AYDIN KESEN The Developments in Production and Trade of Biotech Cotton in Turkey and Traceability Türkiye’de Biyoteknolojik Pamuk Üretim ve Ticaretindeki Geli meler ve Biyoteknolojik pamukların zlenebilirli i Aydın KESEN zmir Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Ba kanı 1.Giri Yüzyıllar boyunca, tarımda yüksek verimli ürünlerin yeti tirilmesi hedeflenmi tir. Tarımda teknoloji kullanımını artmasıyla birlikte verimlilikte önemli geli meler kaydedildikçe, dü ük maliyetli üretim ve böylece yüksek ekonomik avantaj sa lamaya odaklanılmı tır. Dünya Ticaret Örgütü(DTÖ) Tarım Anla masının 1995 yılından itibaren uygulanmaya ba lanması ve böylece tarımın küresel ekonomiye entegrasyonu ile birlikte Dünya tarım piyasalarında, sürdürülebilir rekabet gücüne sahip olmak büyük önem kazanmaya ba lamı tır. te bu dönemde, birçok ülkede, tarımsal biyoteknoloji sektörün rekabet gücünün artırılmasında stratejik bir geli me olarak ortaya çıkmı tır. Uluslar arası tarım ürünleri piyasaları içinde belki de rekabet gücü açısından dikkat çekici geli melerin ya andı ı piyasa pamuk piyasasıdır. Nitekim, pamuk piyasasının i leyi ini yönlendiren, pamu un temel hammadde olarak kullanıldı ı Tekstil ve Konfeksiyon sektörü de dünyada en yo un rekabetin ya andı ı sektörlerin ba ında gelmektedir. Pamuk, dünya ticaretinde en önemli tarımsal emtialardan biri olma özelli ini ta ımaktadır. Pamuk üreten, i leyen her ülke son derece önemli bir büyüklü e ula mı olan küresel pamuk ticaretinde kendini en iyi ekilde konumlandırma u ra ısı içindedir. Bu nedenle birçok ülkede dü ük maliyetli yüksek verimli ve kaliteli pamuk üretimi konusunda çalı malar hızla sürmektedir. Bu çalı malar kapsamında biyoteknolojik pamuk üretimi ile ilgili faaliyetlerin 1990’lı yıllarla birlikte arttı ı ve üretimin 2000’li yıllarda önemli bir ivme kazandı ı dikkat çekmektedir. Türkiye, dünyanın yedinci büyük pamuk üreticisi, dördüncü büyük pamuk tüketicisi ve ikinci büyük pamuk ithalatçısı ve aynı zamanda dünyanın altıncı büyük tekstil ve dördüncü büyük konfeksiyon tedarikçisi olarak dünya pamuk, tekstil ve konfeksiyon pazarındaki konumunu korumak ve daha da güçlendirmek durumundadır. Ancak Türkiye’de yüksek maliyetler nedeniyle pamuk arzını talebe paralel biçimde artırmak mümkün olmamı , arz açı ı ithalat yolu ile kapatılmı , tekstil ve konfeksiyon sektörü daha da dı a ba ımlı hale gelmi tir. Türkiye’de pamuk üretiminin istenilen oranda artmamasının hatta son yıllarda gerilemesinin en büyük sebebi yüksek maliyetlerdir. Ülkemizde önemli oranda maliyet ve verim avantajı sa ladı ı ön görülen biyoteknolojik(Bt) pamuk üretimine geçilmemi , geleneksel yöntemlerle pamuk üretimi sürdürülmü tür. Türkiye’de üretilen pamuklar, %100 ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN Genetik Modifikasyona (GMO) u ramamı ürünlerdir. Ancak, ülkemizin pamuk talebi % 50’ye yakla an bir oranda ithalatla kar ılanmakta ve muhtemeldir ki ithalat yolu ile biyoteknolojik pamuklar ülkemize gelmektedir. Ne