Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej

XIV Konferencja Naukowa im. F. Venuleta „Tytoń albo Zdrowie” TWP Wszechnica Polska Warszawa, 09.12.2011

Ostatnia aktualizacja: 09.08.2011

Stan zagrożenia paleniem tytoniu w Polsce Skala zjawiska, społeczne problemy i trendy Witold Zatoński

1

W Polsce CODZIENNIE pali: 33.5% (5.2 mln) dorosłych mężczyzn 21.0% (3.5 mln) dorosłych kobiet Łącznie 8.7 mln dorosłych Polaków

2

• W Polsce OKAZJONALNIE pali:

3.3% (1 mln) dorosłych mężczyzn i kobiet

3

Palenie tytoniu w Polsce wg płci w latach 2009-2010 70%

64.3%

mężczyźni 60%

kobiety

50% 41.3%

40% 33.5%

30% 21.8%

21.0%

20% 11.3%

10% 3.3%

3.4%

0% Codziennie palacy

Źródło: Badanie GATS. Polska 2009-2010

Okazjonalnie palący

Byli palacze

Nigdy niepalący

4

Codziennie palący wg wieku 50 43.1

mężczyźni 41.8

38.8

40 32.1

%

30

21.0 20 15.6

10

0 15-19

20-29

30-39

40-49

50-59

60+

5

Codziennie palący wg wieku 40 kobiety

32.3

33.4

30

%

22.4

22.0

20

10

8.0

7.6

0 15-19

20-29

30-39

40-49

50-59

60+

6

Codziennie palący wg wykształcenia 50

45.0 mężczyźni

40

%

30

30.3

28.8

23.2

20 10 0 Podstawowe

Zasadnicze zawodowe

Średnie

Wyższe

7

Codziennie palący wg wykształcenia 40 kobiety 30.7

30

%

22.6 18.0

20 11.7

10

0 Podstawowe

Zasadnicze zawodowe

Średnie

Wyższe

8

Codzienne palenie tytoniu, mężczyźni (Polska 1974-2010) 20+

70 65

62

60

%

55 50

55 45

45 40

41

35

35 30 1974 1985- 1995- 2005- 20091989 1999 2008 2010 9

Codzienne palenie tytoniu wg wieku, mężczyźni (Polska 1974-2010) 20-29

60,3

70

41,1

40

58,8 65,7

60,7

50

38,6

32,1

20

10

10

10

0

0

0

90

90

80

80

80

70

70

70

60

60

60

40

52.6 47.4

41.8

50 40

47,6

50,7 39,6

%

45.5

52.9

%

50

46,2

60+

90

49.5

35,3 28,3

50 40

23,7

30

30

20

20

20

10

10

10

0

0

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091989 1994 1999 2004 2008 2010

30,5

43,1

51,9

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091989 1994 1999 2004 2008 2010

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091989 1994 1999 2004 2008 2010

50-59

51,9

30

20

65.2 65.6

55,7 57,4

50

20

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091989 1994 1999 2004 2008 2010

70,4

40

41,7

30

70,0

60

51,7 38,8

40

43,2

30

%

52,5

%

60

49,4

63,7

80

70

%

%

75,6

80

64,0

70 50

90

90

80 60

40-49

30-39

90

21,0

20+

62.4

54.8 65.2

50.5 44.6 43.4 41.4 35.1

30

0 1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091989 1994 1999 2004 2008 2010

1974 1982 1985-1990-1995-2000- 2005-20091989 1994 1999 2004 2008 2010

10

Codzienne palenie tytoniu wg wieku, kobiety (Polska 1974-2010) 20-29

30-39

60

60

34,3

41,5 39,4

50 37,3

40

28,5

28,5

30 27,8

23,0

%

%

48,4

50

44,5

40

60

25,8

24,6

30 20

22,4

10

10

30

17,6

22,9

32,3

25,0

10 0

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010

29,8

20

22

0

0

35,3 36,3 40,4 34,8

40

32,8

%

50

20

40-49

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010

50-59 60+

60

20+

60

60

50

50

40

40

33,4

32,8

30

23,2

32,3 18,0

%

%

40

%

50

30

31.6 26.1 25.4

30

20 10

18,2

20,9

20

15,5 10

0 1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010

0

23.5

25.8 25.2 22.1

20 7,1

8,2

7,8

9,0 11,5

6,6

10 5,8

18.6

8,0

1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010

0 1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010

11

Bierne narażenie na dym tytoniowy Sytuacja w domu, miejscu pracy i miejscach publicznych Krzysztof Przewoźniak

12

Narażenie niepalących na dym tytoniowy w miejscu pracy, GATS Polska 2009-20101 40% 35%

33.8%

30% 25% 19.5%

20% 15% 10% 5% 0% Mężczyźni 1 Narażenie

na dym tytoniowy raz w miesiącu lub częściej

Kobiety 13

Narażenie niepalących na dym tytoniowy w miejscach publicznych, GATS Polska 2009-20101 100% 90%

