BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ Bilgi nedir? Öğrenme, araştırma ya da gözlem yoluyla elde edilen, kişinin veriye yönelttiği anlamdır. Bilginin Çevirimi • Bilgi doğar, bulunur ya da keşfedilir. • Bilgi kaydedilir. • Bilgi kullanılır, değerlendirilir. • Bilgi geliştirilir. • Bilgi aktarılır. • Bilgi arşive kaldırılır. Bilgiler yukarıdaki çevrime göre ömürlerini tamamlar. Bilginin türü ve özellikleri değişse de bu çevrim değişmez. İletişim Nedir? Duygu, düşünce ya da bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılmasıdır. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ Bilgi ve iletişim teknolojileri, bilgiye ulaşılmasını ve bilginin oluşturulmasını sağlayan her türlü görsel, işitsel basılı ve yazılı araçlardır. Bilişim Teknolojilerinin Günlük Hayatımızdaki Kullanım Amaçları Çağımızda bilişim teknolojilerinin günlük hayatımızda kullanmadığımız yer yok gibidir. Bilişim teknolojileri yapılan işlerin hızlı, düşük maliyetli ve verimli gerçekleştirilmesini sağlar. Ayrıca her türden bilginin hızla aktarılmasını kolaylaştırır. Eğitim alanında; kitaplar dolusu bilgi bellekler ve disklerle küçücük alana taşınabilmektedir. Bu sayede ortamdan bağımsız eğitim anlayışı gelişmekte ve çevrimiçi eğitim kurumları artmaktadır. Hatta çevrimiçi sınavlar bile düzenlenebilmektedir. Yine sınav ve diğer notların saklanması, öğrenci ve velilere duyurulması, karnelerin düzenlenmesi gibi birçok işlem elektronik ortamda hızlı kolay ve verimli şekilde yapılmaktadır. Sağlık alanında; artık muayene olmak için sabah erkenden sırada bekleyip fiş alma derdi bitmektedir. Bilgisayar ortamında ya da telefonla kolaylıkla muayene için randevu alınabilmektedir. Tüm hasta bilgileri sadece TC kimlik numarası ile edinilebilmektedir. Hastaların muayenesinde bilgi edinilmesi ve bu bilginin yorumlanması da yine gelişmiş araçlarla yapılmakta ve daha doğru sonuçların elde edilmesi sağlanmaktadır (Örneğin MR cihazı). Yapılan testlerin sonucu internet ortamına aktarılarak hastaların ve doktorların bu sonuçlara kolayca ulaşabilmesi sağlanmaktadır.
Ulaşım alanında; çevrimiçi bilet alımları ile artık bir bilet için otogara gitme derdi bitmiştir. Ayrıca Gps’ler sayesinde bir adrese gideceğin yolu bilmesen bile adresi gps ile işaretleyip bulunduğun noktadan o adrese ulaşmak artık mümkün. Bununla birlikte trafik yoğunluğu vs artık her an bilinebilmektedir. Güvenlik alanında; artık tüm şehir, bankalar, dükkânlar güvenlik kameraları ile izlenebilmekte bir olay olduğunda olaya dâhil olanların kimlikleri kolayca tespit edilebilmektedir. Bankacılık alanında; artık bankalardaki neredeyse tüm bilgiler bilgisayarlarda tutulmakta ve işlemler çevrimiçi olarak gerçekleşebilmektedir. Dünyanın çok uzak yerinden yatırılan para kısa sürede elimizde olmaktadır. Bankamatikler ile istediğimiz saatte para çekebilmekte, banka kartları ile para taşıma derdi olmadan her yerden alışveriş yapabilmekteyiz. Yine internet bankacılığı ve mobil bankacılık sayesinde hesaplarımızı kontrol etme, para aktarma, fatura ödeme gibi işlemlerimizi günün her saati her yerden yapabilme imkânına sahibiz. Medya alanında; Gazeteler ve dergiler yavaş yavaş yerini çevrimiçi gazete ve dergilere bırakmıştır. Dergilerin birçoğu çevrimiçi ortama taşınmış ve basılı yayınlarını durdurmuşlardır. Ayrıca çevrimiçi gazetecilik sayesinde haberlere bir gün sonra değil anında ulaşabilmekteyiz. Bunun yanında sosyal medya ile aynı anda yüzlerce arkadaşımız ile iletişime geçebiliyoruz. Ne düşündüğümüzü tüm çevremize yayabiliyoruz. Günlük hayatımızın en önemli iletişim araçlarından televizyon bile artık istediğimiz an istediğimiz programları seyredebileceğimiz çevrimiçi ortamlara taşınmaktadır. Alışveriş alanı; çevrimiçi alışveriş siteleri ile yüzlerce km uzaklıkta merkezi bulunan ya da ülkemizde bulunmayan bir ürüne dahi kolaylıkla ulaşabiliyoruz. Telekomünikasyon alanı; mobil telefonlar ile birlikte artık ortamdan bağımsız şekilde artık sevdiklerimizle rahatlıkla iletişim kurabiliyor, işlerimizi telefon ile halledebiliyoruz.
