Kasım 2006

Ali Çarkoğlu

Binnaz Toprak

1

ÇALIŞMANIN KÜNYESİ

2



Araştırma kapsamında, Türkiye geneli kent ve kır nüfusu temsil eden 18 yaş ve üzeri toplam 1492 kişiyle yüz yüze görüşme yapılmıştır.



23 ilde gerçekleştirilen görüşmelerin yapılacağı mahalleler araştırmacılar tarafından belirlenmiş ve mahallelerden görüşülecek adresler Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından rastsal olarak seçilmiştir. %95 güven sınırları içerisinde beklenen hata payı +/- 2,5’dir.



Saha çalışması Frekans 6 Mayıs-11 Haziran gerçekleştirilmiştir.



Projenin fon kaynakları Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) tarafından sağlanmıştır.

Araştırma Şirketi 2006 tarihleri

tarafından, arasında

3

İstatistiki Bölge Birimleri

4

SEÇİLEN İLÇELERİN BULUNDUĞU İLLER VE ÖRNEKLEM DAĞILIMI

•KIRKLARELİ •İSTANBUL 263

•EDİRNE •TEKİRDAĞ

•ZONGULDAK

•DÜZCE •SAKARYA

•YALOVA •BURSA

•ÇANAKKALE

127 •BALIKESİR 45

•BOLU

•BİLECİK 15 •ESKİŞEHİR

•RİZE

54

•ORDU

•ÇORUM •AMASYA

•ÇANKIRI

•GİRESUN

•64

17

107

•KONYA

13 •IĞDIR

32 •KIRIKKALE

•AĞRI

•SİVAS

•ERZİNCAN

•YOZGAT

•TUNCELİ

•NEVŞEHİR

•UŞAK

•ARDAHAN

•KARS

•ANKARA

•AFYON

•ISPARTA •DENİZLİ 48 •BURDUR •MUĞLA •ANTALYA 88

47

•ARTVİN

•GÜMÜŞHANE •BAYBURT •ERZURUM

•TOKAT

•KIRŞEHİR

•İZMİR 160 •AYDIN

•SAMSUN

49 •KARABÜK

•KÜTAHYA

•MANİSA

•TRABZON

•KASTAMONU

•KOCAELİ

27

•SİNOP

•BARTIN

44

33 •ADIYAMAN

•NİĞDE

•DİYARBAKIR •BATMAN •SİİRT 54 •ŞIRNAK

•KAHRAMANMARAŞ •ŞANLIURFA •KARAMAN

•ADANA 100

•BİTLİS

•MALATYA

60

•MUŞ •VAN

•ELAZIĞ

•KAYSERİ

•AKSARAY 20

•BİNGÖL

30

•HAKKARİ

•MARDİN

•GAZİANTEP •78 59

•İÇEL

•KİLİS •HATAY

5

Temel Demografik Özellikler Eğitim durumu

Dindarlık

Kadın Nüfus oranı (%)

51,8

Evli Nüfus oranı (%)

70,4

Okur yazar degil

6,9

Dindar değil

6,6

Ortalama hanehalkı büyüklüğü (kişi)

4,2

Okur Yazar

4,9

Ortada

17,5

Ilkokul

42,3

Dindar

73,6 2,3

Örneklemde yaş dağılımı 18-24 yaş

18,7

Orta okul

11,5

CY

25-39 yaş

38,2

Lise

24,4

Toplam

100,0

İslamcı-Laik gruplaşması

40-54 yaş

26,0

Universite ve ustu

9,2

55-69 yaş

13,0

FY/CY

0,9

Laik

20,3

70 + yaş

3,6

Toplam

100

Ortada

23,4

CY

0,6

Okur yazar oranı (%)

92,2

İslamcı

48,5

Toplam

100

Kentsel nüfus oranı (%)

65,1

CY

7,8

30 yaşın altındaki nüfus oranı (%)

33,9

Anne babasıyla Kürtçe Zazaca konuşanlar

Ortalama yaş (yıl)

38,8

Konusmazdı

87,4

Konuşurdu

12,6

Sol-Sağ ideolojik düzlemde konum

Hanehalkı geliri (YTL)

Toplam

100,0

Alevi köken

450 YTL altı

26,6

Sol

15,7

Alevi değil

88,6

450-1000 YTL arası

47,2

Orta

30,0

Alevi

11,4

1000 YTL üzeri

19,0

Sağ

37,2

Toplam

100,0

CY

7,2

CY

17,1

Toplam

100,0

Toplam

100,0

6

Türkiye'de "İslamcı" ve "Laiklerden" bahsedildiğini sık sık duyuyoruz....Siz kendinizi bu cetvelin neresine yerleştirirdiniz? 25

23,4

20

Laik %20.3

İslamcı %48.5

15 12,8

10

11,9 10,3

9,5 8,5

7,8

5 2,6

4,0

3,2

3,0

3,0

2

3

4

0 Laik

1

5

6

7

8

9

İslamcı

7 CY

BİR KİMLİK OLARAK DİNDARLIK

8

Kişilerin Kendi Değerlendirmelerine Göre Dindarlık 60 55,0 50

46,5

40 Kendi-1999 Kendi-2006

33,9

30

Annesi-2006 Babası-2006 25,0

20

12,8

9,4

10 2,7

6,0

3,6

0,90 Hiç dindar değilim (0) Pek dindar değilim (1-3) Dindar sayılırım (4-6)

2,3 1,7

Oldukça dindar sayılırım (7-9)

Çok dindarım (10)

FY/CY

9

Sorulduğunda kendinizi öncelikle Türk olarak mı, Müsluman olarak mı, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak mı, Kürt ya da Alevi olarak mı tanımlardınız? 19,4 20,8

