› korumak, Birli¤in kur politikas›n› belirlemek ve ödeme ifllemlerini düzenlemektir. Bu sistem içimde Avrupa Merkez Bankas›’n›n temel görevlerinden birisi de ortak para birimi Euro’nun yönetiminden sorumlu olmas›d›r. Banka, faiz oranlar›n›n ne olmas› gerekti¤i gibi, Avrupa para politikalar› konusunda ba¤›ms›z kararlar almaktad›r. Bankan›n ana hedefi, Avrupa ekonomisinin enflasyondan zarar görmesini önlemek üzere fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas›d›r. Bunu yan› s›ra, para po-

civilacademy

AB’de Ekonomik ve Parasal Birli¤in (EMU) üçüncü aflamas› (1 Ocak 1999- 30 Haziran 2002) için gerekli yap›sal, yasal ve teknik alt yap› çal›flmalar› ve ön haz›rl›klar› tamamlamak olan Avrupa Para Enstitüsü, 1 Haziran 1998 tarihinden itibaren görevlerini Avrupa Merkez Bankas›na devrederek tasfiye olmufltur. Avrupa Merkez Bankas› 1 Temmuz 1998 tarihinden itibaren resmi olarak görevine bafllam›flt›r. Nihai hedefi AB’de fiyat istikrar›n› sa¤lamak olan Banka Yönetim Konseyi, para politikas›n› 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren yürütmeye bafllam›flt›r.

13) Avrupa Ombudsman›: 1992 y›l›nda Maastricht Antlaflmas›n›n bir sonucu olarak kurulan Avrupa Ombudsmanl›¤› Kurumu, AB Konseyi, AB Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu gibi AB kurum ve kurulufllarda yönetimden kaynaklanan kusur ve aksakl›klar› araflt›rmak ve raporlamakla yükümlüdür. Bu kapsamda Ombudsman, Avrupa Adalet Divan› ve Avrupa ‹lk Derece Mahkemesi hariç, Ekonomik ve Sosyal Komite, Bölgeler Komitesi, Avrupa Para Enstitüsü, Avrupa Merkez Bankas› ve Avrupa Yat›r›m Bankas› gibi kurum ve kurulufllar hakk›ndaki flikâyetleri de incelemekle görevlendirilmifltir (Karluk, 2005:268). Avrupa Ombudsmanl›¤› Kurumu, soruflturmalar›n› genellikle flikâyet üzerine yürütse de, görev gere¤i de soruflturma açabilmektedir. Kurum ve organlar›n baflar›s›z idaresi olarak tan›mlanan kötü yönetimin örnekleri aras›nda idari düzensizlikler, adaletsizlik, ayr›mc›l›k, yetki istismar›, eksik bilgi vermek, bilgi vermeyi reddetmek ve gereksiz olarak ifllemlerin geciktirilmesi say›labilir. Ombudsman, Avrupa Adalet Divan›’nda görevli bir yarg›çla ayn› haklara sahiptir. Ombudsman kendi giriflimiyle ya da do¤rudan kendisine veya bir AP üyesine yap›lan flikâyetler do¤rultusunda inceleme bafllatabilmektedir. AB vatandafllar›, AB’de ikamet eden di¤er ülke vatandafllar›, iflyerleri, dernekler ve AB’de kay›tl› di¤er kurulufllar da Ombudsmana gidebilmektedirler (Karluk, 2005:268). ‹lk kez 1995 y›l›nda Avrupa Parlamentosu taraf›ndan seçilerek iflbafl›na gelen Avrupa Ombudsman› soruflturmalar› genellikle flikâyet üzerine açsa da, kendili¤inden de soruflturma açma yetkisine sahiptir. AB’ye üye

23

M. Akif ÖZER

mahkeme; — AKÇT Sözleflmesine dayal› sorunlar›, anlaflmazl›klar› çözmek, — Rekabet kurallar› ile ilgili davalara bakmak, — AB kurumlar› aras›ndaki anlaflmazl›klar› çözmek, — Haziran 1993’ten beri, ticari korumac›l›k hariç, bireyler taraf›ndan AB kurumlar›na getirilen davalara bakmak için oluflturulmufltur (El-Agraa, 2004:52).

civilacademy

ülkelerin vatandafllar› ile AB üyesi bir ülkede ikamet eden ya da kay›tl› iflyeri bir AB ülkesinde bulunan gerçek veya tüzel kifliler, Avrupa Ombudsman›na mektup, faks, elektronik posta ile flikâyette bulunabilmektedirler. fiikâyet formlar›, Ombudsman›n ofisinden veya elektronik ortamdaki adresinden sa¤lanabilmektedir. Avrupa Ombudsman› kötü ya da kusurlu idareden kaynaklanan konular› incelemektedir. Avrupa Ombudsman›na iletilen flikayetlerin ço¤u idari gecikmeler, fleffafl›k, eksikli¤i ya da bilgiye eriflimin reddi gibi konularla ilgilidir. Bazen de, Avrupa kurumlar›yla görevliler aras›ndaki iliflkiler, personelin ifle al›m› ve rekabetin iflleyifli gibi konularla (fiahin, 2004:32) ilgili flikayet takibi yap›lmaktad›r. Ombudsman›n en önemli fonksiyonu bireylerle idare aras›ndaki arabuluculuk rolüdür. Etkin bir Ombudsmanl›k mekanizmas›n›n kurulabilmesi için mahkemeler üzerindeki denetim yetkisinin oldukça s›n›rl› tutulmas› gerekmektedir. Denetim, sadece yarg›n›n prosedürlerinin etkinli¤i ve idari uygunlu¤un sa¤lanmas› ile s›n›rl› olmal›d›r (fiahin, 2004:32). Bugünkü uygulamada Avrupa Ombudsman›na AB’ye üye devletlerin vatandafl› olan veya olmasa bile o devlette ikamet eden ya da kay›tl› iflyeri bulunan gerçek veya tüzel kifliler baflvurabilmektedir.

14) Avrupa ‹lk Derece Mahkemesi: AB’de Adalet Divan›n›n ifl yükünü hafifletebilmek için 1986 y›l›nda bir ilk derece mahkemesi (The Court of First Instance) oluflturulmufltur. Adalet Divan› kuruldu¤u 1952’den beri oldukça fazla davaya bakm›flt›r. Birli¤in büyümesi paralelinde bu ifl yükü de sürekli artmaktad›r. Ancak art›k acil durumlarda karar vermesi oldukça zorlaflm›flt›r. AB’nin bütünleflme sürecinde de acil karar vermek çok önemli hale gelmifltir. Bundan dolay› 1986 y›l›nda Tek Avrupa Senedi ile kurulan bu

Mahkemede üye devletler taraf›ndan atanan yarg›çlar görev yapmaktad›r. Mahkemeye seçilecek üyelerin nitelikleri ve seçim usulleri, Adalet Divan› yarg›çlar› ile ayn›d›r. Yarg›çlar 6 y›ll›¤›na seçilmektedirler. Mahkemenin Adalet Divan› gibi hâkim say›s› ayn›d›r ve üç y›ll›¤›na seçilen bir baflkan› bulunmaktad›r (El-Agraa, 2004:52). AB Personel yönetmeli¤ine iliflkin baflvurular, rekabet hukuku, kömür çelik alan›ndaki uyuflmazl›klar ve Konseyin 1 A¤ustos 1993 tarihli karar› uyar›nca, yurttafllar›n ve firmalar›n Birlik kurumlar›na yönelik flikâyetleri, Mahkemenin yetki alan›na al›nm›flt›r. Ancak ulusal mahkemelerin görmekte olduklar› bir davada, bekletici mesele yoluyla Adalet Divan›ndan talep ettikleri yorum davalar› Mahkemenin yetki alan› d›fl›ndad›r. Bu ‹lk Derece Mahkemesinin ald›¤› tüm kararlar Adalet Divan›nda temyiz edilebilmektedir (Coflkun, 2004:142).

15) Avrupa Konvansiyonu: Avrupa Konvansiyonu AB’nin gelece¤i konusunda söz sahibi olan ve olmas› muhtemel kurum ve ülkelerin temsilcilerinden meydana gelen yeni bir oluflumdur. Baflkanl›¤›n› Fransa’n›n eski devlet baflkanlar›ndan Giscard d’Estaing yapmaktad›r. Kat›l›mc›lar› ise; — Üye devletlerin devlet ya da hükü-

24

civilacademy

met baflkanlar›ndan 15 temsilci (her üye devlet için bir temsilci),

ana hatlar›yla bu iki organa da de¤inmemizin yararl› olaca¤›n› düflünüyoruz.

— Aday ülkelerin devlet ya da hükümet baflkanlar›ndan 13 temsilci,

16) Avrupa ‹nsan Haklar› Divan›:* Divan, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ile getirilmifl olan güvence sisteminin yarg›lama organ›d›r. Avrupa Konseyi’ne üye devletlerin say›s› kadar yarg›çtan oluflmaktad›r. Bir kimsenin Divana yarg›ç olarak seçilebilmesi için kendisini aday gösteren devletin sözleflmeye taraf olmas› zorunlu de¤ildir. Avrupa Konseyi üyesi olmas› yeterlidir. Yarg›çlar, dokuz y›l için üye devletlerin gösterdi¤i adaylar aras›ndan Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi taraf›ndan seçilmektedir. Divan yarg›çlar›, adlar›na seçildikleri devletlerin temsilcisi olarak de¤il, kendi adlar›na görev yapmaktad›rlar.

— Üye devletlerin ulusal parlamentolar›ndan 30 temsilci (her üye devletten iki temsilci), — Aday ülkelerin ulusal parlamentolar›ndan 26 temsilci (her aday ülkeden iki temsilci), — Avrupa Parlamentosundan 16 temsilci,

Avrupa Konvansiyonu di¤er bir deyiflle Avrupa Kurultay› henüz kuruluflu bafllang›ç aflamas›nda olan bir oluflumdur. ‹lk kez Aral›k 2001 Laeken Zirvesinde hükümetlerin, ulusal parlamentolar›n, AP’nin ve Avrupa Komisyonunun temsilcileri Avrupa Konvansiyonu oluflturmufllard›r. Toplant›lar› ve dokümanlar› kamuoyuna aç›kt›r. Konvansiyonun amac›, dünyadaki geliflmelere ve AB yurttafllar›n›n ihtiyaçlar›n› karfl›layabilecek nitelikteki mekanizmalara uygun gelen bir yap›lanmay› gündeme getirerek, bunun gerçekleflmesini sa¤lamakt›r.

civilacademy

— Avrupa Komisyonundan iki temsilciden oluflmaktad›r. (Canbolat, 2002:276)

Tüm bu kurumlar›n yan›nda AB’nin kurumsal yap›s› içinde do¤rudan incelenmese de, AB’nin siyasal, sosyal, yönetsel sistemini do¤rudan etkileyen, sözleflmeye taraf ülkeleri kapsayan ve bu ülkelere yapt›r›m uygulayan kurumlar bulunmaktad›r. Bu kurumlar aras›nda en etkin olanlar› ise Avrupa ‹nsan Haklar› Divan› ve Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonudur. Çal›flmam›z›n AB’nin kurumsal yap›s› bölümünü bitirmeden önce *

Divana do¤rudan baflvurarak dava açma olana¤› yoktur. ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nin çi¤nenmesine iliflkin bir davan›n Divana götürülebilmesi için, baflvurunun önce Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonuna yap›lmas›, Komisyonun da kabul edilebilirlik karar› vermesi ve esas hakk›nda haz›rlad›¤› raporu Bakanlar Komitesine göndermesi gerekmektedir. Ancak bu aflamadan sonra, Komisyonun ya da dava ile ilgili devletlerin istemi üzerine dava Divana götürülebilecektir. Divan, daire, büyük daire ve genel kurul biçiminde çal›flmaktad›r. Divan önünde izlenen yöntem tam bir yarg›lama yöntemidir ve kamuya aç›kl›k ilkesine dayanmaktad›r. Divan kararlar› kesindir ve daval› devletçe uygulanmas› zorunludur. Divan yaln›zca ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nin çi¤nenip çi¤nenmedi¤ini saptamakla kalmaz ayn› zamanda gereken durumlarda devleti tazminat

Avrupa ‹nsan Haklar› Divan› ve Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu, AB’nin kurumsal yap›s›nda yer almamaktad›rlar. Daha önce ayr›nt›s›n› verdi¤imiz ve Türkiye’nin üyesi oldu¤u Avrupa Konseyi organ› olan bu iki kurum, Avrupa Konseyi bünyesinde çok etkili olmakta ve dolay›s›yla da ald›¤› kararlar Avrupa Birli¤i kurumlar›n› da etkilemektedir. Özellikle insan haklar› konusunda AB’nin genel tutumunun iyi anlafl›labilmesi için bu iki organ›n da iyi bilinmesi gerekmektedir.

25

M. Akif ÖZER

ödemeye de mahkum edebilir (Bozkurt-Sezen-Ergun, 1998:13). AB’nin tam üyesi olmak ya da olmamak bu yapt›r›mlar› kabul etmekle ilgili de¤ildir. ‹lgili devletler Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesini imzalayarak hem bu kurumlar› hem de sözleflmenin yapt›r›mlar›n› kabul etmifl olmaktad›rlar.

Komisyon esas hakk›nda raporunu haz›rlarken hüküm veren bir yarg›ç gibi davranmakta ve adalete yard›mc› olmaktad›r. Davalarla ilgili olarak sonuçta esas hakk›ndaki raporunu Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine gönderir. Komisyonun esasa iliflkin olarak devletleri ba¤lay›c› bir karar alma yetkisi yoktur. Komisyon raporuna dayanarak devletleri ba¤lay›c› karar alma yetkisi Bakanlar Komitesine; e¤er Komisyon raporu ‹nsan Haklar› Divan›na gönderilmifl ise, Divana aittir (Bozkurt-Sezen-Ergun, 1998:14).

civilacademy

17) Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu: Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesine taraf devletlerin say›s› kadar üyeden oluflan Komisyon, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ile getirilmifl olan güvence sisteminde denetim sürecini bafllatan ilk baflvuru yeri olarak kabul edilmektedir. Komisyon üyeleri, ilgili devletin gösterdi¤i adaylar aras›ndan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesince, alt› y›ll›¤›na seçilmektedirler. Üyeler seçildikleri devletin temsilcisi olarak de¤il, kendi adlar›na Komisyona kat›lmakta ve hükümetlerinden ba¤›ms›z olarak görevlerini yerine getirmektedirler. Çal›flmalar› gizli olan Komisyon, genel kurul, daire ve komite olarak faaliyette bulunmaktad›r.

çözüm de baflvuruyu sonuçland›ran bir ifllemdir.

Komisyon, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ile güvence alt›na al›nm›fl olan temel hak ve özgürlüklerin çi¤nenmesine iliflkin baflvurular›n ilk incelemesini yapmaktad›r. Öncelikle baflvurunun kabul edilir nitelikte olup olmad›¤›na bu Komisyonda karar verilmektedir. Komisyonun ilk inceleme aflamas›nda baflvuruyu kabul edilemez bulmas› durumunda, baflvuru reddedilir. Bu karar kesindir ve baflvuruyu sonuçland›r›r. Komisyonca, baflvurunun kabul edilmesine karar verilmesi durumunda, Komisyon bir sorgu yarg›c› gibi baflvuru ile ilgili olaylar› saptar ve kan›tlar› toplar. Komisyon, esas hakk›nda raporunu haz›rlamadan önce taraflar aras›nda dostça çözüm olanaklar›n› da araflt›r›r. Komisyonun da onaylayaca¤› bir uzlaflma sa¤lan›rsa, dostça çözüme gidilebilir. Dostça

26

Yukarda ana hatlar›yla ele ald›¤›m›z Avrupa ‹nsan Haklar› Divan› ve ‹nsan Haklar› Komisyonu, yapm›fl olduklar› önemli çal›flmalar ile insan haklar› alan›na Avrupa’n›n bak›fl aç›s›n› belirleyerek, bunun üye ülkelerin ilgili politikalar›na yans›malar›n› sa¤lam›fllard›r. Bu iki organ do¤rudan Avrupa Konseyi’ne ba¤l› olarak çal›flmaktad›r. Ancak Avrupa Konseyi ile AB’nin iliflkileri her zaman çok yak›n olmufltur. Hatta ço¤u zaman AB Konseyi ile Avrupa Konseyi birbirine kar›flt›r›lmaktad›r. AB Avrupa Konseyinin insan haklar› konusundaki hassasiyetini her zaman paylaflm›fl, hatta 1989 y›l›nda imzalanan 4. Lome Sözleflmesi ile insan haklar› uygulamalar›n›n yayg›nlaflmas›n› sa¤lam›flt›r (Da¤›, 1997:124). Afrika, Karayip ve Pasifik bölgesinden de ülkelerin kat›ld›¤› toplam 68 ülke ile imzalan bu sözleflme ile insan haklar› sorunlar›na dünya kamuoyunun dikkati çekilmifl, ciddi boyutlara ulaflan insan haklar› ihlalleri durumunda söz konusu ülke veya ülkelere karfl› AB’nin sözleflmeyi feshedebilece¤i öngörülmüfltür.

civilacademy

Dolay›s›yla yukarda ayr›nt›l› bir flekilde inceledi¤imiz Avrupa Birli¤i hukuku ve bu hukuku uygulayan ve yürüten Avrupa Birli¤i kurumlar›, bu devasa örgütün temel tafllar›d›r. Tüm üye ülkeler ve aday ülkeler için al›nacak hayati kararlarda bu organlar belirleyicidir. Dolay›s›yla ülkemizde, özellikle müzakereleri yürüten ekiplerin bu konuda çok iyi bilgi sahibi olmalar› gerekmektedir. Türkiye'nin 1000'i aflk›n bir ekiple müzakereleri yürüttü¤ünü düflünürsek, bu ekip içindeki herkesin Avrupa Birli¤i hukukunu ve kurumlar›n› çok iyi tan›mas› ve bilmesi bir zorunluluktur. Bunun yan›nda, ekip liderlerinin Avrupa Birli¤inin kurumlar nezdinde can al›c› noktalar›n› tespit edip, bu alanlarda daha etkili ve Türkiye'nin hakl›l›¤›n› ortaya koyan müzakere stratejisi yürütmeleri gerekmektedir.

Tüm bunlardan da anlafl›laca¤› gibi gerek Avrupa Birli¤i’nin karar alma sürecinde gerekse kurumsal yap› içinde Avrupa Birli¤i Bakanlar Konseyi, Avrupa Birli¤i Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu çok önemli rol oynamaktad›r. Gördükleri fonksiyonlar› itibar› ile bu üç kurumu Avrupa Birli¤i’nin beyni olarak kabul edebiliriz. Dolay›s›yla Avrupa Birli¤i politikalar›nda etkin olmak isteyen ülkeler, bu üç organ üzerinden politika yapmaya çal›flmaktad›rlar. Bu organlar›n kendi aralar›ndaki iflbirli¤i ve koordinasyondaki baflar›, politikalar›n çok daha etkin bir flekilde yürütülmesini sa¤lamaktad›r. Aksi halde, yani Konseyle Komisyon aras›nda yada daha s›k rastland›¤› gibi Konseyle Parlamento aras›nda olabilecek anlaflmazl›klar ve çekiflmeler, tüm Avrupa Birli¤i kurumlar›n› etkiledi¤i gibi, Avrupa Birli¤i gibi 25 üyeli yaklafl›k 500 milyon nüfuslu devasa bir Birli¤in birçok alanda darbo¤azlarla karfl› karfl›ya kalmas›na yol açmaktad›r.

civilacademy

Sonuç

Türkiye ile Avrupa Birli¤i aras›nda tam üyelik müzakerelerinin bafllad›¤› bu dönemde, adeta bir s›navdan geçen Türkiye'nin baflar›s›, kendisini çok iyi tan›tmas›na, Avrupa Birli¤i mevzuat›na uyum sa¤layabilmek için yapt›klar›n› anlatmas›na ve Avrupa Birli¤i taraf›ndan bir an önce gerçeklefltirilmesi istenen reformlar› tamamlamas›na ba¤l›d›r. Kurucu ülkelerin birtak›m egemenlik haklar›n› devretmeleri ile uluslar üstü bir örgüt olarak kurulan Avrupa Birli¤i, bu özelli¤i ile daha önce kurulmufl örgütlerden farkl› bir yap›ya sahiptir. Çal›flmam›zda da ayr›nt›l› bir flekilde ele ald›¤›m›z gibi, Avrupa Birli¤ine üye devletler Birlik alt›nda, ortak ç›karlar› ilgilendiren konulardaki karar verme haklar›n› Birli¤i temsil eden kurumlara devretmifllerdir. Tüm kararlar ve usuller, üye devletler taraf›ndan onaylanm›fl antlaflmalar çerçevesinde al›nmaktad›r.

27

Avrupa Birli¤i kurumlar› aras›nda Türkiye'yi en çok u¤raflt›ran kurum Avrupa Parlamentosudur. Hemen hemen her AB raporunun yay›nlanmas› öncesinde, bu kurum içerisinde yer alan Türkiye'nin Avrupa Birli¤ine al›nmas›na karfl› ç›kan gruplar, karfl› önergelerle, Türkiye'ye yönelik çok ciddi yapt›r›mlar› ve talepleri, söz konusu bu raporlara sokmay› çal›flmaktad›rlar. Bu çaba art›k öyle abart›lm›flt›r ki, e¤itim konusu görüflülürken dahi, Avrupa Parlamentosunda Rum kesimi ile ilgili Türkiye'ye yönelik yapt›r›mlar uygulanmas›n› içeren önergeler verilebilmektedir. Bu tutum son zamanlarda AB'nin akl›selim bürokratlar›nca da gülünç karfl›lanmaya bafllanm›flt›r. Türkiye bu geliflmeyi mutlaka de¤erlendirmeli ve müzakereler sürecinde Avrupa Parlamentosu ile ilgili lobicilik çal›flmalar›n› art›rmal›d›r. Avrupa Parlamentosundaki Türkiye karfl›tl›¤› ile mücadele edilmesi, müzakereler sürecinde Türkiye'nin iflini çok kolaylaflt›racakt›r.

M. Akif ÖZER

cies, Seventh Edition, Prentice Hall, England, 2004.

Kaynakça Akman, Vedat; Avrupa Toplulu¤u ve Türkiye, Uluslar üstü Antlaflmalar ve Ekonomik Birli¤in Ötesinde Bir Avrupa, Alfa Yay., 1996.

Coflkun, Enis; Bütünleflme Sürecinde AB ve Türkiye, Cem Yay›nevi, ‹stanbul, 2001. Çapan, Gülüm-Gürbüz Sar›; “Avrupa Birli¤i Kurumlar› ve Geniflleme”, Avrupa Birli¤i’nin Geniflleme Süreci, Der.Cengiz AKTAR, ‹letiflim Yay., ‹stanbul 2002.

Barchard, David; Güçlü Bir Ortakl›¤a Do¤ru: Türkiye ve AB, (Çev.M.Yalç›ntaflO.Bilgin), TESEV Yay, Ankara, 2005.

Çetinkale, ‹rfan fiinasi; “‹ngiltere ve Avrupa Toplulu¤u”, Türk ‹dare Dergisi, S.384 Eylül 1989.

Bilgin, K.Ufuk; “Avrupa Toplulu¤u Yönetiminde Personel Rejimi”, A‹D, Cilt 24. Say› 4, Aral›k 1991.

Çoker, Ziya; “AB ve Birli¤e Girifl Öncesinde Türkiye’nin Durumu”, T‹D, S.430, Mart 2001.

Bilgin, K.Ufuk; Üye Ülkelerin Deneyimleri Aç›s›ndan Türk Kamu Yönetiminin Avrupa Toplulu¤una Uyumu, ATAUM Yay., Ankara, 1993.

Da¤›, ‹hsan; “‹nsan Haklar› ve Demokratikleflme:Türkiye-Avrupa Birli¤i ‹liflkilerinde Siyasal Boyut”, Türkiye ve Avrupa, Ed. Atila ERALP, ‹mge Yay., Ankara, 1997.

Biflkin, Melis; “Avrupa Birli¤inde Hukuki Araçlar”, Avrupa Birli¤i’nin Geniflleme Süreci, Der.Cengiz Aktar, ‹letiflim Yay., ‹stanbul 2002.

civilacademy

Arat, Tu¤rul; “Avrupa Topluluklar› Hukuku”, Avrupa Birli¤i El Kitab›, Ed. M.Özdemir-S.Alt›n›fl›k, T.C. Merkez Bankas› Yay., Ankara, 1995.

Bozkurt, Ömer, T. Ergun ve S. Sezen; Kamu Yönetimi Sözlü¤ü, TODA‹E, Ankara, 1998.

Demir, Nesrin; AB Parlamentosu, Nobel Yay., Ankara, 2005. DPT; Türkiye ve Avrupa Entegrasyonu, Alt Çal›flma Grubu Raporu, Kitap 3, DPT, Ankara, Ocak 1995. Dura, Cihan-Hayriye Atik; Avrupa Birli¤i, Gümrük Birli¤i ve Türkiye, Nobel Yay., Ankara, 2003.

Bozkurt, Ömer; “Avrupa Parlamentosunun Türkiye’ye Bak›fl›”, A‹D, C.34, S.2, Haziran, 2001. Bulaç, Ali; AB ve Türkiye, Eylül Yay., ‹stanbul, 2001.

El-Agraa, Ali; “EU Institutions”, Ed. A. EL-Agraa, The Euoropean Union, Economics&Policies, Seventh Edition, Prentice Hall, England, 2004.

Canbolat, ‹brahim S.; AB, Geniflleme Sürecinde Türkiye ‹le ‹liflkiler, 3. Bask›, Alfa, ‹stanbul 2002.

Ery›lmaz, Bilal; “Türkiye’nin Avrupa Toplulu¤una Üyeli¤inde Kültür Sorunu”, Türk ‹dare Dergisi, S.391, Haziran 1991.

Cansel, Erol; “Türk Hukukunun AT Hukukuna Uyumu”, A‹D, C.25, S.2, Haziran, 1992.

‹nan, Yüksel-S.Bafleren; “Avrupa Topluluklar› Adalet Divan›n›n Yarg› Yetkisi”, Amme ‹daresi Dergisi, C.19, S.3, Eylül, 1986.

Chalmers, Damian; “The Legal Dimension in EU Integration”, Ed. A. EL-AGRAA, The Euoropean Union, Economics&Poli-

Kabaalio¤lu, Haluk; AB Kurumlar› ve Avrupa Hukukunun Uluslarüstü Özellikleri

28

civilacademy

Ifl›¤›nda Avrupa Birli¤i ve K›br›s”, Yeditepe Üniversitesi Yay›n›, ‹stanbul, 1997.

ler”, Dünden Bugüne AB, Der. Beril Dedeo¤lu, Boyut Yay., ‹stanbul, 2003.

Karluk, R›dvan; AB ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2005.

Türkmen, Füsun; “AB ve ‹nsan Haklar›”, Dünden Bugüne AB, Der. Beril Dedeo¤lu, Boyut Yay., ‹stanbul, 2003.

Kazanc›gil, Ali; “Avrupa Ekonomik Toplulu¤unda Yasama Görevi”, A‹D, C.3, S.3, Eylül, 1970.

http://europa.eu.int, Avrupa Birli¤i Ana Web Sitesi.

Koç, Taylan; Küreselleflme ve Türkiye Bas›n›nda Avrupa Birli¤ine Adayl›k Süreci, Natural Yay., Ankara, 2004.

http://europarl.eu.int, Avrupa Parlamentosu. http://ue.eu.int, Avrupa Birli¤i Konse-

Kösecik, Muhammet-Ferihan Y›ld›r›m; “AB’nin Yerel Yönetimler Üzerindeki Etkileri”, Türk ‹dare Dergisi, S.431, Haziran 2001.

Noel, Emile; Avrupa Toplulu¤u Organlar›, Ankara, 1980. Özdemir, Sahir; Avrupa Toplulu¤unda ‹kincil Mevzuat ve Karar Alma Usulleri, DPT, Ankara, 2001.

http://europa.eu.int/comm/dgs_en.htm, Avrupa Komisyonu Genel Müdürlükleri. http://europa.eu.int/en/agencies.html, Komisyon'un Di¤er Kurum ve Ajanslar›.

civilacademy

L›chtenberg, Hagen; “An Analysis of the Enlargement Process”, The European Union Enlargement Process and Turkey, Ed. M. Dartan-Ç.Nas, Marmara Un. European Community Ins. ‹stanbul, 2002.

yi.

http://europa.eu.int/comm/spp/ra pid.html, RAPID (Avrupa Komisyonu Bas›n Servisi). http://eur-op.eu.int, EUR-OP: AB'nin Yay›n Bürosu. http://eudor.eu.int, EUDOR- Avrupa Doküman Temin Servisi.

Sa¤›r, Meral; “AB Perspektifiyle Küreselleflme Sürecinde Ulus-Devlet”, Amme ‹daresi Dergisi, C.37, S.1, Aral›k, 2004.

http://www.deltur.cec.eu.int, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i.

Serdaro¤lu, Selcan; “Avrupa Bütünleflmesine Katk›da Bulunan Bir Faktör Olarak Çevre Politikas›”, Dünden Bugüne AB, Der. Beril Dedeo¤lu, Boyut Yay., ‹stanbul, 2003.

http://www.abhaber.com, AB Haber Portal›. http://www.deltur.cec.eu.int/poli tik.html, AB Politikalar›.

fiahin, Ramazan; “Ombudsman ya da Kamu Denetçili¤i ve Avrupa Birli¤i”, Türk ‹dare Dergisi, Y.76, S.444, Eylül 2004.

http://www.deltur.cec.eu.int/ab-mevzuat.html, AB Resmi Yay›nlar›.

TBMM, Nis Zirvesi Sonuçlar› ve Türkiye, Türkiye-AB Karma Parlamento Kom. Yay., Ankara 2000.

http://www.deltur.cec.eu.int/ab-ku rum.html, AB Kurumlar›. http://www.arcaajans.com/arca.asp?yer=haber&sec_id=8107.

Tezcan, Ercüment; “AB’nin Kurumsal Yap›s› ve Karar Alma Mekanizmas›: Üye Devletlerin Rolü Üzerine De¤erlendirme-

29

civilacademy

OSMANLI KOZMOS TASAVVURU VE ‹KT‹SAT -Felsefî bir yaklafl›m(Ottoman Concept of Cosmos, And Economics) -A philosophic approachBerat DEM‹RC‹*

ABSTRACT: Cosmology is no longer a branch of philosophy. Generally, social sciences stay away from this field too. However, the influence of this manner of thought still exists. Man is a cultural being and his world-view is one of the most important items of the culture. Every kind of concept of cosmos will make its existence felt in every stage of life with connection to the worldview. This paper attempts to understand cosmological thought within economic life which economics, a science apt to use quantitative expression, tries to investigate. With the aim of enlightening our history on this subject, the main lines of the transformations, which the Ottoman society underwent throughout centuries, are tried to be shown. Key words: Cosmology, world-view, economy, Ottoman type of man.

ÖZET Kozmoloji felsefenin bir dal› olmaktan ç›km›flt›r. Sosyal bilimler de genellikle bu alandan uzak dururlar. Oysa insan kültürel bir varl›kt›r ve dünya görüflü de kültürün en önemli unsurlar›ndan biridir. Dünya görüflüyle ba¤lant›l› olarak her türlü kozmos tasavvuru da insan hayat›n›n her safhas›nda varl›¤›n› daima hissettirecektir. Bu makale, iktisat gibi nicel ifadeye yatk›n bir bilimin u¤raflt›¤› iktisadî hayat içerisinde kozmolojik düflüncenin yerini anlamaya yöneliktir. Tarihimizi bu konuda ayd›nlatma amac›yla Osmanl› toplumunun yüzy›llar boyunca geçirdi¤i dönüflümler, ana çizgileriyle gösterilmeye çal›fl›lmaktad›r. Anahtar kelimeler: Kozmoloji, dünya görüflü, iktisat, Osmanl› insan tipi. varl›klar kozmos anlay›fl›yla iç içedir. Bütün toplumlar› teorilerin -art›k avamîleflmifl- kategorileri çerçevesinde anlamak ›srar›; sosyal bilimleri, toplum gerçe¤ine münasip görülen do¤rular dünyas› haline getirmifltir. Sosyal bilimlerin temel amac›, benzerlikler-

Girifl Kozmos tasavvuru, kültürü oluflturan di¤er temel unsurlar gibi toplum hayat›n›n bütününe nüfuz etmifltir. Siyasî yap›lar, iktisadî uygulamalar ve estetik sosyo-kültürel *

Ö¤retim görevlisi, Felsefe Bölümü, Fen-Edebiyat Fakültesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, Türkiye. [email protected] Tel: 0505 766 53 69

31

Berat DEM‹RC‹

den yola ç›karak model oluflturmak de¤il, farkl›l›klar› araflt›rmak ve farkl›l›klardan yola ç›karak yeni çözümler üretmek olmal›d›r. Ülkelerin birbirine benzedikleri günümüzde bile bizleri -hem fert hem toplum düzeyindefarkl› birer flahsiyet k›lan unsurlar; ontolojik, kozmolojik, kozmogonik ve epistemik varl›¤›m›zd›r.

Osmanl›'da Kozmos Düflüncesi

civilacademy

Farkl› kültür, eflyan›n hakikatine dair farkl› bir bak›fl demektir. Farkl›l›klar, insano¤lunun eflya ile kurdu¤u iliflkilerin çeflitlili¤ini ve eylem repertuvar›n›n zenginleflmesini do¤urur. Sosyal bilimler baflar›l› olmak ad›na, kendini flahsiyet k›lan de¤erlerle beraber bir anlam tafl›yan insan› ve toplumu bütün olarak kavramaya çal›flmak yerine, kültürel özellikleri d›flar›da b›rakmaktad›r. Bu tav›r; epistemoloji ba¤lam›nda do¤ru kabul edilenlerle infla edilmifl bilgi evrenlerinin ola¤an iflleyifli olarak gözükebilir. Ancak, dünya epistemolojik bir tercihle de¤il, eflya üzerinde mutlak hâkimiyet kurmaya yönelik eylemlere meflruiyet kazand›ran bir teknikle karfl› karfl›yad›r. Varl›¤›n, ne kadar ifle yar›yorsa o kadar›yla tan›mlanmas› ve s›n›rland›r›lmas›; insan›n daima baflka bir hale geçebilme flans ve özgürlü¤ünün elinden al›nmas› demektir. Bu ayn› zamanda kozmos tasavvurunun ilham›yla, insan›n yenilikler düflünmesinin de durmas› demektir.

‹nsanlar›n hat›rlayaca¤› fleyler olmal› ki, gelece¤i de olabilsin.

Genel hatlar›yla bütün toplumlar›n kültürlerinde esasl› bir yer tutan kozmolojik ve ontolojik tasavvurlarla, insan hayat› aras›ndaki ba¤lar› anlamaya çal›flmak, hem günümüzün maddîleflmifl dünyas›nda kolay de¤ildir, hem de ço¤unlukla muhatap bulamaz. Tarif edilemeyenin bilinçli tercihlerle gözard› edilerek, hayat›n d›fl›na ç›kar›lmaya çal›fl›ld›¤› bir dünyada, olgulara tarihî ve felsefî boyutlar›yla bakma gayretimiz; gelecek nesiller için yeni ve farkl› aray›fllara efllik edebilecek bir aray›fltan ibarettir.

Osmanl› Toplumu da, kendinden önceki pek çok kültür ve uygarl›k gibi âlemin ilahî bir nizam› oldu¤u düflüncesini sürdürmüfltür. Bu nizam, "Canl›, iyi ve düzenli bir bütün."dür(Cevizci,1996). Grek düflüncesinin Aristoteles’le varm›fl oldu¤u kozmos tasavvurunda ise “canl›” olmaktan mekanik olmaya do¤ru bir geçifl vard›r. Tanr›, kendisi gibi ezelî olan varl›¤a ilk hareketi vermifl ve b›rakm›flt›r(Kaya, 1983:218). Tanr› gibi ezelî olan madde, sonras›nda formlara ba¤l› olarak hareketine devam edecektir. Aristoteles sisteminde eflyan›n, daha do¤rusu “cevherler”in ontolojik yap›s›, bir “tamamlanm›fll›k” içerisinde de¤erlendirilir. Cevher; t›pk› mahiyet, vücut ve birlik kavramlar›n›n ayniyyeti gibi, hiçbir bofllu¤a imkân tan›mayan ontolojik bir blok olarak kavran›r (‹zutsu, 1995:134). Grek felsefesi ve özellikle de Aristoteles içinde yaflad›¤›m›z co¤rafyada sekizinci yüzy›l›n bafl›ndan itibaren bilinmesine ra¤men, kozmos tasavvuru ya tevil edilmifl, ya da kay›ts›z kal›nm›flt›r. Çünkü belli formlardan oluflan kozmosun varaca¤› karar noktas›, "canl›, iyi ve düzenli bir bütün”e benzefltirilerek infla edilen cans›z ve kozmografik bir düzenek olacakt›r. Osmanl› için ise kozmolojik olanla ontolojik olan iç içe geçmifl bir muhtevaya sahiptir ve daima canl›d›r. Osmanl› düzeninin meflruiyet kayna¤› Müslümanl›k, di¤er tevhidi dinler gibi tarihin daima bir ak›fl içerisinde oldu¤u düflüncesini tekrar etmifltir. Ak›fl, geriye dönüflü olmayan bozulufllarla var›lacak bir son güne do¤rudur ancak, bozuluflun her an›nda kozmos tasavvuru, bir düzen ümidi olarak insa-

32

civilacademy

ve belirgin birer zihniyet haline gelememifltir. Osmanl›, öncekilerden daha da ›l›ml› bir görüflü benimsemifl, kozmos ile olufl ve bozulufllar dünyas›n› (dünya hayat›n›) eflit derecede gören bir sistem kurma çabas›na girmifltir. Gazali’nin** "Her kim zahiri bütünden soyutlay›p ay›r›rsa dehrîdir (maddeci) ve her kim bat›n› soyutlarsa batinidir, ikisini birlefltiren kimse ise kâmildir." ifadesi yayg›n ve hâkim ortodoks zihniyeti formüle etmektedir. (Andrews, 2000:89) ‹fade, bir üstinsan modeli de¤il; ontolojik bir tip çizmektedir. Kâmil insan, toplumun bütün fertlerini ayn› kemal çizgisinde derecelendiren bir kuflat›c›l›¤a sahiptir. Tövbe eden ve affedilerek dünyaya indirilen insan, kozmosun yard›m›yla kendini daima de¤ifltirme/düzeltme yolu aç›k ve "Bir demden bir deme" farkl›laflabilme imkân›na sahip varl›kt›r.***

civilacademy

n› beklemektedir. Tanr›, yaratma fiilini her an sürdürmektedir; insan›n kozmosa uygun ya da de¤il bütün fiillerine can vermektedir. Bozulufl ve düzenin insan›n eylemleriyle irtibatland›r›lmas›, Bat› ile en derin ve köklü farkl›l›kt›r. ‹slamî ümran uygulamalar›; kozmosun evrendeki en iyi, en do¤ru, en güzel ak›fl›yla dünya hayat›ndaki iyi-kötü, do¤ruyanl›fl, güzel-çirkinin beraber oldu¤u kaotik hayat›n denklefltirilmesi çabas›n›n ürünüdürler. ‹lâhî kozmos ile kaotik dünya hayat›n› denklefltirme çabas›; Aziz Augustin’in Bat›’ya kazand›rd›¤› devlet (Roma) ile tebaa (H›ristiyanlar) aras›nda gerçekleflen Yeryüzü Devleti ve Tanr› Devleti paylaflt›rmas›ndan farkl› bir aklîlefltirmedir, sonuçlar› da farkl›d›r. Osmanl›lar, Ortado¤u uygarl›klar›n›n uygulamalar›n›n paylaflt›¤› bu ortak rasyonellefltirmeyi, ortodoks bir anlay›fl olarak benimsemekle kalmay›p uzun süren bir örne¤ini baflarm›flt›r.

Kozmos ve Kaos Aras›nda ‹nsan “‹lahî kozmos”un daima görünenden farkl› bir iç yüzünün oldu¤unu iddia eden Bât›nîlik ile kozmosun canl›l›¤›n› maddenin formuyla s›n›rlayan Dehrîlik; bât›nî yahut maddî âlemi vesile k›larak insanlar›n kendi kendini tanr›laflt›rmas›na varaca¤› için* heterodoks düflünceler olarak kalm›fl; Ortado¤u toplum ve topluluklar›n›n hayat›nda bask›n *

"Hem o, hem o de¤il" hareketlili¤i, insan için her an ve daima geçerli ve zihniyetin oluflumu aç›s›ndan ortodoks sûfilerin benimsedi¤i ve yayd›¤› bir görüfl olmufltur. Tanr›, insan› önünde secde yap›lan bir flahsiyet olarak donatm›fl oldu¤u halde meleklere "Secdeye kapananlar" olma s›fat›n› vermifltir. Bu bak›mdan hiçbir itaatkâr mümin kendini kurtulmufl saymamal›; hiçbir âsi de umudunu kaybetmemelidir (Chittick, 1997:100). ‹nsan, mazmununda tafl›d›¤› iyi ve kötü istikametinde tabiat› alg›lamakta, tabiat insan›n a¤z›yla soluk al›p vermekte, insana göre flekillenmektedir (Nasr, 1982:122–124). Bu temel

Çünkü Bât›n herkesçe bilinen de¤ildir ama bat›nî, bat›n ad›na konuflur. Ayn› flekilde maddenin de kendinden söyledi¤i hiçbir fley yoktur, madde ad›na konuflan insand›r.

** Medresenin yan› s›ra tekkelerin de kurumlaflmas› ve iç içeli¤i Osmanl›n›n düzen anlay›fl›ndaki itidali göstermektedir. Her iki taraf›n özelliklerini eserlerinin bütünlü¤ü içerisinde daima tafl›yan sentetik bütünlü¤üyle Gazâlî, çal›flmam›zda ideal tip olarak seçilmifltir. Çünkü “Bat›n ilminin varl›¤› daha çok Gazâli’den sonra ve onun etkisiyle zahir ulemas› taraf›ndan da benimsenmifltir." Bât›n. ‹slam Ansiklopedisi. 1992. *** Yunus Emre’nin bu konuyu anlatan uzun flirininin özeti say›labilecek bir beyit… Bir an insan günahlara dal›yor ve yeri cehennem; ayn› insan az sonra cennetlere lay›k biri hâline geliyor: Bir dem günah›n fikr eder dos-do¤ru Tamu’ya gider; Bir dem görür hak rahmetin Uçmak’lara R›dvan olur. fiiirin tamam› için: Tatç›, Mustafa. Yunus Emre Divan›, C:II. ‹stanbul: MEB Yay›nlar›, 1997:101.

33

Berat DEM‹RC‹

kavray›fllar sonucunda dinî hayat; Bat›da oldu¤u gibi kurtulufl ideolojisi sunan bir kurumun denetimi ve yol göstermesiyle de¤il kurtulufl ve günah›n insan eylemlerindeki iç içeli¤ine dayanan bir hayat tarz›, bir gelenek olarak flekillenmifltir. Osmanl› uygulamalar› da bu gelene¤in insanl›k için önemini hâlâ yitirmeyen bir örne¤idir.

Toplumun çokluk içinde birli¤in gerçekleflti¤i bir düzen olarak tasviri ve tasavvuru, Osmanl›'n›n belirgin vasf›d›r.* Tasvir, kozmos anlay›fl›yla ba¤lant›l›; tasavvur ise ontolojiktir. Tek tek topluluklar›n kendi kültürleri do¤rultusunda hür hareket etti¤i düzen, herhangi bir toplulu¤un baflkalar› üzerinde yokedici bir güç oluflturmas›n› engellemektedir. Baflkalar›'n›n birbirlerine karfl› kültürel konumunun korunmas›na yönelik bu tav›r, iktisadî rekabet alan›n› da daraltan devlet müdahalesiyle garanti alt›na al›nm›flt›r. Talebi -insan›n asgarî ihtiyaçlar› çerçevesinde- esas alan iktisadî siyaset, devlet taraf›ndan oturtulmufl ve eflitlikçi say›labilecek bölüflüm anlay›fl› gerçeklefltirilmifltir(Toprak, 1995:222). Kültürel serbestlik, yönetme kolayl›¤› sa¤larken, bölüflümün serveti ço¤altmak yoluyla eflitsizli¤e yol açmamas›, düzenin devaml›l›¤›n› sa¤lamaya yaramaktayd›. Böylece temel hedef gerçeklefliyordu. Hiçbir topluluk ya da zümre devlet denetimi d›fl›nda zenginleflemiyor, siyasi güç haline gelemiyor, her türlü çat›flma engellenmifl oluyordu (Rustow ve Ward, 1964:44; Saybafl›l›, 1992:122). *

civilacademy

‹nsan, Toplum Düzeni ve ‹ktisat

Osmanl› düzeninin temeli, "E¤er siz günah ifllemeseydiniz; Allah, onlar› affedebilmek için, günah iflleyen bir kavim (topluluk/toplum) getirirdi."** hadisi çerçevesinde belirlenen ve ontolojik mahiyet arz eden sosyo psikolojik insand›r. Bu insan, sosyolojinin disiplin olarak belirmesiyle ortaya ç›kan ve toplumu insanlar›n oluflturdu¤u ama müdahale edemedi¤i bir sistem olarak gören anlay›fllardan çok farkl› anlamlara aç›k bir toplum modelini temsil eder. Dünya hayat›n›n bir özelli¤i olan günah karfl›s›ndaki tav›r, iktisadî faaliyetlerde helal ve haram kazanma imkân›n› mayas›nda tafl›yan insan olarak karfl›m›za ç›kar. Helal ve haram kazananlar pazar›n ayr› birer aktörü olarak yer almazlar; her insan helâl ve haram› kendi içerisinde tafl›maktad›r. Haram kazanmay› meslek edinen haydutlara verilen isim olarak "haramî" kelimesi vard›r ve bu insanlar toplum d›fl›d›rlar. Toplum meflruiyeti içerisinde ise eme¤i ve tabiat› istismar yoluyla haks›z kazananlar›n kal›c› birer zümre oluflturmas›, devletin mülk sahibi olmay› s›n›rlayan özelli¤iyle engellenmifl, s›n›f z›ddiyetlerine imkân verilmemifltir. Gazâlî, genel insan anlay›fl›n›n bir tamamlay›c›s› olarak iktisadî faaliyet içerisindeki insan›, "Hikmet, dünyan›n mamurlu¤u için gafletin yayg›n olmas›n› gerektirir. E¤er insanlar›n tümü, k›rk gün süreyle sadece helalinden yemeye u¤raflsalar, onlar›n dünyaya karfl› bu zühtlerinden dolay› dünya harap olur, çarfl›lar ve geçim yollar› bofl kal›rd›" (Orman, 1984:34) sözlerinin içine s›¤d›rm›fl-

La-edrî olarak kaydetti¤imiz: “Reng-i vahdet zat›na bizzat mahsus olmasa Olurdu bu dünyada herkesin sîmas› bir.” Beyti, çokluk içinde birli¤i en iyi yans›tan örneklerdendir. La-edrî olmas› ve a¤›zdan a¤za nakledilerek gelmifl olmas› da kolektif bir bilinci yans›t›r.

** Müslim, Tevbe bahsi, Hadis no:9; Tirmizî, Davet bahsi, Hadis no: 98.

34

civilacademy

t›r. Bu sözler, hiçbir zaman haram (gayr-› meflru) yollardan kazanç sahibi olman›n yolunu açmak, insan› yaln›zca kendi ç›kar›, kâr›, zevki peflinde koflan tek boyutlu bir varl›¤a indirgemek gibi bir ni¬yetle söylenmifl de¤ildir. ‹fadedeki “k›rk gün” kelimesi çokluk bildirir ve dille ilgili bir inceliktir. Buradan klasik iktisatç›lar›n soyutlamas›na benzeyen bencil ihtiraslar peflinde koflan bir insan tiplemesi de ç›kart›lamaz. Z›tl›klar› bar›nd›ran bir varl›k olan insan›n el att›¤› her iflte günah›n ve haram kazanç sahiplerinin olabilece¤ine, hayat›n bu düalizmi içinde tafl›d›¤›na vurgu kazand›r›lm›flt›r.

civilacademy

"Bir demden bir deme" de¤iflebilen insan, iktisadî aç›dan hem her an kâr›n› gözetendir, hem de¤ildir. Haram ile helâlin insan varl›¤›nda iç içeli¤i, toplum hayat›nda yan yanal›¤› dünya hayat›n›n kaotik yap›s›n›n bir gere¤idir, amans›z bir helâllefltirme ad›na iktisadî faaliyete müdahale mahzurlu bulunmaktad›r. Bu uygulama, pazar serbestli¤i anlam›na gelmesine ra¤men üretimde talep cepheli yani tüketim-üretim-tüketim ak›fl›n›n çizdi¤i s›n›rl›l›¤› tafl›yan bir serbestliktir. Bu s›n›rlamayla pazar› haks›z kazanç merkezi haline getirme teflebbüsleri engellenmeye çal›fl›lm›flt›r(Tabako¤lu, 1994:128). Kaotik hayat ile kozmosu denklefltirmeye çal›flmak devletin varl›k sebebi ve amac›d›r.

