dr Katarzyna Wardin Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni

Gdynia, 30.06.2014r.

AUTOREFERAT

I.

Wykształcenie W 1993 r. odbyłam profesjonalne doskonalenie dla nauczycieli języka angielskiego

w Defense Language Institute English Language Center, Lackand Air Forces Base, San Antonio, Texas, USA, a w 1997 r. ukończyłam Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych na Uniwersytecie Gdańskim i uzyskałam tytuł licencjata z filologii angielskiej. W 1999 r. rozpoczęłam studia magisterskie na Uniwersytecie Gdańskim na Wydziale Nauk Społecznych, a następnie w 2001 r. obroniłam pracę magisterską napisaną pod kierunkiem profesora Marka Malinowskiego w Katedrze Stosunków Międzynarodowych i uzyskałam tytuł magistra politologii z zakresu polityka publiczna. Praca dotyczyła konfliktów zbrojnych w Europie i była zatytułowana Konflikty zbrojne - zagrożenie bezpieczeństwa i stabilizacji europejskiej (casus Jugosławii). W 2005 r. ukończyłam studia podyplomowe na Uniwersytecie Gdańskim w zakresie mentoring metodyczny z języka angielskiego (konsultacje metodyczne z zakresu przygotowywania i prowadzenia zajęć). 7. grudnia 2006 r. obroniłam rozprawę doktorską zatytułowaną Ocena zagrożeń bałtyckich strumieni transportowych działaniami terrorystycznymi w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich, napisaną pod kierunkiem dr hab. Krzysztofa Kubiaka i uzyskałam tytuł doktora nauk społecznych w specjalności: bezpieczeństwo morskie państwa. Ponadto w 2008 r. ukończyłam kurs pedagogiczny w zakresie dydaktyki szkoły wyższej.

II

Przebieg kariery zawodowej Od września 1991 r. rozpoczęłam pracę w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni jako

nauczyciel akademicki. Po obronie doktoratu, w 2007 r. kontynuowałam pracę na stanowisku adiunkta na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich w AMW. Jednocześnie w semestrze letnim roku akademickiego 2007/2008 prowadziłam wykłady z zakresu bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, podstaw geopolityki i konfliktów w dobie globalizacji 1

w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu. Od września 2009 r. pracuję także w Wyższej Szkole Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni na Wydziała Prawa i Administracji w Katedrze Bezpieczeństwa na etacie adiunkta. W trakcie mojej dotychczasowej działalności naukowo-dydaktycznej w wyższych uczelniach trójmiasta, prowadziłam i prowadzę wykłady z przedmiotów:  współczesnych systemów politycznych;  międzynarodowych stosunków politycznych;  bezpieczeństwa międzynarodowego;  konfliktów zbrojnych współczesnego świata;  bezpieczeństwa wewnętrznego w Unii Europejskiej;  ustroju służb wywiadowczych, kontrwywiadowczych i policyjnych;  współczesnych zagrożeń terrorystycznych. W Wyższej Szkole Administracji i Biznesu prowadzę od 2012 r. zajęcia w języku angielskim dla studentów zagranicznych studiujących w Polce z programu ERASMUS. Obejmują

one

tematycznie

przedmioty z

zakresu

stosunków

międzynarodowych,

bezpieczeństwa międzynarodowego i terroryzmu. W roku akademickim 2011-2012 brałam udział w projekcie finansowanym przez Unię Europejską GenerationBALT facing the future, który dotyczył perspektyw rozwoju południowego regionu Morza Bałtyckiego w kontekście dostosowania kierunków studiów do potrzeb

szeroko

rozumianego

przemysłu

morskiego.

W

projekcie

byłam

współodpowiedzialna z przygotowanie ankiety kierowanej do przedstawicieli polityki, biznesu i edukacji oraz opracowania wyników ankiety. Od 2009 r. jestem redaktorem technicznym „Rocznika Bezpieczeństwa Morskiego” wydawanego w Akademii Marynarki Wojennej. Ponadto jestem współorganizatorem cyklicznych konferencji naukowych organizowanych przez Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich w latach 2013 i 2014, a także seminarium naukowego dla studentów studiów doktoranckich (dokładne dane w załączniku dotyczącym dorobku naukowo-dydaktycznego).

II.

Zainteresowania naukowo – dydaktyczne Praca habilitacyjna, nad którą pracowałam, jest wypadkową moich osobistych

zainteresowań jak również wieloletnich konsultacji z wieloma środowiskami naukowymi Wyższych Uczelni, krajowymi instytucjami państwowymi i zagranicznymi oraz doświadczeń 2