Öncelikle bir Türk olarak tanımlarım

44,6

Öncelikle bir Müslüman olarak tanımlarım

35,7 29,9

Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak tanımlarım

Öncelikle bir Kürt olarak tanımlarım

Öncelikle bir Alevi olarak tanımlarım

Diğer, bunlar dışında bir şekilde tanımlarım

FY/CY

34,1

2006

2,7 1,2

1999

1,1 0,9 1,3 6,5 1,0 0,8 10

Kimlik tercihleri-Sol-Sağ 0

10

20

30

40

60

70

27,1

Öncelikle bir Türk olarak tanımlarım

15,3

19,4 Sol-Sağ farkı=%38,5

19,7 Öncelikle bir Müslüman olarak tanımlarım

44,6

58,2

35,6

Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak tanımlarım

23,4 8,8

Öncelikle bir Kürt olarak tanımlarım

50

1,7 2,7

29,9

Sol-Sağ farkı=%12,2 Sol Orta Sağ

5,2

Öncelikle bir Alevi olarak 0,0 tanımlarım 1,1 Diğer, bunlar dışında bir şekilde 0,0 tanımlarım 1,3

Türkiye geneli2006

3,6

0,0 FY/CY

1,5 1,0

11

Kimlik tercihleri-Parti tabanları 0

10

20

30

40

50

60

70

Öncelikle bir Türk olarak tanımlarım 60,0 AKP Öncelikle bir Müslüman olarak tanımlarım

Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak tanımlarım

AKP

46,1 CHP

ANAP-DYP-GP MHP-BBP

Öncelikle bir Kürt olarak tanımlarım

Öncelikle bir Alevi olarak tanımlarım

57,0 DEHAP /DTP

CHP DEHAP/DTP Kararsız Türkiye geneli2006

Diğer, bunlar dışında bir şekilde tanımlarım

FY/CY

12

Kimlik tercihleri-Aleviler-Kürt kökenliler 0

10

20

30

40

50

3,7

19,4 32,5

Öncelikle bir Müslüman olarak tanımlarım

44,6 31,6

Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak tanımlarım

29,9

5,4 19,8

2,7

57,4 Alevi değil Alevi

14,8

Öncelikle bir Kürt olarak tanımlarım

Diğer, bunlar dışında bir şekilde tanımlarım

70

19,9

Öncelikle bir Türk olarak tanımlarım

Öncelikle bir Alevi olarak tanımlarım

60

Kürt kökenli değil Kürt kökenli Türkiye geneli2006

7,5 2,7 1,1 1,2 0,6 1,3

13

Sizce Türkiye parti sistemi içinde din temelinde politika yapan partiler olmalı mı? 70

61 60 54 50 41 40 2006 1999

30 25 20 15 10 5 0

Evet, olmalı

Hayır, olmamalı

FY/CY

14

Sizce Türkiye parti sistemi içinde din temelinde politika yapan partiler olmalı mı?-Laik-İslamcı 90

80

79

70

60

54 50

40

Laik Ortada Islamcı Türkiye geneli

41

30

20

19

10

5

3

0

Evet, olmalı

Hayır, olmamalı

CY

15

70

Sizce Türkiye parti sistemi içinde din temelinde politika yapan partiler olmalı mı? Aleviler-Kürt kökenliler

60

54 50

41

Alevi değil Alevi Kürt kökenli değil Kürt kökenli Türkiye geneli

40

30

20

10

5 0

Evet, olmalı

Hayır, olmamalı

CY

16

Sizce Türkiye parti sistemi içinde din temelinde politika yapan partiler olmalı mı? 90 80

80

70

60

50

50

54 44

41 40

AKP ANAP-DYP-GP MHP-BBP CHP DEHAP/DTP Kararsız Türkiye geneli

30

20

19

10

6

5

1

0

Evet, olmalı

Hayır, olmamalı

CY

17

ŞERİAT DEVLETİNE DESTEK?

18

Türkiye'de şeriat'a dayalı bir din devleti kurulmasını ister miydiniz? 90

80 74

76 70

68

62 58

60

60

50

40

21

20

20 15

20

16 11

10

15 9

10

0 1995*

%

30

27

18

Evet, ister Hayır, istemez FY/CY

1996*

1998*

1999 (TESEV)

2002

2006 (TESEV)

19

Türkiye'de şeriat'a dayalı bir din devleti kurulmasını ister miydiniz? Mal sahipliği ve Gelir

100

90

87 84

81

79

80

76

70

69 62

60

Evet, isterdim Hayır, istemezdim FY/CY

50

% 40

30 23 17

15 9 Türkiye geneli

11

5 Yüksek mal sahipliği

13

20 14

10

15 10

8

6 Orta malsahipliği

14

Düşük mal sahipliği

3 1 milyar üzeri

0 450-1 milyar arası

450 milyon altı

20

Türkiye'de şeriat'a dayalı bir din devleti kurulmasını ister miydiniz? İslamcı-Laik

100 91

90

81 80

76 68

70

60

Evet, isterdim Hayır, istemezdim FY/CY

50

% 40

30

20

17

15

13 15

7

9 6 Türkiye geneli

İslamcı

Ortada

1 Laik

10

0

21

Türkiye'de şeriat'a dayalı bir din devleti kurulmasını ister miydiniz? Parti tabanları

100

91

91

90

85

76

78

79

80

70

70

60

Evet, isterdim Hayır, istemezdim FY/CY

50

% 40

30 18

16

15

14

13 9

9 4

Türkiye geneli

Kararsız

DEHAP/DTP

20

8 7 CHP

7 MHP-BBP

10 4 5 ANAP-DYP-GP

0 AKP

22

TEHDİT SORUNU

23

Kimileri son 10-15 yılda Türkiye'de İslami temelde bir toplum ve devlet düzeni yaratmak isteyen köktendinciliğin yükseldiğini söylemektedir. Siz bu görüşe katılıyor musunuz? 70

