EU Consumer Law Acquis Compendium Case Law

Poland (PL) 1

__________________________________________________________________________ Sąd Najwyższy (Supreme Court), 09.10.2003, SN T V CK 277/02, Claimant - Grzegorz S., Defendant – Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji “Warta” S.A. Relevant Provisions (European and National Law): Art. 3.1 (Directive 93/13/EEC); Art. 385.1 (Civil Code) Keywords: Published: OSNC 2004, Vol. 11, 184 __________________________________________________________________________ Headnotes: 1. The clause in the general conditions of insurance of motor vehicles from damage and theft, establishing the manner in which the value of the vehicle ought to be determined basing it on the market data (considering technical state of the vehicle, the mileage and equipment), cannot be deemed 'prohibited' if the value is determined in the same manner at the time of making the insurance contract (and determining the 'insurance sum') and at the time of establishing the value of the compensation. Summary: Facts: The Supreme Court considered and denied the cassation of the claimant from the judgement of the District Court of Bielsko-Biala. The claimant - the customer of the defendant insurance company - had an insurance contract for his newly acquired Volkswaggen Passat 1,9 TDI. The car was produced in 1999 and imported privately into Poland in 2000. The claimant registered it in September 2000, and since October 2000 it was insured from damage (referred to as the 'autocasco' insurance) and theft for the amount of 70.000 PLN. The car was stolen in November 2000. The claimant received compensation of only 56.800 PLN in respect of the value of the car from the defendant. He maintained that this was insufficient, and sued for the remainder of 13.200 PLN. The claimant argued that the clause concerning the determination of the value of the vehicle was a prohibited contractual clause as it applied the system of valuing the vehicle 'Info-Expert' to the determination of the value of the car only at the time of establishing the amount of compensation to be paid. The defendant, in turn, claimed that, according to the contents of the insurance contract, the system 'Info-Expert' was used in order to determine the value of the car at the time of concluding the contract for the purpose of establishing the 'insurance sum', and at the time of establishing the amount of compensation.The Supreme Court considered and denied the cassation of the claimant from the judgement of the District Court of Bielsko-Biala. The claimant - the customer of the defendant insurance company - had an insurance contract for his newly acquired Volkswaggen Passat 1,9 TDI. The car was produced in 1999 and imported privately into Poland in 2000. The claimant registered it in September 2000, and since October 2000 it was insured from damage (referred to as the 'autocasco' insurance) and theft for the amount of 70.000 PLN. The car was stolen in November 2000. The claimant received compensation of only 56.800 PLN in respect of the value of the car from the defendant. He Template © IPR Verlag GmbH Munich 2005

1

EU Consumer Law Acquis Compendium Case Law

Poland (PL) 1

__________________________________________________________________________ maintained that this was insufficient, and sued for the remainder of 13.200 PLN. The claimant argued that the clause concerning the determination of the value of the vehicle was a prohibited contractual clause as it applied the system of valuing the vehicle 'Info-Expert' to the determination of the value of the car only at the time of establishing the amount of compensation to be paid. The defendant, in turn, claimed that, according to the contents of the insurance contract, the system 'Info-Expert' was used in order to determine the value of the car at the time of concluding the contract for the purpose of establishing the 'insurance sum', and at the time of establishing the amount of compensation. Reasons: The Supreme Court considered the text of Article 385.1 of the Civil Code (as inserted by the Act on the protection of certain consumer rights and liability for damage caused by an unsafe product of 2 March 2000, implementing, among others, the Unfair Contract Terms Directive). The Article defines terms which ought to be declared prohibited - as those terms which, not having been individually negotiated, shape consumer rights and obligations in a manner contrary to good faith, significantly infringing his interests. The Court confirmed that this provision applies to insurance contracts such as the one the claimant concluded with the defendant insurer. It appears that the claimant's case failed on two grounds. First of all, the Supreme Court stressed that Article 385.1 also specifies that it does not apply to clauses concerning the main obligations of the parties - including the price or remuneration - if these have been phrased unambiguously. The Court held that the clauses in the general conditions of insurance concerning the 'insurance sum', compensation, but most of all the value of the vehicle being the basis for determining the 'insurance sum' and compensation, do specify the main obligations of the parties (the obligation to compensate - insurer, and the obligation to pay the insurance fee - insured). Thus, the Court held that the claim of the breach of Article 385.1 is not well founded. Further, the Court stated that the claimant erroneously read the clause in the general conditions of insurance. According to the claimant, the clause only applied to determining the value of the car at the time of establishing the compensation amount. The Court observed that the defendant insurer did use the same system to determine the value of the 'insurance sum' (thus - the value of the vehicle at the time of making the contract and also later) and to determine the value of compensation. The Court indicated that had the insurer indeed used the system only to determine the value of compensation - the clause would be prohibited. It was clear that the amount of compensation was lower than the amount of the 'insurance sum', but this, following the Court, was due to the normal process of depreciation of motor vehicles.