Şimdi günlük hayatımızdaki olaylara bilgi ve iletişim araçları açısından bakalım. Eğitim alanını ele alalım. Bilişim teknolojilerinin günümüzdeki kadar etkin olmadığı yıllarda okullarda işlerin nasıl yapıldığına bakalım. Öğretmenler sınav yaptıktan sonra bu sınavları okuyup notları not defterlerine yazarlardı. Öğrenciler notlarını öğrenmek için öğretmenin not defterinden notunu okumasını beklemek zorundaydı. Karne dönemi geldiğinde öğretmenler verdikleri notları ve ortalamalarını kendileri hesaplayıp yine karneye elle yazmaları gerekiyordu. Herhangi bir yanlışlık durumunda karnenin tekrar elle yazılması gerekliydi. Öğrenciler karne notlarını ancak karnelerini aldıklarında görebiliyorlardı. Bilişim teknolojilerinin etkin bir şekilde kullanıldığı günümüzde ise öğretmenler sınav notlarını elektronik ortama giriyorlar ve öğrenciler bu notlara yine elektronik ortamdan hemen ulaşabiliyorlar. Hatta notların ve diğer okul bilgilerinin velilerinin cep telefonlarına anında ulaşması dahi sağlanıyor. Karne döneminde ise öğretmenlerin sınav ve diğer notlarını sisteme girmekten başka yapmaları gereken herhangi bir şey yok. Elektronik ortamda tüm ortalamalar ve puanlar otomatik olarak hesaplanıyor. Herhangi bir yanlışlık durumundaysa bütün notların tekrar yazılmasına gerek kalmıyor.
Şimdide yukarıdaki örneği bilgi ve iletişim teknolojileri açısından inceleyelim. Örneğimizde öğrenciler öğretmenin girdiği sınav notlarına bakıyorlardı. Örnekteki; Bilgi: Öğretmenin elektronik ortama girdiği notlardır. İletişim: Öğretmenin yazdığı notların öğrenciye ulaşmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojisi araçları: Öğretmenin not girişi yaptığı ve öğrencinin bu notlara baktığı araç olan bilgisayar, veri aktarımının sağlandığı internet. Bilgi ve iletişim teknolojileri açısından başka bir örneği inceleyelim. Ali parkta dolaşırken bir kedinin kendi kuyruğunu yakalamak için komik hareketler yaptığını görür. Yanındaki kamera ile bu görüntüyü kaydeder. Eve gidince görüntüyü bilgisayarına aktararak sosyal medya hesabından arkadaşlarıyla paylaşır. Bu örnekte; Bilgi: Kedinin yaptığı hareketlerdir. İletişim: Ali’nin görüntüleri arkadaşlarıyla paylaşmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojisi araçları: Görüntünün kaydedildiği kamera, kameradaki görüntünün aktarıldığı bilgisayar, sosyal medya hesaplarına ulaşılmasını sağlayan internet ve paylaşımı sağlayan sosyal medya (Facebook, instagram vs.). Etkinlik: Siz de günlük hayattan bir örnek yazarak bu örnekteki bilgi, iletişim ve bilgi ve iletişim teknolojisi araçlarını yazınız. Bilgi ve İletişim Teknolojilerini Kullanırken Nelere Dikkat Etmeliyiz? Günlük hayatımızı kolaylaştıran bilişim teknolojilerini kullanırken teknolojinin getirdiği bazı olumsuzluklara dikkat etmeliyiz. Özellikle elektronik ortamın sağladığı özgürlük ve kolaylık bazen farkında olmadan zarar görebileceğimiz işler yapmamıza ya da kötü niyetli kişilerin bize zarar vermesine yol açabilir. Bu sebeple; • • • • •
Vücut sağlığımızı korumalıyız. Özellikle bilgisayar başında geçirdiğimiz süre ve oturma şeklimize dikkat etmezsek bel ve boyun ağrıları başta olmak üzere birçok rahatsızlığa yakalanabiliriz. Özellikle internet ortamında konuştuğumuz kişilere dikkat etmeliyiz. Kişisel bilgilerinizi ve verilerinizi korumalıyız. Teknoloji bağımlılığından kaçınmalıyız. Elektronik ortamdaki sahteciliğe karşı önlem almalıyız.
Defterinize yazdığınız örnekteki bilgi ve iletişim araçlarının ne işe yaradığını, yararlarını ve zararlarını anlatan bir poster hazırlayınız. Bilgi Kirliliği Günümüzde bilgi ve iletişim araçlarının yaygın olarak kullanılması bilgiye ulaşmamızı çok kolaylaştırmıştır. Gazeteler, dergiler, televizyon kanalları, internet ve sosyal medyada dünyanın herhangi bir yerindeki bir habere, olaya veya bir bilgiye ulaşmak
saniyeler sürmektedir. Bu hızlı ve sınırsız ortam bilginin zaman ve mekândan bağımsız paylaşılmasını sağlıyor ama aynı zamanda bilgi kirliliğine de sebep olabiliyor. Arama motorlarında aradığını şeyi bulabilmek için artık daha çok çaba sarf etmeniz gerekiyor. Çünkü bu yeni teknolojiler üzerinden para kazananlar sizi kendi sitelerine, dükkânlarına veya kütüphanelerine çekmek için sürekli bir şeyler geliştiriyorlar ve adeta paçanızdan kolunuzdan çekiştiren birileri var gibi hissediyorsunuz. Öte yandan bilinçli olarak veya bilmeden yanlış bilgiler internetten hızla yayılıyor ve gerçek bilgiyi gölgeleyebiliyor. Sanki bir yardım çağrısıymış gibi veya milli duygularınızla oynayan metinler e-posta kutularından başka e-posta kutularına son sürat yayılıyor. “Spam” diye tabir edilen e-posta kutularına atılan gerekli gereksiz, zaman zaman uygunsuz epostalar çoğunlukla zamanınızı çalıyor, bazı insanların buradaki bilgileri gerçek gibi kabul etmelerine de sebep olabiliyor. Türkiye’nin yüzölçümü kaç kilometre karedir? Sorusunu internette arama motorunda arayınız. Sorunun cevabını beş farklı kaynaktan bularak aşağıdaki çizelgeye yazınız. Farklı sonuçlara ulaştıysanız hangi sonucun doğru olduğunu ve bunu nasıl bulduğunuzu “Benim Görüşüm” bölümüne kısaca yazınız. Bilgi Kirliliği (Türkiye’nin yüzölçümü kaç kilometre karedir?) SONUCUN BULUNDUĞU İNTERNET SİTESİ
SONUÇ
WWW. WWW. WWW. WWW. WWW. Benim Görüşüm:
