STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ przy Katedrze Polityki Gospodarczej
SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE
Badanie rynku baterii w Polsce
autor: Kinga Brzewska
Warszawa, marzec-czerwiec 1998
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
2
Niniejsze badanie zostało przeprowadzone w ramach STUDENCKIEGO KOŁA NAUKOWEGO GOSPODARKI
I
KULTURY JAPOŃSKIEJ. Przyczyną jego rozpoczęcia było
kontynuowanie badań przeprowadzonych przez SKN GiKJ w największej w Polsce fabryce baterii – Philips Matsushita Battery Poland S.A. Autorką całości pracy jest Kinga Brzewska, pisząca ją przy pomocy Krzysztofa Piecha – koordynatora badań.
1.
WSTĘP Właściwa - z punktu widzenia nauki - nazwa popularnych baterii to „ogniwa
galwaniczne”. Są one elementami przetwarzającymi energię chemiczną w energię elektryczną i z zasady nadają się tylko do użytku jednorazowego, ponieważ pobór prądu z ogniwa odbywa się kosztem zużycia elektrod. Ogniwo zbudowane jest z dwóch elektrod oddzielonych od siebie warstwą zagęszczonego elektrolitu lub diafragną papierową z nałożoną pastą elektrolitową. Ze względu na elektrolit w postaci pasty lub żelu te ostatnie nazywane są często ogniwami (bateriami) suchymi. Praktyczne zastosowanie mają ogniwa, które ze względu na stosowane substancje czynne elektrochemicznie dzieli się na następujące grupy:
Ogniwa Leclanchego: dwutlenek manganu - cynk, z elektrolitem solnym;
Ogniwa z depolaryzacją powietrzną: powietrze - cynk, z elektrolitem zasadowym;
Ogniwa manganowe alkaliczne: dwutlenek manganu - cynk, z elektrolitem zasadowym;
Ogniwa rtęciowe: tlenek rtęci - cynk, z elektrolitem zasadowym;
Ogniwa srebrowe: tlenek srebra - cynk.
W ostatnich latach wiele firm zachodnich rozpoczęło produkcję baterii litowych, w których anodą jest lit. Ze względu na uzyskiwaną energię i dopuszczalny okres przechowywania najkorzystniejsze są właśnie baterie litowe, a następnie srebrowe, rtęciowe i manganowe alkaliczne.
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
3
Tabela 1 Ocena podstawowych parametrów techniczno - ekonomicznych ogniw galwanicznych
Parametr __________
Dostępn Cena
Stałość
Czas
ość
charakterysty
przechow
Praca
ki napięciowo- ywania
Typ ogniwa
w
niskich
temperaturach
Pojemno
Rezystancja
ść
wewnętrzna
właściwa
czasowej
Leclanchego
++
++
-
-
+-
+-
+
Manganowe
+
+
+-
-
+
+-
++
Rtęciowe
+-
+-
++
+
-
+
-
Srebrowe
+-
-
++
+
-
+
-
-
--
-
++
++
++
--
alkaliczne
Litowe
++ bardzo dobre
+ dobre
+- umiarkowane
- słabe
-- złe
Inny, zdobywający sobie bardzo szybko popularność, rodzaj baterii to akumulatorki.
Podstawową
ich
właściwością
jest
całkowita
odwracalność
zachodzących w nich procesów elektrochemicznych. Oznacza to możliwość ładowania zużytego akumulatorka i ponownego wykorzystania. Najczęściej stosowane do ich produkcji są zestawy: nikiel - kadm (toksyczne dla środowiska), nikiel - wodór (mniej szkodliwe, ale za to cięższe). Ostatnim „hitem” są akumulatorki litowo-jonowe lekkie i bardzo wydajne, ale dość drogie (ok. 70 USD)1.
Akumulatory i baterie mogą bardzo się różnić takimi parametrami jak wielkość, wytwarzane
napięcie,
cena,
dostępność,
przeznaczenie,
itp.