Kozmos Tasavvurundan Kozmografiye Geçifl On alt›nc› yüzy›l sonras›, pek çok tarihçinin duraklama ça¤› dedi¤i dönemin bafllay›fl›d›r. Bat›n›n yükselifli; uzun süreli savafllar›n artan maliyeti, düzenin içe do¤ru kas›lmas› ve daralmas› sonucunu do¤urmufltur. Ortodoks Müslümanl›¤›n, kozmos düflüncesini canl› tutan bir gelenek olmaktan ç›karak düzeni ayakta tutmak için laz›m olan bir devlet siyaseti haline dönüflümü, kurumlaflmaya geçifl ve bürokrasinin profesyonelleflmesi ayn› dönem içerisinde gerçekleflmifltir. Fleischer'in(2000) Mehmet Genç’le yapm›fl oldu¤u bir sohbetten aktard›¤› flu sat›rlar, bahsetti¤imiz durumu vurgulamaktad›r: "Büyüme devri belgelerine bakt›¤›m zaman fahifl hatalar buluyorum, kelime hatalar›, matematik hatalar. Hâlbuki duraklama dedi¤imiz dönemde üretilen belgelere bakt›¤›n›z zaman çok düzgün ve kusursuz ifllemlere flahit oluyorsunuz." Kanunî devrine kadar süren aray›fllarla dolu hareketlili¤in yerini içe kapanman›n ve bürokratikleflmenin al›fl›, Osmanl›n›n kaotik hayatla düzen aras›ndaki denklefltirme çabas›n›n duruflunun da bafllang›c› olmufltur. "Ne o ne de o" olan insan, bu tarihlerden sonra donuklaflan, mekanikleflen Osmanl› düzenini rahats›z etmeyecek bir çizgiye çekilmek zorunda kalm›flt›r. ‹bn-i Batuta'n›n hayranl›kla anlatt›¤› Ahilerin sosyal hayattaki aktif rolleri, "‹çe ve derine dönük..." bir dönüflüme u¤ram›flt›r. Bu durum bât›nîlik boyutlar›na varan bir içe kapanma de¤il; bürokratikleflme ve içe kapanman›n tasavvufî harekette de ferdî içe dönüklük ve sosyal hayattan uzaklaflma biçiminde tezahürüdür. Bütünü gözden kaç›rmamak için tasavvufun kozmosu içten kavrayarak, yavafl hareketlerle hayat› biçimlendirmeye çal›flan yaklafl›m› kadar, akla dayanan ve rasyonel

Kozmos ile kaosun denklefltirmesinde gösterilen gayret, siyaseten kültürel farkl›l›klar› bir arada yaflatmak esas›n›, iktisaden ise denge ve genel refah› gözeten bir Osmanl› modeli ile sonuçlanm›flt›r. ‹nsan›n “ne o ne de o” çizgisindeki dinamizmi, on alt›nc› yüzy›la kadar toplumu refah ekonomisi çerçevesinde yaflatm›flt›r. Osmanl›, bu yüzy›l›n sonuna kadar daima hareket halindedir, akand›r ve de¤ifltirendir.

35

Berat DEM‹RC‹

layacak çözümler aramak yerine kozmografik aray›fllarla düzeni fleklen sa¤lamlaflt›rmaya çal›flm›flt›r.

civilacademy

çözümler arayan Osmanl› düflünürlerini de ayn› anda ve beraber de¤erlendirmek gerekti¤ini düflünüyoruz. Hemen hepsi kozmos düflüncesine ba¤l› fakat bak›fllar›n› dünyevî uygulamalara çevirmifl Osmanl› bilim adamlar› ve onlar›n "Nizam-› âlem"i yeniden kurmak için getirmifl olduklar› teklifleri hesaba katmamak, Osmanl›'y› hafife almak olur. Hemen hepsi "Nizâm-› âleme ihtilâl ve reaya ve berayaya infiâl" geldi¤inin fark›nda olan bu düflünürler (Gelibolulu Mustafa Ali, Hasan Kâfi el Akhisarî, Veysî, Koçi Be¤, Sultanîli Aziz Efendi, Katip Çelebi, Hezarfen Hüseyin Efendi), On yedinci yüzy›lda yaflam›fllard›r (Öz, 1997). ‹stisnas›z hepsi yüzy›l›n hemen bafl›ndan itibaren Osmanl› düzenindeki aksakl›klar›n fark›ndad›rlar ne var ki hiçbiri Bat›’da yaflananlar konusunda derinlemesine bilgi sahibi de¤ildirler. Rasyonel bir yaklafl›m› benimsemifl olan bu düflünürler, d›fl dünyaya kapal›l›klar› yüzünden düzendeki refleksif içe dönüklü¤ü aflamam›fl, Avrupa’da yükselen “meydan okuma”n›n temel dinamiklerini ve gücünü zaman›nda kavrayamam›flt›r. Osmanl›, On alt›nc› yüzy›l›n sonuna kadar Bat› karfl›s›nda Ortado¤u'nun tek ciddi gücüdür. On alt›nc› yüzy›la kadar Klasik Türk savafl taktikleri, girdi¤i savafllar› kazanmas›na daima yetmifltir. Bu yüzy›l sonras›nda Bat› gücünün yükselmesi ve savafllar›n teknikleflmesi maliyeti art›rm›flt›r. Herkes için refah uygulamas›, savafllar›n üstünlük ve gelir getiren de¤il, yenilgi ve gider art›ran hale gelmesiyle sekteye u¤ram›flt›r. Savafllar›n maliyetinin art›fl›n›n iktisadî hayat› bu denli etkilemesi asker, siyaset ve iktisat üçlüsünün klasik yap›daki iç içeli¤idir(Hale, 1996:14). Bat› kapitalizminin düzenin canl›l›¤›n› ve birli¤ini tahrip eden istilac› yükselifli çok sars›c› olmufltur. Osmanl›, sars›lma karfl›s›nda düzenin canl›l›¤›n›, birli¤ini sa¤-

36

Kozmos-kaos denklefltirmesi, sistemin ana karakterini çizen bir rasyonellefltirme olarak f›k›h kurallar› çerçevesinde devletin hukukî varl›¤›n› pekifltirirken düzen ile insan aras›ndaki ikinci denklefltirme, sosyo-psikolojik oldu¤u kadar ekonomik boyutuyla da var olan tasavvuf hareketi taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Tutunulmas› zor bir co¤rafya, co¤rafya ile tarihi Ortado¤u insan›n›n zihninde birlefltiren istilalar›n, savafllar›n, göçlerin süregelen varl›¤›; tasavvufu "‹çten yanm›fl ve y›k›lm›fllar›n bir ucundan tutunmaya çal›flt›klar›..." bir hareket haline getirmifltir (Ülgener, 1981:73). Bu hareket, devletle içiçe ama ayn› zamanda akan ve de¤ifltirme gücü tafl›yan bir harekettir. Ülgener'in "Nefehat-el Üns"ten aktard›¤› sat›rlar durumu aç›kl›kla dile getirmektedir: Sûfiler ki denlü Horasan› ve denlü cihan› tutsalar gerektir. Görmez misin ki onlardan yolca bir cemaat gitseler iraktan nazar etsen sanursun ki bir leflker (ordu) gelir.” (A.g.e.,1981:244). fiehirlerin yönetiminde Selçuklu'dan bafllay›p, Osmanl›’n›n duraklama dönemine kadar baflar›yla sürdürülen "ahî baba", "ahî", "yi¤itbafl›" hiyerarflisiyle iktisadî hayatta önemli rol oynayan tasavvuf; duraklama ça¤›ndan sonra ak›fl›n› kaybetmifl, kurumlaflm›fl ve içe kapanm›flt›r(Ortayl›, 1996:163). On Alt›nc› yüzy›lda devletin çok de¤er verdi¤i fiemseddin Sivasî, bir yönüyle tasavvufun alperen taraf›n›n sona eriflini, hem de tarikatlar›n sosyal hayattaki rollerinden çekilerek içe kapan›fl›n› yaflam›flt›r. Sivasî, E¤ri Kalesi Muharebesi’ne kat›larak gösterdi¤i so¤ukkanl›l›k ve cesaretle bozulan bir orduya zafer kazand›rm›flt›r (2000:78–81). Ama tekkedeki müridleri "Kendilerinden geçmifl bir halde deveran..." etmenin d›fl›nda bir fley yapma-

civilacademy

maktad›rlar. Ünlü mutasavv›f, bunlar› tevekkül ve hoflgörü ile karfl›lamaktad›r (A.g.e.:61).

manl› kendisine karfl› yap›lan meydan okumalara ve zaman›n getirdi¤i problemlere cevap veremez hale düflmüfltür.

Uzunca bir dönem kozmosun canl›l›¤›n› esas alarak dinamik ve baflar›l› gözüken düzen, on alt›nc› yüzy›l›n bitiminden bafllayarak, on sekizinci yüzy›l›n sonuna kadar varan bir süreçte bir daha kendini yenileyememifl ve kozmos-kaos denklefltirmesine dayal› bir rasyonellefltirmeyi medeniyet düzeyinde gerçeklefltirememifltir. Bütün çabalar yeni günlere yeni cevaplar aramak de¤il eski günleri yaflatmak içindir.

Uygarl›klar, kültürün en önemli dayana¤› ve besleyicisi olan kozmos tasavvuru ile insan toplulu¤unun maddî hareket tarz› ve yetene¤inin ürünüdürler. Kozmos tasavvuru topluluklar› yönlendirir ama s›n›rland›rmaz çünkü zaman olarak tarihlendirilebilir, mekân olarak da s›n›rland›r›labilir bir mahiyet tafl›maz ve varl›¤›n en saf, daha güzel ve daha iyi halini arama ve eyleme için kaynakl›k eder. Kozmos tasavvurundan mahrumiyet ise insan›n eylem repertuar›nda ciddi daralmalar meydana getirir. Kozmosu belirlenmifl zaman dilimi ve s›n›rland›r›lm›fl mekâna s›¤d›rmak çabas› ise kozmografi ile sonuçlan›r.

civilacademy

Sonuç

‹ktisadî faaliyetler, insan›n rasyonel yan›n›n en a¤›r bast›¤› yönünün ürünü oldu¤u için, kozmografik düzen s›n›rlamalar› etkisini en çok bu alanda göstermifltir. Toplumlar tamamen iktisadi bir varl›k olarak tan›mlanm›flt›r. Oysa sadece ekonomik faaliyetlerimiz de¤il bütün faaliyetlerimiz rasyonel olan ile iç içedir ama ayn› flekilde haf›zam›z ve hayal gücümüz de eylemlerimizin belirleyicileridir. ‹ktisat, rasyonel olan› seçerek toplumu ve insan› zorunlu olarak uymaya ça¤›ran bir kozmografik düzenek haline gelmifltir. ‹ktisadî faaliyetlerin niteli¤i hayat›n içerisinden ç›kar›lmak yerine hayat, iktisadî düzenlemelerin içine s›¤d›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Aklî olan›n ne oldu¤u, eylemin bütününden soyutlanarak ortaya konuldu¤unda insan eylemleri anlafl›lm›fl de¤il biçimlendirilmifl olmaktad›r. Bu durum insan›n eylem alan›n›n kökten daralt›lmas› demektir. Osmanl› için yapmaya çal›flt›¤›m›z analizin, hem kendi toplumumuzun hem di¤er toplumlar›n gelece¤i aç›s›ndan kozmos tasavvurunun ve bununla ba¤›nt›l› kültürel temellerin önemini hat›rlatarak hayal gücümüzün yeniden canlanmas›na yol açabilece¤ini umabiliriz. Varl›¤› “Ne o, ne de o” çerçevesinde kavrayan Osmanl›’n›n kozmos ile medeniyeti “Hem o, hem de o” fleklinde bir bütünlefltirmeye yönelmesi, tarihi sonuçlar›n› da beraberinde getirmifltir. Bu hal, kendine karfl› geliflen meydan okumalara cevap verememe sonucunu do¤urmufltur. ‹bn-i Haldun'un "Sizce al›fl›lm›fl olmayan ve ça¤›n›zda emsalinden bir fley bulunmayan hususlar› red ve inkâra kalk›flmay›n›z. Çünkü havsalan›z (düflünme kabiliyetiniz) daral›r, mümkün olan fleylerin teflkil etti¤i daireyi tam olarak kavrayamazs›n›z(…). Zira varl›¤›n ve umra-

Teknisyenlik ürünü kozmografiler, toplum hayat›n›n pek çok safhas›nda bazen de zorla gerçekli¤in zaman ve mekân içinde ak›fl›n› kat› düzenlemelerle engelleme arac› olarak kullan›lmaktad›r. Bat›da kozmografi, Rönesans hareketiyle bafllayan yeni düzen aray›fllar›n› s›n›rland›rm›flt›r. Osmanl›’da ise kozmos düflüncesinden kozmografiye geçifl on Alt›nc› yüzy›l’a kadar gelen kozmos aray›fl›n›n hareketlili¤i ve süreklili¤i, Bat› karfl›s›nda gerilemenin getirdi¤i refleksif bir kas›lmayla bafllam›flt›r. Bu yüzy›ldan sonra Os-

37

Berat DEM‹RC‹

Orman, Sabri. Gazâlî'nin ‹ktisat Felsefesi. ‹stanbul: ‹nsan Yay›nlar›, 1984.

n›n (medeniyetin) halleri birbirinden farkl›d›r…" ifadesi, bugün için de önemli bir ikaz say›lmal›d›r (Mukaddime C.I:526).

Ortayl›, ‹lber. Türkiye idare Tarihine Girifl. Ankara: Turhan Kitabevi, 1996. Öz, Mehmet. Osmanl›'da Çözülme Ve Gelenekçi Yorumcular›. ‹stanbul: Dergah Yay›nlar›, 1997.

Kaynakça Andrews, Walter G.. fiiirin Sesi Toplumun fiark›s›. Çeviri. Tansel Güney. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, 2000.

Rustow, Dankwat A. ve Ward, Robert E.. Political Modernization in Japan and Turkey. New Jersey: Princeton Universty Press, 1964.

Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlü¤ü. Ankara: Ekin Yay›nlar›, 1996. C. H. Fleischer’le yap›lan bir röportaj. (2000) Dergah, Edebiyat-Sanat-Kültür Dergisi, say› 129.

Saybafl›l›, Kemal. ‹ktisat, Siyaset, Devlet ve Türkiye. ‹stanbul: Ba¤lam Yay›nc›l›k, 1992.

Chittik, William. Varolman›n Boyutlar›. Çeviri. Turan Koç. ‹stanbul: ‹nsan Yay›nlar›, 1997.

‹bn-i Battuta, Büyük Dünya Seyahatnamesi. Çeviri. Muhammed fierif Pafla. Sadelefltiren. Mümin Çevik. ‹stanbul: Yeni fiafak Yay›nlar›.

civilacademy

Hale, William. Türkiye'de Ordu ve Siyaset. Çeviri. Ahmet Fethi. ‹stanbul: Hil Yay›nlar›, 1996.

fieyh Receb-üs Sivasî. Necm-ül Hüda. Çeviri. Hüseyin fiemsi Güneren. ‹stanbul: Seçil Ofset Yay›nlar›, 2000. Toprak, Zafer. ‹ktisat Tarihi. ‹stanbul: Cem Yay›nevi, 1995. Tabako¤lu, Ahmet. Türk ‹ktisat Tarihi. ‹stanbul: Dergâh Yay›nevi, 1994. Tatç›, Mustafa. Yunus Emre Divan›, C:II. ‹stanbul: MEB Yay›nlar›, 1997. Tirmizî, Davet bahsi, Hadis no: 98.

‹bn- i Haldun. Mukadime, C: I. Çeviri. Süleyman Uluda¤. ‹stanbul: Dergâh Yay›nlar›, 1982.

Ülgener, Sabri. Zihniyet Ve Din (‹slam, Tasavvuf Ve Çözülme Devri iktisat Ahlak›). ‹stanbul: Der Yay›nlar›,1981.

‹slam Ansiklopedisi, C: V. ‹stanbul: TDV Yay›nlar›, 1992. ‹zutsu, Toshihiko. ‹slam’da Varl›k Düflüncesi. ‹stanbul: ‹nsan Yay›nlar›, 1995. Kaya, Mahmut. ‹slam Kaynaklar› Ifl›¤›nda Aristoteles Ve Felsefesi. ‹stanbul: Ekin Yay›nlar›, 1983. Müslim, Tevbe bahsi, Hadis no:9. Nasr, Seyyid Hüseyin. ‹nsan ve Tabiat. Çeviri. Nabi Avc›. ‹stanbul: Yeryüzü Yay›nlar›, 1982.

38

civilacademy

A BASIC GUIDE TO THE WORK OF CLAUDE LÉVI-STRAUSS Claude Lév›-Strauss’un Çal›flmalar› ‹çin Temel Bir K›lavuz Halil Saim PARLADIR*

ÖZET: Yap›salc›l›k, 1950’den günümüze kadar geçen sürede, sosyal bilimler alan›nda birçok tart›flman›n ortaya ç›kmas›na vesile olmufltur. Söz konusu dönemde yap›salc›l›k, mimariden edebiyata, dilbilimden antropolojiye birçok entelektüel alan› etkilemifltir. Bu etkide en büyük paya sahip olan da Belçikal›-Frans›z entelektüel Claude Lévi-Strauss’tur. Lévi-Strauss’un yaklafl›m›n›, sosyal bilimlerdeki objektif bilgi aray›fl›na yap›lm›fl en önemli katk› olarak zikretmek de mümkündür. O, bu giriflimi, Ferdinand de Saussure’ün dilbilimsel metodunu di¤er kültürel olgulara uygulayarak tasarlam›fl olmaktad›r. Saussure taraf›ndan ortaya konan dilsel fenomenin bilinçd›fl›l›¤› olgusu, Lévi-Strauss taraf›ndan, insan zihninin bilinçd›fl› iflleyifli kavram›na dönüfltürülerek geniflletilmifltir. Ona göre tüm kültür ürünleri, insan zihninin bu yap›s›n›n izlerinin sürülebilece¤i örnekler durumundad›r. ‹nsan zihni, karfl›tlar oluflturarak ve bu karfl›tlar› dolay›mlayarak iflleyen bir yap›ya sahip oldu¤u için mutfak, akrabal›k, moda vb. gibi kültürel sistemleri belirler. Bu nedenle bu sistemler ortak bir mant›k tafl›r. Bu nedenlerle Lévi-Strauss’un yaklafl›m› sosyal bilimler için önemli imkânlar ihtiva eder. Bu ba¤lamda bu çal›flman›n ana hedefi Lévi-Strauss’un karmafl›k ve zorluklar ihtiva eden yaklafl›m›n› basitlefltirerek sosyal bilimcilere ve merakl›lara açmaya çal›flmakt›r. Anahtar Kelimeler: Yap›sal dilbilim, Bilinçd›fl›, ‹kili karfl›tl›klar, Dolay›m, ‹nsan zihni. ABSTRACT: Structuralism, especially from 1950’s to current time, has generated many discussions in the field of social sciences. Its effects spread over a wide range of intellectual fields varying from architecture to literature and linguistics to anthropology. Especially the structural anthropology of Belgian - French intellectual Claude Lévi-Strauss, has had the most powerful influence. His approach constitutes the exact answer to the question of social sciences depending on the pursuit of objective – mathemathical social scientific knowledge. He conducts this initiative by applying Saussure’s structural linguistic method to the other cultural phenomena. *

Sosyoloji Bölümü, Edebiyat Fakültesi, Ege Üniversitesi, 35040, ‹zmir,Türkiye [email protected] 0-232-3880110 / 2221; Fax: 0-232-3881102

39

Halil Saim PARLADIR

The concept of unconsciousness of linguistic phenomena brought to light by Saussure, was broadened and transformed by Lévi-Strauss with the unconscious operation of human mind. In this regard, for him, all cultural products are epitomes for chasing the tracks of unconsciousness of human mind. Because of depending on setting binary oppositions and mediating these oppositions, the operation of human mind, determines other cultural products such as culinary system, fashion, kinship, etc. And these systems reflects a common logic. In this context, his methodology comprises important opportunities for social sciences. The major concern in this paper is to simplify and to make understandable Lévi-Strauss’ complex style for social scientists and avid readers. Keywords: Structural linguistics, Unconscious, Binary oppositions, Mediation, Human mind.

Introduction Du siebst, mein Sohn,

(Lévi-Strauss, 1992: 219)

“It’s the female bird who builds the nest”

civilacademy

zum Raum wird hier die zeit.*

Turkish proverb

The most essential point, and the point for social sciences, is that psychoanalysis and linguistics has an innate psychological content that cannot determine human life and sociality. When we focus on the analysis of psychoanalytical theory on sexuality and when it is seen that language forms human thought, then the following result occurs: Human existence has a symbolic nature. So it cannot be argued that human-social life depends on biological nature. Instead there is a biological potential or basis that human beings fill and activate it in a symbolic – cultu*

ral universe. Lévi-Strauss, in this regard, argues that human culture is founded on the differentiation from animal kingdom. For him, it can be asserted that being an animal is a major paradox for humankind (or at least having an animal nature). Man has an opportunity to rise, when he recognizes how he differs from animals. According to LéviStrauss, all human institutions are products of the processes for mediation between the contradicting sides (culture/human – nature/animal). In this regard it can well be understood that human existence is founded on binary oppositions for Lévi-Strauss. However, if we look at the phenomenon from psychoanalytical point of view, we cannot deal with natural counterparts as male and female (of course biologically masculine and feminine sexual behaviors exist, but Freud clearly showed us that it is a cultural process, forming sexual identity in social life), rather we can talk about the symbolic values attributed by human beings to the concepts male and female. Again in this regard, we have to

You see my son, here time turns into space. Quoted from Parsifal, Richard Wagner’s famous musical drama.

40

civilacademy

human mind unconsciously, (in general) through the opposition and substitution relationships. In this context, it can be asserted that Lévi-Strauss is concerned with conscious message or behaviour because of its unconscious extensions. He confronts Saussure’s sentagm - paradigm concepts in his structural analysis with metonym - metaphor twin concepts. For Lévi-Strauss, these concepts are related to Saussure’s semiology and evoke all the institutional human activities, like linguistic units in linguistics, to present a systematic operation.

Linguistics, like psychoanalysis, has demonstrated to us clearly, how human mind is forced to work in as cultural phenomena in a non-natural process. The meaning - communicative structure of human existence also supports this thought. Human behaviour is an activity for producing and transmitting meanings. Human mind perceiving the existing natural situation as binary oppositions assigns a value/meaning to the natural phenomena. The thing giving meaning to human activity, likewise structural linguistics cannot be found in the single action performed consciously. It can rather be found in the preference of the individual who preferred this thing in order to eat, wear or speak, etc. over that. (According to structural linguistics, what gives a linguistic unit its value is its reciprocal sentagmatic/in presentia or paradigmatic/in absentia relationship with other units, for as the first one implies conscious action of the individual, hence the latter entails a storage of language and syntactic laws which is grasped unconsciously) In the areas given above, this preference is determined by the laws of culinary customs, particular traditions of fashion, or syntactic laws of the individual’s society which operate on

civilacademy

affirm that being biologically male/female cannot provide the conditions and necessities of being socially male/female. It is these sorts of binary oppositions or paradoxes which form culture and they are symbolic rather than being natural. Someone learns/grasps how to be a man or a woman, or the opposition between two sides in the context of social roles, by entering the pressure through the civilization. Furthermore, man’s share is to create cultural discriminations from a non-oppositional bestial unity.

41

Lévi-Strauss makes a distinction between language and cultural/social phenomena and never implies a reduction of society to language. He asserts that, language as a cultural/social institution can be regarded as a model for other systematic aspects of human culture (institutions). He, in his most essential work (1963a), emphasizes the importance of the major role of language but never implies a reduction of other institutions to it. The originality of his work, is in the claim that all systematical human activities operate through the mediation of oppositions (such oppositions as ‘+’ and ‘–’ ) and, this mode of operation originates from the structure of human mind which perceievs nature as oppositions. Due to this unconscious operation of human mind, the linguistic mode of operation becomes an objective, non-speculative and mathematical method for other cultural aspects. In this context, structural linguistics as an objective scientific method but at the same time being concerned with man, provides an opportunity for the method of social sciences regarding (relatively) objective knowledge (Lévi-Strauss,1963a: 5657).

If all human actions bear meaning and the constituent element of meaning is human mind which operates by setting binary oppositions, then by this method it can be possible to isolate oppositional systems in other aspects of institutional phenomena like oppositions between linguistic units. It can be also possible to grasp objective knowledge regarding cultural - social phenomena through these oppositional systems of meaning. Lévi-Strauss, asserts that, all cultural phenomena, like linguistic phenomena, depends on the unconscious meaning-conveying structure of human mind, and the method of structural linguistics is suitable to analyze this unconscious process. It is but a small step to say that the manifestations of structural linguistics provides a systematic method of expressing the unconscious realization of cultural phenomena. Lévi-Strauss, asserts that the only way to raise the unconscious content (which is the main source) of cultural phenomena to the level of conscious and to transform it into a subject of scientific inquiry is the method of structural linguistics. So the proposal of Lévi-Strauss, that all social sciences use the method of structural linguistics, manifests his view of cultural phenomena: For him all cultural phenomena, operates in the boundaries of human mind (in the context of operations of setting oppositions and mediating these oppositions) and consists of the variations of the structure of the mind which operates unconsciously. Lévi-Strauss generated a lot of arguments on the issue of human mind and deep structural operation of human mind. But at least it the examples established by him have shown us that these thoughts cannot are not nonsense. However, the relationships and basic oppositional patterns put forward by him cannot be

civilacademy

Halil Saim PARLADIR

42

“proved” as universal scientific realities, But it is clear that they are not nonsense. First of all, structural linguist Roman Jacobson’s work on the system of phonemic oppositions inspired him to establish basic binary oppositions as the fundamental operation of human mind. Lévi-Strauss, by applying Jacobson’s findings on linguistic field, to the varying cultural phenomena, could isolate some basic cultural oppositions in spite of the complexity of empirical data and by doing this, he fulfilled the great dream of Saussure’s, i.e., Saussure’s most important and revolutionary idea that bears ultimate significance for his successors, is the hope of establishment of semiology as a discipline applicable to the phenomena which displays language-like characteristics in future (1985: 18-19). It can be said that, Roman Jacobson is the person who made possible Lévi-Strauss’ application of linguistic analysis’ frame to the cultural phenomena through the moulding of his thoughts regarding the relationship between language and culture - linguistics and social anthropology. So we can say that Jacobson’s (and in general Prague Linguistics Circle’s) analyses regarding acquisition of language, forms Lévi-Strauss’ view of social phenomena and scientific methodological approach. Lévi-Strauss obtained the linguistic basis he needs, from Jacobson’s approach. So in this context, rising on this point, he uses the systems and the relative laws obtained through the linguistic analysis (as a methodological device) in order to analyze other cultural phenomena. If it is possible to reduce the evolution of the structuralist methodology to the will of objectification of knowledge in social sciences -kee-

civilacademy

Briefly, Jacobson, focuses his linguistic studies on its constituent element: phonemes. Phoneme is a basic element of language like atom. It is possible to create a linguistic system only through phonemes. Jacobson and his colleagues, focused on the distinctive phonetic units that operate as constituent elements in language. If it would be possible to discriminate and isolate the distinctive units in a linguistic system, it would also be possible to define more complex linguistic entities. In this context, linguistics came to be a closer point that even Saussure predicted. Then Jacobson and colleagues, identified the twelve universal, distinctive phonemic units used to create meaningful linguistic units in their works. Saussure’s suggestion was to search linguistics to identify valid, universal regularities in language. Jacobson and colleagues’ efforts achieved that. As cited by Gardner: “Saussure and his associates searched for the basic building blocks of a language, the qualities of the emitted sound which they termed “distinctive features”. Once the distinctive features in a domain were isolated and defined, more complex linguistic entities could be described simply as a combination of a certain set of distinctive features. After years of painstaking inquiry, the followers of Saussure postulated a small set of a dozen or so distinctive features required to produce a sound; these features could, when combined in various ways, account exhaustively for all sounds used in the languages of the world”

civilacademy

ping in mind that for Lévi-Strauss, the worst order is preferable to the best disorder (2000b: 41) - it would be acceptable to use linguistic mode of analysis on every cultural phenomena.

43

(Gardner, 1973: 45-46). Through their studies, they found out that, complex oppositional systems of phonemes common in all languages can be reduced to a simpler form of an oppositional system of phonemes. That is to say, these complex oppositional systems are expansions of a simpler form of oppositional system of phonemes. Jacobson claims that in all known languages, the apparent complexity and variety of phonemes is no more than the elaboration of a more simple system common to all of them, which consists of twelve oppositions between such features as vocalic and non-vocalic, consonantal and non-consonantal, voiced and voiceless, tense and lax and so on. The same system of twelve basic discriminations is set to underlie all languages, and Jacobson attempts to demonstrate this and to show how children acquire them. They are assumed to be universal and hence in some sense ‘natural’. Jacobson is interested in the atoms of any language rather than with the structure of any particular language in which these are combined (Glucksmann, 1979: 62). In order to understand the effects of Jacobson’s works on Lévi-Strauss, the basic vovel – consonant opposition which Leach theorized, would provide an economical apparatus. Jacobson asserts that “children could able to control basic vowel – consonants in order to create significant vocal patterns in the process of acquisition of language. Child first improves basic vowel – consonant opposition through differentiating the intensity of the voice. Jacobson’s approach can be best demonstrated by vowel – consonant double triangle. This schema of vowels and consonants are differentiated as close / open and high-pitched / low-pitched” (figure 1) (Leach, 1985: 31).

Halil Saim PARLADIR

seen suitable only for feasts, etc. These circumstances show that even the consumption of foods that is usually associated with the carnal aspects of mankind, are mediated by the fundamental culture – nature opposition (figure 2) (Leach, 1985: 33-35).

To deal with Lévi-Strauss’ application of Jacobson’s vowel – consonant oppositions to culinary system, would be a good opportunity to demonstrate the applicability of basic linguistic oppositional system to cultural phenomena. This, on the other hand, by inferring an oppositional system from multitude of meal preparing and serving techniques (despite the complexity of empirical data about culinary traditions all over the world) provides a good example for Lévi-Strauss’ methodology. At this point it is necessary to appeal Leach’s formulations.

Leach, formulates Lévi-Strauss’ culinary triangle in the form of Jacobson’s linguistic triangle and through this formulation, he illustrates the parallelism between these two analogical approaches. Lévi-Strauss asserts that, in the world there are no societies that exist without either a language and a culinary tradition. In this context, from the standpoint of language-like structural orderlinesses, Lévi-Strauss asserts that various existing meal preparing and serving techniques in the world, depend on the basis of structural relationships of limited variants. Behind all the differences in meal preparing and serving traditions and etc. there exists the operations of rotting, boiling and roasting techniques which depends on the basic opposition between the raw and the cooked. Why do human beings need to cook their food while all high primates do not? And why classify food in a social context? In other words, why are some food seen suitable only for children, for the aged and/or for the diseased while some are not and why are some

civilacademy

Cuisine as a Language

44

Leach schematizes this culinary opposition eligible to Jacobson’s tripartite linguistic opposition. This schema demonstrates the bond between linguistics and social anthropology established by Lévi-Strauss, despite the multiplicity of culinary traditions and food preparation techniques in all world cuisines. All preparations can be included in the various forms offered by this schema. In this context, the standpoint which demonstrates this schema and the notion of “binary oppositions” is; the emphasis on the roasted food (especially meat) as main meal, while boiling (of meat or etc.) is accepted as subsidiary meals generally. If it is possible to carry out for the example of roasting, (using only the cultural product fire) Lévi-Strauss puts that, using only fire to cook meat, means to consume it roughly and in a non gastronomical manner (so to speak to destruct and to lose it). Hence, to cook/roast meat/food directly on fire evokes the aristocratic manner in cuisines as opposed to boiling, which connotes to the acceleration of the putrefaction of the said material by decomposing it into its nutritional components. The former connotes one side of opposition (culture) and the latter to the other side (nature). Lévi-Strauss, through his work on cuisines, accommodates “food consuming” (as a cultural phenomenon) into a system as Saussure’s sentagm – paradigm relationship and by undertaking it as a linguistic entirety, he achieved a reduction; “acti-

civilacademy

vity of eating” to a fundamental system of oppositions, acceptable for almost every culinary tradition. Lévi-Strauss, by performing a similar work on kinship, again reduces affiant terms into a four sided oppositional system despite the multiplicity of them in every culture. He, as a conscious follower of Psychoanalysis, transcribes Freud’s basic terms into his own works. Then the fundamental aspect that corresponds Freud and Lévi-Strauss’ main scientific concern, on the basis of nature – culture opposition, is that, “how did Homo come to be sapiens?” (Leach, 1988b: 161).

In this area, Lévi-Strauss worked on kinship terms. He established a four sided opposition of kinship terms. According to this frame in all the societies over the world, the kinship systems appear to be the combinations of these four sided opposition. LéviStrauss’ analysis depends on the findings among Cherkess of the Causassus and Natives of Trobriand. The main pattern that forms the germ of the system of kinship among these societies consists of the opposition between two sets of kinship terms: father / son, uncle / sister’s son. If one of these oppositions is known, then it is possible to render its counterpart, because these oppositions display a mutuality. This pattern or the oppositionional relationship is valid for other societies as well. According to LéviStrauss, in order to reach a universal system of kinship terms, the oppositional system of this basic pattern must be widened. In Structural Anthropology (1963a) he states, “When we consider societies of the Cherkess

civilacademy

Kinship as a Language

and Trobriand it is not enough to study the correlations of attitudes between father / son and uncle / sisters son. This correlation is only one aspect of a global system containing four types of relationships which are organically linked, namely: brother / sister, husband / wife, father / son and mother’s brother / sister’s son. The two groups in our example illustrate a law which can be formulated as follows: In both groups, the relation between maternal uncle and nephew is to the relation between brother and sister as the relation between husband and wife. Thus if we know one pair of relations, it is always possible to infer the other.” (1963a: 42). The main point in these establishments emphasized by Lévi-Strauss, is the language like qualities of kinship terms which tend to be taken as a system of oppositions. Unless the elements of these oppositions were taken in a systemic pattern, it would be impossible to grasp the universal structure of kinship terms. Lévi-Strauss’ notion of the structure of kinship owes much to Psychoanalytical hypothesis of “unconscious operation of human sexual behaviours and the hypothesis of restriction of civilized charges only within conscious life”. He adjoins the term incest taboo, as a dominant term, into his analysis of kinship, decalring that incest is not denied by our bestial nature (which is in common for mammals). Formerly it is stated that all human activities depend on the transfer of meanings. In this context it is possible to argue that all human activities can be reduced to the communication of meanings. LéviStrauss, referring to Marcel Mauss’ revolutionary work of The Gift, in which the modes of exchange in archaic societies are discus-

45

sed, puts the dominance of reciprocity in inter-human relationships, (as well as kinship relations) and combines kinship system with incest taboo. He depends on this thought while asserting of dependence of human life to three communicational systems. The first of these three systems is language (as an institution), which depends on the exchange of words, the second is economy, which depends on the exchange of goods and services, and finally the third which depends on the exchange of women: Kinship (Lévi-Strauss, 1963a: 42). He, through his reduction of kinship into a system of exchanges, gets the advantage of abstracting and/or formulating kinship system structurally to an extent not seen before. In this context, he puts forth that it’s the incest taboo which provides the circulation of women, namely communication, (in other words) civilization. When mankind was in the stage of (Freudian term) primordial horde or in the times when human evolution continues, it was incest taboo that enabled us to communicate (namely kinship) with other groups and provide emotional stability in our own group by prohibiting dominant male’s sexual rights to the females of the group, including his own biological mother, daughters. (On this point it must be stressed that there’s a difference between Freud’s and Lévi-Strauss’ use, of the terms primordial horde and incest taboo which is followed in this paper,. Freud acknowledge these terms as historical and real processes. However these terms appear to be metaphorical and symbolic in Lévi-Strauss, in order to analyze the process through which mankind differentiates himself from nature. Therefore these metaphors provide a good opportunity to distinguish the opposition and unity between bestial and cultural aspects of

civilacademy

Halil Saim PARLADIR

human nature). Otherwise it is not imperative for someone (biologically) to avoid sex with his/her first degree relatives. To talk frankly, if a man had his sister and/or mother as his wife, he would not have any aunts, uncles, brother-in-laws, etc. because of not having. With NO incest prohibition, all known kinship terms and systems then disappear in favor of a state of bestial chaos. In this context, the important thing for LéviStrauss is the structural system preceding kinship systems and language, as well. LéviStrauss, - unlike Durkheim, who puts collective consciousness, and Marx, who puts economical infrastructure as fundamentals, finds structural basis in the basic operation of human mind which consists of collective unconscious. In fact, collective conscious, economical infrastructural relationships and other terms as such, are outcomes of this basic operation. From this point of view, it can be said that the basic operation of human mind depends on a communicational nature which operates through the ability of setting oppositions. For that reason, institutions (language, economy, kinship, etc.) depend on several types of -inter individuals or inter groups- exchange.

Structural Epistemology In order to clarify Lévi-Strauss’ understanding of human mind, let us review Leach’s schematization of Lévi-Straussian epistemology for intellectual structures through the example of the traffic lights (figure 3). He stresses the fact that all colors are continuous in the nature. So to speak, it’s the intersection of optical nature and physical qualities of human sight which causes us to

46

civilacademy

nomena can be better understood (as well as the oppositions). Yellow is not accidental because it was chosen by human mind, in order to mediate the opposition set by human mind -unconsciously- as well. This example provides structuralists an evidence for the unconscious operation of human mind (Lévi-Strauss, 1963a: 83).

civilacademy

perceive white light in a spectrum of different colors. Changes in brightness and wavelength of light, determines the physical formation of colors. These changes are, in fact continuous in space and time and it is difficult to distinguish a certain point of transition from one color to the other exactly. It is physical reality which forms different colors but, it is human sight that determines the border between, for example, green and red. We use this property in everyday life in order to arrange something like traffic jam. The relation between the colors red, yellow and green in a traffic light is used to arrange a definitely human order. Red color signifies stop, the yellow caution and the green proceed. For a structuralist, these combinations cannot be characterized as accidental. If so, then it can be asked why not pink to mediate green and red instead of yellow? Leach formulates these colors (as in the culinary triangle) in a Jacobson sort of triangle according to the oppositions on the level of brightness and wave length. This formulation demonstrates that it is not accidental to choose some certain colors in order to symbolize some human – social orderlinesses, and demonstrates that it is the unconscious operation of human mind that determines the structure of these sorts of combinations. From the standpoint of basic operation of human mind -by constituting oppositions in nature and mediating them through a moderator term- it is possible to ask why yellow is chosen to mediate the oppositions stop (+), and proceed (-). If an opposition between red and green is set, then it is necessary to mediate them through yellow. Because yellow is at the midpoint between the colors red and green on the color spectrum. In this regard, the value of the mediating element in cultural phe-

Through this epistemology Lévi-Strauss, establishes a coherent epistemological and at the same time methodological context. Because, if it is possible to argue that structuralism aims to get the relatively objective knowledge, then it would be possible to argue that Lévi-Strauss’ reduction of cultural phenomena to the concrete operation of human mind, means that social structures (institutions, systems) are mere manifestations of unconscious processes of oppositions and mediations (of those oppositions) and those structures can be shown through mathematical formulations (Leach, 1985: 2426). Through this idea, Lévi-Strauss misuses subjectivist methodological tendencies in social sciences and reduces cultural phenomena to a finite number of patterns, by stressing common characteristics of human mind. In this regard he has been criticized by many social scientistsfor being an idealist and characterized even as a Kantian without a transcendental subject (Leach, 1985: 39-41). He neither searched the genesis, the development nor the evolution of these structures, because he was not interested in them. In this regard he, by asserting that these structures proceeds human mind (although in the context of a material / biological determination, anyhow refers to a kind of metaphysics), posits a transcendental subject in fact. What is the source of this kind of objectivism

47

which directs Lévi-Strauss to a transcendental subject? I mentioned before that his use of the term unconscious, represents his objectivistic tendency on methodological stage. He always avoids subjectivist intentions which focus on and explain individual’s conscious according to his belief in science and the intellectual heritage he shares (Continental European / French social thought tradition). This approach can be found in the works of Rousseau (who is the exemplary representative of this tradition) which namely inspired Lévi-Strauss to deal with social Anthropology. Rousseau, with his thoughts and works, fostered Lévi-Strauss in his use of the term unconscious (keeping in mind the effects of Freud on Lévi-Strauss, too). He, who preceded the debates on epistemology in science, negates Cartesianist conscious-centered motto; ‘cogito ergo sum’, which fundamentally determined social science/thought tradition at that time. This expression of Rousseau, demonstrates how Cartesian type of conscious, rational subjects (and a conceptualization of society of rational order depending these sort of subjects) fades in favor of a subject conceptualization (and a society including these subjects) that can never ever be sure of the causes of his/her intentions entirely and a society that has a collective content that exceeds the limits of rational order (at least at a social-scientific stage). This conceptualization of this of subject, in fact smoothed the path for structuralist social science apprehension: “There is another, thinking inside me, and I doubt that this is me” (Morris, 2004: 426427).

civilacademy

Halil Saim PARLADIR

It can be added that Rousseau, in this context, in fact reveals the other in himself.

48

This expression leads to an intelligent stage as a significant effect for social – scientific interests or in other words, the thing objectifiable in subjectiveness. This expression also comprises Freudian psychoanalysis. If two stages can be gathered, it would be then possible to say that, the term unconscious sets a mediation between firstly empirical epistemology and rational epistemology, secondly, in a social scientific methodological context, applied empirical works and theoretical works, third and lastly, between the collective and the individual. It is possible to distinguish Rousseau’s works from Cartesian way of scientific inquiry (this differentiation might have a positive effect on understanding Lévi-Strauss’ social anthropology): “Where Descartes had concentrated on the rational and logical aspects of human cognition, Rousseau emphasized the affective, sentimental and emotional portions of the human psyche. Where Descartes was content to focus on the individual, and, indeed, on the particular Frenchman, Rousseau took into account the range of human societies, exhibiting special empathy with peoples from the remote past and on distant shores. And where Descartes’ interest was restricted to the mature thought and action in the developed adult, a principal treatise of Rousseau’s concerned the education of the naïve child” (Coward & Ellis, 1985: 40). The humble ethnology of Lévi-Strauss seems to originate from Rousseau; for “when he wonders why people choose to leave their own society and travel half way across the earth to study others, it is invariably Rousseau that he turns to, for comfort and inspiration, since for him the greatness of Rousseau is due to his respect for and identification with others as men, his humility, and his recogniti-

civilacademy

on that the understanding of other cultures would lead one to question the worth of ones own” (Gardner, 1973: 18). The objectivism or to say non-subjectivistic approach of Lévi-Strauss, makes him and his humble anthropology free from his own cultural conditionings.

This freedom from his own cultural conditionings provided him an opportunity to grasp the most authentic explanations for primitive social organizations, such as totemism, before a list of social scientists dealing with primitive institutions. He, through considering / explaining totemistic belief and practices structurally, critised Malinowski, Frazer, Le Bon and Levy-Bruhl’s etc. explanations for being ethno-centrical and non-scientific. Lévi-Strauss, explained totemistic organization, more realistically than ever before.

civilacademy

Structural Analysis of Totemism

Lévi-Strauss, through his explanation of totemistic belief and practices, established a premature kind of ecologism, regarding the authentic native life. He, in his famous work la Pensée Sauvage, posits that savages are not pupils or imbeciles, and it is an ethno – centrical stupidity to call them so. The outcome rendered here is that the difference between savage and Western operation of mind is (not on a qualitative level) in fact superficial. He, in la Pensée Sauvage, in general, asserts that savage mind, for being in a life totally surrounded by natural order, developed a harmony with the nature. Classical tradition of anthropology, which is best exemplified by Lucien Levy-Bruhl, takes formal logic as a result of the universal evo-

49

lution. If a savage states “I am a parrot”, then classical tradition tends to call this situation as a logical contradiction (in the name of the denial of the law of identity) namely a prelogical state, through the criterion grasped from its own cultural (Western) conditions. For them, this situation is named prelogic by violating the “A is A” postulate. Because of this violation, savages can be labeled as having an immature mind. According to LéviStrauss, despite the differences amongst theories, it can be argued that this is the common characteristic of classical theories in anthropology (Glucksmann, 1979: 55-56). The term primitive represents this attitude very well... This attitude leads the way to call savages lunatics or pupils and in this context it is possible to treat totemistic belief and practices as an out of time residue of former evolutionary stages. Another renown approach towards totemism is Bronislaw Malinowski’s functionalist theory. For LéviStrauss, despite the differences, this theory shares the same ethno-centrisist view with Levy-Bruhl’s. Malinowski (for being in a life so primitive) equates totemist belief and practices of primitive peoples to natural needs as feeding, sheltering, etc. According to this approach, the main characteristic of primitive conceptual life is the passiveness in front of nature through asserting that the mind of primitive consists of biological needs, namely and allegorically, it depends on stomach. For him, the species that are chosen by primitives as totems are being chosen because of being functional on the biological level, i.e. they must be either food sources, or at least connotations of them (Lévi-Strauss, 1986: 7). Lévi-Strauss’ structural anthropology criticizes these sort of approaches by this differentiation: Western operation of

Halil Saim PARLADIR

But the question still remains. How does Levy-Bruhl’s term participation and Malinowski’s functionalist theory explain why savage peoples have chosen some species for totemic representations? In addition, how to we explain the superficial differences between modern – western and savage minds? Lévi-Strauss leaps over these questions by stating that savages use concrete species, etc. instead of formal concepts while thinking. To prove that there is no qualitative difference, let me say a gap, regarding savage and modern minds, Lévi-Strauss makes this analogy: He gives the relationship between scientific thought (in order to represent modern – western mind) and bricolage (representative for savage mind) as an example of the difference ascribed between savage and modern operation of minds. Scientific thought is in fact a symbolic activity. In this context, to deal with something scientifically means to deal with some abstract formulations. So when a scientist works on a formal – abstract level, a bricoleur strives with concrete junk material, which limits his activity, directly with his own hands, in order to satisfy the

civilacademy

mind bears an abstraction – formal character, whereas savage operation of mind bears no significant difference from West but, for being surrounded by a natural habitat, it is shaped by the reality of that habitat. On this point Lévi-Strauss proposes the term science of the concrete to make the matter more understandable. He arrives this term by the huge detailed botanic and zoological nomenclature-classification that has been established by several savage peoples. This situation displays that savage mind can grasp causal abstractions from empirical reality as reasonably and rationally as modern peoples.

50

current need, without keeping or following a plan or any kind of abstract (theoretical) pattern in mind. That is what a savage does in allegorical stage. A savage grasps intellectual apparatus from his surroundings (from living species and non-living things that are used instead of formal concepts and classifications) in order to think (Lévi-Strauss, 1963b: 89). At the same time this helps to interpret Lévi-Strauss’ ecologist anthropology because with this approach he brings up not only an adaptation with material environment in conversation, rather savage – totemist people’s full (intellectual and material) adaptation to their environment. This use of species and things as concrete concepts, namely the relationship between these species and things, makes totemistic peoples aware of their own geo - strategical situation (by making their relation to other peoples, understandable to them). This use of (especially) species is also current in ideological religious stage. Savage peoples use these concrete components in their cosmology and cosmogonies as conceptual representations. Lévi-Strauss explains the seasonal movements of native peoples of Americas in this context by stating that these peoples move to different locations in order to be sure that their cosmos is still valid (Lévi-Strauss, 2000b: 42-45). In short, the only thing that makes life meaningful to them is their material environment (abstract and/or concrete). Lévi-Strauss, states with an irony to the theory of Malinowski that totems are not bonnes appétit (good to eat) to the savages, they are rather bonnes à penser (good to think) to them (Lévi-Strauss, 1990: 560). Briefly there are no essential differences between modern and savage mind. But the superficial

civilacademy

From this standpoint it is possible to assert that Lévi-Strauss interprets totemism not as a residue of former evolutionary stages, he rather takes totemistic patterns of thought synchronic to the modern patterns. Leach’s one comparative example makes the matter clear for us. Leach, by displaying the indifference between modern and magical/totemistic thoughts (can be ascribed as a savage form), clarifies that these two forms are not successive or diachronic, but rather synchronic. Namely, this example of Leach’s negates the one way – evolutionist’s approach in anthropology. This example of Leach highlights Lévi-Straussian method of implying linguistic synchronic analysis. The use of the term primitive, is no longer applicable in social sciences. Now it is the time to give Leach’s example of the magic: Before LéviStrauss, as cited above, the activity of magic in primitive peoples, was studied by numerous social scientists in an evolutionist manner. For example Frazer, asserted that primitive use of magical practices are seen as an altered or immature kind of causality and he puts the insufficiency of the primitive mind as the reason for this situation. For example, when a primitive cast a spell on somebody in order to cause him physical harm, because of

civilacademy

difference between them resembles the difference between using an abacus to calculate something and not using one. If it is possible for a modern man, in everyday life, to transfer his mental activity to computers, then it is possible too for savages, to use surrounding concrete material while thinking. Furthermore, they do this through a full harmony -material and mental as well- with their environment, despite the alienation of modern man (Lévi-Strauss, 1963b: 89).