i wiedzy wyniesionej z publikacji, których byłam autorką lub współautorką. Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa morskiego są mi szczególnie bliskie, gdyż już tematyka mojej rozprawy doktorskiej obejmowała problematykę związaną z zagrożeniem obszaru Morza Bałtyckiego potencjalnymi działaniami terrorystycznymi. Kontynuując w swoich badaniach zagadnienie bezpieczeństwa morskiego postanowiłam odnieść je do głównych szlaków międzynarodowej komunikacji morskiej oraz zwrócić szczególna uwagę na fakt stale rosnącego zagrożenia bezpieczeństwa transportu morskiego ze strony piractwa morskiego. Kształtowanie się moich zainteresowań tą problematyką ukierunkowało się w trakcie mojej pracy, jako pracownika naukowo – dydaktycznego na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich. Udział w pracach naukowych prowadzonych na wydziale takich jak: Okręty wojny asymetrycznej, Bezpieczeństwo morskie współczesnego państwa, Analiza potencjału systemu zabezpieczenia logistycznego sił okrętowych w działaniach narodowych i wielonarodowych, a także kierowanie pracami naukowymi: Wpływ inicjatyw polityczno-militarnych NATO na tworzenie pokoju i zabezpieczenie transportu ropy naftowej w regionie Morza Śródziemnego oraz Geograficzne, ekonomiczne i polityczne uwarunkowania piractwa morskiego na świecie, pozwoliły mi spojrzeć na niebagatelne znaczenie bezpieczeństwa międzynarodowego transportu morskiego dla globalnej gospodarki światowej oraz dostrzec niebagatelne zagrożenie dla tego rodzaju transportu, jakim jest piractwo morskie w XXI wieku. Do najistotniejszych artykułów naukowych, które były wynikiem prowadzonych badań zaliczam: 1. Somalia potencjalną oazą światowego terroryzmu, [w:] X Konferencja Morska „Aspekty bezpieczeństwa nawodnego, podwodnego oraz lotów nad morzem.”, DMRP i AMW Gdynia 2007, ISBN 978-83-602-7802-4, s. 160-168. 2. Zagrożenie transportu ropy naftowej piractwem morskim. Projektowana budowa kanału KRA w Tajlandii w celu ominięcia Cieśniny Malaka, [w:] Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2008, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2008, ISSN 1896-8848, s.133-143. 3.

Współczesne piractwo morskie zagrożeniem dla międzynarodowego transportu morskiego”, Zeszyty Naukowe AMW, Gdynia 2009, ISSN 0860-889X, s. 89-112.

4.

Piractwo XXI wieku zagrożeniem bezpieczeństwa transportu morskiego, LOGISTYKA Nr 2, 2010.

5.

Cieśniny – wąskie gardła transportu morskiego, LOGISTYKA Nr 2, 2010.

6.

Strategiczny szlak morski transportu ropy naftowej zagrożony, Bellona kwartalnik MON, Rocznik XCIII(V), nr.2/2011 (665), s. 30-45. 3

7.

Wolność żeglugi a jej bezpieczeństwo – problem piractwa w XXI wieku, Jakość wobec wyzwań i zagrożeń XXI wieku, red. E. Ślachcińska, A, Zduniak, Poznań 2011. ISBN: 978-83-61304-24-1, s. 362-374.

8.

Influence of Pirates' Activities on Maritime Transport in the Gulf of Aden Region, D. Duda, K. Wardin, [w:] „Human resources and crew resource management. Maritime Navigation and safety of sea transportation”, red. A. Weintrit T. A Neuman, Balkena book, crc Press, Taylor&Francis Group, Boca-raton-london-New York-Leiden, 2011 ISBN 978-0-415-69115-4, s.135-140, (udział własny 80%).

9.

Preventive actions and safety measures directed against pirates in the Gulf of Aden region, D. Duda, K. Wardin, [w:] “Human resources and crew resource management. Maritime Navigation and safety of sea transportation”, red. A. Weintrit T. A Neuman Balkena book, crc Press, Taylor&Francis Group, Boca-raton-london-New YorkLeiden, 2011 ISBN 978-0-415-69115-4., s. 141-148, (udział własny 80%).

10. Costs of piracy in the horn of Africa in context of energy products security, [w:] „Bezpieczeństwo w administracji i biznesie we współczesnym świecie”, cz II WSAiB, Gdynia 2011, ISBN978-83-61505-88-4, s. 176-188. 11. Maritime commerce at the Indian Ocean and Somali piracy, [w:] Transfer wiedzy, Business Maritime Review, nr 8/2012, ISSN 2082-7520, s. 58-63. 12. International maritime transport and costs of piracy, [w:] Zeszyty Naukowe AMW Gdynia 2011, ISSN 0860-889X, s.133-150. 13. Prywatne firmy wojskowe – panaceum na problem piractwa morskiego – LOGMARE ’11, Jastarnia 2011, czasopismo, LOGISTYKA nr 5 2011, CD nr 2. 14. Prywatne firmy wojskowe – panaceum na problem piractwa morskiego – LOGMARE ’11, Jastarnia 2011, czasopismo, LOGISTYKA nr 5 2011, CD nr 2. 15. Maritime operation "Atalanta" - the example of the effectiveness of the European Union activities in solving problems of falling states, [w:] Polish Political Science Yearbook 2012/XLI, Adam Marszałek, Toruń 2012, ISSN 0208-7375 , s. 287-307. 16. Bezpieczeństwo

transportu

morskiego

a

dylematy

angażowania

prywatnych

przedsiębiorstw wojskowych i narodowych grup ochrony jednostek, wydawnictwo pokonferencyjne z międzynarodowej konferencji Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu, Paradygmaty badań nad bezpieczeństwem. Zakopane 4-6.12.2013, (Zaświadczenie o przyjęciu do publikacji).