W
niniejszym
opracowaniu zajmujemy się tylko niewielką grupą baterii „popularnego użytku”. Są to baterie i akumulatorki powszechnie dostępne w sklepach i stosowane w coraz większej liczbie urządzeń codziennego użytku, np.: w walkmanach, latarkach,
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
4
telefonach komórkowych, pagerach, aparatach fotograficznych. Grupa ta obejmuje pięć typów baterii: LR 03 (mniejsze od „paluszków”, stosowane w aparatach fotograficznych, pagerach i pilotach), LR 6 („paluszki”), LR 14 (prostokątne), LR 16 i LR 20 (większe, walcowate, stosowane w latarkach, radiach itp.)
2.
RYNEK BATERII W POLSCE Jeszcze do niedawna największym i właściwie jedynym producentem baterii w
Polsce była poznańska Centra. Zaopatrywała ona rynek we wszystkie rodzaje baterii począwszy od „paluszków”, a na potężnych akumulatorach kończąc. Poziom technologiczny tych baterii odbiegał znacznie od standardów światowych, toteż z chwilą otwarcia polskiego rynku zagraniczni producenci stali się dla dotychczasowego monopolisty poważną konkurencją. Przed upadkiem chroniła Centrę kilkakrotnie niższa cena jej produktów, co w obliczu nagłej pauperyzacji społeczeństwa - wynikłej ze zmiany systemu gospodarczego – stanowiło poważny atut. Sytuacja uległa zmianie, gdy zapadła decyzja o budowie fabryki baterii przez spółkę PhilipsMatsushita. Na wieść o tym odbiorcy zawiesili składanie zamówień w Poznaniu, oczekując na zakończenie japońsko-holenderskiej inwestycji. Zaplanowana produkcja - 500 mln sztuk baterii rocznie - wielokrotnie przekraczała całkowity popyt na polskim rynku, toteż w większości miała być przeznaczona na eksport. Jednak nawet te niecałe 6%, które miało pozostać w kraju, nie pozostawiało już miejsca dla baterii krajowych. Niskie koszty wytwarzania na miejscu pozbawiły bowiem Centrę nawet przewagi cenowej, co wobec wyższej jakości baterii Philipsa, nie dawało jej szans na utrzymanie klientów. W tej sytuacji amerykańskie kierownictwo zdecydowało o wycofaniu się Centry z rynku baterii i specjalizacji w wytwarzaniu akumulatorów. Trzeba przyznać, że w tej dziedzinie firma odniosła sukces i jest obecnie niekwestionowanym liderem.
1
S. Jackson, Ofensywa akumulatorków, „Business Week” nr 5 (maj), 1997.
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
5
Tymczasem polski rynek baterii opanowywały stopniowo zachodnie koncerny. Jako pierwsze wkroczyły Varta i Energizer - przy czym ta pierwsza nie odniosła takiego sukcesu, jak rywal. Potem przyszła kolej na baterie Duracella i Philipsa (baterie Panasonic i Philips). Niewielki udział w rynku mają ponadto baterie takich marek, jak: Sony, Fuji, Kodak i inne. Są one stosowane przeważnie jako źródło zasilania dla innych produktów tychże firm i - przynajmniej częściowo - produkowane w gnieźnieńskiej fabryce Philipsa. Ostatnio coraz silniejszy jest także napór tanich produktów azjatyckich. Należy tu zwrócić uwagę na specyficzny podział rynku na:
baterie alkaliczne,
i baterie suche,
Baterie te mimo, iż teoretycznie są prawie idealnymi substytutami, nie konkurują ze sobą bezpośrednio. Głównymi dostarczycielami tych pierwszych na polski rynek są Energizer, Duracell i w mniejszym stopniu Varta. Segment baterii suchych, cynkowo-węglowych, opanowany został przez PMBP (Philips Matsushita Battery Poland S.A.) oraz kilku drobniejszych producentów. Baterie alkaliczne są trwalsze i wydajniejsze, ale jednocześnie 2-3-krotnie droższe od cynkowowęglowych, co powoduje, że produkty te trafiają do odrębnych segmentów rynku, a rzeczywista substytucja między nimi jest niewielka. Tendencją obserwowaną na świecie - a szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych - jest jednak przechodzenie z baterii suchych na alkaliczne. Ten segment rynku rośnie w tempie 20% rocznie2. Obecnie w Polsce 20% (ilościowo) nabywanych baterii to baterie alkaliczne, podczas gdy w wielu krajach udział ten przekracza już 40%3. Powoli coraz większą popularność zdobywają też akumulatorki, których produkcja na świecie zdominowana jest przez cztery japońskie koncerny: Sanyo, Sony, Matsushitę i Toshibę. Należy się spodziewać, że również polski rynek podzielą między siebie te właśnie firmy. Udział poszczególnych rodzajów baterii w rynku światowym przedstawia wykres nr 1, zaś prognozy dotyczące przyszłości widoczne są na wykresie nr 2.