1.2.2. Dijital Vatandaşlık (e-devlet, banka uygulamaları vb.)
Dijital vatandaşlık en genel kapsamda teknoloji kullanımına ilişkin davranış normları olarak tanımlanmaktadır. Dijital vatandaşlık teknolojiyi kullanırken etik ve uygun davranışlarda bulunma ve bu konuda bilgilenmeyi içermektedir. Bilgi ve iletişim kaynaklarını kullanırken eleştirebilen,çevrimiçi yapılan davranışların etik sonuçlarını bilen, ahlaki olarak çevrimiçi kararlar alabilen, teknolojiyi kötüye kullanmayarak başkalarına zarar vermeyen,sanal dünyada iletişim kurarken ve işbirliği yaparken doğru davranışı teşvik eden vatandaştır.
Dijital Vatandaşlığın Boyutları Dijital Erişim (Herkes İçin İnternet): Üretken vatandaşlar olmak için, eşit olarak teknolojik imkanlara dijital erişim sağlanması anlamına gelir. Örneğin, cinsiyet, ırk, yaş, etnik kimlik, fiziksel ve zihinsel farklılıklara aldırış etmeden elektronik topluma tam katılımın sağlanmasıdır. Dijital Ticaret: Elektronik ortamlarda satma ve satın alma işlemlerini yapacak yeterliliğe sahip olma anlamına gelir. Dijital İletişim: İletişim biçimlerinin değişikliğe uğrayarak elektronik araçlar vasıtasıyla da yapıldığının farkında olmadır. Örneğin, e-posta, cep telefonu, anlık mesajlaşma teknolojisi kullanıcıların iletişim yolunu değiştirmiştir. Dijital Okuryazarlık: Öğrenme – öğretme sürecinin artık teknoloji kullanılarak da gerçekleştirildiğinin farkında olmadır. Dijital Etik: Sanal dünyada gösterilen davranışın ya da işin elektronik standardının da olduğunun farkında olmadır. Örneğin, siber zorbalık, sanal küfürleşme, gibi birçok olumsuz davranıştan kaçınmalıyız. Dijital Kanun: Sanal dünyada yapılan işlerin elektronik sorumluluğunun olduğu ve kanunlarla yaptırım altına alındığı anlamına gelir. Örneğin, yasak yayınlar, yasadışı organ ve uyuşturucu satışı, intihara meyilli hale getiren web siteleri sanal dünyada yapılması kanunen yasaktır. Dijital Haklar ve Sorumluluklar: Herkesin sanal dünyada kendini özgürce ifade edebilecek haklara sahip olduğu ve bununda yasaklanamayacağı anlamına gelir. Örneğin, sanal ortamda formlarda görüş bildirme, grup oluşturma, tartışma ortamlarına katılma vb. temel haklar kısıtlanamaz. Dijital Sağlık: Dijital dünyada hem fiziksel, hem ruhsal hem de psikolojik yönden sağlığı direk ya da dolaylı olarak etkileyecek etmenlerin bulunduğunun farkında olmadır. Örneğin, göz sağlığı, tekrarlayan stres sendromu, a-sosyal yaşam, içe kapanıklık ve fiziksel bozukluklar (bel ve sırt ağrıları) yeni teknolojik dünyanın ortaya çıkardığı sağlık sorunlarıdır. Dijital Güvenlik: Bireyin sanal ortamda kendi güvenliğini sağlayacak önlemleri alması demektir. Örneğin, başkalarının bilgilerini izinsiz kullanma, solucan, virüs veya Truva atı oluşturma, spam gönderme, birilerinin bilgilerini veya mallarını çalma vb. faaliyetlerin farkına vararak gereken güvenlik tedbirlerinin alınması( virüs programları, filtreleme programları vb.) Etkinlik: Aşağıda Can isimli öğrencinin günlük yaşamından bazı örnekler verilmiştir. Bu örneklerin altına dijital vatandaşlığın hangi boyutuyla ilgili olduğunu yazınız. •
Can okul dışı zamanlarda arkadaşlarıyla iletişim kurmak için sosyal paylaşım hesabını kullanmaktadır. Bu hesapla arkadaşlarını listesine ekleyip birçok paylaşımda da bulunabilmektedir.
