ACTA

UNIVERSITATIS

LODZIENSIS

FOLIA O EC O N O M IC A 58, 1986

E u g e n iu s z W o jc ie c h o w u k i' O C ZY SZC ZA N IE W M IA S T A C H

W STĘP

J e d n y m z p o d s ta w o w y c h działów g o s p o d a r k i k o m u n a ln e j s e n s u s tricto są u rz ą d z e n ia tech n ic z n o -s a n ita rn e . W ś r ó d n ich w y ró ż n ia m y u rz ą d z e n ia s łu ż ą c e do o c z y s zcz an ia m iast. S ta n o w ią o n e z a ró w n o e l e m e n t k o m u n a ln y c h u rz ą d z e ń s a n ita rn e j o c h r o n y m iast, j a k rów n ie ż c z y n n ik o c h r o n y ś ro d o w i s k a 1. O c zy sz c z a n ie tr a k t o w a n e ja k o u r z ą d z e n ie k o m u n a ln e je s t is to tn y m k o m p o n e n te m lo k a ln e j in f r a s tr u k tu r y t e c h nicznej. Za za s a d n ic z ą c e c h ę i n f r a s tr u k tu r y u w a ż a m y m. in. im m obilność p o le g a ją c ą na i n te g r a ln y m z w ią z k u u rz ą d z e ń z d a n y m tere n em . W o d ró ż n ie n iu od in n y c h o b ie k tó w in fra s tr u k tu r y k o m u n a ln e j (np. d r o g o w nictw o, w o d o c ią g i i k a n a liz a c ja , e n e r g e t y k a cieplna) u słu g i o cz y szcz ania w y k o n y w a n e są za p o m o c ą u r z ą d z e ń tr w a le p o łą c z o n y c h z o to c z e n iem (w y syp iska, w y le w is k a , szalety, z s y p y o d p ad o w e), ja k ró w n ie ż u rz ą d z e ń m o b iln y c h (tabor i s p rz ę t sp e c ja lis ty c z n y , pojem nik i, kosze). T e dw ie g ru p y u rz ą d z e ń p o s ia d a ją w s to s u n k u do sieb ie c h a r a k t e r k o m p le m e n ta r n y . A n a lo g ic z n a s y t u a c j a w y s t ę p u j e w p r z y p a d k u k o m u n ik a c ji p u b licznej t ra m w a jo w e j (tory i sieć tr a k c y j n a o ra z je d n o s tk i p r z e w o zowe). O d m ie n n y c h a r a k t e r u r z ą d z e ń w y k o n u j ą c y c h z ró ż n ic o w a n e fu n k c je o czy szcz an ia d e te r m in u je o d rę b n o ś ć form ich o rg a n iz a c ji i e k s p l o a ta c ji2. * Dr, ad iu n k t w Z ak ładzie G o sp od ark i K o m un aln ej UŁ. 1 Por. A . G i n s b e r t - G e b e r t , Z arys p o lity k i ko m u n a ln ej, W a rsz aw a 1977, s. 117 oraz Z. K a r s t , Z ary s tech n iki in fra stru ktu ry ko m u n a ln e j, W ro cław —W arszaszaw a 1976, s. 206. 2 Szerzej o ty m pisze K. K r a s s o w s k i , E le m en ty te chn iczn e gospodarki m iejsk i e j (technika komunalna), [m aszynopis], Łódź 1981, s. 439— 443.

Is to tn y m e le m e n te m ek o n o m ic z n e j c h a r a k t e r y s ty k i tech nic zn y ch ś ro d k ó w oczyszcz an ia m iast je s t ich w y s o k a k a p ita lo c h ło n n o ś ć . R ealizacja z a d a ń w a r u n k o w a n a je s t z a b ezp iec zen ie m o d p o w ie d n ie j liczby t a b o ru o ra z sp rz ętu s p e c ja lis ty c z n e g o i p o s ia d a c h a r a k t e r d ziałalno ści tra n s p o rto w o -u s łu g o w e j. Z a k u p je d n o s te k w y w o z o w y c h i ich e k s p l o a tacja w y m a g a p o w a ż n y c h n a k ła d ó w ś ro d k ó w fin an so w y ch . A p a r a t o cz y szcz an ia m iasta, p o d le g ły o rg a n o m g o s p o d a rk i k o m u n aln ej, działa w o b e c n y c h w a r u n k a c h na z a s a d a c h w y łąc zn o ści n a d a n y m tere n ie. Z as a d n ic z y m c e le m k o m p le k s u d ziałań p o le g a ją c y c h na o c z y sz c z a niu m iast je s t u t r z y m y w a n i e czysto śc i i p o rz ąd k u . Na Lak o k re ś lo n y cel s k ła d a ją się za d an ia o d c in k o w e (cząstkow e): — d ziała n ia p ro fila k ty c z n e (zap o b ieg an ie zanieczyszczeniu), — oczyszcz an ie ulic i p laców , — g ro m a d z e n ie i u s u w a n ie n iecz y sto śc i s t a ł y c h i p ły n n y c h , — u n ie s z k o d liw ia n ie i u ty liz a c ja ty c h niecz y sto śc i dla p o n o w n e g o ich w y k o rz y s ta n ia w p ro c e s ie g o sp o d arczy m , — u t rz y m a n ie i e k s p lo a ta c ja sz a le tó w publicznych*. A b y a p a r a t oczyszcz an ia m ia s ta re a liz o w a ł s k u te c z n ie s w o je funkcje, m u szą być s p e łn io n e o k re ś lo n e w a ru n k i techniczn o -e k o n o m icz n e. N a leżą do nich: — z a b e zp iec zen ie o d p o w ie d n ie j liczby ta b o ru i s p rz ę tu s p e c ja lis ty c z nego, — p o s ia d a n ie zap le cza m ag a z y n o w o -te c h n ic z n o -e k s p lo a ta c y jn e g o , — d o s tę p n y z e s ta w części z a m ie n n y ch , p aliw a, ogum ienia, ś ro d k ó w ch em iczny ch, — p r a w id ło w a o rg a n iz a c ja p ro c e s ó w o czyszczania, — z o rg a n iz o w a n y te re n dla u n ie s z k o d liw ia n ia nieczystości, — m ożliw ie n a jm n ie js z e o d d a le n ie te re n ó w sk ła d o w a n ia nieczystości od m iejsc ich g ro m a d z e n ia (w ym óg m in im aln e j d ługo ści tr a s y p rz e w ozu)4. C elem o p ra c o w a n ia je s t c h a r a k t e r y s t y k a an a lity c z n o -o p is o w a w y p o s a ż en ia m ia s t w o je w ó d z tw a m ie js k ie g o łódzk ieg o w p o d s ta w o w e u r z ą d ze nia s łu żąc e do ich oczyszczania. P rz e d m io te m z a in te re s o w a n ia są k lu c z o w e z a d a n ia w z a k re s ie oczyszczania, r e a liz o w a n e p rzez służby k o m u n aln e. H o ry z o n t b a d a n ia o b e jm u je la ta 1975— 1980. R ozszerzenie cz a s o w e b az y in fo rm a c y jn e j b y ło n iem o żliw e ze w z g lę d u na b r a k w ia r y g o d n y c h i p o r ó w n y w a l n y c h d a n y c h dla w s z y s tk ic h j e d n o s te k m iej3 Por. J. R o s s m a n , T ech n ika kom unalna, W ro cław 1969, s. 71 o raz B. K o n ł o w i c z , T ech n ika ko m unalna, W arszaw a 1976, s. 116. 4 K r a s s o w s k i , op. cii., s. 441.