51

being ignorant of universal law of causality, he tends to expect the results of his practice upon him to inflict harm, as the cause-andeffect process takes place in natural order. On the other hand, Leach proposes to take this situation not as a failure or ignorance, synonymic to the inferiority, but rather as an innocent misjudgment that can be seen in everyday life of a modern man. If this situation is viewed in relation to the Lévi-Straussian terms of metonymy and metaphory, then it would be clear. When a savage uses his victim’s hair in order to effect him / her, he misjudges when he takes the hair as a metonymy (in behalf of taking it as a metaphory) of his victim. As cited above, savage sorcerer takes hair and his victim in presentia relation. So the sorcerer expects, from a distance, with the hair of the victim to cause an effect on him/her by only depending on the information of “this is the hair of X” statement. So the sorcerer fails to take a metaphorical symbol as a metonymical sign, which would trigger the evil consequences on the victim, following the magical action. Leach stresses that this erroneous act cannot be understood as a quality of savage mind. In our everyday life, we can encounter this sort of erroneous confusions of metaphors and metonyms. Leach’s first example is in the field of modern politics. For example, in an occasion of a political coup in Latin America, everything called a coup concludes in few hours. The overthrown leader retires to a comfortable exile. In this respect, role of the hair in the former example was replaced by presidential palace. An assault on presidential palace and occupation of it, is thought as metonym to the sovereignty. Everything done is in fact symbolic rather than technical. And in our houses, when we step into a dark

Halil Saim PARLADIR

In this context, again it can be asserted that, the fundamental term of Lévi-Straussian anthropology, based on Saussureian, and linguistic as well, paradigm (perpendicularin absentia) – sentagm (horizontal-in presentia) relationships, is unconscious operation of human mind. Like in a musical piece, the horizontal arrangement of notes forms its melody while perpendicular arrangement of them forms its harmony. Even a musical piece is played by the lesser values of its each notes, it is possible for human mind to grasp which melody (if it is known) is playing and the thing that enables one to do this is the underlying structure or paradigm – harmony of the piece played. Therefore, human mind can perceive structures unconsciously (Leach, 1988a: 29-31).

civilacademy

room, we examine the wall by touching in order to reach the light knob (without having any information on electrics or electrical installation) because of the experience we had in years that there would be a knob and if it is switched on then the lights turn on. In this example the knob is metonym to the light, like the hair in sorcery (Leach, 1985: 91-92).

Lévi-Strauss’ theory of totemism also depends on this idea. The process has taken place in totemistic belief and practices are the metonymic and/or metaphoric relationships established with other species. He stresses that the ability to distinguish the special differences, which is common for all animals, is enlarged to cover the social relationships for human beings. From this standpoint, he argues that totemistic practices constitute a pattern which can also be seen in modern life. This thought puts Lévi-Straussian theory aside when compared with other evolutionary – historicist theories because of

being in search for the universal and timeless qualities of human mind. He provides examples of this totemistic pattern in modern English naming practices. English, as other societies, use this totemic (establishing metonymical – metaphorical relationships between species, between human race and other animal races, and between elements of several races) pattern while naming species and/or individual animals. As an example of this, he gives the practice of naming birds, dogs, cows and dogs in English society. This practices for him is far from being arbitrary and bears an unconscious systematic of metonymic and metaphoric relationships. It is amazing that some animals have similar names to humans while some have not. For example birds are more agreeable for human names than dogs because they as species have characteristics fully different from humans; they have feathers, wings, they lay eggs, etc. Because of this clear differences in shape, birds can be taken metaphorical as humans. So bird society is thought to be a metaphorical counterpart to human society. In contrast to this, humans don’t identify strongly with dogs or farm animals, such that they would give them human names. To give a dog or a cow a human name is thought improper by humans. Because of being in a relationship of domination with humans, dogs, cows, etc. They are hardly metonymical to humans. So to speak they are metonymical humans (Lévi-Strauss, 1963a: 211212). This approach of Lévi-Strauss which unites the fields of linguistics, fashion and naming practices can be shown (in figure 4). The matter stressed here is the tendency of the operation of human mind to find suitable apparatus from surrounding nature,

52

civilacademy

The concern of Lévi-Strauss on orderlinesses (beyond history) can be regarded in this context. As cited above, the most essential thing in his theory is the possibility of relatively mathematical, objective, scientific knowledge on the level of unconscious. This kind of knowledge can be possible only as a result of a fundamental structure which is non-historical, universal and unconscious –Which is attributed by Lévi-Strauss to the term human mind on the occasion of the debate on the relationship between language and culture- (Sperber, 1992:31).

The Three Mistresses

civilacademy

which constitutes the basis of totemism, in order to convey meanings. And for LéviStrauss, this forms a structure which is universal and beyond history. Lastly the difference between Lévi-Strauss’ and classical theories of totemism can be represented by the example provided by Lévi-Strauss. The selection of eagle as a totem by savages according to the classical theories, depends on the natural – biological factors that this species bears or shares with humans in its own habitat. But according to Lévi-Strauss this relationship is not that simple. For him, “the question could be reframed: ‘why should a society consider that each of its constituent groups stands in a special relationship to a different species of animals?’ Now it is the whole set –and not just one- of the dyadic (i.e. twofold) relationships between social groups and animal species that is taken into account. This opens up a choice of perspectives: the overall picture can be redrawn as a single dyadic relationship between the two sets: of social groups and animal species. Animals can now be considered as emblems of proper names used to individuate human groups. The social set is mapped on to the animal set to this end. This is the beginning of an explanation but it is not yet sufficient. If these were all, why not use arbitrary names? Why use animals? Why so much content when pure form would do just as well? Lévi-Strauss points out that, the human-animal relationship can be understood in a third, even more systemic way: neither as a set of dyadic relationships between individual items, nor as a dyadic relationships between individual items, but as a second-degree dyadic relationship between two sets of firstdegree relationships...” (Lévi-Strauss, 2000b: 211-212).

53

Consequently he states that he had three mistresses which symbolize his scientific concerns in his entire life: Geology, Marxism and Psychoanalysis. The point common in all these three mistresses is the stress on the determinative levels underneath the flowing reality which is dominated by these infrastructures. Marxism, although its concern with history is central, at least ushers a structural analysis of human society. Psychoanalysis alike, focuses on individual’s unconscious (including tongue twisters, fantasies, dreams and etc.) rather than conscious life, in order to isolate a structural explanation or structure of human psyche (such as Oedipus complex, sexuality, violence and etc.) which is valid for all times. Lastly geology in Lévi-Strauss’ own words, alludes these thoughts: When two different kinds of plants observed by a geologist on two sides of a gap, it would be possible for him to predict which geological substratums exist and dominate below them, through the knowledge of the plants’ habits - only through the su-

Halil Saim PARLADIR

perficial aspects shown in the plants. This demonstrates the meeting of temporal and geographical differentiations of million years on a point: Time and space come together and loose importance (Lévi-Strauss, 1963a: 71). If the quotation from Wagner’s Parsifal (via Lévi-Strauss) in the beginning is remembered, now the relation between this two instances can be better understood: This quotation reveals the context regarding time (history) and space (geography) in Lévi-Strauss’ thought. For him, the differences over time and space can be bound together and ignored in the context of structural analysis and through this process, the relatively objective knowledge could be grasped.

Conclusion

civilacademy

Lastly, it can be asserted for Lévi-Strauss’ approach that it is possible to investigate or explain the deep structure of human mind without a historical way of inquiry. If there could be a coherent synchronically analyzed actual human group, then it could be possible to get more reliable knowledge than a historical analysis. For Lévi-Strauss, the reason of absence of totemic practices in huge civilized parts of Asia and Europe, lies in the fact that these peoples chose to present/explain themselves through history. Lévi-Strauss’ interest on totemic peoples depends on this point: it is these groups’ conscious, not yet violated by historical consciousness, which abolishes former totemistic content in favor of an evolutionist pattern. This is because history molds, unites events and narratives into an evolution in a former – successor relationship (Lévi-Strauss, 2000a: 58). For him, myth represents unconscious content for these types of societies and only mythical peoples can be investigated through structural analysis, peoples

who have a history which is indeed not a history.

The structural anthropology of Claude Lévi-Strauss generally stresses the qualities of human mind beyond history. In this regard, as a profound follower of Durkheimian school, he draws a distance between himself and this trend. By establishing the term human mind, Lévi-Strauss puts a complete psychology into his anthropological analysis (2000b: 274-276). Then, it is possible to state that he neglects history. So to speak, despite his effort for isolating structural patterns from complex empirical data from particular indian tribes, his ultimate aim is to establish an objective-scientific (but never through a biological or naturalistic determinism) explanation model, or an ideology that would lead a comprehension of empirically different social entities. While carrying out this aim, he never confuses his major distinction between content and form. In spite of these establishments, it can be said that Lévi-Strauss’ structural method cannot provide an ordinary social scientist with a standardized, objective methodological apparatus. It is impossible for one to make an analysis following his method. A scientist who intends this kind of an inquiry, is likely to be intimidated by Lévi-Strauss’ style that is full of esotericism, intellectual ambushes, metaphorical subordinate subjects and endless orations (Morris, 2004: 422). Despite these critiques, his sui generis linguistics inspired method, must be appreciated for isolating structural patterns from flowing empirical data. His works

54

civilacademy

could not establish an integrated theory but, at least reduced ultimate empirical ambiguity to a relatively lesser degree. So lastly, we have to hail his intellectual efforts in his approximately a hundred years of life, much spent as a passionate follower of objective knowledge in social sciences.

Lévi-Strauss, Claude. Mit ve Anlam. Translation. fien Süer & Selahattin Erkanl›. Ed. Hilmi Yavuz. ‹stanbul: Alan Yay›nc›l›k, 1986. Lévi-Strauss, Claude. The Naked Man. Translation. John-Doreen Weightman. Chicago: The University of Chicago Press, 1990. Lévi-Strauss, Claude. The View From Afar. Translation. Joachim Neugroschel & Phoebe Hoss. Chicago: The University of Chicago Press, 1992.

Works Cited Coward, Rosalind. Ellis, John. Dil ve Maddecilik. Translation. Esen Tar›m. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, 1985.

Lévi-Strauss, Claude. Hüzünlü Dönenceler. Translation. Ömer Bozkurt. ‹stanbul: Yap› Kredi Yay›nlar›, 2000a.

Glucksmann, Miriam. Structuralist Analysis in Contemporary Social Tought: A Comparison of the Theories of Claude LéviStrauss and Louis Althusser. London: Routledge & Kegan Paul, 1979. Leach, Edmund Ronald. Lévi-Strauss. Translation. Ayla Ortaç. ‹stanbul: Afa Yay›nc›l›k, 1985.

civilacademy

Gardner, Howard. The Quest For Mind. New York: Alfred A. Knopf, 1973.

Lévi-Strauss, Claude. Yaban Düflünce. Translation. Tahsin Yücel. ‹stanbul: Yap› Kredi Yay›nlar›, 2000b. Morris, Brian. Din Üzerine Antropolojik ‹ncelemeler. Bir Girifl Metni. Translation. Tayfun Atay. Ankara: ‹mge Kitabevi, 2004. Saussure, Ferdinand de. Genel Dilbilim Dersleri. Ed. Charles Bally & Albert Sechehaye.Translation. Berke Vardar. Ankara: Birey ve Toplum Yay›nlar›, 1985.

Leach, Edmund Ronald. Culture and Communication: The Logic by Which Symbols are Connected. New York: Cambridge University Press, 1988a.

Sperber, Dan. “Claude Lévi-Strauss”. Structuralism and Since: From Lévi-Strauss to Derrida. Ed. John Sturrock. Guildford: Oxford University Press, 1992: 19-51.

Leach, Edmund Ronald. The Structural Study of Myth and Totemism. London: Tavistock Publications, 1988b. Lévi-Strauss, Claude. Structural Anthropology. Translation. Claire Jacobson & Brooke G. Schoepf. New York: Basic Books Inc., 1963a. Lévi-Strauss, Claude. Totemism. Translation. Rodney Needham. Boston: Beacon Press, 1963b.

55

civilacademy

AMER‹KAN S‹NEMASINDA IRKÇILIK BA⁄LAMINDA B‹R ÖNYARGI ELEfiT‹R‹S‹ ÖRNE⁄‹: “CRASH (ÇARPIfiMA)” A Critique of Prejudice in American Cinema in the Context of Racism: Crash Burcu BALCI* ABSTRACT: The movie Crash, directed by Paul Haggis, is a drama which narrates the contradictions and conflicts between several races (black, white, Chinese, Hispanic...) living in U.S.A. through individual stories and by romanticizing them. The main thing is that the movie deals not only with the conflict between black and white, but with the relationships between the other races. In the movie “prejudice” is one of the bases of racism and is represented through a critical point of view as a negative characteristic that is seen in every character. This article studies the fact of “prejudice as the source of the psychological and social “crashes” between the characters that take place in the movie. It is asserted that prejudice is constructed by the capitalist system as a political power which is used to the advantage of the dominant classes in an artificial way. Key Words: Racism, gender, prejudice, American cinema, representation.

ÖZET: Paul Haggis’in yönetmenli¤ini yapt›¤› Crash (Çarp›flma, 2004) filmi, Amerika’da yaflayan çeflitli ›rklar›n (siyah, beyaz, Çinli, Latin kökenli…) aras›ndaki çeliflkileri ve çat›flmalar›, bireysel hikâyeler arac›l›¤›yla romantiklefltirerek anlatan bir dramad›r. Filmin önemi, anlat› yap›s›n›n merkezine yaln›zca siyah / beyaz çat›flmas›n› koymamas›, Amerika’da yaflayan di¤er ›rklar ve ›rklar aras› iliflki örüntülerini de yerlefltirmesidir. Filmde, ›rkç›l›¤›n temellerinden birini oluflturan “önyarg›” olgusu, siyah ya da beyaz, kad›n ya da erkek herkesin sahip oldu¤u olumsuz bir özellik olarak elefltirel bir flekilde sunulmaktad›r. Bu çal›flmada, filmde yer alan temsillerin aras›ndaki s›n›fsal, psikolojik, toplumsal… “çarp›flma”lar›n kayna¤›n› oluflturan “önyarg›” olgusu incelenmektedir. Önyarg›n›n eflitsizlik üzerine kurulan kapitalist sistem taraf›ndan egemen s›n›flar›n kendi ç›karlar› do¤rultusunda kullan›lan politik bir güç olarak yapay bir flekilde kurguland›¤› irdelenmektedir. Anahtar kelimeler: Irkç›l›k, toplumsal cinsiyet, önyarg›, Amerikan sinemas›, temsil.

*

Arafl. Gör. Dr., Radyo-Televizyon ve Sinema Bölümü ‹letiflim Bilimleri Anabilim Dal›, ‹letiflim Fakültesi, Ege Üniversitesi, ‹zmir, Türkiye. [email protected]

57

Burcu BALCI

yormufl gibi gözüken filmin, daha ayr›nt›l› de¤erlendirildi¤inde, asl›nda ana ak›m sineman›n bir parças› oldu¤u sonucuna var›lmaktad›r.

Girifl

Crash filminde siyah / beyaz çat›flmas›n›n ötesinde, farkl› ›rklardan ve farkl› etnik kökenlerden temsillerin birbirleriyle olan çat›flmalar›, birbirlerini afla¤› görmeleri, elefltirmeleri… ele al›nmaktad›r. Asl›nda tüm bu ›rksal önyarg›lar, toplum kültürü içinde var olan do¤al bir olguymufl gibi sunulmalar›na ra¤men, do¤al bir sürecin d›fl›nda üretilmekte ve yapay olarak ›rklar aras›, halklar aras› antipati yarat›lmas›n›n sonucunda ortaya ç›kmaktad›r. Yapay olarak kurgulanan ›rkç› ideolojiyi besleyen önyarg›lar, sistem taraf›ndan egemen s›n›flar›n kendi ç›karlar› do¤rultusunda kullan›lan politik bir güç olarak betimlenebilmekte ve Amerikan ana ak›m sinemas›n›n ürünleri de var olan mevcut yap›y› korumak için dolayl› yollardan destek vermektedir. Kimi zaman ana ak›m sineman›n d›fl›nda Crash filmi gibi alternatif bak›fl aç›s›na sahip filmlere de rastlanmaktad›r. ‹lk bak›flta önyarg›, ayr›mc›l›k ve ›rkç›l›k gibi önemli olgular› elefltirel bir biçimde ele al›-

Önyarg›, Ayr›mc›l›k ve Irkç›l›k Olgular› Filmdeki temsillerin kifliler aras› iliflkilerindeki çat›flmalar›n kaynaklar› olarak gösterilen önyarg›, ayr›mc›l›k ve ›rkç›l›k olgular› filmin olaylar zinciri içinde hem elefltirilmekte, hem de elefltiri yap›l›rken bu olgular sistem içinde yeniden üretilmektedir. Bu ba¤lamda “önyarg›” olgusunun içeri¤i ve inflas› önem tafl›maktad›r.

civilacademy

Bu çal›flmada ele al›nan Paul Haggis’in yönetmenli¤ini yapt›¤› Crash (Çarp›flma, 2004) filmi, Amerika’da yaflayan çeflitli ›rklar›n (siyah, beyaz, Çinli, Latin kökenli…) kendi içlerindeki ve ayn› zamanda cinsiyetler aras›ndaki çat›flmalar›, bireysel hikâyeler arac›l›¤›yla romantiklefltirerek anlatan bir dramad›r. Amerikan sinemas›n› oluflturan ana ak›m›n içerisinde genel olarak ›rk ve cinsiyet ayr›mc›l›¤›n› dolayl› ya da dolays›z yollardan destekleyen temsillerin yer ald›¤› filmler bulunmaktad›r. Bu filmin anlat› yap›s› içinde de, bu duruma tezat olarak, ›rkç›l›¤›n temellerinden birini oluflturan “önyarg›” olgusu, siyah ya da beyaz, kad›n ya da erkek herkesin sahip oldu¤u olumsuz bir özellik olarak sunulmaktad›r. Ancak çal›flmada görüldü¤ü üzere, bu filmin örtük ayr›mc›l›¤› (pozitif ayr›mc›l›¤›) yeniden üreten bir yap›s› bulunmaktad›r.

Önyarg›n›n temelinde “kategorilefltirme” e¤ilimi yer almaktad›r. Bu kategorilefltirme e¤iliminin temelinde ise, ait olunmayan bir grup veya bir grubun üyelerinin “olumlu” niteliklerinden çok, “olumsuz” nitelikleri ile ilgili negatif davran›fl ve tutumlar›n›n ön plana ç›kart›larak “olumsuzland›¤›” görülmektedir. Önyarg›, bir gruba karfl› önceden bireyin sosyalleflmesi s›ras›nda bireysel olarak ö¤renilmifl olumlu ya da olumsuz özellikler tafl›yan peflin yarg› olarak tan›mlanabilmektedir. S›n›fland›r›lan grup ya da gruplar›n farkl›l›klar› abart›larak “karfl›tl›k” olarak düalist bir yap› ile aç›klanmaktad›r. Olumsuz tutumlara yol açan psikolojik parametrenin nedenleri; olumsuz niteliklerle s›n›fland›r›lan gruba ya da grup üyelerine karfl› sevmeme, afla¤› görme (özellikle de hiyerarflik olarak kendisinden afla¤› bir s›n›fta görme e¤ilimi), nefret etme, hor görme… duygular› bulunmaktad›r. Bir grup hakk›ndaki olumsuz olabilecek bu genellemeler, de¤iflime karfl› direnç gösteren yap›lar›yla da muhafazakâr bir tutum sergilemektedir. Özellikle de filmin temel argüman›n› oluflturan bireysel önyarg›n›n, eylem haline dönüflmemifl bir tutum oldu¤u ve söz konusu

58

civilacademy

n›flsal düzeyde ise, ayr›mc› davran›fla e¤ilimli olanlar, ›rk, etnik köken, toplumsal cinsiyet, din, cinsel yönelim, yafl ya da sosyal s›n›f üyeli¤i gibi bahanelerden yararlanmaktad›rlar. Önyarg›lardan sonraki aflama, tutumdur. Tutum, bir eylem oldu¤u zaman, ›rk ayr›m›na dönüflmektedir.

tutumun, davran›fllarla gösterilerek eyleme döküldü¤ünde ›rkç›l›¤a dönüfltü¤ü ve ayr›mc›l›¤›n bu noktada bafllad›¤› görülmektedir. Dolay›s›yla önyarg›, ›rkç›l›k ve ayr›mc›l›k olgular›n›n temelinde bulunan “Öteki” kavram›, güçlü bir olumsuzlama, onaylamama ve d›fllama anlamlar›n› içeri¤inde tafl›maktad›r.

Irkç›l›k ideolojisi, özünde sistem taraf›ndan yarat›lan “öteki psikolojisi” uygulamas›na dayanmaktad›r. Psikolojik olarak yarat›lan farkl› olan, tan›d›k olmayan “öteki”lere karfl› yarat›lan güvensizlik ve tekinsizlik duygusu, kiflide psikolojik düzeyde infla edilen korku zemininde d›fllama tutumlar›na neden olmaktad›r. Psikolojik temelde yarat›lan kendine benzemeyenden korkma duygusu, kültürel ve kurumsal ›rkç›l›kla desteklenmekte ve güçlendirilmektedir.

civilacademy

Rosado (1997), ›rkç›l›¤›, bir ideolojiden daha öte, önyarg›dan do¤an bir inanç sistemi ya da “Öteki”lere karfl› olumsuz tutumlar olarak görmektedir. Önyarg›n›n temelinde bilgisizlik ve korku gibi iki önemli genel sorunun oldu¤unu vurgulamaktad›r. Herkesin di¤erlerine karfl›, asl›nda onlar›n yaflam tarz›, sosyal durumlar› ile ilgili bilgisizli¤e dayanan önyarg›yla yaklaflma e¤ilimi bulundu¤unu belirtmektedir. Önyarg›l› insanlar, durumlar›n›n ayr›cal›¤›n› ve önceli¤ini korumak istemekte ve ötekilere karfl› önyarg›l› davran›fllar›yla duygusal, kültürel, sosyal ve ekonomik ç›karlar›n› elde etmek amac›n› tafl›maktad›rlar. Önyarg› asl›nda ötekiler üzerindeki sosyal avantaj ve konumlar›n› korumak için ak›lsal bir çerçeve haline gelmektedir. Rosado, önyarg›n›n biliflsel, duygusal ve davran›flsal olmak üzere üç düzeyde iflledi¤ini belirtmektedir. ‹lk düzey olan biliflsel düzeyde, insanlar›n ötekiler hakk›ndaki inançlar›, ötekilere dair stereo tipleri bulunmakta ve bu stereo tipler, olumlu ya da olumsuz olarak insanlar›n bir grup ya da kategori halinde abart›lm›fl ve hatal› genellemelerinin düzenlenmesi olarak tan›mlanmaktad›r. Stereo tipler , ötekiler hakk›ndaki toplumsal senaryolard›r ve sosyal olarak infla edilmifl dünyada ötekilerin oynamalar› gerekti¤i düflünülen rolleridir. ‹kinci düzey olan duygusal düzeyde ise, ötekilere karfl› hissedilen duygular›n yans›malar› olarak, kimi zaman korku, dehflet, uyar›, savafl ya da kaç›fl gibi olumsuz duygular; kimi zaman da zevk, dayan›flma gibi olumlu duygular hissedilebilmektedir. Üçüncü ve son düzey olan davra-

Bireysel önyarg›n›n d›fl›nda, önyarg›n›n ayr›mc›l›¤a dönüfltü¤ü durumlarda e¤er ayr›mc›l›k, toplumun kurumlar›na yerleflirse, farkl› bir ›rkç›l›k biçimi ortaya ç›kmaktad›r: “kurumsal ›rkç›l›k”. Bu noktada ayr›mc›l›k, kurumsallaflt›¤› zaman saklanm›fl olmaktad›r. Toplumda egemen olan kültürel inançlar, kurumlar, ifllevlerinde demokratikmifl gibi davranarak, kurumsallaflm›fl ayr›mc›l›¤› gizlemektedir.

Crash Filminde Yer Alan Önyarg›, Ayr›mc›l›k ve Irkç›l›k Olgular› Crash filminin aç›l›fl sekans›nda polis Graham Waters’›n sözleri dikkat çekmektedir: “Bir dokunma duygusu… Gerçek bir flehirde yürürken insanlar sana çarpar durur. Los Angeles’da kimse sana dokunmaz. Hep bir metal ya da cam ard›nday›z. O dokunufllar› öyle özlüyoruz ki bir fleyler hissetmek için birbirimize çarp›yoruz.” Siyah polis temsili olan Graham’›n bu

59

Burcu BALCI

cümleleri, modern kent insan›n›n kendine, baflkalar›na ya da insanlar›n birbirlerine olan yabanc›laflmas›n› ve özellikle de fiziksel uzaklaflmay› (dokunmaya dair özlemi) anlatmaktad›r. Graham’a göre, belki de tüm bu çarp›flmalar (trafik kazalar›, kavgalar, tart›flmalar…) bu uzakl›k duygusundan kaynaklanmaktad›r.

ham’›n siyahlar› öldürdü¤ü öne sürülen bir beyaz dedektifi kendi statüsünün yükseltilmesi u¤runa feda etmesi) meflrulaflt›r›lmakta ve do¤allaflt›r›lmaktad›r. Filmde beyazlara, siyahlara, öteki ›rklara ve etnik kökenlilere dair stereotipler kullan›lmaktad›r. Stereotip, önyarg› ve ayr›mc›l›k olgular› birbirleriyle deterministik bir iliflki örüntüsüne sahiptir. Stereotipler önyarg›n›n oluflmas›na, önyarg›lar da ayr›mc›l›¤›n ortaya ç›kmas›na neden olmaktad›rlar. Dolay›s›yla stereotipler ya da kal›pyarg›lar, içlerindeki bar›nd›klar› s›n›fland›rmalarla, önyarg›y›, ayr›mc›l›¤› ve ›rkç›l›¤› beslemektedir. K›saca, bir grubun s›n›fland›r›lmas›, o grubun stereo tiplefltirilmesine neden olmakta, bu da o grupla ilgili önyarg› oluflumuna ve sonuç olarak o gruba karfl› ayr›mc›l›k yap›lmas›na sebep olmaktad›r.

Crash filminde tüm karakterlerin birbirlerine karfl› önyarg›l› oldu¤u görülmektedir. Önyarg› olgusunun ortadan kalkt›¤› alan, filmdeki karakterlerin kiflisel ç›karlar›n›n ön plana ç›kt›¤› sahnelerdir. Filmde “para” karfl›l›¤›nda önyarg›lar›n› bir kenara b›rakan pragmatist karakterler, ›rkç› ve cinsiyetçi tutumlar›n› kendi içlerinde biriktirdikleri ve bast›rd›klar› öfkelerini ortaya ç›karmak için bir araç olarak kullanmaktad›rlar. Dolay›s›yla filmin bak›fl aç›s›nda siyah ve beyazlar›n görüfllerinin s›n›fland›r›lmas›ndan öte, neden-sonuç iliflkisi merkezli bireysel psikolojik bir temel bulunmaktad›r. Örne¤in filmde sald›rgan ›rkç› tutumlar›yla öne ç›kan beyaz polis temsili John Ryan, evinde yafll› ve prostat hastas› olan babas›na özenle ve sab›rla bakarken; öfkesini bast›rm›fl siyah polis temsili Graham psikolojik yönden hasta olan annesine bakmaktad›r. Böylelikle iki karakterin özel yaflamlar›ndaki s›k›nt›lar› verilerek, toplum içindeki kiflisel d›flavurumlar› tolere edilmektedir. Bir anlamda karakterlerin zay›fl›klar› (John’un ›rkç› tutumlar›, Gra-

civilacademy

Filmin girifl sekans› bu sözlerle aç›l›rken, kapan›fl sekans› da bir araban›n di¤er bir arabaya arkadan çarpt›¤› bir trafik kazas› ile biter. Sanki olup biten her fley ayn›d›r: ‹lk önce kaza yap›l›r, sonra insanlar arabalar›ndan iner ve kavga ederler. Dolay›s›yla filmin evreninin “ac›” ile dolu oldu¤u görülmektedir: ‹nsanlar›n birbirlerine olan hem ruhsal hem fiziksel uzakl›klar›, ac›dan do¤an öfke, önyarg›, ›rkç›l›k, ayr›mc›l›k, birbirini suçlamalar…

Filmde “Amerikan rüyas›n›” klifle bir flekilde, beyaz, zengin ve genç bir aile temsil etmektedir. Los Angeles Bölge Savc›s› beyaz erkek temsil Rick Cabot, kariyer sahibi, kendine son derece güvenli ancak eflini siyah kad›n temsili olan dan›flman› Karen ile aldatan bir temsildir. Rick’in efli beyaz kad›n temsili Jean Cabot ise, ›rkç› tutumlara sahiptir. Hatta Jean’in önyarg›l› düflünceleri, ›rkç› tutum temelinde paranoyak bir flekilde d›flar›ya yans›maktad›r. Örne¤in filmin bir sahnesinde Jean efliyle birlikte arabas›na yürürken, sokakta yürüyen iki siyah gençten tedirgin olur ve eflinin koluna korkarak girer. Nitekim Jean’in korktu¤u bafl›na gelir: Siyah gençler kendilerine silah do¤rultur ve ard›ndan arabalar›n› gasp ederler. Jean’in önyarg›l› düflüncelerine filmdeki tek örnek bu olay de¤ildir. Ayr›ca filmde arabas›n›n gasp edilmesinin ard›ndan, Jean evinin kap›s›n›n anahtar›n› güvenlik nedeniyle de¤ifltirtirken, Daniel’i (çilingirciyi) ‘çete üyesi’ olmakla suçlar ve ona güvenmez. Jean Daniel’in ‘çete üyesi’ olmas› için

60

civilacademy

d›¤› görülmektedir.

yeterli veriyi sa¤layan görsel göstergelere sahip oldu¤unu savunmaktad›r: Kaz›nm›fl bir kafa, düflük pantolon ve hapishane dövmeleri. Jean Daniel’in evinin anahtarlar›n› de¤ifltirdikten sonra, yeni anahtarlar›n› hemen bir baflka çete üyesine verece¤inden emindir. Bu ba¤lamda filmde önyarg›l› bir karakterin, yaln›zca kiflinin d›fl görünüflüne ba¤l› olarak yüzeysel bir flekilde karar verdi¤i görülmektedir. Jean güvenmedi¤ini yüksek sesle de ifade ederek, Daniel’e duyurmaktan da çekinmez. Hatta ertesi gün tekrar evinin kilidini güvenebilece¤i birilerine de¤ifltirmek ister.

civilacademy

Ancak film boyunca Jean’in ›rkç› davran›fl fleklinde d›fla yans›yan öfkesinin nedenini filmin sonunda kendi kendine çözdü¤ü görülür. Jean, nedenini bilmeksizin her sabah öfkeli bir flekilde uyand›¤›n› en yak›n arkadafl›na telefonda söyler ama karfl›daki onu dinlememeyi ve hemen telefonu kapatmay› tercih eder. Jean kendi kendine yapt›¤› bu itiraftan sonra, kazayla merdivenlerden afla¤› düfler. Filmdeki ilginç nokta ise, Jean’in zor durumda iken telefonla tek ulaflabildi¤i kiflinin sürekli afla¤›lad›¤›, elefltirdi¤i yabanc› kökenli hizmetçisi Maria olmas›d›r. Jean’in en yak›n arkadafl› masaj yapt›rd›¤› için gelemez; kocas›na ise ulafl›lamamaktad›r. Dolay›s›yla Jean kendi kendini sorgulama aray›fl› içine girmektedir. Çünkü her sabah uyand›¤›nda kendini öfkeli hissetmekte ve neden böyle oldu¤unu bilememektedir. Filmin sonunda Jean’in kendine olan öfkesinin çözülmesiyle birlikte, ›rkç› önyarg›lar› da çözülmüfl olmaktad›r. Jean Maria kendisine yard›m etti¤i bir s›rada ona sar›l›r ve flunlar› söyler: “Garip bir fley söyleyeyim mi? Benim tek dostum sensin.” O ana kadar hep potansiyel düflman olarak gördü¤ü Maria’n›n dost oldu¤unu anlar. Böylelikle filmin bafl›nda muhafazakâr ›rkç› bir tutuma sahip güvensiz beyaz kad›n temsilin, filmin sonunda ›rkç›l›k ile ilgili fikirlerinde dönüflüme u¤ra-

Filmdeki “mutlu” gözüken ancak asl›nda mutsuz ve samimiyetten uzak Cabot ailesi, mutlu Amerikan aile mitine elefltirel bir yaklafl›m› içermektedir. Ana ak›m Amerikan sinemas›nda genel olarak kullan›lan mutlu beyaz çift, bu filmde tersine çevrilmifl ve mutsuz beyaz çifte dönüfltürülmüfltür. Hatta bu ailenin aksine, filmde yabanc› kökenli Daniel ve ailesi, ironik bir biçimde fakir ama mutlu bir aile olarak temsil edilmektedir. Daniel küçük k›z› Lara ve efliyle birlikte, masum, samimi, dürüst ve mutlu bir yaflam›n örne¤idirler. Filmdeki en saf, temiz ve sevgi dolu aile temsilidir. Jean’in onu fleytan gibi görmesine karfl›l›k Daniel, asl›nda k›z› Lara ile kurdu¤u sa¤l›kl› iliflki nedeniyle filmdeki en iyi baba temsili olarak göze çarpmaktad›r. Ancak filme genel olarak bak›ld›¤›nda, aile temsillerinin parçalanm›fl, aile içi ba¤lar›n çözülmüfl oldu¤u sa¤l›ks›z bir yap›y› içerdi¤i görülmektedir. Aile içinde herkes birbirini suçlamakta ve ço¤unluk ailelerin sorunlu oldu¤u görülmektedir. Örne¤in Graham, ölen kardefli yüzünden annesi taraf›ndan suçlan›r: “Kardeflini bul dedim sana, iflim var dedin”. Filmin bir di¤er ilginç noktas›, siyah toplumun kendi içinde gelifltirdi¤i kurallard›r; siyahlar›n beyazlar› soymas›n›n, arabalar›n› gasp etmesinin kabul edilebilir olmas› ama siyahlar›n siyahlar› soymas›n›n kabul edilemez say›l›fl›d›r. Siyahlar için siyahlardan çalmak suç, beyazlardan çalmak suç de¤ildir. Siyah toplumun gençlerini temsil eden iki siyah (biri Graham’›n çeflitli suçlar› olan küçük kardefli Peter, di¤eri Anthony) filmin bafl›nda kafeden ç›karken, kendilerine kahve ikram edilmedi¤ini, çok beklediklerini, garson k›z›n siyah oldu¤u halde kendi toplumundan olanlara öncelik tan›mayarak daha çok bahflifl b›rakan beyazlara hizmet ettiklerini tart›fl›rlar. Siyahlara karfl› önyarg›y›

61

Burcu BALCI

elefltirirlerken, silahlar›n› ç›kararak Cabot çiftinin arabas›n› gasp ederler. Gasp etmeden önceki konuflmalar› ise oldukça ilginçtir:

Choi’ye çarpan Peter ve Anthony, Çinli temsili araban›n alt›ndan ç›kar›p bir köfleye atarlar. Siyahlara karfl› önyarg›ya elefltirel bakarken, Çinliye karfl› önyarg›l› olduklar›n›n ve onun hayat›n› önemsemediklerinin fark›nda de¤illerdir. Filmde karakterlerin kendi içinde yaflad›¤› çeliflki dikkat çekicidir. Çünkü filmin sonunda Choi’nin minibüsünün arkas›nda kaçak göçmenleri ülkeye gizlice getirdi¤i ve insan ticareti yapt›¤› ortaya ç›kar. Para kazanma merkezli pragmatist Anthony’nin kendisinden beklenilen davran›fl stilinin d›fl›na ç›karak filmin sonunda, ellerindeki Tayvan ve Kamboçyal› kaçak göçmenlere karfl› önerilen yüklü miktardaki paraya ra¤men, onlar› satmad›¤›, serbest b›rakt›¤› ve hatta üstüne kar›nlar›n› doyurmalar› için para verdi¤i görülür.

“-Bu flehirde bundan daha ayd›nl›k, daha sakin, daha güvenli bir yer bulamazs›n. Ama yine de o beyaz kad›n (Jean’i kastederler) üniversite ö¤rencisi gibi giyinmifl olsa da iki zenci görür görmez nas›l tedirgin oldu baksana. Bize bir baksana o¤lum! H›rs›z gibi mi giyindik? Hay›r. Tehlikeli görünüyor muyuz? Hay›r. Asl›nda burada korkmas› gereken biri varsa o da biziz. Tetik manya¤› Los Angeles polisi taraf›ndan kollanan afl›r› kafein alm›fl bir y›¤›n beyaz aras›nda iki siyah kelle. fiimdi söyle. Niye korkmuyoruz?

— Evet, hakl› olabilirsin” der ve silahlar›n› ç›kartarak çifti cipten silah zoruyla indirirler. “Silah”›n bu noktada tüm s›n›flar› aflan güç ve kontrol nesnesi oldu¤u görülmektedir. Böylelikle filmin ironisini bu sahnede yinelemifl olurlar: Siyahlar kendilerine karfl› önyarg›l› olunmas›n› elefltirirler ancak bu önyarg›y› yapt›klar› hareketlerle hakl› ç›kar›rlar. Siyahlar›n hareketlerindeki çeliflki, beyaz temsillerde de mevcuttur. Politikac› olan Rick karakterinin pragmatist yap›s›, cipinin siyahlar taraf›ndan çal›nmas› olay›nda söylediklerinde bile görülmektedir:

civilacademy

— Çünkü silah›m›z var.

“Lanet olsun. Adamlar siyah olmak zorunda m›yd›? Yani neden, olay› nereye çekersem çekeyim ya siyahlar›n oylar›n› ya da düzen isteyenlerin oylar›n› kaybedece¤im… Örtbas etmezsek etkisini azaltmal›y›z. Bir zencinin yakas›na madalya takarken çekilmifl bir resmimi bast›r›n…” Filmde sadece siyah ve beyaz ›rk›n aralar›ndaki anlaflmazl›klar de¤il, öteki olarak konumland›r›lan siyah ve di¤er ›rklar aras›ndaki sorunlar da ele al›nmaktad›r. Örne¤in siyahlar Çinlilere karfl› önyarg›l› davranmaktad›r. Çald›klar› ciple bir Çinli temsil olan

62

Ötekiler aras›ndaki farkl› ›rklardan çat›flmalara bir di¤er örnek de, Daniel ile ‹ranl› Farhad aras›nda yaflananlard›r. Dükkân›n›n kilidini Daniel’e de¤ifltirten Farhad, onun sorunun kilitte de¤il kap›da oldu¤una yönelik saptamas›n› ve uyar›lar›n› dinlemez. Aralar›nda ç›kan anlaflmazl›k sonucu Daniel sinirlenir ve paray› bile almayarak dükkân› terk eder. Ancak ayn› gece dükkân› soyulunca Farhad, önlemini almad›¤› için sigortadan paras›n› alamaz ve iflas eder. Dükkâna gelen Çinli temsili olan bir polis ile de anlaflamamas› filmin içinde tekrar edilen öteki’ler aras›ndaki çat›flmalar›n di¤er bir örne¤ini oluflturur. Farhad dükkân›n›n arkas›ndaki çöpe att›¤› faturay› geri ç›kar›r ve iflas›ndan Daniel’i sorumlu tutar. Silah›n› al›p, onun evine gider ve iflten dönüflünü bekler. Farhad, Daniel’i vurur. Ancak vururken, Daniel’in küçük k›z› Lara babas›n› korumak için onun kuca¤›na atlar. ‹lk önce k›z›n öldü¤ü san›l›r ancak sonradan Farhad’›n farkl› bir yere atefl etti¤i anlafl›l›r. Farhad hem yapt›¤›ndan piflmanl›k duyar hem de niye böyle oldu¤unu anlamayarak kal›r. Birbirlerine neden düflman olduklar›n› bilmeyen farkl› ›rklardan ve

civilacademy

etnik kökenlerden gelen temsiller, mevcut sistemin varl›¤›n› sürdürebilmesi için varolmas› gerekli kurbanlar olduklar›n›n fark›nda olmaks›z›n kalakal›rlar.

civilacademy

Yine filmin ironik yap›s›na uygun olarak, Farhad Daniel’a ›rkç›l›k yaparken, kendisi de önyarg›l› davran›fllarla karfl›laflmaktad›r. Örne¤in silah dükkan›n›n sahibi olan beyaz erkek temsil, dükkan›na silah sat›n almaya gelen Arap kökenli Farhad ile k›z› Dorri aras›ndaki uzayan konuflmalardan s›k›l›r ve “Hey Usame..! Cihad plan›n› baflka zaman yap” der. Kendisine hakaret edildi¤ini anlayan Farhad, dükkân sahibine iyi olmayan ‹ngilizcesi ile cevap verir. Ancak dükkân sahibinin bir de ‹ngilizcesini elefltirmesi üzerine kavga ederler. Dükkân sahibi Farhad’› d›flar› att›r›r: “Ülkeme gelmifl bana hava at›yor. Uçaklar› kaç›r›p gökdelenlere çarpan ben de¤ilim. fiimdi defol dükkân›mdan!” der. Böylelikle dükkân sahibinin Amerikan vatandafl› oldu¤u halde Ortado¤ulu görünümüne sahip oldu¤u için yaln›zca d›fl görünüfle bakarak ›rkç› tutumlar›n› sergiledi¤i görülmektedir.

uymamaktad›r. John’un birlikte çal›flt›¤› ekip arkadafl› beyaz polis temsili Tom Hansen, genç ve acemi bir polistir ve ›rkç›l›k karfl›t› bir temsil olarak film boyunca olumlanmaktad›r.

Babas›n›n d›flar› ç›kart›lmas›ndan sonra Dorri, düzgün ‹ngilizcesi ile dükkân sahibine “Bana ya silah›m› verirsin ya param›. Param› verirsen daha iyi olur” der. Ancak dükkân sahibinin az önce ülkesine yap›lan sald›r›lardan sorumlu tuttu¤u kiflilere vermeyi tercih etti¤i fley para de¤il, silaht›r. Bu da para devreye girdi¤i anda, tüm önyarg›lar›n ortadan kalkt›¤›n› gösteren bir çeliflkidir.

John, siyah cipi içinde sadece siyah bir erkek oldu¤u için takip eder ve durdurur. Siyah cipi kullanan zengin, elit, Budist, televizyonda dizi yönetmeni olan siyah bir erkek temsil olan Cameron Thayer ve melez efli Christine Thayer, John’un sözlü ve fiziksel tacizine u¤rarlar. Bu noktada John’un Cameron’a yapt›¤› sözlü taciz ve Christine’e yapt›¤› cinsel taciz, siyahlar›n kendisinden sosyo-kültürel ve ekonomik alanlardaki üstünlüklerine duydu¤u bir tepkidir. Oysa Cameron ve Christine kendilerine bir fley yap›lamayaca¤›ndan oldukça emin bir flekilde hareket ederler. John Cameron ve Christine’in arabada cinsel anlamda birlikte olduklar›n› gördü¤ü için, onlar› rahats›z etmek ister. John’un hazmedemedi¤i gerçek, melez bir kad›n›n siyah bir erkek ile olan birlikteli¤idir. Ancak John ciplerini ilk durdurdu¤unda Cameron ve Christine pek ciddiye almazlar, aralar›nda flakalafl›rlar, önemsemezler. Hatta Christine John’un kendisine “bayan” fleklinde hitap etmesinden hofllanmaz ve karfl› ç›kar: “Bayan m›? Ne biçim konufluyorsun? Karfl›nda kim var san›yorsun?” Ancak John yetkisini kullanarak, ikisini de tutuklayabilece¤ini söyler ve üstlerini ararken Christine’e cinsel tacizde bulunur. Bu durumda Cameron hakl› olduklar› halde alttan almak zorunda kalarak John’dan özür diler. Christine ise daha isyankar bir yap› göstererek, John’a karfl› ç›kar ve pasif davranan efline çok k›zar. Kendisine tacizde bulunan John’a karfl› ç›kmad›¤› ve buna izin verdi¤i için çok sinirlenir. Çünkü Cameron kar›s›n›n yan›nda afla¤›lan›r. Evlerine döndüklerinde Christine polisi aramak ister ancak Cameron istemedi¤i için arayamaz. Çünkü

Filmdeki ›rkç› tutumlar› ile ön planda olan polis John Ryan’›n, Jean Cabot gibi filmin bafl›ndan sonuna do¤ru bir karakter dönüflümü geçirdi¤i görülmektedir. John’un sert bir ›rkç› tutumdan hümanist bir karaktere olan evrimi dikkat çekicidir. John, polis telsizinden siyah bir cipin çal›nd›¤› (Cabot’lar›n cipi) anonsunu duydu¤u anda, önünden geçen siyah cipin pefline düfler. Asl›na cipin içindekiler arananlar›n tarifine hiç

63

Burcu BALCI

Cameron ünlü bir dizi yönetmeni olarak ad›n›n gazetelerde ç›kmas›n› istemez. Christine onu siyahl›¤›ndan utanmakla, siyahl›¤›n ne oldu¤unu bilmemesi ile suçlar ve Cameron’›n siyahl›¤›n›n Cosby Show’u izlemekle s›n›rl› oldu¤unu söyler. Dolay›s›yla aralar›nda ç›kan tart›flma büyür ve aralar› aç›l›r. Cameron John’a (polise) söyleyemediklerini efline söyler: “Benimle nas›l böyle konuflursun?”.

Filmde Cameron’›n iyi bir asimilasyon örne¤i oldu¤u görülmektedir. Anthias (2001: 839), d›fllamay› tehdit eden bir baflka sürecin d›fllaman›n tam tersi oldu¤unu ileri sürmektedir. Bu ikincil statüye koyma, sömürme ve asimilasyon d›fllaman›n karfl›t› olan ‘dâhil etme’nin bir çeflididir. Ancak bu ba¤lamda d›fllama kötü, dâhil etme iyi bir fley olarak alg›lanmamal›d›r.

civilacademy

Monaco (2001: 469, 484), 1980’lerde beyazlar›n mutlu ve zengin dünyas›na entegre olmufl siyah stereotipilerinin televizyondaki örneklerinden birinin 1984 ile 1992 y›llar› aras›nda yay›nlanan Cosby Ailesi oldu¤unu belirtmektedir. Orta s›n›f bir Brooklyn ailesi olan Cosby Ailesi, ailenin ak›ll› ve esprili babas› Bill Cosby’nin yeteneklerini sergiledi¤i bir vitrin olarak, temelde ›rk›n› de¤il, kendi karakterini ve ailesinin insanili¤ini, anne ve baban›n sa¤lam evlilik iliflkisini ve çocuklar› ile olan güçlü iliflkilerini anlatmaktad›r. Cosby Ailesi, bu özellikleriyle Amerikan ›rk politikas› tarihinde bir köfle tafl› haline gelmifltir.

sa¤lam›fl rekabetçi bir bireyin örne¤ini temsil etse de, onun sosyo-ekonomik statüsü beyaz polisin tacizine u¤ramaktan kurtaramamaktad›r ve yerini kaybetmemek için kendisine yap›lan tacizi örtbas etmek zorunda kalmaktad›r. Tüm bu yaflad›klar›n›n sonucunda tacize u¤rad›klar› zamanda bile son derece sakin ve kontrollü gözüken Cameron’›n içinde öfke birikmeye bafllar.

Görüldü¤ü gibi ›rkç›l›¤›n tek biçimi d›fllama tutumu ile gerçekleflmemekte, farkl› formülasyonlarda örtük olarak bulunmaktad›r. Art›k kapitalist sistemde d›fllama de¤il, sistemin içine yerlefltirerek, sistemle entegrasyon süreci önem tafl›maktad›r. Geçmiflte de günümüzde de, ›rkç›l›¤›n hedefi, egemen olan beyaz gruplar›n kendi ayr›cal›kl› konumlar›n› ve ç›karlar›n› devam ettirmek için, siyahlar›n toplum içinde kendileri ile eflit konumlara geldi¤i ve ayn› ç›karlara sahip oldu¤u hatta üstün oldu¤u bir toplumun inflas› olas›l›¤›n› önlemektir. Beyazlar›n toplumdaki iktidarlar›n› ve güçlerini kaybetmelerine dair korkular› genellikle siyahlar üzerinde somutlaflmaktad›r. Dolay›s›yla siyahlar bu tehlikeyi potansiyel olarak bar›nd›ran kaotik birer korku nesnesi haline gelmektedir. Özellikle de yükselen siyah elit s›n›f ya da orta s›n›flar, beyazlar için e¤itimleriyle, baflar›lar›yla, zenginlikleriyle önemli bir kayg› kayna¤› olmaktad›r.