87.6%

80% 70% 60%

50.9%

50% 40% 30% 20% 7.4%

10%

9.9% 4.2%

0% Bar, pub, klub nocny, dyskoteka lub klub muzyczny

1 Narażenie

restauracja, kawiarnia, bistro

na dym tytoniowy raz w miesiącu lub częściej

Środki transportu publicznego

Budynki Placówki opieki urzędów zdrowotnej państwowych

14

Narażenie niepalących na dym tytoniowy w domu i prywatnym samochodzie, GATS Polska 2009-20101 35% 30.4%

30%

29.4%

24.9%

25% 20.0%

20%

Mężczyźni Kobiety

15% 10% 5% 0% Dom 1 Narażenie

na dym tytoniowy raz w miesiącu lub częściej

Prywatny samochód 15

Unikanie różnych miejsc z powodu narażenia na dym tytoniowy, GATS Polska 2009-2010 Dom innej osoby

44.3%

Bar, pub, klub nocny

21.1%

Obiekt kulturalny

Restauracja, kawiarnia, bistro, herbarciarnia

0%

14.4%

11.0%

10%

20%

30%

40%

50% 16

Odsetek niepalących narażonych na dym tytoniowy w domu i w miejscu pracy 1996 vs 2009 Mężczyźni 50%

40%

Kobiety 50%

47% 39%

47%

40%

37%

33% 30%

30%

30% 25%

20%

20%

10%

10%

0%

0% dom

praca 1996

2009-2010

19%

dom

praca 1996

2009-2010

Źródło: Ogólnopolskie badanie postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzone w 1996 r. oraz badanie GATS Polska (losowe próby ludności Polski w wieku 15 lat i więcej)

17

Odsetek narażonych na dym tytoniowy w zakładach pracy i lokalach gastronomicznych w Polsce przed (VII 2009 r.) i po wprowadzeniu zakazu palenia (II i XI 2001 r.) 50

45

40

36 33 29

30

26

VII 2009 II 2011

20 20

17

X 2011

15

12

12 8

10

14 13 10 6

0 bar/pub

kawiarnia

dyskoteka

restauracja

zakład pracy

Źródło: Badania przeprowadzone przez TNS OBOP na losowych próbach populacji Polski powyżej 15 roku życia y współpracy z TNS OBOP)

18

Postawy wobec całkowitego zakazu palenia w pracy i miejscach publicznych, GATS Polska 2009-2010 100% 92,1%

91,8%

Poparcie

90%

83,2%

82,4%

Sprzeciw

81,4%

80%

Nie wiem

70%

64,7% 58,4%

60%

51,6%

50% 36,9%

40%

33,5% 28,7%

30% 20% 10%

14,2%

12,7% 7,0%

6,6% 1,3%

1,2%

4,1%

13,4% 3,5%

11,5% 5,3%

6,7%

8,0%

0% Placówki opieki zdrowotnej

Szkoły i inne placówki edukacyjne

Obiekty sportowe

Budynki urzędów państwowych

Placówki kulturalne

Miejsca pracy

Resturacje

Bary/kluby nocne lub muzyczne

Poparcie dla zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy w Polsce w 2009 i 2011 r. 100

90 80 70 60

86 86

86 87

85 86

84 85

84 84

83 85

82 83

78

82

82 73

72 73

71 73

74 67

71

68

65 55

66 52

50 40 30 20 10 0

2009 2011

Poparcie dla całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy, w tym lokalach gastronomicznych (bez palarni i kabin dla palących), X 2011 74

80 70

64

62

60

50

38

36

40

zwolennicy przeciwnicy

26

30 20

10 0

Wszyscy

Niepalący

Palący

Uzależnienie od tytoniu i jego leczenie Magdalena Cedzyńska

22

Polacy rozpoczynają codzienne palenie między 18 a 24 r.ż. Mężczyźni w 18 r.ż. Kobiety w 20 r.ż.

23

Średnia liczba papierosów wypalanych w ciągu doby: Mężczyźni – 18 sztuk Kobiety – 16 sztuk

24

• 60% codziennych palaczy zapala pierwszego papierosa w ciągu 30 minut po przebudzeniu, 22.9% w ciągu pierwszych 5 minut. • Co czwarty palacz (23%) budzi się w nocy i pali papierosa. 24.2% mężczyzn 21.2% kobiet.

25

39% palaczy w Polsce nie zamierza rzucać palenia

26

Uzależnienie 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia Prekontemplacja

Krótkotrwała abstynencja

Kontemplacja

Działanie

Długotrwała abstynencja

27

50% obecnie palących rozważa rzucenie palenia 25% 21.0%

20%

18.6%

15% 10.5%

10% 5% 0% w ciągu miesiąca

w ciągu 12 miesiecy

rozważa, ale nie w ciągu 12 miesiecy

28

Uzależnienie 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia Prekontemplacja

Krótkotrwała abstynencja

50% obecnie palących zamierza rzucić palenie Kontemplacja Działanie

Długotrwała abstynencja

29

35.1% palaczy podjęło próbę zaprzestania palenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy 60% 49.1%

50% 41.1%

39.4%

40%

34.7% 28.8%

30.4%

30% 20%

Największy odsetek rzucających palenie był w najmłodszej (15-19 lat) i najstarszej (60+) grupie wiekowej