Judgment Text: Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sędzia SN Marian Kocon Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Grzegorza S. przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "Warta" S. A., Oddział w B.-B. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 października 2003 r. kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 12 kwietnia 2002 r. oddalił kasację. Powód domagał się zasądzenia od pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji "Warta" S.A. kwoty 13.200 zł, twierdził, że zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia autocasco na kwotę 70.000 zł, jego samochód objęty tym ubezpieczeniem został skradziony, a pozwany wypłacił mu kwotę 56.800 zł. Sąd Rejonowy powództwo oddalił, ustalając, że powód był właścicielem samochodu marki Volkswagen Passat 1,9 TDI, rok produkcji 1999. Template © IPR Verlag GmbH Munich 2005

2

EU Consumer Law Acquis Compendium Case Law

Poland (PL) 1

__________________________________________________________________________ Pojazd był zakupiony w Niemczech i sprowadzony do Polski w ramach prywatnego importu w 2000 r. Samochód został zarejestrowany w dniu 28 września 2000 r., zaś od dnia 10 października 2000 r. objęty był ubezpieczeniem od uszkodzeń autocasco oraz od kradzieży u strony pozwanej. W umowie ubezpieczenia wartość pojazdu ustalono na 70.000. W dniu 5 listopada 2000 r. samochód powoda został skradziony. Pozwany ubezpieczyciel dokonał wyceny samochodu i wypłacił powodowi odszkodowanie w kwocie 56.800 zł. Wycena została dokonana na podstawie systemu Info-Expert, zgodnie z którym wartość bazowa samochodu została skorygowana, a wpływ na jej obniżenie miały wcześniejsze naprawy, niewłaściwe serwisowanie pojazdu oraz prywatny import samochodu. Oddalając powództwo Sąd Rejonowy wskazał, że podstawą odpowiedzialności ubezpieczyciela jest art. 805 i nast. k.c. i ogólne warunki ubezpieczenia autocasco oraz od kradzieży. Zgodnie z tymi warunkami wysokość odszkodowania ustalana jest zgodnie z wariantem likwidacji szkody, według którego zawarto umowę ubezpieczenia, nie może jednak przekroczyć wartości pojazdu ustalonej przez ubezpieczyciela na podstawie notowań rynkowych pojazdu danej marki, typu i roku produkcji, z uwzględnieniem stanu technicznego, przebiegu i wyposażenia. Powód zaakceptował przez podpisanie umowy, że podstawą ustalenia wartości jest katalog Info-Expert oraz wycena rzeczoznawcy. W ten sposób ustalono wartość samochodu na 56.800 zł i takie odszkodowanie powodowi wypłacono. Wskazano przy tym, że suma ubezpieczeniowa niejest tożsama z wartością ubezpieczenia, gdyż suma ubezpieczenia określa górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela, który wypłaca odszkodowanie, a nie sumę ubezpieczenia. Tęocenę podzielił Sąd Okręgowy, który wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2002 r. oddalił apelację powoda. Sąd ten podniósł przy tym, że wbrew stanowisku powoda, zawarta w umowie ubezpieczenia klauzula dotycząca sposobu ustalenia wysokości odszkodowania, nie może być uznana za klauzulę abuzywną. Wyrok ten powód zaskarżył kasacją. Jako podstawę kasacyjną wskazał naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3851 k.c. W związku z tym wniósł o zmianę wyroku przez uwzględnienie powództwa. Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Zgodnie z art. 39311§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw. W niniejszej sprawie zaskarżając wyrok sądu drugiej instancji, oddalający apelację od wyroku oddalającego powództwo, wskazano jako podstawę kasacyjną jedynie naruszenie art. 3851 § 1 i 3 k.c. Tak sformułowana podstawa kasacyjna zakreśla ramy kontroli Sądu Najwyższego co do zgodności zaskarżonego wyroku z powołanymi przepisami. Artykuł 3851 § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy (tzw. niedozwolone postanowienia umowne); nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przepis art. 3851 § 3 k.c. stanowi natomiast, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przyjętych ze wzoru umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Powód odwołując się do tych postanowień zarzucił, że niedozwolonym postanowieniem umownym jest klauzula zawarta w ogólnych warunkach ubezpieczenia pojazdówlądowych i od kradzieży, którymi posługuje się pozwany ubezpieczyciel, uprawniająca ubezpieczyciela do ustalenia wartości pojazdu dla celów związanych z określeniem wysokości odszkodowania na podstawie notowań rynkowych zawartych w informatorach (katalogach) i to w sposób odbiegający na niekorzyść ubezpieczonego od ustaleniawartości pojazdu, przyjętej przy zawieraniu umowy ubezpieczenia i określenia wysokości sumy ubezpieczenia. Zastosowanie tej klauzuli w niniejszej sprawie spowodowało, że w umowie ubezpieczenia strony określiły wartość pojazdu na kwotę 70.000 zł, (co miało miejsce dnia 10 października 2000 r.), zaś po kradzieży tego pojazdu dokonanej dnia 5 listopada 2000 r., pozwany ubezpieczyciel określił wartość samochodu na kwotę 58.800 zł i w tej wysokości wypłacił odszkodowanie. Wstępnie stwierdzić należy, że art. 3851 § 1 k.c. zawierający klauzulę generalną, dotyczącą niedozwolonych postanowień Template © IPR Verlag GmbH Munich 2005