DİJİTAL İLETİŞİM •
Can ailesine bir süredir boynunun ağrıdığını söylemiştir. Ailesi Can'ı doktora götürdüğünde bu ağrıların yanlış bilgisayar kullanımına bağlı olduğunu öğrenmiş ve doktorun tavsiyelerine uyarak sağlıklı bilgisayar kullanmaya dikkat etmesi gerektiğini anlamıştır. DİJİTAL SAĞLIK
•
Can bir arkadaşının bilgisayarına virüs bulaştığı için tüm bilgilerinin silindiğini duymuş ve aynı olayın kendi başına gelmemesi için bilgisayarına antivirüs programı yüklemiştir. DİJİTAL GÜVENLİK
•
Can matematik dersinden sınava çalışırken bir konuyu anlamadığını fark etti. Ders defterine ve kitabına baktı ama yeterli olmadı. Bunun üzerine internetten eba.gov.tr adresine girerek konunun etkileşimli anlatımını izledi. Ayrıca internetten çevrimiçi testleri de çözdü. Bu sayede konuyu anlamış oldu. DİJİTAL OKUR YAZARLIK
•
Can'ın annesi alışveriş yaparken bir ayakkabı beğendi. Ancak kendine uygun numarası mağazada kalmamıştı. Kendi numarasına uygun ayakkabının mağazanın internet sitesinde olduğunu öğrendi. Eve geldiğinde Can'ın da yardımını alarak mağazanın internet sitesinden istediği ayakkabıyı sipariş etti. Bu alışveriş hem daha ucuz oldu hem de ayakkabı evine kadar ücretsiz olarak teslim edildi. DİJİTAL ALIŞVERİŞ
•
Can'ın dedesinin cep telefonunu polis olduğunu söyleyen birisi arayarak söyleyeceği hesaba 10000 TL yatırması gerektiğini yoksa hapse girebileceğini söyledi. Dedesi, bunu Can’a söylediğinde Can bunun bir dolandırıcılık olabileceğini ve hemen polisi aramaları gerektiğini söyledi. Can’ın dedesi polisi arayarak kendisini arayan numarayı verdi ve olayın soruşturulmasını istedi. DİJİTAL KANUN
•
Can internet üzerinde bir sohbet sitesindeyken tanımadığı birinden kendisine hakaret içeren mesajlar geldiğini gördü. Mesajları gönderen kişiyi engelledi ve durumu ailesine haber verdi. DİJİTAL ETİK
E-Devlet Ülkemizde yeni bir kavram olan e-devlet, verimliliği artırmak amacıyla ve çağdaş toplum olmanın bir gereği olarak ortaya çıkmıştır. Bu anlamda yönetenlerle
yönetilenler arasındaki her türlü ödev ve yükümlülüklerin karşılıklı olarak “dijital ortamda” sürekli ve güvenli bir biçimde gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. E-devlet adresi: www.turkiye.gov.tr E-Devlete Giriş Yapabileceğimiz Seçenekler: 1. E-Devlet Şifresi: e-Devlet şifrenizi içeren zarfınızı PTT Merkez Müdürlüklerinden, şahsen başvuru ile, üzerinde T.C. Kimlik numaranızın bulunduğu kimliğinizi ibraz ederek temin edebilirsiniz. Şifre ilk alındığında PTT tarafından işlem masrafı olarak 2 TL tahsil edilmektedir. 2. Mobil İmza: Cep telefonu ve GSM SIM kart kullanılarak ıslak imza niteliğinde güvenli bir biçimde elektronik imza işlemi yapılmasına imkân sağlayan uygulamadır. Mobil elektronik imza GSM işletmecileri tarafından sunulan bir hizmettir. Bu hizmeti sunan Turkcell ya da Aveaya başvurarak ayrıntılı bilgi alabilir ve başvuru yaparak bir mobil imza edinebilirsiniz. 3. Elektronik İmza: Elektronik imza, elektronik ortamda bulunan bir belgeye eklenerek imzalayanın kim olduğunu belirlemeye yarayan veridir. Elektronik imza, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından onaylı Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcılar tarafından sunulmaktadır. 4. TC Kimlik Kartı: T.C Kimlik Karti, yakin gelecekte kanuni olarak nüfus cüzdanının yerine geçerek, vatandaşlık karti olarak kullanılacaktır 1.3.2 BİT’in Temel Bileşenleri Bilgi ve iletişim teknolojisi (BİT) araçları iki ana bileşenden oluşur. Donanım (Hardware) ve Yazılım (Software). Donanım elektronik parçalara verilen genel isimdir. Yazılımsa kullanılan programların genel ismidir. Donanım: Bilgisayarın elektronik parçalardır. Yazılım: Bilgisayarın programlarıdır. Etkinlik: Aşağıda donanımlara ait verilen cümlelerde boşlukları doldurunuz. •
ANAKART tüm donanım birimlerinin bağlandığı ve aralarındaki iletişimi sağlayan karttır.
•
FARE Ekrandaki ok işaretini (imleci) hareket ettirerek bilgisayarı kullanmamızı sağlar.
•
WEB KAMERASI Genellikle internet üzerinden görüntülü konuşma yapmak için kullanılır.
•
İŞLEMCİ Bilgisayardaki tüm işlemleri yapar. Bilgisayarın beynidir diyebiliriz.
•
TARAYICI Kağıt üzerindeki bilgileri bilgisayara aktarmamızı sağlar.
•
HOPARLÖR Bilgisayardaki çalınan sesleri işitmemizi sağlar.
•
SABİT DİSK Bilgilerin kalıcı olarak depolanmasını sağlayan donanımdır.
•
RAM BELLEK Bilgilerin geçici olarak depolandığı donanımdır. Bilgisayarın geçici hafızasıdır. Elektrik kesildiğinde üzerindeki bilgiler silinir.