yazık ki uluslar arası ticarette pamukların izlenebilirli i söz konusu de ildir. Bu nedenle, Türkiye’ye ithalat yolu ile gelen pamukların hangi oranda Bt pamuk oldu unun tespiti güçtür. Günümüzde, uluslararası ticareti yönlendiren en önemli unsurlardan birisi tüketici tercihleridir. Tüketiciler, son yıllarda artan bilinç ve refah düzeyine ba lı olarak, sa lık ve çevre konularına daha duyarlı yakla makta ve bir ürünün nasıl ve kimler tarafından üretildi ini bilmek istemektedirler. Bu süreç, dünyada özelikle de tarımsal ürünlerde izlenebilirlili i ön plana çıkarmı tır. zlenebilirlik, tüketici tercihlerinin serbestçe yönlenmesi açısından oldukça önem arz etmektedir. Ku kusuz tüketici tercihlerinde, refah ve bilinç düzeyi, sa lık,çevre ve etik kurallara duyarlılık seviyesi etkin olmaktadır. Biyoteknolojik ürünlerin üretimi ve tüketimi konusunda, pozitif ve negatif anlamda çok farklı yakla ımlar söz konusudur. Bu noktada önemli olan, biyoteknolojik ürünlerin ve/veya geleneksel ürünlerin etiketlenerek izlenebilirli inin sa lanmasıdır. Sonuçta tüketici tercihleri do rultusunda talep arzı yönlendirecektir. 2.Dünyada Biyoteknolojik Pamuk, Avantajlar ve Dezavantajlar Küreselle me ve beraberinde ileti im olanaklarındaki hızlı geli meler dünya ticaretinde de i ikliklere yol açmı , küresel piyasada ortaya çıkan yüksek rekabet ko ulları yeni ürünleri ve kavramları ortaya çıkarmı tır. Modern biyoteknolojideki geli melere ba lı olarak dünya tarım ürünleri piyasalarında önemli i lem hacmine sahip mısır,soya ve pamukta biyoteknolojik çalı malar 1990’lı yıllardan itibaren hız kazanmı tır. Pamukta üretim maliyetlerinin yüksek olması, bazı bölgelerde böcek zararlılarının yo un olması ve yabancı ot sorunun yo un ilaçlama gerektirmesi, pamukta biyoteknolojik çalı malarının önemini artırmı ve hız kazanmasına neden olmu tur. Genelde, dünyada bu konuda 10 bitkiye a ırlık verilmi olup, çeltik, patates, mısır, papaya, domates, pamuk, soya, bu day, yonca ve eker pancarında gen nakli yöntemi ba arıyla uygulanmaktadır(Açıkgöz,2006). 1996 yılında 1,7 milyon hektar alanda bioteknolojik ürün üretilirken 2006 yılı itibarıyla bu rakam 102 milyon hektara ula mı tır. 22 ülkede 10.8 milyon üretici biyoteknolojik ürünleri üretmektedir. Dünyada 102 milyon hektar alanın % 54’ü ABD’dedir. Söz konusu, 102 milyon hektar alanın yüzde 13’inde, 13.4 milyon hektar alanda Bt pamuk üretilmektedir. 1997 yılından bu yana dünyada Bt pamuk üretimi hızla artmı tır. 2006 yılında bir önceki yıla göre artı yüzde 37 oranında olmu tur.
ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN
Toplam Bt Ürün Ekili Bt Pamuk Alanı (Milyon Ekili Alanı Yıllar Ha) (Milyon Ha) 1997 11 1.4 1998 28 2.5 1999 40 3.7 2000 44 5.3 2001 53 6.5 2002 59 6 2003 68 7.2 2004 81 9 2005 90 9.8 2006 102 13.4 Kaynak: Clive James, ISAAA, Çe itli Yıllar
Pamuk (%) 12.7 8.9 9.3 12.0 12.4 10.2 10.6 11.1 10.9 13.1
2006 yılı itibarıyla dünya pamuk ekim alanı 35 milyon hektara ula ırken, Bt ekim alanının payı yüzde 39 olmu tur.