61,3

60

50

40

32,6 30

20

10

6,1 0

24

Evet, katılıyorum

Hayır, katılmıyorum

FY/CY

Kimileri son 10-15 yılda Türkiye'de İslami temelde bir toplum ve devlet düzeni yaratmak isteyen köktendinciliğin yükseldiğini söylemektedir. Siz bu görüşe katılıyor musunuz? Aleviler, Kürt kökenliler 80 72

70 63

61,3

60

60 49

50

Evet, katılıyorum Hayır, katılmıyorum FY/CY

47 40 35 30

32,6

31

20

19

10

0

25

Alevi değil

Alevi

Kürt kökenli değil

Kürt kökenli

Türkiye geneli

Kimileri son 10-15 yılda Türkiye'de İslami temelde bir toplum ve devlet düzeni yaratmak isteyen köktendinciliğin yükseldiğini söylemektedir. Siz bu görüşe katılıyor musunuz? Sol-Sağ, İslamcı-Laik 80 70

70

66

67

62 60

61,3

58 53

Evet, katılıyorum Hayır, katılmıyorum FY/CY

50 44 40

39 32 32,6

30 27

24

27

20

10

0

26

Laik

Ortada

İslamcı

Sol

Orta

Sağ

Türkiye geneli

Kimileri son 10-15 yılda Türkiye'de İslami temelde bir toplum ve devlet düzeni yaratmak isteyen köktendinciliğin yükseldiğini söylemektedir. Siz bu görüşe katılıyor musunuz? Parti tabanları 80

70

69 61

60

63

57

61,3 55

49

50

Evet, katılıyorum Hayır, katılmıyorum FY/CY

47 40 34

37

34

32,6

30 29 20

25

10

0

27

AKP

ANAP-DYP-GP

MHP-BBP

CHP

DEHAP/DTP

Kararsız

Türkiye geneli

Köktendinciliğin yükseldiğini söylemenizin en başta gelen iki nedeni ne? 40 Yanıtlar arasındaki pay Cevap verenler arasında 35

30

25

20

15

10

5

0 Örtünen kadınların sayısının artması

Şeriat isteyenlerin sayısının artması

Tarikatların etkisinin artması

Dini yayınların artması

İslami terör örgütlerinin faaliyetlerinin artması

İslami İslami gazete Siyasette ve Islamcıların görüşlerin üniversite televizyonların gücünün öğrencileri artmış olması etkinliğinin arasında artması yaygınlaşması

Diğer

FY/CY

28

Laiklik tehdit altında mıdır? 80

73,1 70

60

50

40

30

20

22,1

10

4,8 0

29

Evet, tehdit altındadır

Hayır, tehdit altında değildir

CY

Laiklik tehdit altında mıdır? Aleviler-Kürt kökenliler

90 80

80

73

75 70

72 62

60

50

Evet, tehdit altındadır Hayır, tehdit altında değildir CY

40 34 30 24

22

20

21 11

10

0

30

Kürt kökenli değil

Kürt kökenli

Alevi değil

Alevi

Türkiye geneli

Laiklik tehdit altında mıdır? Mal sahipliği ve Gelir

90

80

77 74

76

76

73

70 63 61

60

Evet, tehdit altındadır Hayır, tehdit altında değildir CY

50

40

39

35

30 22 20

22

21

17 12

10

0

31

Düşük mal sahipliği

Orta malsahipliği Yüksek mal sahipliği

450 milyon altı

450-1 milyar arası

1 milyar üzeri

Türkiye geneli

Laiklik tehdit altında mıdır? Sol-Sağ, İslamcı-Laik

90

81

81

80

77

78

73

70

60

56 Evet, tehdit altındadır Hayır, tehdit altında değildir FY/CY

50 50 49

42 40

30

22

19

20

18 12 14

10

0

32

Sol

Orta

Sağ

Laik

Ortada

Islamcı

Türkiye geneli

Laiklik tehdit altında mıdır? Parti tabanları

90 81 80

78

73 70

70

72

64 60 Evet, tehdit altındadır Hayır, tehdit altında değildir FY/CY

51 50

49

40 32 30 24 21 20

22

21 12

10

0

33

AKP

ANAP-DYP-GP

MHP-BBP

CHP

DEHAP/DTP

Kararsız

Türkiye geneli

DİNDAR İNSANLARA BASKI ?

34

İnsanlar Müslümanlığın gereği olan ibadetlerini serbestçe yerine getirebiliyorlar mı? 90 81,9

80

70 63,8 63,3

60

50

40 30,9

Evet Hayır FY/CY

33,8 30

20 14,3 10 5,3

2,9

3,8 0

1999

2002

2006

35

Türkiye’de dindar insanlara baskı yapılıyor mu?* 90

80 77,1 70

60 50,2

55,6 50

42,4 40

40

Evet Hayır FY/CY

30

20 17,0 7,4

10 4,4

5,8 0

1999

2002

*2006'da "...laik çevreler tarafından dindar insanlara baskı yapılıyor mu?" şeklinde soruldu.

2006

36

Algılanan baskıya verilen örnekler 80

70 67,7

65,1 60

53,7 50

Türban-Başörtüsü dayatması 40 İbadet özgürlüğünün engellenmesi İmam-Hatip Liselerinin statüsü

30

20

5 2,2 1999

10,9

7,3 4,6 2002

10

2,6 2006

37

0

AKP iktidarında değişimoldu mu? Olduysa iyiye doğru mu oldu kötüye doğru mu? 24

Türkiye ekonomisinde

AB ile ilişkilerde

Türkiye siyasetinde

20

23

56 26

62

48

26

Dindar kişilerin toplumda karşı karşıya kaldıkları tavırlarda

60

49

23

60 54

30

Laik kesimden kişilerin devlet kurumlarında karşı karşıya kaldıkları tavırlarda 27

44

44

66

62

50

27

Dindar kişilerin devlet kurumlarında karşı karşıya kaldıkları tavırlarda

Laik kesimden kişilerin toplumda karşı karşıya kaldıkları tavırlarda

67 59

Kişilerin ibadetlerini yerine getirmelerinde

ABD ile ilişkilerde

57

56

55

55 38

Değişim yok Değişimvar Iyiye dogru

Dindar ve Laik kesimler üzerinde algılanan baskı 90 81,9

80 79,0 70

60

50 Evet Hayır FY/CY

40

30

20 11,3 10

14,3

9,7 3,8

0 Sizce Turkiyede laik kesimden insanlar hayatlarini dindar kesimin baskisindan uzak serbestce yasayabiliyorlar mi

İnsanlar Müslümanlığın gereği olan ibadetlerini serbestçe yerine getirebiliyorlar mı?