4

17. Zagrożenie bezpieczeństwa międzynarodowego, państwa słabe i upadłe – casus pułapki tożsamości kulturowej, [w:] Przegląd Naukowo-Metodyczny WSB, Rok VI, Nr 4 (21), s. 37-46. 18. Characteristics of piracy in the Gulf of Guinea and its influence on international maritime transport in the region, D. Duda, dr K. Wardin [w:] “Maritime Navigation and safety of sea transportation” red. Weintrit A. Neuman T. A Balkena book, crc Press, Taylor&Francis Group, Boca-raton-london-New York-Leiden, 2013, ISBN 978-1-13800104-6 (HbK), 177-185, (udział własny 80%). 19. Zatoka Gwinejska ostoją i obszarem działania współczesnych piratów morskich, Kwartalnik Bellona nr 4/2013, s. 56-70. W 2012 r. wydałam (Wydawnictwo BELStudio, Warszawa) monografię zatytułowana Współczesne piractwo morskie. Wyzwanie somalijskie oraz odpowiedź społeczności międzynarodowej, którą uważam za ważny komponent moich badań nad zagadnieniem piractwa. W książce przedstawiłam genezę piractwa somalijskiego w XXI, a także koszty i dodatkowe wydatki ponoszone przez społeczność międzynarodową w związku z piractwem u wybrzeży Somalii. Jednocześnie zawarte w książce oceny i analizy skłoniły mnie do kontynuowania badań i poszukania odpowiedzi na pytanie, dlaczego piractwo morskie funkcjonuje w XXI wieku, pomimo podjętych działań mających na celu jego ograniczenie? Drugim istotnym zagadnieniem, będącym logicznym następstwem odpowiedzi na pierwsze pytanie było sformułowanie pytania, jaka powinna być reakcja społeczność międzynarodowe na ten problem, aby skutecznie wyeliminować działania piratów morskich? W efekcie powyższych rozważań powstała rozprawa habilitacyjna, której tytuł brzmi: Model reagowania na zagrożenia piractwem morskim, wpisując się i odzwierciedlając główny nurt moich zainteresowań, jak również wieńczy okres badań naukowych prowadzonych na przestrzeni ostatnich siedmiu lat. Chociaż piractwo morskie nie jest zjawiskiem nowym, to jednak jego intensywność występowania w niektórych częściach świata, jest zdecydowanie większa niż w innych regionach i stanowi realne zagrożenie dla szlaków żeglugowych, transportowanych towarów, ale także życia marynarzy pływających na statkach, zarówno handlowych jak i turystycznych. Zainteresowania te były impulsem do poszukania polskiej literatury zajmującej się tym zagadnieniem, jego korzeniami oraz skutkami w skali globalnej. Przeprowadzona kwerenda wykazała, że źródła polskojęzyczne są nieliczne, a odnalezione pozycje zostały wydane w latach 80. i 90. XX w. Nie poruszały one problemu współczesnego piractwa ze wszystkimi jego atrybutami, koncentrując się głównie na statystycznym i faktograficznym przedstawieniu 5

piractwa azjatyckiego w regionie Cieśniny Malaka oraz obszaru Morza Karaibskiego w połączeniu z zagrożeniem w wybranych portach Ameryki Południowej. Wśród pozycji zasługujących na uwagę, a wydanych już w XXI w., jest monografia dr. hab. Krzysztofa Kubiaka Przemoc na oceanach. Współczesne piractwo i terroryzm morski, która prezentuje różnice pomiędzy tymi zagadnieniami i przedstawia studium przypadków oraz pozycja kapitana żeglugi wielkiej dr Igora Jagniszczaka zatytułowana Problemy żeglugi w rejonie Zatoki Adeńskiej i wybrzeży Somalii, która jest jednak dedykowana oficerom marynarek handlowych i przedstawia możliwości zabezpieczenia jednostek przed potencjalnym atakiem pirackim. Te spostrzeżenia, jak również liczne dyskusje prowadzone z gronem profesorskim w trakcie wielu konferencji międzynarodowych i krajowych, w których uczestniczyłam, upewniły mnie w przekonaniu, że w polskich opracowaniach naukowych brakuje kompleksowej oceny działań podjętych przez społeczność międzynarodową, a skierowanych na eliminacje piractwa. To spowodowało, że postanowiłam dokonać przeglądu literatury obcojęzycznej, która okazała się być zasobniejsza w pozycje zwarte, opracowania, raporty oraz artykuły naukowe, które zawierały analizę i ocenę reakcji na zagrożenie piractwem, nie mniej jednak nie przedstawiały kompleksowego, utylitarnego sposobu czy też modelu reagowania na ten problem. To upewniło mnie w przekonaniu, że tematyka ta, niedostatecznie dostrzeżona w literaturze krajowej, w literaturze obcojęzycznej znajduje swoje szersze odzwierciedlenie, ale nie jest, w ocenie autorki, wyczerpująca. Świadczy to z jednej strony o dużej wadze, jaką społeczność międzynarodowa przywiązuje do bezpieczeństwa szlaków komunikacji morskiej i zagrożenia, jakie stwarza współczesne piractwo morskie, a z drugiej o braku propozycji kompleksowych rozwiązań dla tego jakże istotnego problemu. Straty ponoszone z tytułu działań piratów we wszystkich regionach ich występowania nie zostały jak do tej pory (rok 2014) oszacowane, a średnia kosztów ponoszonych na działalność antypiracką i zapewnienie bezpieczeństwa transportu morskiego w Afryce Wschodniej została wyliczona na kwotę ok. 7-8 mld USD rocznie1, co stanowi niebagatelną sumę biorąc pod uwagę fakt, że są to tylko działania ograniczające piractwo, lecz niepowodujące całkowitej eliminacji tego zagrożenia. Tym samym zasadniczym pytaniem, na które społeczność międzynarodowa powinna poszukać odpowiedzi jest, czy zakończenie działań antypirackich w regionie Afryki 1

K. Wardin, Współczesne piractwo morskie. Wyzwanie somalijskie oraz odpowiedź społeczności międzynarodowej, BELstudio Warszawa 2012, s. 324-339.