Dünya Pamuk Ekim Alanı Yıllar (Milyon Ha) 1997 33.7 1998 32.8 1999 31.9 2000 31.8 2001 33.4 2002 29.9 2003 32.1 2004 35.2 2005 33.9 2006 34.6 Kaynak:ICAC
Bt Pamuk Pay (%) 4.2 7.6 11.6 16.7 19.5 20.1 22.4 25.6 28.9 38.7
ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN Mevcut transgenik ürünlerin sa ladı ı ekonomik yararlar;daha etkili böcek ve yabani ot mücadelesi sonucu, verim artı ı sa lamaları ve ilaçlama masraflarından tasarrufu sa layarak üretim maliyetinin dü ürülmesidir. Ayrıca, tarımsal sava araçlarının devreden çıkarılması ile kalıntı etkisinin azaltılması sonucu daha güvenli ve sa lıklı gıda ve yem tüketimi ve tarımsal ilaçlamanın azaltılması ile toprak ve yer altı sularının kimyasallarla kirlenmesinin önlenmesi sa lanacaktır. Di er yandan, transgenik ürünler insan ve hayvan sa lı ı gıda güvenli i, biyolojik çe itlilik, gen, çevre ve sosyo-ekonomik yapı üzerinde risk olu turma olasılı ı ta ımaktadırlar(Tunalıo lu, 2004). Transgenik ürünlerde ürüne ve uygulama biçimine göre de i mekle birlikte genelde “daha az tarımsal ilaç” kullanıldı ı bir gerçektir. Bazı ülkelerde zararlılara dayanıklı transgenik pamuk tarımında ilaç kullanımında % 70’lere varan azalmalara rastlanmaktadır. Bu, do al olarak çevrenin daha az kirlenmesi anlamına gelir. Farklı ülkelerdeki transgenik pamuk tarımının verim, gelir ve kar açısından konvensiyonel tarıma göre üstünlük sa lamaktadır(Açıkgöz,2006). Pamukta tarımsal ilaç maliyetinde en az Güney Afrika’da yüzde 33, en çok Meksika’da yüzde 77 oranında olmak üzere çe itli ülkelerde önemli tasarruf sa lanmı tır. Ayrıca Bt pamuk üreten ülkelerde Meksika’da yüzde 9 ve Arjantin’de yüzde 33 olmak üzere çe itli oranlarda verim artı ı sa lanmı tır(Özertan, 2007). Bu gün dünyanın en fazla biyoteknolojik pamuk üreten ülkesi ABD’dir. ABD’de 3.9 milyon ha alanda pamuk üretilirken, Hindistan’da 3.8 milyon ha, Çin’de 3.5 milyon ha alanda üretilmektedir. Arjantin, Brezilya,Avustralya’da da biyoteknolojik pamuk üretilmektedir. Bu gün, ABD’de 3.9 milyon hektar biyoteknolojik pamuk üretilmekte ve 2007 yılı itibarıyla toplam ekim alanlarının yüzde 87’sine tekabül etmektedir. Çin’de yakla ık ekim alanlarının yüzde 60’ı Bt pamuk ekim alanıdır. Hindistan transgenik pamuk alanını 2002’den günümüze hızla artmı tır. Yıllık 8 milyon Ha pamuk alanın 5 yıl içinde neredeyse yarısının (3,8 milyon Ha) transgenik çe itlere açılmasının sebebi, gelirini ortalama %65 oranında artması ve ürün kaybının olmaması nedeniyle verimin artmasıdır(Açıkgöz,2006). 3.Türkiye’de Biyoteknolojik Pamuk Üretimi ve Ticareti Konusundaki Geli meler 3.1.Türkiye’de Pamuk Durumu Türkiye’de pamuk, Ege, Çukurova ve Güneydo u Anadolu bölgelerinde 2006 yılı itibarıyla 88.000 üretici tarafından 534 bin hektar alanda üretilmektedir. Pamuk, ülkemiz için yüksek katma de er yaratan bir tarım ürünü olması, üretim, istihdam ve ihracat açısından lokomotif sektör konumunda olan tekstil ve konfeksiyon ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN sektörü için temel bir girdi niteli inde olması, do rudan veya dolaylı ekilde milyonlarca insana istihdam yaratması nedeniyle stratejik bir önem arz etmektedir. Türkiye’de tarım sektörünün potansiyeli ve tekstil ve konfeksiyon sektörünün mevcut kapasitesi göz önüne alındı ında, dı ticaretteki payı yakla ık yüzde 26 olan