39

Dindar ve Laik kesimler üzerinde algılanan baskı 90 83,0 80 77,1 70

60

50 Evet Hayır FY/CY

40

30

20 17,0 10

8,6 8,4

5,8

0 Sizce bugun Turkiyede dindar cevreler tarafindan laik kesimden insanlara baski yapiliyor mu

Türkiye’de dindar insanlara baskı yapılıyor mu?

40

DEMOKRATİK DEĞERLER

41

Demokratik Değerler 54,7

Türkiye'nin sorunlarını seçimle gelmiş hükümetler değil askeri bir rejim çözebilir

36,0

Gazeteler ülke çıkarına aykırı yazılar yayınlasa bile kapatılmamalıdır Toplum olarak çoğunluğun fikirlerine tamamen karsı olan görüşlere tahammül etmek zorunda olmamalıyız

19,8

Radikal ve aşırı uçlardaki ideolojik gruplara kamu düzenini bozmadıkları sürece gösteri ve yürüyüş izni verilmelidir

19,6

Kişiler hangi suçtan dolayı olursa olsun sorgularında hiçbir şekilde işkenceye tabi tutulmamalıdırlar Kişilerin anne-babalarından öğrendikleri anadillerini kullanma özgürlükleri hiç bir şekilde kısıtlanmamalıdır

45,4

57,1

15,5

61,8

10,7

73,2

12,8

76,1

Demokrasinin problemleri olabilir ama diğer her türlü yönetim biçiminden daha iyidir 7,4

13,0

76,9

Kişilerin istedikleri dini, istedikleri şekilde yaşayabilme özgürlükleri hiç bir şekilde 8,2 kısıtlanmamalıdır

11,6

78,6

Kişilerin kendilerini istedikleri şekilde ifade edebilme özgürlükleri hiç bir şekilde 7,3 kısıtlanmamalıdır Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum FY/CY

26,8

15,8

20,4

14,6

9,4

14,3

10,9

79,9 42

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90 %100

Demokratik değerler, sivil yönetim ve laiklik 70

60

50

40

Katılmaz Kararsız Katılır CY

30

20

10

0 Türkiye'nin sorunlarını seçimle gelmiş hükümetler değil askeri bir rejim çözebilir

Silahlı kuvvetlerin kimi zaman seçimle işbaşına gelmiş hükümete karsı görüşlerini dile getirmesi doğaldır

Türkiye'de halk ordunun desteği olmadan da laikliği ayakta tutabilir

43

Silahlı kuvvetlerin kimi zaman seçimle işbaşına gelmiş hükümete karsı görüşlerini dile getirmesi doğaldır

Türkiye geneli 18,4

Üniversite ve üstü 25,0

Katılır

Lise mezunu 18,6

Kararsız Katılmaz

İlkokul mezunu 18,2

Okuma yazması var ama okul bitirmemiş

16,9

Okuma yazması yok 14,3 44

0

10

20

30

40

50

60

70

Silahlı kuvvetlerin kimi zaman seçimle işbaşına gelmiş hükümete karsı görüşlerini dile getirmesi doğaldır

Türkiye geneli 18,4

Alevi 16,3 Katılır Alevi değil

Kararsız 18,7 Katılmaz

Kürt kökenli 28,5

Kürt kökenli değil 17,0 45

0

10

20

30

40

50

60

70

Silahlı kuvvetlerin kimi zaman seçimle işbaşına gelmiş hükümete karsı görüşlerini dile getirmesi doğaldır Türkiye geneli 18,4

Kararsız 16,1

DEHAP 47,2

Katılır Kararsız

CHP 15,1

Katılmaz MHP-BBP 17,4

ANAP-DYP-GP 8,9

AKP 16,8 46

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Silahlı kuvvetlerin kimi zaman seçimle işbaşına gelmiş hükümete karsı görüşlerini dile getirmesi doğaldır Türkiye geneli 18,4

Islamcı 18,7

Ortada 19,7

Katılır Kararsız

Laik 16,6

Katılmaz Sağ 17,1

Orta 21,8

Sol 20,3 47

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Türkiye'de halk ordunun desteği olmadan da laikliği ayakta tutabilir

Türkiye geneli 24,8

Üniversite ve üstü 30,1

Katılır

Lise mezunu 30,8

Kararsız Katılmaz

İlkokul mezunu 23,0

Okuma yazması var ama okul bitirmemiş

20,7

Okuma yazması yok 12,8 48

0

10

20

30

40

50

60

Türkiye'de halk ordunun desteği olmadan da laikliği ayakta tutabilir

Türkiye geneli 24,8

Alevi 25,0 Katılır Kararsız

Alevi değil 24,7

Katılmaz

Kürt kökenli 15,4

Kürt kökenli değil 26,1 49

0

10

20

30

40

50

60

70

Türkiye'de halk ordunun desteği olmadan da laikliği ayakta tutabilir

Türkiye geneli 24,8

Kararsız 34,6

DEHAP 15,3 Katılır

CHP 32,8

Kararsız MHP-BBP

Katılmaz

30,9

ANAP-DYP-GP 25,4

AKP 17,8 50

0

10

20

30

40

50

60

70

Türkiye'de halk ordunun desteği olmadan da laikliği ayakta tutabilir

Türkiye geneli 24,8

Islamcı 16,2

Ortada 27,5

Katılır Kararsız

Laik 38,4

Katılmaz Sağ 16,9

Orta 29,8

Sol 32,6 51

0

10

20

30

40

50

60

70

TERÖR

52

İntihar saldırıları, terörizm ve İslami hareket Evet, katılırım Kimileri bazı şartlarda, örneğin ülkenin işgali durumunda işgal güçlerine karşı girişilen intihar saldırılarının kabul edilebilir olduğunu ileri sürmektedir siz bu görüse katılır mısınız yoksa katılmaz mısınız?