Üst s›n›f, elit, seçkin, baflar›l›, ayr›cal›kl› ve zengin profesyonel Afro-Amerikal› s›n›flar›n temsilcisi olan yönetmen temsili Cameron, statüsüyle çeliflkili olacak flekilde kendisini “marjinal” hissetmekten kurtaramam›flt›r. Örne¤in siyah temsilin sistem içinde geldi¤i bu noktada uzman› oldu¤u konularda bile bir beyaz›n önerisi ile taviz vermek zorunda kald›¤› görülmektedir. Televizyon dünyas›nda önemli bir diziyi yönetmekte ancak yönetti¤i dizi içindeki beyaz oyuncular üzerinde otorite sa¤layamamaktad›r. Örne¤in dizide oynayan beyaz bir oyuncunun uyar›s›n› dikkate al›r ve uygular: dizide beyaz gibi konuflan bir siyah›n (Jamal) sahnesini tekrar çeker ve siyah›n siyah gibi konuflmas›n› ister. Filmde her ne kadar Cameron asimile olmufl ve kapitalist sisteme uyum

Ekonomik üretimin ve tüketimin temel al›nd›¤› kapitalist toplumlarda, siyahlar›n

64

civilacademy

otostop yapan siyah temsil Peter’› al›r. Ancak Tom bile art›k o kadar paranoyak bir duruma gelmifltir ki, Peter ile aralar›nda sözel olarak bafllayan anlaflmazl›¤›n büyümesine engel olamaz. Peter’›n cebinden ç›karmak istedi¤i heykelci¤in silah oldu¤unu sanan Tom, panikle onu vurur. Oysa Tom’un arabas›nda duran heykelci¤in ayn›s› Peter’da da vard›r ve onu göstermek istemifltir. Ard›ndan Tom, Peter’›n bedenini arabas›ndan atar. Hanson, filmin en temiz, hümanist, eflitlikçi temsili olarak bir siyah› öldürür. Filmdeki ›rkç› polis temsili olan John bile hiçbir siyah› öldürmez iken, Tom’un ›rkç›lardan korumaya çal›flt›¤› siyahlardan birisini yanl›fll›kla da olsa öldürmesi dikkat çekicidir.

Crash filminde beyaz toplumun içinde siyahlar›n asimilasyonunun simgesi olan Cameron, beyazlara karfl› içinde biriken öfkeyi, cipini çalmak isteyen Peter’› ve Anthony’i döverek ç›kar›r. Gücünü beyaz polisler üzerinde de¤il, siyahlar üzerinde uygular. Çünkü beyazlar› dövmesi, onun beyazlar›n hâkim oldu¤u bir sistemde statüsünü kaybetmesine ya da düflürülmesine neden olaca¤›n› bilmektedir. Cipini çok h›zl› kullanmas› sonucu, polisler pefline düfler. Polisler taraf›ndan durduruldu¤u sahnede, polis Tom Hanson ile tekrar karfl›lafl›r ama onu hat›rlamaz. Asl›nda Tom, tacize u¤rad›klar› s›rada John’un yan›nda bulunan orta¤›d›r. Tom, ›rkç› tutumlar› yüzünden orta¤› John’un yan›ndan güç de olsa ayr›lmay› baflarm›flt›r. Tom bu sahnede Cameron’›n öfkesini çok iyi anlar ve di¤er polislerle aralar›nda arac› olarak her iki taraf› sakinlefltirir ve onun h›zl› araba kullanma uyar›s› ile serbest kalmas›n› sa¤lar.

Filmin finalindeki önemli bir sahne, filmin bafl›nda John taraf›ndan eflinin yan›nda tacize u¤rayan Christine’in yine John taraf›ndan geçirdi¤i trafik kazas›ndan kurtar›lmas›d›r. Efliyle tart›flt›ktan sonra evine dönerken geçirdi¤i trafik kazas›nda araban›n içinde s›k›fl›p kalan Chiristine’i John kurtarmaya çal›fl›r. Ancak John’u tan›yan Christine panik olur, kendini ondan kurtarmaya çal›fl›r. John’un Chiristine’in güvenini kazanmas› zordur ama aç›lan ete¤ini kapayarak ifline devam eder ki taciz etti¤i sahnede ete¤ini açm›flt›r. O s›rada olay yerine dökülen benzin atefl al›r ve araban›n infilak etmesi tehlikesi oluflur. John’u di¤er arkadafllar› ters dönmüfl arabadan d›flar› çekerler çünkü art›k Christine’i kurtarmas› için gerekli olan zaman kalmam›flt›r. Ancak John tehlikeyi göze alarak arabaya geri döner ve Christine’i kahramanca d›flar› ç›karmay› baflar›r. Christine hayat›n› tehlikeye atarak kendisini kurtaran John’a flaflk›nl›k içinde sar›larak a¤lar.

civilacademy

maddi baflar›lar› ciddi bir rekabet yaratt›¤› için, siyahlar›n özellikle de örtük kültürel asimilasyonunu gerekli k›lmaktad›r. Sisteme entegrasyonunu sa¤lam›fl olan az›nl›klar, sistemin devam›n›n sa¤lanmas›nda hiçbir engel teflkil etmemekte, sorun ç›karmamaktad›rlar. Özellikle de beyazlaflm›fl siyahlar sisteme entegre olmufl, bütünün bir parças› olarak ifllevselleflmifllerdir. Oysa sisteme uyum sa¤lamay› reddedenler, entegre olmay› istemeyenler için örtülü asimilasyon devreye sokulmaktad›r. Örne¤in kölecilik döneminde siyahlar aç›k ve do¤rudan asimilasyona u¤ram›fllard›r ama günümüzde asimilasyon dolayl› ve kapal› sistemlerle gerçekleflmektedir.

Ancak Tom, ne kadar öfke ve fliddet dolu bir ortamda ›rkç› tutumlar› engellemeye çal›fl›rsa çal›fls›n, kendi içinde de ister istemez öfke ve korku biriktirmeye bafllayan bir baflka beyaz temsildir. Bir gece arabas›na

Filmde ana ak›m Amerikan sinemas›n›n aksine, ›rklar aras› iliflkilere yer verilmektedir. Örne¤in Graham ile melez bir kad›n polis temsili Ria’n›n iliflkisi vard›r. Ria film içinde sürekli Meksikal› olarak geçer ama

65

Burcu BALCI

Oysa Nesbit (2006: 173, 176), kapitalist toplumlar›n, çeflitli biçimlerdeki sermayenin kontrolü ve mülkiyet sahipli¤i ile iliflkilendirilen ayr›cal›k ve gücün hiyerarflisi olarak s›n›flara ayr›ld›¤›n› vurgulamaktad›r. Eflitsizlik üzerine kurulan kapitalist sistemler devaml›d›r. Kapitalist sistem kurbanlar›n baflar›s›zl›klar›n›n sorumlular›n›n kendileri oldu¤u yönünde hareket etmektedir. Bu yolla, bask›n olan gruplar, mevcut durumlar›n› ve kendi düflüncelerinin hegemonyas›n›, kendilerinden daha az güçlü olanlar›n güçlü bir meydan okumas› ile karfl›laflmadan sürdürebilmektedirler. Kapitalist ideolojinin etkilerinden biri, bireysel kimli¤in örtük bir güç olarak s›n›fla iliflkili olmad›¤› düflüncesini güçlendirmek olmufltur.

John film boyunca sürekli olarak siyahlarla çat›flmaktad›r. Babas›n›n tedavisi için baflvurdu¤u hastanede, müdür olan siyah hemflire Shaniqua Johnson ile anlaflamaz. Asl›nda anlaflamamas›n›n nedeni siyah hemflireye karfl› olan ›rkç› tutumundan kaynaklan›r: John Shaniqua’ya “Senden daha kalifiye beyazlar varken, seni alm›fllar” der. Shaniqua’y› babas›n›n tedavisine yard›mc› olmamakla suçlar. Bu sahneyi takip eden sahne ise, yine bu sahneye ironik bir biçimde niteliksiz, ilgisiz beyaz bir kad›n sekreterin iflini ne kadar kötü yapt›¤›n› gösterir.

civilacademy

asl›nda kendisinin de söyledi¤i gibi, babas› Porto Rikolu, annesi El Salvadorludur. Genelde film içinde yer alan temsillerin, kendilerinden farkl› ›rk, etnik köken ve ülkelerden gelen temsilleri sadece “görünüfl”lerine göre etiketledi¤i görülmektedir. Temsiller önyarg›l› ve bilinçsiz bir flekilde tan›mlanmaktad›r: ‹ranl›lar›n Arap oldu¤u san›l›r, Farhad’›n dükkân› soyuldu¤unda efli kap›lar›n›n üzerine yaz›lan yaz›lara bakarak “fiu yazd›klar›na bak, bizi Arap san›yorlar. ‹ranl›lar ne zaman Arap oldu?” der; Ria sürekli çevresi taraf›ndan Meksikal› fleklinde an›l›r… Ülkelerin isimlerinin ve co¤rafi olarak konumlar›n›n bilinmemesinden kaynaklanan bir bilinçsizlikle insanlar hakk›nda genel yarg›lara var›ld›¤› görülür.

Filmde yer alan temsillerin sosyo-ekonomik durumlar› ile s›n›fsal çeliflkiler ›rklar arac›l›¤› ile anlat›l›r. Para hangi s›n›ftan hangi ›rktan olunursa olsun en önemli belirleyicidir. Filmde bu konuda verilen örnek ise siyah oto h›rs›z› Anthony temsilidir. Özellikle otobüslere binmeyen siyah genç, bunun nedenini, otobüsün içindeki insanlar›n renklerinin gözükmesi için otobüslerin camlar›n›n büyük yap›lmas› oldu¤unu söyler. Filmin finalinde ise Anthony, toplum içindeki statüsünü kabullenerek otobüse biner. S›n›f ve renk çat›flmas› bu örnekle somutlafl›r. Bir di¤er belirleyici ise, fliddetin ve gücün temsilcisi olan silaht›r.

Kapitalist sistemde güçlü olan, çal›flan, sistemin gerektirdiklerini yerine getirenler do¤al olarak yükselirken, bunu hak etmeyenler de sistemin de¤il kendi tembelliklerinin kurbanlar› olarak sistem içindeki yerlerini almaktad›rlar. Irk ve cinsiyet ayr›mc›l›¤›ndaki ekonomik eflitsizlikler, toplum içinde “s›n›f” temelinde düzenlenmektedir. Modern toplumlardaki çeflitli eflitsizlik biçimlerinin en önemlisi olan ekonomik eflitsizlik, var olan tüm eflitsizliklerin önemli bir altyap›s›n› oluflturdu¤u için, s›n›f temeline, toplumsal tabakalaflmaya dayanmaktad›r. Toplumsal cinsiyet, ›rk ve s›n›f; biri di¤erine ba¤l› olarak yaflam koflullar›n›n ve yaflamdaki de¤iflikliklerin oluflumunu sa¤layan, farkl›laflma ve tabakalaflmayla iliflkileri içeren temel sosyal ayr›mlard›r (Anthias, 2001: 846). Bu nedenle “s›n›f” kavram›, cinsiyet ve ›rk ayr›mc›l›¤›n›n oluflmas›na zemin haz›rlayan anahtar kelimelerden biri olmaktad›r. Bu ba¤lamda toplumsal cinsiyet, ›rksal köken, etnik köken ve s›n›fla aras›ndaki iliflki örüntülerinin iç içe geçmifl oldu¤u görülmektedir. Toplumsal yap› içindeki ekono-

66

civilacademy

mik ba¤lamdaki eflitsizlik, do¤al olarak politik, toplumsal, kültürel gibi di¤er alanlara da yans›makta, ›rklar ve cinsler aras›ndaki iliflki örüntülerinde belirleyici olmaktad›r.

badaki kaçak göçmenleri satmadan b›rakt›¤› kaotik bir dünyad›r. Filmde tüm karakterlerin temelde insan olarak hem iyi yönlerinin hem kötü yönlerinin oldu¤u gösterilmekte, kimisinin uyum göstererek öfkesini bast›rd›¤›, kimisinin öfkesini d›fla vurdu¤u, herkesin önyarg›l› olabilece¤i, tüm bunlar› her ›rktan insan›n yaflabilece¤i ortaya konmaktad›r. Asl›nda önemli olan deri rengi de¤ildir, herkesin kendi içindeki psikolojik “crash / çarp›flma”lar› daha önemlidir. D›flar›ya yans›yanlar, içimizden d›flar›ya do¤ru yans›yan kabullendi¤imiz veya kabullenemedi¤imiz s›n›fsal, psikolojik, toplumsal çeliflkilerimizden do¤an çarp›flmalard›r.

Kapitalist sistemle entegrasyonu sa¤lamay› baflaran siyahlar, ekonomik (mülkiyet sahibi olma, zengin olma gibi) ve politik (prestijli bir ifl sahibi olma, devletin yüksek kademelerinde çal›flma gibi) alanda kazand›klar› “güç”den dolay›, “s›n›f”lar›na göre s›n›fland›r›lmaktad›r. Filmdeki Cameron temsili, elit s›n›f›n bir üyesidir ama onun bu statüsü orta s›n›f bir beyaz polis taraf›ndan hazmedilemez. Oysa kapitalizmin serbest piyasa ekonomisine entegre olamayan siyahlar, alt s›n›flarda kalarak olumsuzlanmakta ve “›rk”lar›na göre haklar›nda yarg›ya var›lmaktad›r. Nitekim filmde de alt s›n›ftan olan Peter ve Anthony, bulunduklar› statülerinden memnun de¤ildirler ve film boyunca k›sa yoldan para kazanarak s›n›f atlama kayg›s›n› tafl›maktad›rlar. Filmin sonunda Peter beyaz bir polis taraf›ndan öldürülerek sistemin tamamen d›fl›nda kal›rken, Anthony toplum içindeki statüsünü kabullenerek mücadeleden vazgeçer ve binmekten utand›¤› otobüse binerek pasiflefltirilmifl olur.

civilacademy

Weeks ve Lupfer (2004: 972, 977), alt s›n›flardan gelen siyahlar›n, genelde “›rk”lar›na göre; orta s›n›ftan gelen siyahlar›n temelde “sosyal s›n›f”lar›na göre s›n›fland›r›ld›¤›n› belirtmektedirler ve bu durumun da filmde mevcut oldu¤u görülmektedir. Sosyal s›n›f önyarg›s›, kendi sosyal s›n›f›ndan olmayanlara karfl› olumsuz tutumlar olarak de¤erlendirilebilmektedir.

Siyahlar›n genel söylemi, sistem taraf›ndan toplum içinde “kurban” konumuna düflürüldükleridir. Ancak art›k ›rkç›l›k tek yönlü olarak beyazlardan siyahlara do¤ru olmamakta, günümüzde siyahlar da beyazlara karfl› önyarg›l› ve ›rkç› düflünceler tafl›maktad›rlar. Hatta siyahlar aras›ndaki ayn› ›rksal gruba ait olman›n sahip oldu¤u de¤er olumlanmakta ve gruplaflma e¤ilimleri artmaktad›r. Anderson’a (2000: 75) göre, Du Boi’nin gelece¤i gören gözlemleri takip edildi¤inde; 21. yüzy›lda problemin hâlâ deri rengi oldu¤u, deri renginin eflitsizlik konular›n› daha problematik hale getirdi¤i, yap›sal yoksulluk, iflsizlik, yabanc›laflma, toplumsal patolojilerin sonucunun, kurban›n üzerine suç olarak y›k›ld›¤› görülmektedir. Siyah toplumun s›n›f yap›s›n›n yeni flekli, Amerikan toplumundaki problemin temel do¤as›n› de¤ifltirmemifltir.

Film simgesel olarak masumiyetin temsilcisi olan siyah bir çocu¤un cesedinin bulunmas› ile bafllar ve biter. Film masumlar›n katil olabilece¤ini, katil olabileceklerin, h›rs›zlar›n birer masuma dönebilece¤inin hikâyesidir. ‹yi polis katil olurken, kötü polisin kahraman oldu¤u, h›rs›z siyah›n çald›¤› ara-

Hatta Nesbit (2006: 184), s›n›f kavram›n›n hâlâ Amerika Birleflik Devletleri’nde etkili bir güç oldu¤unu, zengin ve yoksul aras›ndaki bofllu¤un gittikçe büyüdü¤ünü ve Amerikan toplumunun ideolojik köfle tafl›

67

Burcu BALCI

olan insanlar›n eflit yarat›ld›¤›na dair düflünceye ra¤men, kad›nlar›n hâlâ erkeklerle eflit olmad›¤›n›, az›nl›klar›n da beyazlarla eflit olmad›¤›n› ifade etmektedir.

Ancak Crash filmi de ana ak›m Amerikan sinemas›n›n di¤er örneklerinde oldu¤u gibi, ›rk ve cinsiyet temsilleri aç›s›ndan, sistemin yeniden kendi amaçlar› ve ç›karlar› do¤rultusunda üretti¤i sunumlar olarak ifllevlerini gerçeklefltirmekte ve ataerkil kapitalist ideolojinin cinsiyet ve ›rk ayr›mc›s› ideolojisini kullanarak, mevcut olan maddi üretim biçimlerinin ve toplumsal iliflkilerinin sürdürülmesini sa¤lamaktad›r.

Delgado (2001: 71, 70, 67), günümüzde Amerikan ›rksal düflüncesinde tart›flmal› konular›ndan birinin, ›rk sorunlar›yla ilgili düflünülen yap›n›n, belirlenemeyen ikili bir diziyi yans›tmas› oldu¤unu belirtmektedir. Bu ikili paradigma siyah-beyazd›r. Bu paradigma sadece bir grubu, siyahlar› prototip az›nl›k grubu olarak oluflturmaktad›r. Irk›n anlam›, Afrikal› Amerikal› olmaktad›r ancak di¤er gruplar bu anlam›n d›fl›nda kalmaktad›r: Asyal›lar, Hintliler ve Latinlerdir. Risk; siyah olmayan az›nl›k gruplar›n›n toplumun ›rkla ilgili egemen düflüncelerine uymamas› ve marjinal, görünmez, yabanc› ve Amerikal› olmayan hale gelmesidir. Siyah - beyaz ya da di¤er ›rkla ilgili ikilikler, sadece analizleri tehlikeli bir flekilde basitlefltirmemekte, ayr›ca siyahlar› tart›flman›n merkezine koyarak, di¤er gruplara zarar vermektedir. Amerika Birleflik Devletleri’ndeki az›nl›klar›n tarihinde bir grup ra¤bet kazan›rken, di¤er grubun bu durumda kaybetti¤i görülmektedir.

civilacademy

Irkç›l›k, özünde bir grubun di¤er gruplar üzerindeki egemenlik, hâkimiyet isteklerini gerçeklefltirmek için, kendilerine üstünlük sa¤lamak ve ötekilere göre daha iyi koflullarda yaflayabilmek amac›yla önyarg›l› pratiklerin hayata geçirilmesidir. Irkç› uygulamalar geçmiflte aç›k ›rkç›l›k biçiminde, günümüzde ise çeflitli k›l›flar alt›nda varl›¤›n› örtük olarak sürdürmektedir.

Günümüzün Bat›l› modern kapitalist top¬lumunun önemli bir parametresi, toplum içindeki baz› gruplar› ekonomik ve politik kat›l›m›n d›fl›nda b›rakmas›d›r. Bu d›fllama tutumunun devam›n›n sa¤lanabilmesi için de, sözü edilen toplumsal gruplar›n sistematik bir flekilde tahakküm alt›na al›n›p güçsüzlefltirilmesi gerekmektedir. Toplumsal ç›karlar, çat›flma ve çeliflkiler bask› sistemlerinin (ekonomik, kültürel, psikolojik, toplumsal) oluflumunda rol oynamaktad›rlar. Crash filminde de bu bask› sistemlerinin belki de en önemlisinin Öteki psikolojisi üzerine kurulu oldu¤u görülmektedir. Bireysel ve toplumsal olarak kendinden olmayandan duyulan büyük korku, çeflitli ›rklar›n ve cinslerin birbirleri ile iliflki kuramamalar›n› ve anlaflamamalar›n› sa¤layarak, bireyleri birbirinden uzak tutma ifllevini görmektedir. Günümüz kapitalist toplumlar›nda, cinsler aras›ndaki iliflkilerde oldu¤u gibi, ›rklar aras› iliflkilerde de temel belirleyici altyap›y› oluflturan ekonomik alandaki üretim iliflkileridir. Dolay›s›yla ›rklar aras› iliflkilerin düzenlenmesi ve kontrol alt›nda tutulmas›, altyap› sistemlerinin kurumsal iflleyifli yoluyla meflrulaflt›r›lmaktad›r. Irklar aras› s›n›f iliflkilerinde de egemen s›n›f›n ideolojisi, eflitlikçi olmayan yap›y›, ›rkç› ideolojileri dolayl› yollardan destekleyerek yeniden üretmektedirler. Bu noktada özellikle biyolojik ve kültürel olarak oluflturulmufl ›rklara karfl› önyarg›lar ve önyarg›lar›n sonu-

Crash filmi de bu ba¤lamda önem tafl›maktad›r. Çünkü filmde merkeze al›nan siyah / beyaz çat›flmas› de¤ildir. Amerika’da yaflayan di¤er ›rklar ve ›rklar aras› iliflki örüntüleri, siyah / beyaz ikili¤inin d›fl›nda b›rak›larak görmezden gelinmemifltir. Filmde di¤er ›rklardan gelen temsillerin de Amerikan vatandafl› oldu¤u vurgulanmaktad›r.

68

civilacademy

cunda oluflan ›rklara iliflkin kal›p yarg›lar sürekli pekifltirilmektedir. Irk kuramlar›n›n prati¤i ise, ›rkç› ideolojiler yoluyla ifllemektedir. Irkç›l›k, her dönemde ekonomik, cinsel, ›rksal, s›n›fsal, kültürel, toplumsal bir egemenlik alan› olarak varl›¤›n› sürdürmektedir.

Rosado (1997) ise ›rkç›l›¤›, “güç” kavram› ile iliflkilendirerek; ›rkç›l›¤› gücün sosyal / toplumsal inflas› olarak tan›mlamakta, hem ›rkç›l›¤›n hem cinsiyet ayr›m›n›n asl›nda renk ya da cins ile ilgili olmad›¤›na, “güç” ile ilgili oldu¤una vurgu yapmaktad›r. K›sacas› ›rkç›l›¤›n en basit tan›m›: Irkç›l›k, önyarg› + güçtür. Cinsiyet ayr›mc›l›¤› kad›n ya da erkek cinsine ait olmay› bahane olarak sunarken, ›rkç›l›k derinin rengini neden olarak göstermektedir. Asl›nda biyolojik farkl›l›klar sorun de¤ildir; onlar yaln›zca bask› için bahanelerdir. Irkç›l›k, ötekinden kopuk olman›n bir sonucu olarak, özünde ötekini eflit olarak kabul etmeyi reddetmektir. Irkç›l›k, kendine ve ötekilere karfl› derin psikolojik bir güvensizlik duygusunu ortaya ç›karmaktad›r. Irk ayr›mc›l›¤›n› flekillendiren deri rengi de¤ildir, o deri rengine yüklenen olumsuz anlamlard›r. Renk do¤ald›r; ona anlam› veren ak›ld›r. De¤ifltirilmesi gereken deri rengi ya da cins de¤ildir, ancak ötekilerin harcamalar›ndan kendilerine yarar sa¤layan gruplar›n bask› sistemidir.

civilacademy

fienel (1993: 9), ›rkç›l›¤›n, insanlar›n etik eflitli¤ine inanmayan, toplumlar› ve insanlar› s›radüzeni içinde gören eflitliksizçi bir dünya görüflüne sahip olan s›n›flar›n, yönetimlerin kulland›klar› ideolojik bir silah oldu¤unu belirtmektedir.

yan bireylerin aralar›nda hep camlar, metaller vard›r. Araba simgesel olarak insanlar› birbirinden ay›rmakta, izole etmekte ve kendi evrenine hapsetmektedir. Ama insanlar birbirlerine dokunmaya duyduklar› özlemden dolay›, bilinçsiz olarak içlerindeki duygusal “çarp›flma”lar› d›fl dünyaya yans›tarak, trafik kazalar› yapmakta ve sonra birbirlerini suçlamaktad›rlar. Nitekim filmin anlat› yap›s›nda “araba” göstergesi sahneleri birbirine ba¤lamak için kullan›lmaktad›r: Ya bir araba çal›nmakta, ya bir trafik kazas› olmaktad›r. Arabadan sonraki önemli ikinci simge olan “silah” ise, s›n›flar aras› bir nesne olarak, sahip olana güç vermektedir. Araba simgesinin insanlar› birlefltirici ve uzaklaflt›r›c› ifllevlerinden farkl› olarak, silah insanlar› birbirlerinden uzaklaflt›rmakta ve korkutmaktad›r. Karakterlerin tan›mad›¤›, bilmedi¤i tekinsiz ‘öteki’lerden kendini korumas›n›n tek yolu olan silah, ortak bir korku nesnesi olarak herkesin sahip olmak istedi¤i ama ayn› zamanda birilerine zarar vermekten korktu¤u bir nesne olarak filmin temel çeliflkisini en çarp›c› flekilde yans›tan bir araç görevini üstlenmektedir.

Kaynakça Anderson, Elijah. (March 2000). “The Emerging Philadelphia African American Class Structure”. Annals, AAPSS, 568: 5477. Anthias, Floya. (2001), “The Concept of ‘Social Division’ and Theorising Social Stratification: Looking at Ethnicity and Class”. Sociology. BSA Publications Limited. Printed in the United Kingdom. Vol. 35, No. 4: 835–854.

Sonuç Yerine

Delgado, Richard. (2001). Critical Race Theory : An Introduction. New York, NY, USA: New York University Press. (online) Available at: http://site.eb-

Crash filminde “araba” ve “silah” önemli simgelerdir. Filmin bafl›nda Graham’›n söyledi¤i gibi modern dünyada yafla-

69

Burcu BALCI

rary.com/lib/ege/Doc?id=10032514&ppg=2 . (eriflim tarihi 2006). Monaco, James. Bir Film Nas›l Okunur? Sinema Dili, Tarihi ve Kuram›. Sinema, Medya ve Mültimedya Dünyas›. Çeviri: Ertan Y›lmaz. ‹stanbul: O¤lak Yay›nc›l›k ve Reklamc›l›k Ltd. fiti, 2001. Nesbit, Tom. (May 2006). “What’s The Matter With Social Class?” Adult Education Quarterly. American Association for Adult and Continuing Education. Vol. 56 No. 3: 171-187.

fienel, Alâeddin. Irk ve Irkç›l›k Düflüncesi. (‹kinci Bas›m). Ankara: Bilim ve Sanat Yay›nlar›, 1993. Weeks, Matthew, Lupfer, Michael B. (August 2004). “Complicating Race: The Relationship Between Prejudice, Race, and Social Class Categorizations”. PSPB. Society for Personality and Social Psychology, Inc. Vol. 30, No. 8: 972-984.

civilacademy

Rosado, Caleb. (1997). The Undergirding Factor is POWER Toward an Understanding of Prejudice and Racism. (online) Available at: http://www.rosado.net/pdf/Under_factor_Power_article.pdf. (eriflim tarihi 2006).

70

civilacademy

THE STRUGGLE FOR POWER IN THE CHANGING GEOPOLITICS OF CENTRAL AS‹A Orta Asya’n›n De¤iflen Jeopolitik Koflullar›nda Güç Mücadelesi Giray Saynur BOZKURT*

ÖZET: So¤uk Savafl›n sona ermesiyle birlikte jeopolitik dengesi bozulan uluslararas› sistem 11 Eylül’den sonra yeni bir belirsizlik safhas›na girmifltir. Bu döneme kadar Dünya siyasetinin gündemi d›fl›nda kalm›fl olan Orta Asya büyük güçlerin mücadelelerinin odak noktas› olmufltur. Afganistan’daki uluslararas› terörizme karfl› A.B.D. ile etkili bir askeri iflbirli¤i yapan Orta Asya Cumhuriyetleri, Sovyetler Birli¤i sonras› dönemde Rusya taraf›ndan oluflturulan hegemonya alt›na al›nma bask›lar›n› hafifletmeyi baflarm›flt›r. Fakat özellikle Ukrayna ve Gürcistan’daki liberal devrimler yoluyla ve Orta Asya’n›n güneyinde ve bat›s›nda konuflland›r›lan Amerikan üsleri ile karfl› hamlede bulunulan Rusya, Irak’›n iflgali ile stratejik de¤erlerini kaybeden bu cumhuriyetleri tekrar kazanabilmek amac›yla, hem Putin’in pragmatik politikalar› vas›tas›yla hem de Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’nun parças› olan çekirdek organizasyonlar yaparak bu cumhuriyetler üzerindeki etkisini artt›rman›n yollar›n› aramaktad›r. Orta Asya Cumhuriyetleri ba¤›ms›z uluslararas› aktör olarak varl›klar›n› devam ettirebilmek için, çabalar›n› düzgün bölgesel organizasyonlara odaklamaktan ziyade konjonktürel güç dengesine ba¤l› olarak iki küresel güç aras›ndaki ihtilaftan kâr etmeyi ye¤lemifllerdir. Bu vizyonla makalede, Orta Asya’n›n de¤iflen jeopoliti¤ine etki eden faktörler incelenmekte ve bu faktörlere dayanarak rekabet eden büyük güçler analiz edilmektedir. Orta Asya’da ilgisi ve ç›kar› olan bölgesel ve küresel baflka güçler de olmas›na ra¤men bölgede ortaya ç›kan sorunlarda esas olarak etkili olan Rusya Federasyonu, A.B.D. ve Avrupa Birli¤i’nin politikalar›na de¤inilmektedir.

ABSTRACT: The international system whose geopolitical balance was changed by the end of Cold War, entered in a new stage of uncertainty after the event of 11 September, 2001. The Central Asia, which has been out of attention of the world politics up to that time, has become the focus of the struggle between big powers. The Central Asian Republics established an effective military cooperation with USA in the combat against the international terrorism in Afghanistan and this *

PhD, Dr Assistant Professor, Department of International Relations, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Sakarya University. Sakarya, Turkey. [email protected] / [email protected]

71

Giray Saynur BOZKURT

has lightened the hegemonic pressure of Russia in the post-Soviet period. But, Russia, countered by the American bases settled in the South and in the West of Central Asia and by the liberal revolutions in Ukraine and Georgia, aims to regain the republics whose strategic value diminished with the invasion of Iraq and seeks to recuperate its influence on them by making nucleic organizations a part of the Commonwealth of Independent States and by Putin’s pragmatic policy. The Central Asian Republics have preferred to profit from the conflict between two global powers depending on the conjectural power balance, instead of focusing on efforts in proper regional organizations in order to maintain their existence as sovereign international actors. With this vision, the factors affecting the geopolitics of the Central Asia are being examined, and the great powers rivaling each other over these factors, are being analyzed in this article. Though there are other global or regional powers that have concerns and interests in Central Asia, only the politics of the Russian Federation, the USA and EU, the main effective actors on the emerging issues in the region, are being examined. Key words: Central Asia, Russia-USA strategic rivalry, regional integration process.

Eurasia, primarily Central Asia has been the scene of the great powers’ struggles throughout history. As a result of these struggles, the geography of Central Asia nowadays has become complicated and inconsistent to a great extent. The factors which caused this in Central Asia have become tools to be used against rivaling forces that are competing to become the dominant power in the region. Turkic Republics that gained their independence with the dissolution of Union of Soviet Socialist Republics (USSR), have encountered economical and security problems after 1990, related to the politics applied by USSR historically, in order to maintain dominance over the region.

civilacademy

Introduction

Whether for geopolitical or geo-strategic reasons, Central Asia is seen as an important geography in world politics. This is especially true after the disintegration of USSR. And the power struggle continues today in the region. With the disintegration of USSR, new independent states emerged in

72

the region. As a result of this, an unexpected rapid change has been experienced in the geopolitical structure of Central Asia’s geography. In this new geopolitical constitution, many power gaps have emerged. Undoubtedly, a merciless rivalry has started between the powers which aim to gain dominance over the region by filling these power gaps. This rivalry in the region is nothing new. From the beginning of the second half of 19th century, the new colonialism has enlivened the rivalry among the great powers. It is well understood that in the 19th century, especially in Central Asia, English and Russian rivalry was a matter of primary importance. (M. Edwards (2003), “The New Great Game and the new great gamers: Disciples of Kipling and Mackinder”, Central Asian Survey, 22(1):84) English- Russian struggle in Central Asia was known as the “Great Game”. The term “Great Game” was first used in 1830’s by Arthur Conol (1807-1842). (P. Hopkirk, 1994; K. Meyer and S. Brysac, 2001). But the “Great Game” term was not a well known and used expression until Rud-

civilacademy

yard Kipling wrote his novel “Kim”, in the first year of 20th century. (Rudyard Kipling's novel (2006): Kim read online October 28th http://www.readbookonline.net/read/206/6601/, 2006).

The policy Drang nach Osten (Head toward East) of Wilhelm’s Germany created the second phase of the Great Game. The methods used in this policy generally were to hold the public under pressure and manipulate them by placing secret agents among the local tribes and local folk in order to gain dominance in the region as in the RussianEnglish fight. (M. Edwards; 2003:2).

civilacademy

The nature of the Great Game is a fight to gain dominance over the land in Central Asia and the population living there. The Great Game has been realized in four phases in four different ways. First it started in 18th and 19th centuries with the spread of Russian Empire to Caucasia and Central Asia. This situation became a threat for Eastern Indian Company, which was de facto dominant force in India and thus the “Great Game” started. The English-Russian rivalry continued mercilessly until 1907. The first phase of the Great Game ended with the signing of the Anglo-Russian Convention in 1907.

ces which maneuver to gain influence, power and benefit in Central Asia and TransCaucasia. This New Game developed between the years 1990-2000 by the opportunities created by the power gaps emerging with the dissolution of USSR. But things really heat up after 2000. Caspian Oil has become a point of focus in the world policy, provoking the rival powers in their imperial desire to share the potential wealth. For Caspian Oil, rivalry is a multi aspect, security geopolitics and economic game. This great game begins to take important place in the policies of USA formed in 2000 and thereafter.

The third phase of the Great Game started with the Bolshevik Revolution under Lenin’s leadership in 1917. In this revolution, which Lenin implemented with an armed rebellion, “saving Asia from the imperialists’ dominance” was announced as the primary goal. Of course, USSR founded by Lenin was included the area that the Russia of Tsardom had sovereignty over and even more.

Rivaling forces in “The New Great Game” can be summarized as follows: “Six new republics which have mostly a Muslim population have been grouped around the Caspian Sea. Being owners of undiscovered oil and natural gas reserves, these new republics appear to rival resources the resources in Iran Gulf. Pipe lines, tanker routes, oil consortiums and agreements are the prizes of this new game. India and China, both with increasing demands for energy, together with Federation of Russia, Europe and USA are in competition to reach these resources. Turkey, Iran and Pakistan have political, economical and cultural benefits in the independent states of the former Soviet Republics. (K. Meyer and S. Brysac, 2001:24). In addition, Central Asia is considered to be one of the factors that lead to rivalry among the global forces which aim to dominate the world. The Great Game, considered in four phases, has generated new geopolitical theories. In his article named “The Geographical Pivot of the History”, which was published in 1904, Mackinder put forth the “Heartland Theory”: (H. J Mackinder (1904).”The Geographical Pivot of History,”

The fourth phase of the Great Game is named “The New Great Game”. The New Great Game is being played among the for-

73

Giray Saynur BOZKURT

tor of Eurasia dominates Earth.” As it can be seen, Russia’s occupation of Heartland has led USA’s strategy experts to look for alternative geopolitics studies. According to Spykman, USA with all its force must focus to reestablish power balance in Europe and Asia, and for this to happen it is commonly accepted that it is vital for USA to support border regions of the continent Eurasia. (Sönmezo¤lu, Uluslararas› Politika ve D›fl Politika Analizi , ‹stanbul: Filiz Kitabevi, 2003:512; Cömert, 2000:82) Marshall aids, foundation of NATO, Balkan and Baghdad pacts and SEATO are planned and applied to surround USSR.(Birsel, 2006:178).

German geopolitician Karl Haushofer by exchanging the name “Heartland Theory” with the theory “Vital Space” considered the Turkistan geopolitics basin as a primary region to be captured by Germany. With this theory, Haushofer influenced war strategies formed by Hitler. (Mütercimler, 21.yy ve Türkiye , ‹stanbul: Güncel Yay›nc›l›k, 2000:105).

civilacademy

The Geographical Journal, 23(1): 421-437) describes Heartland as a region between East Siberia and Volga Basin extending to Ural mountain. In his theory he states “Ruler of East Europe rules Heartland (Kalpgah), ruler of Heartland rules the Earth Island, ruler of the Earth Island rules the Earth”. (‹lhan, 2003, Jeopolitik Duyarl›l›k, ‹stanbul: Ötüken Publisher: 46, Cömert, 2000, Jeopolitik, Jeostrateji ve Strateji , ‹stanbul: 78) Both Caucasia and Central Asia lie within the borders of Heartland. (Erhan, “Jeopolitik Kuramlar”, Türk D›fl Politikas› V.1: 1919-1980, ‹stanbul, ‹letiflim Press, 2005; Birsel, Eski Dünyan›n Karanl›k Yüzü Orta Asya Jeopoliti¤i, Istanbul: IQ Kültür Sanat Yay›nc›l›k, 2006: 178).

Invasion of Afghanistan by USSR in 1979 was a serious blow to the Border Band (Rimland). For this reason, the “Green Band Project” (Uzgel, "1980-1990 ABD'yle ‹liflkiler", Türk D›fl Politikas› Kurtulus Savas›ndan Günümüze Olgular, Belgeler, Yorumlar, Vol II, ‹stanbul, ‹letisim, 2005:36-37). put into practice by USA called for strengthening Thaliban, with the aim of keeping the power balance in the region in the background. The Russia-USA rivalry, which became fierce after the World War II, took on a new dimension aat the end of Cold War. In this region, the power fight formerly expressed as the “Great Game” was replaced in 1990 by the “New Great Game”. In the view of “Near Abroad” doctrine, RF again wants to dominate the Turkic Republics which gained their independence. In this aspect, this study documented in “Rivaling Powers in the Changing Geopolitics of the Central Asia” analyses the factors that change the geopolitics of Central Asia and the rivaling powers influenced by these factors. Though many regional and global powers have benefits and interests in Central Asia, policies of The

As USSR had gained control of Heartland after World War II, new geopolitics theories were put forward in order to balance or remove risks arising from being unable to control the Central Region. Against Mackinder’s “Heartland Theory”, Spykman put forward “Rimland Theory”. According to Spykman: By claiming that the real potential dominating power is within the Rimland line formed by West Europe-Turkey-Iraq-Pakistan-Afghanistan-China-Korea and East Siberia, he put forward the theory that the power controlling this line will control the earth. According to this theory; “Dominator of the Rimland dominates Eurasia. Domina-

74

civilacademy

Russian Federation (RF), USA and to some extent EU which has main influence on the regional ongoing issues and progresses, are examined in this study. This study is targeted to provide assistance to decision makers and investigators interested in the geopolitics of Central Asia. The understanding of the behaviors and policies of the rivaling powers in Central Asia will help to reveal the ongoing regional issues and at the same time, the solutions.

The Russian Federation and Central Among the key global players, Russia undoubtedly possesses a number of important advantages in post-Soviet Eurasia. As a direct successor of the Romanov and Soviet empires that ruled over these lands in the 19th and 20th century, Russia appears to have a clear edge over the other international players – the fact that arguably makes it the main actor in the region. (Schlapentokh, (2005), “Russia’s Foreign Policy and Eurasianism,” http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav080205a.shtml, September 02, 2005; Trenin, (2006), “The Post-Imperial Project, originally published in Nezavisimaya Gazeta, February 15, 2006).

civilacademy

Asia

certain circumstances, Russia can choose to use this leverage in order to achieve its strategic goals. Furthermore, Moscow still retains the main elements of the Soviet “hard power” (especially military) capabilities – security pacts, arms sales capacity, most of the former Soviet military bases as well as military presence, in the region. (Rahr, “New Focus on Old Priorities,” Transition, The Year in Review 1994:9-11; Edwards, “The New Great Game and the New Great Gamers: Disciplines of Kipling and Mackinder (2003),”Central Asian Survey, 22(1): 83102). By using this hard power capacity to manipulate the existing political, ethnic and religious conflicts in a number of the ex-Soviet republics, Russia is still able to easily destabilize the region. In addition, it is important to note that Russia can enhance its influence in the region not only through direct intervention but also through peacekeeping and mediation activities. Geography of Turkestan (Turkistan) was exposed to a planned assimilation policy from 16th century until the end of 20th century with the dissolution of USSR. When the policies put forth by the Russian pedagog Ilminsky and applied to Turkestan are considered, it exposes that he used three effective methods: (Birsel, 2006: 18-21;43-44). 1. Change the alphabet being used in Turkestan and use the Russian alphabet instead.

Firstly, Moscow knows the region and regional countries (especially their weak points) much better than its global competitors. Secondly, as a former imperial metropole, it still largely controls the infrastructure that ties the entire post-Soviet space together and which was not totally disrupted by the disintegration of the Soviet Union. Thirdly, it has the leverage of the Russian Diaspora residing in all the ex-Soviet republics. Under

2. Implementation of Russian language instead of national Chagatai (Jagatai). 3. Interruption of the relation between the Turks of Turkestan and Turks of Ottoman. Stalin has extended the policy of Ilminsky mentioned above. According to this: (Birsel, 2006: 18-21;40-46).

75

Giray Saynur BOZKURT

hevik Revolution, the system was set so that no republic could be sufficient by itself. (Birsel, 2006: 27-29). As a result of this, Turkic Republics were kept dependent on each other and at the same time to other republics in USSR. Even though Baykonar Space Base and nuclear power plant has been constructed in Kazakhstan, in general this truth has not changed. In Turkestan, the economic plans were made intentionally not to make the region self-sufficient, but according to the needs of USSR in order to create a dependent relationship to RF (the recent name).

• To add different characteristics to Turkish Nation in the aspect of language, culture and history by artificial differences. • To draw the borders while making separation in such a way that the components have conflict. • To make differences in the aspect of alphabet and language so that there is no communication either with each other or with Anatolia.

As another example, railroads are built so that one can travel by train from one city of Kazakhstan to another only by passing through Russian land.

civilacademy

Thus, South Turkestan having borders with USSR was gradually divided geographically and ethnically between the years 1924-1936 as a part of the policies mentioned above. In this stage, while drawing the borders of union republics of USSR, the central authority in Moscow ignored the local ethnic identities. (Ayd›n, “Avrasya’n›n De¤isen Jeopoliti¤i ve Güvenlik 1989-2003”, Yak›n Dönem Güç Mücadeleleri ›s›¤›nda Orta Asya Gerçe¤i, ‹stanbul: Gündo¤an publisher, 2004:144). In December 1936, with the constitution of USSR, Turkestan was divided into five republics Kazakhstan, Kirghizstan (Kyrgyzstan), Turkmenistan, Uzbekistan and Tajikistan, all parts of USSR. After the division, German, Russian, Ukrainian Soviet citizens were settled to these republics. (Adler (1962), “Türkistan in Transition”, The Geographical Journal, 107 (5/6):230).

No Turkic Republic has an exit to the sea. They can reach Baltic Sea or Black Sea, only through RF. After 1990, RF has kept silent about many conflicts that occurred, in order to make the Turkic Republics supporters feel that they are benefitting from the regional aspects of their military and economic situations. By taking no notice of the ethnic conflicts and the increased activities of radical religious groups originating from the security issues in the region; it was assumed that Uzbekistan, Kirghizstan and Tajikistan would come closer to RF and taht has succeeded. After 1990 RF primarily established The Commonwealth of Independent States (CIS) (Russian: ëÓ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó çÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ı ÉÓÒÛ‰‡ÒÚ‚ (ëçÉ) with Armenia, Belarus, Azerbaijan, Georgia, Kazakhstan, Moldavia, Tajikistan, Turkmenistan, Ukraine and Uzbekistan (1991). Besides in 1992, within the same structure, Common Security Treaty was signed. The remarked treaty was turned

With the division of Turkestan and application of the other policies, artificial issues have been created in these five republics. For these reasons, economic and security problems have been the primary problems of the Turkic Republics that declared their independencies after the disintegration of USSR. In USSR, founded after the 1917 Bols-

76

civilacademy

to “Collective Security Organization” in 2003.* Yet, RF began to apply “Near Abroad Policy” which was approved by Yeltsin and went into effect in 1993. (Erhan (2006), “ABD'nin Orta Asya Politikas› ve 11 Eylül Sonras› Yeni Aç›l›mlar›”, Stradigma, (9):4. http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/ vizyon_sayi_10.pdf, 2 November 2006).

The strategic significance of Central Asia (called the heart of Eurasia geography)

civilacad-

As USA has begun to increase its influence over Caucasia and Central Asia, RF headed towards cooperation with China and in 1996 with China being the host, Shanghai Five** was established among RF, China, Kazakhstan and Tajikistan. (Çomak (2005). “21. Yüzy›lda Sangay ‹flbirli¤i Teskilat›’n›n Yeni Yönelimleri ve Türkiye ile Yeni ‹flbirli¤i Yaklafl›mlar›”, Stratejik Öngörü, 5 (1): 19-25).

was the scene for dominancy fights throughout history and became even more important after the attacks of September 11th. With the attack of September 11th, it is clearly understood that the security concept is not a single dimensionalconcept and the regional security cannot be considered independently from global security. Nowadays, Central Asia commands the interest of whole world with its subterranean and above ground wealth. Kazakhstan and Turkmenistan, having coasts near Caspian Sea with their oil and earth gas reserves, plus Uzbekistan, with its gold and earth gas reserves have and important place. Caspian Basin with Azerbaijan being the owner of oil and gas reserves, have become the second most important basin in respect world oil reserves after Persian Gulf.

* In the framework of Commonwealth of Independent States the CIS Collective Security Treaty (CST) was signed on May 15, 1992, by Armenia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Tajikistan and Uzbekistan, in the city of Tashkent. Azerbaijan likewise signed the treaty on September 24, 1993, Georgia on December 9, 1993 and Belarus on December 31, 1993. The treaty came into effect on April 20, 1994. The treaty reaffirmed the desire of all participating states to abstain from the use or threat of force. Signatories wouldn't be able to join other military alliances or other groups of states, while an aggression against one signatory would be perceived as an aggression against all. The CST was set to last for a 5-year period unless extended. On April 2, 1999, the Presidents of Armenia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia and Tajikistan, signed a protocol renewing the treaty for another five year period -- however Azerbaijan, Georgia and Uzbekistan refused to sign and withdrew from the treaty instead (at the same time Uzbekistan joined the GUAM group, established in 1997 by Azerbaijan, Georgia, Moldova and Ukraine and largely seen as intending to counter Russian influence in the region). Collective Security Treaty Organization’s Current Members: Armenia (1994) Belarus (1994) Kazakhstan (1994) Kyrgyzstan (1994) Tajikistan (1994) Russia (1994) Uzbekistan (joined 1994, withdrew 1999, rejoined 2006) Former members: Azerbaijan (joined 1994, withdrew 1999) Georgia (joined 1994, withdrew 1999) http://en.wikipedia.org/wiki/Collective_Security_Treaty_Organization ** The Shanghai Cooperation Organization (SCO) is an intergovernmental international organization founded in Shanghai on 15 June 2001 by six countries: China, Russia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan and Uzbekistan. Its member states cover an area of over 30 million km2, or about three fifths of Eurasia, with a population of 1.455 billion, about a quarter of the world's total. Its working languages are Chinese and Russian. SCO's predecessor, the Shanghai Five mechanism, originated and grew from the endeavor by China, Russia, Kazakhstan, Kyrgyzstan and Tajikistan to strengthen confidence-building and disarmament in the border regions. In 1996 and 1997, their heads of state met in Shanghai and Moscow respectively and signed the Treaty on Deepening Military Trust in Border Regions and the Treaty on Reduction of Military Forces in Border Regions. http://www.globalsecurity.org/military/world/int/sco.htm

77

Giray Saynur BOZKURT

Security Strategy of the United States of America,” http://www.whitehouse.gov/nsc/nss/2006/, 2006).

