ANADOLUʼNUN ÖZGÜN HAYVANLARI Cevat Sipahi*

ANADOLU YABAN KOYUNU (Ovis gmelinii anatolica)

Anadolu Yaban Koyunu, dünyadaki 5 yaban koyunu türünden biri olan Asya Muflonu’nun (Ovis gmelinii) 15 alt türünden biridir. Anadolu’daki endemik türlerden biri olup tüm dünyada yalnızca Türkiye’de yaşamaktadır (5). *

Veteriner Hekim

Cilt: 78 Sayı: 1 Yıl: 2007 55

Veteriner Hekimler Derneği Dergisi

Yerel olarak; “ceren”, “ceran”, “muflon”, “dağ koyunu” gibi farklı isimlerle adlandırılan Anadolu Yaban Koyununun sistematikteki yeri aşağıdaki gibidir (6): Sınıf Takım Alttakım Familya Cins Tür Alttür

Mammalia (Memeliler) Artiodactyla (Çift tırnaklılar) Ruminantia (Gevişgetirenler) Bovidae (İçiboş boynuzlular) Ovis Ovis gmelinii Ovis gmelinii anatolica

Kısa tüyleri, kısa kulakları ve kuyruğu, uzun ve ince bacaklarıyla koyundan çok geyikgillere benzeyen Anadolu Yaban Koyununun görme, koku alma ve işitme duyuları oldukça gelişmiştir. Son derece çevik ve hızlı hayvanlar olan yaban koyunlarının, ön bacaklarının arka bacaklarından kısa oluşu tepelere tırmanmada kendilerine büyük kolaylık sağlar. Yaban Koyunlarının dişilerinin cidago yüksekliği 80–90 cm. olup ağırlıkları 35–50 kg. arasındadır. Erkeklerinin cidago yüksekliği ise, 105–140 cm. arasında değişmekte ağırlıkları da 75 kg.’a ulaşabilmektedir. Dişiler 16–20 aylık yaşlarda, erkekler ise 40–44 aylık yaşlarda cinsel olgunluğa ulaşmaktadır. Ortalama yaşam süreleri 15 ile 18 yıl arasında değişmektedir (1,3). Anadolu Yaban Koyununun tipik yaşam ortamı, bozkırla ormanın birbirine yaklaştığı, kurak ve yumuşak hatlı tepelerdir. Bozkır hayatına uyum gösterdiklerinden besinlerinin büyük bölümünü step bitkileri teşkil eder. Yaşadıkları araziyle uyum içinde olmalarını sağlayan taba rengi tüyleri vardır. Kış mevsiminde tüylerinin rengi koyulaşır, ayak

56 Cilt: 78 Sayı: 1 Yıl: 2007

Veteriner Hekimler Derneği Dergisi

bileklerindeki ve sağrılarındaki beyaz lekeler daha belirgin bir görünüm alır. Tüylerdeki renk değişimine etki eden tek faktör mevsim değildir, ilerlemekte olan yaşa bağlı olarak da benzer bir etki şekillenir: 2 yaşın üzerindeki koçların postları daha koyu bir renk alırken, sağrı bölgesinde yer alan beyaz lekeler de mevsimsel etkiye benzer şekilde belirginleşir (4,5). Koçların en dikkat çekici özelliklerinden biri de iki yana doğru açılan ve yanlara doğru kıvrılarak uzayan boynuzlarıdır. Boynuzlar yaklaşık 4 aylıkken çıkmaya başlar ve yaşam boyu uzamayı sürdürür. 5–6 yaşlı koçlarda boynuzlar yukarı ve dışa doğru kıvrılmaya başlar.