6

Wschodniej nie spowoduje ponownego wzrostu aktywności piratów? (tak jak miało to miejsce w Azji Południowo-Wschodniej). W przypadku negatywnej odpowiedzi, zasadne jest postawienie kolejnego pytania, dlaczego podjęte działania nie przynoszą trwałych efektów, a więc co zrobić, aby taki trwały skutek osiągnąć? Zastanawiając się nad odpowiedziami na powyższe zagadnienia autorka stwierdziła, że współczesny fakt istnienia piractwa jest problemem złożonym, który jest uwarunkowany wieloma czynnikami, takimi jak intensywność transportu, sytuacją wewnętrzną położonych w regionach państw oraz poziomem zaangażowania państw, organizacji regionalnych i całej społeczności międzynarodowej na różnych płaszczyznach w celu wyeliminowania piractwa morskiego. Kluczowe znaczenie bezpieczeństwa transportu morskiego (w dobie zglobalizowanej gospodarki światowej) powoduje, że piractwo w XXI wieku nie może być już dłużej traktowane, jako problem państw czy regionów gdzie ono występuje, ale jest to wyzwanie dla wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych. W związku z tym fakt obecności państw słabych i upadłych przyczynia się do skrajnego ubóstwa niektórych regionów, a ich mieszkańcy poszukując alternatywnych sposobów zarobkowania, zwracają się ku nielegalnej działalności, jaką jest w rozpatrywanym przypadku piractwo. Wypracowanie modelu kompleksowej (na różnych poziomach) i skutecznej (na różnych płaszczyznach) reakcji na analizowane zagrożenie w każdym regionie świata, pozwoliłoby na wyspecyfikowanie mechanizmów, które będzie można zastosować we wszystkich miejscach aktywności piratów morskich w celu trwałej eliminacji tego zjawiska. Kwerenda dostępnej literatury przedmiotu pod kątem nakreślonego zagadnienia, zarówno w języku polskim jak i w języku angielskim pozwoliła na wyspecyfikowanie podstawowych materiałów źródłowych wykorzystywanych w badaniach, którymi były opracowania dotyczące wielkości współczesnego transportu morskiego, znaczenia jego bezpieczeństwa w XXI w.. Istotnym komponentem było zagadnienie związane z faktem funkcjonowania państw słabych i upadłych na świecie, a także zależności pomiędzy ich występowaniem a piractwem morskim. Niezwykle ważne dla badań były pozycje literatury dostarczające informacji analitycznych odnoszących się sytuacji polityczno-ekonomicznej poszczególnych państw,

genezy

występowania

piractwa

w poszczególnych

regionach

oraz

jego

współczesnego oddziaływania na transport morski. Istotnym segmentem literatury były opracowania zawierające dane informujące o aktywności społeczności międzynarodowej na różnych poziomach i płaszczyznach, a związane z ograniczeniem działań piratów morskich.

7

Powyższe wprowadzenie tematyczne, ukazuje wielopłaszczyznowość i wieloaspektowość podjętej problematyki badawczej2. Świadomość tego skutkowała tym, że przedmiotem badań stało się piractwo morskie występujące w różnych regionach i jego wpływ na bezpieczeństwo transportu morskiego, które jest uwarunkowane polityczno-ekonomiczną sytuacją wewnętrzną państw położonych w obszarze działań piratów morskich, a także działania państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego. W celu precyzyjnego prowadzenia badań w pracy przyjęto następujące szczegółowe założenia oraz ramy czasowe i geograficzne: 1. Badaniom

będą

podlegały

tylko

wyselekcjonowane

regiony

występowania współczesnego piractwa morskiego na świecie, a mianowicie: Azja Południowo -Wschodnia z Zatoką Bengalską, zachodnie wybrzeże Afryki Zatoka Gwinejska, wschodnie wybrzeże Afryki - Zatoka Adeńska (tak zwany Róg Afryki). 2. Badania dotyczące stabilizacji polityczno-ekonomicznej państw, ze względu na dynamikę zmian i aktualność danych, będą obejmowały analizę raportów „Failed States Index” z lat 2012 i 2013. 3. Badania dotyczące genezy występowania piractwa w poszczególnych regionach obejmują krótki rys historyczny, ale przede wszystkim skupią się na współczesnym piractwie od lat 90. XX w. do roku 2013 w XXI w. 4. Przedział czasowy przyjęty do analizy działalności współczesnego piractwa morskiego obejmować będzie okres od 1994 do 2013 r. 5. Działania

podjęte

przez

państwa,

organizacje

regionalne

i

społeczność

międzynarodową ograniczające piractwo morskie zostaną przeanalizowane na podstawie inicjatyw podjętych od lat 90. do końca pierwszego kwartału roku 2014. Tak przyjęty przedmiot badań, umożliwił autorce sformułowanie następującego problemu badawczego, który przedstawiono w formie pytania:

2

Punktem wyjścia do wszczęcia ukierunkowanego procesu badawczego byłe literatura następujących pozycji z zakresu metodologii badań: T. Jemioło, A. Dawidczyk, Wprowadzenie do metodologii badań nad bezpieczeństwem, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008; L. F. Korzeniowski, Podstawy nauk o bezpieczeństwie. Zarządzanie bezpieczeństwem, Dyfin, Warszawa 2012; J. Apanowicz, Metodologia nauk. TNOiK, 2003; J. Apanowicz: Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Difin, 2005; J. Sztumski, Wstęp do metod i badań socjologicznych, Śląsk, Katowice 1995; A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2013; B. Kuc, Z. Ściborek, Podstawy metodologiczne nauk o bezpieczeństwie, PTM – Wydawnictwo Menadżerskie, Warszawa 2013; J. Zieliński, Metodologia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2012.

8

Dlaczego

działania

podejmowane

przez

państwa,

organizacje

regionalne

i społeczność międzynarodową w celu zwalczania piractwa morskiego nie są w pełni efektywne

oraz

jak

powinien

wyglądać

model

reagowania

zapewniającego

bezpieczeństwo transportu morskiego w kontekście zagrożenia piractwem morskim? Naturalnym następstwem sformułowania problemu badawczego, było ustalenie w pracy szczegółowych problemów badawczych zawierających się w pytaniach: 1.

Jakie jest znaczenie współczesnego międzynarodowego transportu morskiego dla gospodarki światowej oraz jaki wpływ na jego bezpieczeństwo mają państwa słabe i upadłe?

2.

Czym jest współczesne piractwo w ujęciu definicyjnym, gdzie występuje, jaka jest jego charakterystyka i jakie są przyczyny jego występowania?

3.

Jakie są uwarunkowania piractwa w Azji Południowo-Wschodniej oraz jaka jest odpowiedź na ten problem państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej?

4.

Jak przedstawiają się realia działań piratów w Afryce Zachodniej i jakie działania prewencyjne podjęły w tej kwestii państwa, organizacje regionalne oraz społeczność międzynarodowa?

5.

Jakie są okoliczności występowania piractwa w Afryce Wschodniej, a także jaka jest reakcja państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na zagrożenie piractwem w tym regionie?

6.

Dlaczego działania podjęte przez państwa, organizacje regionalne i społeczność międzynarodową nie są w pełni efektywne, a wobec tego, jak powinien wyglądać model reagowania zapewniający bezpieczeństwo transportu morskiego?

Sformułowanie problemów szczegółowych umożliwiło wygenerowanie celu badań, którym było opracowanie modelu reagowania państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na piractwo morskie, w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa międzynarodowego transportu morskiego Logiczną konsekwencją tak przyjętego celu badań, było sformułowanie następujących celów szczegółowych, a w nich: 1. Ukazanie znaczenia bezpieczeństwa współczesnego międzynarodowego transportu morskiego oraz funkcji istnienia państw słabych i upadłych w kontekście piractwa morskiego; 2. Wyspecyfikowanie obszarów o strategicznym znaczeniu dla transportu morskiego, w których występuje piractwo morskie oraz dokonanie jego charakterystyki i przyczyn występowania; 9

3. Zaprezentowanie uwarunkowań piractwa w Azji Południowo-Wschodniej oraz odpowiedzi na ten problem państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej; 4. Przedstawienie realiów działań piratów w Afryce Zachodniej i działań prewencyjnych podjętych w tej kwestii przez państwa, organizacje regionalne oraz społeczność międzynarodową; 5. Pokazanie okoliczności występowania piractwa w Afryce Wschodniej, a także reakcji państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na zagrożenie piractwem w tym regionie; 6. Ocena działań podjętych przez państwa, organizacje regionalne i społeczność międzynarodową w zakresie zwalczania piractwa oraz opracowanie modelu reagowania zapewniającego bezpieczeństwo transportu morskiego. Osiągnięcie powyższych celów badawczych było możliwe dzięki realizacji następujących zadań badawczych: 1. Określić wpływ państw słabych i upadłych generujących zagrożenie, jakim jest piractwo morskie na międzynarodowy transport morski i gospodarkę światową; 2. Wyselekcjonować miejsca występowania piractwa żywotne dla transportu morskiego, podać charakterystykę i przyczyny jego występowania; 3. Dokonać

charakterystyki

państw

w

aspekcie

polityczno-ekonomicznym

w wyselekcjonowanych regionach występowania piractwa (Azja PołudniowoWschodnia, Afryka Zachodnia, Afryka Wschodnia), a także podjętych przez państwa, organizacje regionalne i społeczność międzynarodową działań prewencyjnych; 4. Ocenić podjęte przez państwa, organizacje regionalne i społeczność międzynarodową wysiłki związane ze zwalczaniem piractwa morskiego; 5. Zbudować model reagowania na zagrożenia piractwem morskim zapewniający bezpieczeństwo transportu morskiego. Analiza zgromadzonych materiałów źródłowych i analitycznych, uczestnictwo w szeregu konferencjach, sympozjach, dyskusjach pozwoliły autorce postawienie następującej hipotezy badawczej: „Współczesne piractwo morskie występuje w niektórych regionach świata, negatywnie oddziałując na globalny transport morski, co powoduje potrzebę opracowania

utylitarnego

modelu

reagowania

zapewniającego

bezpieczeństwo

transportu morskiego.” Uwzględniając powyższą hipotezę sprecyzowano dodatkowo sześć hipotez roboczych:

10

1. W XXI wieku są obecne państwa słabe i upadłe, które w znacznej mierze są źródłem piractwa i przyczyną zagrożeń dla międzynarodowego transportu morskiego; 2. We współczesnym świecie można wskazać żywotne dla globalnej ekonomii szlaki transportu

morskiego

zagrożone

piractwem

oraz

wymienić

uwarunkowania

występowania piractwa morskiego; 3. Piractwo morskie w Azji Południowo-Wschodniej wywołuje nie w pełni efektywną reakcję państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej w celu zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego; 4. Aktywność piratów morskich w Afryce Zachodniej prowadzi do podjęcia określonych działań państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej, aby zapewnić bezpieczeństwa transportu morskiego; 5. Piractwo somalijskie w Afryce Wschodniej powoduje ograniczone zaangażowanie państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej dla eliminacji zagrożenia i zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego; 6. Brak pełnej skuteczności podjętych działań w regionach, powoduje potrzebę opracowania

modelu

reagowania

zapewniającego

bezpieczeństwo

transportu

morskiego. Weryfikacja przyjętej hipotezy badawczej pozwoliła osiągnąć założony cel badawczy. Ponadto przyczyniła się do wypełnienie treścią swoistej luki, jaką stanowił brak kompleksowych badań i opracowań dotyczących znaczenia bezpieczeństwa transportu morskiego w XXI w. w powiązaniu z zagrożeniem ze strony współczesnego piractwa morskiego generowanego przez fakt istnienie państw upadłych, oceny działań podjętych przez państwa, regiony i społeczność międzynarodową, ale przede wszystkim opracowania koncepcji modelu skutecznej reakcji na zagrożenia transportu morskiego współczesnym piractwem. Zasadniczym kryterium wyboru metod badawczych była konieczność uzyskania naukowej weryfikacji przyjętej hipotezy badawczej (oraz hipotez roboczych), a także osiągnięcie założonego celu badawczego. Przeprowadzona na etapie badań wstępnych analiza i krytyka literatury przedmiotu ukazała interdyscyplinarny charakter podjętego problemu. Wymusiło to zastosowanie w procesie badawczym szerokiej gamy metod badawczych. Ich wykorzystanie uzależnione było od charakteru rozwiązywanego problemu. Rozwiązanie podjętego problemu badawczego oraz weryfikacja postawionej hipotezy badawczej (i hipotez roboczych) wymagała wykorzystania następujących metod: analizy (w tym analizy i krytyki literatury, analizy instytucjonalno-prawnej, historycznej, porównawczej, systemowej oraz 11

metody analizy i konstrukcji logicznej), syntezy, uogólnień i wnioskowania. W trakcie analizy i krytyki dostępnej literatury polskiej i obcojęzycznej oraz innych materiałów źródłowych stwierdzono, iż podjęta problematyka badawcza, nie doczekała się całościowego ujęcia w polskiej i obcojęzycznej literaturze przedmiotu, co upewniło autorkę, co do celowości podjętych badań. Tą metodą pozyskano materiał badawczy o dużej złożoności poprzez

dekompozycję

zachodzących

wcześniej

procesów

i

zdarzeń

w obszarze

przeciwdziałania piractwu morskiemu. Analiza instytucjonalno-prawna wykorzystana została do oceny zawartych w prawie międzynarodowym postanowień odnoszących się do działania NATO i Unii Europejskiej i innych państw związanych z prowadzeniem działań antypirackich i pozwoliła określić obowiązujące ograniczenia prawne determinujące sposób zaangażowania w zwalczanie piratów. Analiza

historyczna

pozwoliła

na

i zidentyfikowanie zależności przyczynowo

określenie

genezy

badanych

zjawisk,

skutkowych, które zachodzą pomiędzy

zjawiskiem piractwa w przeszłości; tym samym dostarczyła materiału porównawczego do wykrycia analogii i prawidłowości odnoszących się do teraźniejszości i przyszłości działań piratów. Analiza systemowa pozwoliła na ujęcie analizowanych zjawisk, jako elementów systemu rozumianego, jako uporządkowany wewnętrznie układ elementów mających określoną strukturę. Była ona bardzo użyteczna przy analizie działań podjętych na różnych płaszczyznach i poziomach oraz określeniu pożądanej strategii postępowania, polegała na rozpoznawaniu i rozważaniu dostępnych wariantów działań antypirackich w postaci tabel i schematów poszczególnych regionów, co pozwoliło w konsekwencji na zbudowanie koncepcji modelu bezpieczeństwa transportu morskiego. Wykorzystanie syntezy, posłużyło do uogólniania i składania w całość faktów jednostkowych, wynikających z analizy zebranego materiału naukowego, między innymi do formułowania opinii naukowych dotyczących możliwości wdrażania właściwych działań w celu zwalczenia piractwa. Metoda porównawcza pozwoliła na określenie prawdopodobieństw i różnic między procesami i zjawiskami. Dzięki jej wykorzystaniu możliwa była weryfikacja uzyskanych wyników badań i sformułowanych wniosków na bazie podobnych, znanych już odniesień w istniejącej wiedzy. Wykorzystano ją na różnych etapach procesu badawczego, jednak szczególnie użyteczna okazała się w końcowym etapie badań, ponieważ pozwoliła na