sk ich oraz, z w ią z a n e z re fo rm ą a d m i n i s tr a c y j n ą k r a ju , z m ia n y o r g a n i z a c y jn e j e d n o s te k w y k o n u j ą c y c h u słu g i oczyszczan ia. J a k o c a ło ść o p ra c o w a n ie p o s ia d a c h a r a k t e r d ia g n o s ty c z n y . I n t e r p r e ta c j a m a t e r ia łu liczb o w e g o z o stała w y k o r z y s t a n a ta k ż e d la p r z e p r o w a d z e n ia o g ó ln y c h ro z w a ż a ń i s y g n a liz a c ji n i e k t ó r y c h p ro b le m ó w w y s tę p u ją c y c h n ie tylko w sk a li je d n e g o w o je w ó d z tw a . S łużby o c z y szcz an ia n a t e re n ie w o je w ó d z tw a z o r g a n iz o w a n e są w trze ch p rz e d s ię b io rs tw a c h k o m u n a ln y c h . Za o c z y s zcz an ie te r e n u Lodzi o ra z d w ó c h p rz y le g ły c h gm in: A n d r e s p o la i N o w o s o ln e j o d p o w ie d zialn e je s t M iejsk ie P rz e d s ię b io rs tw o O c zy szcz an ia. M P O s ta n o w i j e d n o stk ę je d n o b ra n ż o w ą , k t ó r e j p o d s t a w o w y z a k re s z a d a ń o b e jm u je ; — o d p ła tn e w y k o n y w a n i e u słu g ; w y w o z u n ie c z y s to śc i s ta ły c h i p ły n n y c h , o c z y s zcz an ia ulic i p lacó w , p ro w a d z e n ia szaletów* p u b liczn ych, — p ro w a d z e n ie s c h r o n is k a dla zw ierząt, — p e łn ie n ie lu n k c ji k o o r d y n a to r a w s p r a w a c h z w ią z a n y c h z o c z y szczaniem na t e re n ie c a łe g o w o je w ó d z tw a . P o n ad to w ra m a c h d z iała ln o śc i p o m o cn icz ej p rz e d s ię b io rs tw o ś w i a d czy usługi na rzecz in n y c h zlec e n io d a w c ó w , tj. usłu g w a rs z ta to w y c h , d iag n o s ty c z n y c h , tr a n s p o r to w y c h o ra z s p rz e d a je ta lo n y w y s y p is k o w e p rz e d s ię b io rs tw o m u s u w a j ą c y m o d p a d k i w e w ła s n y m zak resie. M iasta w p ó łn o c n e j części w o je w ó d z tw a (z w y j ą t k i e m O z o rk o w a) o b s łu g iw a n e są p rz ez R e jo n o w e P rz e d się b io rs tw o G o s p o d a rk i K o m u n a lnej i M ie s z k a n io w e j z sied zib ą w Zgierzu. P o sia d a o n o 4 o d d z ia ły t e r e n o w e w p o sz c z e g ó ln y c h m iastach , w k tó r y c h b e z p o śre d n io p ro b lem a m i o czy szcz an ia z a jm u ją się o d p o w ie d n ie Z a k ła d y O c z y sz c z a n ia M iasta. O d 1981 r. w O z o rk o w ie o c z y s zcz an ie w c h od zi w z a k re s działaln ości O z o rk o w s k ie g o P rz e d s ię b io rs tw a K o m u n aln eg o . R ejo n o w e P rz e d s ię b io rs tw o G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j i M ie s z k a n io w e j w P a b ia n ic a c h z a jm u je się o c z y szcz an iem m iast w p o łu d n io w e j części w o je w ó d z tw a , tj. P a b ian ic (Z akład O c z y sz c z a n ia M iasta) oraz K o n s ta n ty n o w a (Zakład U sług K o m u n a ln y c h ) ja k o w y d z ie lo n y e le m e n t o rg a n iz a c y jn y od działu te r e n o w e g o w ty m o sta tn im mieście. P rz e d s ię b io rstw a r e jo n o w e są j e d n o s tk a m i o c h a r a k t e r z e w ie lo b ra n ż o w y m .

OCZYSZCZANIE ULIC I PLACÓW

P o d s ta w o w e fu n k c je służb w y k o n u j ą c y c h te n ty p u słu g p o le g a ją na: — k s z ta łto w a n iu p r a w id ło w y c h w a r u n k ó w s a n i t a r n y c h i p o r z ą d k o w ych,

— z a p e w n ie n iu b ez p ie czn e g o i n ie z a k łó c o n e g o ru c h u ulicznego, — u s u w a n iu n ie cz y sto śc i z p o w ie rz c h n i ciągó w k o m u n ik a c y jn y c h . W ie lk o ś ć g r o m a d z o n y c h o d p a d k ó w za le ży g łó w n ie od: — in te n s y w n o ś c i ru c h u p iesze g o i k o ło w eg o, —■ c h a r a k t e r u miast, — ty p u z a b u d o w y , — r o d z a ju n aw ie rzc h n i, — g ę s to ś c i sieci u rz ą d z e ń g r u p u j ą c y c h niecz ysto śc i (kosze uliczne). W d ziała ln o śc i o cz y szcz an ia w y o d rę b n ia się n a s t ę p u j ą c e ro d z aje czy nno ści: a) o m ia ta n ie ulic i p la c ó w — s e z o n o w e (m echaniczne), — c a ło ro c z n e (ręczne), b) p o le w a n ie ulic i p laców , c) z m y w a n ie ulic, d) o d ś n ie ż a n ie ulic i placów . O m ia ta n ie m e c h a n ic z n e re a liz o w a n e je s t przez 8 m ie s ię c y w roku (1.04— 30.09), p o le w a n ie i z m y w a n ie n a to m ia s t o d b y w a się od 15 k w ie tnia do 30 w rześnia. O d śn ie ż a n ie od 1 listo p a d a do 31 m arca. P o le ga ono n a g ro m a d z e n iu i u s u w a n iu śniegu, błota, lodu o raz p rz eciw d z ia łan iu i z w alcza n iu gołoledzi. W s z y s tk ie za te m fo rm y o czy szczan ia w tym ro d z aju działalności, poza o m ia ta n ie m ręczn ym , p o s ia d a ją c h a r a k t e r s e zonow y. R ealizacja z a d a ń o k re ś lo n y c h w p la n a c h tech n ic zn o -e k o n o m iczn y c h z w ią z a n a je s t w z n a c z n y m sto p n iu z w y s tę p u ją c y m i w a ru n k a m i atm o sfery czn y m i. Tabela

1

Pow ierzchnia oczyszczan ych ulic i placów

M iasto

w tys. m2

— P ow ierzchnia oczyszczania 1976 = 100 udział procc ntow y

1976

1980

1978

1980

1976

1980

Łódź A lek san d ró w G łow no K o n stan ty n ó w O zorków Pab ianice S tryków Zgierz

4 183,0 55,0 49,8 140,0 60,0 270,0 5,8 371,3

4 349,8 72,0 67,5 160,0 60,0 236,2 28,0 421,3

104,9 109,0 135,5 114,2 100,0 87,5 172,4 105,7

103,9 130,9 135,5 114,2 100,0 87,5 482,7 113,4

81,4 1,1 1,0 2,7 1.2 5,2 0,1 7,3

80,6 1,3 1,2 3,0 1,1 4,4 0,5 7,9

O gółem

5 134,9

5 394,8

104,7

105,0

100,0

100,0

Źródło: O p ra c o w a n o n a p o d s ta w ie R o c z n ik ó w s ta ty s t y c z n y c h w o je w ó d z tw a m ie js k ie g o łó d z k ie g o za la ta 1976— 1981, I n lo r m a c ji o d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r c z e j Z je d n o c z e n ia га la ta 1976— 1980 [m a sz y n o p is y w ZGK ш . L o d z ił; m a te r ia łó w M ie js k ie g o P rz e d s ię b io r s tw a O c z y s z c z a n ia w Ł odzi.

P o w ierz ch n ia p r z y ję t a do o cz y szcz an ia (tab. 1) w y k a z u j e w p o sz c z e g ó ln y c h m iastach ró ż n o k ie r u n k o w e zm iany , p r z y ró w n o c z e s n y m z w ię k szeniu g lo b a ln e j w ielk o ści w ra m a c h w o je w ó d z tw a . P rz e w a ż a na ogół te n d e n c ja do stab ilizacji p ow ierzch n i, p rz y cz y m silny w z ro s t za u w aż a się w m ia s ta c h n a jm n ie js z y c h . N a jw ię k s z a p o w ie rz c h n ia o czy szcz an ia p rz y p ad a na je d n o s tk i s tre fy c e n tr a ln e j w o je w ó d z tw a . P o zo stałe m iasta p o sia d a ją w s tru k tu rz e u d z ia ły p r z e k ra c z a ją c e n iew iele 1%. Tabela 2 O czyszczanie ulic i placów Drogi m iejsk ie o b jęte zo rg an izo O czyszczanie sposobem zm echa- w anym oczysznizow anym w % czaniem w % 1976 1980 1976 1980

M iasto

Łódź A leksandrów Głowno K onstantyn ó w O zorków Pitbi.m ice Si ryków Z gierz

93,9 78,1 • 67,8 • • • •

95,3 93,1 96,3 78,8 100,0 69,3 53,6 96,5

75,7 26,3 33,9 76,5 49,8 56,1 9,2 88,9

71,2 54,9 48,2 85,3 37,5 45,5 64,4 63,7

O gółem

89,9

93,6

70,5

67,5

Ź r ó d ł o : Jak

w

tab. 1.