10% 0% 15-19

20-29

30-39

40-49

50-59

60+

30

Uzależnienie 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia

35.1% podjęło próbę zaprzestania palenia

Prekontemplacja

Krótkotrwała abstynencja

50% obecnie palących zamierza rzucić palenie Kontemplacja Działanie

Długotrwała abstynencja

31

Uzależnienie 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia

35.1% podjęło próbę zaprzestania palenia

Prekontemplacja

Krótkotrwała abstynencja

50% obecnie palących zamierza rzucić palenie Kontemplacja Działanie

36.5% ekspalaczy Długotrwała abstynencja

32

Najważniejsze dla zaprzestawania palenia okazały się: zdrowie oraz finanse 70% 60%

57.5%

50% 40% 30% 20%

12.9%

10%

5.0% 0.3%

0% zdrowie

cena papierosów

inni rzucili

zakaz palenia 33

Wśród palaczy, którzy podjęli próbę zaprzestania palenia • 57.2% zostało zapytanych przez lekarza o to czy palą • 41.8% otrzymało od lekarza poradę, aby zaprzestać palenia tytoniu

Tylko 3.5% szukało pomocy specjalisty podczas próby zaprzestania palenia

34

• 1/4 palaczy używała leków podczas próby zaprzestania palenia

35

• Średni czas abstynencji, wśród tych którzy podjęli próbę w ciągu ostatnich 12 miesięcy to ok. 5 tygodni • Zdecydowana większość palaczy wraca do palenia przed upływem 3 miesięcy (83.8%)

36

Stan wiedzy o zdrowotnych skutkach palenia Jakub Łobaszewski

37

Opinie o aktywnym i biernym paleniu oraz zażywaniu tytoniu bezdomnego jako przyczynie poważnych chorób, GATS Polska 2009-2010 100%

91.5%

90%

81.4%

80% 70% 60% 50% 39.0%

40% 30% 20% 10% 0% Poważne choroby u palących

Poważne choroby u niepalących

Poważne choroby u zażywających tytoń bezdymny

38

Opinie o paleniu tytoniu jako przyczynie wybranych chorób, GATS Polska 2009-2010 100%

92.6%

90% 79.9% 80% 70%

61.8%

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Rak płuca

Zawał serca

Wylew (udar mózgu)

39

Inne opinie o szkodliwości palenia papierosów, GATS Polska 2009-2010 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

97.2%

98.4%

Obecnie palący Niepalący

24.1% 15.3% Palenie papierosów prowadzi do uzależnienia

Niektóre rodzaje papierosów mogą być mniej szkodliwe od innych

40

Opinie o szkodliwości palenia tytoniu wśród dorosłych Polaków, 1974 vs 2008 70%

65%

60% 50%

46% 42%

40% 30% 30% 20% 10%

5%

7% 3%

2%

0% Palenie poważnie zagraża zdrowiu i życiu palacza

Palenie tylko w pewnym stopniu pogarsza zdrowie i życie palacza

1974

Palenie jest stosunkowo nieszkodliwe dla zdrowia

Trudno powiedzieć

2008

Źródło: Ogólnopolskie badania ankietowe przeprowadzone przez OBOP na reprezentatywnych próbach dorosłej (15+) populacji Polski

41 41

Podsumowanie i wnioski dla polityki zdrowotnej Witold Zatoński

42

Podsumowanie; główne wyniki, wnioski 1. CODZIENNIE pali: • co trzeci dorosły (15+) mężczyzna • co piąta kobieta Wypalają 70 mld papierosów wydając na nie ok. 25 mld złotych:

2. Zespół uzależnienia od tytoniu (ZUT) u 60% palaczy w Polsce • Głęboko uzależnieni palacze; 60% pali w ciągu 30 minut po przebudzeniu, w tym 23% w ciągu 5 minut • 23% budzi się w nocy i pali papierosy; grupa najwyższego ryzyka raka płuca

3. Analfabetyzm zdrowotny (tytoniowy) 10% nie zna (nie wierzy) w związek przyczynowy palenia z rakiem płuca • 20% nie zna związku przyczynowego palenia z zawałem serca • 40% nie zna związku przyczynowego palenia z udarem mózgu (wylewem) • Niska świadomość szkodliwości biernego palenia (konieczność wprowadzenia zakazu palenia w obecności ludzi)

Trendy umieralności na nowotwory złośliwe płuca w Polsce, mężczyźni wg grup wieku, 1963-2006 20-44 lata 8

45-64 lata 250

7 6 5

200

600 500 400

150

4 3

65+ lat

300 100

200 2

50 1 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010

0 1960 1970 1980 1990 2000 2010

100 ? 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010

46

Umieralność na raka płuca w Polsce, na Węgrzech i krajach UE15, mężczyźni w wieku 35-44 lata 40

35

Std. wsp. umieralności / 100,000

30

25

20

15

10

5

0 1960

1970

1980 Polska

Źródło: w w w .hem.w aw .pl

1990 UE15

2000

2010

Węgry

47