12

dokonanie obiektywnego porównania zaangażowania w działania antypirackie w różnych regionach. Z porównaniem i syntezą ściśle powiązana jest metoda uogólnienia. Dzięki jej zastosowaniu możliwe było przechodzenie od pojedynczych twierdzeń czy obserwacji związanych z konkretnym przypadkiem do twierdzeń na wyższym poziomie ogólności, a w tym

możliwe

identyfikowanie

uniwersalnych

determinant,

ograniczeń

oraz

prawidłowości. W trakcie procesu badawczego wykorzystano również metodę delficką. Zastosowanie metody delfickiej polegało na przeprowadzeniu wielu dyskusji z gronem profesorskim wielu ośrodków uniwersyteckich zarówno krajowych jak i zagranicznych, a także ekspertami z zakresu transportu morskiego, prawa morza i bezpieczeństwa morskiego. Metoda ta pozwoliła na szerokie wykorzystanie uogólnionych ocen prognostycznych ekspertów. W trakcie procesu badawczego wykorzystano również następujące metody empiryczne: sondaż diagnostyczny w postaci ankiet, z wykorzystaniem kwestionariusza dostarczonego respondentom

osobiście

przez

autorkę

a

także

przez

Internet,

a

dotyczących

wyselekcjonowania najważniejszych w XXI w. obszarów występowania linii komunikacji morskiej i typów okrętów przydatnych do działań antypirackich oraz analizę dokumentów, gdzie poprzez dokument rozumieć należy każdy przedmiot materialny, w którym jest utrwalona myśl ludzka, umożliwiający przekazywanie treści komunikowalnej, służącej do formułowania twierdzeń w procesie poznania środowiska społecznego3. Pozwoliło to na uporządkowanie i interpretację treści zebranych dokumentów pod katem problemu badawczego i postawionej hipotezy badawczej. Organizacja i przebieg badań były pochodną przyjętego problemu badawczego, zadań oraz zastosowanych metod badawczych. Punktem wyjściowym wstępnego etapu badań było skonkretyzowanie obszaru problemowego. Osiągnięto to w wyniku analizy i krytyki literatury, co pozwoliło w pierwszym rzędzie na dokonanie oceny stanu wiedzy, poglądów oraz teorii z zakresu podjętej problematyki badawczej, a w konsekwencji na określenie obszaru badań i sformułowanie problemu badawczego, przyjęcie założeń metodologicznych oraz organizacji badań i ustalenie tematu rozprawy, który brzmi: Model reagowania na zagrożenia piractwem morskim. Etap

badań

właściwych

obejmował

realizację

przedsięwzięć

badawczych

sformułowanych na etapie wstępnym. Jednak najważniejszą częścią była ocena znaczenia

3

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2008, s. 48.

13

transportu morskiego w XXI w. oraz zagrożeń spowodowanych występowaniem państw słabych i upadłych. Na tym etapie badań opracowywano również poszczególne rozdziały merytoryczne

prezentowanej

rozprawy.

Najbardziej

pracochłonnym

etapem

badań

właściwych było opracowanie danych analitycznych dotyczących: sytuacji politycznoekonomicznej państw położonych w analizowanych regionach, uwarunkowań historycznych piractwa i ich współczesnych działań oraz zaangażowania państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej w zwalczanie piratów. Dotyczyły one oceny państw poszczególnych regionów pod względem ich zdolności do działań antypirackich czy ich sytuacji wewnętrznej. Uzyskane dane dostarczyły materiałów do zasadniczego etapu badań, a mianowicie całościowej oceny zebranych i przeanalizowanych danych oraz opracowania modelu reagowania na zagrożenia piractwem morskim. W toku całego procesu badawczego gromadzono pozytywne i negatywne opinie ekspertów i środowiska naukowego. Efektem tak przeprowadzonego procesu badawczego jest niniejsza książka, składająca się ze: wykazu skrótów, wstępu, sześciu rozdziałów, zakończenia, wykazu rysunków, tabel i wykresów,

bibliografii

oraz

trzech

załączników.

Rozdziały

pracy

odpowiadają

rozwiązywanym problemom badawczym, których sformułowanie było możliwe po zakończeniu pierwszego etapu badań. Rozdział

pierwszy

z bezpieczeństwem

przedstawia

morskim

państwa

typologię i

bezpieczeństwa

bezpieczeństwem

w

morskim.