•
EKRAN (MONİTÖR) Bilgisayarda yapılan işlemleri görmemizi sağlar.
•
KLAVYE Üzerindeki tuşlar sayesinde yazı yazmamızı sağlar.
•
YAZICI Bilgisayardaki bir yazı veya resmi kağıt üzerine aktarmamızı sağlar.
•
EKRAN KARTI Görüntüyü işleyen ve monitöre (ekrana) aktaran sistem birimidir.
•
KULAKLIK Bilgisayardaki donanımdır.
•
MİKROFON Sesimizi bilgisayara kaydetmemizi sağlar.
•
CD/DVD - ROM SÜRÜCÜ CD / DVD’ler üzerinde okuma yazma işlemi sağlar.
•
DİSKET SÜRÜCÜ Bilgisayara disketin takıldığı yerdir.
•
Ahmet evde arkadaşlarıyla beraber bilgisayardan müzik dinlemek istemektedir. Ancak bilgisayardan şarkıyı açtıkları halde ses çıkmamıştır. Ahmet’in bilgisayarında eksik olan donanımı hangisidir?
sesleri
kişisel
olarak
duymamızı
sağlayan
Hoparlör •
Ayşe annesine doğum gününde sürpriz bir doğum günü hediyesi olarak eski fotoğraflarından oluşan bir slâyt gösterisi hazırlayacaktır. Ancak annesinin fotoğrafları bilgisayarda değil fotoğraf kâğıdına basılı olarak bulunmaktadır. Ayşe’nin bu fotoğrafları bilgisayar ortamına aktarması için hangi donanıma ihtiyacı vardır? Tarayıcı
•
Mustafa’nın öğretmenin verdiği ödevi hazırlamak için sesini bilgisayara kaydetmesi gerekmektedir. Mustafa’nın bilgisayarında hangi donanımın olması gerekir? Mikrofon
•
Zeynep yan odada uyuyan kardeşini rahatsız etmeden bilgisayardan film izlemek istemektedir. Zeynep’in bilgisayardan çıkan sesi yalnız kendisinin duyması için hangi donanımı kullanması gerekir. Kulaklık
•
Tarık bilgisayarda bir ödev hazırlamıştır. Bu ödevini öğretmenine kağıt üzerinde teslim etmesi gerekmektedir. Tarık’ın ödevini kağıt üzerine çıkarması için hangi donanıma sahip olması gerekir? Yazıcı
•
Dilek başka bir şehirde üniversitede okuyan ablasıyla bilgisayar üzerinden görüntülü olarak sohbet etmek istiyor. Dilek’in bilgisayarında görüntülü konuşması için hangi donanımın bulunması gerekir? Web Kamerası
•
Faruk bilgisayarına bir araba yarışı oyunu yüklemiştir. Faruk oyunu çok sevmiştir ama arabaları klavye ile yönetmenin biraz zor olduğunu düşünmektedir. Faruk’un oyunu daha rahat oynaması için hangi donanımı alması gerekir? Oyun Konsolu
•
Tülay evdeki bilgisayarında ödev olarak hazırladığı slâyt gösterisini okuldaki sınıf bilgisayarına götürmek istemektedir. Tülay’ın dosyasını evdeki bilgisayarından okuldaki bilgisayarına taşıması için hangi donanımı kullanması gerekir? Flaş Bellek - CD-ROM - DVD-ROM - Hafıza Kartı
Donanım: Donanımları “Sistem Birimleri” ve “Çevre Birimleri” olarak ikiye ayırabiliriz. o Sistem Birimleri: Kasa içerisinde bulunurlar. o Çevre Birimleri: Kasanın dışında bulunurlar. •
Etkinlik: Aşağıdaki tabloyu “Donanımları Tanıyalım” etkinliğinde verilen donanımlara göre doldurunuz. Donanımlar Sistem Birimleri
Çevre Birimleri
ANAKART
FARE
İŞEMCİ
WEB KAMERASI
SABİT DİSK
TARAYICI
RAM BELLEK
HOPARLÖR
EKRAN KARTI
EKRAN (MONİTÖR)
CD/DVD-ROM SÜRÜCÜ
KLAVYE
DİSKET SÜRÜCÜ
YAZICI KULAKLIK MİKROFON
Yazılım: İşletim Sistemi Yazılımları ve Uygulama Yazılımları olarak iki ayırabiliriz. o
İşletim Sistemi Yazılımları: Bilgisayarın çalışması ve uygulama yazılımlarının yüklenmesi için gerekli temel yazılımlardır. Her bilgisayarda en az bir işletim sistemi yazılımı olmak zorundadır.
o
Uygulama Yazılımları: Belirli bir işi yapmak için tasarlanmış (örneğin oyun oynamak, resim çizmek, yazı yazmak vb.) ve ihtiyaca göre yüklenen yazılımlardır.