P on ie w aż p ro c e s y o czy szcz an ia są p ra co - i czasoch ło n n e, g łó w n y m k ie ru n k ie m ich re alizacji je s t co ra z w iększa m ech a n iz a c ja . Ilu s tra c ją tego jest w z ra s ta ją c y o d s e te k p o w ie rz c h n i o b ję te j o cz y szcz an iem z m e ch a n iz o w a n y m . Z d e c y d o w a n a w ięk sz o ść p o w ie rz c h n i w m iastach je s t u trz y m y w a n a w czystości dzięki z a s to s o w a n iu s p rz ę tu w y s p e c ja liz o w a nego (tab. 2). S tanow i to o b ie k ty w n ą k o n ie c z n o ś ć i w y z n a c z n ik s u b s ty tucji p ra c y ży w e j przez u ż y c ie m a sz y n i u rz ąd ze ń , tw o rz ą c je d n o c z e ś nie w y s o k ą k a p ita ło c h ło n n o ś ć teg o r o d z a ju usług. T e c h n ic z n e u z b r o je nie p ra c y w M P O (d ane za 1980 r.) w y n o s iło 206,7 tys. zł, a poziom k a p ita ło c h ło n n o ś c i 1,54 — p rz y ś re d n ic h w ie lk o ś c ia c h dla w s z y s tk ic h p rz e d s ię b io rs tw z g r u p o w a n y c h w Z je d n o c z e n iu G o s p o d ark i K o m u n a ln e j w Łodzi od p o w ied n io : 156,5 i 1,235. P rz y jm u ją c z ko lei w s k a ź n ik o b ra z u ją c y p o w ie rz c h n ię d ró g m ie j5 1ni отmac ja o działalności w ZGK m Lodzi], Łódź 1981.

gospodarczej

Z jednoczenia

za

1980 r.,

[m aszynopis

skich o b ję ty c h z o r g a n iz o w a n y m oczyszczaniem , u w a ż a n y za je d n ą z m iar sto p n ia za sp o k o je n ia p o trz e b w z a k re s ie o czyszczania, nie o t r z y m u je m y już je d n o z n a c z n e j oceny. Z a u w a ż a ln y je s t jeg o sp a d e k w m ias ta c h d u ż y c h o raz is to tn y w z ro s t w j e d n o s t k a c h m ałych. T łu m acz y ć to m ożna zm n iejsze n ie m d u ż y c h d y s p ro p o rc ji p om ięd zy tym i g ru p a m i m iast o raz z n a c z n y m p rz y ro s te m p o w ie rz c h n i ulic i p la c ó w w d u ż y c h m ia s ta c h (rozwój b u d o w n ic tw a o sied low eg o) n ie p ro p o r c jo n a ln y m do fa k ty c z n e g o p ola d ziała n ia służb oczyszczania. P e w ie n w p ły w (choć racze j p o śre d n i) n a p ro c e s y g ro m a d z e n ia o d p a d ó w u lic z n y c h i d ziała ln o ść służb, w y w i e r a c h a r a k t e r n a w ie rzc h n i ulic. M ia ry o p is u ją c e s t a n d ró g m ie js k ic h w s k a z u ją n a jeg o s y s t e m a ty c z n ą p o p ra w ę . C o raz w ię k s z a d ługo ść i p o w ie rz c h n ia ulic p osiada n a w ie rz c h n ię ulep szoną. P o w o d u je to je d n a k ż e dw ie im p lik ac je o o d m ie n n y m c h a ra k te r z e . Lepsza n a w ie rz c h n ia um ożliw ia s to s o w a n ie d o s k o n a ls z e g o s p rz ę tu s p e c ja lis ty c z n e g o i p rz y c z y n ia się p ra w d o p o d o b n ie do niższego n a tę ż e n ia p o w s ta w a n ia nieczystości. Z d ru g ie j j e d n a k s t r o n y w s ez o n ie zim ow ym , k o n ie c z n o ś ć u t r z y m y w a n i a ciągłe j p rz ejezd n o śc i ulic i d ró g (choć w ró ż n y m za k resie) p o w o d u je silne niszczen ie ich naw ie rzc h n i. D zieje się tak, p o n ie w a ż w ak c ji zim ow ej u ż y w a się u r z ą dzeń i s p rz ę tu c ięż k ieg o ty p u a s to s o w a n e śro d k i c h e m ic zn e w p ły w a ją n e g a ty w n ie , p o p rz e z o d d z ia ły w a n ie m e c h a n ic z n e i chem iczne, n a s t r u k tu r ę k o le j n y c h w a r s t w n a w ie rzc h n i. W p o sz c z e g ó ln y c h m ia s ta c h w y s t ę p u j e z n a czn e zró ż n ic o w a n ie d róg (p rz y jm u ją c za k r y t e r iu m p od ziału ich zn a c z e n ie dla ruchu). N a ogół u dział jezdn i o c h a r a k t e r z e p o n a d m ie js k im lub w Lodzi po nad dzieln ico w y m n ie p rz e k ra c z a 20— 2 5 % o g ó ln ej dług ości ulic m iasta. T e w ła ś n ie ciągi k o m u n ik a c y jn e są p rz ed m io te m szczegó lnej u w a g i służb o c z y szczania z a ró w n o w o k re s ie letnim, jak zim ow ym . W tym o statnim w y s t ę p u j e b a rd z o duża k o n c e n tr a c ja p o te n c ja łu p rz e d się b io rs tw o c z y szczania, zw łaszcza w p rz y p a d k u w y s tą p ie n ia d u ż y c h o p a d ó w śniegu, s p a d k u te m p e r a t u r y i zamieci. J e śli chodzi o s z e ro k o ść d ró g m iejskich , d o m in u ją jezdnie w ąskie. J e s t to w y n ik ie m p o d o b n e g o sp o so b u z a b u d o w y m iast w o je w ó d z tw a , k t ó r y c h u k ła d u r b a n is ty c z n y s ta n o w i s p u ścizn ę z p o p rz e d n ie g o stulecia. S tr u k tu ra jezdni w Łodzi w 1980 r. k s z ta łto w a ła się n a s tę p u ją c o . Je z d n i 0 s ze ro k o ści 6— 8 m b y ło 70%, 8— 12 m — 2 6 % i p o n ad 12 m — 4%. O b o k w z ro stu s ta n u ta b o ru w skali c a łe j służb y o czy szczan ia oraz w Łodzi i A le k s a n d ro w ie , w p o z o s ta ły c h m ia s ta c h w y s tą p iły w a h a n ia liczby s p rz ę tu (tab. 3). N a jc z ę ś c ie j m a m y do cz y n ie n ia z te n d e n c ją do s tab ilizacji tej liczby. N ie p o k o ją c y je s t jej is to tn y sp a d e k w Zgierzu, p o dczas g d y z n a czn ie w z ra s ta ła tam p o w ierzch n ia o cz y szcz an y ch ulic 1 p laców . P o ró w n u ją c d y n a m ik i w z ro s tu z a d a ń i p rz y ro s tu liczby sprzę-

Tabela 3 S tan i d y n am ik a p rzy ro stu liczbow ego sprzętu do oczyszczania ulic i placów Stan tab o ru w szt. M iasto

1976 = 100

Łódź A lek san d ró w G łow no K on stan ty n ó w O zorków P abianice S tryków Zgierz

1978

1980

1980

84 3

106 6 3 6 3 15 3 6

126,2 200,0

16 — 10

98 6 3 7 3 16 3 9

122

145

148

121,3

—

4

5

O gółem Źródło:

1976

X 150,0 60,0 93,7

X 60,0 -

D « n e Z je d n o c z e n ie G o sp o d n rk l K o m u n a ln e j m . Ł odzi.

tu w Lodzi, A le k s a n d ro w ie i K o n s ta n ty n o w ie z a u w a ż a m y , że tem po p rz y ro s tu liczby ta b o ru p rz e w y ż s z a ło zn a c z n ie tem p o p rz y ro s tu p o w ierzch ni oczyszczania. W p o z o s ta ły c h m ia s ta c h o b s e r w u je m y re la c je od w ro tn e , p rz y czym dość często z a u w a ż a się n iezm ien n o ść p o r ó w n y w a n y c h wielkości. Tabel a

4

Liczba sprzętu p rz y p ad ają c a na 10 ty s. m* oczyszczan y ch ulic i placów

M iasto

Liczba sprzętu na 10 tys. m* 1976

1980

0,28 0,83 0,59 — 0,27

0,22 1,00 0,44 0,43 0,50 0,67 3,00 0,23

0,24 0,83 0,44 0,38 0,50 0,63 1,07 0,14

0,24

0,27

0,27

Łódź A leksandrów G łow no K o n stan ty nó w O zorków Pab ian ice S tryków Zgierz

0,20 0,54

O gółem Źródło:

1978

—

O b lic z e n i« n a p o d s ta w ie ta b . 1 I 3.

C ie k a w e sp o strze żen ia n a s u w a k s z ta łto w a n ie się w s k a ź n ik a liczby p rz y p a d a ją c e g o na j e d n o s tk ę p o w ie rz c h n i o czyszcz an ej (10

sprzętu

tys. m s).

D an e tab. 4 ilu s tr u ją n ie r ó w n o m ie r n y pod ział ś ro d k ó w w p o szczeg ó ln y c h m iastach, s tw a r z a j ą c y w y r a ź n e d y s p ro p o rc je . N a jn iż s z e re la c je d o ty c z ą d u ż y c h o rg a n iz m ó w m iejsk ich , w k t ó r y c h w y s t ę p u j e szczególna k o n c e n tr a c j a ludności, p rz em y słu , h a n d lu i n a tę ż e n ia ruchu. Duże w ą tp liw o śc i b udzi fakt, iż w obliczu św iado m o ści luki w z a sp o k o je n iu teg o typu potrzeb, służb y o c z y szcz an ia w ła śn ie w m n ie js z y c h m iastach z g łasz ają p o s tu la ty n a jw ię k s z y c h d o s ta w je d n o stek s p rz ę to w y c h . Z a s y g n a liz o w a n a k w e s tia w y m a g a p r z e p ro w a d z e n ia p og łęb io n ej a n a liz y w ra z z d o k o n a n ie m ek o n o m ic z n e j o c e n y efek ty w n o ś c i działania w y k o n a w c ó w usług. P e w n e ś w ia tło rzu ca n a to poziom w y d a tk ó w b u d ż e to w y c h na o cz y szcz an ie ulic i p la c ó w (tab. 5).

Tabela 5 K oszty oczyszczania (w y datki budżetow e) w 1980 r.

M iasto

P ow ierzchnia oczyszczania w tys. m*

W y d a tk i budżetow o w tys. zł

Koszt oczyszczenia 1000 m* w zł

Łódź A lek sandrów G łow no K on stan ty n ó w O zorków Pab ianice S try k ó w Z gierz

4 326,0 72,0 65,0 160,0 60,0 206,2 15,0 421,3

75 319 1 100 1 040 1 200 1 459 4 313 343 2 954

17 780 15 277 16 000 7 500 24 316 20 916 22 866 7 011

O gółom

5 235,5

87 728

16 756

2 r ó d ł o:

J a k w ta b . 3,

W ie lk o ś ć k o s z tó w p rz y p a d a j ą c y c h n a je d n o s tk ę o czyszczania (1000 m 2) tak że p o tw ie rd z a w y s o k ie zró ż n ic o w a n ie w m iastach. W s k a zu je to n a ró ż n y sto p ie ń w y k o r z y s t a n i a p rz y d z ie lo n y c h środ kó w . Ze z n a c z n y c h ro zp ięto ści p oziom u k o s z tó w (2— 3 -k ro tnych) w y p ro w a d z ić m ożn a o g ó ln y w n io s e k o n ie ra c jo n a ln y m p ro w a d z e n iu w n ie k tó ry c h m ia s ta c h d ziałalno ści oczyszczania. W y m a g a to w s z e c h s tro n n e j o c e n y op łaca ln o ści fu n k c jo n o w a n ia służb k o m u n a l n y c h w ty m za k resie. W y d a je się, że śro d k i b u d ż e to w e o trz y m a n e na s fin a n s o w a n ie ściśle o k r e ś lo n y c h usłu g z o stały tak że p rz e z n a c z o n e na o p ła c e n ie in n y ch zadań k o m u n a ln y c h b ądź też ś w ia d c z y to o n iskiej g o s p o d a rn o śc i p ro w a d z o n e j działalności. R ozw inięcie tego te m a tu w y k ra c z a je d n a k poza r a m y o p r a co w an ia.

W Y W O Ź NIECZYSTOŚCI STAŁYCH

P o w s ta w a n ie i g ro m a d z e n ie o d p a d ó w s ta ły c h stanow i o b ie k ty w n ą k o n s e k w e n c ję ro z w o ju s p o łecz n o-g osp o darcze go , p o s tę p u tech n ic zn en o i w z m o ż o n y c h p ro c e s ó w u rb a n iz a c y jn y c h . D o m in u ją c y m i źród łam i w y tw a rz a n ia ty c h n ie cz y sto śc i są g o s p o d a r s tw a d o m o w e i p ro c e sy w y tw órcze. C ech ą c h a r a k t e r y s ty c z n ą efe k tó w działaln ości ludzkiej jest b a rd zo d y n a m ic z n y p rz y ro s t m asy o d p ad o w ej, p rz e w y ż s z a ją c y tem po w z ro stu e l e m e n tó w z w ią z a n y c h z w a ru n k a m i m a te r ia ln o - b y to w y m i o ra z a k ty w n o ś c ią z a w o d o w ą czło w ie k a. N a ca ły m ś w iec ie r y s u j e się p r a w idłow ość, zg odn ie z k t ó r ą na 1% p rz y ro s tu lu d n o ści m iejsk ie j p r z y p ada 5- 8 % w z ro stu o d p a d ó w ”. K oszty u s u w a n ia i u n ie szk o d liw ian ia nieczystości sta ły c h są olbrzym ie. R ó w nocz eśnie o b słu g a c a łe g o p ro c e s u tech n o lo g icz n eg o w y m a g a z a tr u d n ie n ia zn a czn e j liczby p ra c o w n ik ó w . P ro b lem o m a w ia n y c h n ieczy stości s ta je się co ra z o s trz e js z y w m ia rę p o s tę p u ją c e g o ro z w o ju o rg a n iz m ó w m iejskich . O w ielkości o d p a d ó w d e c y d u ją : — w z ro s t liczby m ieszk a ń có w , — w z ro s t je d n o s tk o w e g o w s k a ź n ik a n ag ro m a d z e n ia , — zm iana s k ła d u w y w o ż o n e j m a s y (w zrost u działu frakcji lekkich). E le m e n ty te są dla służb o czyszczania w ielk o ścia m i z e w n ę trz n y m i (niezależnymi). Z a s p o k o je n ie przez p rz e d się b io rs tw a ro s n ą c y c h p o trze b w z a k re s ie w y w o z u o d p a d ó w s ta ły c h za le ży od: — w ielkości i s t r u k t u r y p o s ia d a n y c h c z y n n ik ó w p ro duk cji, —• liczby w y s y p is k oraz ich odległości od re jo n ó w w y w o z u , — c h a r a k te r u z a b u d o w y ze s p o łó w m ie s zk a n io w y ch , — s to s o w a n e j o rg a n iz a c ji i technologii w y w ozu. W w iększo ści m iast o b s e r w u je m y w z ro st w y w o z u m a s y o d p a d o w e j (tab. 6). Z n a jd u je to odb icie w e w s k a ź n ik u n a g r o m a d z e n ia j e d n o s tk o w ego. Z a u w a ż y ć n a le ż y dość z n a czn e rozp iętości jeg o poziom u w p o s zc zeg ó ln y ch m iastach. N a jw y ż s z ą w a rto ś c ią c h a r a k t e r y z u j ą się dw a n a jw ię k s z e m iasta w o je w ó d z tw a , n a jn iższ y poziom przyparła na n a j m n iejszą jednostkę, tj. S try k ó w . T ru d n o jest w św ietle p rz y to c z o n y c h inform acji w y p ro w a d z a ć jed n ozn a czn ą o cenę zależności w y w o z u o d p a d ó w od w ielk o ści m iasta. W trze ch b o w ie m m ia s ta c h n a s tą p ił sp ad e k w y w o z u , p rz y czym w dość dużym mieście, jak im jest Zgierz, w s k a ź n ik ten odbieqa zn aczn ie od p oziom ów w y s tę p u ią c y c h w znacznie m n iejszy ch je d n o s tk a c h m iejskich.