USA and Central Asia

Since the USA is one of the world’s largest oil importers, it relies on foreign exports and is thus vulnerable to energy market fluctuations, including the shifts in production and in energy prices. Within this context, Eurasia is also important for the USA as a potential energy source.

civilacademy

The USA is the relative latecomer in Central Asia. America’s direct involvement in the region was mainly prompted by the September 11, 2001 terrorist attacks in New York and Washington. The US administration, guided by the neo-conservative outlook, launched its military campaign in Afghanistan in the fall of 2001. It gained a foothold in Central Asian countries while pursuing a war against the Thaliban regime. Having set up air bases and deployed its troops in Central Asia, the USA became a regional actor – the development that in fact sparked off the “New Great Game” debate and brought Russia and China closer together in their effort to take the USA out of Central Asia and keep the region under their exclusive control. The uncertainty concerning the goals and timetable of the US military presence in Central Asia couldn’t fail to arouse Russia and China’s grave suspicions regarding Washington’s true geopolitical designs. (“US Ponders Counteracting the Shanghai Cooperation Organization,” http://www.globalpolicy.org/empire/challenges/competitors/2006/0616usponders.htm, June 16, 2006). Along with explicitly stated aims – such as containing and countering terrorism, using the Central Asian states’ territory for the US troop deployment and air bases to support the war effort in Afghanistan and bringing more democracy and prosperity to the region – the USA has also some implicit strategic objectives ranging from the containment of China to ensuring America’s access to regional energy resources. (The importance of energy issues in US foreign-policy calculations was highlighted in the country’s National Security Strategy (2002, 2006) as one of the key priorities). (“The National Security Strategy of the United States of America”, http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.html, 2002; “The National

Central Asia, which is found in the most important geography, pointed out by Mackinder and Spykman to be held under control by all means in order to dominate earth, has become more important after the collapse of bipolar international system. USA remaining as the sole super power with the end of Cold War, wants to use its existing advantage and to fill the power gaps available to dominate the world. Together with September 11th, for the first time in its history, USA gets the opportunity to influence in east from the border of China and South until Persian Gulf. (Erol, “Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya Jeopoliti¤i ve Avrasyac›l›k Tart›flmalar›”, Rusya Stratejik Arast›rmalar›-I, ‹stanbul: TASAM publisher, 2006:120). According to many American specialists including Zbigniew Brzezinski (Brzezinski, The Grand Chess Board,USA,1998), in order to be the primary actor in this region “owning energy reserves leaving behind the ones found in Kuwait, Gulf of Mexico and North Sea by bare difference “ USA has to evaluate all the open opportunities and finally must settle in this region. (Erhan; 2006:6). First of all, Central Asia Battalion of Peace Power “CENTRASBAT” was established in 1995 with the approval of Central Asian Turkic Republics, supported by USA

78

civilacademy

and NATO and reinforced by military powers of Kazakhstan, Kirghizstan and Uzbekistan as RF again tried to influence Central Asia to inhibit increasing radical religious activities in the region.

time, would also serve to maintain stabilization of the region. Very valuable energy resources were found in the region that would save USA from being dependent to troublesome Basra Gulf. (Erhan; 2006:7). For this reason, strengthening the political and economic relations of the countries, having a widespread free market economy, allowing the USA’s favored government to come into power and breaking off the regional countries from the Shanghai Cooperation Organization, were targeted. (Birsel; 2006: 127).

Secondarily, in October 1997, one year after the formation of Shanghai five, USA supported the establishment of GUAM constituted by Georgia, Ukraine, Azerbaijan and Moldavia. Establishment of GUAM over the Caspian Energy basin of RF dealt an immense blow to the hegemony of RF under the construction of CIS countries. Later in 1999 Uzbekistan also participated in GUAM. As a result of increased attacks of radical religious activities, Uzbekistan being unable to overcome its security problems by itself, participated in Shanghai five with the influence of RF in 2001. Because of this Uzbekistan left GUAM in 2005. (Birsel; 2006: 125-126).

civilacademy

In 1997, with military maneuvers in Kazakhstan, USA brought military units to the land of Central Asia. Maneuvers of CENTRASBAT continued in the years 1998-1999 and 2000. (Birsel; 2006: 125-126).

Main lines of USA policies towards Turkestan and Caucasia were formed with the “Silk Road Strategy Law” which was accepted in the USA congress in the beginning of 2000. As we known, the historical Silk Road passed through Azerbaijan, Armenia, Georgia, Kazakhstan, Kirghizstan, Uzbekistan, Tajikistan and Turkmenistan. According to the Silk Road Strategy Law, establishment of the old economic relationships via mutual cooperation and dependence of the Silk Road nations to each other, was important not only for securing their sovereignty, but also for the success of democratic and market reforms. Strengthening the political, economic and security relations among the countries of Central Asia and South Caucasia at the same

USA’s interest to Central Asia had increased more with Afghanistan operations towards El-Kaide and Thaliban, dated 7 October 2001 after the terrorist attacks of September 11, 2001. Because of the Afghanistan operations, US soldiers at first settled in Temriz and Hanabad in Uzbekistan, later in Manas in Kirghizstan and the regions of Kalyab, K›rgan-Tyube and Hokand in Tajikistan. USA has the opportunity to keep soldiers in some Central Asian countries owing to the Afghanistan operation so the New Great Game in Central Asia doesn’t come to an end. Velvet revolutions in Kirghizstan, Ukraine and Georgia were accomplished in because those countries were found on energy pathways and energy basins of Eurasia. The fact that these were supported by Soros Foundation as aspects of USA’s Silk Road and National Security Strategies, was met by anxiety by the government of Uzbekistan. For this reason Uzbekistan government stopped the activities of open society organizations linked to Soros Foundation after the events overthrowing Akayev’s government in Kirghizstan. Thus, decisions were made about the presence of USA in Central Asia in the meeting of Shanghai Cooperation Organization held in Astana Capital of Kazakhstan on 5

79

Giray Saynur BOZKURT

European Union (EU) and Central Asia With the Ukraine-RF gas disagreement on January 2006, EU moved the subject to the head of its agenda in order to prevent dependency to RF in energy dependency subject and understood the importance of Central Asia, though was a bit late in this aspect. (EU Commission, Green Paper on energy strategy”, 8 March 2006, http://europa.eu.int/comm/energy/green-paper-energy/ index_en.htm, 10 August 2006; “Call for EU to boost energy security”, Financial Times, 20 February 2006).

civilacademy

July 2005. The most important one of these decisions was related with the shutting down of USA’s military bases within the borders of Shanghai Cooperation Organization. (“ Declaration of Heads of Member States of Shanghai Cooperation Organisation”, Astana, July 05, 2005. http://www.sectsco.org/html/00500.html, 4 November 2006). Likewise, 24 days after the meeting of Shanghai Cooperation Organization on 29 July 2005, the government of Uzbekistan, by giving a diplomatic note to USA, announced that the military bases of USA found in the country would be shut and wanted from USA to draw back all the planes, personnel and supplies in the Karsh›-Hanabad base in 180 days. (The Voice of America, http://www.voanews.com/ turkish/archive/2005-07/2005-07-30-voa2.cfm, 01November 2006). In the same year on 21 October 2005, USA military bases in Uzbekistan were shut. (http://www.cnnturk.com/DUNYA/haber_detay.asp?PID=3 19&haberID=140743, 01 November 2006). Status of observer country was given to India, Iran and Pakistan within the Shanghai Cooperation Organization in the same meeting held in Kazakhstan. (“Declaration of Heads of Member States of Shanghai Cooperation Organisation”, Astana, July 05, 2005. http://www.sectsco.org/html/00500.html, 4 November 2006). It is considered that these countries would be members of Shanghai Cooperation Organization in the near future. Therefore, the New Great Game continues. It is considered that in Central Asia under the construction of Shanghai Cooperation Organization, cooperation of the countries RF-China and Pakistan-India, which had former disagreements, has weakened the influence of USA in Central Asia.

Transport of Central Asian gas and oil reserves across South Caucasia and Turkey, even though partially, was seen as a solution for the maintenance of European energy sources. According to an Eastern European Diplomat “This subject has been the most important issue of this year. We must not be fully dependent to Russia. This (dependency) is very dangerous for our energy security”. (International Crisis Group, “Central Asia: What Role for the European Union? Asia Report 113:3 – 10 April 2006, http://www.crisisgroup.org/library/documents/asia/central_asia/113_central_asia_what_role_for_the_eu.pdf,17 September 2006). From this point of view, it is clearly revealed how Central Asia and with it South Caucasia and Turkey became important for EU because of economic and energy security. Increasing energy demand directs EU to alternative resources. Instead of being dependent only to the oil in Middle East, by benefiting also from the energy resources in Caspian region, EU wants to provide security of their energy supply. Nevertheless, EU didn’t have a common attitude in this subject until the Ukraine-RF gas disagreement. After this event, EU realized that besides the

80

civilacademy

reserves of Uzbekistan. Because of the above reasons EU has become dependent on RF to a great extent. In order to reduce this dependency, EU has begun to pay more attention to BTC (Baku-Tbilisi-Ceyhan) pipeline, as never before.

energy resources, the energy pathways that transport these energy resources are also important. For this reason, EU saw the risk involved in having that the vehicles that transport Caspian oil and natural gas to member countries of EU are solely under the control of RF. Consequently, for the safety of energy supply, revisions are being made about the pipelines that carry the supplied energy to Europe to arrive by alternative pathways and precautions are taken in this subject. The following data put forth how important the energy pathways are, as well as the energy basins in the aspect of EU:

Conclusion

civilacademy

- EU imports nearly half of its energy demand. By 2030 it is guessed as it will import 94% of its oil demand and 84% of its gas demand. (The Annex to the European Commission Green Paper, “A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy”, http://europa.eu.int/comm/energy/green-paperenergy/doc/2006_03_08_gp_working_ document_en.pdf.)

As it is seen, place of EU in the New Great Game that is being played in Central Asia is at present, limited with energy security.

- 46% of oil imports to EU are being carried out from RF. - RF is the only gas supplier to Estonia, Lithuania, Latvia, Slovakia and Finland and the main gas supplier of Hungary, Austria, Poland, Czech Republic, Greece and Bulgaria. (International Energy Agency, World Energy Outlook 2005; BP, “Statistical Review of World Energy”, June 20). Besides, the activity of Russian energy sector is increasing because they have taken over the production and transportation infrastructure in East Europe and Caucasia, they control the export pathways of Central Asian oil, and they have signed a treaty with Germany about building a natural gas pipeline under the Baltic Sea. The giant gas firm Gazprom is trying to increase its share in gas

Throughout history Central Asia has been the scene for the fights of great powers. Central Asia is seen as an important geography in world policy for both geopolitical and geostrategic reasons. Geopolitics and geostrategic significance of Central Asia has increased even more after the dissolution of USSR. Another dimension of power fights that were experienced in history in the region are being experienced at present. With the dissolution of USSR, new independent states have appeared in the region. As a result of this, an unexpected fast change takes place in the geopolitics structure of the geography of Central Asia. Many power gaps appeared in this new geopolitics structure. A fierce rivalry has begun surely among the powers which want to dominate the region by filling these power gaps. Central Asia has become a zone of merciless rivalry, especially because of rich oil and natural gas resources found in Caspian basin and also political aspects due to the reasons mentioned above. Turkic Republics found in Central Asia have important energy resources. Kazakhstan has the largest oil reserves placing it in the global top ten and as for gas reserves, it is in the top 15. Turkmenistan has undiscovered large gas reserves. Also Uzbekistan is an important gas producer. Turkoman’s gas

81

Giray Saynur BOZKURT

is being exported by the pipelines heading north to Uzbekistan and Kazakhstan across RF and under the control of RF through Ukraine. Very little of Turkoman’s gas is sent to the south to Iran. Most of Kazakhstan’s gas is transported to RF. Gas of Uzbekistan is generally being used in the region, but also an important part of it is exported to RF.

“When, everyone is dead the Great Game is finished. Not before.” The challenges facing Central Asian states remain largely unchanged, and governments there have received few new tools to address them.

Though the regional countries have the possibilities expressed above, because of military and economic reasons, they have a lot of problems. RF has great influence on the delivery of energy reserves of Central Asia to international market. And this helps the continuation of dependency of the related countries to RF even after the dissolution of USSR. Transportation of oil and natural gas to world markets must be maintained primarily by alternative ways like BTC, so that the dependency of the region to RF can decrease. Democratic regimes establishment should be encouraged for economic and security environments to improve in the region. But care must be paid to let this happen according to own internal dynamics of each country in a timely process.

Adler, H. E. (1946), “Turkistan in Transition”, The Geographical Journal, 107 (5/6), pp.230-235.

Works Cited

Birsel, H. (2006), Eski Dünyan›n Karanl›k Yüzü Orta Asya Jeopoliti¤i, ‹stanbul: IQ Kültür Sanat Yay›nc›l›k. Brzezinski, Zbigniew (1998), The Grand Chess Board , USA,

civilacademy

BP, “Statistical Review of World Energy”, June 2005. Cömert, Servet (E) Tu¤g. (2000), Jeopolitik, Jeostrateji ve Strateji , 1.edition, ‹stanbul: Harp Akademileri Komutanl›¤› Yay›nlar›. Çomak, Hasret (2005), “21. Yüzy›lda Sangay ‹flbirli¤i Teskilat›’n›n Yeni Yönelimleri ve Türkiye ile Yeni ‹flbirli¤i Yaklas›mlar›”, Stratejik Öngörü, No: 5, p.19-25.

Central Asia confronts numerous shared problems with few if any regional mechanisms to manage them. Tensions linger over common water supplies, tenuous borders, the minority populations’ treatment, obstacles to intraregional trade, narcotrafficing and organized crime, and the export and spread of extremist ideologies.

Edwards, M. (2003), “The New Great Game and the new great gamers: disciples of Kipling and Mackinder”, Central Asian Survey, 22(1), pp. 83–102. Edwards, Mathew (2003), “The New Great Game and the New Great Gamers: Disciplines of Kipling and Mackinder,” Central Asian Survey, vol:22, no:1, March, pp.83-102.

The challenges facing Central Asian states remain largely unchanged, and governments there have received few new tools to address them.

Efegil, E., E. Hatun K›l›çbeyli and P›nar Akçal› (2004), Yak›n Dönem Güç Mücadeleleri Is›¤›nda Orta Asya Gerçe¤i, ‹stanbul: Gündo¤an Yay›nlar›.

Central Asia due to its own characteristic properties will always continue to be ground of rivalry for great powers like RF, USA and EU. As Rudyard Kipling said before;

Erhan, Ça¤r› (2003), “ABD'nin Orta

82

civilacademy

Asya Politikas› ve 11 Eylül Sonras› Yeni Aç›l›mlar›”, Stradigma, No: 9, Ekim

International Energy Agency, World Energy Outlook 2005.

Erhan, Ça¤r› (2005), “Jeopolitik Kuramlar”, Türk D›s Politikas› Kurtulus Savas›ndan Günümüze Olgular, Belgeler, Yorumlar, Bask›n Oran (der.), 11. Edition., Vol. I, ‹stanbul: ‹letisim,

Kipling, R. (1901), http://www.readbookonline.net ad/206/6601/, erisim 28 Ekim 2006.

Mackinder, H. J. (1904), “The Geographical Pivot of History,” The Geographical Journal, 23: 421–437.

Erol, M. Seyfettin (2006), “Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya Jeopoliti¤i ve Avrasyac›l›k Tart›smalar›”, Rusya Stratejik Arast›rmalar›-I, ‹hsan Çomak (ed.), ‹stanbul: TASAM yay›nlar›.

Meyer, K. ve S. Brysac (2001), Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Asia, London: Abacus Books.

European Commission (2006), “A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy”, Green Paper. http://europa.eu.int/comm/energy/green-paperenergy/doc/2006_03_08_gp_working_document_en.pdf, 15 September 2006.

Mütercimler, Erol (2000), 21.yy ve Türkiye , 2. Edition, ‹stanbul: Güncel Yay›nc›l›k. Rahr, Alexander (1994), “New Focus on Old Priorities,” Transition, The Year in Review 1994 Part II, pp.9-11.

civilacademy

European Commission (2006), Green Paper on energy strategy”, 8 March 2006, http://europa.eu.int/comm/energy/green-paperenergy/ index_en.htm, ersim 10 October 2006.

Kim, /re-

Schlapentokh, Dimitry “Russia’s Foreign Policy and Eurasianism,” http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav080205a.shtml, September 02, 2005;

Gürsoy, E. N. and Erdal Sahin (2003), Ba¤›ms›zl›klar›n 10. Y›l›nda Türk Cumhuriyetleri, Netherlands: Stichting SOTA.

Sönmezo¤lu, Faruk (2000), Uluslararas› Politika ve D›fl Politika Analizi , 3. Edition, ‹stanbul: Filiz Kitabevi.

Hopkirk, P. (1994), The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia, New York: Kodansha International.

“The National Security Strategy of the United States of America”, http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.html, 2002.

http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/vizyon_sayi_10.pdf, erisim 2 Nov. 2006.

“The National Security Strategy of the United States of America,” http://www.whitehouse.gov/nsc/nss/2006/, 2006.

http://www.globalsecurity.org/military/world/int/sco.htm

Trenin, Dmitri, “The Post-Imperial Project”, http://www.carnegieendowment.org/publications/index.cfm?fa=view&id=18065&prog=zru, originally published in Nezavisimaya Gazeta, February 15, 2006.

‹lhan, Suat (2003), Jeopolitik Duyarl›l›k , 2. Edition, ‹stanbul: Ötüken Neflriyat.. International Crisis Group (2006), “Central Asia: What Role for the European Union?”, Asia Report No.: 113, 10 April 2006.

“US Ponders Counteracting the Shang-

83

Giray Saynur BOZKURT

hai Cooperation Organization,” http://www.globalpolicy.org/empire/challenges/competitors/2006/0616usponders.htm, June 16, 2006.

civilacademy

Uzgel, ilhan "1980-1990 ABD'yle ‹liskiler", Türk D›s Politikas› Kurtulus Savas›ndan Günümüze Olgular, Belgeler, Yorumlar, Bask›n Oran (der.), 11. bsk., c. II, ‹stanbul: ‹letisim, 2005.

84

civilacademy

OVERCOMING THE DISADVANTAGES OF LEARNING ENGLISH IN A FOREIGN LAN GUAGE CONTEXT ‹ngilizceyi Yabanc› Dil Ortam›nda Ö¤renmenin Dezavantajlar›n› Aflma Yollar› Cemal KARAATA* ÖZET: Türkiye ‹ngilizcenin ‘yabanc› dil’ oldu¤u bir ülkedir. ‹ngilizce günlük yaflam›m›zda kullan›lmamakta ve ö¤rencilerimiz derslerde gördükleri ‹ngilizcenin d›fl›nda okul harici ortamlarda ‹ngilizce’yle karfl›laflmamaktad›rlar. Bu dezavantaja ba¤l› olarak yeterli dil girdisini alamamakta ve ö¤rendikleri dil yap›lar›n› kullanamamaktad›rlar. Bu makalede, ‹ngilizce’yi yabanc› dil olarak ö¤reten ö¤retmenlerin söz konusu dezavantajlar› aflmalar› ve ö¤rencilerine yeterli dil girdisi sa¤layabilmeleri için baz› önerilerde bulunulmufltur. Dinleme ve okuman›n dil girdisi sa¤lama ve ‘yabanc› dil’ ortamlar›ndaki dezavantajlar› telafi etmedeki önemi vurgulanm›fl; dinleme ile ilgili geliflen teknolojinin olanaklar›n›n kullan›lmas›yla beraber kitap okuman›n dil ö¤renmedeki vazgeçilmez yeri üzerinde durulmufltur. Makalede önerilen okuma ve dinleme aktiviteleri etkin flekilde uyguland›¤› takdirde ö¤rencilerimizin dil geliflimlerinin daha h›zl› ve etkili olaca¤› düflünülmektedir. Anahtar Kelimeler: yabanc› dil, ikinci dil, dil girdisi, dil edinimi, ders içi ve ders d›fl› dinleme ve okuma etkinlikleri

ABSTRACT: In Turkey, English is a ‘foreign language’. It is not used in our daily lives and our students have no exposure to the language they learn in schools outside the classroom. Due to this disadvantage, they cannot get adequate language input and use the language structures they learn at school. In this article, some practical advice has been offered to teachers of English as a foreign language to overcome the cited disadvantages and provide their students with adequate language input. The importance of reading and listening to provide language input and compensate for the disadvantages in foreign language settings has been emphasized. The indispensable role of reading in language learning has been mentioned together with the use of developing technology in listening. It is hypothesized that if the reading and listening activities recommended in the article are put into practice efficiently, language acquisition will happen faster and more efficiently. Key Words: foreign language, second language, language input, language acquisition, intensive and extensive reading and listening activities *

Department of American Culture and Literature, Faculty of Arts and Sciences, Fatih University, ‹stanbul, Turkey [email protected]

85

Cemal KARAATA

non-native language learnt and used within the target language community whereas a ‘foreign language’ is a non-native language learnt and used outside the target language community. A ‘second language’ usually has official status (i.e. used as the official language of the target community which people should know to carry out some of their official, educational and business affairs) which a foreign language does not. So, for example, a Turkish person learning English in the U.S. is learning (mostly acquiring) a second language. All Turkish students learning English in Turkish schools or courses are learning a ‘foreign’ language.

1. Introduction The teaching of foreign languages has been of great importance throughout the history and has gained much greater importance with the swift globalization turning the world into a small village. People need English as a foreign language to have a good career, to pursue their academic studies, to be able to communicate with the native speakers of English or with people from other countries, or for various business purposes. Whatever the reason to learn a second/foreign language, its significance in one’s life has led linguists and language teachers to seek ways to teach a language in the ‘best’ and ‘quickest’ way possible.

civilacademy

But can this aim have been realized? There is a widespread complaint among Turkish learners of English that despite the years they spend for learning English at schools most of them cannot gain the desired level of proficiency. There are various reasons for this failure and English, being a foreign –rather than a second– language in Turkey,0 brings certain disadvantages to learners. This article first examines the distinction between a ‘foreign’ and a ‘second’ language. In the second part of the article, some practical advice to both teachers and students on how to overcome the disadvantages of being in a ‘foreign language’ situation is given. Some applications to provide students with language input are illustrated such as using internet, films, songs, radio, book etc. whereas the major guidelines to use them are also stated.

To quote Brown (1987:135-136) for a more detailed classification: [T]he learning of a second language is either (a) within the culture of that second language (for example, an Arabic speaker learning English in the United States) or (b) within one’s own native culture where the second language is an accepted lingua franca used for education, government or business within the country (for example, learning English in the Philippines or India). …the learning of a foreign language is learning a non-native language in one’s own culture with few immediate and widespread opportunities to use the language within the environment of one’s own culture (for example, learning French or German in the United States). As a result of this distinction, two terms emerged in English teaching: TESL (Teaching of English as a Second Language) and TEFL (Teaching of English as a Foreign Language). The purposes of second language acquisition are often different from foreign language learning. Since the second language is frequently the official language

2. The Distinction between Foreign and Second Language The distinction between ‘second language’ and ‘foreign language’ is crucial for language teaching. A ‘second language’ is a

86

civilacademy

As the implications of the comparison of second language with foreign language, teachers of English in foreign language settings should try to provide their students with as much exposure to the target language as possible. As Schwartz states: “For the knowledge system of a particular language to grow, the acquirer must have exposure to instances or exemplars of that particular language. Without such exposure language development will not take place” (1993:148). Therefore the aim of EFL (English as a Foreign Language) teachers should be to create learning environments in which learners can find opportunities both to receive input and to practice. Pedadogically designed video sessions; extensive reading activities; the use of authentic materials like newspapers, magazines, menus, tourist brochures, advertisements; listening to ‘real English’ through Internet (podcasts), radios, cassettes and watching TV channels broad-

cast in the target language, etc. are some of what can be done to enrich the learning environment and give the necessary support to foreign language learners. To put it in other words, students should be surrounded with English and exposed to ample language input. It should always be kept in mind that if teachers do not design activities for their students in which they can receive and use the target language outside the boundaries of the classroom, the input and practice they get during the classes will be inadequate (which is the case in Turkey for a long time). In this article, we will explain the things that teachers of English in Turkey (and in countries with similar conditions) can do and suggest some practical solutions.

civilacademy

or one of the two or more recognized languages, it is needed “for full participation in the political and economic life of the nation” (Paulston 1974: 12-13); or it may be the language needed for education. Foreign language learning is often undertaken with a variety of different purposes in mind; for example, traveling abroad, communication with native speakers, reading foreign language literature, or reading foreign scientific and technical works. A second language, because it is used within the country, is usually learnt with much more environmental support than a foreign language whose speech community may be thousands of kilometres away. A foreign language usually requires more formal instruction and other measures compensating for the lack of environmental support. By contrast, a second language is often learnt (‘picked up’) informally because of its widespread use within the environment.

3. What are Some Ways to Provide Environmental Support for EFL Students? To compensate for the lack of environmental support and language exposure EFL students experience, teachers should provide their students with language learning environments where they can get ample and high-quality language input. In today’s technological world, it is much easier than before to get access to listening and reading materials. Internet and other mass media give all learners of foreign languages a great deal of opportunities to receive language input and practice. Above all, teachers should maximize the use of second language (L2) in the classroom. As Ellis puts it: “Ideally, this means that the L2 needs to become the medium as well as the object of instruction.” Needless to say, teachers should use the students’ native tongue when necessary (especially to convey some very abstract meanings and when students feel lost at target language instructions and explanations) particularly at

87

Cemal KARAATA

the beginning level. The second and most important thing is “to create opportunities for students to receive input outside the classroom” (Ellis, 2005). How can this be done?

useful for teachers.

Below are the major useful techniques teachers can use to maximize the language input students receive:

In today’s world, Internet offers an endless amount of opportunities for students to receive input outside the classroom. EFL students can find many web-sites to listen to English. To cite a few, www.voanews.com/specialenglish.com, www.eslpod.com, www.esl-lab.com are among the most well-known. As an example, students can find many listening materials on www.voanews.com/specialenglish. These listening materials are especially designed for EFL students. The pace of the speech is geared to the level of intermediate students of English and students can understand most of the materials they listen to. The scripts of the listening materials are also available and this makes understanding much easier. Students can listen and read the text simultaneously, which is a great advantage. Teachers then can devise follow-up activities (e.g. vocabulary, writing and speaking activities) to carry out in the classroom. Another very useful web-site www.esl-lab.com also offers a great deal of good listening materials accompanied with various exercises like text completion and multiple-choice quizzes, including the explanation of some key words. The listening materials are divided into ‘easy, medium and difficult’ sections so teachers can choose the level suitable for their learners. There are also many handouts on the site which are

civilacademy

3.1.1. Internet

Teachers can get access to a great number of podcasts on various web-sites. Constantine (2007) defines a podcast as “the name of a digital recording of a radio broadcast or similar program.” Students can download podcasts from a vast number of different topics and different durations. They can choose the podcasts which are interesting for them and listen to those podcasts over and over again, mostly together with their scripts. In this way, they can be exposed to various styles, voices and pronunciations, which is important for improving listening skills. Another further advantage of podcasts is that students can pick up a considerable amount of vocabulary together with many useful conversational phrases, fixed expressions and routines. This will gradually lead to an improvement in speaking and reading comprehension. It is important to design follow-up activities for podcasts that the students listen to.

3.2. Films One of the most fun and exciting way of getting language input is through films. Films are very rich sources of language input both with their verbal and visual stimuli. Watching films has an eminent place in listening (and thus in speaking), both because of the motivation and enthusiasm films provide and the audio-visual stimuli they bring into the classroom. Massi and Merino state the benefits of films (1996): In a content-based syllabus, for instance, a particular film can be used to vividly illustrate situations which are unfamiliar or inaccessible and provide the learner with a stimulus which serves as a springboard for further discussion of an issue. Besides, film is an

88

civilacademy

excellent medium for the explicit teaching of syntactic, morphological, semantic, and pragmatic aspects of the foreign language.... Another advantage is that language structures and lexical items are used in communicative situations, and propositional messages are fleshed out with quasi-authentic realism.

When choosing a film, decisions on subject matter should be based on well-thought-out criteria since it may go beyond the learner's linguistic and conceptual competence and may not be in keeping with his/her needs and interests. The students' age and psychological maturity must be taken into consideration when making a choice, and care should be taken so as not to offend the learner's sensitivity.

civilacademy

As with all other pedagogical techniques for improving listening, watching films needs some preparation on part of the teacher. It is not easy for foreign learners of English (even at high intermediate and advanced levels) to fully understand a film. One very practical advice to solve this problem is to watch the film first with subtitles in the native tongue of the learner and then the second (and the third, fourth…) time to watch it with subtitles in English. This can easily be done with DVD players. In this way, learners will enjoy a film, watch it for pleasure and understand the messages during the first viewing. During the second viewing, they will concentrate on the language of the film. It is now possible to find film scripts on many web-sites. Learners can also follow a film through its script while watching it. In some scripts, the actions of the actors are also described. This may cause some problems for the low-level learners of English, so it is better to follow from scripts that give only the dialogues. Such film transcripts can be found on many web-sites. www.script-o-rama.com/movie-transcripts is an example of such web-sites. There are hundreds of film transcripts on this site and the site is updated every week. Even the transcripts of famous series (like “Lost”) can be found on the internet (http://www.losttv.com/transcripts/).

class some films that they think will be of optimum use. Massi and Merino (1996) give us some guidelines on selecting appropriate films:

The plot of the films should be suitable to the age level of the students and attract their interest. A boring or overly complicated film does not motivate the students and the expected linguistic outcomes will not be obtained. To promote understanding, teachers can provide their students with the review of the film so that they can have a general idea of the plot and the characters of the film before they watch it. The teacher can carry out activities while viewing such as freezing a scene from the film and asking questions like “What do you think will happen next?” or handing out a worksheet including a dialogue from the film with some words deleted (and ask the students to fill them in while watching). The teacher may stop the film occasionally and make some short explanations to enrich the students’ understanding. S/he can also teach some key words or common phrases which will be useful for their linguistic proficiency. After the film, the teacher can a) have question-answer sessions with the students, b) have them write a summary and/or review of the film,

Besides the films students watch outside the classroom, teachers can bring in the

89

Cemal KARAATA

used in language classrooms” and they “can also be used to teach a variety of language items such as sentence patterns, vocabulary, pronunciation, rhythm, adjectives and adverbs.” (Sar›çoban and Metin, 2000).

c) have them act out one of the most exciting scenes of the film, d) ask them to compare and contrast the characters, e) open up a discussion session on the major theme of the film, f) ask the students to rate the film according to some other films. Actually, there may be lots of other things that can be done while and after viewing a film. The point is that films are and can be an invaluable source of language input if the teachers guide their students in the appropriate way.

Songs are the most motivating materials of listening for many language learners. Many learners of English love listening to English songs and think that they can improve their English in this way. This is not always true. Listening to songs without any activity or careful selection does not contribute much to their proficiency. One reason for this is that in many popular songs which young people listen to, the language is somewhat distorted. It is far from the language needed by students. Another reason is that the reductions used very commonly in songs cannot be understood easily by students. For example listening to hip hop music to improve English is just like listening to “arabesk” music to improve Turkish (no kind of music is criticized here in essence, they are just evaluated according to their value for linguistic improvement). One further reason is that the syntax and style used in songs do not reveal the meaning as easy as prose style. Despite these disadvantages, carefully selected songs are “one of the most enchanting and culturally rich resources that can easily be

civilacademy

3.3. Songs

Kevin Schoepp (2001) states three reasons for using songs in language teaching: affective, cognitive and linguistic reasons. He asserts that songs lower the “Affective Filter”, and thus students’ motivation increases. Second, he says that “songs also present opportunities for developing automaticity which is the main cognitive reason for using songs in the classroom.” And last but not the least; he states that “Some songs are excellent examples of colloquial English, that is, the language of informal conversation. … Using songs can prepare students for the genuine language they will be faced with.” As stated above, not all songs are suitable for use in language teaching. We advise songs with slow rhythm and clear English. Teachers can carry out many exercises using song lyrics. Some of them are as follows: a) Some words are written in the wrong way and students are asked to correct them while listening. b) Some deleted words are replaced by the students. The words can be given as a list in accordance with the level of the students and the difficulty of the song. c) The lyrics of the whole or one part of the song is given in a jumbled form. The students are asked to put them into the correct order. d) Some grammatical words are deleted from the lyrics and the students are asked to fill them in. e) Students are asked to rewrite

90

civilacademy

Logan;

some lines of the song which have some misplaced words.

g) Hello – Lionel Richie;

f) After listening to the songs, some speaking activities can be carried out. The students are asked questions about the theme of the song. Song lyrics can be a spring point for further class discussions.

h) Without You – Mariah Carey; i) Independent Women – Destiny’s Child, etc. The common property of all these songs is that the language used in them can be understood better by EFL students due to the rhythm of the song and the pronunciation of the words. Needless to say, the selection of the songs can change according to the musical taste of the teacher and the students (some of those cited above are a little bit out of fashion!).

g) An alternative exercise for high intermediate and advanced students is a dictation exercise. Students try to dictate a part of the lyrics while listening to the song many times. h) Some rhyming words are given in pairs and students are asked to find out the correct one while listening to the song.

civilacademy

These exercises are only a few of what can be done. A lot of useful and colloquial vocabulary can also be taught while listening. One great advantage of songs is that since students love listening to them, they listen to them many times and this provides students a lot of input. A last technique to be mentioned is the use of “YouTube” website to listen to songs with lyrics and relevant visual aids. There are really a great number of songs with their lyrics streaming on the screen while they are being played and this enhances understanding.

3.4. Tape Cassettes

As a few examples of songs to be exploited in language teaching, I can cite the following: a) Woman in Love – Barbara Streisand; b) I Just Called to Say I Love you – Stevie Wonder; c) Eternal Flame – The Bangles; d) Dancing Queen – ABBA; e) Big Big World – Emilia; f) What’s Another Year – Johnny

91

In the recent years with the development of new technologies such as CDs, DVDs and the Internet, the popularity of tape cassettes is on the fall. Despite this fact, its use is still very common and practical, especially for those learners who do not have the Internet facility or cannot reach it for some reason. There are many books accompanied with tape cassettes and it is very valuable to read and listen to them simultaneously. One great advantage of tape cassettes is that they can be rewound and played over and over again. One can also listen to a cassette while traveling, which is very good for people living in big cities (the same thing can be done for MP3 players, iPods or similar devices to listen to downloaded podcasts). While selecting the cassettes, teachers should make sure that the cassettes present real-life situations and authentic English (not mere and more grammatical exercises or drills). They should also be relevant to the interests of the students and suitable for their linguistic levels.

Cemal KARAATA

3.6. Books

3.5. Radio

Reading is one of the most important sources of language input. Intensive and extensive reading are used very frequently in language teaching. Despite all the developments in technology, especially the Internet, reading cannot be replaced by any other medium of print.

Radio programs on every aspect of life are available, making the medium particularly useful for content-based foreign language instruction. From the radio, teachers can draw content about any topic or theme of interest to learners. …the content shouldn’t be used passively; students should be assigned genuine and relevant tasks to do while listening.

civilacademy

Listening to radio broadcasts has always been a useful technique to improve listening in a foreign language. With its ease and time flexibility in access, radio has been used worldwide in language teaching. Radio channels such as Voice of America and BBC, with their special English sections, serve especially well as a great pedagogic tool for language instruction. Even though Internet and podcasts are replacing radio, there are still many countries and places where people cannot get access to Internet as easily as radio. As Bedjou states (2006):

Teachers should teach their students not only where they can find the lists of radio programs but also which programs they can benefit more and how. They can ask their students to listen to certain programs on the radio and then discuss the themes in the classroom the following day. On the website of BBC in Learning English section (www.bbc.co.uk/learningenglish), there are additional vocabulary teaching activities, quizzes based on the news given and lesson plans for teachers based again on the stories broadcast on the radio. The stories on the radio can be recorded and used for future activities. They can be listened to over and over again.

There have been a good number of research studies on the effect of reading on the overall language development. Elley and Manughbai (1983) compared those L2 learners who were exposed to book floods to those who underwent a formal instruction. At the end of the first year, the reading group outperformed the other in receptive skills, and after the second year in productive skills as well. In their study, fourth- and fifthgrade students of English as a foreign language were divided into three groups for their thirty-minute daily English class. One group had traditional audio-lingual method instruction, a second did only free reading, while a third did “shared reading.” Shared reading “is a method of sharing a good book with a class, several times, in such a way that the students are read to by the teacher, as in a bedtime story. They then talk about the book, they read it together, they act out the story, they draw parts of it and write their own caption, they rewrite the story with different characters or events.” (Elley et al,1998: 1–2). After two years, the free-reading group and the shared-reading group were far superior to the traditional group in tests of reading comprehension, writing, and grammar. Similar results were obtained by Elley (1991) in a large-scale study of second-language acquirers, ages six through nine, in Singapore. Elley’s recent data (Elley et al, 1998) comes from South Africa and Sri Lanka. In all cases, children who were encouraged to

92

civilacademy

read for pleasure outperformed traditionally taught students on standardized tests of reading comprehension and on other measures of literacy.

States were not significant predictors. Constantino, Lee, Cho, and Krashen (1997) reported that the amount of free reading international students living in the United States said they did before taking the Test of English as a Foreign Language (TOEFL) was an excellent predictor of their score on this examination.

Referring to foreign language (FL) teaching in general, Nuttall says, "An extensive reading program . . . is the single most effective way of improving both vocabulary and reading skills in general." (1982:65). Saragi et al. (1978) did an interesting study on how learners pick up vocabulary. Their study "shows that extensive reading results in a substantial amount of vocabulary learning" (p.78).

civilacademy

Studies in both second and foreign language acquisition confirm that those who read more do better on a wide variety of tests. In Stokes, Krashen, and Kartchner (1998), students of Spanish as a foreign language in the United States were tested on their knowledge of the subjunctive on a test that attempted to probe acquired competence. Formal study was not a predictor of subjunctive competence, nor was length of residence in a Spanish-speaking country. Stokes, Krashen, and Kartchner also asked subjects about the quality of instruction they had had specifically in the subjunctive. This variable also failed to predict performance on the subjunctive test. The amount of free reading in Spanish, however, was a clear predictor.

In regard to all the research cited above and other studies unmentioned, teachers should pay attention to and give place to free extensive reading in their language teaching programs. There are some problematic areas when students start reading English books and they should be warned against them beforehand. They are: a) Students want to understand every word and they look up each word that they do not know. Consequently, they get bored and distracted from the topic. On the other hand, they cannot master most of the unknown words that they look up from the dictionary in such a short time (by reading once only). b) They do not read for general meaning but want to understand the content completely. Teachers should tell their students that their very first aim is to see the real use of English in print form and to understand the plot of the story in a general sense (not every detail of the book). They should be told that

Lee, Krashen, and Gribbons (1996) reported that for international students in the United States, the amount of free reading reported (number of years subjects read newspapers, news magazines, popular magazines, fiction, and nonfiction) was a significant predictor of the ability to translate and judge the grammaticality of complex grammatical constructions in English (restrictive relative clauses). The amount of formal study and length of residence in the United

a) they need not understand every word; b) they should try to guess an unknown word from the context first and look up only the most frequent key words (glossaries at the end of most readers are of great help); c) they should try to understand the general meaning of the books they read

93

Cemal KARAATA

(especially at the elementary and pre-intermediate levels), not all the details. The selection of the books plays a vital role in reading. Generally speaking, two criteria should be kept in mind: a) the books should be interesting and enjoyable for students,

Teachers can form school and/or class libraries for ease of access. They should also follow and check their students’ progress through various methods such as charts, quizzes, short presentations, follow-up activities, competitions, debates on the topics they read, etc. As their students’ level of English proficiency increases, teachers should also change the variety of the reading materials. Students can read magazines, brochures, short stories, poems, novels, newspaper articles on different subjects. It is important that they read a range of different topics so that they can pick up the ‘jargon’ of different topics. This variety should be adjusted according to learners’ needs. Newspapers in Turkey that are printed in English are especially recommended. Students knowing the daily events in Turkey can understand the articles in these newspapers much better than British or American newspapers.

civilacademy

b) the linguistic level of the books should be suitable and the content should be appropriate for the target student group.

easier than before for both teachers and students. Using Internet, DVD and CD players, radios, MP3 and MP4 players and tape cassettes students – when they are appropriately directed and guided – can have a great amount of language input which is crucial for language improvement. Students should also read a lot to see and master the real use of English that is, on many occasions, different from the ‘formal and grammatical’ English. They will improve their general level of proficiency in this way. If the suggested methods and techniques can be used in the suitable way and in the adequate amounts, we believe that the disadvantages of being in a foreign language situation can gradually be overcome and students can improve their language proficiency much better than through traditional and formal language instruction. Teachers should also keep in mind that they need to continue ‘extensive’ and ‘intensive’ listening and reading activities in balance to provide the necessary language input.

Works Cited: Bedjou, A. (2006). “Using Radio Programs in the EFL Classroom.” English Teaching Forum. 1:28-31 Brown, H.D. (1987). Principles of Language Learning and Teaching. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall Regents. Constantine, P. (2007). “Podcasts: Another Source for Listening Input.” The Internet TESLJournal, Vol. XIII, No. 1, January 2007 http://iteslj.org/Techniques/ConstantinePodcastListening.html

Conclusion Teachers of English to foreign learners should be aware of the difficulties students may experience and do their best to create environments where they can get the necessary support to improve their English. With the recent and continuously growing advances in technology, this is now much

Constantino, R., Lee, S.Y., Cho, K.S., and Krashen, S. (1997). “Free voluntary

94

civilacademy

Songs.html

reading as a predictor of TOEFL scores.” Applied Language Learning, 8: 111- 118.

Schoepp, K. (2007). “Reasons for Using Songs in the ESL/EFL Classroom.” The Internet TESL Journal, Vol. VII, No. 2, February 2001. http://iteslj.org/Articles/SchoeppSongs.html

Elley, W.B. (1991). “Acquiring Literacy in a Second Language: The Effect of Book-Based Programs.” Language Learning, 41: 375–411. Elley, Warwick B. and Francis Mangubhai. (1983). “The impact of reading on second language learning.” Reading Research Quarterly, 19(1), 53~7.

Schwartz, B. (1993). “On explicit and negative data effecting and affecting competence and linguistic behavior.” Studies in Second Language Acquisition, 15: 147-163

Elley, W.B., Le Roux, N. and Schollar, E. (1998). Evaluation of Sunshine BookBased Project in South African Schools. Auckland: Wendy Pye, Ltd.

Stokes, J., Krashen, S., and Kartchner, J. (1998). “Factors in the acquisition of the present subjunctive in Spanish: The role of reading and study.” ITL: Review of Applied Linguistics, 121-122:19-25.

Ellis, R. (2005). “Principles of Instructed Language Learning.” System, 33 (2), 209-224

Related Links

civilacademy

Lee, Y.O., Krashen, S., and Gribbons, B. (1996). “The effect of reading on the acquisition of English relative clauses.” ITL: Review of Applied Linguistics, 113- 114: 263-273. Massi, M.P. and Merino A.G. (1996). “Films and EFL.” Forum. 34:20.

www.voanews.com/specialenglish.com www.eslpod.com www.esl-lab.com www.script-o-rama.com/movie-transcripts

Nuttall, Christine. (1982). Teaching Reading Skills in a Foreign Language. London: Heinemann Educational.

www.bbc.co.uk/learningenglish http://www.lost-tv.com/transcripts/

Paulston, C.B. (1974). Implications for language learning theory for language planning: Concerns for bilingual education. Arlington, VA: Center for Applied Linguistics. Saragi, T., I.S.P. Nation and G.F. Meister. (1978). “Vocabulary learning and reading.” System, 6(2), 72-78. Sar›çoban, A. & Metin, E. (October 2000). “Songs, Verse and Games for Teaching Grammar.” The Internet TESL Journal. http://iteslj.org/Techniques/Saricoban-

95

civilacademy

POSTMODERN ANOM‹N‹N KÜLTÜREL, TOPLUMSAL VE MORAL KÖKLER‹: ÜST‹NSANIN ‹Z‹NDE The Cultural, Social and Moral Origins of Post-Modern Anomy: On the path of ‘over man’ Gökhan KÖKTÜRK*

ABSTRACT: The decadence in culture, social structure, morality and individual existence in 19th century is a fact that cannot be ignored. On the basis of this decadence lies the feeling of ‘emptiness’ that the Christian understanding of morality and positivist world view created in the European culture and social structure. The 19th century intellectuals examine this anomic environment and structure in their Works to a great extent, and try to bring a critical approach to this situation. Nietzsche is the leading intellectual that has made the harshest criticism of this situation. His idea of ‘over man’ and the power system that constitutes the building structures of it, the notions of amor fati and eternal thinking are produced to show a way of overcoming the social, cultural, and moral structures that have shaped of anomy in today’s world. In this respect, this work, by taking into consideration the teaching of Nietzsche, aims to find a way to get out of the decadence which occurred in 19th century, and which is the main reason of today’s chaotic atmosphere. ÖZET: On dokuzuncu yüzy›lda kültürde, toplumsal yap›da, ahlakta ve bireysel varolufllarda bir çöküntünün (decadence) yafland›¤› göz ard› edilemez bir gerçektir. Bu çöküntünün temelinde o dönemde belirginleflmeye bafllayan kitlesellefltirici etkiler, Hristiyan ahlak anlay›fl› ve pozitivist dünya görüflünün Avrupa kültüründe ve toplumsal yap›s›nda yaratt›¤› ‘boflluk’ hissi yatmaktad›r. On dokuzuncu yüzy›l düflünürleri çal›flmalar›nda büyük ölçüde bu anomik ortam› ve yap›y› incelemeye çal›flm›fl ve bu duruma karfl› elefltirel bir yaklafl›m gelifltirmifltir. Nietzsche bu duruma karfl› en sert elefltirileri yapan düflünürlerin bafl›nda gelmektedir. Ortaya koymaya çal›flt›¤› üstinsan ö¤retisi ve onun yap› tafllar› olan güç istemi, amor fati ve ebedi tekerrür nosyonlar› on dokuzuncu yüzy›lda ortaya ç›kan ve günümüzde anomik bir hal alan toplumsal, kültürel ve moral yap›lar›n nas›l afl›laca¤›na yönelik yol haritas›n› ortaya koymak üzere üretilmifllerdir. Bu ba¤lamda, bu çal›flma on dokuzuncu yüzy›lda ortaya ç›kt›¤›na ve bugün kaotik bir yap›ya neden oldu¤una inand›¤›m›z çöküntünün afl›lmas› yolunda Nietzsche’nin ö¤retisinden yola ç›karak bir ç›k›fl yolu aramay› hedeflemektedir. *

Yüksek Lisans Mezunu, Kamu Yönetimi, ‹ktisadi Ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Uluda¤ Üniversitesi, Bursa, Türkiye gokhankok [email protected], Tel:(506)5958962

97

Gökhan KÖKTÜRK

“Gerçek flu ki: ‹nsan kirli bir nehirdir. Kirli bir nehri kirlenmeden içine alabilmek için bir deniz olmak gerekir. Görüyorsunuz, insandan daha üstün olmay› ö¤retiyorum size. Üstinsan iflte bu deniz; sizin büyük afla¤›laman›z içinde yok olabilir insan.” (Nietzsche, 2003: 40)

civilacademy

On dokuzuncu yüzy›lda kültürde bir bunal›m›n yafland›¤› göz ard› edilemez. Hannah Arendt, “Geçmiflle Gelecek Aras›nda” isimli eserinde bu bunal›m› analiz ederken sanatç› ve sanat eserinin durumuna odaklanmaktad›r. Arendt on dokuzuncu yüzy›lda ortaya ç›kmaya bafllayan kitle toplumunda kalan son bireyin sanatç› oldu¤unu belirtir. Ona göre,en yüksek kültür nesnelerinin, yani sanat eserlerinin topluma ayk›r› bir nitelik tafl›mas›, kitle toplumunun do¤uflundan önce toplum ile kültür aras›ndaki antagonizman›n varl›¤›na iflaret etmektedir. Arendt on dokuzuncu yüzy›lda ortaya konulan sanat eserlerinde biçim ve üslup u¤runa anlamdan yap›lan eksiltmenin sanat›n, “gerçekten” kopmas›yla yak›ndan iliflkili oldu¤unu belirtir. On dokuzuncu yüzy›l kitle toplumunda kültürel de¤erler de di¤er de¤erler gibi muamele gören birer mübadele de¤eri halini alm›fllar ve tüketime konu edilmifllerdir. (Arendt,1996: 233–250) Üretim iliflkileri, kentlerin nüfusundaki yüksek h›zl› art›fl, kültürü ve sanat› y›¤›nlarla birlefltirme çabalar›, zorunlu e¤itim, devlet taraf›ndan yürütülen gerçeklik politikalar›, kitlesel bas›n›n etkileri, e¤lence ve kültür endüstrilerinin yaratt›klar› tahribatlar gibi birçok kitlesellefltirici etki kültürde ve toplumsal yap›da bir çözülmeye yol açm›flt›r.

uygarl›¤› büyümüfl, genifllemifl ve kendi kendini onaylam›flt›r. Ancak, on dokuzuncu yüzy›l›n sonunda Bat› uygarl›¤›n›n merkezlerinde, inanç ve de¤er sistemlerini oldu¤u kadar, politik, ekonomik ve toplumsal kurumlar› da etkileyen bir rahats›zl›k bafl göstermifltir. ‹çinde bulundu¤umuz yüzy›l ise bu krizin geliflip radikalleflti¤i bir ça¤d›r. (Paz, 2000: 189–198)

Modernizm on dokuzuncu yüzy›lda zirveyi ve krizi birlikte yaflam›flt›r. Modernizm birçok alanda zirveye ulaflt›ktan sonra toplumsal, kültürel ve siyasal alanda krize girmekten kurtulamam›flt›r. O. Paz’a göre, Bat›