20,2 Evet, doğru bulurdum

Peki, yine bir işgal durumunda bu kez direniş amacıyla sivillere karsi girişilen intihar saldırılarını doğru bulur muydunuz?

Siz Filistinlilerin Israil'de sivil halka karşı giriştikleri intihar saldırılarını doğru buluyor musunuz?

FY/ CY

65,5

14, 3

Hayır, doğru bulmazdım

FY/ CY

8,0

84,4

7,6

Evet, doğru buluyorum

Hayır, yanlış buluyorum

FY/ CY

8,3

82,8

8,9

Evet, doğru buluyorum Peki, ya Irak'ta direniş güçlerinin giriştikleri intihar saldırılarını doğru buluyor musunuz?

Hayır, katılmam

Hayır, yanlış buluyorum

FY/ CY

17,5

72,8

9,7

Evet, edilebilir

Hayır, edilemez

FY/ CY 53

Bu tür saldırıların pek çoğunu İslami hareket adına gerçekleştirildiği iddia edilmektedir sizce İslami temelde bu tür saldırılar kabul edilebilir mi?

8,1

81,4

10, 5

100

Siz Filistinlilerin Israil'de sivil halka karşı giriştikleri intihar saldırılarını doğru buluyor musunuz? Parti tabanları 95 88

90

85 85

83 80

83

77

70

Evet, doğru buluyorum Hayır, yanlış buluyorum

60

FY/CY 50

% 40

30

20 14 9

10 8 0

AKP

8

ANAP-DYP-GP

4 MHP-BBP

9

5

10

4

11

11

CHP

0 DEHAP/DTP

4

8 54

Kararsız

Türkiye geneli

ALEVİ-SÜNNİ GERGİNLİĞİ ?

55

Kızımın veya oğlumun baska mezhepten bir Müslüman'la evlenmesine karşı çıkarım

50,5

2006

Katılıyorum

11,1

Kararsızım

37,6

Katılmıyorum

41,7

1999

Katılıyorum

Kararsızım

10,2

Katılmıyorum

46,1 56

0

10

20

30

40

50

60

SEKTER DEMOKRASİ ANLAYIŞI

57

Başka dinlerden olanlar iyi insan olabilir mi? Katılmaz Kararsız Baska dinlerden olanlar arasında iyi insanlar olabileceğini düşünüyorum-2006 Baska dinlerden olanlar arasında iyi insanlar olabileceğini düşünüyorum-1999

Katılır

CY

12,4

14,2

72,2

1,2 100

4,7

3,0

89,2

3,1 100

58

Her biri için komşunuz olmasına itiraz edip etmeyeceğiniz söyler misiniz?

Farklı mezhepten olan bir aile

75,2

Kürt bir aile

24,4

71,4

Yahudi bir aile

28,2

60,5

39,1

Ermeni bir aile

57,4

42,0

Rum bir aile

56,6

42,9

Dine inanmayan bir aile

50,7

Bir eşcinsel çift

10

Itiraz ederdim

49,0

33,3

0

Itiraz etmezdim

66,2

20

30

40

50

60

70

80

90

100

59

Hoşgörüsüzlük Endeksi 7

16,9

6

8,4

5

11,6

4

3,3

4,4

3

2

8,8

1

18,1

0

27,0

0

5

10

15

%

20

25

60

30

Yabancılara karşı şüpheci tutumlar Müslümanların en başta gelen görevi islami bir yaşam tarzını hâkim kılmak için calışmaktır Müslümanlık dışındaki dinleri yaymaya çalışan misyonerlerin çalışması kısıtlanmalıdır Hristiyan Ortodoks kiliselerinin din adamı yetiştirme ihtiyaçlarını karşılamak üzere Heybeliada’ da, su anda kapalı olan, ruhban okulunun açılması doğru olur Yahudiler dünya ekonomisini yönetiyorlar Türkiye’de Yahudilerin çıkarlarına hizmet eden etkili çevreler var

Katılmaz

Kararsız

Katılır

FY/CY

24,1

18,5

55,5

1,8

100

21,3

16,5

58,6

3,6

100

48,9 19,6 17,5

18,4 17,8 21,3

26,6 54,8 52,9

6,1 7,8 8,3

100 100 100

61

TÜRBAN SORUNU

62

Sizce Türkiye’nin en önemli sorunu nedir söyler misiniz? Peki, ikinci en önemli sorun nedir?

Cevap veren Toplam kişiler cevaplar arasında içindeki bahsedilme pay oranı* İşsizlik 38,2 73,4 Enflasyon/Hayat pahalılığı 12,1 23,2 Terör/Ulusal güvenlik 11,1 21,2 Eğitim 10,2 19,7 Ekonomik istikrarsızlık, kriz 6,5 12,5 Başörtüsü/türban sorunu 3,7 7,2 Sağlık/Sosyal güvenlik 3,4 6,5 Suç/Kapkaççılık vs 3,1 5,9 Güneydoğu/Kürt sorunu 2,7 5,2 Rüşvet yolsuzluk 1,8 3,4 Siyasi belirsizlik/istikrarsızlık 1 1,9 Demokrasi 0,8 1,6 Muhalefet yokluğu, iktidara alternatif olmaması 0,6 1,2 İnsan hakları 0,5 1 Tarımsal sorunlar 0,5 0,9 Din 0,4 0,8 Dış politika 0,3 0,6 Diğer 3 5,8 100 192 *Cevap verenler bir ya da iki cevap verebildikleri için toplam %100 değildir.