Etkinlik: 1. Örnek: Ali’nin babası karne hediyesi olarak Ali’ye bir bilgisayar aldı. Ali bilgisayarını açtığında karşısına önce “Windows 8” işletim sisteminin yüklendiğini gördü. Bilgisayar hazır hale gelince “İnternet Explorer” programıyla internete girdi. Paint programında resim çizdi. “Microsoft Word” programında yazı yazdı. Daha önceden aldığı “PES 2014” oyununu yükledi. 2. Örnek: Ayşe’nin annesi kendine bir akıllı telefon aldı. Ayşe annesinden telefonunda “Android” işletim sisteminin olduğunu öğrendi. Babasının telefonunda ise “İOS” işletim sistemi vardı. Annesinin telefonundan internete girerek “Candy Crush” oyununu telefona yükleyerek oynadı. 3. Örnek: Egemen arkadaşı Fuat’ın evine gitti. Fuat’ın abisi ona yeni bir bilgisayar almıştı. Bilgisayarı açtıklarında ilk olarak “Linux” işletim sistemi yüklendi. Bu bilgisayar Egemen ve Fuat’ın daha önce kullandıkları bilgisayarlara benzemiyordu. Egemen yanında getirdiği “PES 2014” oyununu yüklemek istedi. Ancak bu işletim sistemine ait olmadığına dair bir hata ile karşılaştı. Bunun üzerine bilgisayarda yüklü olan “Trigger” isimli araba yarışı oyununu oynadılar. Aşağıdaki tabloyu defterinize çizerek yukarıdaki 3 örnekte geçen yazılımları “İşletim Sistemi” ve Uygulama Yazılımları” olarak sınıflandırınız. Not: Bir örnekte birden fazla işletim sistemi veya uygulama yazılımı olabilir.
İşletim Sistemi
Uygulama Yazılımı İnternet Explorer Paint
1. Örnek
Windows 8 Microsoft Word Pes 2014 Android
2. Örnek
İOS
Candy Crush PES 2014
3. Örnek
Linux Trigger
.
Bilgi ve İletişim Tennolojilerini Kullanma ve Yönetme İşletim Sistemi Bilgisayarda donanımlar ve uygulama yazılımlarının çalışmasını sağlayan temel yazılımdır. Bilgisayarın çalışması için mutlaka bir İşletim Sistemi'nin olması gerekir. İşletim Sistemlerinin Temel Görevleri: Merkezi işlem birimini ayrı işlere yönlendirmek ve yönetmek. Ana belleği yönetmek. Harici kayıt cihazlarını yönetmek. Giriş/çıkışları kontrol etmek. Bilgisayar sisteminin güvenliği ve kontrolünü sağlamak. Dosya yönetimini sağlamak.
İşletim sistemi yüklü olmadan bilgisayar, tablet veya akıllı telefonumuzu kullanamayız.
İşletim Sistemleri Nerelerde Kullanılır? İşletim sistemleri bilgisayar, tablet, video oyun konsolları, cep telefonları, web sunucularında, arabalarda, beyaz eşyalarda hatta kol saatlerinin içinde bile yüklü olabilir. İşletim Sistemi Çeşitleri: 1. Kişisel Bilgisayarlarda Kullanılanlar a. Windows: Microsoft firması tarafından piyasaya sürülmüş olup en çok kullanılan işletim sistemidir. Windows XP, 7 ve 8 halen kullanılmakta olan sürümleridir. b. Mac-Os: Apple şirketine ait işletim sistemidir. Macintosh bilgisayarlarda kullanılır.
c. Linux: Ücretsiz ve açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir. Dünya çapında gönüllü kullanıcılar tarafından geliştirilip test edilir. İnternetten ücretsiz olarak indirilip yüklenebilir. 2. Mobil İşletim Sistemleri a. Android: Bugün birçok tablet, akıllı telefon ve hatta kol saatlerinde kullanılan Google’a ait işletim sistemidir. b. İOS: Apple’ın kendi ürettiği tablet (iPad) ve telefonlar (iPhone) için çıkardığı işletim sistemidir. c. Windows Phone: Microsoft’un akıllı telefonlar ve tabletler için ürettiği işletim sistemidir. İşletim Sistemi Nasıl Yüklenir? Üreticiden sağlanan veya satın alınan CD/DVD veya USB disk kullanılarak işletim sistemi bilgisayarlara kurulabilir. Kurulacak bilgisayarın donanımları işletim sistemini desteklemelidir. Hangi İşletim Sistemini Kullanmalıyız? İşletim sistemi seçerken bilgisayarın teknik özellikleri, yükleyeceğimiz yazılımlar, fiyat, kullanım kolaylığı gibi etmenlere dikkat etmeliyiz. Çok eski bir bilgisayara yeni bir işletim sistemi, ya da yeni bir bilgisayara eski bir işletim sistemi yüklersek bilgisayarımızdan alacağımız verim düşebilir.
Etkinlik: Aşağıdaki kelimeleri boşluklara yerleştiriniz. Başlat Menüsü - Görev Çubuğu - Geri Dönüşüm Kutusu - Masaüstü Geri Dönüşüm Kutusu silinen dosya veya klasörlerin geçici olarak depolandığı özel bir klasördür. Buradaki dosyaları istenirse geri getirilememek üzere tamamen silinebilir veya tekrar geri yüklenebilir. Görev Çubuğu çalışan programlara veya açık olan pencerelere ait simgeler burada görülür. Başlat düğmesi, saat ve arka planda çalışan programların simgeleri de burada yer alır. Yeri ve boyutu değiştirilebilir. Geçici olarak gizlenmesi veya sürekli görünür kalması sağlanabilir. Masaüstü bilgisayar açıldığında karşımıza gelen, üzerinde geri dönüşüm kutusu, bilgisayarım, belgelerim gibi özel klasörlerin, dosya, klasör ve program kısa yolları ile görev çubuğunun bulunduğu ekrandır. Başlat Menüsü bilgisayarda yüklü olan programları çalıştırmak, dosya ya da klasörleri aramak, yüklü aygıtlarla ilgili seçeneklere ulaşmak için kullandığımız menüdür. Etkinlik: Aşağıdaki soruları cevaplayınız. •
Bilgisayarda donanımlar ve uygulama yazılımlarının çalışmasını sağlayan temel yazılımlara İşletim Sistemi denir.