‘ .I. O s t a s z e w s k i , 1979, nr 47, s. 26.

T echnologiczne perpetum

m obile?, „P rzegląd T ech n iczny "

T o b e 1a 6 W yw óz nieczysto ści st.iły rh W yw óz nieczystości stały ch na 1 m ieszkańca W tys. m* w m ,

M iasto

ľ 180

1975

1980

Łódź A lek san d ró w G łow no K on stantynów O zorków Pabianice S tryków Zgierz

1 032,0 26,1 14,0 19,0 20,0 92,0 1,6 36,1

1 573,0 21,3 18,9 15,0 19,5 111,4 2,8 40,4

t ,29 1,70 1,00 1,32 1,06 1,38 0,44 0,75

1,88 1,25 1,29 0,99 1,00 1,58 0,75 0,76

O gółom

1 240,8

1 802,3

1,27

1,76

197.б

Zródlo:

Jak w

tab.

4.

Tabela 7 T abor do w yw ozu nieczystości stały ch

M iasto Łódź A lek san drów Głow no K o nstantynów O zorków P abianice S tryków Zgierz

1976

'

O gółem % r A d 1 o:

T ab o r w szt. 1978

1980

105 6 2 2 5 12 1 9

114 5 2 4 3 13 1 9

119 4 3 6 3 12 1 9

142

151

157

J » k w tn b . A.

Liczba s p rz ę tu s p e c ja listy cz n eg o , g łó w n ie b ę d ą c e g o w d y sp o zy c ji MPO, w y k a z y w a ła te n d e n c je w z ro s to w e (tab. 7). T a b o r w p o z o stały c h m iastach nie u le g a ł isto tn iejszy m zm ianom . N o w e d o s ta w y p o k ry w a ją je d y n ie p o trz e b y p o w s ta ją c e w s k u t e k likw idacji je d n o s te k m o cn o w y e k s p lo a to w a n y c h . N a le ż y zaznaczyć, że ok. 40 ś ro d k ó w sp rz ę to w y c h w p o sia d a n iu w s z y s tk ic h służb o czyszcz an ia e k s p lo a to w a n y c h je s t przez o k re s d łu ższy niż 10 lat, a dla 50 je d n o s te k o k re s ten w ynosi 6— 9 lat. O z n acz a to, że z d e c y d o w a n a w ięk sz o ść ta b o ru w in n a b yć już p r z e z n a czona do n a p r a w y . Z p rz e p ro w a d z o n y c h an aliz te c h n ic z n y c h w y n ik a

k o n iecz n ość za k w a lifik o w a n ia blisko 80 w o z ów do kasacji. D o d a tk o w ą tru d n o ścią są d o tk liw e b ra k i z a o p a trz e n io w e w czqšci za m ie n n e (ogumienie, a k u m u la to ry itd.) o ra z zb yt m ałe za p le cze tech n ic zn o -re m o n to w e. S p o w o d o w ało to w k o n s e k w e n c ji o b niżenie w sp ó łc z y n n ik a g oto w o ści tech n ic zn ej z 0,75 w 1976 do 0,68 w 1980 r. Tabela 8 S tan l.ihoru bezpylnogo T abor b ezpylny w szt.

W yszczegó ln ienie O gółem w tyra: Łódź — bajad e ra w lym : Łódź — bębnow y w tym : Łódź — k o n ten e ry w tyra: Łódź Źródło:

1976

1978

1980

142 105 29 7 102 88 11 10

151 114 24 3 106 91 21 20

157 119 16 2 117 88 34 28

D an e M ie js k ie g o P r z e d s ię b io rs tw a O czyszczani*«.

W s t ru k tu rz e ro d z a jo w e j ta b o ru b ez p y ln e g o m a le je udział p o ja z d ó w typu „ b a ja d e ra " (k ry te w y w ro tk i) na k o rz y ś ć co raz sze rs z e g o s to s o w a n ia sprzqtu do obsługi k o n t e n e r o w e j (tab. 8). D y n a m ik a w y w o z u niecz y stośc i s ta ły c h o raz stan u tab o ru w skali ca łe g o w o je w ó d z tw a k s z ta łto w a ła się w la ta c h 1975— 1980 n a zbliżonym poziom ie (145,2 o raz 145,3). B ardziej szc zoqó ło w ych inform acji do starcza s y tu a c ja w Lodzi (tab. 9).

Tabela D ynam ika w yw ozu n ieczystości stały ch i praca tubom w Lodzi w la ta c h 1976— 1980 1975 = 100 W yszczególnienie W yw óz nieczystości Liczba taboru Liczba w y kon anych w ozokilom etrów 2 r ó ł o: Juk W tälj. 8.