Tekstil ve Konfeksiyon sektörünün gelece i için pamuk üretimini sürdürülebilirli inin sa lanması gereklidir. Türkiye’de pamuk talebi yakla ık 1.7 milyon tondur. Bu talebin ancak yüzde 50’si yurt içi üretimle sa lanmaktadır. Oysa, Türkiye’de geçmi yıllardaki verilere dayanarak ı ı ında 1.5 milyon ton pamuk üretim kapasitesi oldu unu söylemek mümkündür. Ne yazik ki, Ülkemiz için büyük önem arz eden sektörün temel hammadesi olan pamukta sıkıntılı dönemler ya anmaktadır. Fiyatlarda görülen dü ü ve artan maliyetler özellikle son yıllarda ekim alanlarının ve üretimin dü mesine neden olmu tur. 2006/07 sezonunda ise yüksek verimlili e ba lı olarak üretimde artı öngörülmü tür. 2007/08 sezonunda ise hem kuraklı ın hem de üretimden kaçı ın devam etmesi nedeniyle pamuk üretiminde dü ü tahmin edilmektedir. Özellikle ülkemizin en kaliteli pamuklarının yeti tirildi i Ege bölgesinde pamuk üretimi hızla azalmaktadır. Bölgede, zmir Ticaret Borsası tarafından yapılan rekolte çalı ması sonucu içinde bulundu umuz sezonda üretimin yüzde 28 oranında gerileyece i beklenmektedir. 2002/03 sezonu dikkate alındı ında 2006/07 Ege bölgesinde pamuk üretici sayısının % 47 oranında azaldı ı görülmektedir. Türkiye Pamuk Durumu Ekim Üretim hracat thalat Alanı Verim Sezon (Bin (Bin (Bin (Bin (Kg/Ha) Ton) Ton) Ton) Ha) 2002/03 693 1,406 983 68 494 2003/04 637 1,396 918 78 517 2004/05 551 1,575 868 33 748 2005/06 456 1,680 766 47 762 2006/07* 534 1,846 985 40 750 Kaynak: Tarım ve Köyi leri Bakanlı ı, DTM, TÜ K Kayıtları (*):Öngörü Bu sürecin temel sebebi, üreticilerin yüksek maliyetler nedeniyle pamuk üretiminden yeter gelir elde edememeleridir. 2000 yılından sonra, girdi maliyetleri ile pamuk fiyatları arasındaki makasın üretici aleyhine iddetle bozulmu tur. Üreticilerin pamuk üretimlerini sürdürebilmeleri için maliyetlerini azaltmaları ve ürünlerinin pazar de erini artırmaları gerekmektedir. Nitelikli pamuklarının üretildi i Anadolu topraklarında pamuk üretiminden vazgeçilmesi söz konusu de ildir. ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN
te bu noktada, Türkiye’de pamuk sektörünün gelece ini için Bt pamuk üretiminin Türkiye pamuk üretimine etkileri oldukça iyi analiz edilmelidir. Öncelikle bir çok ülkede çalı maların devam etti i bu teknolojik geli meden uzak kalmamak gerekti i ortadadır. Türkiye’nin do al, be eri ve mali kaynakları göz önüne alınarak Bt pamuk üretiminin faydaları ve zararları etüd edilmelidir. Kanımızca öncelikle yapılması gereken, devlet kontrolünde pamuk üretim bölgelerinde çe itli lokasyonlarda deneme üretimlerinin yapılarak bu çalı maların Türk pamuk sektörüne olumsuz olumlu etkilerinin ortaya konulmasıdır. Hangi bölgelerde Bt pamuk üretimine geçilebilece i, bölgenin ekolojik ko ulları üretim maliyetleri, girdi kullanım oranları gibi faktörler ekseninde de erlendirilmelidir. 