63

H a n g is in in ö n c e lik le ç ö z ü lm e s i g e r e k tiğ in i d ü şü n ü y o rsu n u z İşsiz lik so ru n u G ü n e y d o ğ u /K ü rt so ru n u T ü rb a n lı ö ğ re n c ile rin ü n iv e rsite y e d e v a m e d e m e m e si so ru n u E ğ itim so ru n la rı S a ğ lık so ru n la rı H iç b iri C evap yok

7 0 ,3 1 2 ,1 5 ,7 7 ,9 2 ,7 0 ,5 0 ,9 100

S iz c e s a y a c a k la r ım d a n h a n g is i h ü k ü m e tin ö n c e lik le u y g u la m a y a g e ç ir m e s i g e r e k e n b ir p o litik a d ır T ü rb a n lı ö ğ re n c ile rin ü n iv e rsite le re d e v a m e d e b ilm e le ri İm a m H a tip L ise lile rin ü n iv e rsite g iriş sın a v la rın d a d ü z lise ö ğ re n c ile rin e u y g u la n a n p u a n la m a y ö n te m iy le d e ğ e rle n d irilm e si K ü rtle re a n a d ille rin i iste rle rs e d e v le t o k u lla rin d a ö ğ re n e b ilm e im k a n ı sa ğ la n m a sı C e m E v le ri’n e d e v le tç e m a li y a rd ım d a b u lu n u lm a sı C evap yok

43

1 7 ,6 1 1 ,4 5 ,3 2 2 ,8 100

64

Ülkemizde bazı kadınlar dini inanç ya da geleneksel sebeplerle üç ayrı şekilde başlarını örtmektedirler. Bunların biri yalnızca gözlerin açıkta tutulduğu, bütün vücudu ayaklara kadar örten ÇARŞAFTIR. Bir diğeri yalnızca başı, saçların bir kısmının görünmesine olanak sağlayacak şekilde örten yemeni, eşarp ve benzeri BAŞÖRTÜLERİDİR. Diğer bir örtünme türü ise yalnızca yüzü açıkta bırakıp, başı saçlar görünmeyecek şekilde boyun ve omuzlara kadar kapatan TÜRBANDIR.

65

Kadınlar sokağa çıkarken başlarını örtüyorlar mı, örtüyorlarsa nasıl örtüyorlar?

1999 2006

1999

2006

1999

2006

Kır Kent Kır Kent 18-24 yaş 25-39 yaş 40-54 yaş 55-69 yaş 70 + 18-24 yaş 25-39 yaş 40-54 yaş 55-69 yaş 70 + Düşük gelir Orta gelir Yüksek gelir 450 milyon altı 450-1 milyar arası 1 milyar üzeri

Türkiye Geneli Türkiye Geneli

1999 2006

Siz sokağa cıkarken başınızı örtüyor musunuz? Evet eşarp/ başörtüsü/ Evet Evet, türban Hayır yemeni çarşaf örtmüyorum takıyorum takıyorum giyiyorum FY/CY 12,4 64,6 17,1 5,9 100 33,4 49 14,9 2,3 0,3 100 15,1 67,2 12 2,2 3,5 100 46 40,6 11,1 0,6 1,7 100 40,5 36,1 20,6 2,3 0,5 100 28 53,3 15,6 2,9 0,2 100 22,9 61,1 12,5 3,2 0,3 100 14,1 65,5 13,7 6,7 100 17,4 69 8,3 5,3 100 100 50,7 34 11,3 4 41,5 42,9 13,1 2,5 100 28,3 58,5 9,1 3,1 1,1 100 13,7 70 12,3 2,6 1,4 100 12,7 80,6 6,7 100 10,5 65,1 19 5,4 100 27,2 54,7 14,9 3,2 0,1 100 54,2 33,8 10,8 0,4 0,7 100 10,5 69,4 14,6 2,5 3 100 37,2 49,1 11,1 0,6 2,1 100 71,2 20,6 4,8 0,8 2,5 100 27,3 53,4 15,7 3,4 0,3 100 36,5

48,8

11,4

1,1

2,2

100

66

Son 10 yılda başını örten kadınların sayısında artma oldu mu? %100 7,9 13,8

9,1 17

12,5

15,8

14,1

12,9 17,8

%80 24,5

%60

23,1 23

23

21,8

41,3 38,5 36,8

35,1 %40

%20

40,6

41,9

37,9

39,1

CY Hayır, hiç artış olmadı Evet, biraz arttı Evet, çok büyük artış oldu

34,6 27,6

26,5

20,6

18,1

25

%0

67

Sol

Ortada

Sağ

Laik

Ortada

İslamcı

Türkiye Geneli

Niye Örtünüyorlar?-1 Yalnızca eşi ya da nişanlısı başı örtülü Kendi örtünen kadınlar olan evli ya da dul/ boşanmış erkekler Çevremde herkes başını örtüyor benim Çevremizde herkesin eşi başını örtmemem olmaz 7,6 örttüğü için 7,8 Başörtüsünü namuslu bir kadın olmanın Başörtüsünü namuslu bir kadın sartı olarak görüyorum 3,4 olmanın şartı gördüğümden 1,5 Örtünmek İslamın emri olduğu için Örtünmeyi İslamın emri olarak başımı örtüyorum 71,5 gördüğüm için 59,3 Gençken örtmezdim ama yaşlanınca Yaşlanan kadınların başlarını artık örtüyorum 1,7 örtmeleri düşündüğümden 0,7 Bu benim icin siyasi bir hareketin parçasi olmak anlamına geldiği için 0,4 Eşim / Nişanlım istediği için 0,9 Ailem (eş/nişanlı dışında anne, baba, kardeşler gibi) istediği için 0,2 Ailemiz istediği için 2,4 Ailem isteği için değil toplum içinde Toplum içinde rahat rahat dolaşabilmek için 1,2 dolaşabilmesi için 0,6 Başımı örtmek kimliğimin ayrılmaz bir parcası, başım örtülülü olmasa kendimi Kadınların örtülü olması toplum içerisinde çıplak gibi hissederdim. 3,9 kimliğimin ayrılmaz olduğundan 1,6 Geleneksel olarak 1,9 Diğer 1,1 FY/CY 8,2 FY/CY 24,1 100 100

