Allgemeine Psychologie - Denken und Sprache

Bachelorstudium Psychologie 3 Allgemeine Psychologie - Denken und Sprache Bearbeitet von Sieghard Beller, Andrea Bender 1. Auflage 2010. Taschenbuc...
Author: Innozenz Roth
31 downloads 0 Views 89KB Size
Bachelorstudium Psychologie 3

Allgemeine Psychologie - Denken und Sprache

Bearbeitet von Sieghard Beller, Andrea Bender

1. Auflage 2010. Taschenbuch. 318 S. Paperback ISBN 978 3 8017 2141 1 Format (B x L): 16,5 x 24 cm

Weitere Fachgebiete > Psychologie > Allgemeine Psychologie / Grundlagenfächer

schnell und portofrei erhältlich bei

Die Online-Fachbuchhandlung beck-shop.de ist spezialisiert auf Fachbücher, insbesondere Recht, Steuern und Wirtschaft. Im Sortiment finden Sie alle Medien (Bücher, Zeitschriften, CDs, eBooks, etc.) aller Verlage. Ergänzt wird das Programm durch Services wie Neuerscheinungsdienst oder Zusammenstellungen von Büchern zu Sonderpreisen. Der Shop führt mehr als 8 Millionen Produkte.

Inhaltsverzeichnis Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

1

Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

1.1 1.2 1.3 1.4

Denken und Sprache als Prozesse der Informationsverarbeitung. Denken und Sprache in Verbindung mit anderen Prozessen . . . . Auf der Suche nach der kognitiven und neuronalen Architektur . Übersicht über die Kapitel und Ausblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14 17 19 23

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25 25 25

2

Induktives Denken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

2.1 2.1.1 2.1.2 2.2 2.2.1 2.2.2

Strategien beim Lernen von Konzepten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bildung und Veränderung von Hypothesen . . . . . . . . . . . . . . . . . Die Auswahl von Testfällen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kategoriebasierte Induktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Typikalität, Ähnlichkeit und Vielfalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Die Rolle der zu übertragenden Eigenschaft . . . . . . . . . . . . . . . .

28 30 32 35 35 41

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46 47 47 48

3

Deduktives Denken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2

Quantorenlogik und Syllogismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Logische Kompetenz und Biases . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strategien zur Lösung von Syllogismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Die Atmosphärenheuristik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graphische versus sprachliche Lösung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50 55 58 58 59

6

3.3.3 3.4

Inhaltsverzeichnis

Mentale Modelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wenn Aufgabeninhalte ins Spiel kommen . . . . . . . . . . . . . . . . . .

62 65

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

68 69 70 70

4

Urteilen und Entscheiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4

Unsicherheit und Wahrscheinlichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intuitive Wahrscheinlichkeitsurteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heuristiken und Biases . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ein Antidot gegen kognitive Biases . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Einfache Urteilsheuristiken für kluge Köpfe . . . . . . . . . . . . . . . . Wie wir bei Unsicherheit entscheiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Der Mensch: ein rationaler Nutzenmaximierer?. . . . . . . . . . . . . . Verletzungen des Modells vom erwarteten Nutzen . . . . . . . . . . . Gute oder schlechte Aussichten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Entscheidungsgründe statt Gewichtung? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72 75 75 78 80 82 83 84 85 89

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

90 91 92 92

5

Problemlösen und Expertise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

93

5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.4

Ein Problem identifizieren und definieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . Problemlösen durch Suche im Problemraum . . . . . . . . . . . . . . . . Der Problemraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strategien zur Suche im Problemraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zentrale Befunde zum Problemlösen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Expertise im Problemlösen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schachexpertise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medizinische Expertise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erwerb von Expertise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Komplexe Probleme und ihre Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . .

94 97 98 100 103 105 105 108 111 112

Inhaltsverzeichnis

7

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

115 116 117 118

6

Analogien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119

6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.3

Was Analogien sind, und wo sie vorkommen . . . . . . . . . . . . . . . Problemlösen mittels Analogien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schritt 1: Gedächtnisabruf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schritt 2: Abbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schritte 3 und 4: Bewertung und Lernen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beispielbasiertes Problemlösen in der Schule . . . . . . . . . . . . . . .

120 124 124 126 130 131

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135 136 136 137

7

Einsicht, Wissenschaft und Kreativität . . . . . . . . . . . . . . .

139

7.1 7.1.1 7.1.2 7.1.3 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.3

Einsicht bei der Bearbeitung von Problemen . . . . . . . . . . . . . . . . Was genau ist „Einsicht“?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Es gibt viele Arten, zu Einsicht zu gelangen . . . . . . . . . . . . . . . . Mentale Prozesse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wie Wissenschaftler Einsichten gewinnen. . . . . . . . . . . . . . . . . . Kognitive Analysen historischer Fälle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beobachtung des wissenschaftlichen Arbeitens . . . . . . . . . . . . . . Laborexperimente zu Entdeckungsprozessen . . . . . . . . . . . . . . . . Unterschiedliche Methoden, konvergierende Ergebnisse. . . . . . . Kreativität als Motor der Einsicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

140 141 143 147 150 151 153 155 157 158

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161 163 163 164

8

Inhaltsverzeichnis

8

Sprachkompetenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

165

8.1 8.1.1 8.1.2 8.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3

Die Bedeutung der Sprache für den Menschen. . . . . . . . . . . . . . . Funktionen von Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprache – eine spezifisch menschliche Fähigkeit? . . . . . . . . . . . . Entstehung und Ausdifferenzierung von Sprache. . . . . . . . . . . . . Spracherwerb und Bilingualismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spracherwerb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bilingualismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fazit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

167 168 169 173 177 178 181 184

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

184 185 185 186

9

Der Baukasten der Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

187

9.1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.2.3 9.3

Eigenschaften menschlicher Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bestandteile von Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Symbole – die Elemente der Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regeln – die Grammatik der Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Propositionen – die Bausteine der kognitiven Repräsentation . . . Sprachliche Universalien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

189 191 192 194 198 201

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

204 205 205 206

10

Sprachverstehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

207

10.1 10.2 10.2.1 10.2.2 10.2.3 10.3

Wahrnehmung und lexikalischer Zugriff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Syntaktische Analyse (Parsing) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eigenschaften des Parsing-Prozesses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ambiguitäten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Theoretische Modelle zum Parsing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Semantische Interpretation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

209 211 212 214 219 222

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

224 225

Inhaltsverzeichnis

9

Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

226 226

11

Sprachproduktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

227

11.1 11.2 11.3 11.4

Konzeptualisieren der Äußerungsbasis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Formulieren der Äußerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Was Sprechfehler uns verraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schnittstellen zwischen Sprachverstehen und Sprachproduktion.

229 231 236 240

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

242 243 244 245

12

Denken und Sprache. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

247

12.1 12.2 12.2.1 12.2.2 12.2.3 12.3 12.3.1 12.3.2 12.4 12.4.1 12.4.2

Das linguistische Relativitätsprinzip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Denken und Sprache – eine komplexe Beziehung . . . . . . . . . . . . Sprache und Kausalattributionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprache und Erinnerungen an Ereignisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprache und ambige Bilder. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprache als Werkzeug zur Differenzierung . . . . . . . . . . . . . . . . . Wie viele Wörter haben die Eskimo für „Schnee“? . . . . . . . . . . . Wörter zur Unterscheidung von Farben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Der Fall des grammatischen Geschlechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grammatisches versus natürliches Geschlecht . . . . . . . . . . . . . . . Das generische Maskulinum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

248 251 253 253 254 256 256 258 260 262 264

Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schlüsselbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weiterführende Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

266 267 267 268

Anhang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

269

Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Glossar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sachregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

271 301 313