3.2. Türkiye’de Biyoteknolojik Pamuk Üretimi Konusundaki Yasal Düzenlemeler Türkiye’de biyoteknolojik(transgenik) ürün üretimi, izin dahilinde kontrollü deneme üretimi dı ında kesinlikle yasaktır. Biyoteknolojik ürün yeti tiricili inin yasak oldu u Türkiye’de, “Tarım ve Köyi leri Bakanlı ı Tohumluk thalat Uygulama Genelgesi’ne” göre (1988), yalnızca ara tırma ve deneme amaçlı olmak üzere, Bakanlıkça uygun görülen bu tip tohumlukların ithaline mevzuat çerçevesinde izin veriliyor. Aynı genelgeye göre, gerek deneme gerekse ticari amaçla de erlendirilmek üzere yapılacak tüm transgenik olmayan bitki çe itlerine ait tohumlukların ithalatında ise, ithalatçı firma tarafından söz konusu tohumlu un transgenik genik olmadı ının beyan ve taahhüt edilmesi gerekmektedir. Transgenik ürünlerin üretimi, Üretim, 5 Mayıs 1998 yılında yürürlü e giren “kapsamında sadece kontrollü artlar altında uygun görülmesi durumunda sadece deneme amaçlı yapılabilmektedir. Yürürlükte olan Transgenik Kültür Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat” uyarınca transgenik ürünler, Ara tırma Enstitülerince de i ik lokasyonlarda alan denemelerine alınmaktadır. Talimatın yürürlü e girmesinden sonra transgenik pamuk (herbisite ve ye il kurt ile pembe kurta dayanıklı) çe itleri 1998 yılında Ara tırma Enstitülerince alan denemelerine alınmı tır. ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN Çevre Bakanlı ı tarafından “Genetik Yapısı De i tirilmi Canlılar hakkında yayımlanan 1999/15 sayılı genelge ile Tarım ve Köyi leri Bakanlı ı Ara tırma Enstitülerince alan denemeleri ve risk analizleri yapılmaksızın transgenik bitki çe itlerinin piyasaya sürülmesi, kullanılması, üretilmesi ve tanıtılması yasaklanmı tır. Ayrıca, Türkiye, Birle mi Milletler Biyolojik Çe itlilik Anla ması’nın bir parçası olan Cartagena Protokolü’ne taraf bir ülkedir. Cartagena Protokolü biyolojik türlülü ün sürdürülebilir kullanımını ve korunmasını olumsuz etkileyebilecek, insan sa lı ı açısından riskler yaratabilecek GDO’ların sınır ötesi ta ınımını, alıp satımını ve kullanımını denetlemeyi öngören ve ülkeleri ba layıcılı ı olan bir protokoldür Türkiye’de Ulusal Biyogüvenlik Yasa Tasla ı üzerinde çalı malar devam edecektir. Biyoteknolojik çalı malara yön verecek olan bu tasla ın bir an önce düzenlenip, yasala masında yarar vardır. 3.3. Türkiye’de Biyoteknolojik Pamuk Ticareti Türkiye’de GDO içeren ürünlerin ithalatı ve piyasada satılma riski oldukça yüksek. Çünkü bu konuda herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktır. ABD'de sekiz yıldır transgenik soya, pamuk, mısır üretilmekte ve bunlar normal ürünlerden depolama a amasında ayrılmadı ından adeta bir karı ım halinde tüketiciye ve dı satıma sunulmaktadır(Açıkgöz, 2006). ABD’inde pamuk ekim alanlarının içinde bulundu umuz yıl itibarıyla %87’si biyoteknolojik pamuktur. Hindistan’da pamuk ekim alanlarının yüzde 50’si, Çin’in %65’i biyoteknolojik pamuklardır. Türkiye’nin ülkelere göre pamuk ithalatı incelendi inde, Türkiye pamuk ithalatının yakla ık yüzde 56’sının ABD’inden yapıldı ı görülmektedir. ABD’nin pamuklarının yakla ık yüzde 90’ı biyoteknolojik pamuk oldu una göre Türkiye’ye ABD’den ithal edilen ithal edilen pamukların biyoteknolojik pamuk olma ihtimali oldukça yüksektir. Ayrıca 2006/06 sezonunda dikkat çeken nokta Hindistan’ın pamuk ithalatımızdaki payının yüzde 1’den yüzde 10’a yükselmesidir. Hindistan’da ekim alanlarının yüzde 50’si Bt pamuklardır. Sadece GMO free pamukların üretildi i Yunanistan’dan olan ithalatımız ise 2006/07 sezonunda yüzde 42 oranında azalmı ve toplam ithalatımızdaki payı yüzde 22’den yüzde 11’e dü mü tür. Toplam ithalatımızın yüzde 70’nin yo un Bt pamuk ithalatı yapılan ABD ve Hindistan’dan oldu u ortaya çıkmaktadır. ÜLKELERE GÖRE TÜRK YE PAMUK THALATI 2005/06 2006/07 Ülkeler Miktar(Ton) Miktar(Ton) De i im(%) Pay(%) ABD 416,271 525,498 26 60.2 ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN Yunanistan Hindistan Türkmenistan Özbekistan Mısır Di er Toplam Kaynak:TÜ K