98

P. Wagner’e göre, on dokuzuncu yüzy›l›n toplumsal flekillenifli güçlü bir paradoksun damgas›n› tafl›maktad›r. Bir yandan yükselmekte olan seçkinler modern, bireyci ve rasyonalist kültürü gelifltirmektedir ve bunun karfl›s›na ç›kacak herhangi bir alternatifi yok etme e¤ilimi tafl›maktad›r, öte yandan kendine yeterli bir bireyci liberalizmin imkâns›zl›¤› konusunda da görüfller söz konusudur. (Wagner, 2003:120-121) On dokuzuncu yüzy›l düflünsel dünyas›na genel anlamda iki farkl› dünya görüflünün damga vurdu¤u söylenebilir. On dokuzuncu yüzy›l sona ererken toplumsal hayata kinizm (kynicism) ile sinizm (cynicism) aras›ndaki mücadele damgas›n› vurmufltur. Kinizm kitlelerin, alt tabakalar›n, resmi kültürü alaya alarak reddetmesini; sinizm ise egemen kültürün kitlenin yol açt›¤› toplumsal çözülmeye gösterdi¤i tepkiyi dile getirmektedir. “Sloterdjik’in tan›mlad›¤› anlamda kinizm, egemen kültüre karfl› herkesin kendi gerçe¤ini infla ediflini merkeze ald›¤› için, on dokuzuncu yüzy›l sonunda, sanat yoluyla kültür hayat› da bir dönüflüm yaflam›flt›r.” (Sar›bay, Fin De Siecle: 19–20) S. Zizek’e göre ise kinizm halk›n, alt tabakalar›n resmi kültürü ironi yoluyla reddetmesini temsil etmektedir. Klasik kinik ifllem, egemen resmi ideolojinin a¤›rbafll› ciddi havalar›n›n karfl›s›na gündelik s›radanl›¤› ç›kartmak ve bunlarla alay etmek, böylelikle de ideolojik laflar›n yüce soylulu¤unun ard›nda gizlenen bencil ç›karlar›, fliddeti ve kaba ik-

civilacademy

tidar h›rs›n› teflhir etmektir. Sinizm ise, egemen kültürün bu kinik bozuflturmaya verdi¤i cevapt›r. (Rigel, 2003: 335–339)

Ali Yaflar Sar›bay da on dokuzuncu yüzy›lda kültürel hayatta ortaya ç›kan çöküfl ve kitlelerin artan etkisinin do¤urdu¤u tepkileri anlayabilmek amac›yla C. Budelaire’in Dandy kavram›na baflvurmaktad›r. Ona göre;

civilacademy

Fin de siecle yüzy›l›n sonundan daha farkl› bir anlam ifade etmek için ortaya at›lm›flt›r. Ali Yaflar Sar›bay, on dokuzuncu yüzy›l›n sonunu ifade eden bu terimin ilk defa Fransa’da 1880’lerde bir yüzy›l›n bitiflini ve buna yol açan sebepleri de göstermek için kullan›ld›¤›n› belirtmektedir. Ona göre, toplumsal tabakalaflman›n mevcut durumu, kitlelerin elitlerin hakimiyetini k›racak flekilde etkili hale gelmesi yönünde de¤iflmeye bafllam›flt›. Modern kentli hayat tarz› elitlerin tekelinde olan baz› toplumsal ve kültürel olanaklar› genifl kitlelerin nüfuzuna açm›flt›r. Bu ise beraberinde toplumsal çözülmeyi getirmifl, egemen kültür ve kesimler, yerleflik de¤erleri alaya alan kitlenin yol açt›¤› bu çözülmeyi, kendi de¤erlerinin alt›n› oyan bir çöküfl (decadence) olarak görmüfltür. Yüzy›l sonu (fin de siecle), iflte bu de¤erlerle özdefl bir yüzy›l›n sona eriflidir. (Sar›bay, Fin De Siecle: 1)

na inanmaktad›r. (Mestrovic, 1991: 75–79)

S. Mestrovic, “The Coming Fin de Siecle” isimli eserinde on dokuzuncu yüzy›l sonu toplumsal ve kültürel manzaras›n› anlamak aç›s›ndan son derece önemli figürlerden biri oldu¤unu iddia etti¤i Dandy tiplemesini bu ba¤lamda ele almaktad›r. Baudelaire’in 1863 y›l›nda yay›nlanan “Modern Hayat›n Ressam›” (Baudelaire, 2003) isimli çal›flmas›ndaki Dandy tan›mlamas› ile Durkheim’in anomik egoist tan›mlamas› aras›ndaki benzerlikler Mestrovic’in ilgisini çekmifltir. Baudelaire, Dandy’lerden aylak, zengin ve kendi modalar›yla iliflkili olan mutlulu¤u kal›c› u¤rafl›lar› seçmelerine ra¤men ›st›rap çeken ideal modern birey tipi olarak söz etmektedir. Dahas› Baudelaire, Dandyism’i kendi kurallar› olan bir sosyal kurum hatta bir din olarak görmektedir. Baudelaire gibi Durkheim da romantik kahraman›n çökmüfl oldu¤u-

“Dandyizm olarak an›lan kültürel ak›m, her fleyden önce estetize edilmifl bir hayat tarz›n› önemseyen aristokratik ruhlu bireysel tavr› önemsemekteydi. Bununla beraber Dandy’ler burjuva de¤erleri reddediyorlar, kendilerini hiçbir yere ait görmüyorlar ve kan ba¤lar› olmamas› durumunda bile, aristokratlar gibi olmaya özeniyorlard›. Bu çerçevede Dandy tiplemesinin, kendini var etme gayreti ve h›rs›n›n temellendirdi¤i bireyselli¤e; flahs› etraf›nda kült (tap›n›) yaratmaya yönelik narsisizme; nihayet, bu her iki özelli¤in k›flk›rtt›¤› dipsiz arzular› beslemeye tekabül etti¤i söylenebilir. Dandy tipini yaratan temel koflul, kitlenin estetikten yoksun kabal›¤›n›n meziyet fleklinde sunulufluna gösterilen tepkidir. Bu anlamda, Dandyizm, modern kültürel de¤erleri alaya alan kitlenin alaya al›nmas›d›r.” (Sar›bay, Postmodern…:175) Ali Yaflar Sar›bay’›n buradaki iddias› Dandyizmin moderniteye eklemlenmede bilinçalt› bir model oluflturdu¤u, fakat farkl› bir yorumlamayla postmodern kültüre yönelik bir anomiye yol açt›¤›d›r. On dokuzuncu yüzy›l›n insan› ve de¤erleri de¤erlendirmesi belli bir morale ve bu moralin de¤er yarg›lar›na dayan›r. Bu moral, sürüce de¤erlendirmelerin meydana getirdi¤i moraldir. On dokuzuncu yüzy›l Avrupa moralinin, z›t ama ikincisi birincinin sonucu olan de¤erlendirme tarzlar›ndan biri, H›risti-

99

Gökhan KÖKTÜRK

yanl›¤›n de¤erlendirme tarz›; di¤eriyse onun karfl› kutbu, ayn› zamanda sonucu olan bilimci-pozitivist de¤erlendirme tarz›d›r. (Kuçuradi, 1999:95-96) On dokuzuncu yüzy›l sonu düflünürlerinin yapmaya çal›flt›¤› da bir madalyonun iki yüzü gibi olan, birbirlerinin z›tt› gibi görünen ancak birbirilerinin sonucu olan bu iki de¤erlendirme tarz›n›n ikisine karfl› da elefltirel bir yaklafl›m gelifltirebilmektir.

civilacademy

Bu de¤erlendirme tarzlar›na karfl› en sert elefltirilerden biri F. Nietzsche’den gelmifltir. Nietzsche on dokuzuncu yüzy›l›n sonunda, en yüksek de¤erlerin kendilerini de¤ersizlefltirdikleri bir durumun yafland›¤›n› ve nihilizmin kap›da oldu¤unu belirtmektedir. Ona göre Avrupa kültürü sanki bir felakete do¤ru ilerlemektedir. Nietzsche’nin felsefesinin temeli bir modernizm ve ak›lc›l›k elefltirisi üzerine oturmufltur. On dokuzuncu yüzy›l›n sonunda ortaya ç›kan toplumsal ve kültürel çözülme Nietzsche’nin anlat›s›nda son derece aç›k bir flekilde gözler önüne serilmektedir. Ona göre bu ça¤ nihilizm ça¤›d›r ve o felsefesini nihilizmi alt etme üzerine kurmufltur. Nietzsche bunun için irrasyonel güçleri harekete geçirmeye çal›fl›r. Modern bilgi ve hakikat kavramlar›n› elefltirir, antihümanist bir yaklafl›m gelifltirir ve ebedi dönüfl anlay›fl›yla modern ilerlemeci tarih anlay›fl›na karfl› ç›kar.

istencinin vücut vermifl oldu¤u metafizik gelene¤in bu hakikat istencinin bir sonucu olarak nihilistik bir mahiyet kazand›¤›n› ve bir (decadence) çöküfl kültürü haline geldi¤ini belirtmektedir. Ona göre flimdiye kadar decadence’a karfl› verilen savaflta filozoflar›n ve ahlâkç›lar›n akla yönelik vurgular› bir kand›rmacadan baflka bir fley de¤ildir. Çünkü decadence’a karfl› seçilen araç ve kurtulufl olarak seçilen fleyde bir decadence ifadesidir. (Ayn› eser:73–76) Nietzsche’ye göre, on dokuzuncu yüzy›l Avrupa kültürü, sürü de¤erlendirmelerine ve bunlar›n çat›flmas›na dayanan bir kültürdür: Bilime, insan akl›n›n s›n›rs›z gücüne ve insanlar›n eflitli¤ine olan inanc›yla insanlar› iyimser yapmak isteyen bir kültür. (Ayn› eser: 143–151) Avrupa’n›n moral de¤erler sistemi dinsel arka plan›n› yitirince nihilizme do¤ru yönelmifltir. Nietzsche do¤all›¤›n› kaybetmifl bir kültürle hesaplaflmaktad›r. Bu do¤all›k yitimi ise Sokrates sonras› filozoflar›n güç istemine, içgüdülere karfl› onu dizginleyecek akl› koymalar› ile bafllam›flt›r. Nietzsche’nin Tanr›n›n öldü¤ünü ilan etmesiyle, hastal›kl›, orta dereceli hale getirilmifl Avrupa insan› yaflad›¤› boflluk nedeniyle de¤ersizli¤i ve anlams›zl›¤› genellefltirmifltir. (Ekinci, 2002: 21–25) Nietzsche, nihilizmin ne oldu¤u sorusunu “en yüksek de¤erlerin kendini de¤ersizlefltirmesi, amac›n kaybolmas› ve niçin sorusunun cevaps›z kalmas›” fleklinde yan›tlamaktad›r. Tanr›n›n ölümünün ard›ndan art›k insan varl›¤›na de¤er ve anlam verebilecek hiçbir merkez fikri kalmam›flt›r. Modern zamanlarda insan eski de¤erini kaybedince, modern insan için geriye sadece keskin bir anlamda kendisinin hiçli¤i kalm›flt›r. Nietzsche’nin felsefesinin özü Bat› metafizik gelene¤inde ve h›ristiyan ahlâk ö¤retilerinde flekillenen nihilizmi alt etme çabas›d›r. Nihilizm bir uç deneyimden baflka bir uç deneyi-

Nietzsche’ye göre, on dokuzuncu yüzy›l Avrupa’s›n›n toplumu çöken bir toplumdur. Bu toplumda kültürlü olman›n ancak rolü oynanabilmektedir. Çöküntü, insanl›¤›n ana, do¤al güdülerinden büsbütün sapmas›, de¤er yarg›lar›n›n soysuzlaflmas› demektir. Bu çöküntünün nedeni H›ristiyanl›¤›n insan ve dünya görüflüne dayanan Bat›’n›n sürü ahlâk›, sonuçlar› ise zaaf-kötülük; hastal›khastal›kç›l›k; suç-suçluluk; anarflizm, dizginsizlik ve y›k›c›lar›n ortaya ç›kmas›d›r. ( Kuçuradi, A.g.e: 100-105) Nietzsche, hakikat

100

civilacademy

me, mutlak dinsel ve ahlâksal de¤erlere inanmaktan hiçli¤e inanmaya geçifltir. fiimdiye dek inand›¤›m›z de¤erlerin, kesin ak›betlerini belirlemek ve bu de¤erlerin gerçekten sahip oldu¤u de¤eri ortaya ç›karmak için nihilizm deneyiminden geçilmesi zorunlu hale gelmifltir. Nihilizmin temel nedenleri Bat› din ve felsefesinin derinlerine kök salm›flt›r. “Nietzsche’ye göre, tüm de¤erler ve idealler, yaflama yalanlar olarak bafllad›klar›, sonra kan›lara dönüfltükleri ve en sonunda erdemler olarak adland›r›ld›klar› bir süreçten geçmifltir. Ama modern nihilizm ça¤›nda bu süreç kesintiye u¤ram›fl ve ‘yalan’ bir yalan olarak, ‘do¤ru olmayan’ da bir yaflam koflulu olarak kabul edilir hale gelmifltir.” (Pearson, 1998: 56–62)

civilacademy

Nietzsche, insanl›¤›n yak›nda gerçekleflebilece¤ine inand›¤› bir felaket duygusu tafl›makta oldu¤unu, ama ayn› zamanda yeni flafaklar›n, yeni günefllerin ve yeni denizlerin üstü kapal› anlat›m›n› ve özlemini de bar›nd›rd›¤›n› belirtmektedir. Ona göre nihilizmin ortaya ç›k›fl› ça¤›m›z aç›s›ndan kaç›n›lmazd›r. Çünkü nihilizm, “büyük de¤erlerimizin ve ideallerimizin mant›ksal sonucunu temsil etmektedir” (Pearson: 245–250) ve bu da, bu de¤erlerin sahip oldu¤u de¤eri ortaya ç›karmam›zdan önce, nihilizmi deneyimlemek zorunda oldu¤umuz anlam›na gelmektedir. Akl›n kategorileri, insan›n hesaplanabilir ve denetlenebilir bir dünyaya duydu¤u ihtiyac› karfl›lamak üzere kullan›l›rlar. Böylece Nietzsche, nihilizmin ortaya ç›k›fl nedenini akl›n kategorilerine duyulan inanç olarak yorumlamaktad›r, çünkü insanlar› dünyan›n de¤erini tamamen kurmaca bir dünyaya göre ölçmeye yönelten de Nietzsche’ye göre, bu inançt›r. Nietzsche, ahlâk, H›ristiyanl›k ve hakikat de dâhil olmak üzere, tüm büyük fleylerin bir kendini alt etme edimiyle kendi y›k›mlar›na yol açacaklar›na inanmaktad›r.

gulamaya giriflmeye çal›flm›flt›r. Ona göre ahlâki de¤erlerin bir elefltirisine ihtiyaç duyulmaktad›r, bu nedenle önce bu de¤erlerin kendi de¤erleri sorgulanmal›d›r. “‹nsanlar de¤erlerimizi yarat›lm›fl fleyler olarak görmek yerine, verili nesneler olarak görmekte ve flimdinin kategorilerini düz, düflüncesiz bir biçimde geçmifle yans›tmaktad›r. Nietzsche’nin geleneksel ahlâk teorilerine karfl› ç›k›fl›na, kendi yaklafl›m›n›n yenili¤i ve önemine iliflkin bazen afl›r›ya kaçan iddialar›na, öncelikle de¤erlerin ve kurumlar›n do¤as›na iliflkin düz çizgisel ve dural anlay›fla duydu¤u tiksinti yol açmaktad›r.” (Nehemas, 1999: 151–160) Nietzsche’nin ahlâk elefltirisi ahlâk›n kendisinin de¤il, her hangi bir ahlâk›n evrensellik iddias›n›n reddedilmesini içermektedir. Nietzsche’nin ahlâk›n soy kütü¤ü üzerine araflt›rmas›, oldu¤umuz hale nas›l geldi¤imize iliflkin bir soruflturma sonucunda var›lan noktan›n nihilizm oldu¤una iflaret etmektedir. Bu ba¤lamda, nihilizm, esas›nda hâkim olan monolitik ahlâk gelene¤inin, bir sonucudur. Nihilizm hakikat isteminin, metafizik ahlâk düflüncesinin kendine karfl› ifllemesi ve nihayetinde onu tahrip etmesinin bir sonucudur. Nietzsche’nin ahlâk›n soy kütü¤ü üzerine araflt›rmas›, bu anlamda nihilizmi aflmaya yönelik ilk ad›md›r. ‹kinci ad›msa oldu¤umuz halin ötesine geçmeyi, kendimizi alt etmeyi gerektirmektedir. Bu durum benli¤imizi dönüfltürmeye yönelik olan güç istemi prensibini zorunlu k›lmaktad›r. (Küçükalp, 2003: 23–30) Tüm bunlar bir zincirin parçalar› gibi Nietzsche’nin ö¤retisinin ö¤eleri ve üst insana giden yolun duraklar›d›r. Bu yolda insan öncelikle var olan ve yürürlükte olan moralin d›fl›na ç›kmal›d›r. Nietzsche bu yolda insan›n geçirmesi gereken de¤iflimleri üç aflamada ele almaktad›r. Bu aflamalardan ilkinde var olan insan tipi, sürü insan›d›r. Sürü insan›, bütün de¤erlerin,

Nietzsche, buradan yola ç›karak bir sor-

101

Gökhan KÖKTÜRK

insanla ilgili her fleyin de¤erlendirilmesi, kendisinden önce yap›lm›fl olan insand›r. Kiflinin tek yapaca¤› bunlara göre yaflamakt›r. Sürü insan› için bütün insanlar eflittir. ‹nsanlar aras›nda yap› ve de¤er ayr›l›¤› görmenin, insanlar› basamakland›rman›n bafl düflman›d›r. “Sürü insan› daha ileriye götürüldü¤ünde son insan ortaya ç›kar. Son insan içinde hiç boflluk tafl›mayan, kendi kendini küçümseyemeyen, kendisine gülemeyen, bilimin her fleyi baflarabilece¤ini düflünen, de¤erli fleyleri k›r›p döken, popüler yapan insand›r.” (Küçükalp, A.g.e.: 27-53)

civilacademy

Nietzsche fin de sicle toplumunu tan›mlamak için “son insan” kavram›n› kullanmaktad›r. Ona göre son insan alt edilmesi ve afl›lmas› gereken bir insan tipidir. “Son insan hayvanla üst insan aras›na kurulmufl tehlikeli bir köprüdür.” Hoflnutlu¤unu maksimize etmek ve ac›y› minimize etmek son insan›n biricik amac›d›r. Bu durum ancak eflit haklar›n varoldu¤u bir zeminde ortaya ç›kar. Nihilizmle birlikte temelci bir zemin ortadan kalkt›¤› için iyiler ile ilgili kiflisel tercihler önemli hale gelmifltir. Bu anlamda son insan sürü vizyonunun geçekleflmesidir. Üst insan›n gerçekli¤e teslim olmamak gibi bir ideali savunmas›na karfl›n son insan arzular›n› takip etmek ve ac› çekmemek anlam›nda konformisttir. (Ayn› eser: 37–45) Kendini alt etmenin karfl›t› olan kendini koruma arzusu son insan›n en önemli arzusudur. Nietzsche’ye göre bundan böyle kendinden nefret edemeyece¤i için son insan en baya¤› insand›r. O herkesin kendisiyle eflit olmas›n› ister. Eflitlik ideali bir anlamda toplumun ayn›laflmas›na Nietzsche’nin ifadesiyle sürü haline gelmesine yol açar. Bu aç›klamalar on dokuzuncu yüzy›l›n kültürel ve toplumsal ortam›n› betimleyen pasiflik, sessizlik, kitleselleflme, narsisizm, egoizm gibi özellikleri gözler önüne sermektedir.

Özgür insan içinde yetiflti¤i ve yaflad›¤› sürüden kopmufl, kendi yolunu arayan, insanla ilgili fleyleri kendi gözleriyle görmek isteyen insand›r. Bu kifli için iki yol vard›r. Kiflinin o zamana kadar ba¤l› oldu¤u, de¤erli sayd›¤› her fleyi de¤ersiz ve anlams›z görmesi kifliyi yanl›fl bir genellemeye götürebilir: Her fley birdir, hiçbir fley de¤iflmez, dünya anlams›zd›r, bilme insan› bo¤ar, hiçbir fley hakiki de¤ildir, her fleye izin vard›r diye düflünüp pasif nihilizme saplanabilir. ‹kincisi ise aktif nihilizmdir. Kiflinin yap›p ettikleriyle koptu¤u moralin de¤er yarg›lar›n› k›rmak, yok etmek istemesidir. Aktif nihilizm yarat›c› olacak kiflilerin kendileriyle hesaplaflmalar›, iyileflme dönemleridir. (Ayn› eser: 53–69) Kiflinin kendi hayat›na evet demesi, hayat›n› oldu¤u gibi bir daha ve bir daha ayn› hayat› yaflamaya haz›r olmas›, bu hayat›n baflka türlü olmas›na imkân görmemesi, bu hayat›na ‘e¤er’siz bakmas›d›r. Hayata evet demek, oldu¤u gibi hayat› savunmak, ac›ya da evet demek, ac›y› da istemek ve savunmakt›r. Bu anlamda Nietzsche’nin ele ald›¤› üçüncü insan tipi yarat›c› insand›r. Yarat›c› insan kendine güvenen, kendinden emin ad›mlarla yürüyen insand›r; çünkü o kendi kendini e¤itmifl, uzun bir disiplinden geçirmifl ve kendi kendini avucu içine alm›fl insand›r. “Yarat›c› insan, oldu¤u gibi olmakla övünür. O ödevler ve sorumluluklar yüklenebilen bir insand›r. Yarat›c› insan insanlar›, insanlar›n gelece¤ini, kendisini seven insand›r. Onun sevgisi ac›man›n ve ba¤›fllaman›n ötesinde olan bir sevgidir. Onun sevgisi, geçmifli kurtarmak, geçmifle yeni bir anlam katmak, de¤erleri yeniden de¤erlendirmek demektir. Yarat›c› insan yeni de¤erler ortaya koyan insand›r.” (Ayn› eser: 77–85) Bu kiflilik tipleri ars›ndaki dönüflümün temelinde yatan kavramsallaflt›rmalardan biride güç istemi nosyonudur. Güç istemi hem bu dönüflümü sa¤lamak için gerekli olan iti-

Özgür insan ise, moral d›fl› insand›r.

102

civilacademy

Nietzsche, güç istemi varl›¤›n derin özüdür, demektedir. Güç istemi olarak isteme, daha çok gücü buyurmad›r. Güç istemi özünde de¤er koyan istemedir. Güç istemi, kendi saf özünde aç›kça ortaya ç›kar ç›kmaz, de¤er koyman›n hem temeli hem de alan› olur. “Güç, karfl› konulmaz güç olmak istedi¤i sürece, yaflam›n hiçbir zenginli¤i onu yat›flt›ramaz. O öteye geçmek için daha güçlü olma hakk› ister. Böylece isteme sürekli bir flekilde, kendiyle ayn› olarak ayn›ya geri döner. Baflka bir deyiflle, özü güç istemi olan bütün varolanlar›n varolma biçimi, ayn›n ebedi dönüflüdür. Bu anlamda güç istemi nihilizmin afl›lmas›n›n yoludur.” (Heidegger, 2001: 30–54) Nietzsche, güç istemi nosyonunu, Bat› metafizik gelene¤inin ve H›ristiyan ahlâk ö¤retisinin sebep oldu¤u nihilizmi aflmak ve kendisinin ötesine geçen, de¤erleri yeniden de¤erleyen üst insan› aramak do¤rultusunda ortaya koymufltur. Bu ba¤lamda

Tanr›’n›n ölümü, insan›n yarat›c›l›¤›n›n keflfedilmesi anlam›na gelir.

civilacademy

ci etkiyi sa¤lamas› hem de bu süreçte tak›nmam›z gereken tavr› göstermesi aç›s›ndan önem arz etmektedir. “Buna göre, isteme diye bir fley yoktur, ancak bir fleyi istemek vard›r. ‹steme, kendini daimi k›lmaya yönelik bir etkinliktir. Kendi y›k›m›na yöneltildi¤inde bile bir etkinlik olmay› sürdüren ve bu nedenle kendini daimi k›lan bir etkinlik olan güç istemi, dünyadaki her fleyde bulunmaktad›r. Güç istemi dünyadaki her fleyin birbirine ba¤l› oldu¤u ve karfl›l›kl› ba¤lant›l›l›klar›n da tam olarak karakterlerine özgü oldu¤u gerçe¤ine dayanmaktad›r.” (Nehemas, A.g.e.: 111-124) Güç istemi metafizik bir görüfl de¤ildir. Çünkü dünyan›n belirlenmemiflli¤i ve de¤erlerin çoklu¤u üzerine vurgusu arac›l›¤›yla, ço¤ul dünya görüflünün geçerli oldu¤unda diretir. Bir tür dogmatik yaklafl›mlar söz konusu oldu¤unda bile kendili¤inden, bizzat görüflü reddetmez, yaln›zca bu görüflün kabul edilebilecek tek görüfl olma iddias›n› reddeder. (Ayn› eser: 143–148)

“Tanr›n›n ölümüyle” nihilizm ça¤› bafllam›flt›r. Bu olayla birlikte insanlar kendilerinin üstünde tutunulabilecek aflk›n bir de¤er ve de¤er koyucudan yoksun kalm›flt›r. Bu yoksunluk insanlarda, içinde bulunulan bofllu¤u dolduracak yeni fleyleri arama e¤ilimine neden olmufltur. Tanr›n›n ölümü ile insano¤lu onun taht›na bir çok fley y›¤m›flt›r. Bu yeni putlar pasif nihilizme saplanm›fl insan›n afyonlar›d›r. Nietzsche, iflte tam da bu iki yol ayr›m›nda durmufl ancak, yeni putlar dikmemifl ve sadece bu yeni yol ayr›m›nda duran yarat›c› insana, aktif nihilizm yolunu iflaret etmifltir. Bu çerçevede, insan›n seçimini belirleyecek olan fley, o insan›n de¤erlendirme gücü ve yap›s›d›r. Yaflam›n özündeki gücü elde etmek, ancak yaflam›m›za as›l kasteden fleyi görüp, onu ›s›r›p atabilmektir. Bu da en çok mevcut de¤erleri yeniden de¤erlemekle olur. Peki, insan bunu nas›l baflarabilecektir? ‹nsan de¤erleri yeniden de¤erlemek için girece¤i bu yola nas›l ulaflacakt›r? Bu ba¤lamda, Nietzsche ebedi tekerrür ve amor fati nosyonlar›na iflaret etmektedir. Ebedi tekerrür, kozmolojik bir hipotez olarak yorumlan›r. “Kozmolojik bir görüfl olma s›fat›yla da, evrende zaten olup bitmifl olan her fleyin, tam da flu anda gerçekleflmekte olan her fleyin ve gelecekte gerçekleflecek her fleyin, çoktan gerçekleflmifl oldu¤unu ve tamamen ayn› düzende sonsuz kereler tekrar gerçekleflece¤ini savunur. Bu tekrarlamalar aras›nda hiçbir çeflitleme ve dolay›s›yla hiçbir etkileflim yoktur.” (Nehemas, A.g.e.: 193-198) Nietzsche, ebedi tekerrürü, dünya tarihini oluflturan tekil olaylara de¤il, do¤an›n döngülerinin sonsuz tekrarlan›fl›n› vurgulayan bir din olan Dionysosçulukla iliflkilendirir. Onun alt›n› çizdi¤i nokta, Dionysosçulu¤un bu döngülerin her boyutunu, hatta yozlaflma ve bozulmaya dayanan evreleri bi-

103

Gökhan KÖKTÜRK

le yüceltti¤i gerçe¤idir. (Ayn› eser:198–203)

civilacademy

“Ebedi dönüfl deneyimiyle yaflam›n trajik özelli¤inden kurtulmaya çal›flmaktan vazgeçip, yaflam› onaylamay› ö¤reniriz. E¤er benli¤imiz ve eylemlerimiz birbirinden ayr›lam›yor ve eylemlerimiz ayn› zamanda karakterimizi ifade ediyorsa, ebedi dönüfl düzeni içerisinde bu, kendimizi sonsuza dek yineleyece¤imiz anlam›na gelir. E¤er kendimizden ve eylemlerimizden memnun de¤ilsek, ebedi dönüfl düzeni içinde hoflnut olmad›¤›m›z eylemlerimiz ve benli¤imizin sonsuza dek yinelenece¤ini unutmamam›z gerekir. Bu noktada ebedi dönüfl düflüncesi hoflnut olmad›¤›m›z eylemlerimizi terk etmemizin, yani benli¤imizi dönüfltürmemizin itici gücü olur. Ancak, bu flekilde baya¤› yanlar›m›z›n üstesinden gelmeye yönelik bir araflt›rmaya girmemiz, yani kendimizi alt etmemiz söz konusu olabilir.” (Küçükalp, A.g.e.: 43-45)

olmay› istemesi, ayn› zamanda tüm dünyan›n farkl› olmas›n› istemesi anlam›na gelir. Çünkü her fley karfl›l›kl› bir etkileflim içindedir. “Nietzsche, ebedi tekerrürde bu hayat›n, bu dünyan›n mümkün olan tek dünya oldu¤unu keflfeder. Bir hayat ancak bütünüyle kabul edilmesi kofluluyla hakl› ç›kar›labilir.” (Ayn› eser: 212–222)

Nietzsche’ye göre, e¤er herhangi bir fley farkl› bir biçimde gerçekleflmifl olsayd›, her fleyin farkl› biçimde gerçekleflmifl olmas› gerekirdi, e¤er herhangi bir fley tekrar gerçekleflseydi, her fleyin tekrar gerçekleflmesi gerekirdi. “Nietzsche’nin Zerdüflt’ün üçüncü bölümünde anlatmaya çal›flt›¤› fley, sonunda dünyada önemsiz ve i¤renç olan her fleyi, önemsiz ve i¤renç olmayan fleyler u¤runa tekrar bafl›ndan geçirmeyi istemesidir. Ebedi tekerrür dünyaya iliflkin bir teori de¤il, benli¤e iliflkin bir görüfltür.” (Nehemas, A.g.e.: 204-212) Bu ba¤lamda, Nietzsche, kiflinin ebedi tekerrür konusunda umutsuz bir duruma düflmesini de¤il, buna nefleyle karfl›l›k verebilmesini beklemektedir.Bir flekilde farkl› olmay› istemek, her aç›dan farkl› olmay› istemek anlam›na gelir; bu da gerçekte imkâns›z olan bir fleyi istemek, baflka birisi olmay› istemek demektir. Kiflinin farkl› biri

Kiflinin ebedi dönüflte onaylad›¤› fley, kendini alt etme olarak yaflamd›r, öyle ki ezeli ve ebedi olarak kendini yaratan ve kendini yok eden bir güç olarak yaflam ve yitip gitme, ölüm, de¤iflim ve yok olufl olarak yaflam›n yasas›; Nietzsche’nin de belirtti¤i gibi bu karfl›tl›k ve savafla evet demeyi de içerir. ‹çinde bulundu¤umuz ça¤›n sorunu, yarat›c›l›¤›n nihilizm deneyimi taraf›ndan yavafllaflt›r›lm›fl olmas›d›r. Bu ba¤lamda, gerçekli¤i oldu¤u haliyle nefleli bir flekilde onaylamaya çaba harcamal› ve yaflama karfl›, mutlak ve koflulsuz ahlâki yarg›n›n iyi ve kötüsünün ötesinde bir tutuma ulaflmal›y›z. “Nietzsche’ye göre, harekete geçirici kuvvet tümden güç istemi olarak anlafl›lmal›d›r; güç tam da bu noktada istemin nereye gitti¤i ve ne oldu¤unu tan›mlar.” (Ayn› eser: 69–76) Nietzsche, yaflayan her canl›n›n yapabilece¤i her fleyi kendini korumak için de¤il, daha fazla olmak için yapt›¤›n› savunur. Güç istemi, yaflayan her fleyin beslemek, büyütmek ve gelifltirmek zorunda oldu¤u, arzuyu ifade eder. Yaflam›n yasas› kendini koruma de¤il, kendini alt etmedir. Kendini alt etmenin yolu da öncelikle hayata evet demekten ve amor fati’den geçmektedir. Amor fati üst insan›n tabiat›na iflaret etmektedir. Üst insan dünyan›n kaderini hakiki bir flekilde onaylayan ve maksimum güç hissinin kabulünü deneyimleyen bir varl›kt›r. “Nietzsche’de amor fati zorunlulu¤un bir sevgisi ve insan›n büyüklü¤ünün bir iflareti olarak sunulmaktad›r. Amor fati, Nietzsche’nin varoluflun yazg›sal karakterine yöne-

104

civilacademy

lik vurgusu nedeniyle yaflam sevgisi olarak tan›mlanmaktad›r. Eylemler karakterin ifadesidirler. Baflka bir deyiflle, eylemler benli¤in öyküsel tarihini oluflturur. Bu ba¤lamda, amor fati güç hissindeki art›fl olarak tan›mlanan mutluluk kavramsallaflt›rmas› ba¤lam›nda, kaderin bütününe yönelik bir sevgidir.” (Küçükalp, A.g.e.: 42-43) Amor fati, yaflam›n evetlenmesi anlam›na gelmektedir. Yaflama evet demek bir anlamda, yaflam›n trajik oldu¤unun kabul edilmesi demektir. Bu da yaflam›n nihai ve ahlâki amaçlardan yoksun oldu¤unun kabul edilmesi anlam›na gelmektedir. Hayata evet demek varl›k çemberinin sonsuz dönüflünü kavramak ve istemek demektir.

civilacademy

Güç istemi, ebedi dönüfl ve amor fati nosyonlar› birbirileriyle karfl›l›kl› etkileflim içindedir ve bu nosyonlar bir bütünün, yani Nietzsche’nin üst insan ö¤retisinin ayr›lmaz parçalar›d›r. Üst insana giden yolun haritas›n› oluflturan bu kavramlar, insan› bu yolculuk s›ras›nda ulaflmas› gereken hedefe ulaflt›rmakla sorumludur. Nietzsche’nin öngördü¤ü gibi, insanlar›n nihilizm ça¤›n›n geldi¤ini görmesi, nihilizmin kayna¤› olan ahlâk ve de¤erlerden kopup, onlar› alt etmesi gerekti¤ini anlayabilmesi ve kendinde bunu gerçeklefltirecek gücü bulabilmesi için bu nosyonlar›n etkileflimli bir bütünlük içinde de¤erlendirilmesi ve ifllemesi gerekir. Ancak bu sayede insan kendisinin alt edilmesi gereken bir varl›k oldu¤unu ve kendini alt etmeden nihilizm taraf›ndan de¤erden düflürülen de¤erleri yeniden de¤erleyemeyece¤ini anlar.

t›nda hisseden insan olarak söz eder. “Üstinsan, hakikat ve inanç olmaks›z›n yaflamay› bildi¤inden sa¤l›kl› bir insan›n prototipidir. Üst insan kendine, tutkular›na, güçlerine ve zay›fl›klar›na hâkim olan insand›r. O varl›¤›n tabiat›n› hissetti¤inde i¤renir, bu nedenle insand›r ama pek insanca de¤ildir.” (Ayn› eser: 40-42) Nietzsche, üstinsana ve insan›n neden alt edilmesi ve afl›lmas› gereken bir varl›k oldu¤una iliflkin düflüncelerini Zerdüflt’ün ön konuflmalar›nda aktarmaktad›r. Ona göre insan, hayvanla üst insan aras›na gerilmifl bir iptir: “Tehlikeli bir geçifl tehlikeli bir yolculuk, tehlikeli bir geri bak›fl, tehlikeli bir ürperifl ve duraklay›fl. ‹nsanda büyük olan onun bir amaç de¤il, bir köprü, bir karfl›ya geçifl, bir bat›fl olmas›d›r.” (Nietzsche, 1999: 22–23)

Kendini alt etme, nihilizmin alt edilmesinin, yani de¤erlerin yeniden de¤erleyecek olan üst insana ulafl›lmas›n›n bir ön kofluludur. De¤erleri yeniden de¤erleyecek olan üst insan nosyonu, iyinin ve kötünün ötesinde, yani ahlâk›n ötesinde gerçeklik kazanabilir. Nietzsche, üstinsandan ahlâk› kendisinin al-

Batmakta olan insan kendisinden daha üstün ve daha soylu bir fleyin üzerine, ötesine geçmekte oldu¤undan kendisini kutsayacakt›r. Yaflam›n anlam›, yaflad›¤›m›z ve yaflayaca¤›m›z haliyle yaflam›n kendisi d›fl›nda hiçbir yerde bulunmaz. Ebedi dönüfl ö¤retisi, bize yaflam›n trajik özelli¤inden kurtulmay› de¤il, yaflam› onaylamay› ö¤retir. Yapmakta oldu¤umuz her fley ve bunlar› yapma biçimimiz kim oldu¤umuzla ilgilidir. “Kifli, ebedi tekerrürü onaylarken, sonsuzlu¤un onu olumsuzlamad›¤› aksine onu tamamlad›¤›, zaman›n kesintisiz ve devinen hareketini benimsemektedir.” (Pearson, A.g.e.: 137-140) Nietzsche, anlatmaya çal›flt›¤› fleyi flöyle özetlemektedir: “En çok endifle duyanlar soruyorlar bugün. ‹nsan nas›l korunacak? Zerdüflt ise ilk ve tek kifli olarak soruyor: ‹nsan nas›l afl›lacak? Ey kardefllerim, insano¤lunda sevebilece¤im benim, onun bir karfl›ya geçifl ve bat›fl olmas›d›r.” (Nietzsche, 1999: 228–236) Üstinsan›n flahs›nda karakterize olan kendini alt etmeye yönelik bu arzunun karfl›t› ise, son insan›n yaflama yönelik tavr›n› be-

105

Gökhan KÖKTÜRK

lirleyen kendini koruma arzusudur. Son insan mutlulu¤u keflfetmifl olan ve kendini korumaktan hoflnut olan bir insanl›¤› ifade eder: Bundan böyle riske at›lmaya ve denemelere girmeye inanmaz, art›k gerçekten hiçbir fleye inanmaz. Tutku ve ba¤lan›mdan yoksundur. Bu tip insanl›¤›n tutumu da, her bak›fl aç›s› eflit derecede kabul edilebildi¤inden, art›k hiçbir be¤eni ayr›m› ve de¤er yarg›s›n›n bulunmad›¤› bofl bir görelili¤in tutumu olacakt›r. Son insan maddi teselli peflindeyken, üstinsan yaflam›n› büyük eylemler u¤runa harcamaya haz›rd›r. “Üstinsan isteyerek iyinin ve kötünün ötesinde durmak anlam›na gelir. Üstinsan bir ideal de¤ildir, üstün veya üstte de de¤ildir.” (Pearson, A.g.e.: 138-140)

civilacademy

Üstinsan soyut ve aflk›n bir fley olmaktan öte insani mükemmelli¤i cisimlefltiren bir kavramd›r. Üstinsan›n özelli¤i, gerçeklikle bar›fl›k olmas›na ra¤men, ayn› zamanda ona teslim olmama ve onu aflmaya yönelik bir vurguyu içeriyor olmas›ndan kaynaklan›r. Üstinsan›n gerçekli¤e teslim olmamak anlam›nda bir ideal sunuyor olmas›na karfl›n, son insan arzular›n› takip etmek ve ac› çekmekten kurtulmak anlam›nda konformisttir. “Eflitlik ideali insan›n ayn›laflmas›na, Nietzsche’nin ifadesiyle bir sürü haline gelmesine yol açaca¤› için mesafe pathos’unun ortadan kalkmas›n› içerir. Mesafe pathos’u, bir anlamda hâlihaz›rdaki halimizi alt etmemize ve onun ötesine geçmemizin gereklili¤ine, oldu¤umuz hal ile kendimizi alt etti¤imiz hal aras›ndaki mesafeyi alg›lamam›z› sa¤layarak iflaret eder.” (Küçükalp, A.g.e.: 37-40)

felaket döneminin izleyece¤ini – nihilizmin kap›dan içeri girece¤i ça¤ - ; sonra yerler gümbür gümbür [savafllarla] sars›ld›ktan sonra, bu nihilizmin afl›laca¤›, akla hayale gelmeyen bir kendine gelme ça¤›n›n, yeni sorularla gelece¤ini de söylemifltir. Bugünkü dünya bu felaket döneminde görünmektedir.” (Kuçuradi, A.g.e.: 161-162) Bu ba¤lamda, Nietzsche, felaket dönemine son verecek olan üstinsan›n ve onun de¤erlerinin kendi ça¤›nda varolmad›¤›n› ve daha sonraki dönemlerde gelmesi gerekti¤ini belirtmektedir. Gerçektende flunu söyleyebiliriz ki, bugün Nietzsche’nin öngördü¤ü felaket dönemini yaflamaktay›z. ‹çinde bulundu¤umuz toplumsal, kültürel ve insani koflullar bu durumun en önemli göstergeleridir. Günümüz toplumsal, kültürel ve insani yap›s›n› tan›mlamaya ve adland›rmaya çal›flan bir çok düflünür , her ne kadar hali haz›rdaki durumumuza k›smi olarak farkl› aç›lardan yaklaflm›fl, farkl› yönleri analiz etmeye giriflmifl veya bu duruma iliflkin farkl› isimlendirmelere – gösteriflçi toplum, duygu ötesi toplum, anomik toplum, öteki yönelimli toplum - giriflmifl olsalar da asl›nda hepsinin iflaret etti¤i insan tipi ve toplum yap›s› Nietzsche’nin tan›mlad›¤› felaket döneminin baflat tipi olan son insan ve onun oluflturdu¤u toplumsal ve kültürel de¤erlerle örtüflmektedir. Nietzsche, Üstinsana, yani de¤erleri yeniden de¤erleyecek o kurtar›c›ya ulaflmak için önce nihilizmi deneyimlememiz gerekti¤ini, mevcut de¤erlerden koparak onlar› y›kt›ktan ve ebedi dönüflü kavray›p hayata evet dedikten, yani bu iyileflme dönemini aflt›ktan sonra o yarat›c› insana ulaflaca¤›m›z zaman›n gelece¤ini belirtmektedir. De¤erlerin yeniden de¤erlendirilmesi yolunda, Nietzsche bize aktif nihilizmi önermektedir. De¤erleri yeniden de¤erlendirirken, bu de¤erlerin tamamen yok say›lmas› ve bu de¤erlerden in-

Bu ba¤lamda, Nietzsche, Avrupa nihilizminin dört önemli döneminden söz etmifl, kendi ça¤›n›n da üçüncü dönemi oluflturdu¤unu söylemifltir. “Kendi ça¤›n›n üç büyük duygu – hor görme, ac›ma ve y›kma - ça¤›, karamsarl›¤›n yay›ld›¤›, nihilizmin kap›da bekledi¤i ça¤ oldu¤unu söylemifltir. Bu ça¤›

106

civilacademy

san zihninin ve yaflam›n›n tamamen ar›nd›r›lmas› ile bafllan›lmas› gerekmektedir. Aktif nihilizm, kiflinin yap›p ettikleriyle koptu¤u moralin de¤er yarg›lar›n› k›rmak, yok etmek istemesidir. Aktif nihilizm, bir ara durumdur, bir iyileflme dönemidir. Bu basamaklar› baflar›yla geçen insan, art›k kendi yarat›c›l›¤› ile moralin de¤erlerinin karfl›s›nda yeni de¤erler koyabilen bir yetkinlik derecesine eriflmifl ve art›k yeni bir döneme girmifltir.

civilacademy

Nietzsche’nin durdu¤u yol ayr›m›nda girilecek yolu seçmek çok önemlidir, çünkü seçilecek yolun bizi götürece¤i yer beklentimizden çok farkl› olabilir. Pasif nihilizmde nihilizmin üstesinden gelmekten ziyade, reaktif güçlerin pasif bir flekilde yavafl yavafl solmas› söz konusudur. Pasif nihilizm, ruhun gücünün geri çekilmesi anlam›nda nihilizmdir. Bu anlam›yla nihilizm, de¤erlerin yoklu¤unun kötümser bir yaklafl›mla benimsenmesidir. Heidegger’e göre, de¤erlerin de¤ersizleflmesinden kaynaklanan kötümserlik, nihilizmin ilkel biçimine denk gelir. Bu ilkel biçimin ötesinde yer alan tamamlanm›fl nihilizm ise, yeni de¤erler için bir karfl› hareket anlam›na gelir. Tamamlanm›fl nihilizm, Nietzsche’nin ruhun güçlenmesinin bir iflareti olarak kavrad›¤› aktif nihilizmdir. Aktif nihilizmin amac›, “ahlâk›n ve nihilizmin ötesinde de¤erlerin yeniden de¤erlendirildi¤i ve insan›n aktif güçlerini bütünüyle hayata hakim k›ld›¤› yeni bir yol bulma gereklili¤idir. Aktif nihilizm kavramsallaflt›rmas› Nietzsche’nin de bir anlamda nihilizmin afl›lmas›na, yani de¤ersizleflen de¤erlerin yerine yeni de¤erlerin yarat›lmas›n›n gereklili¤ine iflaret eder.” (Küçükalp, A.g.e.: 22-23)

anlam›na geldi¤ini ve Zerdüflt’ün bunu itiraf etmesi gerekti¤ini savunmaktad›r. Ancak üstinsan ö¤retisi tüm nosyonlar›yla bir bütün olarak de¤erlendirildi¤inde bu elefltirinin cevab› bulunabilecektir. Baz› düflünürler de evrensel olarak hiçbir fleyin ba¤lay›c›l›¤›n›n kalmad›¤› nihilizm ça¤›nda bir filozof olarak Nietzsche’nin hangi yetkiyle bir yasa koyucu olarak konuflup, insanlar› yeni de¤erler yaratmaya yönlendirdi¤ini sormaktad›r. Nietzsche’nin buna cevab›, herkes ve hiç kimse için yazma ö¤retisiyle yazd›klar›n› belirsiz bir gelece¤e yönlendirmekte oldu¤udur. Nietzsche’nin yazd›klar›nda en çok tart›fl›lanlardan biri de; her fleyin bir yorum oldu¤u sözüdür. E¤er her fley bir yorumdan ibaretse kaç›n›lmaz olarak bu sözün kendisi ve Nietzsche’nin söyledi¤i her fley de bir yorum olmak durumundad›r.

Elbette, Nietzsche’nin önerdi¤i üstinsan ö¤retisinin ve onunla iliflkili nosyonlar›n baz› çeliflkileri olabilir. Baz› düflünürler, Zerdüflt’ün asla bir üstinsan varolmam›flt›r, sözünün ebedi tekerrür ba¤lam›nda düflünüldü¤ünde, asla bir üstinsan varolamayaca¤›

107

Ancak tüm bunlara karfl›n flunu söyleyebiliriz ki baz› çeliflkili gibi görünen yanlar›na ra¤men Nietzsche’nin ö¤retisi gelece¤e dönük bir umut olma özelli¤ini bar›nd›rmaktad›r. ‹çinde bulundu¤umuz durumun do¤ru bir flekilde kavranmas› çözüme ulaflma ad›na önemli bir ad›md›r. Bu ba¤lamda düflünüldü¤ünde çal›flman›n as›l hedeflerinden birinin de çözüme yönelik ilk ad›m›n at›lmas›na katk›da bulunmak oldu¤u söylenebilir. Bugün, dünyam›z buraya kadar anlat›lan toplum, kültür ve insan tiplerini net bir flekilde yans›tmaktad›r. Bu ba¤lamda, Mestrovic’in duygu öteci tipi, Riesman’›n öteki yönelimli tipi, Durkheim’in anomik tipi ve Veblen’in gösteriflçi tipi, yani ‘son insan’, günümüz dünyas›n›n önemli aktörleri konumundad›r. Bu anlamda, kökeninin on dokuzuncu yüzy›lda oldu¤una inand›¤›m›z kültürel, toplumsal ve moral çöküntünün anlafl›labilmesi ve beklide afl›labilmesi için Nietzsche’nin üstinsan ö¤retisi bize ›fl›k tutmaktad›r. Bu k›sa çal›flmay› bu ba¤lamda de¤erlendirmek yerinde olacakt›r.

Gökhan KÖKTÜRK

Sar›bay, Ali Yaflar “Postmodern Dinsel Anomi’ ,‹slamiyat V,Say›:4,2002

Kaynakça Arendt, Hannah Geçmiflle Gelecek Aras›nda, Çev:Bahad›r Sina fiener, ‹letiflim Y., ‹stanbul-1996

Wagner, Peter Modernli¤in Sosyolojisi,Çev: Mehmet Küçük, Doruk Y., Ankara2003

Baudelaire, Charles Modern Hayat›n Ressam›, Çev: Ali Berktay, ‹letiflim Y., ‹stanbul-2003 Ekinci, Hediye “Büyük Ö¤le” , Kayg› Felsefe Dergisi, Uluda¤ Üniversitesi Felsefe Toplulu¤u, Bahar –2002 Heidegger, Martin Nietzsche’nin Tanr› Öldü Sözü Ve Dünya Resimleri Ça¤›, Çev: Levent Özflar, Asa K., Bursa-2001 Kuçuradi, Ioanna Nietzsche Ve ‹nsan, Türkiye Felsefe Kurumu Y., Ankara-1999

Mestrov›c,S. G. The Coming Fin De Siecle,London And Newyork Routledege,1991 Nehemas,Alexander Edebiyat Olarak Hayat, Çev: Cem Soydemir, Ayr›nt› Y., ‹stanbul-1999

civilacademy

Küçükalp, Kas›m,Nietzsche ve Postmodernizm,Paradigma Y.,‹stanbul-2003

Nietzsche, Friedrich Zerdüflt Böyle Diyordu, Çev: Osman Derinsu,Varl›k Y.,‹stanbul-1999 Nietzsche, Friedrich Aforizmalar, Çev: Ali Akdeniz, Babil Y., ‹stanbul-2003 Paz,Octav›o fiiir ve Modernite, Çev:Nilgün Tutal, Modernite Versus Postmodernite içinde,Vadi Y.,Ankara-2000 Pearson, Keith Ansell Kusursuz Nihilist, Çev: Cem Soydemir, Ayr›nt› Y., ‹sanbul-1998 Rigel, Nurdo¤an “Slavoj Zizek” , Kadife Karanl›k içinde,Su Y., ‹stanbul-2003 Sar›bay, Ali Yaflar “Fin De Siecle 2000” ,Bilgi Ve Düflünce Dergisi,Say›:Ekim-2002

108

civilacademy

GLOCALISATION: INTERCONNECTION OF LOCALS Küyerelleflme: Yerelliklerin Birbirine Ba¤lanmas› Celalettin YANIK*

ÖZET Küreselleflme hem günümüz toplumlar›n›n siyasi, ekonomik ve toplumsal/sosyal yap›lar›ndaki de¤iflmelerin itici gücünü oluflturur hem de bu yap›larla çeflitli etkileflim içine girer. Makalenin kapsam›n› küreselleflmenin bir sonucu ya da ard›l› olarak varsay›labilecek olan kü-yerelleflmenin yine küreselleflmeyle iliflkisini ortaya ç›karmay› amaçlamaktad›r. Amac›m›z, var oldu¤unu düflündü¤ümüz bu iliflki örüntülerini sosyal de¤iflme çerçevesinde ortaya koymakt›r.