3

EU Consumer Law Acquis Compendium Case Law

Poland (PL) 1

__________________________________________________________________________ umownych, odnosi się do wszelkich umów konsumenckich, niezależnie od tego, czy przy ich zawieraniu przedsiębiorca posługiwał się wzorcem umowy. Nie ulega zatem wątpliwości, że przepis ten znajdujezastosowanie także przy umowach ubezpieczenia. Jest także poza sporem, że w ramach sądowej kontroli umów musi być dokonana ocena, czy określone postanowienie umowne zawiera cechy postanowienia niedozwolonego, to jest - nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem - kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Z reguły też taka ocena dokonywana jest inconcreto, w sporze między konsumentem a przedsiębiorcą, jak w niniejszej sprawie. Treść polisy ubezpieczeniowej stanowiącej dowód zawarcia umowy ubezpieczenia przez powoda nie pozostawia wątpliwości, że wartość pojazdu określono na 70.000 zł, obejmując go ubezpieczeniem autocasco i od kradzieży. W polisie tej zawarto postanowienie, że do ubezpieczenia mają zastosowanie ogólne warunki ubezpieczenia pojazdów lądowych od uszkodzeń i od kradzieży, które powód otrzymał, jak też zastrzeżenie, iż podstawą ustalenia wartości pojazdu będzie katalog "Info-Expert". To ostatnie postanowienie zamieszczone w polisie nawiązuje do § 1 pkt 6 ogólnych warunków ubezpieczeń. W postanowieniu tym określono pojęcie "wartość pojazdu", przyjmując, że rozumie się przez to wartość ustaloną przezubezpieczyciela na podstawie notowań rynkowych pojazdu danej marki, typu i roku produkcji - z uwzględnieniem jego wyposażenia, przebiegu i stanu technicznego. Notowania stanowiące podstawę do ustalenia wartości pojazdu zawarte są w informatorach (katalogach) uznawanych przez ubezpieczyciela, a w dokumencie ubezpieczenia odnotowuje się nazwę katalogu stanowiącego podstawę ustalenia wartości pojazdu. Ponadto w § 1 pkt 6 ogólnych warunków ubezpieczenia stwierdzono, że przy braku notowań rynkowych danego pojazdu wartość przyjętą do ubezpieczenia ustala się przyjmując średnią z wartości podobnych typów pojazdów, zaś wartość nowego pojazdu potwierdzona fakturą zakupu jest aktualna dla celów ubezpieczeniowych w okresie dwóch miesięcy od daty wystawienia, po tym terminie zaś wartość ustalana jest na podstawie katalogu. Niezbędne jest jeszcze zwrócenie uwagi na dwa postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia. Pierwszy, zawarty jest w § 1 pkt 5 ogólnych warunków ubezpieczenia, określa pojęcie "sumy ubezpieczenia". Zgodnie z nim postanowieniem przez "sumę ubezpieczenia" rozumie się zmniejszającą się w czasie trwania umowy ubezpieczenia kwotę odpowiadającą wartości ubezpieczonego pojazdu w danym momencie trwania umowy ubezpieczenia. Suma ta jest podstawą do obliczania składki. Drugi, dotyczy § 1 pkt 8 ogólnych warunków ubezpieczenia i określa pojęcie "odszkodowania", jako kwotę ustaloną zgodnie z ogólnymi warunkami, nie wyższą niż suma ubezpieczenia w odniesieniu do szkody powstałej w pojeździe i nie wyższą niż wartość wyposażenia dodatkowego, wynikającego z umowy ubezpieczenia. Dokonując oceny tych postanowień w świetle art. 3851 § 1 i 3 k.c. stwierdzić należy jednoznacznie, że wbrew stanowisku powoda nie mogą one być zakwalifikowane jako postanowienia niedozwolone. Powód przytaczając treść art. 3851 § 1 k.c. pomija ostatnie zdanie, które stanowi, że przepis ten nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane jednoznacznie. Nie ulega przecież wątpliwości, żepostanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia dotyczące określenia "sumy ubezpieczenia" i "odszkodowania", a przede wszystkim "wartości pojazdu", będącej podstawą i dla ustalenia sumy ubezpieczenia i dla ustalenia wysokości odszkodowania, określają główne świadczenia ubezpieczyciela (wypłata odszkodowania) i ubezpieczonego (zapłata składki). Można więc uznać, że już z tego względu zarzut naruszenia art. 3851 § 1 k.c. nie jest uzasadniony. Powód błędnie odczytuje treść § 1 pkt 6 ogólnych warunków ubezpieczenia, która nie dotyczy jedynie określenia wartości pojazdu dla ustalenia wysokości odszkodowania. Przyjęte w tym postanowieniu reguły ustalenia wartości pojazdu mają zastosowanie zarówno przy zawieraniu umowy ubezpieczenia i ustaleniu sumy ubezpieczenia, jak i przy ustaleniu wysokości odszkodowania. Oczywiste jest, że z upływem czasu ulega obniżeniu pierwotna wartość pojazdu, a tym samym ulega zmniejszeniu zarówno suma ubezpieczenia (wyraźnie o tym stanowi § 1 pkt 5 ogólnych warunków ubezTemplate © IPR Verlag GmbH Munich 2005