Tıpkı ağaç halkalarında olduğu gibi her yıl yenilenen boynuz üzerindeki çizgiler, koçun yaşını göstermektedir. Boynuzların fiziksel ve görsel özelliklerinin yanı sıra sürüde hiyerarşik statüyü belirleme gibi önemli bir işlevi de vardır. Küçük boynuzlu koçlar sürünün hiyerarşik yapısında alt sıralarda yer alırken, büyük boynuzlu koçlar sürüde daha baskın bir rol

Cilt: 78 Sayı: 1 Yıl: 2007 57

Veteriner Hekimler Derneği Dergisi

üstlenmektedirler. Dişiler boynuzsuzdur, bu özellikleri yakın akrabaları olan ve dişileri boynuzlu Ovis gmelinii gmelinii’den ayrılmalarını sağlar (2,6). Anadolu Yaban Koyunu sürülerinde dişiler ve erkekler çiftleşme dönemi haricinde (2 ay) bir arada yaşamazlar. Koçlar genelde 10–15, dişiler ise 18–20 bireylik sürülerden oluşmaktadır. Kasım ve Aralık ayları Anadolu Yaban Koyunlarının çiftleşme dönemidir ve yaban koyunları yalnızca bu aylarda bir araya gelip büyük sürüler oluştururlar. Bu türün gebelik süresi ortalama 5 aydır ve genellikle doğumlar Mayıs-Haziran aylarında şekillenir (3,6). Anadolu Yaban Koyunu bilim dünyasına ilk kez 1841 yılında Blyth, 1856’da da Valenciennes tarafından tanıtılmıştır. 1800’lü yıllardaki literatür verilerine göre Anadolu Yaban Koyununun o dönemdeki yaşam alanlarını; Ankara (Nallıhan), Eskişehir (Sivrihisar), Afyon (Emir dağları) ile Konya ve Karaman’ın dağlık bölgeleri teşkil etmekteydi. Aşırı avlanma, bazı avcı türlerin baskısı ve besin sıkıntısı gibi nedenlerle nesli tükenme tehdidiyle karşı

58 Cilt: 78 Sayı: 1 Yıl: 2007

Veteriner Hekimler Derneği Dergisi

karşıya kalan; 1960’lı yıllarda sayıları 50 baş’ın altına düşen ve sadece Bozdağ/Konya’da varlık gösterdiği tespit edilen bu tür, 1966 yılında 420 kilometre karelik bir alanda koruma altına alınmıştır. Alınan tedbirler sayesinde bugün sayıları 2000’i aşmıştır (2,5).

KAYNAKLAR 1. ÇOLAK, Y. (2004). Bozdağın efendileri... Anadolu yaban koyunları. Erişim: [http://www. konyatarim.gov.tr/index.asp?id=1073]. Erişim Tarihi: 27.03.2007 2. YAZICIOĞLU, M. (2002). Anadolu yaban koyunu (Ovis gmelini anatolica). Erişim: [http://www.turkiyeavcilari.com/mehmet/koyun.htm]. Erişim Tarihi: 28.03.2007 3. KAYA, M. A. (2003). Anadolu yaban koyunu. Erişim: [http://www.avgunu.net/sayfalar/ yazarlar/sayfa/-25.htm]. Erişim Tarihi: 28.03.2007 4. NATIONALGEOGRAPHIC TÜRKİYE (2004). Bozkırın cerenleri… Anadolu yaban koyunları. Erişim: [http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/konu.asp?Konu=6&Yil=04& Ay=06]. Erişim Tarihi: 27.03.2007 5. SKYLIFE (2005). Anadolu yaban koyunu. Erişim: [http://www.thy.com/tr-TR/skylife/article.aspx?mkl=23]. Erişim Tarihi: 27.03.2007 6. TRT ANKARA TELEVİZYONU BELGESEL PROGRAMLAR MÜDÜRLÜĞÜ (2004). Anadolu yaban koyunu. Erişim: [http://www.bozkirincocuklari.com/yaban_koyunu/metin/yaban_koyunlari.htm]. Erişim Tarihi: 27.03.2007

Cilt: 78 Sayı: 1 Yıl: 2007 59