ABSTRACT Globalization both created a motivation for structural changes in political, economic and communal/social aspects of today’s societies and acts in various associations with those structures. As we present the content of the essay following that association, our aim is to find out the relationship between globalization and glocalization to determine the result subsequent to it. Our aim is to present those assumed relational contexst in a frame in the shape of social change. national events and associations in literature related to the fields like economics, politics and sociology and the concept to express this process is globalization. In this respect, the quality of ongoing radical change or transformation and the opportunities along with troubles these events bring to humanity, are intensively debated. Technological developments which have occurred, have brought with them a number of transformations to our social lives. For instance, new occupations have been born while some others have

Globalization as a Process In our era, the world is in a multidimensional and dynamic changing process and that interactions as well as associations among economies and various groups are becoming more intense and that the transformation in economic, political and socio-cultural structure accompanies the developments in scientific and technological developments. With these developments, more importance is focused beyond borders and *

PhD Student, Department of Labour Economics and Industrial Relations, Uludag University, Bursa, Turkey

109

Celalettin YANIK

topic. As a phase of modernization, “following the second half of the twentieth century particularly with the collapse of the Soviet Union as a parallel occurrence of the onesided appearance of a globe, rapid spreading of transportation and communication technologies, as a result of decreasing importance of national state borders compared to earlier period, it can be defined as a process of prompt of all the states in the world to motivate each other in the fields as science, politics and economics.”(Acar et al., 1997:144)

Globalization has created both a motivation for structural changes in political, economic and communal/social aspects of today’s societies and acts in various associations with those structures. As we present the content of the essay following that association, our aim is to find out the relationship between globalization and glocalization to determine the result subsequent to it. However, we have had to narrow down the topic due to its very comprehensive content. Thus, the frame of the topic was attempted to be presented on associations on macro level. Our aim is to present those assumed relational context in a frame in the shape of social change.

civilacademy

disappeared. Unqualified labour, together with its implementation by robots, has lost its significance in the society, whereas, qualified labors have begun to appear in higher levels of the society. Developments in communication have rapidly expanded the ways news flows, including cyber space. These developments have led to some interventions on the limitations imposed by states on flow of news. Humanity has been involved in a rapidly changing process with “industrial revolution” and scientific revolutions. Globalization is the latest link of this process and has occupied the last twenty-year-period of the twentieth century.

Glocalizaiton: It is a concept posed by Roland Robertson “to refer to ‘global localization’. This is the process through which global processes, such as the activities of a transnational enterprise, result in the provision of locally specific goods and services and communicates locally specific information back to the global system.” (Marshall, 2005) In this sense, this concept refers to a process which results in the balance of income-outcome, supply of services and communication means and ongoing through global process.

International Division of Labor: This is a concept referring to specialization of specific states in production of various products. It presumes that the process of marketing and production become widespread in the same way it functions worldwide. “This criticism is the determination of the fact that a remarkable proportion of the industrial activities, especially the ones which requires less skill and gives harm to economy, have been moving towards the middle and developing countries.(Kazgan,2003:106)” We can see this situation in our country’s economic structure. Today, Turkey’s economy is engaged with heavy industry instead of

Functional Concepts The functional concepts we will use in this essay to explain relational frame we are intending to determine are international division of labor, new economic system, centralperipheral model, national-state, developed or underdeveloped country and glocalization which is in a sense the integration of those concepts. Prior to definition of these concepts, it is necessary to focus on the point of globalization which is one of the bases of the

110

civilacademy

information, because capitalist or globalist companies want only to buy Turkey’s industrial output and do not encourage the development of Information Techology.

civilacademy

New Economical System: The economical policy of globalization became clear after 1980s. Free market economy, free trade, free capital movements compose the major base for new economical system. The basic doctrine of this system can be defined as the integration of all the states into ONE world market. This ONE market requires the complete freedom of movement of goods and services, turning each country into free market economy. “So, the policies for import and export and protection of foreign trade will be abolished, the convertibility of the currencies will be provided, monopolies of the states will be abolished, public enterprises will be privatized, public intervention on the services like goods and capital flow will be abolished, indirect investments will be cleaned away from portfolio investments and the inspection of short dated capital movements and financial markets will be combined. Thus, the participants of world economy, private entrepreneurs, will turn out to be a place where the markets are dominated by competition conditions and profit is the main motivation. (Acar et al.,1997;347)”

world economy and have no say in forming of the conditions, in “periphery”. According to the center - periphery model, underdevelopment is not a result of a tradition; underdevelopment is a part of compulsory period coming out with the development of capitalism in center nations and being reproduced worldwide. The capital has a very organic component and the payments are not high enough to meet the reproduction expenses.”(Acar et al.,1997; 211) This model, in a sense, as it was defined with the concept of glocalization, tells us how and in which dimensions this process occurred when we define it as the coming back of local services and means of communication to the global economies.

Center–Periphery Model: These terms are usually used to define the relation between developed and underdeveloped or developing countries. While defining the “center”, we can emphasize those things; the countries which are industrialized – developed, entering to the information age, can direct and affect the world economy with its capital and culture. We can consider the countries which do not direct and affect the

Nation-state: “Nation-state can be defined as a state consisting of political government institutions which help the administrators of a nation take the management of the enforcment instruments, like military and police, into their monopoly.”(Giddens, 1994; 146) England is the first example of nation state. Nation state dates back 200-250 years ago. Capitalism and nation state started to rise together. The existence of nation state depends on the existence of its domestic markets. England, which was the home for industrial revolution, became the first example of nation state. The rise of the nation state and establishment of its sovereignty took place parallel to the rise of the capital owner entrepreneur class. Being a nation state includes nations thatcreated a new state with the discharge of the colonies.

What Is Globalization? “Globalization” is a trendy term, a magical word, a key which will open all past and present doors. To some, “globalization” is

111

Celalettin YANIK

something which is the source of happiness and to some it is the cause of unhappiness. The point on which everybody agrees is that globalization is the destiny of the world, it is inevitable and a process which has no way back. As Giddens expressed “globalization is related with the idea that we all live in one world.”(Giddens, 2000; 19) However, the most important factor in the activation of globalization is to spread the capital and education in the west. We see the effect of international Western companies in everything we consume (from what we eat to what we wear). This fact makes our situation worse and imprisons us in an “iron cage”.

Globalization and Nation-State There are two points that we shouldn’t overlook. One of them is the fact that every capitalist economy exists only if it is in relation with the others and the other one is the fact that a global economy can’t exist if it is isolated from private, local, national economy. (Kafao¤lu, 2000; 12)

“It is a period of time all countries in the world become related to each other and are forced to accept common values, approach and reactions in the field of science, art, law, politics, culture and economy as a consequence of modernism in the second half of the 20th century and especially after the fact that transportation and communication technology has spread and the national borders become less important with the separation of Soviet Block and with the existence of a new one-way world.”(Acar et al., 144) In another word; globalization includes;

civilacademy

After all this explanation, we can make a general definition of globalization:

Saying that “Capitalism is universal or more” we cannot define the fact completely. “We also need to know if the globalization exceeds the national borders and if it does what amount does. We still face a life consisting of a national economy. There are still national companies they ever rely on nation in their capital.”(Cordellier, 1998; 20) Even international finance services such as IMF and World Bank are the parts of private national capital. The capital they have comes from national fortune. “It is not true that nation-states disagree with the idea of capital globalization. Because if there were no capital globalization and new international institutes cannot eliminate nation-states.” (Kafao¤lu, 2000;27) In other words, “with globalization international companies see the world as a global market and they emphasize the standard and homogenous work on the present market.”(Svensson, 2001;15) The model advised by international financial firms or others such as IMF, World Bank and ideologists who consider neoliberal politics, cares only for the capital which is global and common in the world. In another words “the aim is to free capital movements in the world by eliminating all limiting handicaps of nation-states. Ideologists who advocate globalization seen that national state as the only set front of the international capital and they want to smaller nation state for their interest.”(Cordellier, 1998;21)

• “The motion of productivity from developed countries to developing one, • The spread of international companies’ economical and political power, • Liberation of international financial system, • The decrease in the cost of transportation and communication.”(Karen, 1993; 366)

112

civilacademy

Economical Reflections of the Globalization to the Environment

Globalization and Glocalization It is important to explain localization, which exists inside glocalization for framing the conceptual scheme, before describing glocalization. Therefore, the concept of localization will be handled first and glocalization will be explained in this context.

With the effect of globalization after the eighties, applications like open market economy, privatization and equal treatment between national and foreign capitals superseded statist policies in these countries. In the present-day, regular internal and foreign capital loan payments take the place of development for these countries. Some theories have been put forward hypothesizing that the stagnation in these countries will continue if they are left to their inner dynamics and there will also be negative consequences if they are left to the market mechanism.

civilacademy

It is anticipated that the countries which are underdeveloped or being developed will never develop by their own inner dynamics. There was no problem with the development of these countries. “A mixed economy system has been usually tried for the development of these countries. On the one hand, there were basic institutions of the liberal economy such as individual initiatives, private property and profit incentives; on the other hand, open market was organized by the government itself. Governments made guiding investments. They possessed a great deal of money in economy and they had the characteristics of a socialist economy with these specialties.”(Baflkaya, 1994;97)

As stated in the economy theory, “the smaller the economic unit (local administrations), the bigger its loss in the benefit and protection (such as imposing customs duty, bringing in import bans, encouraging export) in establishing relations with international markets on free trade provisions. In this way, while companies are getting bigger, small local administrations will be dependent on them at first.”(Kazgan,2003;42)

113

Localization explains the hegemony of “globalizing” relations on the one hand and being atomized for the dependency relationship on the other. “In the framework of the thought that globalization process abrades nation-state and this process foreground local initiatives, it is recommended that the local civil society organizations and their cultural patterns should be strengthened and supported to become the main subject of democratization efforts. In this sense, the regression of nation-state is considered as opportunity to strengthen the localness and local democracy.”(Tonak,2000;155) Localization has been encouraged by some measures such as localization against the strict zoning and planning rules of the nation-state, flexible zoning, loosening the rules of planning like environmental protection etc. on behalf of “democratization”. Together with globalization, everything should be valued recognizing novelty as a response for what is universal. Lyotard, a famous postmodernist, argued that the world in which we are living displays too much disintegration and diversity; therefore, it is impossible to have a unity in the society. According to the well known intellectual Michael Foucault, there is no uniting center or a central power that could create it. A common, universal and hierarchical societyhistory mind is replaced by local and not central mind that gives importance to liberty and oneness.

Celalettin YANIK

social relations, local authorities, feudal production and the organization of reproducing relations have become a place where preliminary units have appeared. In this respect, it has acquired the quality of a scale in which power relations can be organized. Battles for local power have been observed in this type of organization where city states are in power.

Social Relations and Residential Differentiation

Globalization and Time-Space Pressure

civilacademy

“Being sensitive to a residence is nothing but being sensitive to the differentiation to social relations and process.” (Tonak;157) However, when it comes to local, the interaction of the social and spherical as well as the entire social relations produced by this interaction in a specific geographical scale is considered. “Spheres and social relations are independent occurrences from each other. Sphere is the place where social occurrences take place. Objects are located in spheres. Relational approach as another point view conceives the relation between spheres from a dialectical perspective. Social sphere, together with comprising location of objects in accordance with each other, once it appears it has the potential to create an impact on the objects which comprises it. However, the significant deduction in this respect the scales based on spheres also occur in certain social relations in a sense even though those relations cannot be simplified. It can be argued that the most remarkable process in sphere based difference is that social production and reproducing process develop in an equal pace. In other words, the sphere is created as a result of unequal development of social relations and this state causes sphere-based differences. A conventional point of view may indicates how diverse scales are created and demolished or become devalued. It has been observed that in one side city states while in other side empires are replaced by national states and the autonomy of national states are increasing falling under serious press against in upper level of organizations.” (Tonak;163) Once it is examined in historical perspective, it can be concluded that local scales are the same as fundamental scales in feudal West Societies. In the framework of technology based on outcomes and

114

The base factor of the fact that nationstate domination starts to take place, instead of power structure based on local and is limited to that which remains in proportion of local criterion to the capitalist production and accumulation process. In a historicity datum and for a homogeneous level in which technological structure (necessary for capitalism to create a common money accumulation-common property and work market and to private ownership make the guaranty serve legal structure which will take apparent criterion) makes city state scale’s small but global scale’s big. In our era, as a parallel occurrence to the capital accumulation process and developing process of the technology, the capital accumulation process which came to local criterion in the past does not fit into the biggest scale of spherical scale. Eventually, rapid developments which exist in the technological setting make timesphere pressure an important process. The transportation of people and goods around the world will decline. The obstacles caused by the sphere become separable and world becomes smaller. At this coherence, even the same process in an unequal form, globalization can be defined as the tendency of nation state’s indication. However, withthis global spread, globalization does not shape global culture and economic systems.

civilacademy

These groups advocated that who are in nation-state scale against globalization that takes part as a spherical constant. Even if the nation-state scale declines, it cannot be argued that nation-state has come to an end. Nation-state is still a power as a stratum characteristic. While global scale’s power is common money accumulation, the power of the nation-state is a political power’s focus. Nation-state which put local scale down and disposed of its power still has the possibility to losing its power in the same process.

civilacademy

“After the nation state domination starts to take place instead of power structure based on local, that is to say, there are theses about the occurrence that the same process is going on global scale instead of nation state. In the process of capital’s increasing globalization, including the nationally and locally organized components of the capitalism itself, it is certain that there will be its parts losing either in materialistic or cultural aspects.”(Tonak;168)

We can have look at how powerful local is against to global power. Local scale’s power and originality is its cultural background. Local cultures still protect their importance. However, there have been efforts in the process of nation-state to create national identity as an enhanced community and local cultures have been criticized or ignored in order to create a national culture. That process causes local identity to decline. Nation-state worked local cultures as a lower unit in its framework. Local scale is not only local process but also it is scale above that process. But local process or upper local process is to come true in local sphere.

and transportation means lead to time-sphere pressure. The time of transportation for people and goods from one place to another has been declining; the obstacles caused by the sphere have been overcome, thereby the world becomes smaller. However, drawing conclusions from such a way of spreading, it cannot be argued that the whole world can be shaped according to a global culture or an economic system. The initial point of local and a significant process is its importance gained through global process, and at the same time glocalization can demonstrate itself in this process as glocalization values globalization and heterogeneity. Glocalization is the concept which is constructed through the association among locals. Glocalization as a process of locals to be in relation with each other systems from the pressure of the world in terms of spare and time together, with globalization and local’s process of creating opportunities special to itself in this pressure. So, glocalisation is a key concept to imply a reaction of the locals to those international ones about all developments like the dominance of international companies over those national ones in which nation-state has been undermined.

Works Cited Baflkaya, Fikret. Kalk›nma ‹ktisad›n›n Yükselifli ve Düflüflü, Ankara: ‹mge Yay›nlar›, 1994. Cordellier, Serge. Üçüncü Dünyan›n Sonu Mu?, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, 1998. Giddens, Anthony. Elimizden Kaç›p Giden Dünya, ‹stanbul: Alfa Yay›nlar›, 2000.

Conclusion A rapid development in technology, together with the spread of communication

Giddens, Anthony. Sosyoloji, ‹stanbul:

115

Celalettin YANIK

Birey Yay›nlar›, 1994. Journal of Work, April, Vol., 20, 1993, pp. 365-380. Kafao¤lu, Aslan. 2000’li Y›llara Girerken Kapitalizm, ‹stanbul: Kaynak Yay›nlar›, 2000. Kazgan, Gülten. Tar›m ve Geliflme, ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›, 2003. Lyons, Karen. “Globalization and Social Work: International and Local Implications”. British

Scott, John and Marshall, Gordon. (2008) Oxford University Press 2005. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Uludag University. 30 July 2 0 0 8

civilacademy

M. Acar, Ö. Demir, Sosyal Bilimler Sözlü¤ü, ‹stanbul, Adres Yay›nlar›, 1997.

Svensson, Göran “‘Glocalization’ of Business Activities: A ‘Glocal Strategy’ Approach”. Management Decision, 39/1, 2001, pp. 6-18. Tonak, Ahmet. Küreselleflme: Emperyalizm Yerelcilik ‹flçi S›n›f›, Ankara: ‹mge Yay›nlar›, 2000.

116

civilacademy

THE AWAKENING OF TURKISH SOCIETY: BETWEEN SECULARISM AND RELIGION Türk Toplumunun Uyan›fl›: Sekülerizm ve Din Aras›nda Betul Balkan EKfi‹*

ÖZET 11 Eylül, Irak Savafl› ve karikatür krizi, gibi bir seri küresel olay›n ard›ndan radikal ‹slam’›n yükselifli oldukça tart›fl›l›r bir mesele oldu. Bat› Dünyas› ‹slam›n radikalleflmesi ve tüm dünyadaki demokratik devletlere oldu¤u kadar sivil özgürlüklere de ciddi bir tehdit oluflturmas›yla ilgilenirken, Müslüman ülkeler kendi içlerindeki çift-kutupçulukla yüzleflmektedirler. Çeflitli Müslüman ülkelerdeki çeliflkinin en bariz flekli bugün seküler ve ‹slamc› söylemler aras›nda oluyor. Tart›flman›n seküler kanad› genellikle devlet ve devlet elitleri ya da ordu taraf›ndan temsil edilirken, ‹slami söylemler kendini en iyi dini ve sosyal gruplar aras›nda ve e¤er flans verilirse devlet yap›s› içindeki siyasi partilerde ifade edebiliyor. Seküler ve ‹slami söylemler aras›ndaki tutarl›l›k ya da çeliflkinin derecesi devlet ve dini gruplar ve dindar siyasi partiler aras›ndaki iliflkinin do¤as›na ba¤l›d›r. Bu makalenin ama›c›, büyük Müslüman nüfusuyla seküler devlet yap›s›na sahip Türkiye’deki sekülerizm ve ‹slam aras›ndaki iliflkiyi de¤erlendirmektir.incelemektir.

ABSTRACT In the aftermath of a series of such global events as September 11, the Iraq war and the cartoon crisis, the rise of radical Islam has become a widely debated issue. While the Western world is mainly concerned about the radicalization of Islam and its posing a severe challenge to civil liberties as well as democratic states all over the world, the Muslim countries are confronting the bipolarities within themselves. One of the most manifest forms of the conflict in various Muslim countries today takes place between the secular and Islamic discourses. While the secular wing of the debate is oftentimes represented by the state elites or the army, the Islamic discourse best manifests itself among religious social groups and, if the chance given, in the political parties within the state structure. The degree of cohesion or conflict between the secular and Islamic discourses essentially depends on the nature of the relationship between the state and religious groups and/or religious political parties. The aim of this article is to elaborate on the relationship between secularism and Islam in Turkey, which is a country that has a secular state with a large Muslim population

*

PhD Student, Graduate School of Social Work, University of Houston, [email protected]

117

Betül Balkan EKfi‹

While the Western world today is mainly concerned about the radicalization of Islam and its posing a severe challenge to civil liberties as well as democratic states all over the world, the Muslim countries are confronting the bipolarities within themselves. One of the most manifest forms of the conflict in various Muslim countries today takes place between the secular and Islamic discourses. While the secular wing of the debate is oftentimes represented by the state elites, media and/or the army, the Islamic discourse best manifests itself among religious social groups and, if the chance given, in the political parties within the state structure. In a country like Turkey with a secular state and a large Muslim population, the degree of conflict and cohesion between secularism and religion needs special attention of scholars. This paper analyzes the extent to which Islam as a social phenomenon and a political tool poses a challenge to secularism that is part and parcel of Turkish Republic. I will deal with the relationship between the secular and Islamic discourses firstly by looking at the battle between them in the social sphere and then by examining the place of pro-Islamic parties in political life.

civilacademy

Introduction

Society as the Battleground for Discourses Secularism in Turkey starts off as the modernization project of Turkish Republic in the process of nation-building. In order to understand the rising clash between secular and Islamic discourses, it is of utmost importance to elaborate on the significance and relevance of modernization theories. Modernization theories usually force us to accept the universal definitions of things that

118

are already determined by the West and put it out there for the use of the rest of the world. This kind of approach to modernization negates time and space dimension, and the contribution and creativity of local cultures under varying degrees of influence of the West or under no influence of it. Because such an approach suggests that modernization is closely blended with Westernization and anything outside of Western is pre-modern (Göle, Ç›nar), the Western-oriented modernization approach despises the alternative modernization projects that pose a challenge to the already existing modernization project in a society. Nilüfer Göle argues “Distancing oneself from universalistic approaches to modernization permits one to examine the subjective construction of meaning and cultural identity” (Bozdo¤an, Kasaba, 1997, 81). For this reason, she calls to study the contemporary Islamic movements outside of the Eurocentric perspective. In this respect, she believes the study of contemporary Islamic movements challenges the assumed binary oppositions between tradition and modernity (Göle, 1997, 82). Like Göle, Alev Ç›nar too contends that “the pervasive presence of modernity in non-Western contexts is the result of neither servile imitation nor an inorganic imposition from outside or above, but rather the product of “creative adaptation” (Ç›nar, 2005, 2). The Turkish secularism as well as the Islamic revival, as Lewis phrases it, that poses a challenge to the former could both be considered as different modernization projects according to Ç›nar and Göle since Islamism like Turkish secularism attempts to transform society for the better future. Although I agree that Turkish secularism is not a mere imitation of that of the West due to its particular local features I mentioned in the preceding chapter and despite its rejection of the local cultures to a great degree, I

civilacademy

Unlike Turkish secularism, Islamism, which is often regarded as in direct opposition to secularism, can not undertake to transform society as a whole owing to the heterogeneity of the Islamic movement in Turkey. While Turkish secularism has been implemented by the state elite and the army through education and media among other apparatuses, the political preferences, social standings and outlooks, and even religious interpretations of various religious groups in Turkey, differ widely. As a result, the Islamic revivalism is not comprehensive enough to initiate transformation of society. Hence, like other post-modern movements, Islamism endeavors to create a space for itself and raise its voice among other agencies. It tends to legitimize itself as another agent in the pool of plurality in society instead of replacing Turkish secular social and political system. Last but not least; Islamism emerged partly as a response to the failure of secular Kemalism that did not live up to the needs of society either economically or socially. Gülalp argues that compared to the rise of secularization in the early years of Republic, we see the rise of Islamism as a result of the “frustration of the promises of Westernist modernization and a critique of modernism” (Gülalp, 1997, 54). In this sense, Islamism is a post-modern movement rather than being an all-encompassing modernization project. The point I share with Ç›nar and Göle, however, is their attempt to examine the relationship between secularism and religion outside of a Eurocentric perspective.

civilacademy

do not believe that Islamic revivalism is an alternative modernization project. I rather suggest that Islamism in Turkey is another post-modern movement that struggles to create a room for itself among other pluralities.

relationship between secular and religious discourses in Turkey, it is of paramount importance to make a good reading of both social and political life. Since the birth and rise of secularism is closely related to Ataturk and his principles in Turkey, it is also necessary to take a quick look at some of his principles. It is a well-known fact that the single party regime led by Ataturk took an increasingly oppressive attitude toward public practice and visibility of Islam (Toprak 1981; Davison 1998), as well as non-Turkish identities. One of the most fundamental institutions of Islam, the caliphate was abolished by the new Republic in 1924. The closing down of the dervish orders and tekkes followed the abolition of the caliphate. Islamic law was abolished and replaced by the Swiss Civil Code and Italian Penal Code. The Arabic alphabet was replaced by the Latin one. Despite the strict changing policy of the secular Turkish state, the religious groups never disappeared. Most of the Turkish population still shows a strong allegiance to Islam despite the longlasting ties with the Western civilization. Despite the secularist effort to prevent Islam’s snuggling into the center, essentially two things engendered the acceleration of the democratic process in favor of religious groups and religious political representation. As Yavuz suggests, the primary significant factor is “the attempts of the state ideology after 1980 to identify personal religious devotion as a “normal” sign of good citizenship have helped create a psychological affinity with the Islamic groups and messages”. (Yavuz, 1997, 73) The reason behind this revolutionary change in the state ideology partly stems from the intention to use religious identity as a shield against the challenge of communism at the time. Hence, though not publicly backed by the state, religious communities and orders also known as

In order to capture the view about the

119

Betül Balkan EKfi‹

internal social and political chaos. Since this cemaat, like the other two, is in line with the mainstream Sunni Islamic doctrine, the members of it are meticulous about not causing trouble in the political and social spheres. These cemaats operate as “social welfare institutions in the country where almost 30 % of the population have no social protection” (Kramer, 2000, 60). They establish educational organizations and networks rather than political organizations. Their goal, in this sense, is not a political revolution but a cultural one.

Religious communities play a crucial role in the rise of Islam, especially in social life and especially in comparison to their influence in politics. Due to the oppressive nature of secular Kemalism, cemaats have been forced to go underground. Some of the mainstream cemaats are the Gülen movement whose members are estimated between 200.000 to four million, and the Nakflibendi order. Although these cemaats support various political parties from the center of the right to those who carry religious motifs in their political discourses, it is apparent that these cemaats are more likely to see Islam as a cultural tradition than as a political ideology. The Gülen movement, for instance, strictly discourages political organization against the state. Furthermore, it advises its followers to avoid active politics. They believe revivalism could be achieved through the individual change in the micro plan, and the societal transformation will automatically follow. In this respect, this sect proposes that engagement in politics to seek a change to an Islamic state is pointless and does not serve the benefit of any group in society, since such an attempt may sharpen the conflict between the secular and religious discourses in society and may lead to

civilacademy

cemaats began to appeal to more people in society. Apparently, the state preferred to back the submissive pacifying Islamic ideology that flourished in Turkey over the threat of communism. The second most influential factor is the rise of the Anatolian middleclass with economically liberal and socially Islamic identity. The emergence of such a class in society paved the way for the Muslim masses to start to shape the political, economic, and educational domains. Since they were given such an opportunity in socio-political and economic spheres, the state has become much more legitimized in their eyes.

120

These cemaats, although not publicly backed by the state ideology, keep functioning in the social sphere having a cohesive relationship with the current regime. The Gülen movement and some branches of the Nakflibendi order publish some periodicals, newspapers, and own TV and radio channels. The Gülen movement even establishes private schools following the same curriculum with the public schools under the Ministry of Education. They even have their own traveling theatre, though not an established one, in which they perform plays about their idealized religious way of life and some stories from the life of the Prophet Mohammad. Although some scholars like Bernard Lewis regard this freedom of expression that religious groups start to enjoy, especially after the 1980 military intervention, as revivalism, I believe this relatively democratic atmosphere in Turkey is instrumental in decreasing the feeling of alienation of pious people and reintegrating the marginalized peripheral religious groups into society. M. Hakan Yavuz asserts that “the majority of new Islamist groups want free spaces outside the control of the state in which they can express their opinions and construct new identities”. (Yavuz, 1997, 74) Estranged by the images alien to them presented by the secular media, cemaats seek

civilacademy

Political Sphere as the Battleground for Discourses

which can be considered the offspring of the former, and the party in office currently, Justice and Development Party, are the political parties with more or less religious discourse. Most cemaats, though their votes were not united for one particular political party, supported one or another political party advocating Islamic political philosophy or at least different parties at the center of the right. Still some cemaats other than those we have mentioned so far keep distance from any political parties.

civilacademy

for self-representation. Once the members of those cemaats see the representation of their life style and world view on TV and press, they start to see themselves as an integral part of the society. Although secular press and the Kemalist-Republican party that serves as the devoted protector of the regime keep warning against the potential challenges to the Kemalist ideology by the religious groups, these cemaats that have been kept voiceless for some time defend themselves against such claims through the media organs they are in charge of. The existence of such a democratic environment, though interrupted sometimes by the secularist media and the military, provide religious organizations with the opportunity to find alternative ways of legitimation for themselves beside the one prescribed by the state ideology. As a result, though they arise as a challenge to the authoritarian secularism, they are not being marginalized.

Aside from the cultural means of representation, pious people in Turkey also enjoy the political representation in the parliament. Post-war democracy of Turkey gained momentum with the transition to a multiparty system in 1946, and this system has been maintained despite the three military takeovers in 1960, 1971 and 1980. (Sakallioglu, 1996, p.28) Since transition to the multi-party system, we see the emergence of political parties that appeal to the religious groups in Turkey. Owing to the article 163 of the penal code which is about “the exploitation of religion for political purposes”, Turkish political life required the close control over the policies of the political parties with Islamic tone. Democrat Party, National Salvation Party, Welfare Party,

Ç›nar in her book Modernity, Islam and Secularism in Turkey illustrates how Turkish modernity is built on self-defamation of the present situation. And she suggests, “Whether it is the state or the contending political forces, the intervening subject seeks to save the nation from its present malaise and lead it toward the future that can be reached only via the path that is paved by this particular subject. Hence, modernizing interventions always involve the constructions of some form of a victim- hero binary” (2005, p.24). In this case, the secular political and military elites depict the rise of Islam in society and politics as the malady of contemporary Turkish society. By pointing an accusing finger at Islam and its practice by a growing number of people, Turkish secularists attempt to push religion to the periphery. On the other hand, the periphery pushes to create a space in the center to be included. The participation of pro-Islamic political parties into the politics in Turkey, and the study of three parties for that purpose, Welfare, Virtue and Justice and Development, is crucial to discover the evolutionary change in pro-Islamic parties’ vision and policies since 1980s, which is referred as the decade Islamism proliferated (Lewis, 1952; Halliday, 2000; Kramer, 2000). Welfare Party as the first party after

121

1980s that came out as with Islamic discourse in both the local and national elections requires special attention. This party is famous for its anti-Western discourse with a huge opposition to IMF. It is also wellknown for its motto of “just order” (adil düzen), which emphasizes income equality among different segments of society. The leader of this political party, Erbakan, asserted that the citizens who voted for this party are “good Muslims”. This aggressive and exclusivist attitude of the Welfare Party received criticism from many segments, and even from religious communities. It also received the attention of the Constitutional Court. The Constitutional Court and the military through the National Security Council (MGK) meetings warned the party to take measures against religious obscurantism (irtica). For the reasons of stirring up discrimination and conflict among different segments of society and for backing up religious reactionary (irticai) activities, the party, as well as the party leader Erbakan, was banned from politics. As a result, Turkey witnessed a new kind of military intervention in the form of 28 February measures in 1997, which is also referred as the post-modern military coup.

civilacademy

Betül Balkan EKfi‹

Virtue Party was established as an heir to the Welfare Party following the ban on the former. Though considered a descendant of the WP, Virtue Party went through some changes in its discourse. As opposed to the effort of the secularist state elite and the army to monopolize the legitimate grounds of politics, Islamist politicians engaged in creative methods to include themselves, as Esra Özyürek suggests, in the political centre from which they were excluded since the establishment of the Republic (2007, 120). While the Republicans have accentuated the celebration of the national days such as the establishment of Turkish Republic, Virtue

Party held huge “rallies/conventions” to commemorate the conquest of Istanbul, which is celebrated as the symbol of the Ottoman State. While the secular press, intellectuals, and the military keep making emphasis of the secular roots of the state in order to keep the Islamists in the periphery on the grounds that they pose a threat to the secular roots, Virtue party and the newspaper Akit as the greatest supporter of VP put emphasis on Ataturk’s words that show his sympathy to Islam in the very early years of the Republic before he abolished the Caliphate. It was an attempt of Virtue Party to legitimize its position in the political sphere. Their selective use of Ataturk’s words in favor of religion, ironically, also helped the legitimization of the Ataturkist secular regime in the eyes of the religious people to some degree besides the attempt of VP’s move to the centre as an Islamic political party. We could also infer from this attempt of VP that the Islamists intend to create a counter discourse to legitimate themselves by forming alternative reference points to those of the secularists. In this respect, this reciprocal attempt of the secularists and Islamists tell us a lot about how central Ataturk’s legacy is for both groups since they seek to legitimize themselves through the use of Ataturk’s words and works. As Özyürek puts it, “In the hegemonic Turkish political sphere, Ataturk stands for the state, the nation, and the public and determines the boundaries of legitimacy” (2007, 124). In its effort to find a place in the Ataturkist discourse, VP failed and in spite of all its effort, the Constitutional Court closed down VP like its predecessor Welfare Party. The VP experience shows us the degree of rigidity of the state ideology against Islamists despite the flexibility of Islamists against the secularist Kemalism. Justice and Development Party (AKP)

122

emerged as a party from the Welfare Party tradition. Although it is a descendant of Welfare and Virtue Parties, it bears significant differences from both parties. Ç›nar defines AKP as “the modified version of the Virtue Party” (2005, 21). The current political party in office since 2002, AKP embraced a more liberal and less confrontational political line. The party’s main concern is determined as the economic growth and liberalization, and the process of European Union membership. It has also downplayed Islamism by emphasizing society needs to seek reconciliation in those issues through understanding, and the priority of the government is to focus on economic issues and to provide more access to education. For this reason, they intentionally endeavor to avoid confrontational policies and attitudes. No matter how hard the party tries to dissociate itself from Islamism, due to the fact that wives of many ministers’ and members’ of parliament are veiled, the strict defenders of secularism label AKP as Islamists with “a hidden agenda”. The latest controversy erupted in April 2007 when the current Minister of Foreign Affairs, Abdullah Gül, was nominated for the Presidential elections. The hardcore secularists with the collaboration of the military accuse Gül of harboring an Islamist agenda to impose Islamic law.

civilacademy

civilacademy

reasons. First, through the participation of those political parties, the integration of peripheral groups into political system has been achieved (Yavuz, 1997, 64). In addition, this somewhat problematic relationship between secularism and religion has advanced the debate on the relationship between democracy and religion. The rigidity of secularism against Islamism has led Islamists to find ways of compromise between religion and politics by downplaying Islamism in the political sphere as in the case of AKP. Secularism, however, does not show any sign of flexibility toward religion. In order to achieve a healthier compromise among those two different discourses in society, it is vital that secularists admit Islam is embedded in various forms of social life and is more conducive to mass mobilization than either nationalism or socialism because of its flexible norms and symbolic value. Instead of trying to push Islamic parties out of the political scene, the secularists might recognize “Islam as one among many elements in political and public life” and engaged in the contest of ideas and interests, like the Christian democrats of the West (Kramer, 2000, 69). However, the current exclusivist attitude of secularists threatens the possibility of this peaceful development.

Conclusion

Though these are tensed-political times in Turkey, and despite the increasing opposition of the secular elites, AKP has moved forward to the center in comparison to its predecessors due to its implementation of “a center-right, and pro-European political agenda with an increasingly less religious discourse” (Özyürek, 2007, 137).

Secularism project in Turkey closely knitted with Westernism was an unquestioned project of the Kemalist state elite and the military in Turkey. Secular Kemalism has defined Islam as a threat to the regime and attempted to suppress it from the beginning of the Turkish Republic. While hardcore secularists see Islam as a threat, secularism has been a threat for democracy in the country due to its highly authoritarian nature. Because it has been projected as a

The inclusion of those three parties successively to the political system contributed a lot to the political life in Turkey for various

123

Betül Balkan EKfi‹

create a room for themselves as legitimate social agents while pro-Islamic political parties should be treated with less suspicion. If a state treats some elements like Islam that are part and parcel of a society with suspicion, that brings up some questions about the state’s own legitimacy.

Democracy can best flourish in a secular state with equal distance and respect for religious identities as well as all sorts of identities. For this reason, it is important Turkey reconstruct its definition of secularism that is more congenial to civil and political liberties. In this respect, the sociopolitical system should give up demonizing Islam, and the secular wing of the debate should recognize the attempts of the Islamists as genuine efforts to compromise because as Kramer maintains, “Democracy cannot grow within a people if it is suspended or forced into the background every time its results are not acceptable to the powers that be” (2000, 90). Therefore, both the political and social actors should be ready to embrace an open society with a plurality of sometimes divergent groups. After all, the inclusion of socalled divergent groups or the groups that are pushed outside the center help the state gain legitimization in the eyes of those groups. Their exclusion, however, leads to radicalization of those groups, and may even lead to some sort of tribalism. The outcome of exclusion is far less bearable both for the state and society than the outcome of inclusion of the peripheral groups. This being said, religious communities might be accepted as civil society organizations that try to

civilacademy

kind of universalism, Turkish society was left with no option other than secularism. The postmodern condition, however, provided Islamism with an alternative discourse to raise its voice. Since 1980s partly due to the rising threat of Marxism in the region, the state played the Islam card, and provided religious communities and pro-Islamic parties with some relative freedom. Nevertheless, the state’s preference of Islam against Marxism does not eliminate the problems in the relationship between secularism and religion due to the oppressive nature of secularism.

My contention is that it is not so much that Turkey is being Islamized but rather that Muslims once from poor and ill-educated families are being modernized. Those Anatolian-based middle-class demand their share from blessings of the growing economy and socio-political developments that the elites have been enjoying since the foundation of the Republic. Although there is a real clash taking place between the elites of secular Kemalism and the Anatolian-based middle class, I believe, significant accommodations could be made between them. Despite the on-going controversy between Turkish secularism and Islam, there seems to be a remarkable commitment to democracy. Though religion in Turkey serves as an underlying element of membership in the political community, neither religious communities nor pro-Islamic political parties seem to have an intent to replace the state with an Islamic one. The rising middle-class composed of predominantly religious businessmen do not want to have a different state with Islamic foundations either. Rather, they want the present state to be run by a different social elite that is more open to its own ideas and economic interests. Nevertheless, due to the authoritarian and exclusivist nature of secularism, secularism insists that Islam is the number one threat. In short, due to the confrontational relationship between secularism and Islam, Turkey has been experiencing its own kind of modernization which is secularism and the post-modern response to it which is

124

civilacademy

Works Cited:

London: University of Washington Press, 1997) Haldun Gülalp, “Modernization Policies and Islamist Politics in Turkey” pps. 52-63 in Bozdo¤an and Kasaba (eds.) Rethinking Modernity and National Identity in Turkey (Seattle and London: University of Washington Press, 1997) Fred Halliday, Nation and Religion in the Middle East, (Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers, 2000). David Kushner, “Self-Perception and Identity in Contemporary Turkey”, Journal of Contemporary History, Vol. 32, No. 2 (Apr., 1997), pp.219-233.

civilacademy

Islamism. Islamists in Turkey start to reimagine Islamic tradition as a post-modernist discourse to raise their voice, which enables Turkish Islam to challenge the modern-traditional binary opposition as Göle and Ç›nar have pointed out. This reimagination of Islamists, which I consider a post-modern attempt so far, will give birth to a new sort of hybrid modernization project in the long run, in my view. For a fast-modernizing society like Turkey neither Islamism nor secularism on their own could satisfy the needs of society. Seeing the artificial certainties of the state-centered models of modernization, Turkey might form a new kind of modernization congenial both to Western and Eastern values that are already being embedded in its fabric. From this perspective, the future of Turkey does not appear chaotic and insecure but much more open to liberties and plurality.

Alev Ǜnar, Modernity, Islam and Secularism in Turkey, (Minneapolis: University of Minnesota Press, 2005).

Bernard Lewis, “Islamic Revival in Turkey”, International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), Vol. 28, No. 1 (Jan., 1952), pp. 38-48. Serif Mardin, Religion and Social Change in Modern Turkey, (State University of New York Press, 1989).

Andrew Davison, Secularism and Revivalism in Turkey: A Hermeneutic Reconsideration, (Yale University Press: New Haven & London, 1998).

Umit Cizre Sakallioglu, “Parameters and Strategies of Islam-State Interaction in Republican Turkey”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 28, No. 2 (May, 1996), pp.231-251

Nilufer Göle, “Authoritarian Secularism and Islamic Participation: The Case of Turkey” pps. 81-82 in Schwedler (ed.) Toward Civil Society in the Middle East? A Primer (Boulder, London: Lynne Rienner Publishers, 1995) Nilufer Göle, “The Quest for Islamic Self within the Context Modernity” pps. 81-94 in Bozdo¤an Kasaba (eds.) Rethinking Modernity National Identity in Turkey (Seattle

Heinz Kramer, A Changing Turkey: The Challenge to Europe and the United States, (Washington, D.C.: Brookings Institution Press, 2000).

Joseph S. Szyliowicz, “Religion, Politics and Democracy in Turkey”, pps. 188-216 in Safran (editor) The Secular and The Sacred: Nation, Religion and Politics, (London, Portland, OR: Frank Cass, 2003).

the of and and and

Binnaz Toprak, “Civil Society in Turkey” pps. 79-80 in Schwedler (ed.) Toward Civil Society in the Middle East? A Primer (Boulder, London: Lynne Rienner

125

Betül Balkan EKfi‹

Publishers, 1995) M. Hakan Yavuz, “Political: Islam and the Welfare (Refah) Party in Turkey”, Comparative Politics > Vol. 30, No. 1 (Oct., 1997), pp. 63-82.

civilacademy

Sami Zubaida, “Trajectories of Political Islam: Egypt, Iran and Turkey”, pps. 60-78 in Marquand and Nettler (eds.) Religion and Democracy (The Political Quarterly: Blackwell Publishers, 2000).

126

civilacademy

F‹LM• ALTYAZISI ÇEV‹R‹S‹ ESASLARI VE TÜRK‹YE’DE POPÜLER UYGULAMA ÖRNEKLER‹ The Principles of Translating Movie Subtitles and Popular Application Samples in Turkey Mustafa MENCÜTEK‹N*

ABSRACT The mainstream cinema sector and its fundamental element, films, have been / become, without question, one of the prominent foundation stones of the globalization phenomenon that has mostly been a matter of discussion in academical circles as to what extent civilization has been advanced. Parallel to globalization programmes, the release rate of the films in countries other than the counry where the films were produced in that country’s particular native language, has dramatically increased in recent years. That is, the number of the films addressing only the audience of the particular country of the production, today, has been shrunk, compared to the films that are screened all over the world and may be classified as “global films”. This process, likewise, has caused in a rise of the significance of “subtitling and its translation”. As for Turkey - an eminent market country of the global / international cinema sector, the technique and popular applications of subtitling and its translation needs improvement to measure up to international standards. Key Words: subtitling, subtitle translation, cinema, film, audience, subtitling tecnique, screening subtitle, subtitling in Turkey ÖZET Ne derece somut bir medeniyet hamlesi oldu¤u akademik çevrelerde çoklukla tart›flma konusu haline gelmifl olan globalleflme olgusunun en önemli yap›tafllar›ndan biri elbette ki sinema sektörü ve onun en temel elementi olan filmlerdir. Globalleflme programlar›na paralel olarak, belli bir ülkenin ürünü olan ve o ülkenin lisan› ile çekilen filmlerin baflka lisanlar›n konufluldu¤u ülkelerde de gösterilmesi geçmifle oranla, son y›llarda gittikçe artan bir yo¤unlu¤a ulaflm›flt›r. Öyle ki bugün art›k sadece çekildi¤i ülkenin seyircilerine hitap eden filmlerin say›s› dünyan›n her yerinde gösterime girebilen “global filmler” diye nitelendirilebilecek filmlere

• *

‹fadenin sinema alt yaz›s› de¤il film alt yaz›s› olmas› bir zorunluluktur. Türkiye’de yayg›n bir yanl›fll›k olarak sinema kelimesi film kelimesi ile eflanlaml› olarak kullan›lmaktad›r. Dr, Güzel Sanatlar ve Sosyal Bilimler Fakültesi (FASS), Uluslararas› Sarayova Üniversitesi

127

Mustafa MENCÜTEK‹N

oranla hayli azd›r. Bu durum, sinema sektöründe “altyaz› ve altyaz› çevirisi” olgusunun önemini çok art›rm›flt›r. Uluslararas› / global sinema sektörünün cidi pazarlar›ndan olan Türkiye’de ise, sinema altyaz›s› ve çevirisi tekni¤i ve popüler uygulamalar› uluslararas› ölçülerden ve standartlardan çok uzak bir manzara arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Altyaz›, altyaz› çevirisi, sinema, film, seyirci, altyaz› tekni¤i, altyaz› gösterimi, Türkiye’de altyaz› sektörünün ileri gitti¤i gözlenmektedir. Bu durum ülkemizdeki yabanc› dil e¤itimini ve dolayl› olarak da di¤er ülke kültürlerini insan›m›z›n ne derece tan›y›p tan›mad›¤›n› – ki elbette manzara iç aç›c› de¤ildir – ortaya koyan bilimsel bir ölçek say›labilir.

civilacademy

Türkiye’de gerek yerel sinema sektörünün gerekse ithal film sektörünün uzun y›llard›r çözüm bekleyen say›s›z problemleri oldu¤u, sektörle ilgili ilgisiz hemen herkesin kabullendi¤i tats›z gerçeklerden birisidir. Çerçevesi hala net olarak çizilememifl bir sinema sanatlar› yasas›n›n yoklu¤u, sektörün maliyet giderlerinin yüksekli¤inden kaynaklanan tehditkâr risk oran›, sanatç› ve yat›r›mc›lar›n ilkeli sosyal güvenlik imkânlar›ndan yoksunlu¤u, alt yap› ve e¤itim süreçlerinin can çekiflmesi, ithal filmlerin oluflturdu¤u haks›z rekabet ortam› vb. pek çok problem, sinemac›l›k sektörünün y›llard›r bafl›n› a¤r›tan s›k›nt›lardan sadece birkaç› olarak burada zikredilebilir. Bu makale ise genel ve büyük ölçekli problemleri kapsam d›fl›nda b›rakarak; yerli sinemac›l›k ve film sektöründen daha çok, ithal film problematiklerinden biri olan sinema alt yaz›s› çevirisinde Türkiye’de hâlihaz›rda yaflanan ölçüsüzlük ve eksikliklere de¤inerek, bu alanda bundan sonra yap›lacak olan çal›flmalara ›fl›k tutma gayreti tafl›maktad›r.

ii) ‹kinci olarak da, dublaj sektörünün kültür emperyalizmine maruz kalan ülkelerde daha yo¤un olarak yerleflip geliflmesi bilimsel gerçe¤idir; zira ithal filmin ithal edildi¤i ülke kültürünün o filmin seyredildi¤i ülkelerin kendi dilleriyle izlenime sunulmas›, izlenen kültürün izleyen toplumun fertleri taraf›ndan yabanc›lanmayarak kolayl›kla benimsenmesini sa¤lamaktad›r. Dublaj›n yoklu¤u – örne¤in alt yaz› ile filmin sunulmas› – halinde izleyen kitle izledi¤i filmin ithal ve yabanc› bir kültüre ait oldu¤u hissini film süresince tafl›maktad›r. Türkiye’de ithal film gösterimlerinde film alt yaz›s›, dublajdan sonra tercih edilen yegâne seçenek olmas› itibar› ile sektörün en önemli alt kategorilerinden biri olmas› gerekirken, bilimsel bir perspektifte probleme yaklafl›ld›¤›nda, bu durumun flafl›lacak derecede z›t bir konumda oldu¤u görülmektedir. Maliyet hesaplar›, karl›l›k endifleleri ve toplumun tüm köflelerine yay›lm›fl kaliteli genel e¤itim yoksunlu¤u gibi sebeplerle, film alt yaz›s› çevirisi kültürel bir formattan tamamen s›yr›larak salt ekonomik bir ölçe¤e indirgenmektedir. Bu durum da her fleyden ön-

Bilindi¤i üzere Türkiye film dublaj› alan›nda dünyada en önde gelen ülkelerden biri olarak an›lmaktad›r. Bu durum ilk bak›flta gurur verici gibi görünürken esasen iki temel sosyo-ekonomik ve belki siyasi/politik s›k›nt›ya iflaret etmektedir: i) ‹lk olarak, yabanc› dil e¤itiminin iyi verilemedi¤i ve dolay›s›yla vatandafllar›n›n büyük bir k›sm› bir ya da daha fazla yabanc› dili konuflup anlamada güçlük çeken toplumlarda dublaj

128

civilacademy

kavram›na uyan ilk altyaz›lar, sessiz film döneminde ortaya ç›kt›. 1909 y›l›nda M. N. Topp, film fleridinin üstündeki yaz›lar›n d›fl›ndaki hareketli görüntüler için, h›zl› yaz› gösterimi sa¤layan bir cihaz›n patentini ald›. Bu metodla, film gösteren kifli (projectionist), bir çeflit slayt göstericisi (sciopticon) kullanarak, (intertitles’›n) alt›na altyaz›lar› yerlefltirebiliyordu.

ce sineman›n kültürel ve iletiflimsel ifllevlerini üst düzeyde aksatmaktad›r. Yeterlili¤i/ehliyeti olmayan ciddi bir kitlenin, film alt yaz›s› ile içli d›fll› oldu¤u, bu makalenin ilerde verece¤i örneklerde netlik kazanacakt›r.