2 3
Ibidem. (b.a.), Miejsce przy kasie, „Marketing”
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
6
Wykres nr 1
Rynek baterii na świecie w roku 1995 (9 mld USD)
Bat. cynkowowęglowe 33%
Akumulatorki 22%
Baterie alkaliczne 45%
Źródło: S. Jackson, Ofensywa akumulatorków, „Business Week” nr 5 (maj), 1997
Wykres nr 2
Rynek baterii na świecie w roku 2000 prognoza (15 mld USD) Bat. cynkowowęglowe 20%
Akumulatorki 33%
Baterie alkaliczne 47%
Źródło: ibidem.
W Polsce aż 70% sprzedawanych baterii stanowią „paluszki” (LR 6), które wyparły popularne dawniej LR 16 i LR 20. Drugie miejsce w tej statystyce zajmują baterie LR 034. 4
Ibidem.
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
3.
7
DYNAMIKA EKSPORTU I IMPORTU BATERII Do połowy lat 90-tych, import zaspokajał dużą część popytu na omawiane pięć
typów baterii. Jego wartość wzrosła z 2,6 mln USD w 1992 r. do 23,6 mln USD w 1997 r.5 a więc przeszło 10-krotnie. Dynamikę wzrostu importu przedstawia wykres nr 3.
Wykres nr 3
Import baterii i ogniw galwanicznych o obj. zew. do 300 cm3 w latach 1992-1997 (w mln USD) 25 20 15 10 5 0 1992 1993 1994 1995 1996
1997
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Na początku lat ’90 najważniejszym dostawcą baterii do Polski były azjatyckie kraje rozwijające się: Chiny, Indonezja, Hongkong, Tajwan, Singapur, Korea Płd., Tajlandia, Indie a także Zjednoczone Emiraty Arabskie.6 Wobec naszych aspiracji do wstąpienia w szeregi Unii Europejskiej. Napawa optymizmem szybki wzrost obrotów z
5 6
GUS Dane GUS-u
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
8
tymi krajami. W 1995 r były one o 25% wyższe niż w roku 1992. Obecnie ponad połowa polskiego importu baterii pochodzi właśnie z tego regionu. Dwóm wymienionym grupom tylko nieznacznie ustępują nasi partnerzy handlowi z Europy Środkowej i Wschodniej. Minimalną rolę odgrywają USA i Kanada7.
Wykres nr 4
Import baterii i ogniw galwanicznych o obj. zewn. do 300 cm3 do Polski w latach 1993-1997 (w mln szt.) 2500 2000 1500 1000 500 0 1993 1994 1995 1996 1997 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Eksport - jak już wspomniano - nie był mocną stroną polskich producentów baterii. Aż do roku 1995 nie przekraczał on 1/15 wartości importu. Jak przełomowym był dla tej kwestii właśnie rok 1995 - rok uruchomienia produkcji w PMBP - najlepiej widać na poniższym wykresie:
7
Dane GUS-u
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
9
Wykres nr 5 Eksport baterii i ogniw galwanicznych z Polski w latach 1992-1997 (w mln USD) 50 40 30 20 10 0 1992 1993
1994 1995 1996 1997
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Wykres nr 6
Eksport baterii i ogniw galwanicznych o poj. zewn. do 300 cm3 z Polski w latach 1993-1997 (w mln szt.) 600 400 200
1997
1996
1995
1994
1993
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
W latach 1992-1994 swoje produkty sprzedawaliśmy głównie do partnerów z byłej RWPG: Rosji, Rumunii, Ukrainy, Czech, Słowacji, Białorusi, Estonii, Bułgarii, na Litwę, Łotwę i Węgry. Niewiele mniej do Europy Zachodniej, ale wobec w ogóle
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
10
znikomej wielkości naszego ówczesnego eksportu, było to w sumie naprawdę bardzo niewiele. Dopiero uruchomienie produkcji w PMBP, z której 88% przeznaczone jest na eksport, pozwoliło przełamać nasz deficyt w handlu bateriami. W 1996 wartość polskiego eksportu po raz pierwszy przekroczyła wartość importu (wykres nr 7). Tempo wzrostu naszego eksportu utrzymuje się na poziomie 400% rocznie8.