164,995 10,187 42,285 20,491 4,572 91,394 750195
4.Biyoteknolojik Pamukların
96,223 83,735 72,530 30,895 5,578 59,130 873589
-42 722 72 51 22 -35 16
11.0 9.6 8.3 3.5 0.6 6.8
zlenebilirli inin Önemi ve Sa lanması
Günümüzde, küresel ısınma ve ani iklim de i iklikleri do al kaynakların, çevrenin ve bio çe itlili inin korunması konularında insan o lunun evrensel perspektifte daha da duyarlı olmasına neden olmaktadır. Di er taraftan artan refah ve bilinç düzeyi ile birlikte insanların sa lık konularındaki bireysel duyarlılıkları artmı tır. Bu de i imler somut biçimde tüketici tercihlerinin de i imine neden olmaktadır. Tüketiciler gerek evrensel gerek bireysel kaygılarla tükettikleri ürünler hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmak ne yedikleri ve ne giydiklerini bilme hakkına sahip olmak istemektedirler. Özellikle de biyoteknolojik ürünler konusunda risk düzeyinin yüksek olması nedeniyle bu ürünlerin izlenebilirli i daha da önemli olmaktadır. Avrupa Birli i dâhil bazı ülkelerde bu tür gıdalar için etiketleme zorunlulu u bulundu u halde Kanada, A.B.D ve Hong Kong' da belirli ko ullarda etiketleme yapıldı ı, bu arada düzenleme bulunmayan ülkelerin de bulundu u görülmektedir. Dünyada biyoteknolojik ürünlerin izlenebilirli i söz konusu de ildir. Biyoteknolojik pamuk üretimi yapılan birçok ülkede pamuk hasadı karı ık yapılmaktadır. Ülkemizde de yo un biçimde Bt pamuk üreten ülkelerden ithalat yapılmakta ancak bu ürünlerin Bt pamuk olup olmadıkları konusunda belirsizlik söz konusudur. GMO’lu ürünlerin etiketlenmesi konusunda tartı malar hala devam etmektedir. Kısa vadede GMO’lu ürünlerin etiketlenmesi mümkün görünmemektedir. Bu ba lamda Türkiye, Yunanistan gibi yasal düzenlemelere ba lı olarak yüzde 100 GMO free pamuk üretmek durumunda olan ülkelerin GMO free olarak pamuk ürünlerini etiketlemelerine imkan tanınmalıdır. Kanımca, Türkiye’de üretilen pamukların %100 GMO free olarak etiketlenmeleri ve hatta bu pamuklardan mamul Tekstil ve konfeksiyon ürünlerinin de % 100 free olarak etiketlenmeleri Türkiye’nin bu sektörde markala masına katkı sa layacaktır. Sonuç olarak, önemli olan, biyoteknolojik ürünlerin ve/veya geleneksel ürünlerin etiketlenerek izlenebilirli inin sa lanması gerekmektedir.. Bu ürünler hakkında ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
AYDIN KESEN tüketiciler bilgilendirilmeli, bu ürünleri talep edip etmem hakkı kendilerine ait olmalıdır.
Kaynaklar: AÇIKGÖZ N., KIYMAZ T., TARAKÇIO LU M.”Biyoteknoloji Alanındaki Geli melerin Yansımaları ve Türkiye’nin Politika Seçenekleri”, http://ekutup.dpt.gov.tr/planlama/42nciyil/kiymazt.pdf TUNALIO LU R.”Geneti i De i tirilmi
Organizmalar”,www.aeri.org.tr
Özertan G., Aermi P.,GM Cotton and ts Possible Contributions to Environmental Sustainability and Rural Development n Turkey. http://www.gmocompass.org/eng/agri_biotechnology/gmo_planting/283.usa_cultivations_2007.ht ml www.tuik.gov.tr www.tarim.gov.tr
ZM R T CARE T BORS ASI-G az i Bul var ı No: 2 3 52 10
z mir, Tel: (02 32) 42 5 1 3 7 0 (5 Hat), F ax: (0 232) 48 4
29 5 4, ww w.itb.or g.tr