68

Niye Örtünüyorlar?-2 Yalnızca eşinin ya da nişanlısının başı Kendi başını örtmeyen kadınlar ve eşi ya da örtülü olmasını isteyen bekar ya da nişanlısının başı açık olan erkekler nişanlı erkekler Çevrelerinde herkes başını örttüğü için Çevremizde herkesin eşi başını onlar başlarını örtm 4,2 örttüğü için 7,8 Başörtüsünü namuslu bir kadin olmanın Başörtüsünü namuslu bir kadin şartı olarak gördükler 5,2 olmanın şartı gördüğümden 4 Örtünmeyi İslamınn emri olarak Örtümeyi İslamın emri olarak gördükleri için başlarını örtü 43,6 gördüğüm için 51,6 Yaşlı kadınların birçoğu gençken örtunmedikleri halde yaşlan 3,5 Bu onlar icin siyasi bir hareketin parçasi olmak anlamina ge 8,7 Aileleri (anne, baba, kardeşler ya da es nişanli gibi) istediği için 4,3 Ailemiz istediği için 1,4 Ailelerinin istemesinden çok toplum Toplum içinde rahat içinde rahat dolaşabilmek için 1,4 dolaşabilmesi için 2,3 Başlarını örtmek kimliklerinin ayrılmaz bir parçası, başları örtülülü olmasa kendilerini toplum içerisinde çıplak Kadınların örtülü olması gibi hissederler. 2,8 kimliğimin ayrılmaz olduğundan 0,7 Geleneklerden kaynaklanan 2,8 Geleneksel olarak 1,1 FY/CY

23,4 FY/CY 100

31,1 100

69

Çevreniz başını açacak olsa siz ne yapardınız?

Siz sokağa çıkarken başınızı örtüyor musunuz?

Peki, yakın aile ve dost Evet bu Hayır, durumda yine de başımı başımı açardm açmazdım CY Evet eşarp/başörtüsü/yemeni takıyorum

3,6

87,7

8,8 100

Evet türban takıyorum

1,2

94,1

4,7 100

Evet, çarşaf giyiyorum*

0

100

FY/CY*

0 3

20 86,9

* Toplam gözlem sayısı 30'un altında.

0

100

80 100 70 10,1 100

Örtünen kadınlar rahatsız ediliyorlar mı? Peki, başınızı örttüğünüz için tanımadığınız kişilerin sizi rahatsız ettiği durumlar oldu mu? Siz sokağa çıkarken başınızı örtüyor musunuz?

Evet oldu

Hayır, olmadı

CY

Evet eşarp/başörtüsü/yemeni takıyorum

5,2

86,6

8,2 100

Evet türban takıyorum

5,9

89,4

4,7 100

Evet, çarşaf giyiyorum*

12,5

87,5

FY/CY*

0 5,3

20 85

* Toplam gözlem sayısı 30'un altında.

0

100

80 100 9,7 100 71

Toplumda, başı örtülü kadınlarla açık olanlar arasında bazı yaşam tecrübeleri açısından farklılıklar olduğu öne sürülmektedir. Aşağıda günlük yaşamla ilgili bir takım gözlemler yapılmaktadır. Başı örtülü ve açıkları bunların her birisi için karşılaştırır mısınız? Burada bizi ilgilendiren sizin verilen örneklerdeki durumu onaylayıp onaylamadığınız değil. Başı örtülü ve açık kadınların en yüksek ihtimalle karşılaştıkları tecrübeleri öğrenmek istiyoruz.

72

Örtülüve açıkkadınlarınyaşamtecrübeleri Başı Ikisi örtülü Başı açık arasında olanlar olanlar farkyok FY/CY

Kendi başlarına şehir içinde daha çok seyehat edebilir 4,6 Kendi başlarına şehirlerarası daha çok seyehat edebilir 4,1 Kendi başlarına bir lokantada yemekyiyebilir 4 Daha yüksek ihtimalle bir işte ücret karşılığı çalışabilir 4,4 Daha yüksek ihtimalle evlenmedenönce bir erkek 4 Daha çabukiyi bir evlilikyapabilir 11,6 Daha yüksek ihtimalle evleneceği erkeği kendileri 4,4

22,6 27,4 30,5 37,2 36,6 17,3 28,8

72,6 68,2 65,1 57,9 59,1 70,8 65,2

0,3 0,3 0,4 0,5 0,3 0,4 1,5

73

100 100 100 100 100 100 100

Ö r tü n e n v e Ö r tü n m e y e n K a d ın la r ın İlişk ile r i

H a y ır ö r tm ü y o r u m E v e t e şa r p /b a şö r tü sü musunuz?

başınızı örtüyor

çıkarken

Siz sokağa

Ş im d i sa y a c a k la r ım a r a sın d a Ç A R Ş A F , Y E M E N İ/B A Ş Ö R T Ü S Ü v e T Ü R B A N ta k a n la r ı v e y a B A Ş I A Ç IK O L A N L A R I lü tfe n sö y le r m isin iz ? * Y a k ın a r k a d a şla r a r a sın d a B a şı a ç ık Ç a r şa f Y e m e n i/B a şö r tü sü T ü r b a n