4

EU Consumer Law Acquis Compendium Case Law

Poland (PL) 1

__________________________________________________________________________ pieczenia), jak i wysokość odszkodowania, szczególnie przy utracie pojazdu. Pozwany ubezpieczyciel nie stosował innych reguł ustalenia wartości pojazdu przy zawieraniu umowy ubezpieczenia i określaniu sumy ubezpieczenia, a innych przy ustalaniu wysokości odszkodowania. Jedyny wyjątek, zresztą w pełni usprawiedliwiony, dotyczy ubezpieczenia samochodu nowego, którego wartość wynika z faktury zakupu i ten dokument jest podstawą ustalenia wartości pojazdu. Dopiero po dwóch miesiącach ubezpieczyciel uprawniony jest do zastosowania dla ustalenia wysokości odszkodowania, wartości według notowań określonych w katalogach. Jeżeli zatem pozwany ubezpieczyciel byłby uprawniony w ogólnych warunkach ubezpieczeń do stosowania odmiennych reguł ustalania wartości pojazdu przy zawieraniu umowy ubezpieczenia i przy ustalaniu wysokości odszkodowania i to reguł rażąco naruszających interesy ubezpieczonego, to takie postanowienie należałoby uznać za niedozwolone w świetle art. 3851 § 1 k.c. Taka sytuacja nie występuje jednak w niniejszej sprawie. Bliższa analiza reguł ustalania wartości samochodu ujętych w ogólnych warunkach ubezpieczenia - jednakowych przy zawieraniu umowy ubezpieczenia i ustalaniu odszkodowania - w żadnym razie nie pozwala uznać, aby pozostawały one w kolizji z dobrymi obyczajami rażąco naruszając interesy ubezpieczonego. W szczególności nie można zakwestionować, aby odwołanie się w tych postanowieniach do wartości rynkowej pojazdów danej marki, typu i roku produkcji, przy uwzględnieniu - co do konkretnego pojazdu - jego wyposażenia, przebiegu i stanu technicznego (z wyjątkiem ubezpieczenia pojazdów nowych, co do których wartość przy ubezpieczeniu określa cena nabycia z faktury), było sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy ubezpieczonego. Przeciwnie, dla tak określonych reguł trudno znaleźć inną rozsądną i uzasadnioną alternatywę. Warunkiem jest jedynie to, aby te same reguły stosować przy zawieraniu umowy ubezpieczenia (dla określenia sumy ubezpieczenia) i przy ustalaniu wysokości szkody (dla celów odszkodowania). Takie wymagania spełniają zaś rozpatrywane ogólne warunki ubezpieczenia. (...) Z tych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 393l2 k.p.c.).

Template © IPR Verlag GmbH Munich 2005

5