1G76

1977

1978

1979

1980

113,3 128,(1

121,3 134,1

! .''2,4 139,0

142,2 134,1

152,4 145,1

115,6

114,9

121,2

138,0

146,3

9

U w z g lę d n ia ją c p ra c ę w y w o z o w ą tab oru, tem p o w y k o n a n y c h wozok ilo m e tró w b y ło z n a czn ie niższe od tem p a w y w o z u o d p ad ów . T łu m acz y ć to z a p e w n e n a le ż y sto s o w a n ie m co raz w ię k s z y c h p o je m n ik ó w do w y w ozu tego ty p u nieczystości. J e d n o c z e ś n ie w ra z ze w z ro stem obszaru o b s łu g iw a n y c h re jo n ó w z m n iejsza ła się często tliw o ść w yw o z ó w . J e d n y m z n a jis to tn ie js z y c h e le m e n tó w p ro c e s u u s u w a n ia n ie c z y stości sta ły c h je s t ich s k ła d o w a n ie i u n ie sz k o d liw ia n ie na te re n a c h s p e c ja ln ie do tego p rz e z n a c z o n y c h (w ysyp iskach). W 1980 r. s łu żb y o c z y szczania e k s p lo a to w a ły 10 w y sy p isk , z teg o 3 o d b ie ra ły n ieczystości z te r e n u Łodzi. W p o z o s ta ły c h m iastach w y k o r z y s t y w a n o p o je d y n c z e w y s y p is k a . Łódź dla c e ló w w y w o z o w y c h p o d zielona jest na 57 re jo n ó w . Ś rednia o dległość z r e jo n ó w w y w o z o w y c h do e k s p lo a to w a n y c h w y s y p is k w y nosiła 15 km. Dwa w y s y p is k a w o k o licac h m iasta p rz y s to s o w a n e są do u n ies z k o d liw ia n ia o d p a d ó w stały ch, trze cie w y k o r z y s t y w a n e jest w y łą c z n ie do s k ła d o w a n ia g ru z u 1 ziemi o raz zm iotek u licznych. P ra w id ło w a e k s p lo a ta c ja w y s y p is k jest u tru d n io n a przez b ra k : — ziem i do bieżącecro p o k r y w a n ia o dp adó w , — części z a m ie n n y c h do sp rz ętu p ra c u ją c e g o na w y s y p is k a c h . N a le ż y pod kreślić, że t e r e n y p o z o s ta ją c e w gestii p rz e d s ię b io rs tw zo s ta ły im p rz y d z ie lo n e b e z p o ś re d n io p rzed ro zp oczęciem eksp lo ata cji, co rz u to w a ło na n ie w ła ś c iw e p rz y g o to w a n ie tech n ic zn o -o rg a n izac y jn e . P ro b lem em n a jw a ż n ie js z y m jest b a r d z o w y s o k i stopień zap ełn ien ia w y sy p isk . Ich p o je m n o ś ć została już p r a k ty c z n ie w y k o rz y s ta n a . Do 1983 r. p rz e w id u je się z a k o ń c z e n ie ek sp lo a ta c ji 4 w y s y p is k , n ato m ia s t do 1987 r. d alszy ch 4. W tej s y tu a c ji n a le ż y pilnie p o sz u k iw a ć n o w y c h m iejsc sk ła d o w a n ia odp adó w . M ało b u d u j ą c y jest fa k t b r a k u jasn y ch i w ią ż ą c y c h u s ta le ń lo k a liz a c y jn y c h . P r z y z n a n ie n o w y c h te re n ó w dla M P O w 2 m ie jsco w o ścia ch n ie zm niejsza skali problem u. P o te n c ja ln e w y s y p is k a są zlo k a liz o w a n e w zn a czn e j odległości (d w u k ro tn ie dalej niż d o ty c h c z a so w e ) od m iasta. W y d ł u ż a n i e tras p rz e w o z o w y c h r z u to w a ć b ę d z ie n a w y ż sz ą c z a s o ch ło n n o ść i d alszy w z ro s t k o s z tó w t r a n s p o rto w y c h . W z n lę d y e k o n o m ic z n e i o ra a n i z a c y i n e co raz silniej p rz e m a w ia ją za z a s to s o w a n ie m p rz e ła d u n k o w e g o s y s te m u w y w o z u . B udow a stacji p r z e ł a d u n k o w e j w najb liższy c h la ta c h s ta je się p a lą c ą k o n iecz n ością. W y m ag a to jed n o c z e ś n ie ta b o ru sp e c ja lis ty c z n e g o (nie p r o d u k o w a n e q o o b ec n ie w kra ju ), p r z y s to s o w a n e g o do w y w o z u o d p a d ó w na duże odlectłości. W p rz e c iw n y m p rz y p a d k u w y d łu ż e n ie tra s p rz e w o z o w y c h sp o w o d u je, w e d łu g d a n y c h MPO, Wzrost z a tr u d n ie n ia (grupa ła d o w a c z y i k ie ro w c ó w ) o 20 % oraz sp a d e k w y d a jn o ś c i p r a c y p rz y a k tu a ln y m s ta n ie ta b o ru o 50%. Z w ię k sz e n ie o dległości w y s y p is k do 30 km o z n a -

czać będzie z m n iejsze n ie o p o ło w ę c z ęsto tliw o śc i w y k o n y w a n y c h w y wozów. S y g n a liz o w a n e p ro b le m y w y s t ę p u j ą w d ziałalno ści służb k o m u n a lny c h o d p o w ie d z ia ln y c h za s ta n s a n i t a r n y w e w s z y stk ich d użych a g lo m e ra c ja c h w Polsce. U tr z y m y w a n ie się tego s ta n u p ro w a d z i d o n ie o d w ra c a ln y c h zak łó c eń w k o e g z y s te n c ji s z tu cz n eg o i n a tu ra ln e g o śro d o w is k a człow ieka.

PO JEM NIKI DO GROM ADZENIA NIECZYSTOŚCI

G ro m a d z e n ie o d p a d ó w s ta ły c h sta n o w i p o c z ą tk o w y e ta p p ro c esu ich u s u w an ia . Służą d o teg o celu p o je m n ik i o ró ż n y c h ro z w iąza n ia ch k o n s t r u k c y j n y c h i j e d n o s tk a c h pojem n ości. S tan w y p o s a ż e n ia w te u rz ąd ze n ia p rz e d s ta w ia tab. 10. T u b a l u 10 Liczba pojem ników P ojem n iki w szt.

M iasto

1978

1980

Lótlż w tym : 110 i 1100 I 800 1 k o n te n e ry A leksandró w Głow no K o nstantyn ó w O zorków P abianice S tryków Zgiorz

69 097

69 256

57 070

65 162 3 835 100

61 578 7 523

46 393 10 378

—

—

O gółem

1976

2 [ ó d ł o:

I 290 1 347 1 090 1 280 7 791 120 4 474

155 1 480 1 957 2 600 1 700 8 663 255 5 215

299 2 804 2 285 3 000 2 165 9 693 290 5 969

86 489

91 126

83 276

—

J a k w ta b . 4 i 8.

W e w s z y s tk ic h m ia s ta c h o p róc z Łodzi w y s tą p ił w y r a ź n y w z ro s t liczebności p ojem ników . S p a d e k ich liczby w Łodzi w p ły n ą ł na z m n ie js ze n ie się s ta n u u rz ą d z e ń w skali c a łe g o w o je w ó d z tw a . Z w ią z a n e je s t to ze z m ian ą s t r u k t u r y p o jem n ik ó w . S to p n io w e o g ra n ic z a n ie s to s o w a n ia p o je m n ik ó w 110 litr o w y c h w y n ik a z n a s t ę p u j ą c y c h p rz y czy n : — n ie p rz y s to s o w a n ia n o w y c h ty p ó w s a m o c h o d ó w do ich o p ró ż n ia nia,

\

— k o n iecz n o ści u s u w a n ia co raz w ięk sz ej m a s y odp adów , — p o trz e b y z a tr u d n ie n ia p rz y u s u w a n iu zg ro m a d z o n y c h o d p ad ów z n a czn ie w ięk sz ej liczby p ra c o w n ik ó w , — w y d łu ż e n ia cz asu p ro c e s u ich w y ła d o w y w a n ia . P om im o d o m in u ją c e g o jeszcze ud ziału tego ro d z a ju p o je m n ik ó w w p ro w a d z a się co ra z szerzej p o je m n ik i 1100 1. O b e c n ie je d y n ie w P a b ian ica ch i K o n s ta n ty n o w ie s to s o w a n e są w y łą c z n ie p o je m n ik i t r a d y cy jn e. Do w id o c z n y c h za le t d u ż y c h p o je m n ik ó w n a le ż y zaliczyć: zm n ie jszen ie p ra co ch ło n n o ści, lepsze w y k o rz y s ta n ie p o jem n o ści (sam oistny p ro c e s n a g n ia ta n ia pod w p ły w e m w ła s n e g o ciężaru) oraz z w ię k szen ie w y d a jn o śc i b ry g a d w y w o z o w y ch . P o jem nik i te p o s ia d a ją j e d n a k is to tn e w ad y, ta k ie jak: z b y t n isk a ja k o ś ć w y k o n a n ia (co p ro w a d z i do k ró tk o trw a ło ś c i u ż y tk o w a n ia ) o raz z b y t d u ż y ciężar (co s ta n o w i isto tn e u tru d n ie n ie p rz y w y ła d o w y w a n iu ). P o je m n ik a m i p o z w a la ją c y m i n a zm n iejsze n ie p ra c o c h ło n n o ś c i dzięki p e łn e m u z m e c h a n iz o w a n iu cz y n n o śc i za- i w y ł a d u n k o w y c h są k o n t e n e r y (p ojem no ść 6, 7, 10 m 3). Są o n e w tej chw ili s to s o w a n e g łó w n ie do w y w o z u o d p a d ó w p rz e m y s ło w y c h , ch oć co raz częściej służą do g r o m a dzen ia niecz y sto śc i na te r e n a c h osiedli m ieszk a n io w y ch . W o b e c p r a w do p o d o b n e g o sto p n io w e g o w p r o w a d z a n ia n ie w y m ie n n e g o s y s te m u w y wozu, p o je m n ik i ty p u k o n t e n e r o w e g o p o sia d a ć b ę d ą d e c y d u ją c e z n a czenie. W y m a g a ć to b ę d z ie w y m ia n y p a r k u s a m o c h o d o w e g o na z n a c z n ie m n iejszą liczbę w y s p e c ja liz o w a n y c h wozów. Do r e a ln y c h zm ian zaliczyć n a le ż y k o n ie c z n o ś ć co raz p o w s z e c h n ie jszego s to s o w a n ia p o je m n ik ó w w form ie w o rk ó w p a p ie r o w y c h bądź z tw o rz y w a sztucznego. R o zw iąz an ie to, fu n k c jo n u ją c e od d a w n a w in n y c h k ra ja c h , p o siad a zna czn e w a lo r y estety c z n o -h ig ie n ic z n e i e k o nom iczne. W y s o k ie k o szty nie są w ty m p rz y p a d k u j e d y n y m czynnikiem , k tó ry m usi być b ra n y po d u w a g ę w o b e c f a k ty c z n y c h k o rz y śc i p o z a e k o n o m ic z n y c h i k o m p le k s o w e g o ra c h u n k u opłacalności. W y m a g a j e d y n ie ś m ia ły c h d ecyzji i d o b rz e p rz y g o to w a n e j o rg a n iz a c ji działań. Dla d o k o n a n ia p o ró w n a n ia i e w e n tu a ln e g o zm in im a liz ow ania w ą tp liw y c h stra t n a le ż a ło b y ten sposób w p ro w ad zić w n ie k tó ry c h m iastach ty tu łe m e k s p e ry m e n tu . i SZALETY MIEJSKIE