powiązaniu Ponadto

scharakteryzowano znaczenie międzynarodowego transportu morskiego w XXI w. oraz przedstawiono jego zagrożenia, z uwzględnieniem zagrożeń asymetrycznych, spowodowane występowaniem w niektórych regionach świata państw słabych i upadłych. W rozdziale drugim zawarto ujęcie definicyjne aspektu piractwa morskiego. Przeanalizowano uwarunkowania występowania piractwa oraz opracowano, na podstawie informacji dotyczących dotychczasowych ataków pirackich, typologię ataków pirackich a także oceniono ryzyko wystąpienia ataku biorąc pod uwagę takie aspekty jak region i jego historię, fakt obecności ważnych szlaków komunikacji morskiej oraz wielkość transportu. Ponadto dokonano wyselekcjonowania trzech regionów działalności piratów morskich we współczesnych świecie zagrażających bezpieczeństwu transportu morskiego. Rozdział trzeci obejmuje swoją treścią analizę piractwa morskiego w Azji PołudniowoWschodniej na Morzu Południowochińskim w Cieśninie Malakka i w Zatoce Bengalskiej. W rozdziale tym scharakteryzowano państwa regionu pod względem stabilizacji politycznoekonomicznej,

prześledzono

uwarunkowania

historyczne

piractwa

oraz

pokazano 14

intensywność współczesnych działań piratów. Ostatnim elementem było omówienie zaangażowania państw, regionu i społeczności międzynarodowej na rzecz bezpieczeństwa transportu morskiego. W rozdziale czwartym dokonano analizy działań piratów w Afryce Zachodniej w Zatoce Gwinejskiej. Przyjęta struktura rozdziału pozwoliła na zaprezentowanie państw regionu i pokazanie wewnętrznej sytuacji polityczno-ekonomicznej, przeanalizowano uwarunkowania historyczne piractwa oraz pokazano intensywność współczesnych działań piratów. Krańcowym etapem było (podobnie jak w rozdziale trzecim) omówienie zaangażowania państw, regionu i społeczności międzynarodowej w kwestii zwalczania piratów i zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego. Rozdział piąty został zorganizowany pod względem struktury tak samo jak dwa poprzednie, ale analiza obejmowała swoją treścią region Afryki Wschodniej – Zatokę Adeńską i Róg Afryki. Chociaż ilość analizowanych państw regionu jest tu zdecydowanie najmniejsza (tylko cztery państwa), a historyczne uwarunkowania piractwa najskromniejsze, to jednak zaangażowanie państw regionu i społeczności międzynarodowej na rzecz bezpieczeństwa transportu morskiego jest najpełniejsze w tym regionie. W tej sytuacji analiza reakcji państw, regionu i społeczności międzynarodowej wymagała przeanalizowania licznych dokumentów, które traktują o zaangażowaniu w zwalczanie piractwa w tym obszarze. Treść rozdziału szóstego jest kwintesencją prowadzonych badań, gdyż przedstawia opracowane przez autorkę tabele i schematy ukazujące reakcję państw, organizacji regionalnych oraz społeczności międzynarodowej w poszczególnych obszarach na piractwo, a także zawiera ocenę podjętych działań, oddzielnie dla każdego regionu. Wyniki badań pozwoliły w końcowej części na zbudowanie modelu reagowania państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na rzecz bezpieczeństwa transportu morskiego, w oparciu o przeprowadzoną analizę skuteczności działań podjętych w poszczególnych regionach. Dysertację zamyka zakończenie, zawierające zasadnicze wnioski sformułowane na bazie przeprowadzonego procesu badawczego. Należy podkreślić, że opracowany temat pracy habilitacyjnej dotyczy dziedziny, której poświęciłam szczególnie dużo miejsca w mojej dotychczasowej pracy naukowej, jako adiunkt wyższej uczelni, co dało mi konkretne argumenty i wyposażyło w niezbędną wiedzę, aby naukowe oceny i analizy wesprzeć empirycznymi danymi. Tematyka moich publikacji

15

monograficznych, artykułów oraz udział w konferencjach krajowych i zagranicznych odnosi się w dużej mierze do problematyki, którą ujęłam w pracy. W obszarze moich zainteresowaniach naukowych, mieszczą się również problemy terroryzmu międzynarodowego, jego źródeł i wynikających z tego implikacji w XXI wieku, zagadnienia współczesnych konfliktów zbrojnych, bezpieczeństwa międzynarodowego w tym energetycznego oraz kwestie istotne dla stosunków międzynarodowych, a mianowicie defragmentacja współczesnych państw oraz teoria państw upadłych i ich wpływ na sytuacje międzynarodową, a także fakt występowania zagrożeń asymetrycznych.

III.

Osiągnięcia w pracy naukowo – dydaktycznej 1. W 2006 roku indywidualne wyróżnienie Rektora Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni

za

nowatorskie

ujęcie

problematyki

związanej

z

zagrożeniem

terrorystycznym szlaków żeglugowych na morzu Bałtyckim ukazane w rozprawie doktorskiej. 2. Wyróżnienie i nadanie Medalu Komisji Edukacji Narodowej za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania, z dnia 02.09.2011 roku. 3. Odznaka

Pamiątkowa

Wojskowego

Instytutu

Wojskowego

za

publikacje

w wydawnictwie Bellona, z dnia 07.11.2013 roku. 4. W trakcie mojej pracy dydaktycznej byłam promotorem 67 prac licencjackich i 16 prac magisterskich oraz recenzentem ponad 40 prac licencjackich, magisterskich i dyplomowych. Ponadto recenzowałam 3 publikacje zwarte oraz 2 artykuły naukowe (wykaz w dorobku).

Adres do korespondencji: Katarzyna Wardin ul. Kalksztajnów 17B/8 81-236 Gdynia tel. kom. 665674076 e-mail: [email protected]

16