•
Aşağıdakilerden hangisi işletim sistemini görevlerinden değildir? o
Dosya yönetimini sağlamak.
o
Ana belleği yönetmek.
o
Farklı diller arasında çeviri yapmak.
o
Merkezi işlem birimini ayrı işlere yönlendirmek ve yönetmek.
•
Linux ücretsiz ve açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir. Dünya çapında gönüllü kullanıcılar tarafından geliştirilip test edilir
•
Android bugün birçok tablet, akıllı telefon ve hatta kol saatlerinde kullanılan Google’a ait mobil işletim sistemidir.
•
Windows Microsoft firması tarafından piyasaya sürülmüş olup kişisel bilgisayarlarda en çok kullanılan işletim sistemidir.
•
Kişisel bilgisayarlarda kullanılan 2 tane işletim sistemi yazınız. Windows - Linux
•
Akıllı telefon, tablet gibi mobil aygıtlarda kullanılan 2 tane işletim sistemi yazınız. Android - İOS
Dosya ve Klasörler Dosya Nedir? Bilgisayarda bilgilerin kaydedildiği birimlere dosya adı verilir. Dosya içerisindeki bilgi; resim, yazı, çizim, ses gibi her şey olabilir. Dosya Yapısı :Bir dosya ismi 3 kısımdan oluşur.
kullanamayız. ? * / \ | " : < >
Dosyaya kendimizin verdiği isimdir. Bu isim ile dosya içerisinde ne olduğunu dosyayı açmadan bilebiliriz. Örneğin, Anneler Günü Şiiri.txt dosyasında anneler gününe ait bir şiir olduğunu açmadan anlayabiliriz. Dosya isminde aşağıdaki karakterleri
Nokta: Dosya adı ile dosya uzantısı ayıran işarettir. Tüm dosyalarda bulunur. Dosya Uzantısı : Dosyanın türünü, hangi yazılım tarafından oluşturulduğunu ve açılabileceğini gösteren kısımdır. Genellikle 3 harften oluşur. Bu harfler dosya türünün İngilizce karşılığının kısaltmasıdır. Örneğin şiir yazdığımız bir dosyanın uzantısı TXT’dir. TXT uzantısı TEXT kelimesinin kısaltılmış hali olup yazı anlamına gelir. Bir dosyanın sadece uzantısına bakarak içerisindeki bilginin türünü öğrenebiliriz. Örneğin MP3 uzantılı bir dosyada müzik, PDF uzantılı bir dosyada bir kitap olduğunu dosyayı açmadan anlayabiliriz. Popüler Dosya Uzantıları Dosya Uzantısı İçerik TXT MP3, WAV BMP, JPG, GİF PDF AVİ, MPEG, MOV EXE DOC, DOCX PPT, PPTX XLS, XLSX RAR, ZİP
Yazı (Not Defteri) Ses ve Müzik Resim (Paint vs.) E-Kitap Film Çalıştırılabilir Program Microsoft Office Word (YAZI) Microsoft Office Powerpoint (SUNU) Microsoft Office Excel (ELEKTRONİK TABLO VE HESAPLAMA) SIKIŞTIRILMIŞ DOSYA
Klasör Nedir? Ortak bir özelliğe sahip dosyaları bir arada bulunduran birimlere klasör (dizin) denir. Klasörleri günlük hayatımızda kullandığımız dosya klasörlerine benzetebiliriz.
Niçin Klasör Kullanırız? Nasıl ki alışveriş merkezlerinde binlerce ürün içerisinden almak istediğimizi reyonlar sayesinde kolayca bulabiliyorsak klasörler de dosyalarımızı gruplamamızı ve dilediğimizde kolayca ulaşmamızı sağlar. Bilgisayarımızda da fotoğraflarımızı Resimler, müziklerimizi Müziğim, yazılarımızı da Belgelerim klasörüne koyarız. Böylece hangi dosyaya ihtiyacımız varsa o klasöre gider ve zaman kaybetmeden o dosyayı açabiliriz. Klasör İsimleri : Dosya adlarında kullanılmayan karakterler klasör isimlerinde de kullanılamaz. Alt Klasörler : Bir klasör içerisinde birden fazla klasör yer alabilir. Örneğin Oyunlar klasörü içerisine Savaş Oyunları, Zeka Oyunları, Yarış Oyunları ve Spor Oyunları klasörleri ekleyebiliriz. Sürücü Nedir? Dosya ve klasörlerin saklanabileceğini fiziksel ortamlardır. Örneğin sabit disk, CD/DVD ROM sürücüsü, hafıza kartı, USB bellek gibi. Sürücü İsimleri : Sürücüler A’dan Z’ye kadar bir harf ile adlandırılırlar. A ve B sadece disket sürücüye verilen harflerdir. Bunun dışındaki harfler sırasıyla diğer sürücülere verilir. Harften sonra iki nokta (:) işareti kullanılır. A: veya C: gibi. Sürücü harflendirilmesi işletim sistemi tarafından yapılır. Buna ek olarak biz de harfin yanına bir etiket yazabiliriz. Örneğin; Yerel Disk (C:) gibi. Sürücü Adlandırma : Örneğin bilgisayarımızda bir disket sürücü, bir sabit disk ve bir de DVD-ROM olduğunu