E v e t tü r b a n ta k ıy o r u m E v e t, ç a r şa f g iy iy o r * * F Y /C Y * *

6 6 ,9 5 7 ,5 6 5 ,5 8 3 ,3 4 1 ,2 6 1 ,8

6 ,3 7 ,2 2 ,4 1 6 ,7 5 ,9 6 ,4

6 2 ,1 7 3 ,1 6 7 ,9 50 5 8 ,8 6 7 ,9

2 7 ,9 3 6 ,7 31 1 6 ,7 4 1 ,2 3 2 ,7

musunuz?

başınızı örtüyor

çıkarken

Siz sokağa

A ile c e k g ö r ü şü le n y a k ın a ile d o stla r ı a r a sın d a B a şı a ç ık Ç a r şa f Y e m e n i/B a şö r tü sü T ü r b a n H a y ır ö r tm ü y o r u m E v e t e şa r p /b a şö r tü sü E v e t tü r b a n ta k ıy o r u m E v e t, ç a r şa f g iy iy o r * * F Y /C Y * *

7 6 ,5 3 9 ,4 4 7 ,1 3 7 ,5 5 8 ,8 5 4 ,1

4 6 ,3 2 8 ,2 8 7 ,5 5 ,9 8 ,9

*B ird e n ç o k c e v a p a lın a b ilir. ** G ö z le m sa yısı 3 0 a ltın d a .

6 3 ,6 9 1 ,2 6 8 ,2 6 2 ,5 7 6 ,5 7 7 ,7

2 8 ,3 3 2 ,8 80 50 2 9 ,4 74 3 6 ,5

Türban hakkında değerlendirmeler Katılmaz Kararsız Katılır FY/CY Bir kadın Allaha ve peygambere inanıyor ancak başını örtmüyorsa bile Müslüman dır–2006 Bir kadın Allaha ve peygambere inanıyor ancak başını örtmüyorsa bile Müslüman dır–1999

12,1 8,3

6,7 6,9

79,9 84,8

1,3 1,3

Devlet memuru kadınların isterlerse başlarını örtmelerine izin verilmelidir–2006

22,3

9,1

67,9

0,7

Devlet memuru kadınların isterlerse başlarını örtmelerine izin verilmelidir–1999

17,4

5,8

74,2

2,5

Üniversite öğrencisi kızların isterlerse başlarını örtmelerine izin verilmelidir–2006

19,4

8,9

71,1

0,6

Üniversite öğrencisi kızların isterlerse başlarını örtmelerine izin verilmelidir–1999

16

5,6

76,1

2,3

Türban takan bir kadının kamuya açık yerlerde sigara içmesi doğru olmaz–2006 Türban takan bir kadının kamuya açık yerlerde makyajlı olması doğru olmaz–2006 Türban, başörtüsü ve benzeri şekilde örtünen kadınlar örtünmeyenlere göre daha namusludurlar–2006

39,2 40,8 65,8

10,4 11,4 10,2

49,1 46,5 22,2

1,3 1,3 1,7

75

Türban, başörtüsü ve benzeri şekilde örtünen kadınlar örtünmeyenlere göre daha namusludurlar -Çapraz analiz sonuçları Katılmaz

Kararsız

Katılır

CY

84,2

5,1

10,1

0,6

57

13,2

27,6

2,3

Evet Türban takıyorum

51,7

11,5

33,1

3,6

Evet, çarşaf giyiyorum

25,2

24,7

37,8

12,4

FY/CY

60,8

32,7

6,5

Başı örtülü değil ya da örtmesini istemezdi

82,2

8,1

9,2

0,5

Başörtüsü takmasını ister/ takıyor/takardı

63,5

11,9

23,1

1,6

Çarşaf takmasını ister/takıyor/takardı Eşinini başını örtmesini ister/örtüyor ama nasıl örtünmesini istediğini bilemiyor

23,1 44,4

7,4

48,2

Türban takmasını ister/takıyor/takardı

46,2

13,1

39,5

1,2

Cevap Yok

65,8

10,9

17,7

765,6

Türkiye geneli

65,8

10,2

22,2

1,7

(Erkekler) Ne İsterdi

(Kadınlar) Siz sokağa cıkarken başınızı örtüyor musunuz?

Hayır örtmüyorum Evet eşarp/ başörtüsü /yemeni takiyorum

76,9

Türban yasağı kalksa hangi durumdan rahatsız olur? Türkiye geneli

İlkokul öğretmeni* Evet, Hayir, ederdi etmezdi CY 29,2 70,4 0,4

Evet, ederdi 28,2

Hakim ** Hayir, etmezdi CY 71,5 0,3

*İlkokul öğretmenlerine türbanın serbest bırakıldığını varsaysak, sizin çocuğunuzun derslerine türbanlı bir öğretmenin girmesi sizi rahatsız eder miydi? **Peki, mahkemeye işiniz düşecek olsa, ve hâkimlerin türban takmasına izin verildiğini varsaysak, karşınızda türbanlı bir hâkim görmek sizi rahatsız eder miydi?

77

Başı açık kızınız bir gün başını türban ile örtecek olsa ne yapardınız?* 40 36,3 34,6

35

30

25

20

18,0

15

10

9,7

5 1,5 0 Üzülür başını açması için telkinde bulunurdum

Üzülürdüm ama kendi kararı diye sesimi çıkarmazdım

Memnun olur ona destek olmaya çalışırdım

Diğer

FY/CY

*Talnızca başı örtülü olmayan ve en az bir kızı olanlara sorulmuştur. 78

Eğer üniversite çağında türban takan tesettürlü bir kızınız varsa, ya da olsaydı, onun üniversiteye devam edebilmek için başını açmasını onaylar mıydınız? 70 65,2

60

50

40

30 24,5 20

10,3 10

0

79

Evet, onaylardım

Hayır, onaylamazdım

FY/CY

80

81