U stę p y p ub liczn e s ta n o w ią s k ła d n ik in fra s tr u k tu r y k o m u n a ln e j w mieście. Są to u rz ą d z e n ia niezb ędne, szczególnie w c e n tr a c h m ie jsk ich lub d zieln icy śró d m iejsk iej, m ie jsc a c h p u b liczn y c h o d u ży m n a t ę żen iu ru c h u pieszego a także tere n ach , n a k t ó r y c h w y s tę p u je znaczna k o n c e n tr a c ja ludno ści (place zg ro m adzeń , o b ie k ty sp orto w e, parki).

T a b с 1d И S zalety m iejsk ie

M iasto

Łódź. A leksan drów O zorków P abianice Z yicrz O gółem Z i ó d ł o:

w szt.

S zalety na 10 tys. m ieszk ańców

1975

11180

1975

1980

36 1 1 1 1

43 1 1 1 1

0,45 0,65 0,53 0,15 0,21

0,51 0,60 0,51 0,14 0,19

40

47

0,41

0,46

.Ink w la b . 8.

I s tn ie ją c y s ta n w y p o s a ż e n ia m ia s t w sz a le ty w ś w ietle p rzy to c zo n y c h d a n y c h n a le ż y o ce n ić ja k o k a ta s tro f a ln y (tab. 11). S p o śró d 8 m iast w w o je w ó d z tw ie ty lk o 5 p o s ia d a u s tę p y p ubliczne, z teg o w cz te re c h w y s tę p u je zale d w ie p o je d y n c z e urząd ze n ie . W y s o k i e zró ż n ic o w a n ie do ty czy rela cji liczby lu d n o ści p rz y p a d a ją c e j ś re d n io na 1 szalet. W n a j g o rsz ej s y tu a c ji są d w a n a jlu d n ie js z e (poza Łodzią) m iasta, tj. P ab ian ice i Zgierz. J e ś li p o ró w n a m y w y p o s a ż e n ie w s to s u n k u do n o rm a ty w ó w (1 sza le t w in ie n p rz y p a d a ć na 25— 65 h a p o w ierzch n i, n ieza leżn ie od w ielk o ści m iasta i r o d z a ju re jo n u ) s tw ierd z im y , że 1 u s tę p p u b liczn y p rz y p a d a tu na o b sza r k ilk a d z ie s ią t razy w ię k s z y niż o k re ś lo n y norm ą. W Łodzi na o g ó ln ą liczbę 43 sza le tó w (d ane z 1980 r.) 13 o b iek tó w zlo k a liz o w a n y c h b yło w d zielnicy B ału ty o ra z 11 w Śródm ieściu. W p ie r w szej je d n o s tc e z a m ie s z k u je n a jw ię c e j m ie s z k a ń c ó w m iasta, w d ru g iej — n a jm n ie js z e j — dzielnicy s k o n c e n tr o w a n a je s t w ię k s z o ś ć działaln ości h a n d lo w o -u s łu g o w e j i k u ltu ra ln o -a d m in is tra c y jn e j. Z n ac zn a część s z a le tów (8) u trz y m y w a n y c h p rzez M P O b y ła o b ie k ta m i n ie s k a n a liz o w a n y m i (tzw. suchym i), z lo k alizo w an y m i na k r a ń c ó w k a c h tra m w a jo w y c h . Z godnie z w y m o g a m i san ita rn o -e p id e m io lo g ic z n y m i s z a le ty s k a n a lizo w an e w in n y być c z y n n e w godz. 6— 22. O z n a c z a to, u w z g lę d n ia ją c niedziele i św ięta, k o n ie c z n o ść z a tr u d n ie n ia 85 o só b obsługi. T y m c z a sem w ob ec tru d n o ś c i k a d r o w y c h (niskie za ro b k i i p o z y c ja w opinii s p o łecznej) w ięk szo ść sz a le tó w c z y n n a b y ła j e d y n i e w ciąg u 1 zm iany. W ie le zastrzeż eń budzi także e s te ty k a z e w n ę trz n a o ra z w y p o s a ż e n ie w p e łn y i s p ra w n y z e s ta w in stalacji te c h n ic z n o -sa n ita rn y c h . K a ry g o d n y często stan w n ę tr z a z a p rze cza fu n k c ji ja k ie w in ie n sp ełn iać szalet w n a z w ie publiczny . W słab ej k u ltu rz e o sob istej części u ż y tk o w n ik ó w u p a t r y w a ć n a le ż y g łó w n e p r z y c z y n y teg o n ie p o k o ją c e g o i m ało b u d u ją c e g o zjaw iska.

W y w ó z n ieczy sto ści w Łodzi nie w y k a z y w a ł je d n o z n a c z n e g o k i e ru n k u zm ian. Poziom w y w o z u w 1980 r. był w y ższy w s to s u n k u do 1975 r. j e d y n i e o 20,4 tys. ma. A n a lo g ic z n e t e n d e n c je zm ian jak w p r z y p a d k u w y w o z u w y s tą p iły w liczbie w o z o k ilo m etró w w y k o n a n y c h przez sp rz ę t sp e c ja listy c z n y . W o b e c fak tu w yż sz ej d y n am ik i p ra c y tab o ru m ożna s tw ie rd z ić zja w is k o w y d łu ż a n ia się tra s p rz e w o z o w y c h . M PO w 1980 r. k o rz y s ta ło z 4 w y le w is k nieczystości. Ś redn ia o d leg łość w y w o z u k s z ta łto w a ła się n a p o ziom ie ok. 5 km. G e n e ra ln ie rzecz biorąc, w u s u w a n iu tego ty p u o d p a d ó w nie w y s t ą p iły n a ogół w ięk sz e trud ności. C zęsto tliw o ść u s u w a n ia była d o s to s o w a n a do w y s t ę p u j ą c y c h potrzeb. W y w ó z d o k o n y w a n y był na zlecenia p is e m n e lub telefo niczne w cią g u 2— 3 dni od d a ty zgłoszenia.