Oyuncular›n filmlerdeki konuflmalar›n›n seyirciye aktar›lmas› için çal›flmalar, sineman›n icad›ndan k›sa bir süre sonra bafllam›flt›r. Filmlerde kullan›lan ilk yaz›lar, günümüzde (intertitles) olarak tan›mlad›¤›m›z, ka¤›t üzerine yaz›lm›fl veya bas›lm›fl, filme al›narak sahnelerin aras›na serpifltirilmifl metinlerdi. Sinema dili, film yap›mc›lar›n›n farkl› seyirlerdeki ufak görüntüleri birlefltirmeyi b›rakt›¤› ve bu görüntü dizisinin birbiriyle iliflkili olabilece¤inin fark›na vard›¤› zaman do¤mufltur. ‹ki farkl› simge bir araya getirildi¤inde, yeni bir anlam iletilirdi ve di¤er iletiflim sistemlerinde oldu¤u gibi duygu, düflünce, gerçek 1+1= 3 fleklinde iletiflimin yeni bir flekli bulunmufl oluyordu ( Daniel, 2). (Intertitles), ilk olarak 1903 y›l›nda, Edwin S. Porter’›n Tom Amca’n›n Kulübesi filminde, destans›, betimsel yaz›lar olarak görüldü. 1909’dan itibaren bu yaz›lara, gazete altbafll›klar›na (subtitles) benzemelerinden dolay›, sub-title (alt-yaz›) denildi. ‹lk zamanlarda bu yaz›lar, Porter’s College Chums (1907) ya da Frans›z filmleri olan Judex (1916) veya Mireille (1922) filmlerinde oldu¤u gibi, hareketli görüntülere yerlefltirilirdi. (College Chums gösterimlerinde zaman zaman perdenin arkas›ndan ayn› anda diyaloglar› seslendiren oyuncular kullan›lm›flt›.)

civilacademy

Film Altyaz›s›n›n K›sa Bir Tarihçesi

“Intertitles” döneminde, çeviri problemlerini çözmek kolayd›. Orijinal yaz›lar ç›kar›l›r, bir di¤er dile çevrilir, filme al›n›r ve tekrar filmin içine yerlefltirilirdi. Ya da bir konuflmac›, (intertitle’›n) simultane çevirisini yapard›. Günümüzdeki modern altyaz›

129

1927’de sesli filmin icad›yla seyirciler, oyuncular›n seslerini duymaya bafllad›lar. Böylece sahne aralar›na yerlefltirilen yaz›lar yok olurken, bu konudaki problemler yeni boyutlar kazand›. Sinema sanat›n›n duayenlerinden James Monaco’nun ifadesine göre, o y›llarda ses ve imajlar›n kaydedilebilmesi ve ço¤alt›labilmesi için, kay›t teknolojisinin iflitsel ve görsel malumat› fiziksel veya elektronik bir dil sistemine dönüfltürebilecek yap›da olmas› gereklili¤i öne ç›k›yordu (1981:50). Elbette, de¤iflik dillerde filmler çekilebiliyor ya da baflka bir dilde dublaj yap›labiliyordu. Fakat baz› film yap›mc›lar› ve da¤›t›mc›lar bu tekni¤i karmafl›k ve pahal› buldular. Eskisi gibi yaz›lar haz›rlanmas›n›n düflünülmesiyle birlikte günümüzdeki altyaz›lar ortaya ç›kt›. Bu yöntem dublajla mukayese edildi¤inde bir hayli ucuz (dublaja harcanan para, altyaz›ya harcanan paran›n 1020 kat› kadard›) oldu¤u için, özellikle Hollanda ve ‹skandinav ülkeleri gibi dilleri pek yayg›n olmayan ülkelerde tercih sebebi olmufltur. ‹lk zamanlarda film altyaz›lar› konusundaki bafll›ca problem, filmin negatifi, filmin yap›ld›¤› ülkede muhafaza edildi¤i için, bu alt yaz›lar›n da¤›t›m kopyalar›na nas›l eklenece¤i olmufltu.. Norveç, ‹sveç, Macaristan ve Fransa, film altyaz›lar› tekni¤inin gelifltirilmesinde öncü ülkeler oldular. Bununla birlikte, ilk altyaz›l› sesli film olan 1927 Amerikan yap›m› The Jazz Singer (Caz fiark›c›s›), 26 Ocak 1929’da Frans›zca altyaz›yla Paris’te gösterime girdi ve ayn› y›l içinde ‹talya’da, ‹talyanca altyaz›yla oynad›. Ayn›

Mustafa MENCÜTEK‹N

ii) Normalde okuyucular›n özümseyecekleri tek fley metindir. Altyaz› kullan›c›lar› ise altyaz› taraf›ndan sa¤lanan bilginin yan› s›ra bir televizyon görüntüsü içindeki eylemi de eflzamanl› olarak almak zorundad›r.

y›l içinde, bir di¤er Al Jolsol filmi olan The Singing Fool Danca altyaz›yla Kopenhag’da gösterime girdi. Yap›mc›lar›n; yap›mlar›nda do¤rudan dublaj ve altyaz›y› kullanmad›klar›na ve bu yüzden bu süreçte etkilerinin olmad›¤›na dair yayg›n bir söylenti vard›r. Dilin aktar›m›yla ilgilenmesi gerekenlerin, program›n da¤›t›c›s› ve al›c›s› olmas› sebebiyle, bu problemin sorumlusu olarak onlar›n öne ç›kt›¤›n› iddia eden yaklafl›mlar da vard›r (Dries, 4).

iii) Programlar›n ak›fl› bazen mant›kl› olarak altyaz›n›n televizyon görüntüsünün içerdi¤i her türlü bilgiyi aktaramamas› anlam›na gelir. Bununla birlikte tamam›yla sa¤›r ve a¤›r ifliten kifliler, do¤al olarak genel izleyici için haz›r, mümkün oldu¤unca çok bilgiyi almay› beklerler.

Altyaz› sözlü dilden yaz›l› dile geçifli içeren karmafl›k bir çeviri biçimidir. Dahas› bazen de baflka anlambilimler aras› çeviri biçimidir. Altyaz› düzenleme ço¤u di¤er metin düzenleme biçimlerinden farkl›d›r. Dries’in Robert Baker’dan aktard›¤›na göre ise “harika bir altyaz› meydana getirme giriflimi, Kutsal Kadeh (Holy Grail)’i araflt›rmayla baz› benzerlikler tafl›r.”, yani çok zorlu bir faaliyettir (41). Altyaz› düzenleme sadece ço¤u di¤er düzenlemelerden daha dinamik bir vas›ta olmakla kalmay›p ayn› zamanda hedef dinleyiciler de türdefl bir grup de¤ildir. Televizyona ulaflmak tamam›yla sa¤›r ve a¤›r ifliten kiflilerin ortak iste¤i olmas›na ra¤men, bu kifliler okuryazarl›k, iflitme kayb› ve sosyoekonomik faktörler bak›m›ndan ayr›l›rlar. Artan yafll› nüfusla birlikte özellikle yafll›lar›n tercihleri göz önüne al›nmal›d›r.

civilacademy

Altyaz›: Bir Tan›m ve Çerçeveye Do¤ru

Afla¤›daki maddeler altyaz›n›n ay›r›c› niteli¤ine katk›da bulunan baz› faktörlerdir: i) Okuyucu için normal bir metnin anlafl›lmas› ve metinden keyif al›nmas› e¤er gerekli ise makaleyi tekrar gözden geçirme kabiliyeti sayesinde artmaktad›r. Bununla birlikte bir televizyon program›n›n anlafl›lmas› tipik olarak izleme zaman›nda kazan›l›r.

130

Bu sebepledir ki program ak›fl› taraf›ndan belirlenmifl s›n›rlamalar içinde diyalog veya aç›klaman›n tüm anlam›n› aktar›rken, hedef dinleyiciyi memnun edecek altyaz› elde etmek için dikkatli ve duyarl› düzenlemeye ihtiyaç duyulur. Günümüzde bir dilden yine ayn› dile çeviri amaçl› altyaz›lar gittikçe yayg›nlaflmaktad›r. Görsel-iflitsel metinde konuflulan dilin baz› temel bilgilerine sahip fakat konuflulan versiyonda ayn› metnin anlam›n› kolayca çözmekte yeterli olmayan kifliler için, yaz›l› metin, yaz›y› telaffuzla birlefltirmeye ve ayr›ca sesin mant›ken nas›l tek tek sözcüklere ayr›lmas› gerekti¤ini anlamaya yard›m eder. Esasen altyaz›lar, konuflma ve yaz›n›n kar›fl›m›d›r, bu anlamda sözlü ifadeleri, konuflman›n süreksizli¤i ile yaz›l› k›sa aç›klamalardan ayr› bir flekilde temsil eder. Diyalogun altyaz›lara dönüflümü, üç temel faktörden etkilenir: Yaz›l› k›sa aç›klamalar, var olan materyal ve filmin semiyotik yap›s›yla bütünleflmelidir; konuflma, de¤ifltirilmifl yaz›l› flekliyle sunulmal›d›r ve altyaz›lar okuyucular›n okuma kapasitelerini göz önünde tutacak flekilde tasarlanmal›d›r (Linde&Kay, 26). Temelde iki çeflit altyaz› vard›r: Bir tanesi duyma zorlu¤u için fiziksel yard›m amaçl›d›r ve di¤eri de görsel-iflitsel metinde

civilacademy

konuflulan dile aflina olmayanlar için dilsel yard›m amaçl›d›r. Göstergebilim aç›s›ndan, görsel-iflitsel çevirinin en ilginç biçimi anlam bilimleraras› ve baflka anlam bilimleraras› çevirinin kar›fl›m› oldu¤undan dolay› fiziksel yard›m amaçl› altyaz›d›r.

civilacademy

Sözlü söylev bir metinden –e¤er ara-zaman s›n›r› yoksa kolayl›kla yaz›l› biçime çevrilebilir- ve tonlama, sesin fliddet de¤iflikli¤i, ses rengi ve t›n›dan oluflan üst kesitsel özeliklerden ve k›saca yaz›l› metinde bazen hayal ürünü olan bütün vokal uygulama özelliklerinden oluflur. Bazin’in yaklafl›mlar›yla sesin sinemaya kat›lmas›yla bafllayan sahnelemede ve montajlamada belli bir ›l›ml›l›¤a ulaflan gerçekçilik anlay›fl› (Bordwell, 61), alt yaz›n›n sunumunda da aktörlü¤ün derecesine ba¤l› bir olgu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Aktörlük -daha genel anlamda sözlü söylev- ayn› metnin birçok olas› icras›ndan biri olarak ortaya ç›kmaktad›r. Aktörlerin mimiklerini, bedensel ve manal› hareketlerini görebilseler bile iflitme zorlu¤u çeken kifliler sözlü görsel-iflitsel metnin bir aktörce sesli icras›n› alg›layamazlar. ‹flte bu yüzden altyaz›lar sözlü metin çevirisiyle birlikte sesli sözsel olmayan as›l metnin baflka anlambilimler aras›ndaki çevirisini de vermelidir.

tedir, fakat öyle bir durumda sorumluluk dublörün vokal t›n›s› ile bafllayan bir yeniden yorumlama olan aktör dublaj›n›n yeniden yorumlamas›na verilir. Fiziksel yard›m amaçl› altyaz› ile dilsel yard›m amaçl› altyaz› aras›ndaki bir di¤er önemli fark da as›l metinle karfl›laflt›r›ld›¤› zaman altyaz›n›n destek olucu veya tamamlay›c› niteli¤inde yatmaktad›r. Ve tamamlay›c›l›¤›n bu derecesi yeterlilik/kabul edilebilirlik sürecinin yan›na yerlefltirilebilir. E¤er yeterli çeviri ile biz as›l metnin aç›klay›c› potansiyeline maksimum sayg›y› kastediyorsak bu kullan›c›n›n biliflsel ve kültürel elastikiyet aç›s›ndan çok fazla çaba sarf etmesini gerektirir ve böyle bir durumda kullan›c›ya daha yak›n olan “kabul edilebilir çeviri” yerine as›l metne mümkün oldu¤unca çok yak›n olunur. “Kabul edilebilir çeviri” kullan›c›n›n en az çabas›n› gerektirir. Bu kullan›c›n›n gösterece¤i tek gayret as›l metnin kültürel ve dilsel özellikleri için ödenen fiyat yüzünden duyulan az bir endifledir. Bu anlamda görsel-iflitsel arac›l›k tipleri ile ilgili olarak daha yeterliden daha kabul edilebilire do¤ru bir hiyerarfli yaratmak mümkündür: 1. Ayn› iki dil aras›nda dilsel yard›m amaçl› altyaz›; As›l metnin bozulmadan tam olarak kald›¤› ve altyaz›n›n tek amac›n›n as›l metnin gerçekleflmesini kolaylaflt›rmak olan tamamlay›c› bir çeviri biçimidir.

Dilsel yard›m amaçl› altyaz›da as›l metnin üst kesitsel özellikleri, altyaz›n›n arac›l›¤›yla de¤il, fakat direkt olarak hedefe ulafl›r. Bu altyaz›n›n dublajdan en önemli fark›d›r; çünkü dublajda orijinal ses el sürülmeden kal›r ve kullan›c› taraf›ndan ulafl›labilir. Fiziksel yard›m amaçl› altyaz›da baflka türlü kaybolabilecek mesaj›n sözlü birleflimini içinde bar›nd›ran baflka tür çeviriler de vard›r. Bunlar altyaz›n›n “arka plan müzi¤i”, “ani gürültü”, “öpücük flap›rt›s›” gibi ifadeleri de içine ald›¤› zamanlardaki vakalard›r. Sesle ilgili üst kesitsel özelliklerin ayn› flekilde transferi dublajda da meydana gelmek-

2. Farkl› iki dil aras›nda dilsel yard›m amaçl› altyaz›; hem tamamlay›c› hem de destek olucu karma bir çeviri biçimidir. Bu altyaz›da as›l metin bozulmadan tam olarak kal›r; fakat altyaz›n›n tek amac› as›l metnin gerçekleflmesini kolaylaflt›rmak olmay›p ayn› zamanda farkl› diller aras›ndaki diyaloglar›n yaz›l› yorumudur. Bu nedenle diyaloglar›n yaz›l› olduklar› dilde okunmas›ndan çok anlamsal içeriklerinin kavranmas›d›r. Arka plandaki ses; as›l metnin bozulmadan tam olarak kald›¤› fakat bir dereceye kadar giz-

131

Mustafa MENCÜTEK‹N

lendi¤i ve çevrilmifl metnin amac›n›n as›l metnin gerçekleflmesini kolaylaflt›rmak oldu¤u hem tamamlay›c› hem de destek olucu karma bir çeviri biçimidir. Bu biçim diyaloglar›n yaz›l› olduklar› dilde okunmas›n› kolaylaflt›rmaz; fakat sadece anlamsal içeriklerinin kavranmas›n› sa¤lar.

ii) Altyaz›da yer alan sözcükler tek bir bofllukla birbirinden ayr›lmal›d›r. iii) Metin genellikle siyah bir çerçeve içerisinde verilmelidir. iv) Metnin okunmas›n› kolaylaflt›rmak için; konuflmac›n›n pozisyonuna göre metni sola, ortaya ya da sa¤a yerleflik biçimde verebilirsiniz.

4. Farkl› iki dil aras›nda fiziksel yard›m amaçl› altyaz› da benzer amaçlara hizmet ederek; hem tamamlay›c› hem de destek olucu karma bir çeviri biçimidir. Bu çeviri biçiminde görsel as›l metin bozulmadan tam olarak kal›r; fakat iflitsel as›l metin gizlenir ve altyaz› as›l metnin oldu¤u gibi gerçekleflmesini kolaylaflt›rmay›p ayn› zamanda farkl› diller aras›ndaki diyaloglar›n yaz›l› yorumunu sa¤lar. Bu nedenle diyaloglar›n yaz›l› olduklar› dilde okunmas›n› de¤il sadece baflka bir dilde anlamsal içeriklerinin kavranmas›n› kolaylaflt›r›r.

civilacademy

3. Ayn› iki dil aras›nda fiziksel yard›m amaçl› altyaz›; hem tamamlay›c› hem de destek olucu karma bir çeviri biçimidir. Bu çeviri biçiminde görsel as›l metin bozulmadan tam olarak kal›r fakat iflitsel as›l metin gizlenir ve altyaz›n›n tek amac› as›l metnin oldu¤u gibi gerçekleflmesi olmay›p ayn› zamanda farkl› diller aras›ndaki diyaloglar›n yaz›l› yorumudur. Bu nedenle diyaloglar›n yaz›l› olduklar› dilde okunmas›n› kolaylaflt›rmay›p, sadece anlamsal içeriklerinin kavranmas›n› sa¤lamaktad›r.

v) Evrensel anlamlar içeren noktalama iflaretleri kullan›lmal›d›r. Noktalama iflaretleri söz diziminin yap›s› hakk›nda önemli ipuçlar› verir ve etkili olmas› için yerli yerinde kullan›lmal›d›r. Noktalama iflaretlerinin etkinli¤ini art›rmak için; ünlem ve soru iflaretlerinden önce bir boflluk, virgül, iki nokta üst üste, noktal› virgül ile aradaki altyaz›lara eklenecek noktadan sonra ve (iki kelimeyi ya da bir kelimenin seslerini birbirinden ay›ran çizgi hariç) konuflma çizgisinin her iki yan›nda bir boflluk, ayr›ca parantez ve t›rnak açmadan önce ve parantez ile t›rna¤› kapatt›ktan sonra yine bir boflluk b›rak›lmal›d›r.

Görüntü De¤ifliklikleri ve Muhtemel Problemlerle Bafl Edebilme Yollar› Altyaz›n›n/konuflmalar›n eflzamanl› uyumunu sa¤lamak konusunda verilen tavsiyelerden baflka, altyaz› zamanlamas›n› etkileyen televizyon filminin flüphesiz baflka yönleri de mevcuttur. Görüntü de¤iflikli¤inin tahsis edilen süreyi aflmas›na izin veren altyaz›lar önemli derecede alg›lama kar›fl›kl›¤›na yol açar ve bu durumdan sak›nmak gerekir. Göz hareketleri ile ilgili yap›lan araflt›rmalara göre; bir altyaz› gösteriminin tam ortas›nda gerçekleflen h›zl› görüntü de¤ifliklikleri, izleyicinin henüz bir k›sm›n› okumufl oldu¤u altyaz›n›n bafllad›¤› yere dönmesine ve

Altyaz› Gösteriminde Temel Koflullar: Temel Metin Gösterimi Hassasiyeti Altyaz›n›n aç›k ve anlafl›l›r olmas› konusundaki prensipler flu flekilde s›ralanabilir: i) Ekrandaki metnin karakterlerinin büyüklü¤ü normalden iki misli daha fazla ve konumlar› ise (afla¤›da ve yukar›da olmak üzere) kar›fl›k gösterilmelidir.

132

civilacademy

tekrar tekrar okumas›na neden olmaktad›r. Gerçekte, birçok programda yer alan görüntü de¤iflikliklerinin s›kl›k ve h›z›n›n alt yaz› çevirmenleri için ciddi s›k›nt›lara yol açt›¤› bilinmektedir. Bu nedenle görüntü de¤iflse bile, okuyan kiflinin yeni görüntüye adapte olmas› için altyaz› en az bir saniye sonra de¤ifltirilmelidir. Görüntü de¤ifliklikleri normalde konuflman›n bafllang›c›n› ya da sonunu belirtmektedir. Bu yüzden alt yaz› çevirmeni; konuflmac› ile görüntü efl zamanl› oldu¤u durumda görüntü de¤iflikli¤i üzerine bir altyaz› eklemelidir.

de olabilir- sahnenin an›nda de¤iflmesi bu s›k›nt›lardan biridir. Böyle durumlarda görsel kar›fl›kl›ktan kaç›nmak için altyaz› sahne de¤iflikli¤inden önce uzaklaflt›r›lmal›d›r. Baz› film teknikleri, sahne de¤ifltikten sonra gelecek di¤er sahneyi film müzi¤i ile tan›t›r. Altyaz› çevirmeni mümkünse altyaz› gösteriminden önce sahne de¤iflikli¤ini beklemelidir. E¤er bu mümkün de¤ilse, alt yaz›da “sesin kime ait oldu¤u” aç›kça belirtilmelidir.

Altyaz› Çevirisinin ‹ncelikleri

i) Görüntü de¤iflikli¤inden bir saniye önce altyaz› eklemekten ve görüntü de¤iflikli¤inden bir saniye sonra altyaz›y› uzaklaflt›rmaktan sak›nmak gerekmektedir. ii) Altyaz›y› görüntü de¤iflikli¤i ile uygun efl zaman içerisinde vermek flartt›r.

civilacademy

H›zl› görüntü de¤ifliklikleri ile bafl edebilmek için genel kurallar flunlard›r:

Altyaz› çevirisinde baflar› ve yeterlilik düzeyinin yüksek olabilmesi için afla¤›daki prensipleri mutlaka dikkate almak gerekmektedir, zira Sean Cubitt’in, “Preliminaries for a Taxonomy and Rhetoric of on-screen writing” bafll›kl› makalesindeki ifadesine göre ancak alt yaz›d›r ki filmin görsel ve iflitsel kodlar› aras›ndaki ayr›ma ulaflmas›nda seyirciye esasl› bir destek sa¤lar (Bignell, 71): 1) Seyirciye yeterli okuma zaman› verilmesi, 2) ‹zleyicinin takip güçlü¤ünün azalt›labilmesi için:

iii) Bir cümleyi birden fazla altyaz›ya bölmek gerekiyorsa; cümlenin do¤al olarak bölünüp bölünemeyece¤ine ve bu flekilde oluflturulan altyaz›lara yeterli gösterim zaman› verilip verilmeyece¤ine bak›lmal›d›r.

i) Gerçekten ne söylendi¤ini efllefltirmek için gayret ederek, konuflulan sözü sansürsüz bir flekilde ayn› anlam ve karmafl›kl›kla yans›tmak, ii) Tüm aflikar konuflma ve ilgili ses efektlerini içeren altyaz›lar› tertip etmek,

Ekrandaki görüntünün soluklaflmas› ve sa¤a sola hareket etmesi h›zl› görüntü de¤iflikliklerinde meydana gelen alg›sal etkiyi yaratmaz, bu bak›mdan altyaz› çevirmeninin de benzer flekilde etkilenmesine gerek yoktur. Büyük sahne de¤ifliklikleri de, görüntü de¤iflikliklerinde yaflanan benzer s›k›nt›lara neden olmaktad›r. Özellikle konuflmac›n›n sahnedeki son sözünü söyledi¤i s›rada –ki bu hayati derecede önem tafl›yan vurucu bir ifa-

iii) Altyaz›lar› makul bir flekilde zaman›nda ve uygun boflluklara yerlefltirmek, 3) Konuflulan sözde gereksiz de¤ifliklikler yapmaks›z›n, düzenli ve duyarl› bir flekilde kolayca okunan ve yayg›n olarak kullan›lan cümleleri kapsayan altyaz›lar tertip edilmesi,

133

Mustafa MENCÜTEK‹N

kaç›n›lmaz oldu¤u durumlarda kabul edilen yoldur.

4) Çocuklara yönelik altyaz›da, hedef seyirci kitlesinin yafl›n›n hesaba kat›lmas›, 5) Geniflletme tekni¤i: erek dilde mevcut telafi edilemeyecek baz› kültürel farkl›l›klar nedeniyle orijinal metinde bir aç›klama yapmak gerekti¤inde kullan›l›r.

Gerçek Hatal› Uygulama Örnekleri Altyaz› hata örnekleri piyasalarda kolayl›kla bulunan DVD, VCD, DVX ve gösterime sunulmufl beli bafll› filmlerden al›nm›flt›r. Hata türleri kategorize edildi¤inde genel olarak hatalar flu alt bafll›klarda incelenmektedir:

6) Aç›mlama tekni¤i: orijinal metnin ifade tarz›n›n erek dilde ayn› sözdizimiyle yeniden oluflturulmas›n›n mümkün olmad›¤› durumlarda baflvurulur, 7) Aktarma tekni¤i: kaynak metni bütünüyle ve do¤ru olarak çevirme stratejisidir.

i) Aktar›m (transfer) hatalar›

8) Benzetme: belirgin insan ve yer isimlerinin bulundu¤u biçimleri aynen muhafaza eder.

10) Yer de¤ifltirme: verilen efektin çevirisinin içerikten daha önemli oldu¤u durumlarda, sözgelimi bir çizgi filmde yer alan komik bir flark› gibi özel efektlerin baz› türlerinin orijinali kullan›ld›¤›nda tercih edilen bir yoldur.

- Why don't you just pay for the lock and I won't charge you for the time.

civilacademy

9) Kopya etme: kaynak metinde daha önce hiç duyulmam›fl bir terimle karfl›lafl›ld›¤› durumlarda -ki bunlar üçüncü bir dil ya da anlams›z karmafl›k bir dil kullan›m› olabilirkullan›l›r.

Afla¤›daki örnek Paul Haggis’in yaz›p yönetti¤i, 2004 yap›m› ‘Çarp›flma (Crash)’ adl› filmden al›nm›flt›r.

- Ah baksana kilidin paras›n› öde, iflçilik paras› istemem. X - Neden sadece kilidin paras›n› ödemiyorsun? Ben de bu süre için para almayaca¤›m. • Bir di¤er aktar›m hatas› ise 'Sessiz Tepe' (Silent Hill) filminden al›nm›flt›r. Yönetmenli¤ini Christophe Gans'›n üstlendi¤i filmin baflrollerinde Radha Mitchell ve Sean Bean oynamaktad›r.

11) K›saltma: metnin mümkün oldu¤u ölçüde göze batmayacak flekilde k›salt›lmas›d›r.

- Listen, my wife, she came through here last night.

12) Büyük k›sm›n› yok etme: k›saltman›n had safhadaki bir biçimi olup, konuflma h›z› gibi baz› nedenlerle önemli potansiyele sahip ö¤elerin bile ç›kart›ld›¤› bir yoldur.

- Dinle, kar›m, dün gece buraya gelmifl olabilir. X - Dinle, kar›c›¤›m, o dün gece buraya geldi. •

13) Kald›rma (Yaz›dan ç›karma): metnin baz› bölümlerinin bütünüyle ç›kar›lmas›d›r.

ii) Yanl›fl yorumlama (misinterpretation) hatalar›

14) Teslim olma: hiçbir çeviri stratejisiyle çözümlenemeyen ve anlam kayb›n›n

Afla¤›daki örnek 7 dalda OSCAR aday-

134

civilacademy

l›¤› bulunan dünyaca ünlü çocuk edebiyat› klasiklerinden Düfller Ülkesi (Finding Neverland) adl› filmin altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r. 2004 yap›m› film, Marc Forster taraf›ndan beyaz perdeye aktar›lm›flt›r.

iv) Kaynak metne müdahale (interference) hatalar› Kaynak metne müdahaleden kaynaklanan hatalara bir örnek Baflrollerinde Anjelica Huston ve John Cusack’›n oynad›¤›, fantastik komedi filmi Addams Ailesi (Addam’s Family) filminin altyaz›lar›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r

- Only the true master would attempt these tricks without either measure of safety. - Sadece gerçek bir sahip bu hileleri hiç bir emniyet ölçüsüne sahip olmadan deneyecektir.X

- Ask for a loan-- beg. - Borcunu sor—dilenme X - Borç para iste—dilen. √

- Yaln›zca gerçek sahibi bu numaralar› önlem almadan deneyecektir. •

Otistik bir baba olan Sam Dawson (Sean Penn) ve zeka düzeyi yüksek k›z›n›n ( hikayesinin anlat›ld›¤› Benim Ad›m Sam (I’m Sam) adl› filmin altyaz›lar›nda da bu tür bir hata örne¤i mevcuttur.

- Are we there yet? - Yeter! Geldik mi? X - Hala orada m›y›z? •

civilacademy

Bu hata tipine bir örnek de Kelly Asbury’nin yönetti¤i Shrek üçlemesinin (2001,2004 ve 2007) ikinci bölümünün altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r.

- They don't sound like they were brushed. - F›rçalanm›fl gibi gelmiyor sesleri. X - F›rçalanm›fl gibi gözükmüyorlar. √

iii) ‹fadedeki bir ya da daha fazla elementin atlanmas› (omission) hatalar› v) Fazladan ekleme (addition) hatala-

Atlama türü hatalar birçok film altyaz›s›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu filmlerden biri de Brad Silberling’in yönetti¤i Melekler fiehri (City of Angles) adl› filmdir. Filmin baflrollerini Meg Ryan ve Nicolas Cage gibi ünlü oyuncular paylaflmaktad›r. Afla¤›daki örnekler bu filmden al›nm›flt›r.

r› Afla¤›daki örnekler Yedi (Seven) filminden al›nm›flt›r. Yedi (Seven) Senaryosu Andrew Kevin Walker taraf›ndan yaz›lm›fl olan, H›ristiyanl›k dinindeki 7 ölümcül günah› iflleyenleri öldüren bir seri katili ve onun peflindeki iki polis dedektifinin çabalar›n› konu alan, Hollywood yap›m› bir gerilim filmidir.

- I never know what to say. - Ne cevap verece¤imi bilemiyorum. X - Ne diyece¤imi hiçbir zaman bilemem. √

- We’ll be real glad when we get rid of you, Somerset.

- So what are you hiding from? - Neyden gizlenmek? X

- Always these questions.

- Öyleyse, neyden gizleniyorsun? √

- Senden kurtuldu¤umuzda gerçekten

135

Mustafa MENCÜTEK‹N

- Ama buna yamyaml›k denir çocuklar ve baz› topluluklarda yayg›nd›r. X

sevinece¤iz, Somerset. - Her zaman böyle tuhaf sorular soruyorsun. X

- Ama buna yamyaml›k derler sevgili çocuklar. Asl›nda pek çok toplumda da hofl görülmemektedir. √

- Senden kurtuldu¤umuzda gerçekten sevinece¤iz, Somerset. - Her zaman bu sorular. √

vii) Yanl›fl anlam› tercih etme (incorrect meaning) hatalar›

- Wait. No one bothers with vital signs?

Frida (Frida) ünlü bir ressam olan Frida Kahlo’nun yaflam öyküsünü anlatmaktad›r. Julie Taymor taraf›ndan Hayden Herrera’n›n kitab›ndan uyarlana filmin baflrollerinde Salma Hayek ve Alfred Molina’y› seyretmekteyiz. Afla¤›daki örnek bu filmin altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r.

- Bekle bir dakika. Hayat belirtisi gören var m›? X - Bekle. Hayat belirtisi gören var m›? √

vi) Anlams›zl›¤a düflme (nonsense) hatalar›

- You know what I think of you and your stinking murals?

civilacademy

Anlams›zl›¤a düflme hatas› yönetmenli¤i John Moore’a, senaryosu Scott Frank’a ait Anka’n›n Uyan›fl› (Flight of the Phoenix) filminin altyaz›lar›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. Film, Gobi çölüne düflen bir uçaktan sa¤ kalan ve kurtar›lma ümidi olmayan yolcular›n yaflad›klar›n› konu alan bir aksiyon filmidir.

- Sen ve kokuflmufl kad›nlar›n hakk›nda ne düflündü¤ümü biliyor musun? X - Sen ve kokuflmufl duvar resimlerim hakk›nda ne düflündü¤ümü biliyor musun? √ Kelly Asbury’nin yönetti¤i animasyon filmi Shrek üçlemesinin (2001,2004 ve 2007) ikinci bölümünün altyaz›lar›nda karfl›m›za ç›kan di¤er bir yanl›fl anlam› tercih etme hatas› ise flu flekildedir:

- You can't just show up and shut us down. - Öylece meydana ç›k›p da bizi kapatamazs›n. X

- And she'll never forgive you if you don't.

- Öylece meydana ç›k›p da kuyuyu kapatamazs›n. √

- Ve sen evliliklerini kutsamazsan bizimle bir daha konuflmayacak. X

Afla¤›daki örnek Tim Burton’un yönetti¤i Çarli’nin Çikolata Fabrikas› (Charlie’s Chocolate Factory) adl› filmden al›nm›flt›r. Roald Dahl’›n sevilen roman›ndan sinemaya aktar›lan filmin baflrolünde Johnny Deep yer almaktad›r.

- Ve e¤er vermesen seni asla affetmeyecek. √

viii) metinde kay›ba düflme (loss) hatalar›

- But that is called cannibalism, my dear children and is, in fact, frowned upon in most societies.

Afla¤›daki örnek Carlos Saldanha’n›n yönetti¤i ve Ray Romano, John Leguizamo

136

civilacademy

ile Denis Leary’nin seslendirdi¤i baflar›l› animasyon ‘Buz Devri 2: Erime Bafll›yor’ (Ice Age 2: The Meltdown) adl› filmden al›nm›flt›r.

fl›nca El Paso'da yaflam› daha güvenli buluyorlar. X - Ucuz iflçilik ve fabrika bölgesi olmas›na ra¤men El Paso s›n›r›ndan uzakta yaflamay› çok daha güvenli buluyorlar. √

- Hey, it is my turn to hit the sloth. Mine. - Hey benim s›ram! Benim ki X

x) ögeleri yanl›fl iliflkilendirme hata-

- Hey miskine vurma s›ras› art›k benim. √

lar›

Otistik bir baba olan Sam Dawson (Sean Penn) ve zeka düzeyi yüksek k›z›n›n ( hikayesinin anlat›ld›¤› Benim Ad›m Sam (I’m Sam) adl› filmin altyaz›lar›nda da bu tür bir hata örne¤i mevcuttur.

Ö¤eleri yanl›fl iliflkilendirme hatas›n›n yap›ld›¤› filmlerden biri Brad Silberling’in yönetti¤i Melekler fiehri (City of Angles) adl› filmdir. Filmin baflrollerini Meg Ryan ve Nicolas Cage gibi ünlü oyuncular paylaflmaktad›r. Afla¤›daki örnek bu filmden al›nm›flt›r.

- Ask Bob! Ask Bob's Big Boy. - Bob'un Big Boy'una sor. X

- Seth knows no fear

- Bob’a sor! Bob’un büyük adam›na sor. √

Ba¤lafl›kl›k eksikli¤i hatas› 7 dalda OSCAR adayl›¤› bulunan dünyaca ünlü çocuk edebiyat› klasiklerinden Düfller Ülkesi (Finding Neverland) adl› filmin altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r. 2004 yap›m› film, Marc Forster taraf›ndan beyaz perdeye aktar›lm›flt›r.

civilacademy

ix) ba¤lafl›kl›k eksikli¤i ( loss of cohesion) hatalar›

...no pain... ...no hunger. - Seth, korku... ...ac›... ...açl›¤› bilmez. X - Seth korku, ac›, açl›k nedir bilmez. √

xi) biçimdefl sözcük kaynakl› hatalar

- You find a glimmer of happiness in this world, there's always someone who wants to destroy it.

Afla¤›daki örnek Esaretin Bedeli (Shawshank Redemption) adl› filmden al›nm›flt›r. Frank Darabont’un yönetmenli¤ini üstlendi¤i dram türü filmin baflrollerinde Tim Robbins ve Morgan Freeman’› izlemekteyiz.

- Bu dünyada mutluluk par›lt›s› buluyorsun her zaman birileri ç›k›p bunu mahvediyor. X - Bu dünyada ne zaman bir umut ›fl›¤› bulsan bunu mahvemek isteyen birileri muhakkak oluyor. √

- Look magazine. - Bak, magazinler. X - Bunlar dergiler. •

- Cheap labour, factory space, but they feel a lot safer living over the border in El Paso.

Di¤er bir biçimdefl sözcük kaynakl› hata ise 7 dalda OSCAR adayl›¤› bulunan dünyaca ünlü çocuk edebiyat› klasiklerinden

- Ucuz iflçilik, fabrika bölgesinde çal›-

137

Mustafa MENCÜTEK‹N

Düfller Ülkesi (Finding Neverland) adl› filmin altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r. 2004 yap›m› film, Marc Forster taraf›ndan beyaz perdeye aktar›lm›flt›r.

netmenli¤ini David Lynch üstlenirken, baflrolleri Dennis Hopper, Kyle MacLachlan, ve Isabella Rosselini gibi isimler paylaflmaktad›r.

- Surely you don't intend to keep spending your afternoons with those children, do you ?

- You mean Meadow Lane? Frank! Frank, what's the matter with him?

- Umar›m sen ö¤leden sonralar›n› bu çocuklarla geçirmeyi akl›na getirmiyorsundur de¤il mi? X

- “Çay›r Soka¤›”n› m› kastediyorsun? Frank, neyi var onun? √

- Çimli yolda m›? Frank, neyi var onun? X

Bu hata tipine di¤er bir örnek ise Cafe’deki K›z (The Girl in the Cafe) adl› filmin altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r. Filmin yönetmenli¤i David Yates üstlenmifltir. Baflrollerini Bill Nighy ve Kelly Macdonald’›n paylaflt›¤› filmde, komedi ve romantizmi sentezlenerek izleyicilere sunulmufltur.

- Eminim ö¤leden sonralar›n› bu çocuklarla geçirmeyi düflünmüyorsundur de¤il mi? √

xii) eksik çeviri (undertranslation) hatalar›

- I'll have the pea soup and the special risotto.

civilacademy

Afla¤›daki eksik çeviri hatalar› Testere 2 (Saw II) filminden al›nm›flt›r. Filmin yönetmenli¤ini Darren Lynn Bousman üstlenirken, Tobin Bell ve Tim Burd gibi oyuncular baflrolleri paylaflmaktad›r. Film korku ve gerilim türündedir. - This officer I.D.'d him just by looking at him?

- Ben bezelye çorbas› ve ‹talyan usulü etli ve peynirli çorbadan alaca¤›m. X - Ben bezelye çorbas› ve risotto alaca¤›m. √ (Risotto’ pirinçten yap›lan pilav benzeri bir ‹talyan yeme¤idir. Çevirmenin bu kelimeyi ‘çorba olarak uyarlamas› tamamen yanl›fl olmufltur’. Pek çok yerde ‘risotto’ de¤ifltirilmeden kullan›lmaktad›r. E¤er mutlaka çevirmek istiyorsak ‘pilav’ tercih edilmelidir.)

- Kimli¤ini saptam›fllar m›? X - fiu memur, cesedi sadece yüzüne bakarak m› teflhis etmifl? (saw II) √ - I'll fucking kill you! - Seni öldürece¤im! X - Gebertece¤im seni ! √

xiv) Yersiz aç›mlama (inappropriate paraphrase) hatalar›

(Öldürmek yaln›z ‘kill’ sözcü¤üyle ifade edilebilirdi ancak burada ‘fucking kill’ denmifltir.)

Afla¤›daki yersiz aç›mlama örnekleri Uzak Ufuklar (Far and Away) adl› filmden al›nm›flt›r. Tom Cruise ve Nichole Kidman’›n baflrollerini paylaflt›¤› filmin yönetmeni Ron Howard’d›r.

xiii) Uyarlama (adaptation) hatalar› Mavi Kadife (Blue Velvet) isimli filmden al›nan altyaz›, uyarlama hatas›na örnek teflkil etmektedir. Mavi Kadife filminin yö-

- I'm lost in a fog of commerce and compromise.

138

civilacademy

- Böyle olaca¤›n› biliyordun yani?

- Ticaret ve tavizle dolu bir hayat›n sisinde kayboldum. X

- Böyle olaca¤›n› bilmiyordum. ï

- Ticaret ve uzlaflma sisinde kayboldum. √

- Böyle olaca¤›n› biliyordun yani? - Bilmiyordum. √

Afla¤›daki örnek Esaretin Bedeli (Shawshank Redemption) adl› filmden al›nm›flt›r. Frank Darabont’un yönetmenli¤ini üstlendi¤i dram türü filmin baflrollerinde Tim Robbins ve Morgan Freeman’› izlemekteyiz.

xvi) Sesli duraklama (vocal hesitation) hatalar› Sesli duraklama hatas› yönetmenli¤i John Moore’a, senaryosu Scott Frank’a ait Anka’n›n Uyan›fl› (Flight of the Phoenix) filminin altyaz›lar›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. Film, Gobi çölüne düflen bir uçaktan sa¤ kalan ve kurtar›lma ümidi olmayan yolcular›n yaflad›klar›n› konu alan bir aksiyon filmidir.

- Says here that you've served 30 years of a life sentence. - Burada ömür boyu mahkûmiyetinin 30 y›l›n› geçirdi¤in yaz›yor. X - Müebbet hapis cezan›z›n otuz senesini doldurmuflunuz. √

- Uh... Captain Towns... we only have, uh... five chances at this, so, uh... good luck.

Afla¤›daki yineleme hatas› örne¤i Cinderella Man (Cinderella Man) filminden al›nm›flt›r. 2005 yap›m› film Amerikan tarihinin en büyük boks y›ld›zlar›ndan ‹rlanda as›ll› James Braddock’un gerçek yaflam öyküsünden uyarlanm›flt›r. Yönetmenli¤ini Ron Howard’›n üstlendi¤i filmin baflrollerini Russell Crowe ve Reene Zellweger paylaflmaktad›r.

civilacademy

xv) Gereksiz yineleme (repeatition) hatalar›

- Uh… Kaptan Towns... sadece, uh... befl flans›m›z var, o yüzden... iyi flanslar. X - Eee.. Kaptan Towns... sadece eee... befl flans›m›z var, o yüzden, eee iyi flanslar. √ xvii) Noktalama hatalar› Afla¤›daki örnek Paul Haggis’in yaz›p yönetti¤i, 2004 yap›m› ‘Çarp›flma (Crash)’ adl› filmden al›nm›flt›r.

- Do you understand me? Is that cle-

- You don't think that's true?

ar?

- Yoksa inanm›yor musun X

- Anlad›n›z m› beni? Anlafl›ld› m›?ï

- Bunun do¤ru olmad›¤›n› m› düflünüyorsun? √

- Anlad›n›z m› beni? Yeterince aç›km›? √ Bu hata tipine verilebilecek di¤er bir örnek ise Narnia Günlükleri: Aslan, Cad› ve Dolap (The Chronicles of Narnia: Prince Caspian) adl› filmin altyaz›lar›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. 2007 yap›m› filmin yönetmeni Andrew Adamson’d›r.

- You watch the Discovery Channel? - Diskav›ri kanal› izler misin. X - Discovery Channel izler misiniz? √ Çevirmen yukar›daki iki cümlede de, cümle sonuna soru iflareti koymayarak noktalama hatas› yapm›flt›r. Ayr›ca ikinci örnekte yaz›m hatas› da mevcuttur.

- You knew this would happen. - I didn’t know.

139

Mustafa MENCÜTEK‹N

sindeki kendi art›k çeviridir. Çünkü gözlerimle ifadesinin oldu¤u yerde kendi kelimesi fazlad›r.

Otistik bir baba olan Sam Dawson (Sean Penn) ve zeka düzeyi yüksek k›z›n›n hikayesinin anlat›ld›¤› Benim Ad›m Sam (I’m Sam) adl› filmin altyaz›lar›nda da bu tür bir hata örne¤i mevcuttur.

xix) Telafi (compensation) eksikli¤i hatalar›.

- Eight years every Thursday video night, and you forgot?

- Sekiz y›ld›r her Perflembe gecesi video gecesidir ve sen bunu unuttun mu? √ (I’m sam)

Afla¤›daki telafi eksikli¤i hatas› Ad›m David (I’m David) adl› filmin altyaz›lar›ndan al›nm›flt›r. Filmin yönetmeni Paul Feig, baflrol oyuncular› ise James Caviezel, Ben Tibber ve Joan Plowright’t›r. Macera-aksiyon türündeki film 2003 yap›m›d›r.

xviii) Art›k çeviri (overtranslation) hatalar›

- You must blend in with the people around you.

- Sekiz y›ld›r her Perflembe video gecesi yapar›z ve sen bunu unuttun. X

- Hemen çevrendekilerin aras›na kar›fl. X - Hemen çevrendekilerin aras›na kar›flmal›s›n. √

civilacademy

Afla¤›daki art›k çeviri örnekleri Mike Newell’in yönetti¤i Köstebek (Donnie Brasco) isimli filmin altyaz›lar›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. 1997 yap›m› filmin baflrollerinde Al Pacino ve Johny Deep’i seyretmekteyiz. 1978’de geçen film, bir FBI ajan› olan Joe Pistone’un mafyay› nas›l yenilgiye u¤ratt›¤›n› anlatmaktad›r. - I tell you right now,we better start earning or somebody’s gonna get clipped.

Telafi eksikli¤inden kaynaklanan di¤er bir hata ise 2004 yap›m› Kelebek Etkisi (The Butterfly Effect) adl› filminin alt yaz›lar›ndan al›nm›flt›r. Eric Bress’in yönetti¤i filmin baflrollerinde Ashton Kutcher ve Amy Smart oynamaktad›r. - Look at that fucking guy.

- Hemen flu anda söylüyorum, para kazanmaya bafllasak iyi olur yoksa biri ölecek. X

- Kim bu ucube? X

- Hemen söylüyorum, para kazanmaya bafllasak iyi olur yoksa biri ölecek. √

- fiu kahrolas› adama bak. √

Bu cümlede hemen ve fluanda kelimeleri bir arada kullan›larak kaynak metinden erek metne gerekli örtükleme yap›lmadan ba¤›ml› çeviri yap›ld›¤› için art›k çeviri(Overtranslation) hatas› yap›lm›flt›r.

Sonsöz Yerine Yukar›da detayl› örneklerle ele al›nd›¤› gibi, Türk sinema sektörü alt yaz›l› film alt bafll›¤›nda hâlihaz›rdaki durum hiç te iç aç›c› görünmemektedir. Sektörle ilgili yasal düzenlemelerin genel olarak eksikli¤ine ba¤l› olarak alt yaz› üretimi, kontrolü, denetlenmesi ve standartlar›n›n oluflturulmas› meselesi, sektördeki di¤er alt alanlar›n yaflad›¤› genel s›k›nt›ya paralel s›k›nt›lar içindedir. Sektörel üretim ço¤unlukla yasal ya da mefl-

- With my eyes, I’m looking at you - Kendi gözlerimle, tam sana bak›yordum X - Gözlerimle sana bak›yordum. √ Bu cümlede de Kendi gözlerimle ifade-

140

civilacademy

Oxford University Press, rvsd ed., New York: 1981.

ru say›lamayacak, yeterlilikten, ehliyet ve yetkiden uzak, flah›s, merkez veya tüzel yap›lar›n elindedir. Böylesi bir keflmekefl yap›dan da - yukar›da incelenen örneklerde aç›kça görüldü¤ü üzere – s›k›nt›l› ve son derece hatal› ürünler ç›kmaktad›r. Çözüm ise, yasal boflluklar›n bir an önce giderilerek, yüksek ö¤retim mevzuat›nda alt yaz› üretimi konusunda ilgili akademik yap›lar›n oluflturulmas›yla birlikte, ilgili ürünlerin standartlar›n›n oluflturularak, denetlemenin gerçeklefltirilebilece¤i bir özerk yetkili kurumun hayata geçirilmesine ba¤l› görünmektedir. Bu sayede, çerçevesi yetkili kurumlarca belirlenmifl lisanslara sahip olmayan insanlar›n, keyfi bir tarz ve usulde alt yaz› üretmelerinin önüne geçilerek, sinema iletiflimi alan›nda optimal veye maksimal de¤erlere ulafl›labilmesi mümkün k›l›nabilecektir.

Arijon, Daniel. Grammar of the Film Language, Focal Pres, London, 1976.

http://www.ofcom.org.uk/static/archive/itc/itc_publications/codes_guidance/standards_for_subtitling/index.asp.html, 22 Eylül 2006. http://www.logos.it/pls/dictionary/linguistic_resources.cap_4_19?lang=en, 24 Eylül 2006. http://www.transedit.se/history.htmhttp://www.transedit.se/history.htm , 15 Eylül 2006. http://www.proz.com/howto/158?&print=1 , 10 Eylül 2006.

civilacademy

Kaynakça

Zoe De Linde & Neil Kay, The Semiotics of Subtitling, Manchester, 1999.

Bignell, Jonathan,ed., Writing And Cinema, Longman Perason Education Ltd., Essex:1999. Bordwell, David. On the History of Film Style, Harvard University Press, Cambridge: 1997. Boztafl ‹smail ve fiirin Okyayuz Yener. Aç›klamal› Çeviri Terimleri Sözlü¤ü, Siyasal Kitabevi, Ankara:2005. Dries, Josephine. Dubbing and Subtitling, The European Institute fort he Media, 1995. Luyken, George Michael. Overcoming Language Barriers in Television, The European Institute for The Media, 1991, Manchester. Monaco, James. How to Read a Film,

141