Wykres nr 7
Import i eksport baterii w Polsce w latach 19921997 (w mln USD) 50 40 30 20 10 0 -10 -20
Import w mln USD Eksport w mln USD saldo
1992
1993
1994
1995
1996
1997
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Od chwili uruchomienia fabryki w Gnieźnie diametralnie zmieniła się sytuacja także - a może raczej przede wszystkim - na rynku baterii cynkowo-węglowych. Stanowią one trzon produkcji PMBP, co znajduje swoje odbicie nie tylko na rynku wewnętrznym, ale również w wymianie handlowej Polski z innymi państwami. Ponieważ centrum zarządzające dystrybucją tych baterii poza granicami Polski znajduje się w Belgii, ten kraj jest jednocześnie najważniejszym odbiorcą produktów PMBP. Poprawia to nasz bilans w wymianie z krajami Unii Europejskiej. Gwałtownemu wzrostowi eksportu w ciągu ostatnich dwóch lat towarzyszył równie gwałtowny spadek importu (wykresy nr 7 i 8).
8
Obliczono na podst. danych GUS-u.
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
11
Wykres nr 7
Import/eksport baterii cynkowo-węglowych 1996-1997 (w sztukach) 1000000 800000 600000 Import
400000
Eksport
200000 0 1996
1997
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Wykres nr 8
Import/eksport baterii cynkowo-węglowych 1996-1997 (w USD) 120000 100000 USD
80000 60000 40000
Import
20000 0
Eksport 1996
1997
lata
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS-u.
Oznacza to, że popyt wewnętrzny w coraz większym stopniu zaspokajany jest przez rodzimą produkcję. Ponieważ zaś ta skoncentrowana jest w rękach PMBP,
STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE GOSPODARKI I KULTURY JAPOŃSKIEJ – SGH
12
można śmiało stwierdzić, że baterie „Panasonic” stają się liderem polskiego rynku baterii suchych.
4.
PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ Perspektywy rozwoju rynku baterii są optymistyczne. Szacuje się, że do roku
2000 światowa sprzedaż osiągnie wartość 15 mln USD9. Rynek baterii alkalicznych rośnie w tempie 20% rocznie, a uzyskiwane na nim marże zysku sięgają 65%10. Wielką karierę wróży się także akumulatorkom, a to z powodu szybkiego upowszechniania się elektronicznych urządzeń zasilanych właśnie z tych baterii. Marże zysku mogą być co prawda nawet o połowę niższe, niż dla baterii alkalicznych, ale wysoka cena (mogąca się kształtować nawet na poziomie 70 USD11) zapewnia wystarczającą atrakcyjność ich producentom. Długofalowe prognozy przewidują wypieranie baterii suchych przez trwalsze alkaliczne. Nie oznacza to jednak, że baterie cynkowo-węglowe nie maja przed sobą przyszłości. Coraz wyższa jakość przy znacznie niższej cenie zapewnia im popyt nie tylko w krajach „bloku wschodniego”. Należy się spodziewać, że dalszy postęp technologii otworzy jeszcze szersze możliwości przed producentami i sprzedawcami baterii.
9
S. Jackson, Ofensywa …, jw. Ibidem. 11 Ibidem. 10