düşünürsek sürücüler şöyle adlandırılacaktır: Disket Sürücü (A:) Sabit Disk (C:) DVD-ROM (D:) Bilgisayara sonradan bir USB bellek taktığımızda bu belleğe (E:) harfi verilecektir. USB belleği çıkarmadan bir hafıza kartı takarsak bu kart ise (F:) harfini alacaktır. Sürücüleri Görüntüleme : Bilgisayara takılan tüm sürücüler Bilgisayarım simgesine tıklandığında açılan ekranda görülebilir. Dosya, Klasör ve Sürücü Adresleri Bir dosyanın/klasörün adresi o dosyanın/klasörün hangi sürücü ve klasör içerisinde olduğunu gösterir. Dosya, klasör veya sürücü adreslerinde sürücü ve klasör isimlerinden sonra ters bölü işareti (\) kullanılır. Örneğin CD-ROM sürücümüzün adresi: D:\ CD-ROM’daki Filmler klasörünün adresi D:\Filmler CD-ROM’daki Filmler klasörünün içerisindeki Çanakkale.AVI film dosyamızın adresi: D:\Filmler\Çanakkale.AVI
Önemli Notlar
•
• • •
• Bir klasör içerisinde aynı ada ve uzantıya sahip birden fazla dosya olamaz. Bir klasör içerisinde aynı isme fakat farklı uzantıya sahip dosyalar bulunabilir. Örneğin, Çanakkale.avi filmi ile Çanakkale.txt şiiri aynı klasörde bulunabilir. Bir klasör içerisinde aynı ada sahip başka bir klasör bulunamaz. Dosya ve klasör adlarında büyük/küçük harfler aynı kabul edilir. Örneğin ÇANAKKALE.TXT ile Çanakkale.txt dosyaları aynıdır. Bazı donanımlar üzerinde birden fazla sürücü oluşturulabilir, örneğin tek bir sabit disk C: ve D: şeklinde 2 sürücüye ayrılabilir.
Etkinlik: Aşağıdaki boşluları doldurunuz. •
Bilgisayarda bilgilerin kaydedildiği birimlere Dosya adı verilir.
•
Ortak bir özelliğe sahip dosyaları bir arada bulunduran birimlere Klasör denir.
•
Bir klasör içerisinde birden fazla klasör yer alabilir. Bu klasörlere Alt Klasör denir.
Etkinlik: Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Aşağıdakilerden hangisi bir dosya adıdır? a. Bilişim b. Ödev dosyalarım c. Ödevim.docx (Dosyaların uzantısı olmalıdır.) d. Müziklerim 2. Aşağıdakilerden hangisi bir klasör adı olamaz? a. Ödevlerim b. ÖDEVLERİM c. ödevlerim d. ödevlerim :) - Dosya ve Klasör isimlerinde : işareti kullanılamaz. 3. Ayşe öğretmeninin verdiği Türkçe ödevi için MS Powerpoint programında bir sunum (slâyt gösterisi) hazırlayarak bilgisayarına kaydetmiştir. Aşağıdaki dosyalardan hangisi Ayşe’nin hazırladığı sunum dosyası olabilir? a. Türkçe.xlsx b. Ödevim.docx c. Ayşe.pptx (MS-Powerpoint ile oluşturulan sunu dosyalarının uzantısı .pptx’tir)
d. Okul.mp3 4. Aşağıdakilerden hangisinde sürücü ismi doğru yazılmıştır? a. A b. B. c. C: (Sürücü harfinin yanında : işareti olmalıdır.) d. D/ Depolama Aygıtları
Bilgisayarda belgelerimizi sakladığımız ortamlara "Depolama Aygıtları" denir. Sabit disk, CD-Rom, DVD-ROM, Flaş Bellek birer depolama birimidir. Sabit Disk: Bilgisayarın kalıcı depolama birimidir. Bütün bilgiler burada saklanır. 250 GB, 500 GB, 1 TB gibi kapasiteleri vardır. CD-ROM: Genellikle 700 MB bilgi saklayabilir. Yeniden yazılabilme özelliği yoksa üzerine yazılan bilgiler silinemez. DVD-ROM: CD-ROM gibidir. Ancak kapasitesi daha yüksektir. Genellikle bir DVDROM 4,7 GB veri saklayabilir. DVD-ROM'ların 8 GB ve 16 GB olanları da bulunur. Flaş Bellek: kapasiteleri 1 GB ile 64 GB arasında değişir. Az yer kaplar ve üzerindeki bilgiler kolayca silinebilir, tekrar yazılabilir. En çok kullanılan taşınabilir saklama birimidir. Etkinlik: Aşağıdaki Saklama birimlerinin yanına saklama kapasitelerini yazarak saklama kapasitelerine göre küçükten büyüğe doğru numaralandırınız. Sıra No
Saklama Birimi
Kapasitesi
3
DVD-ROM
4,7 GB
2
CD-ROM
700 MB
1
Disket
1,44 MB
Kapasite Ölçü Birimleri Depolama aygıtlarının kapasitelerini belirtirken "Kapasite Ölçü Birimlerini" Kullanırız. Megabyte (megabayt) - MB Byte (bayt) - B Kilobyte (kilobayt) - KB Terabyte (terabayt) - TB Gigabyte (cigabayt) - GB Etkinlik: Yukarıda verilen kapasite ölçü birimlerini küçükten büyüğe doğru sıralayınız. B < KB < MB < GB < TB