UW AGI K O Ń CO W E

W z ro s t z a d a ń w w a r u n k a c h ś w iad o m o ści n ie p e łn e g o z a s p o k o je n ia p o trz e b zm usza do p o s z u k iw a n ia n o w y c h ro z w ią z a ń w s k u te c z n y m d z ia ła n iu służb oczy szczania. O g ra n ic z e n ia d o ty c z ą m. in. c z y n n ik ó w w y tw ó rc z y c h p ro c e s u św ia d c z o n y c h usług. P o trz e b y s p rz ę to w e i k a d r o w e o ra z z a g a d n ie n ia w y s y p is k sta n o w ią n a jis to tn ie js z y zbiór p ro b lem ó w . W y w o ż e n ie o d p a d ó w sta ły c h n a w y sy p is k a tr a k t o w a n e je s t w d a ls z y m cią g u ja k o p o d s ta w o w a technika ich u n ieszk o d liw ian ia. W obliczu n a r a s t a j ą c y c h tru d n o śc i k o n ie c z n e w y d a je się p o s z u k iw a n ie o p ła c a ln y c h m eto d u n ie s z k o d liw ia n ia coraz w ię k sz e j m a s y nieczystości. W opinii sp o łecz n ej p r a c a w słu żb ac h o czy szcz an ia nie ciesz y się n a le ż y ty m uzn an iem . N a w e t w y r a ź n e z a c h ę ty m a te r ia ln e nie są w y s ta r c z a ją c o s k u te c z n y m b od źc em m o ty w a c y jn y m . J e s t to is to tn a p r z y cz y n a b ra k ó w w za tru d n ien iu . R o d zaje m d ziałaln ości w y m a g a ją c y m szczeg óln ej u w a g i je st w yw ó z niecz y sto śc i stałych . M o żliw e są tu d w a k ie ru n k i rozw iązań : a) p ra w id ło w e z o rg a n iz o w a n ie p ro c e s u w y w o z u , b) s to s o w a n ie p o s tę p o w y c h tech n o lo g ii w y w o z u . P ro w ad z ić to w in n o do w z ro stu w y d a jn o ś c i tego złożonego i p r a c o c h ło n n e g o procesu. J a k o p r z y k ła d o w e fo rm y zm ian n ależ y w y m ie n ić o g ra n ic z e n ie liczby p o d ja z d ó w i o p e ra c ji za ła d u n k o w y c h , s to s o w a n ie w szerszej skali n o w o c z e s n y c h p o jem n ik ó w , w p ro w a d z a n ie p o jazd ó w o w ię k s z y c h ła d o w n o ś c ia c h (w zrost p o jem n o ści i w yż sz y sto p ień u g n i a ta n ia odpadów ). N is k ą e fe k ty w n o ś ć ek o n o m ic z n ą i c z ęstą k r y t y k ę sp ołecz n ą służb oczyszcz an ia u z n a ć m ożna za a r g u m e n t y u z a s a d n ia ją c e p o trz e b ę zm ia-

n y w a r u n k ó w ich działalności. M ożliw e je s t b o w iem zle c a n ie z a d a ń w ięc ej niż je d n e m u w y k o n a w c y . J e d n o s t k a o d p o w ied z ia ln a za u t r z y m an ie cz ystości i p o rz ą d k u o ra z d y s p o n u ją c a ś ro d k a m i fin a n s o w y m i p o s ia d a ła b y sw o b o d ę w y b o r u r e a liz a to ra usług. M o g ła b y b y ć nim ta jed n o s tk a , k tó ra z o b o w ią z a ła b y się w y k o n a ć z a d a n ia na k o rz y s tn y c h dla z le c e n io d a w c y za sad ac h . W a r u n k i w z a je m n y c h u s ta le ń p o m ięd zy k o n tra h e n ta m i re g u lo w a n e b y ły b y tre ś c ią u m o w y . P rzez in n y c h niż służb y k o m u n a ln e w y k o n a w c ó w n a le ż y roz u m ie ć jed n o s tk i g o sp o d a rk i u sp o łe c z n io n e j, sp ółd zielczo ść b ąd ź o s o b y p r y w a tn e . N a le ż y podk reślić, że ta k ie ro z w ią z a n ie (ze w z g lę d ó w techn iczno-o rg an izac y jn y c h ) d o ty c z y ć m oże oczyszcz an ia m a ły c h m ia s t lub ty c h je g o e le m e n tó w w p o z o s ta ły c h m iastach, co do k t ó r y c h istn ie je u z a s a d n ion e p rz e k o n an ie, że cz y n n o śc i te b ę d ą lepiej i ta n ie j w y k o n a n e . C e n y za usługi b y ły b y u s ta lo n e w ra m a c h w z a je m n y c h u z g o d n ie ń (c en y um ow ne). Do ro z w aże n ia p o z o s ta je tak że k w e stia e w e n t u a l n e g o w p ro w a d z e n ia s y s te m u a je n c y jn e g o . J a k w ia d o m o p o d o b n e p r ó b y (choć jeszcze w sferze p rz y g o to w a ń ) p o d ję to już w d ro g o w n ic tw ie w w o je w ó d z tw ie k r a kow skim .

E ugeniusz W o jc ie c h o w s k i SA N ITA TIO N SERVICES IN TO W N S 1 he aim of this stu d y w as to p ro v id e a d e sc rip tiv e-an aly tical c h a ra cteristic of san itatio n fu n litie s a v a ila b le in tow ns of the urban a d m in istrativ e p rov in ce of Lodz. T he stu d y co v ers a p eriod b etw een 1975 and 1980, and it en co m p asses th e follow ing problem s connected w ith sa n ita tio n of tow ns: clean in g of stre e ts and squares, tia n sp o rt and dum ping of liquid an d stab le g a rb ag e and im purities, co n tain ers for sto rag e ol g arb ag e, and public lav ato ries. In th e p erform ed an aly sis p a rtic u la r tow ns w ere in terp re ted in relatio n to th e m ain cau ses and co nseq u en ces of ch ang es occurin g in v ario u s elem ents of to w n san ita tio n facilities.

ACTA

UNIVERSITATIS

LODZIENSIS

FOLIA O EC O N O M IC A 58, 1986

A n n a C ie le c k a * ZIELEN W M IA S T A C H

U W AGI OGOLNE

T e r e n y zieleni s ta n o w ią w a ż n y e le m e n t u rz ą d z e ń k o m u n a ln y c h w mieście. P rz y jm u ją c p od ział i n f r a s tr u k tu r y n a s p o łecz n ą i techn iczną, tr u d n e je s t je d n o z n a c z n e z a k w a lifik o w a n ie zielen i do je d n e j z nich. Z p u n k tu w id ze n ia s p e łn ia n y c h fu n k c ji zieleń n a le ż y p o t r a k t o w a ć ja k o sk ład n ik i n fra s tr u k tu r y społecznej. Ze w z g lę d u na b u d o w ę te c h n ic z n ą — ja k o e le m e n t in fra s tr u k tu r y tech n ic zn ej. W n in ie jsz y m o p ra c o w a n iu p rz y ję to to d ru g ie ujęcie . C e c h ą c h a r a k t e r y s ty c z n ą e k s p lo a ta c ji ty c h t e r e n ó w w w o je w ó d z tw ie m iejsk im łódzkim je s t z r ó ż n ic o w a n ie form z a rz ą d z a n ia ziele n ią — w y s t ę p u je w ie le p o d m io tó w s p r a w u j ą c y c h b e z p o ś re d n i n a d z ó r n a d nią. G łó w ny m i jedno stkam i są w y o d r ę b n i o n e lub w y d z ie lo n e a u to n o m ic z n ie słu żb y w c h o d z ą c e w sk ład g o s p o d a rk i k o m u n a ln e j (Łódzkie P rz e d s ię b io rstw o O g ro dnic ze, Łódzki P a rk K u ltu ry i W y p o c z y n k u , P rz e d s ię b io rstw a G o s p o d ark i M ie szk a n io w ej, M OZ, z a k ła d y zieleni w R e jo n o w y c h P rz e d s ię b io r s tw a c h G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j i M ie s z k a n io w e j z s ied zibam i w O z o rk o w ie, Z gierzu i P ab ianicach ). O b s z a re m fu n k c jo n o w a n ia ŁPO jest m ia sto Łódź. U rz ą d z a n ie m t e re n ó w zieleni w g ra n ic a c h a d m in is tr a c y jn y c h p o sz c z e g ó ln y c h dzielnic z a jm u je się PGM. N a to m ia s t w p rz y p a d k u o d d z ia łó w p r z e d s ię b io rs tw r e jo n o w y c h o b iek tem ich d ziała nia są m iasta, w k t ó r y c h je d n o s tk i te p o s ia d a ją sw o ją siedzibę. O b o k je d n o s te k k o m u n a ln y c h ziele n ią z a j m u je się ró w n ie ż spółdzielczość m ieszk a n io w a, z a k ła d y p ra c y , zw iązki za w o d o w e, w y z n a n io w e , o rg a n iz a c je t u r y s ty k i i w y p o c z y n k u . Z p u n k tu w id ze n ia p r a w id ło w e g o k s z ta łto w a n ia t e r e n ó w zieleni ja k o e le m e n tu z a g o s p o d a ro w a n ia m iasta, k o n ie c z n e je s t p ro w a d z e n ie ciąg łej • M gr, a sy ste n t w Z akładzie G osp od ark i K om unalnej UL.